watpho_03

ชุดตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย สำนกั คุม ครองภมู ิปญญาการแพทยแ ผนไทย [1] กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยท างเลือก กระทรวงสาธารณสขุ สนบั สนนุ งบประมาณจากกองทุนภูมปิ ญญาการแพทยแผนไทย ISBN : 978-616-11-2014-6

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 ชดุ ตำราภูมปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรกั ษ ISBN : 978-616-11-2014-6 ท่ีปรกึ ษา : ผศ.(พิเศษ) ดร.นพ.ธวชั ชัย กมลธรรม อธบิ ดกี รมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอื ก นายแพทยปภัสสร เจียมบุญศรี รองอธบิ ดกี รมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยท างเลอื ก นายประสาท ตราดธารทพิ ย รองอธบิ ดกี รมพัฒนาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลอื ก ผูรวบรวม : สำนกั คุมครองภมู ปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย พิมพครัง้ ท่ี มถิ นุ ายน 2557 จำนวน 1,000 เลม จัดพมิ พโดย : สำนกั คุมครองภูมปิ ญญาการแพทยแผนไทย กรมพฒั นาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอื ก สนบั สนุนการพิมพโ ดย : กองทุนภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย กรมพฒั นาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลอื ก พมิ พท่ี : โรงพมิ พอ งคก ารสงเคราะหทหารผา นศึก ในพระบรมราชูปถัมภ [2]

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย¤Ó¹Ó ประเทศไทยมีความหลากหลายของทรัพยากรธรรมชาติและภูมิปญญาทองถ่ินอันเปนมรดกทางวัฒนธรรม สำคญั ของชาติ และมีมาตรการจดั การเชิงระบบในการรวบรวม อนุรักษ คมุ ครองใหดำรงคงอยู อยางยั่งยนื สามารถ นำมาใชประโยชนไดอยางถูกตอง เหมาะสม โดยประกาศใชพระราชบัญญัติคุมครองและสงเสริมภูมิปญญา การแพทยแผนไทย พ.ศ.๒๕๔๒ ซึ่งเปนระบบกฎหมายเฉพาะ (sui-generis systems) ฉบับตนๆ นับเปน นวัตกรรมใหมในสาขากฎหมายทรัพยสินทางปญญา ใหเกิดการคุมครองและสงเสริมภูมิปญญาการแพทยแผนไทย สมุนไพร ทรัพยากรความหลากหลายทางชีวภาพ และภูมิปญญาทองถ่ิน ท่ีเกี่ยวของสูการใชประโยชนอยางยั่งยืน สำหรับภารกิจการอนุรักษ คุมครองและใชประโยชนดังกลาว ตองอาศัยกลไกเชิงบูรณาการรวมกับภาคีเครือขาย ทุกภาคสวนทุกระดับ ผานกลไกระดับชาติ ไดแก คณะกรรมการคุมครองและสงเสริมภูมิปญญาการแพทยแผนไทย โดยกรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก ไดดำเนินการและประสานการรวบรวม การจัดทำ ทะเบียน การสังคายนา ปริวรรต ศึกษาวิจัยพัฒนาตอยอด สูการอนุรักษ คุมครอง และใชประโยชนท้ังในระดับ ชุมชน สถานบริการสาธารณสุข หรือระบบเศรษฐกจิ ศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) นับเปนมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรมอันทรงคุณคา จนองคการศึกษาวิทยาศาสตรและวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ (UNESCO) ไดประกาศรับรองข้ึนทะเบียนเปน มรดกความทรงจำแหงโลก (Memory of the World) เม่ือป ๒๕๕4 สรางความภาคภูมิใจแกประชาชนชาวไทย อยางย่ิง ในดานภูมิปญญาการแพทยแผนไทยเก่ียวกับตำรับยา ตำรานวด หรือตำราทางวิชาการแพทยใน สมยั โบราณ ไดร บั การบันทึกและจารึกไวบนแผน ศลิ าตามศาลารายของวัดดงั กลา ว กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก ไดขออนุญาตบันทึกภาพศิลาจารึกตำรายาฯ และ นำไปปริวรรตจากภาษาไทยโบราณเปน ภาษาไทยปจ จบุ นั จำนวน 362 แผน และมีการตรวจสอบ กลัน่ กรอง จาก ผูเชี่ยวชาญ พบวามีแผนจารึกที่สมบูรณ จำนวน 267 แผน และภาพแผนนวด 60 แผน จึงไดนำจำนวนดังกลาว ไปจัดพิมพ โดยไดรับการพิจารณาใหประกาศเปนตำรับยาแผนไทยหรือตำราการแพทยแผนไทยของชาติ และใน ลำดับแรกไดจัดพิมพเปนหนังสือชุด “ศิลาจารึกตำรายา วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธ์ิ)” จำนวน ๓ เลม ไดแ ก เลม ๑ วา ดวยตำรานวด ในแผน จารกึ แสดงภาพรปู รา งคน ท้งั ดา นหนาและดา นหลงั พรอ มเสนโยงบอกจุด ตำแหนงของเสนเอ็นในรา งกาย ตลอดจนระบุช่ือเสน จดุ แกอ าการโรคตา งๆ เลม ๒ วาดวยตำรายา ใชบำบัดรักษาโรคตางๆ เนื้อหาของเรื่องราวท่ีจารึก กลาวถึง ตำราวาดวย สมุฎฐานโรค ตำราวาดวยโรคตา งๆ และยารักษาโรคเก่ยี วกบั แมและเด็ก ตำราวาดวยชื่อยา ช่ือโรค เลม ๓ วาดวยตำรายา ใชบำบัดรักษาโรคตางๆ เน้ือหาของเร่ืองราวที่จารึก กลาวถึง ตำราวาดวย สมุฏฐานโรค ตำราวาดวยช่ือยา ช่ือโรค รวมทั้งตำราวาดวยสรรพคุณยา และอภิธานศัพททั้งชื่อโรค ช่ือสมุนไพร ทั้งพชื วัตถุ สัตววัตถุ และธาตวุ ัตถุ [3]

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยหวังเปนอยางย่ิงวา หนังสือชุดตำราภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรักษ ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพน วิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) ทั้งสามเลมดังกลาว จะเปนประโยชนในการอนุรักษ คุมครองภูมิปญญาการแพทย แผนไทย รวมทั้งการขับเคลื่อนภารกิจดานการแพทยแผนไทย และเปนแนวทางดำเนินงานสำหรับผูมีบทบาท เก่ียวของ ไดแก นายทะเบียนกลาง นายทะเบียนจังหวัด ตลอดจนเปนแหลงอางอิงทางวิชาการ ศึกษาวิจัยพัฒนา หรือนำไปเผยแพรแ ละใชประโยชนตอไป (ผศ. (พเิ ศษ) ดร.นพ. ธวชั ชยั กมลธรรม) อธิบดีกรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก [4]

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยÊÒúÒÞหนา เรือ่ ง ๑ คำนำ ๔ สารบาญ ๗ บทนำ ๑๐ ลกั ษณะหฤศโรค คือรดิ สีดวง ๑๓ ริดสีดวงบงั เกิดในสมอง ๑๖ รดิ สดี วงบังเกิดในจักษุ ๑๙ รดิ สีดวงบงั เกดิ ในนาสกิ ๒๒ รดิ สดี วงบงั เกดิ ในปากแลลิน้ ๒๕ ริดสดี วงบงั เกดิ ในลำคอ ๒๘ ริดสดี วงบงั เกดิ ในดวงจิต ๓๑ รดิ สีดวงบังเกดิ ในทรวงอกและสขี างทั้ง ๒ ๓๔ รดิ สดี วงบังเกดิ ในลำไสใ หญ ๓๗ ริดสดี วงบงั เกิดในลำไสน อ ย ๔๐ รดิ สีดวงบงั เกิดในหวั เหนาและทองนอ ย ๔๓ รดิ สีดวงบังเกิดในทางปสสาวะ ๔๖ รดิ สีดวงบังเกิดในสันหลัง ๔๙ ลกั ษณะจกั ษโุ รคคือตอ ๕๒ ตอ นิลกระจก ๕๕ ตอ กระจกแดง ๕๘ ตอ กระจกขาว ๖๑ ตอกระจกเขียว ๖๔ ตอ กระจกเหลอื ง ๖๗ ตอกระจกปรอท [5] ตอกระจกแววนกยูง ตอ วงิ กระจก ตอ เศษกระจก ลักษณะตออันเศษจากตอกระจก ตอเนื้อ ตอหลังเบ้ีย

ตอผกั ตบ ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ๗๐ ตอกงเกวยี น ๗๓ ตอ กน หอย ๗๖ ลักษณะกำเนิดแตล ม ๗๙ ลมทุนยักษวาโย ๘๒ ลมวาระยักขวาโย ๘๕ ลมจติ บุ าทวาโย ๘๘ ลมอคั วารนั ตวาโย ๙๑ ลมรามะภานวี าโย ๙๔ ลมสรรพวารจกั รโมละ ๙๗ ลมอตั พังคีวาโย ๑๐๐ ลมพาหุระวาโย ๑๐๓ ลมสิตมคั วาโย ๑๐๖ ลมพุทธยกั วาโย ๑๐๙ ลมยักขินีวาโย ๑๑๒ ลมนิริยงั ยักษวาโย ๑๑๕ ลักษณะลมบังเกดิ แตก องพัทธปตตะ ๑๑๘ ลมหทัยวาต ๑๒๑ ลมสัตถกวาต ๑๒๔ ลมอัศฎากาศ ๑๒๗ ลมสุมนา ๑๓๐ ลกั ษณะกลอน ๑๓๓ กลอนแหง เกดิ เพ่อื สนั ทฆาต ๑๓๖ กลอ นสำแลงตุรติ ะวุฒิ ๑๓๙ กลอ นลมเกดิ เพอ่ื กุจฉสิ ยาวาต ๑๔๒ ลักษณะกระษยั โรค ๑๔๕ กระษยั ลม ๑๔๘ กระษยั ราก ๑๕๑ กระษัยเหลก็ ๑๕๔ กระษัยปู ๑๕๗ กระษยั จุก ๑๖๐ กระษยั ปลาไหล ๑๖๓ กระษยั ปลาหมอ กระษัยปลาดกุ กระษัยปลวก กระษยั ล้นิ กระบอื [6]

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยกระษัยเตา ๑๖๖ กระษัยดาน ๑๖๙ กระษยั ทน ๑๗๒ กระษัยเสียด ๑๗๕ กระษัยนำ้ ๑๗๘ เตโชกระษยั ๑๘๑ วาโยกระษยั ๑๘๔ อาโปกระษัย ๑๘๗ ปถ วีกระษัย ๑๙๐ ลกั ษณะมาน ๑๙๓ มานนำ้ คำรบ ๑ ๑๙๖ มานน้ำ คำรบ ๒ ๑๙๙ มานนำ้ คำรบ ๓ ๒๐๒ มานน้ำ คำรบ ๔ ๒๐๕ มานลม คำรบ ๑ ๒๐๘ มานลม คำรบ ๒ ๒๑๑ มานลม คำรบ ๓ ๒๑๔ มานลม คำรบ ๔ ๒๑๗ มานหนิ คำรบ ๑ ๒๒๐ มานหนิ คำรบ ๒ ๒๒๓ มานหิน คำรบ ๓ ๒๒๖ มานหิน คำรบ ๔ ๒๒๙ มานโลหติ คำรบ ๓ ๒๓๒ ทักขณิ มาณ ๒๓๕ ยาแกล ำบองราหใู นโรคกุมาร ขนุ กุมารประเสรฐิ ทูลเกลา ถวาย คือ ๒๓๘ สรุ ยิ องครกั ษ, ยาเผารมผา ออ ม, มหาระงบั พษิ , สหัสรงั สี ๒๔๑ ยาแกกมุ ารโรคคือตับ ๔ ประการ ขนุ กุมารประสิทธิ์ทลู เกลาถวาย คอื ๒๔๔ ตรีผลา, ยาตมชกั ตบั , กลอมนางนอน, มหาคงคา ๒๔๗ ยากุมารโรคคอื ลมทรางทง้ั ๗ จำพวก หม่นื พรหมาเนตร ทูลเกลา ถวาย คือ ๒๕๐ ยาประสะไพล, ยาประสะขาว, ยามหาเปราะ, ยาประสะกระดูก, ยาทาทอ ง ยาแกพ ิษละออง, กำเดา, เสมหะ, วาโย, พระบำเรอราช ทลู เกลาถวาย คอื [7] เกลือ่ นอากาศ, กวาดสมุทร, แผวฟา ยาแกโ ลหติ ปกติโทษ แลทจุ ริตโทษ หม่ืนอนิ ทแพทย ทูลเกลาถวาย คอื พรหมพกั ตร, กำลังราชสีห, ยาตม ขับโลหติ เนา, ยาตม ขบั โลหติ ตัวปลิง ยาแกโลหติ วิธกี ูลเพลงิ หมื่นอมรสนิ ทลู เกลาถวาย คือ สุรามฤทธิคณุ , หนูกัดเหล็ก, เพลิงกรด, จกั รวรรติทิพย

