ขัตติยพันธกรณี

ขัตตยิ พันธกรณี รายวชิ าภาษาไทย ระดับชั้นมธั ยมศกึ ษาปีที่ ๖

ผแู้ ต่ง ๑. พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อย่หู วั ๒. สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดารงราชานุภาพ

ลักษณะคาประพันธ์ โคลงสีส่ ภุ าพ จานวน ๗ บท อนิ ทรวิเชียรฉันท์ จานวน ๒๖ บท อนิ ทรวิเชยี รฉนั ท์

ท่ีมาและความสาคญั (ต่อ) ขัตตยิ พันธกรณี (เหตอุ ันเป็นข้อผกู พนั ของกษัตริย)์ เป็นพระราชนพิ นธใ์ น พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกล้าฯ และพระนิพนธ์ของสมเดจ็ กรมพระยาดารงราชานุ ภาพ เป็นกวนี พิ นธ์ทผ่ี ู้ใดได้อา่ นจะประทับใจเป็นอยา่ งย่งิ เป็นบทที่มีที่มาจาก เหตุการณ์จรงิ ในประวัตศิ าสตร์ในระยะหัวเล้ียวหวั ต่อที่เกยี่ วกับความอยรู่ อดของ ประเทศของเรา เหตกุ ารณ์นค้ี ือเหตุการณ์ ร.ศ. ๑๑๒ ซ่งึ ตรงกบั พ.ศ. ๒๔๓๖ ไทย ขัดแยง้ กับฝรง่ั เศสเรอ่ื งเขตแดนทางด้านเขมร ฝรงั่ เศสสง่ เรอื ปนื แลน่ ผา่ นปอ้ มพระ จุลจอมเกลา้ ฯ เขา้ มาจอดทอดสมอหนา้ สถานทตู ฝรั่งเศส ถอื อานาจเชญิ ธงชาติ ฝร่ังเศสขนึ้ เหนอื แผ่นดินไทย ตรงกนั วันที่ ๑๔ กรกฎาคม ซึ่งเปน็ วนั ชาตฝิ ร่ังเศส

ท่ีมาและความสาคัญ และยนื่ คาขาดเรียกรอ้ งดนิ แดนท้งั หมดทางฝั่งตะวันออกของแมน่ ้าโขง ซึ่งขณะนน้ั อยใู่ ต้อานาจ ปกครองของไทยเนื่องจากไทยใหค้ าตอบล่าช้า ทตู ปาวีของฝร่ังเศสจึงใหเ้ รอื ปนื ปดิ ลอ้ มอา่ วไทย เปน็ การประกาศสงครามกับไทย ซงึ่ ขอ้ เรยี กร้องของฝร่งั เศส ไดแ้ ก่ ๑. ฝร่งั เศสในฐานะเปน็ มหาอานาจผู้ค้มุ ครองเวยี ดนามและกมั พชู า จะตอ้ งไดด้ ินแดน ทัง้ หมดทางฝั่งตะวันออกของแมน่ า้ โขง ๒. ไทยจะตอ้ งลงโทษนายทหารทุกคนท่ีก่อการรุกรานทช่ี ายแดน ๓. ไทยจะตอ้ งเสยี คา่ ปรบั แกฝ่ ร่ังเศสเปน็ จานวน ๓ ล้านฟรงั คเ์ หรียญทอง (เท่ากบั ๑,๕๖๐,๐๐๐ บาท สมัยนัน้ )

จดุ ม่งุ หมายของการพระราชนิพนธ์ เพื่ออาลาเจ้านาย พระบรมวงศ์ เพราะทกุ ขโ์ ทมนสั เนื่องจากฝร่ังเศษเขา้ มาคกุ คาม อธิปไตย ในประเทศสยามเเละสมเดจ็ พระบรมวงศเ์ ธอกรมพระยาดารงราชานุภาพทรงนพิ นธ์ ตอบเพื่อทาให้ พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจ้าอยู่หวั เปล่ียนพระราชหฤทยั จากพระราช นพิ นธ์ของพระองค์