ยาแกไ ขเ จลยี ง ๔ ประการ ขนุ ราชนิทาน ทลู เกลา ถวาย คือ ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย๒๕๓ วรณาธคิ ุณ, เขยี วจักรนารายณ, เขยี วคงคาทิพย ๒๕๖ ยาแกพ ษิ ดี, เสมหะ, ลม, สนั นบิ าตใหต ก พระบำเรอราช ทลู เกลาถวาย คอื ๒๕๙ สุวรรณธารา, อินทรนิมติ ร, พรหมประสาท, ทำลายพนม ๒๖๒ ยาแกใ นกองสนั นิบาต หลวงสิทธสิ าร ทูลเกลา ถวาย คอื ๒๖๕ ประทุมคงคา, เทพรังสฤทธิ์ ๒๖๘ ยาแกส รรพโรคอติสาร หลวงพรหมาแพทย ทูลเกลาถวาย คอื ๒๗๑ ฝง สมทุ ร, มหาอดุ , เขียวสบดธาตุ, สทิ ธจิ ร, เหลอื งปดสมทุ ร ๒๗๔ ยาแกวัณโรค ของหม่ืนสทิ ธิแพทยา ทูลเกลาถวาย คอื ๒๗๗ ตมกนิ ภายใน, ยาตม กนิ ภายในเปนยาตัดราก, ยาผงทาแกพิษฝ ๒๘๐ ยาแกม ะเรง็ ขุนพินจิ โอสถ ทลู เกลาถวาย คอื ๒๘๓ ยาแกสรรพมะเรง็ , ยาโรยแผลมะเร็ง, ยาเปา มะเร็ง ๒๘๖ ยาแกโรคเรือ้ น หลวงจนิ ดาโอสถ ทูลเกลา ถวาย คอื ๒๘๙ ยาแกส รรพกุฏฐโรค, ยานำ้ มันทากฏุ ฐโรค, ยาทาแกโรคเรอื้ น ๒๙๒ ยาแกร ดิ สีดวง ของขนุ ศรีโอสถ ทลู เกลาถวาย คอื ๒๙๕ ธรณีไหว, นาดธิจร, สิทธจิ ร, บุพประสทิ ธิ ๒๙๘ ยาแกร ดิ สดี วงในปาก หมื่นทรพษิ พิมาน ทลู เกลาถวาย คือ ๓๐๑ ชำระอากาศ, มหาประสาน, จักรเพชร, ยาทาสมานปาก ๓๐๔ ยาแกจักษโุ รคคือตอ ขนุ ราชเนตร ทูลเกลา ถวาย คือ แดงใหญ, สังขรศั มี ยาแกจักษโุ รคคอื ตอ ขนุ ราชเนตร ทลู เกลา ถวาย คือ สรรพคณุ วฒุ ิ, เกล่อื นธรณ,ี เฟอ งสมุทร, อนิ ทประพาน, มหาอาวธุ ยาแกจกั ษโุ รคคือตอ ขุนทิพยเนตร ทลู เกลาถวาย คือ อนิ ทโชต,ิ รัตนโรต, สุวรรณไตรลาส, แผว อากาศ ยาแกจักษุโรคคือตอ หมน่ื อินทเนตร ทูลเกลา ถวาย คือ ทิพยจกั ษุ, รตั นะจักษุ, มหาอดุ มใหญ, หอมน้ำแกว ยาแกโ รคจกั ษคุ ือตอ ขนุ ราชเนตร ทลู เกลาถวาย คือ เทวจักษ,ุ อนิ ทจักษุ, เทพจักษ,ุ สงั ขรัศมี, แผวนัยนา ยาแกจกั ษุโรคคือตอ ขุนประสานนยั นา ทลู เกลาถวาย คือ แดงวัดสุธา, มหาสขุ ุม, มหาอุดม, สุรยิ าธจิ ร ยาแกโรคคันเปน สาธารณชาติวาโย หมนื่ เวชาแพทยา ทูลเกลา ถวาย คอื มหากำลงั สงิ หรตั นโชต,ิ เพชรสังหาร, สุวรรณประสาท ยาแกลมข้นึ เบ้ืองสูง หลวงทพิ รักษา ทลู เกลาถวาย คือ ยาแกลมข้นึ สูง, ยาแกวาโยอันกำเรบิ กลาขึน้ เบอื้ งบน, ยาแกอ ุทธงั คมาวาตกลา ยาแกชาติวาโยพรรดกึ ขุนราชโอสถ ทูลเกลา ถวาย คอื ตรีสวัสด์ิพลา, ทำลายเมฆ, มหาวายเุ วก, ตรีผลาใหญ [8]

ยาแกวาโยซ่งึ มพี ษิ ละเอยี ด พระบำเรอราช ทลู เกลา ถวาย คือ ๓๐๗ ทพิ ยส ำราญ, เทพอารมณ, อนิ ทรประสิทธ์ิ ๓๑๐ ยาแกกลอนทง้ั ปวง ขนุ ราชแพทย ทูลเกลาถวาย คอื ๓๑๓ ยาแกส รรพโรคกลอนทงั้ ปวง, ยาแกโ รคกลอนท้ัง 5 ประการ ๓๑๖ ยาแกหืด ขนุ ประสิทธพิ์ รหมา ทลู เกลา ถวาย คือ ๓๑๙ ประสะเกลอื , ประสะน้ำมะนาว, ยาน้ำ, ยาดอง ๓๒๒ ยาแกเ สยี งแหง แหบเครอื พระบำเรอราช ทลู เกลา ถวาย คอื ๓๒๕ ฆองไชย, พณิ ทิพย, บรรเลงพิณ, กรดทพิ ย ๓๒๘ ยานำ้ มันแกกระดกู แตก เดาะ หกั ซน หม่นื มหาประสาร ทูลเกลา ถวาย ๓๓๑ ยาแกพ ิษงู ตะขาบ แมงปอง คางคก เห็ดเมา หม่ืนปราบนาคา ทลู เกลา ถวาย ๓๓๔ สรรพคณุ เครอ่ื งเทศและสมนุ ไพร ๓๓๗ กำเนดิ สรรพคุณยา 361 สรรพคณุ ยาเบญจกูล 363 สรรพคณุ โกฐ 364 สรรพคณุ เทียน 372 สรรพคุณยา 382 บรรณานุกรม ดชั นชี อื่ ตำรบั ยา ดัชนชี ่อื โรคและอาการ ดชั นีชอื่ เคร่ืองยา อภธิ านศพั ท ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย [9]

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยº·¹Ó วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เปนพระอารามหลวงชั้นเอก ชนิดราชวรมหาวิหาร ๑ ใน ๖ วัด ของไทย เดิมชื่อวา “วัดโพธาราม” เปนวัดโบราณเกาแกท่ีราษฎรสรางข้ึนมาต้ังแตสมัยกรุงศรีอยุธยาเปนราชธานี ในระหวาง พ.ศ. ๒๒๓๑-๒๒๔๖ ในรัชกาลสมเด็จพระเพทราชา แตไมปรากฏหลักฐานการสรางท่ีแนชัด ชาวบาน เรียกกันวา “วัดโพธิ์” มาจนทุกวันนี้1 ภายหลังจากท่ีพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชพระปฐม บรมกษัตริยแหงพระบรมราชจักรีวงศ (พ.ศ. ๒๓๒๕-๒๓๕๒) ทรงสถาปนากรุงเทพมหานครเปนราชธานี ไดทรง พระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหบูรณะปฏิสังขรณวัดโพธาราม (วัดโพธ์ิ) และสถาปนาใหเปนวัดประจำรัชกาล ของพระองคพระราชทานนามวา “วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาวาศ” (ตอมาพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี ๔ โปรดเกลาฯ ใหเปล่ียนสรอยนามวัดเปน วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม) และมีพระราชประสงค ใหรวบรวมตำรายาและปนรูปฤๅษีดัดตนประดิษฐานเปนวิทยาทานแกราษฎร นับเปนจุดเริ่มตนใหเกิดการจารึก ความรูข องบรรพชนในสาขาวิชาตา งๆ ข้นึ ท่วี ดั โพธ์ใิ นเวลาตอมา คร้ันถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๓ (พ.ศ. ๒๓๖๗-๒๓๙๔) ทรงพระกรุณา โปรดเกลาฯ ใหบูรณะปฏิสังขรณพระอารามครั้งใหญ (พรอมทั้งขยายอาณาเขตพระอาราม ใชเวลานานถึง ๑๖ ป ๗ เดือน) ในการน้ีโปรดใหเหลานักปราชญราชบัณฑิตรวบรวมตรวจสอบและคัดเลือกสรรพความรูในสาขาตางๆ จารึกประดับไวในอาคารเขตพุทธาวาส เพื่อเผยแพรความรูแกราษฎร วัดโพธ์ิจึงเปนแหลงเรียนรูของปวงชน ที่ใฝหาความรู เปรียบเสมือนเปน “มหาวิทยาลัยแหงแรกของเมืองไทย”2 ท่ีรวมเอาภูมิปญญาไทยไวเปนมรดก ใหล กู หลานไทยไดเรียนรูแ ละเปน มรดกแหง ภูมปิ ญ ญาไทยใหค งอยูคูประเทศไทย สำหรับองคความรูภูมิปญญาท่ีพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเหลา นักปราชญราชบัณฑิตรวบรวม ตรวจสอบและคัดเลือกนั้น มีทั้งตำราการแพทย โบราณคดี และวรรณกรรม โคลง ฉันท กาพย กลอนทั้งหลาย เปนตน นำมาจารึกลงบนแผนหินออนประดับไวตามบริเวณผนัง คอสอง เสาของระเบียงรอบพระอุโบสถ พระวิหาร พระวิหารคต และศาลารายรอบพระมณฑปภายในวัด ดังที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงกลาวไวในคำนำหนังสือประชุมจารึก วัดพระเชตุพนฯ ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ พ.ศ.๒๔๖๒ วา “...ในการที่ทรงปฏิสังขรณวัดพระเชตุพนฯ มีพระราชประสงคพิเศษอีกอยางหนึ่ง ซึ่งจะใหเปน แหลงเลาเรียนวิชาความรูของมหาชนไมเลือกช้ันบรรดาศักดิ์ ถาจะเรียกอยางทุกวันน้ี ก็คือจะใหเปนมหาวิทยาลัย ๑ คณาจารยโรงเรียนแพทยแผนโบราณ. ตำรายาศิลาจารึกในวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธ์ิ). กรุงเทพฯ : มหามกุฏ ราชวิทยาลยั , ๒๕๐๕. หนา ก. 2 ยุวเรศ วุทธีรพล. “การสำรวจและการจัดทำทะเบียนจารึกวัดโพธ์ิ” ใน จารึกวัดโพธิ์ : มรดกความทรงจำแหงโลก. อรวรรณ ทรัพยพลอย (บรรณาธิการ). กรุงเทพฯ : อมรินทรพริน้ ติ้งแอนดพ ับลิชชิง่ , ๒๕๕๔. หนา ๑๓๔ [10]

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยเพราะในสมัยนัน้ ยังไมม ีการพิมพหนงั สอื ไทย การเลาเรยี นสว นสามญั ศกึ ษาทมี่ ีเรียนอยตู ามวัดท่วั ไป แตส วนวิสามญั ศึกษาอันจะเปนวิชาอาชีพของคนท้ังหลายยังศึกษาไดแตในสกุล ผูอยูนอกสกุลโดยเฉพาะท่ีเปนพลเมืองสามัญ ไมมีโอกาสที่จะเรียนได พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหรวบรวมเลือกสรร ตำรับตำราตางๆ ซึ่งสมควรจะเลาเรียนเปนช้ันสามัญศึกษามาตรวจตราแกไข ใชของเดิมบาง หรือประชุมผูรูหลัก ในวิชานั้นๆ โดยมาก เพื่อคนทั้งหลายไมเลือกวาตระกูลชั้นใดๆ ใครมีใจรักวิชาอยางใด ก็ใหสามารถเลาเรียนได จากศิลาจารึกท่ีวัดพระเชตุพนฯ จึงมีหลายอยาง ทั้งเปนความรูสวนวรรณคดี โบราณคดี และ ศาสตราคมตางๆ เปน อันมาก และไดเ ปน ประโยชนแกผ ูศ กึ ษา...”3 เนอื่ งจากจารึกวัดโพธ์ิ เปน มรดกทางภมู ิปญ ญาและศิลปวฒั นธรรมทท่ี รงคณุ คา ของไทย เปน ศาสตรแ ละศิลป ที่ไดรับการสืบทอดมาแตโบราณกาล จนเปนท่ีประจักษแกสังคมโลกมาชานาน องคการศึกษาวิทยาศาสตรและ วัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ (United Nations Educational,Scientific and Cultural Organization) หรือ ยูเนสโก (UNESCO) ไดประกาศรับรองขึ้นทะเบียนจารึกวัดโพธิ์เปนมรดกความทรงจำแหงโลก (Memory of the World) เม่ือวนั ที่ ๒๗ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ ยังความภาคภมู ใิ จแกคนไทยทุกคนเปนอยา งยงิ่ 4 ในดานจารึกตำราการแพทยแผนไทยวัดโพธิ์ เปนวิชาการแพทยแผนไทยที่เปนความรูสืบทอดมาแตโบราณ สันนิษฐานวาเมื่อคร้ังสมัยอยุธยาในยามที่บานเมืองมีศึกสงคราม ตำราการแพทยแผนไทยคงจะสูญหาย กระจัดกระจายไปไมนอย ตอมาเมื่อถึงสมัยธนบุรี ภายหลังจากท่ีสมเด็จพระเจาตากสินมหาราช (พ.ศ. ๒๓๑๐- ๒๓๒๕) ทรงกอบกูเอกราชแลวไดทรงฟนฟูบานเมืองในทุกดาน ในสวนท่ีเก่ียวกับตำราการแพทยแผนไทยก็ทรง สนพระทัยโปรดใหคนควา รวบรวม และฟนฟูบูรณาการขึ้นเชนเดียวกัน วิชาการแพทยแผนไทยจึงไดถายทอด สืบตอกันมาถึงสมัยรัตนโกสินทร พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช พระปฐมกษัตริยแหงพระบรม ราชจักรีวงศ ทรงตระหนักถึงคุณคาและความสำคัญของวิชาการแพทยแผนไทยดังกลาวจึงโปรดเกลาฯ ใหรวบรวม ตำรายาจารึกลงบนแผนศิลา และปนรูปฤๅษีดัดตนประดิษฐานไวท่ีวัดโพธิ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๓๓๑ ถึงรัชกาลพระบาท สมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว โปรดเกลาฯ ใหประชุมนักปราชญราชบัณฑิตในวิชาการสาขาตางๆ คนควา รวบรวม ตรวจสอบและคดั สรรตำราวชิ าการตา งๆ ใหถูกตอ ง แลว ใหจ ารกึ ลงบนแผนศลิ าประดิษฐานไวต ามเสนาสนะภายใน วัดโพธิ์ เพ่ือใหอาณาประชาราษฎรไดศึกษาเรียนรูอยางทั่วถึง เฉพาะเรื่องท่ีเกี่ยวกับตำราการแพทยแผนไทย น้ัน เปนตำราท่ีจารึกไวอยางมีระบบ ซ่ึงหมอยาหรือผูมีความรูในตำรายาเหลาน้ันตองสาบานตัววายาขนานนั้นๆ ตนเคยใชรักษาโรคมาแลวและไดผลดีจริง ตอจากน้ันพระยาบำเรอราชแพทย ซ่ีงเปนแพทยหลวงประจำราชสำนัก ในขณะนั้น ตรวจสอบอีกครง้ั หน่งึ กอ นนำมาจารึก5 อน่ึง ลักษณะรูปทรงสัณฐานของจารึกนั้น มี ๓ รูปแบบ ไดแก รูปสี่เหลี่ยมจตุรัส ส่ีเหลี่ยมผืนผา และวงรี โดยระบุสมุฏฐานโรค อาการของโรค ยาท่ีใชในการรักษาโรค และบอกวิธีการรักษา เปนตน ตลอดถึงสรรพคุณยา และตำรับยาสำหรับรกั ษาโรคตางๆ ทั้งเด็กและผใู หญ 3 สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ. ประชมุ จารึกวัดพระเชตพุ น ฉบบั หอพระสมุดวชิรญาณ พ.ศ. ๒๔๖๒. หนา คำนำ. 4 ประภาพร จันทรัศมี “จารึกวัดโพธิ์ : มรดกความทรงจำแหงโลก” ใน จารึกวัดโพธ์ิ : มรดกความทรงจำแหงโลก. อรวรรณ ทรัพยพ ลอย (บรรณาธิการ). กรุงเทพฯ : อมรินทรพริ้นตง้ิ แอนดพ ับลิชช่งิ , ๒๕๕๔. หนา ๑๕๒. 5 กองแกว วีระประจักษ. “การแพทยแผนไทยวัดโพธิ์” ใน จารึกวัดโพธิ์ : มรดกความทรงจำแหงโลก. อรวรรณ ทรัพยพลอย (บรรณาธกิ าร). กรุงเทพฯ : อมรนิ ทรพร้ินตง้ิ แอนดพับลชิ ชิ่ง, ๒๕๕๔. หนา 54. [11]

[12] สํานกั คุ้มครองภูมปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทย

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยเวลาลวงเลยมานานมากกวา ๑๐๐ ป เปนผลใหจารึกบางสวนท่ีประดับอยูตามผนังอาคาร เกิดการชำรุดเสีย หายไปตามกาลเวลา และบางสว นอาจสญู หายไปบาง ดงั ทีพ่ ระราชเวที (สรุ พล ชติ ญาโณ ป.ธ.๙)6 ผชู ว ยเจาอาวาส วัดพระเชตุพนฯ กลาววา จารึกวัดพระเชตุพนท่ีพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัวรัชกาลที่ ๓ โปรดเกลาฯ ใหจารึกลงแผนศิลาประดับไวท่ัวท้ังพระอารามมีจำนวนมากนับพันแผน จากการสำรวจเพื่อนำเสนอยูเนสโก ประกาศขึ้นทะเบียนเปนมรดกความทรงจำแหงโลกในทะเบียนนานาชาติน้ัน พบจารึกจำนวน ๑,๔๔๐ รายการ ความจริงแลวจะตองมีมากกวา ๒,๐๐๐ รายการ จากการตรวจสอบพบจารึกที่ชำรุดสูญหายจากการร้ือถอนศาลา ดานทิศตะวันออกของพระมณฑปไปหนึ่งหลัง เพื่อสรางพระมหาเจดียรัชกาลท่ี ๔ ซึ่งมีจารึกไวในโคลงโลกนิติ และ ในรัชกาลท่ี ๕ มีการรื้อศาลารายรอบวัดจำนวน ๘ หลัง เพราะศาลาชำรุดและไมมีงบประมาณท่ีจะปฏิสังขรณ ดงั นนั้ จารึกเร่อื งตำรายาและชาดกในศาลานน้ั ๆ จงึ สูญหายไปดวย ดวยสาเหตุดังกลาวจึงนับวาเปนที่นาเสียดายเปนอยางยิ่ง ที่มรดกภูมิปญญาอันเปนองคความรูที่บรรพบุรุษ ภาคภูมิใจ และไดจารึกไวใหอนุชนคนรุนหลังไดศึกษาตองชำรุดหรือสูญหายไป โดยเฉพาะองคความรูทางตำรา เวชศาสตรซึ่งเปนภูมิปญญาการแพทยแผนไทยท่ีมีบทบาทสำคัญตอวงการสาธารณสุขของไทย ในปจจุบันรัฐบาล ไดต ระหนักถงึ คณุ คา และสงเสรมิ การนำภูมิปญ ญาการแพทยแผนไทยไปใชเ พมิ่ มากข้นึ จารึกวัดพระเชตุพนฯ ที่นำมาปริวรรต จัดระบบ จัดพิมพในครั้งนี้ เปนตำราท่ีเปนองคความรูเกี่ยวกับ หมวดเวชศาสตร เน่ืองจากกรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือกพิจารณาเห็นวา ตำราการแพทย แผนไทย ในวัดพระเชตุพนฯ น้ัน ถึงแมจะมีการจัดพิมพเปนหนังสือหลายฉบับ แตยังไมมีผูที่รวบรวมปริวรรต เปนภาษาไทยปจจุบันควบคูกับรูปภาพตนฉบับจารึกจริงไว แลวจัดระบบใหมใหอานเขาใจงาย อีกทั้งเปน การอนุรักษตนฉบับอีกทางหนึ่ง ถึงแมวาจารึกจริงจะชำรุดไปตามกาลเวลาในอนาคตขางหนา แตรูปภาพตนฉบับ ยังคงอยูคูประเทศชาติและเปนแหลงขอมูลในการเรียนรูของอนุชนรุนหลังสืบตอไปตามพระราชปณิธานของ บุรพมหากษัตริยที่ทรงโปรดเกลาฯ ใหเหลานักปราชญราชบัณฑิตสรางสรรคข้ึน แตจารึกท่ีนำมาปริวรรตถายถอด ในครั้งนี้ ไมสามารถนำมาครบหมดทุกแผนได เน่ืองจากบางสวนสูญหายไป ทำใหเนื้อหาบางหมวดหมูไมครบ นอกจากนั้นลักษณะทางกายภาพของจารึกที่เหลืออยูยังเปนอุปสรรคตอการปริวรรตทั้งเสนอักษรไมชัดเจน ลบเลือนอยูมาก มีการทาสีทับแผนจารึก มีรอยคราบสี และคราบปูนบนแผนจารึก มีรอยขูดขีดจากวัสดุตางๆ ตลอดถึงแผนจารึกแตกราวหรือบ่ินแหวงไปบางสวน นอกจากน้ีจารึกบางแผนเปนเร่ืองเดียวกันหรือเนื้อหา ตอเน่ืองกัน แตไมไดอยูที่เดียวกันหรือศาลาเดียวกัน ในการปริวรรตไดนำเน้ือหามารวมไวในกลุมเดียวกันโดยไมได ยึดสถานที่ต้งั เปนหลกั แตย ึดเนือ้ หาหมวดหมูเปนหลกั เพื่อใหสามารถศึกษาไดสะดวก แนวทางในการจัดทำชุดตำราภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรักษ ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลา จารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วดั โพธ)์ิ มี 3 สวน คอื บทนำ กลา วถึงประวตั ิท่มี าของจารึกตำราการแพทยแผนไทย ในวัดพระเชตพุ นฯ โดยสังเขป สวนท่ี ๑ เปนภาพถายศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม พรอมท้ังชื่อเร่ืองที่มีความเก่ียวของ กบั เน้ือหาบนศลิ าจารึก 6 พระราชเวที (สุรพล ชติ ญาโณ ป.ธ.๙). คำจาฤกที่มิไดจารึกในวัดพระเชตพุ น” ใน จารึกวดั โพธิ์ : มรดกความทรงจำแหงโลก. อรวรรณ ทรัพยพ ลอย (บรรณาธกิ าร). กรุงเทพฯ : อมรนิ ทรพ ริ้นติ้งแอนดพ ับลิชชง่ิ , ๒๕๕๔, หนา ๒๘. [13]

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยสวนที่ ๒ เปนการถอดความอักษรโบราณจากจารึกเปนอักษรไทยปจจุบัน เปนการถอดความแบบบรรทัด ตอบรรทัด หากบรรทัดท่ีถอดความแลวเน้ือหามีความยาวเกินหน่ึงบรรทัด จะใชการเติมเคร่ืองหมายขีด (-) เพ่ือให ทราบวา เปนเน้ือหาบรรทัดเดียวกนั หากภาพศิลาจารึกไมส มบรู ณจะเขยี นบอกไวว า ชำรุดหรือเลอื นไวใ นวงเลบ็ สว นที่ ๓ เปนการจัดรูปแบบประโยคและเพ่ิมเติมขอความลงในแผนศิลาท่ีมีการชำรุดหรือเลือน การเพ่ิม เติมเน้ือหาใชวิธีการอานจากแผนศิลาจารึก และตรวจสอบกับตำราการแพทยแผนไทยของวัดพระเชตุพนฯ ที่มีการ จดั พมิ พใ นแตล ะครั้ง เพือ่ ใหเนอ้ื หาครบถว นสมบรู ณแ ละศกึ ษาไดงาย แนวทางการปรวิ รรต ถายถอดจารกึ ตำราการแพทยแผนไทยในวัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม การปริวรรตถายถอด หรือการถอดความจากตำราการแพทยแผนไทยในวัดพระเชตุพนฯ เน่ืองจากการเขียน หนังสือของคนไทยสมัยกอนท่ีมิไดรับราชการในกรมอาลักษณ มักมีลักษณะเฉพาะเปนเอกลักษณของแตละบุคคล และเปนยุคสมัยท่ีคนไทยยังไมมีการประกาศใชพจนานุกรมเพื่อกำหนดหลักเกณฑเปนมาตรฐานใหสะกดคำที่มี ความหมายเดยี วกันเหมือนกันทวั่ ประเทศ ดงั น้ันการผสมคำเพอื่ การอานจงึ เปนไปอยางอิสระ มรี ูปแบบแตกตางกัน ตามแตส ำนกั ทเ่ี รียนแตละแหง นิยม หากสำนกั เรยี นนนั้ อยใู กลความเจรญิ เชน พระราชวัง หรอื วดั ในกรงุ การเขียน หนังสือก็จะมีแบบแผนท่ีชัดเจนและถูกตองมากกวา ดวยเหตุดังกลาวการใชรูปอักษรเขียนคำ เพื่อส่ือความหมาย ใหอานออกเสียงไดเขาใจตามภาษาพูด ที่ใชกันในทองถิ่น จึงมีความสำคัญมาก ทำใหเกิดผลกระทบตอการใช รูปพยัญชนะ รูปสระสำหรบั สะกดคำไดห ลากหลายรูปแบบ แมจ ะมคี วามหมายเชน เดียวกนั ก็ตาม เชนคำวา กระษัย กษัย กระไสย เปน ตน เหน็ ไดชัดเจนวา การเขียนหนงั สอื ของคนไทยสมัยกอนเขยี นตามเสยี งพูด เพื่อใหส ามารถอาน ออกเสียงและเขาใจความหมายได โดยไมใหความสำคัญกับการเขียน ดังนั้น เพื่อเปนประโยชนดานการแพทย แผนไทยจงึ มีแนวทางการปรวิ รรตถายทอดจารกึ ฯ เปนภาษไทย ดงั น้ี ๑. ปริวรรต ถายถอดจากภาษาไทยและตัวอักษรไทยโบราณเปนภาษาไทยปจจุบัน โดยถอดความคร้ังเดียว ไมไดใชวิธีการถายถอดตามตัวซ่ึงตองรักษาอักขรวิธีแบบโบราณตามตนฉบับเดิม ซ่ึงยึดคำศัพทสมัยปจจุบันตาม พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔ เพ่ือจะไดสะดวกสำหรับผูอานที่ตองการเขาถึงสาระเกี่ยวกับ ตำรายาเปนประการสำคัญ สามารถอานเขาใจเนอื้ หาและนำไปใชประโยชนได ดงั ตวั อยาง [14]