เนอื้ เรือ่ ง ฝรัง่ เศสไดน้ าทพั เรือเขา้ มาปิดอ่าวไทยเพราะตอ้ งการที่จะยึดดินเเดนสยาม เรอื่ งน้ี จึงทาใหพ้ ระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกล้าฯเปน็ ทุกข์โทรมมนัสใจเป็นย่ิงนักจนถึงกับลม้ ประชวล เพราะต้องเผชญิ กับความกดดนั จากกองทพั เรอื ฝรั่งเศสทีน่ ากองทัพเรือมาปดิ นา่ นน้าไทยเพือ่ ตอ้ งยึดครองดนิ เเดน เร่ืองนจ้ี บลงด้วยการลงนามในสิทธิสญั ญากรุงเทพ เมือ่ วันที่ ๓ ตุลาคม ร.ศ.๑๑๒ ระหว่างรัฐบาลไทยเเละฝรงั่ เศสนอกจากนฝี้ รง่ั เศสยงั เขา้ ยดึ ครองจงั หวัดจันทบรุ ไี วเ้ ป็นประกันเเละเตรียมเเผนในการยึดครองดนิ เเดนอ่ืนๆของ ไทยตอ่ ไปอีกดว้ ย

โครงเรอ่ื ง พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกล้าฯ เสียพระราชหฤทัยเปน็ อยา่ งยงิ่ จนทรง พระประชวร หนกั ไม่ยอมเสวยพระโอสถใด ๆ ในระหว่างน้ันไดท้ รงพระราชนพิ นธบ์ ทโคลงและฉนั ทร์ ะบาย ความทกุ ขโ์ ทมนัสในพระราชหฤทยั จนไม่ทรงปรารถนาท่จี ะดารงพระชนมชพี อกี ตอ่ ไป ไดท้ รง ส่งบทพระราชนพิ นธไ์ ปอาลาเจา้ นายพีน่ ้องบางพระองค์รวมทง้ั สมเด็จกรมพระยาดารงฯ ซงึ่ เปน็ พระเจา้ นอ้ งยาเธอดว้ ย เมื่อทรงไดร้ ับสมเดจ็ กรมพระยาดารงฯ ก็ทรงนิพนธ์บทประพนั ธ์ ถวายตอบทนั ที ทาให้กาลงั พระราชหฤทยั ของพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกล้าฯ กลับคืนมา อีกครั้งหนง่ึ กลบั เสวยพระโอสถ และเสดจ็ ออกวา่ ราชการไดใ้ นไมช่ ้า สว่ นพระนิพนธข์ อง สมเด็จกรมพระยาดารงราชานภุ าพนน้ั มเี นอื้ ความแสดงความวิตกและความทุกขข์ อง ประชาชนชาวไทยในพระอาการประชวรของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ สาหรบั ตวั พระองค์เองนน้ั ถา้ เลอื ดเนื้อของพระองค์เจือยาถวายให้หายประชวรได้ ก็ยิน ดจี ะทูลเกลา้ ฯ ถวาย

ตวั ละคร พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อย่หู ัว -พระองค์ทรงประชวรจากความกดดันจากการท่ีฝร่งั เศสเขามารกุ รานจะยดึ เเผน่ ดินสยาม

ฉากทอ้ งเร่อื ง วกิ ฤตการณ์ ร.ศ.๑๑๒

บทเจรจา เจบ็ นานนึกหน่ายนิตย์ มะนะเรื่องบารุงกาย ส่วนจิต บ มีสบาย ศิระกลุม้ อุราตรึง พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทรงเป็นทุกขโ์ ทรมมนสั ใจเป็นยงิ่ นกั จนถึงกบั ลม้ ประชวรเพราะตอ้ งเผชิญกบั ความกดดนั จากกองทพั เรือฝร่ังเศสท่ีนากองทพั เรือมาปิ ดน่านนา้้ ไทยเพอื่ ตอ้ งยดึ ครองดินเเดน

เเกน่ เรอ่ื ง ตอ้ งการแสดงถึงพระปรีชาสามารถและความยากลาบากของพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ในการทานุบารุง และรักษาซ่ึงเอกราชของชาติ ไทยจากชาติมหาอานาจ รวมถึงคุณธรรมที่ควรนามาเป็นแบบอยา่ ง รวมถึง การแสดงความรู้สึกของผคู้ นรอบขา้ งของพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ท่ีมีต่อพระองคท์ ่าน และเหตุการณ์ร้ายที่เกิดข้ึน