คำปจจุบนั ตามพจนานุกรมฯ คำโบราณตามตน ฉบับสมดุ ไทย กระษยั กญั ชา ขา วตอก จันทนา ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตรกี ฏก เนระพูสี ประคำดคี วาย พิมเสน มหาหิงคุ รำมะนาด รดิ สีดวง สมุฏฐาน สะเดา สณั ฐาน สนั นิบาต หทัย ๒. สวนที่เปนคาถา ซ่ึงเขียนดวยตัวอักษรขอม ไดถอดเปนคาถาภาษาบาลีดวย ตัวอักษรไทยปจจุบันและ อักขรวิธภี าษาไทย ๓. คำศัพทโบราณท่ีไมสามารถหาความหมายไดจะคงไวตามอักขรวธิ เี ดิม และนำไปสกู ารสงั คายนา คุมครอง และใชประโยชนต อไป [15]

[16] สาํ นกั คุ้มครองภมู ิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทย

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย รดิ สดี วงบังเกิดในสมอง 1

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ ักษ รดิ สดี วงบังเกดิ ในสมอง (ศาลามทุ ิตา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดบั นี้จะกลาว ดวยนยั อันหน่ึงใหม วาดวยลักษณะหฤศโรค กลา วคอื รดิ สดี วงอนั บงั เกดิ เนื่องมาแตกุมารโรค อนั อาจารยในกอ นสืบ ๆ กันมา รจนาลงไวในคมั ภรี ทงั้ หลายตางๆ นน้ั มากกวา มากนกั เหลอื ที่จะกำ หนด ในทีน่ จ้ี ะยกวาแตท ี่ทานสงเคราะหไ วเ ปน หมวด แลวมนี ามบญั ญัติสมมตุ ิวา คัมภีรริดสีดวงตางๆ ๑๘ จำพวก คือรดิ สีดวงอันชือ่ วา ปาลตญิ าณะโรค วติ าณะโรค ฆานะโรค พริณะโรค แลโรหินโี รค วชิ ิกามะโรค อุระปศะโรค แลอนั ตะริศะโรค อนั ตคณุ ะโรค แลตาระสกะโรค อคั นีโชตโรค วาตสตุ ะโรค แลอระวัณโรค สกั เคระโรค แลสวุ ชิ กิ าโรค สกะถาณะโรค แลปานทะโรค กาละสุกระโรค รดิ สีดวงทัง้ ๑๘ จำพวก ซงึ่ วามาทั้งนพี้ ึงรูตามใน คมั ภีรทา นกลา วไว ในลำดบั นจ้ี ะวาแตลกั ษณะหฤศโรค อนั ช่อื วา ปาลติญาณะ กลา วคือโรคริดสี ดวง อนั บังเกิดในสมองศรี ษะน้นั เปนปฐม มอี าการกระทำใหป วดศีรษะ เปน กำลงั บางทใี หขบใน สมองศรี ษะ บางทใี หหนักศีรษะซุนไป บางทใี หมึนมัวย่ิงนัก ฯ ถาจะแก เอาเสมอไทย ขงิ แหง กระเทียม ยอดการะเกด ยอดลำเจยี ก มูลโค ตำเอานำ้ สง่ิ ละถว ย น้ำมันงาถว ย ๑ หุงใหค งแตน ำ้ มนั แลว จึง เอาพมิ เสน การบูร เทยี นดำ เทียนขาว สิ่งละ ๑ สลึง ทำเปน จณุ ปรุงลงในนำ้ มนั ทาศีรษะ แกริดสดี วง อันบังเกดิ ในสมองหายดนี กั ฯ อนึง่ เอาขิงสด กระเทยี ม กานพลู ดองดึง กระดาดแดง เจตมลู เอาเสมอภาค บดตากนำ้ คา งไวค นื หนง่ึ แลว จึงเอามาสุมศีรษะแกร ิดสดี วง อนั บังเกดิ ในสมองนั้นหายดนี ัก ฯ อนงึ่ เอายอดหวายขม ยอดเตย ยอดออ กระเทยี ม สมอพิเภก เอาน้ำสิง่ ละถว ย นำ้ มนั งาถวย ๑ น้ำมัน กระดงั งา ๒ ถวย หุงใหคงแตน ้ำมนั แลวจึงเอาพิม เสน ๑ สลงึ ทำเปน จณุ ปรงุ ลงในนำ้ มนั ทา ศรี ษะใสผ ม แกร ดิ สีดวงอันบงั เกดิ ในสมอง น้ันหายวเิ ศษนกั ฯ 2

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 รดิ สดี วงบงั เกิดในสมอง (ศาลามทุ ิตา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับน้ีจะกลาวดวยนัยอันหนึ่งใหม วาดวยลักษณะหฤศโรค กลาวคือริดสีดวงอันบังเกิด เนื่องมาแตกุมารโรค อันอาจารยในกอนสืบๆ กันมา รจนาลงไวในคัมภีรท้ังหลายตางๆ นั้นมากกวามากนักเหลือที่ จะกำหนด ในที่น้ีจะยกวาแตที่ทานสงเคราะหไวเปนหมวด แลวมีนามบัญญัติสมมุติวา คัมภีรริดสีดวงตางๆ ๑๘ จำพวก คือริดสีดวงอันชื่อวา ปาลติญาณะโรค วิตาณะโรค ฆานะโรค พริณะโรคแลโรหินีโรค วิชิกามะโรค อรุ ะปศะโรค แลอันตะรศิ ะโรค อนั ตคุณะโรค แลตาระสกะโรค อัคนโี ชตโรค วาตสตุ ะโรค แลอระวณั โรค สกั เคระโรค แลสุวิชิกาโรค สกะถาณะโรค แลปานทะโรค กาละสุกระโรค ริดสีดวงท้ัง ๑๘ จำพวก ซึ่งวามาท้ังนี้พึงรูตามใน คัมภีรทานกลาวไว ในลำดับน้ีจะวาแตลักษณะหฤศโรค อันช่ือวา ปาลติญาณะ กลาวคือโรคริดสีดวง อันบังเกิดใน สมองศรี ษะนั้นเปนปฐม มีอาการกระทำใหป วดศีรษะเปน กำลัง บางทใี หขบในสมองศรี ษะ บางทใี หห นักศรี ษะซุนไป บางทีใหม นึ มวั ยงิ่ นัก ฯ ถาจะแก เอาสมอไทย ขิงแหง กระเทียม ยอดการะเกด ยอดลำเจียก มูลโค ตำเอาน้ำสิ่งละถวย น้ำมันงา ถวย ๑ หุงใหคงแตน้ำมันแลว จึงเอาพิมเสน การบูร เทียนดำ เทียนขาว สิ่งละ ๑ สลึง ทำเปนจุณปรุงลงในน้ำมัน ทาศีรษะ แกร ิดสีดวงอนั บงั เกดิ ในสมองหายดีนกั ฯ อน่ึง เอาขิงสด กระเทียม กานพลู ดองดึง กระดาดแดง เจตมูล เอาเสมอภาค บดตากน้ำคางไวคืนหน่ึง แลว จงึ เอามาสุมศีรษะ แกร ดิ สดี วงอนั บงั เกดิ ในสมองน้ันหายดีนกั ฯ อนึ่ง เอายอดหวายขม ยอดเตย ยอดออ กระเทียม สมอพิเภก เอาน้ำสิ่งละถวย น้ำมันงาถวย ๑ น้ำมันกระดังงา ๒ ถวย หุงใหคงแตน้ำมัน แลวจึงเอาพิมเสน ๑ สลึง ทำเปนจุณปรุงลงในน้ำมันทาศีรษะใสผม แกร ิดสีดวงอันบังเกิดในสมองน้ันหายวเิ ศษนัก ฯ 3

ชดุ ตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรกั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 4 รดิ สดี วงบงั เกดิ ในจกั ษุ

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธิ)์ เลม 3 รดิ สีดวงบังเกดิ ในจักษุ (ศาลามทุ ติ า) ๏ ปนุ ะจะปะรัง ลำดบั นี้ จะกลาวดว ยนัยหน่งึ ใหม วาดว ยลักษณะหฤศโรค อันชอ่ื วาวิตาณะ กลาวคอื โรครดิ สดี วงอันบังเกดิ ในจกั ษุนน้ั เปนคำรบ ๒ มีอาการกระทำใหนำ้ จกั ษุไหลอยเู ปน นจิ บางทใี หเปน มูลจกั ษุฟมู เช็ดมิไดข าด บางทใี หค นั จกั ษเุ ปนกำลงั บางทใี หแ สบรอ นในดวง จักษุ บางทใี หป วดไปท้ังจักษุ บางทีใหเ ปอยไปตามขอบจกั ษุ มีเวทนาย่งิ นัก ฯ ถาจะแก เอายอดผกั เปดแดง สารสม ขม้นิ ออ ย เอาเสมอภาค คุลกี ารกนั เขา เอาหอ ผาขาวบางเช็ดจกั ษุ แกร ดิ สีดวงอนั บังเกิดในจักษหุ ายดนี ัก ฯ อนงึ่ เอา ผลมะกรูดผล ๑ เกลอื ผู ๗ เม็ด ใสใ นผลมะกรูด แลว เอาสุมไฟแกลบใหสุกคน้ั เอาแตน ำ้ จึงเอาสารสม เทา เม็ดถั่วเขียวใสลง เอาสำลชี ุบหยอดจกั ษุเนอื งๆ แกรดิ สดี วงอนั บังเกดิ ใน จกั ษหุ ายดนี กั ฯ อน่งึ เอาใบเทยี นตน ขม้ินออย สารสม เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ ทำแทง ไวละลายน้ำเถาตำลงึ หยอดจกั ษุ แกรดิ สดี วงอันบังเกดิ ในจักษุหายดีนัก ฯ อนึง่ เอา ดินถนำ ยอดผกั เคด็ ยอดเถาคัน ยอดกะเม็ง เอาเสมอภาค ทำเปน จุณ ไวนตั ถุ แกร ิดสดี วงอนั บังเกิดในจักษหุ ายดนี กั ฯ อนง่ึ เอาหนอไมไผป า ขา วสุก เอาเสมอภาค ดองไว ๓ วนั จึงเอาสำลีชุบหยอดจกั ษุ แกริดสีดวงอนั บงั เกดิ ในจกั ษหุ ายดนี กั ฯ อนึ่ง เอาเจตมลู เพลิง รากชาพลู สะคา น รากสลดิ รากโยทะกา เอาเสมอภาค ทำเปน จุณ เอาน้ำมะนาวเปนกระสาย บดสมุ ศรี ษะ แกรดิ สดี วงอันบังเกดิ ในจกั ษุหายดนี กั ฯ อน่ึง เอาบอระเพ็ด ขิงแหง ใบมะตมู ผักแพวแดง กรุงเขมา ผลพิลงั กาสา เปลือกโมก มัน เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ บดละลายนำ้ ผงึ้ รวงกิน- แกรดิ สดี วงอนั บัง เกิดในจักษุนั้นหายวเิ ศษนัก ฯ 5

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนรุ ักษ รดิ สดี วงบังเกิดในจักษุ (ศาลามทุ ติ า) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับน้ีจะกลาวดวยนัยหนึ่งใหม วาดวยลักษณะหฤศโรคอันช่ือวาวิตาณะ กลาวคือ โรคริดสีดวงอันบังเกิดในจักษุน้ันเปนคำรบ ๒ มีอาการกระทำใหน้ำจักษุไหลอยูเปนนิจ บางทีใหเปนมูลจักษุฟูม เช็ดมิไดขาด บางทีใหคันจักษุเปนกำลัง บางทีใหแสบรอนในดวงจักษุ บางทีใหปวดไปท้ังจักษุ บางทีใหเปอยไป ตามขอบจักษุ มีเวทนาย่ิงนัก ฯ ถาจะแก เอายอดผักเปดแดง สารสม ขมิ้นออย เอาเสมอภาค คุลีการกันเขา เอาหอ ผา ขาวบางเชด็ จกั ษุ แกรดิ สีดวงอนั บงั เกิดในจกั ษหุ ายดนี ัก ฯ อนึ่ง เอาผลมะกรูดผล ๑ เกลือผู ๗ เม็ด ใสในผลมะกรูด แลวเอาสุมไฟแกลบใหสุกคั้นเอาแตน้ำ จงึ เอาสารสมเทา เม็ดถว่ั เขยี วใสลง เอาสำลชี บุ หยอดจกั ษุเนืองๆ แกร ดิ สีดวงอันบังเกดิ ในจักษหุ ายดนี ัก ฯ อนึ่ง เอาใบเทียนตน ขม้ินออย สารสม เอาเสมอภาค ทำเปนจุณทำแทงไวละลายน้ำเถาตำลึง หยอดจักษุ แกร ดิ สดี วงอนั บังเกิดในจกั ษหุ ายดีนัก ฯ อนึ่ง เอา ดินถนำ ยอดผักเค็ด ยอดเถาคัน ยอดกะเม็ง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณไวนัตถุ แกริดสีดวง อนั บงั เกดิ ในจักษหุ ายดนี กั ฯ อน่ึง เอาหนอไมไ ผปา ขา วสุก เอาเสมอภาค ดองไว ๓ วนั จงึ เอาสำลชี ุบหยอดจกั ษุ แกร ิดสดี วงอันบงั เกิด ในจกั ษหุ ายดนี กั ฯ อน่ึง เอาเจตมูลเพลิง รากชาพลู สะคาน รากสลิด รากโยทะกา เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ เอาน้ำมะนาว เปน กระสายบดสมุ ศรี ษะ แกริดสีดวงอนั บงั เกิดในจักษุหายดนี ัก ฯ อนึ่ง เอาบอระเพ็ด ขิงแหง ใบมะตูม ผักแพวแดง กรุงเขมา ผลพิลังกาสา เปลือกโมกมัน เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดละลายน้ำผง้ึ รวงกิน แกร ดิ สดี วงอันบังเกดิ ในจกั ษนุ นั้ หายวิเศษนกั ฯ 6

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย รดิ สดี วงบังเกิดในนาสิก 7

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ รดิ สดี วงบงั เกดิ ในนาสิก (ศาลามทุ ิตา) ๏ ปนุ ะจะปะรงั ลำดับน้ี จะกลาวดวยนัยหนึง่ ใหม วาดวยลักษณะหฤศ โรค อนั ชือ่ วา ฆานะ กลาวคอื โรคริดสดี วงอนั บังเกิดขนึ้ ใน นาสิกนัน้ เปน คำรบ ๓ มอี าการกระทำใหหายใจขัด บางที เปนเมด็ ยอดข้ึนในนาสกิ แลวแตกลำลาบออกเหม็นคาวคอ กระทำพิษใหปวด ใหแ สบรอ นเปน กำลัง บางทใี หน ำ้ มูกไหลอยเู ปน นจิ ใสดจุ น้ำฝน ใหเหมน็ คาวคอย่ิงนกั ฯ ถา จะแก เอาดินถนำ ยอดเลา ยอดเถาคนั ยอดสมี ยอดหนาด ยอดผักเคด็ ยอดกะเมง็ เอาเสมอภาค ทำเปน จุณไวนัตถุ แกร ิดสีดวงอันบงั เกดิ ในนาสิกน้นั หาย ดีนัก ฯ อนึง่ เอาขิงแหง ดองดึง อตุ พดิ กระดาดแดง กระดาดขาว บุกรอ กลอย กระวาน สิง่ ละสวน พรกิ ไทย ๘ สวน ทำเปน จุณบดละลายน้ำรอนกิน แกร ิดสีดวง อนั เกิดแตนาสิกนนั้ หายดีนัก ฯ อน่งึ เอาเจตมลู เพลิง รากสลิด ขิงแหง ดองดึง ดปี ลี ส่ิงละสวน พรกิ ไทย ๓ สว น ทำเปนจณุ บดละลายน้ำรอนกิน แกริดสดี วงอนั บังเกดิ ในนาสกิ นั้น หายดีนกั ฯ อน่งึ เอาดองดึง อุตพิด เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ ไวนตั ถุ แกร ิดสดี วงอันบงั เกิด ในนาสิกนนั้ หายดีนัก ฯ อนึง่ เอา ขม้ินออ ย รากตองแตก เจตมูลเพลงิ ละอองบวบขม เอา เสมอภาคทำเปนจุณนตั ถุ แกริดสดี วงอันบังเกิดในนาสิกนน้ั หายดนี กั ฯ อนึ่ง เอาบกุ รอ ดองดงึ ผลมะกลำ่ ใหญ ดีปลี มะขามปอ ม สมอไทย สมอเทศ กระวาน สมุลแวง ชะเอมเทศ โกฐสอ เทยี นขาว เทยี นสตั ตบษุ ย เทียนเยาวพาณี ส่งิ ละสวน เจตมูลเพลิง ๒ สวน ทำเปน จณุ บดทำแทง ไวละลายนำ้ กระสายอนั ควร แกโ รคใหกนิ แกริดสีดวงอนั บงั เกดิ ในนาสิก อนั อาจารย กลาวไวส ืบๆ กันมา อยาสนเทห เ ลยไดใชม า มากแลว เปนมหาวิเศษนกั ฯ 8

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 ริดสดี วงบงั เกดิ ในนาสิก (ศาลามุทิตา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยหน่ึงใหม วาดวยลักษณะหฤศโรค อันชื่อวาฆานะ กลาวคือ โรคริดสีดวงอันบังเกิดข้ึนในนาสิกน้ันเปนคำรบ ๓ มีอาการกระทำใหหายใจขัด บางทีเปนเม็ดยอดข้ึนในนาสิก แลวแตกลำลาบออกเหม็นคาวคอ กระทำพิษใหปวด ใหแสบรอนเปนกำลัง บางทีใหน้ำมูกไหลอยูเปนนิจ ใสดุจ นำ้ ฝน ใหเหม็นคาวคอย่งิ นกั ฯ ถาจะแก เอาดินถนำ ยอดเลา ยอดเถาคัน ยอดสมี ยอดหนาด ยอดผักเค็ด ยอดกะเม็ง เอาเสมอภาค ทำเปน จุณไวน ัตถุ แกร ิดสีดวงอันบงั เกดิ ในนาสิกน้นั หายดีนกั ฯ อนึ่ง เอาขิงแหง ดองดึง อุตพิด กระดาดแดง กระดาดขาว บุกรอ กลอย กระวาน ส่ิงละสวน พริกไทย ๘ สว น ทำเปน จณุ บดละลายน้ำรอนกนิ แกร ิดสดี วงอันเกิดแตน าสกิ น้นั หายดีนัก ฯ อนึ่ง เอาเจตมูลเพลิง รากสลิด ขิงแหง ดองดึง ดีปลี สิ่งละสวน พริกไทย ๓ สวน ทำเปนจุณบดละลาย นำ้ รอ นกนิ แกร ิดสีดวงอนั บงั เกิดในนาสกิ นั้นหายดีนัก ฯ อน่งึ เอาดองดงึ อตุ พิด เอาเสมอภาค ทำเปน จุณไวน ัตถุ แกร ิดสีดวงอันบังเกดิ ในนาสิกนัน้ หายดนี กั ฯ อน่ึงเอา ขมิ้นออย รากตองแตก เจตมูลเพลิง ละอองบวบขม เอาเสมอภาคทำเปนจุณนัตถุ แกริดสีดวง อนั บงั เกดิ ในนาสิกนั้นหายดนี ัก ฯ อน่ึง เอาบุกรอ ดองดึง ผลมะกล่ำใหญ ดปี ลี มะขามปอ ม สมอไทย สมอเทศ กระวาน สมลุ แวง ชะเอมเทศ โกฐสอ เทียนขาว เทียนสัตตบุษย เทียนเยาวพาณี สิ่งละสวน เจตมูลเพลิง ๒ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลาย น้ำกระสายอันควรแกโรคใหกิน แกริดสีดวงอันบังเกิดในนาสิก อันอาจารยกลาวไวสืบๆ กันมา อยาสนเทหเลย ไดใชมามากแลว เปน มหาวิเศษนกั ฯ 9

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนรุ กั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 10 ริดสดี วงบังเกดิ ในปากแลล้นิ

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 ริดสีดวงบงั เกิดในปากแลล้ิน (ศาลามทุ ติ า) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับน้จี ะ กลา วดวยนัยหนง่ึ ใหม วา ดว ยลักษณะหฤศโรค อันช่อื วา พรณิ ะ กลา วคอื โรคริดสีดวงอันบังเกิดในปากแล ลนิ้ เปนคำรบ ๔ มอี าการกระทำใหลิ้นน้ันเปอ ยเปน ขุมๆ ใหน ้ำเขฬะ ไหลอยเู ปน นจิ จะบรโิ ภคอาหารอันใดอันหนง่ึ มีรสอนั เผด็ รอนแลเปร้ียวเคม็ - ก็มิได มัก ใหแ สบรอ นเหลอื กำลงั ทนย่งิ นกั ฯ ถา จะแก เอาใบตานหมอ น ใบ กะเพรา ใบกระวาน ใบมะกลำ่ เครอื ใบมะกรดู เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทง ไวล ะลายน้ำหมากดิบ แทรกฝน ทากไ็ ด กินก็ได แกร ดิ สดี วงอันบงั เกิดในปากแลล้นิ น้ันหายดีนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาเปลือก ราชพฤกษ เปลอื กสะเดา ขมนิ้ ออ ย ฝกสม ปอ ย ผลกระดอม บอระเพ็ด เอาเสมอภาค ตม ตามวิธีใหอม แกร ดิ สดี วงอนั บงั เกดิ ในปากแลลน้ิ นนั้ หายดีนกั ฯ ขนานหนงึ่ เอาเจตมลู เพลงิ พรกิ ไทย ขงิ แหง กระเทยี ม ไพล เปลือกมะรุม เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ เอา นำ้ มะนาวเปน กระสายบดทำแทง ไว ละลายน้ำกระสาย อนั ควรแกโ รคใหก นิ แกรดิ สีดวง- อันบงั เกดิ ในปากแลลน้ิ หายดนี กั ฯ ขนานหน่ึง เอาโกฐทั้งหา เทียนทง้ั หา ลกู จันทน ดอกจนั ทน กระวาน กานพลู สิง่ ละสวน บุกรอ ๓ สว น ทำเปน จุณแลวเอาหอผาขาว แชสรุ าไว ๓ วัน แลว จึงใหอม แกร ิดสดี วงอันบงั เกดิ ในปากแลลิ้นหายดนี ัก ฯ ขนานหน่งึ เอาโกฐทั้งหา เทียนทง้ั หา พรกิ ไทย ขงิ แหง ดปี ลี สะคาน ชาพลู ผลผกั ชี สมลุ แวง ลูกเอ็น ขอบชะนางทัง้ สอง ใบกระวาน กำลัง ววั เถลงิ สง่ิ ละสวน ยาขา วเยน็ ๒ สวน ทำเปน จุณ แลว เอาผา ขาวหอยา นนั้ เขาแชสุรา ฝง ขาวเปลือกไว ๓ วนั จงึ กนิ แกหฤศโรค กลาวคอื ริดสีดวงอันบงั เกดิ ในปากแลล้ิน ตามอาจารย ทานกลา วไวว าหายดนี ัก ฯ 11

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ ริดสีดวงบงั เกดิ ในปากแลลิ้น (ศาลามทุ ติ า) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับน้ีจะกลาวดวยนัยหนึ่งใหม วาดวยลักษณะหฤศโรคอันช่ือวาพริณะ กลาวคือ โรคริดสีดวงอันบังเกิดในปากแลล้ินเปนคำรบ ๔ มีอาการกระทำใหลิ้นน้ันเปอยเปนขุมๆ ใหน้ำเขฬะไหลอยูเปนนิจ จะบริโภคอาหารอันใดอนั หนง่ึ มรี สอนั เผ็ดรอนแลเปรีย้ วเคม็ ก็มไิ ด มกั ใหแสบรอนเหลือกำลงั ทนยงิ่ นกั ฯ ถาจะแก เอาใบตานหมอน ใบกะเพรา ใบกระวาน ใบมะกล่ำเครือ ใบมะกรูด เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ บดทำแทง ไวละลายน้ำหมากดิบแทรกฝน ทาก็ได กนิ ก็ได แกรดิ สีดวงอนั บงั เกิดในปากแลลิ้นน้ันหายดีนกั ฯ ขนานหนึง่ เอาเปลอื กราชพฤกษ เปลือกสะเดา ขม้นิ ออย ฝกสมปอย ผลกระดอม บอระเพ็ด เอาเสมอภาค ตม ตามวิธีใหอม แกรดิ สดี วงอนั บงั เกิดในปากแลลน้ิ นั้นหายดีนกั ฯ ขนานหน่ึง เอาเจตมูลเพลิง พริกไทย ขิงแหง กระเทียม ไพล เปลือกมะรุม เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ เอาน้ำมะนาวเปนกระสายบดทำแทงไว ละลายน้ำกระสาย อันควรแกโรคใหกิน แกริดสีดวงอันบังเกิดในปากแลล้ิน หายดีนกั ฯ ขนานหน่ึง เอาโกฐทั้งหา เทียนทั้งหา ลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู สิ่งละสวน บุกรอ ๓ สวน ทำเปนจณุ แลวเอาหอ ผา ขาวแชส รุ าไว ๓ วนั แลวจงึ ใหอ ม แกร ดิ สดี วงอันบงั เกิดในปากแลลิ้นหายดนี กั ฯ ขนานหนึ่ง เอาโกฐทั้งหา เทียนทั้งหา พริกไทย ขิงแหง ดีปลี สะคาน ชาพลู ผลผักชี สมุลแวง ลูกเอ็น ขอบชะนางทั้งสอง ใบกระวาน กำลังวัวเถลิง สิ่งละสวน ยาขาวเย็น ๒ สวน ทำเปนจุณ แลวเอาผาขาวหอยา นน้ั เขาแชสรุ า ฝง ขาวเปลือกไว ๓ วัน จึงกนิ แกห ฤศโรค กลา วคอื รดิ สีดวงอันบังเกิดในปากแลลนิ้ ตามอาจารยทา น กลา วไววาหายดนี ัก ฯ 12