การสรรคา • ใชค้ าสามญั เม่อื กล่าวถงึ บุคคลสามญั นานวนั ยิ่งเครอะคระ กลืนยาก ทนจอ่ ซอ่ มจ้ิมจ้า แดกส้นิ สดุ ใบ • มกี ารสอดแทรกคายโุ รป ดุจเหล่าขา้ พละนาวะเหวว่ า้ กะปิตนั

❖ ใชร้ าชาศพั ทเ์ มอื่ กล่าวถึงกษตั ริย์ ➢ ขอเดชะเบอื้ งบาทวรราชะปกศรี ➢ ไดร้ บั พระราชทานอา่ นราชนพิ นั ธ์ดู ➢ อันพระประชวรครง้ั นแ้ี ทท้ ง้ั ไผทสยาม ❖ การเลน่ เสยี งสมั ผัส ➢ สัมผัสในเสยี งพยญั ชนะ เช่น ■ เจ็บนานนึกหนา่ ยนิตย์ ■ ทุกขท์ วีทุกวนั วาร ➢ สมั ผัสในเสียงสระ เชน่ ■ แก้รอดตลอดฝั่ง ■ หนา้ นน้ั พลนั เขษม

การเรียบเรยี งคา • มีการใชฉ้ ันทลักษณ์ทห่ี ลากหลายเป็นแบบอย่างของการแต่งลิลติ • ประกอบดว้ ย อินทรวิเชยี รฉนั ท์ และ โคลงสส่ี ภุ าพ • ลักษณะการแต่งมกี เกรนิ่ นากอ่ นแลว้ จึงโยงเขา้ เน้ือหาสาคญั ของโครงแต่ละบท เชน่ ผิวพอกาลงั เรือ ก็แลน่ รอดไม่รา้ วราน หากกรรมจะบันดาล กค็ งล่มทกุ ลาไป • จะเนน้ เนือ้ หาสาคัญทง้ั บรบิ ท เจบ็ นานนกึ หน่ายนิตย์ มะนะเร่อื งบารงุ กาย สว่ นจติ บ มสี บาย ศิระกลมุ้ อรุ าตรงึ

การใช้โวหาร บรรยายโวหาร = อธิบายให้ผู้อา่ นใหผ้ ู้คนเกิดความเขา้ ใจวนส่ิงทีเ่ กดิ ขนึ้ รวมท้งั การสั่งสอนผ้อุ ่านให้ คิดตาม ชีวติ มนุษย์นี้ เปลี่ยนแปลง จรงิ นอ ทุกข์และสขุ พลิกแพลง มากครั้ง โบราณทา่ นจงึ่ แสดง เป็นเยย่ี ง อยา่ งนา ชว่ั นบั เจด็ ทีทง้ั เจ็ดข้าง ฝ่ายดี

พรรณนาโวหาร = บรรยายใหผ้ อู้ า่ นให้ผู้อ่านเขา้ ใจในรายละเอียด หรืออธิบายให้ ผอู้ ่านเข้าใจอย่างถ่องแท้เหมอื นเกิดขึ้นจริง เป็นฝีสามยอดแลว้ ยงั ราย ส่านอ ปวดเจบ็ ใครจกั หมาย เช่อื ได้ ใช่เป็นแตส่ ว่ นกาย เศียรกลัด กล้มุ แฮ ใครต่อเป็นจึ่งผู้ นั่นนน้ั เห็นจริง

อปุ มาโวหาร = การเปรียบเปรยสิ่งหน่งึ กบั อีกสิ่งเพ่ือให้ผู้อา่ นเหน็ ภาพมากข้ึน เปน็ เด็กมสี ุขคลา้ ย ดีรฉาน รู้สขุ รู้ทกุ ข์หาญ ขลาดด้วย ละอยา่ งละอยา่ งพาล หยอ่ นเพราะ เผลอแฮ คลา้ ยกับผ้จู วนมว้ ย ชีพส้ิน สตสิ ญู