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย รดิ สดี วงบังเกิดในลำคอ 13

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรักษ รดิ สดี วงบังเกดิ ในลำคอ (ศาลามุทติ า) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดบั นีจ้ ะกลาว ดวยนยั หน่งึ ใหม วา ดว ยลักษณะหฤศโรค- อันชอื่ วาโรหินี กลา วคือโรคริดสดี วง อันบังเกิดในลำคอน้ันเปน คำรบ ๕ มีอาการกระทำใหชุมไปดวยเสมหะ ใหเหมน็ คาวลำ คอเปน กำลัง บางทีใหเ นาเหม็นโขง ใหล ำคอเปน เลอื ด บรโิ ภค อาหารมิไดไมมรี ส ฯ ถา จะแก เอาเจตมลู เพลิง พรกิ ไทย ดีปลี กระเทยี ม ดองดงึ เอาเสมอภาค ทำเปนจุณตากใหแ หง เอาใบตองตานมี วนยาสบู แกริดสดี วงอันบงั เกดิ ในลำคอนน้ั หายดีนัก ฯ ขนานหนง่ึ เอาใบสมี ใบคราม ดีปลี พริกไทย เกลือกะตงั เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ นัตถแุ กร ิดสดี วงอนั บงั เกิดใน ลำคอนนั้ หายดีนกั ฯ ขนานหนง่ึ เอาแกนสนสวน ๑ ขิงแหง ๒ สว น ทำเปน จุณเอาน้ำมะนาวเปน กระสาย บดทำแทง ไวล ะลายนำ้ มะงัว่ สว นหนง่ึ - น้ำรอนสอง สวน แกร ดิ สดี วงอนั บงั เกดิ ในลำคอนน้ั หายดนี กั ฯ ขนานหน่งึ เอา เปลือกมะรมุ แกน คนทา แกน มะหาด แกน ประดู แกน แสมสาร สิง่ ละ สว น แกนแสมทะเล ๒ สวน ตมกินแกร ิดสดี วงในลำคอนนั้ หายดีนัก ฯ ขนานหน่ึง เอาใบมะนาว กระวาน รากมะเขอื ข่ืน ขมน้ิ ชัน สมอไทย ผกั แพวแดง เอา เสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทง ไวละลายน้ำรอ น กนิ แกรดิ สดี วงในลำคอน้ันหายดีนัก ฯ ขนานหนง่ึ เอาชาพลู สะคา น เจตมลู ขงิ แหง ดีปลี รากโยทะกา รากสลิด รากซอ งแมว รากมะเกลอื รากสะแก รากกรวยปา รากเลบ็ มอื นาง ราก ตานหมอ น เปลอื กไขเนา เปลือกชัยพฤกษ เปลือกมะ ฝอ สงิ่ ละสว น เปลอื กยาง ๒ สวน ตมกินแก ริดสดี วงในลำคอนน้ั หายดีวเิ ศษนัก ฯ 14

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 ริดสีดวงบังเกดิ ในลำคอ (ศาลามุทติ า) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับน้ีจะกลาวดวยนัยหนึ่งใหม วาดวยลักษณะหฤศโรค อันชื่อวาโรหินี กลาวคือ โรคริดสีดวงอันบังเกิดในลำคอน้ันเปนคำรบ ๕ มีอาการกระทำใหชุมไปดวยเสมหะ ใหเหม็นคาวลำคอเปนกำลัง บางทีใหเ นา เหม็นโขง ใหลำคอเปนเลือด บรโิ ภคอาหารมิได ไมม ีรส ฯ ถาจะแก เอาเจตมูลเพลิง พริกไทย ดีปลี กระเทียม ดองดึง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณตากใหแหง เอาใบตองตานีมวนยาสบู แกร ิดสดี วงอนั บงั เกิดในลำคอนัน้ หายดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอาใบสมี ใบคราม ดีปลี พริกไทย เกลือกระตัง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณนัตถุ แกริดสีดวง อนั บงั เกดิ ในลำคอน้นั หายดีนกั ฯ ขนานหน่ึง เอาแกนสนสวน ๑ ขิงแหง ๒ สวนทำเปนจุณเอาน้ำมะนาวเปนกระสาย บดทำแทงไวละลาย นำ้ มะงว่ั สวนหนึ่ง นำ้ รอนสองสว น แกร ดิ สีดวงอันบังเกดิ ในลำคอนน้ั หายดนี กั ฯ ขนานหนึ่ง เอาเปลือกมะรุม แกนคนทา แกนมะหาด แกนประดู แกนแสมสาร สิ่งละสวน แกนแสมทะเล ๒ สวน ตมกนิ แกรดิ สีดวงในลำคอน้ันหายดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอาใบมะนาว กระวาน รากมะเขือข่ืน ขม้ินชัน สมอไทย ผักแพวแดง เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทงไวละลายน้ำรอ น กินแกร ดิ สดี วงในลำคอน้นั หายดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอาชาพลู สะคาน เจตมูล ขิงแหง ดีปลี รากโยทะกา รากสลิด รากซองแมว รากมะเกลือ รากสะแก รากกรวยปา รากเล็บมือนาง รากตานหมอน เปลือกไขเนา เปลือกชัยพฤกษ เปลือกมะฝอ สิ่งละสวน เปลอื กยาง ๒ สวน ตม กินแกริดสีดวงในลำคอน้ันหายดีวิเศษนกั ฯ 15

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 16 ริดสดี วงบงั เกดิ ในดวงจติ

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 รดิ สดี วงบงั เกดิ ในดวงจติ (ศาลามทุ ิตา) ๏ ปุนะจะปะรงั ลำดบั นจี้ ะกลาว ดว ยนัยหน่ึงใหม วาดวยลกั ษณะหฤศโรค อันชือ่ วาวิ ชกิ ามะ บงั เกิดขน้ึ ในดวงจติ นั้นเปนคำรบ ๖ มีอาการกระทำใหแสบ ในทรวงอก แลใหย อกในอกอยเู ปน นิจ จะไหวตัวไปมาก็มิได บางทีใหร อน บาง(ที)ใหหนาว จะบริโภคอาหารก็มิได ใหห วิ เปนกำลัง แลใหเ สโทตกหนกั ฯ ถา จะ แก เอาเปลือกโมกมัน บอระเพด็ ขิงแหง ผลพิลงั กาสา ใบมะตมู ผกั แพว แดง กรงุ เขมา เอาเสมอภาค ทำเปน จุณบดละลายน้ำผ้งึ ใหก นิ หนกั ๑ สลึง แกรดิ สดี วงอนั บงั เกิดในดวงจติ นัน้ หายดีนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาขม้นิ ออย บอระเพด็ ขงิ แหง เอา เสมอภาค ตมตามวิธีใหก นิ แกร ดิ สดี วงอันบังเกดิ ในดวงจิตหายดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอาราก มะรมุ สวน ๑ แกน ประดู แกน แสมสาร แกน มะหาด รากคนทา ส่ิงละ ๔ สว น ตมตามวธิ ี ใหกิน แกร ดิ สดี วงอันบังเกดิ ในดวงจิตน้ันหายดีนกั ฯ ขนานหนึง่ เอาแกนสน รากยา นาง รากโพบาย เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ บดทำแทงไวละลายน้ำขาวไหม ทง้ั กนิ ทั้งชโลม แก- รดิ สดี วงอันบังเกิด ในดวงจิตน้นั หายวเิ ศษนกั ฯ ขนานหน่งึ เอาชา พลู ดปี ลี ส่งิ ละสวน สะคาน ๒ สวน เจตมลู ขงิ แหง สง่ิ ละ ๓ สว น ทำเปน จุณแลว จงึ เอานำ้ มะกรดู นำ้ มะนาว นำ้ มะง่วั น้ำสม ซา น้ำสม อาแจ น้ำตาลกรวด นำ้ ตาลทราย น้ำตาลโตนด เกลือทง้ั หา เอาน้ำสงิ่ ละถวย คลุ ีการกนั เขาแลว จงึ เอายานน้ั ใสผ า ขาวหอ กระดาษใหแ นนแชล งไวใ นนำ้ สม ๓ วันจึงกิน แกริดสีดวงอนั บังเกดิ ในดวงจติ นนั้ หายดนี ัก ฯ ขนานหนงึ่ เอา จันทนท ง้ั สอง แกนสน ไครเครอื เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำ แทงไวละลายนำ้ ดอกไมแ ทรกชะมด แทรกพิมเสนกินแกร ดิ สีดวง อันบงั เกิดในดวงจติ นนั้ หายวิ เศษนัก ฯ 17

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรักษ ริดสีดวงบังเกดิ ในดวงจิต (ศาลามทุ ติ า) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยหน่ึงใหม วาดวยลักษณะหฤศโรค อันช่ือวาวิชิกามะ บังเกิดข้ึน ในดวงจติ นัน้ เปน คำรบ ๖ มอี าการกระทำใหแสบในทรวงอก แลใหย อกในอกอยูเปน นิจ จะไหวตวั ไปมากม็ ไิ ด บางที ใหร อ น บางทีใหห นาว จะบรโิ ภคอาหารกม็ ไิ ด ใหหวิ เปนกำลงั แลใหเสโทตกหนัก ฯ ถาจะแก เอาเปลอื กโมกมนั บอระเพ็ด ขงิ แหง ผลพลิ งั กาสา ใบมะตมู ผกั แพวแดง กรุงเขมา เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดละลายนำ้ ผ้งึ ใหกินหนัก ๑ สลงึ แกริดสีดวงอนั บงั เกดิ ในดวงจติ น้นั หายดนี กั ฯ ขนานหนึ่ง เอาขม้นิ ออย บอระเพด็ ขิงแหง เอาเสมอภาค ตมตามวธิ ใี หกนิ แกร ิดสีดวงอันบงั เกดิ ในดวงจิต หายดนี กั ฯ ขนานหนึ่ง เอารากมะรุมสวน ๑ แกนประดู แกนแสมสาร แกนมะหาด รากคนทา สิ่งละ ๔ สวน ตม ตามวธิ ใี หกิน แกร ิดสดี วงอนั บงั เกิดในดวงจิตนน้ั หายดีนัก ฯ ขนานหน่ึง เอาแกนสน รากยานาง รากโพบาย เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำขาวไหม ท้ังกินท้งั ชโลม แกร ิดสดี วงอนั บังเกิดในดวงจติ นนั้ หายวิเศษนัก ฯ ขนานหน่ึง เอาชาพลู ดีปลี สิ่งละสวน สะคาน ๒ สว น เจตมูล ขิงแหง สิง่ ละ ๓ สวน ทำเปนจณุ แลวจงึ เอา น้ำมะกรูด น้ำมะนาว น้ำมะงั่ว น้ำสมซา น้ำสมอาแจ น้ำตาลกรวด น้ำตาลทราย น้ำตาลโตนด เกลือทั้งหา เอาน้ำ ส่ิงละถวย คุลีการกันเขาแลว จึงเอายาน้ันใสผาขาวหอกระดาษใหแนน แชลงไวในน้ำสม ๓ วัน จึงกินแกริดสีดวง อนั บงั เกดิ ในดวงจติ น้ันหายดีนกั ฯ ขนานหน่ึง เอา จันทนท้ังสอง แกนสน ไครเครือ เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำดอกไม แทรกชะมด แทรกพิมเสนกินแกร ดิ สดี วงอันบังเกดิ ในดวงจิตนนั้ หายวเิ ศษนกั ฯ 18

ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย รดิ สดี วงบงั เกดิ ในทรวงอกและสีขางท้ัง ๒ 19