คณุ ค่าดา้ นอารมณ์ เมื่อพระเจา้ อยูห่ ัวรชั กาลที่ 5 ทรงพระประชวรเนื่องจากความเครยี ดในการแก้ปัญหาบ้านเมอื ง ยามท่ีไทยกาลังจะสญู เสียดนิ แดนให้กบั ประเทศฝรง่ั เศส พระนิพนธ์ของสมเดจ็ กรมพระยาดารงรา ชานภุ าพมีความเปน็ ห่วงพระเจา้ แผ่นดนิ อยา่ งมากเพราะถา้ พระเจ้าอยู่หวั เกดิ เป็นอะไรไปกจ็ ะไม่มี ใครสามารถชว่ ยประเทศใหก้ ลบั มามีความสุขได้ 1. พระยาดารงราชานุภาพนั้นมคี วามพยายามท่จี ะชว่ ยประเทศแมก้ ระทง้ั ถา้ จะเสียสละเลอื ด เน้อื ให้พระเจ้าอยู่หวั เพอ่ื พน้ จากการประชวร 2. พระองค์มีความกตัญญูตอ่ พระเจ้าแผ่นดินและมคี วามเทิดทลู พระเจา้ แผ่นดนิ อยา่ งมาก 3. ความรักและความเสยี สละของพระองค์

คุณคา่ ดา้ นคุณธรรม คุณธรรมของพระมหากษตั รยิ ์ที่จะตอ้ งปกปอ้ งประเทศรวมถึงมคี วาม เป็นอยขู่ องประชาชนอยา่ งชอบ ธรรมของพระมหากษัตรยิ ท์ รงเลอื กใชว้ ธิ กี าร ท่รี อบคอบและปลอดภัยท่สี ุดเพือ่ รกั ษาไวซ้ ึง่ ชวี ิตของประชาชน เพ่อื ให้เกดิ การเสยี เลอื ดเนือ้ ของคนไทยให้นอ้ ยท่ีสดุ

คุณคา่ ดา้ นสังคม 1. สะทอ้ นความคดิ ความเชอ่ื ของคนไทยในอดตี ได้เป็นอยา่ งดี 2. ปลกุ จิตสานกึ ให้คนในชาตหิ วงแหนรกั ษาผนื แผ่นดินไทยไวใ้ หด้ ารงอยูส่ ืบไปและตระหนกั ถึงความ เหน่อื ยยากของบรรพบุรุษทตี่ ้องยอมแลกด้วยชีวติ เพอ่ื รกั ษาผืนแผน่ ดนิ นี้ไว้ ชีวิตมนษุ ยน์ ้ี เปลี่ยนแปลง จรงิ นอ ทุกขแ์ ละสุขพลกิ แพลง มากครง้ั โบราณทา่ นจึงแสดง เปน็ เย่ียง อย่างนา ชัว่ นบั เจด็ ทที ั้ง เจ็ดข้างฝา่ ยดี แปลไดว้ า่ ชีวติ คนเรานน้ั เปล่ียนแปลงอยู่เสมอ ประเด๋ียวก็ทกุ ข์ ประเดย๋ี วกส็ ุขสลับกันไป อยา่ งทคี่ น โบราณกล่าวกนั มาวา่ ชัว่ เจ็ดที ดีเจด็ หน แสดงถึงความไมแ่ น่นอนของชวี ติ

คณุ คา่ ดา้ นวรรณศลิ ป์ 1. ใช้ฉนั ทลักษณท์ ี่หลากหลายเปน็ แบบอย่างของการแตง่ โคลงและฉันท์ 2. ไพเราะด้วยสมั ผัสนอก สัมผัสใน สมั ผัสสระและอักษร การเลน่ คาซ้าคา 3. ใช้ภาพพจน์ต่างๆ เชน่ อปุ มา อปุ ลักษณ์ อัพภาส 4. พระนพิ นธ์ก่อใหเ้ กดิ อารมณ์สะเทือนใจอนั เป็นความงามเชงิ วรรณศลิ ป์

ตะปตู อกใหญ่ตรึง บาทา อยเู่ ฮย จงึ บ อาจลลี า กล่องได้ เชญิ ผู้ทพี่ บเมตตา แกส่ ัตว์ ปวงแฮ ชักตะปนู ใ้ี ห้ ส่งข้าอัญขยม ทรงเปรียบพันธกรณที ี่มตี อ่ ชาติบา้ นเมอื งในฐานะท่พี ระองคเ์ ป็นพระมหากษตั รยิ ์ เปน็ ตะปตู อกใหญท่ ตี่ รงึ พระบาทของพระองค์ไว้ให้ก้าวยา่ งไปได้จึงขอให้ผมู้ เี มตตาชกั ตะปูตอกนใ้ี หด้ ้วยโวหารภาพพจนโ์ ดยใช้อปุ ลกั ษณ์เปรียบพนั ธกรณีทมี่ ชี าติบ้านเมือง เปน็ ตะปู