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรกั ษ รดิ สดี วงบงั เกดิ ในทรวงอกและสีขางท้งั 2 (ศาลามุทิตา) ๏ ปุนะจะปะรงั ลำดบั นจ้ี ะกลา ว ดว ยนัยหนง่ึ ใหม วาดว ยลักษณะหฤศโรค อนั ชือ่ วา อุระปศ ะ กลา วคือโรครดิ สดี วง อนั บังเกิดในทรวงอกแลสี ขา งท้ังสอง นน้ั เปนคำรบ ๗ มีอาการกระทำใหเจบ็ ท่ัวสารพางคก าย บางทีใหบ วมไปทงั้ ตัว บางทกี ระทำใหลงดุจเปนบิดแลวใหปวดมวนเปน เสมหะโลหติ เนา เจอื กันออกมา โดยนัยทา นกลาวไวน้ัน ฯ ถา จะแก เอาหวั บกุ แกนแสมทะเล พรกิ ไทย เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดละลายนำ้ ผึ้งรวงกินหนัก ๑ สลึง แกร ดิ สีดวงอนั บงั เกดิ ในทรวงอกแลสีขางนนั้ หายวิเศษนกั ฯ อนึ่ง เอาผกั ปอด น้ำตาลจนี นำ้ มนั ดิบ เอาเสมอภาค ตำบิดเอาน้ำใหกนิ แกรดิ สีดวงอนั บังเกดิ ในทรวงอกแลสี ขางท้ัง ๒ นัน้ หายดนี ัก ฯ อน่งึ เอาน้ำเคม็ ๔ สวน น้ำออ ยแดง ๕ สว น แลว จงึ เอาขงิ แหง นำ้ ประสานทอง ใบสลอด ส่ิงละ ๒ บาท ทำเปน จุณแชลงในน้ำเค็ม นำ้ ออ ยแดงใหได- ๓ วนั จงึ กิน แกร ดิ สดี วงอันบังเกดิ ในทรวงอกแลสีขา งท้งั ๒ หายดนี กั ฯ อน่งึ เอากระเชาผีมด เกลือ กระตัง เอาเสมอภาค ทำเปน จุณบดละลายนำ้ รอนกินหนกั ๑ สลงึ แกรดิ สดี วง อนั บงั เกิดใน- ทรวงอกแล สีขางท้งั สองหายดีนัก ฯ อนงึ่ เอาเปลือกโมกมัน เปลือกทับทมิ พรกิ ไทย สง่ิ ละสวน ขิงแหง ดปี ลี ส่ิงละ ๒ สวน กระเทียม ๕ สว น ทำเปน จณุ บดละลายนำ้ ผ้ึงรวงกินหนัก ๑ สลึง แกรดิ สดี วง อนั บังเกดิ ในทรวงอกน้ันหายดีนัก ฯ อน่ึง เอาลูกยอออ น พรกิ ไทย ขิง แหง กระเทยี ม ส่งิ ละสวน เขากระบือ ๒ สว น ทำเปนจุณบดละลายน้ำรอ นกนิ หนกั ๑ สลงึ แกร ิดสีดวง อนั บังเกิดในทรวงอกแลสขี างทง้ั สองหายดีนกั ฯ อนงึ่ เอาพรกิ ไทย ขงิ แหง ดีปลี สิง่ ละสว น รากมะเกลอื ๒ สวน หนอนตายหยากแดง ๓ สว น ทำเปนจณุ บดละลายนำ้ รอนกิน หนัก ๑ สลึง แกร ดิ สดี วงเกิดในอกหายดนี ัก ฯ 20

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ)์ เลม 3 รดิ สดี วงบงั เกิดในทรวงอกและสีขางท้ัง 2 (ศาลามทุ ิตา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยหนึ่งใหม วาดวยลักษณะหฤศโรค อันช่ือวาอุระปศะ กลาวคือ โรคริดสีดวงอันบังเกิดในทรวงอกแลสีขางท้ังสองน้ันเปนคำรบ ๗ มีอาการกระทำใหเจ็บท่ัวสารพางคกาย บางที ใหบวมไปท้ังตัว บางทีกระทำใหลงดุจเปนบิดแลวใหปวดมวนเปนเสมหะโลหิตเนาเจือกันออกมา โดยนัยทานกลาว ไวน ั้น ฯ ถาจะแก เอาหัวบกุ แกน แสมทะเล พรกิ ไทย เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ บดละลายน้ำผ้ึงรวงกนิ หนกั ๑ สลึง แกรดิ สีดวงอนั บังเกิดในทรวงอกแลสขี างนั้นหายวิเศษนกั ฯ อน่ึง เอาผักปอด น้ำตาลจีน น้ำมันดิบ เอาเสมอภาค ตำบิดเอาน้ำใหกิน แกริดสีดวงอันบังเกิดในทรวงอก แลสขี างทง้ั ๒ น้ันหายดนี กั ฯ อน่งึ เอาน้ำเคม็ ๔ สวน นำ้ ออยแดง ๕ สว น แลว จงึ เอาขงิ แหง น้ำประสานทอง ใบสลอด ส่ิงละ ๒ บาท ทำเปนจุณแชล งในนำ้ เค็ม น้ำออ ยแดงใหได ๓ วันจงึ กิน แกริดสดี วงอนั บังเกิดในทรวงอกแลสขี างทง้ั ๒ หายดีนัก ฯ อนงึ่ เอากระเชาผีมด เกลอื กระตงั เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดละลายน้ำรอ นกนิ หนกั ๑ สลึง แกร ดิ สีดวง อนั บังเกิดในทรวงอกแลสีขางทง้ั สองหายดนี ัก ฯ อน่งึ เอาเปลือกโมกมัน เปลือกทับทมิ พริกไทย ส่ิงละสวน ขงิ แหง ดีปลี ส่งิ ละ ๒ สวน กระเทยี ม ๕ สวน ทำเปน จุณบดละลายน้ำผ้งึ รวงกนิ หนัก ๑ สลึง แกร ิดสีดวง อันบงั เกิดในทรวงอกน้นั หายดีนกั ฯ อน่ึง เอาลูกยอออน พริกไทย ขิงแหง กระเทียม สิ่งละสวน เขากระบือ ๒ สวน ทำเปนจุณบดละลาย นำ้ รอ นกินหนัก ๑ สลึง แกร ดิ สีดวงอนั บงั เกดิ ในทรวงอกแลสีขางทั้งสองหายดีนกั ฯ อน่ึง เอาพริกไทย ขิงแหง ดีปลี ส่ิงละสวน รากมะเกลือ ๒ สวน หนอนตายหยากแดง ๓ สวน ทำเปนจุณ บดละลายนำ้ รอนกนิ หนกั ๑ สลึง แกร ดิ สีดวงเกดิ ในอกหายดีนกั ฯ 21

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนรุ กั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 22 ริดสดี วงบังเกดิ ในลำไสใ หญ

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ์)ิ เลม 3 รดิ สีดวงบงั เกดิ ในลำไสใ หญ (ศาลามุทติ า) ๏ ปุนะจะปะรงั ลำดบั นีจ้ ะกลา วดว ย นัยอันหนงึ่ ใหม วาดว ยลกั ษณะหฤศโรค อันช่ือวา อันตะริศะ กลาวคอื โรครดิ สดี วงอันบังเกิดในลำไสใหญนนั้ เปน คำรบ ๘ มอี าการกระทำใหผอมแหง ผอมเหลือง ใหเมื่อยใหห อบ บางทใี หป วดทองแลทองขึ้นมริ ูวาย ใหพ ะอืดพะอมย่ิงนัก ฯ ถาจะแก เอาขงิ แหง ไพล เปลือกทองหลางใบมน ขม้นิ ออ ย ผักคราด ผักเปดแดง หญา ขัดมอน เปลือกกุม ทั้ง สอง เปลอื กมะรมุ ผักแพวแดง สง่ิ ละ ๒ บาท ทำเปนจณุ แลวจึงเอานำ้ กะทือ น้ำมะนาว น้ำเกลือ สง่ิ ละสวน เอายาซึ่งทำเปนจุณไวนั้นแชล งไว ๓ วันจึงกนิ แกร ดิ สดี วงอันบงั เกิดในลำไสใหญนน้ั หายดนี กั ฯ อน่งึ เอาเจตมลู เพลงิ พริกไทย ขิงแหง กระเทียม ลูกจนั ทน ดอกจนั ทน เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดละลายน้ำผึ้งรวง กนิ หนัก ๑ สลงึ แกร ดิ สีดวงอนั บังเกิดในลำไสใ หญน้นั หายดีนกั ฯ อน่งึ เอารากมะนาว รากมะตมู รากมะเดอื่ ปลอ ง สง่ิ ละสว น ชาพลู ๒ สว น ขิงแหง ดีปลี สะคาน เจตมูลเพลิง ส่งิ ละ ๓ สว น พริกไทย ๔ สว น ตมใหกินแกร ิดสดี วง อันบังเกดิ ในลำไสใหญนั้นหายดนี ัก ฯ อนง่ึ เอารากคาง รากพดุ ซอ น รากกาง ปลาแดง รากสลอดนำ้ เปลือกแคแดง เอาเสมอภาค ตมใหก ินแกร ิดสีดวง อันบงั เกิดในลำไสใหญนนั้ หายดีนกั ฯ อนง่ึ เอา พรกิ ไทย ขิงแหง ดีปลี เจตมลู เพลงิ รากชา พลู สมอไทย สลัดได เปลอื กสันพรา นางแอ ขม้นิ ออ ย ไพล รากสม กุง ท้งั สอง เอาเสอมภาค ทำเปนจุณบดละลายนำ้ ผึ้งรวงให กินหนัก ๑ สลงึ แกริดสดี วงอนั บังเกดิ ในลำไส ใหญนน้ั หายดนี ัก ฯ 23

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรกั ษ ริดสีดวงบังเกดิ ในลำไสใหญ (ศาลามุทิตา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนจี้ ะกลาวดว ยนัยอันหนง่ึ ใหม วาดว ยลักษณะหฤศโรค อนั ชื่อวาอนั ตะรศิ ะ กลาวคอื โรคริดสีดวงอันบังเกิดในลำไสใหญน้ันเปนคำรบ ๘ มีอาการกระทำใหผอมแหง ผอมเหลือง ใหเมื่อยใหหอบ บางที ใหปวดทอ งแลทองขึ้นมิรวู าย ใหพ ะอืดพะอมยง่ิ นกั ฯ ถา จะแก เอาขิงแหง ไพล เปลือกทองหลางใบมน ขมิน้ ออ ย ผักคราด ผักเปดแดง หญา ขดั มอน เปลือกกุม ท้ังสอง เปลือกมะรุม ผักแพวแดง ส่ิงละ ๒ บาท ทำเปนจุณแลวจึงเอาน้ำกะทือ น้ำมะนาว น้ำเกลือ สิ่งละสวน เอายาซึ่งทำเปนจุณไวน้นั แชลงไว ๓ วนั จึงกนิ แกริดสีดวงอนั บังเกิดในลำไสใ หญน ้ันหายดีนกั ฯ อน่ึง เอาเจตมูลเพลิง พริกไทย ขิงแหง กระเทียม ลูกจันทน ดอกจันทน เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ บดละลายนำ้ ผ้ึงรวงกนิ หนัก ๑ สลึง แกริดสีดวงอนั บังเกดิ ในลำไสใหญน น้ั หายดนี ัก ฯ อนึ่ง เอารากมะนาว รากมะตูม รากมะเด่ือปลอง สิ่งละสวน ชาพลู ๒ สวน ขิงแหง ดีปลี สะคาน เจตมูลเพลิง ส่ิงละ ๓ สวน พริกไทย ๔ สวน ตมใหกนิ แกร ิดสดี วงอนั บงั เกดิ ในลำไสใหญนนั้ หายดีนัก ฯ อน่ึง เอารากคาง รากพุดซอน รากกางปลาแดง รากสลอดน้ำ เปลือกแคแดง เอาเสมอภาคตมใหกิน แกริดสีดวงอนั บงั เกดิ ในลำไสใ หญน ้ันหายดีนัก ฯ อน่งึ เอาพรกิ ไทย ขงิ แหง ดปี ลี เจตมลู เพลงิ รากชาพลู สมอไทย สลดั ได เปลอื กสนั พรา นางแอ ขม้นิ ออย ไพล รากสมกุงท้ังสอง เอาเสอมภาค ทำเปนจุณบดละลายน้ำผึ้งรวงใหกินหนัก ๑ สลึง แกริดสีดวงอันบังเกิดใน ลำไสใ หญนั้นหายดีนัก ฯ 24

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย รดิ สดี วงบงั เกดิ ในลำไสน อย 25

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ ริดสดี วงบังเกดิ ในลำไสน อ ย (ศาลามทุ ติ า) ๏ ปนุ ะจะปะรงั ลำดบั นีจ้ ะกลา วดวยนัย อันหน่ึงใหม วา ดวยลกั ษณะหฤศโรค อนั ชอ่ื วา อนั ตคณุ ะ กลาว คือโรครดิ สดี วง อนั บงั เกิดในลำไสนอยนนั้ เปนคำรบ ๙ มีอาการกระทำ ใหลงทองยงิ่ นกั อยูด ีๆ กล็ งไประคนดวยวาโยมกี ำลงั เมอ่ื ไปอจุ จาระน้นั ดจุ ผาย ลม มีเสยี งอันดงั บางทมี ีเสมหะ บางทีหาเสมหะมิได ใหห ิวโหยถอยกำลงั ย่งิ นัก ฯ ถาจะแก เอาลูกจนั ทน ดอกจนั ทน กานพลู เทยี นดำ เทียนขาว การบูร มหาหงิ คุ เอาเสมอ ภาค ทำเปนจณุ บดละลายนำ้ ผ้งึ รวงกินหนัก ๑ สลึง แกร ิดสีดวงอนั บงั เกดิ ในลำไสน อ ยนน้ั หาย ดนี ัก ฯ อนง่ึ เอากะทอื ไพล ขมนิ้ ออย อบเชย เจตมลู เพลิง สมลุ แวง ขา ตน ขมนิ้ เครอื สงิ่ ละสวน รากมะแวง ทั้งสอง สิ่งละ ๒ สวน ตรีกฏก ส่งิ ละ ๔ สวน ทำเปน จุณ บดละลายนำ้ รอ นกนิ หนัก ๑ สลึง แกริดสดี วงอันบงั เกิดในลำไสน อ ยนั้นหายดีนกั ฯ อนงึ่ เอาพริกไทย ผลมะกรดู บอระเพ็ด เกลือสมทุ ร เอาเสมอภาค เอาสุราเปน กระสายดองไว ๓ วัน จึงกิน แกร ิดสีดวงอันบังเกดิ ในลำไสนอ ยน้นั หายดนี กั ฯ อนึง่ เอาฝนุ จนี สวน ๑ ไพล หญา ยอนไฟ กระเทียม สิ่งละ ๒ สวน เปลือกมะกรูด เปลอื กมะง่ัว เปลือกกมุ ท้งั สอง เปลือกมะรุม เปลือกทองหลางใบมน ส่งิ ละ ๔ สวน แกน แสมทะเล ๕ สว น ทำเปน จณุ บดละลายน้ำมะง่ัว แทรกการบรู กินหนกั ๑ สลงึ แกริดสดี วงอันบงั เกดิ ในลำไสนอย นั้นหายดีนกั ฯ อน่งึ เอารากมะแวงทง้ั สอง ขมนิ้ เครือ ขาตน สมุลแวง อบเชย เจตมลู เพลิง กะทือ ไพล ขม้นิ ออย เอาเสมอภาค เอาขเ้ี หลก็ เลอื ด เค่ยี วเอานำ้ เปนกระสายตม ตามวธิ ไี วแลว จงึ เอาขาวเหนยี วดำ ๓ ทะนาน มาทำเปน ขาวหมากใหด แี ลว จงึ บบี เอาแตนำ้ ขาวหมาก มาเปนกระสายดองยาไว ๓ วนั จึงกิน แกริดสีดวงบงั เกดิ ในลำไสนอ ยน้นั หายดีนกั ฯ 26

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วัดพระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วดั โพธิ)์ เลม 3 รดิ สีดวงบังเกิดในลำไสนอย (ศาลามุทิตา) ๏ ปุนะจะปะรงั ลำดับน้ีจะกลาวดวยนัยอันหน่งึ ใหม วา ดว ยลกั ษณะหฤศโรค อนั ช่อื วา อนั ตคณุ ะ กลาวคอื โรคริดสีดวงอันบังเกิดในลำไสนอยน้ันเปนคำรบ ๙ มีอาการกระทำใหลงทองย่ิงนัก อยูดีๆ ก็ลงไประคนดวยวาโย มกี ำลัง เมื่อไปอุจจาระนนั้ ดุจผายลม มีเสยี งอนั ดัง บางทีมีเสมหะ บางทีหาเสมหะมไิ ด ใหหิวโหยถอยกำลงั ยิ่งนกั ฯ ถา จะแก เอาลูกจันทน ดอกจนั ทน กานพลู เทยี นดำ เทียนขาว การบรู มหาหงิ คุ เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ บดละลายนำ้ ผงึ้ รวงกินหนกั ๑ สลงึ แกร ิดสีดวง อันบังเกดิ ในลำไสนอ ยน้ันหายดนี กั ฯ อน่ึง เอากะทือ ไพล ขม้ินออย อบเชย เจตมูลเพลิง สมุลแวง ขาตน ขม้ินเครือ สิ่งละสวน รากมะแวง ท้ังสอง ส่ิงละ ๒ สวน ตรีกฏก สิ่งละ ๔ สวน ทำเปนจุณบดละลายน้ำรอนกินหนัก ๑ สลึง แกริดสีดวงอันบังเกิด ในลำไสนอ ยนั้นหายดนี กั ฯ อนึ่ง เอาพริกไทย ผลมะกรูด บอระเพ็ด เกลือสมุทร เอาเสมอภาค เอาสุราเปนกระสายดองไว ๓ วัน จึงกนิ แกร ดิ สดี วงอันบงั เกดิ ในลำไสนอยนั้นหายดนี กั ฯ อนง่ึ เอาฝนุ จนี สว น ๑ ไพล หญา ยอนไฟ กระเทยี ม สง่ิ ละ ๒ สว น เปลอื กมะกรูด เปลือกมะงว่ั เปลอื กกุม ท้ังสอง เปลือกมะรุม เปลือกทองหลางใบมน สิ่งละ ๔ สวน แกนแสมทะเล ๕ สวน ทำเปนจุณบดละลายน้ำมะงั่ว แทรกการบูร กนิ หนกั ๑ สลึง แกร ดิ สีดวงอันบงั เกดิ ในลำไสนอ ยน้นั หายดีนัก ฯ อน่ึง เอารากมะแวงท้ังสอง ขมิ้นเครือ ขาตน สมุลแวง อบเชย เจตมูลเพลิง กะทือ ไพล ขม้ินออย เอาเสมอภาค เอาข้ีเหล็กเลือด เคี่ยวเอาน้ำเปนกระสายตมตามวิธีไวแลว จึงเอาขาวเหนียวดำ ๓ ทะนาน มาทำ เปนขาวหมากใหดีแลว จึงบีบเอาแตน้ำขาวหมากมาเปนกระสายดองยาไว ๓ วัน จึงกินแกริดสีดวงบังเกิดใน ลำไสน อ ยนัน้ หายดนี กั ฯ 27

ชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 28 ริดสีดวงบังเกดิ ในหัวเหนา และทอ งนอ ย

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ์)ิ เลม 3 รดิ สีดวงบงั เกดิ ในหวั เหนาและทองนอย (ศาลามทุ ติ า) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดบั นี้จะกลา วดว ยนยั อันหนงึ่ ใหม วา ดวยลักษณะหฤศโรค อนั ช่ือวาตาระสกะ กลาว คอื โรคริดสีดวง อันบงั เกดิ ขนึ้ ในหวั เหนา แลทอ งนอยนัน้ เปนคำรบ ๑๐ มีอาการกระทำใหป วดทองนอ ยเปน กำลัง บางทใี หขัดปส สาวะ บางที ใหปส สาวะบอ ยๆ แลหยดยอ ยมิไดส ะดวก ใหแ สบรอ นในลำปสสาวะย่ิงนัก ฯ ถาจะแก เอาลกู จนั ทน ดอกจนั ทน เทยี นดำ เทยี นขาว เทียนสตั ตบษุ ย พรกิ ไทย ขงิ แหง ยาดำ สิ่งละสว น ดปี ลี ๒ สว น ทำเปน จุณบดละลายนำ้ ผงึ้ รวงกินหนัก ๑ สลึง แกร ิดสดี วง อันบังเกิดในหวั เหนาแลทอ งนอ ยน้นั หายดีนกั ฯ ขนานหน่ึง เอารากตาเสอื รากโคกกระสนุ รากมะรุม รากเจตมูลเพลิง พรกิ ไทย ขงิ แหง กระเทยี ม สิง่ ละสว น บกุ รอ ๒ สว น อตุ พิด ๓ สว น ดีปลี ๘ สวน ทำเปนจณุ บดละลายน้ำสมซา กินหนัก ๑ สลงึ แกร ิดสีดวงอนั บงั เกดิ แตหวั เหนา แล ทองนอยนน้ั หายดนี กั ฯ ขนานหนงึ่ เอาเบญจขเี้ หล็กปา รากโคกกระออม เปลือกตาเสอื เปลานำ้ เงนิ เปลารากเดียว เปลือกโมกมนั เบญจกลู สิ่งละสว น พรกิ ไทย ๘ สวน ทำเปน จณุ บด ละลายน้ำผ้ึงรวงกินหนกั ๑ สลงึ แกรดิ สีดวงอนั บงั เกดิ ในหวั เหนา แลทอ งนอยนนั้ หายดนี ัก ฯ ขนาน หนง่ึ เอารากมะเดอ่ื ปลอง รากหิงหาย รากเสนยี ด รากทองหลางใบมน ใบกะเม็ง เอาเสมอ ภาค ตมตามวธิ ใี หก นิ แกรดิ สีดวงอนั บังเกดิ ในหัวเหนาแลทอ งนอยนั้นหายดนี กั ฯ ขนานหนง่ึ เอาเปลือกงวิ้ เปลือกสำโรง รากมะเดือ่ ปลอง รากมะเด่ือดิน กะทอื ไพล แหวหมู เอาเสมอภาค ตม ตามวธิ ใี หก ิน แกร ดิ สีดวงอันบงั เกิดในหวั เหนาแลทอ ง นอ ยนัน้ หายดนี ัก ฯ ขนานหน่ึง เอารากหนาด รากขีเ้ หล็กปา เปลือกกนั เกรา เทพทาโร เบญจกลู ขาตน เปลา ท้ังสอง พริกไทย รากมะเดื่อดนิ เอาเสมอภาค ตม ตามวธิ ีใหกิน แกริดสดี วงอันบงั เกิดใน หัวเหนาแลทอ งนอ ยนนั้ หายดีนกั ฯ 29

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ ริดสดี วงบงั เกิดในหัวเหนา และทองนอย (ศาลามทุ ิตา) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับนี้จะกลาวดวยนัยอันหน่ึงใหม วาดวยลักษณะหฤศโรค อันชื่อวาตาระสกะ กลาวคือ โรคริดสีดวงอันบังเกิดข้ึนในหัวเหนาแลทองนอยนั้นเปนคำรบ ๑๐ มีอาการกระทำใหปวดทองนอย เปน กำลงั บางทใี หขดั ปสสาวะ บางทีใหป สสาวะบอยๆ แลหยดยอยมไิ ดสะดวก ใหแสบรอ นในลำปส สาวะยงิ่ นกั ฯ ถาจะแก เอาลกู จนั ทน ดอกจนั ทน เทียนดำ เทยี นขาว เทียนสัตตบุษย พรกิ ไทย ขิงแหง ยาดำ สิ่งละสว น ดีปลี ๒ สวน ทำเปนจุณบดละลายน้ำผ้ึงรวงกินหนัก ๑ สลึง แกริดสีดวงอันบังเกิดในหัวเหนาแลทองนอยนั้น หายดีนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอารากตาเสือ รากโคกกระสุน รากมะรุม รากเจตมูลเพลิง พริกไทย ขิงแหง กระเทียม ส่งิ ละสวน บกุ รอ ๒ สวน อตุ พดิ ๓ สว น ดีปลี ๘ สว น ทำเปนจณุ บดละลายน้ำสมซากินหนัก ๑ สลึง แกริดสีดวง อนั บงั เกดิ แตหัวเหนาแลทอ งนอ ยนั้นหายดีนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาเบญจข้เี หล็กปา รากโคกกระออม เปลือกตาเสอื เปลานำ้ เงิน เปลา รากเดยี ว เปลือกโมกมนั เบญจกูล ส่ิงละสวน พริกไทย ๘ สวน ทำเปนจุณบดละลายน้ำผึ้งรวงกินหนัก ๑ สลึง แกริดสีดวงอันบังเกิด ในหวั เหนาแลทองนอ ยนัน้ หายดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอารากมะเดื่อปลอง รากหิงหาย รากเสนียด รากทองหลางใบมน ใบกะเม็ง เอาเสมอภาค ตม ตามวธิ ใี หก ิน แกร ดิ สดี วงอันบังเกดิ ในหวั เหนาแลทอ งนอยนั้นหายดีนกั ฯ ขนานหนง่ึ เอาเปลือกงว้ิ เปลอื กสำโรง รากมะเดอ่ื ปลอง รากมะเด่อื ดนิ กะทอื ไพล แหวหมู เอาเสมอภาค ตม ตามวธิ ใี หกิน แกรดิ สีดวงอนั บงั เกดิ ในหวั เหนาแลทองนอยนน้ั หายดนี ัก ฯ ขนานหนึ่ง เอารากหนาด รากขี้เหล็กปา เปลือกกนั เกรา เทพทาโร เบญจกลู ขา ตน เปลาทัง้ สอง พรกิ ไทย รากมะเด่ือดิน เอาเสมอภาค ตมตามวธิ ใี หก ิน แกรดิ สดี วงอนั บงั เกดิ ในหวั เหนาแลทองนอยนน้ั หายดนี ัก ฯ 30

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย รดิ สดี วงบงั เกดิ ในทางปสสาวะ 31

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนรุ ักษ ริดสดี วงบังเกิดในทางปส สาวะ (ศาลามทุ ติ า) ๏ ปนุ ะจะปะรงั ลำดับนจ้ี ะกลาว ดวยนัยอนั หนงึ่ ใหม วาดว ยลักษณะหฤศโรค อันช่ือ วา อคั นีโชต กลา วคอื โรคริดสดี วง อนั บงั เกิดในทางปสสาวะนั้น เปน คำรบ ๑๑ มีอาการกระทำใหป สสาวะนัน้ เปน โลหิตสดๆ ไหลออกมา ตามชองปสสาวะ บางทใี หน้ำปสสาวะเหลอื งดจุ น้ำขมนิ้ บางทใี หน ้ำปส สาวะออกมาเปน บุพโพเจอื ใหแ สบรอ นเปน กำลัง ฯ ถาจะแก เอารากสมกุง รากหางนกกะลงิ รากหญาคา รากกระพังโหม เอาเสมอภาค ตม ตามวธิ ใี หก ินแกริดสดี วง อนั บงั เกิดในทางปสสาวะนนั้ หาย ดนี ัก ฯ ขนานหนงึ่ เอาบกุ รอ ดปี ลี ขงิ แหง อตุ พิด กลอย กระดาดแดง ขอบชะนางขาว ลกู จันทน โกฐสอ โกฐเขมา กระวาน กานพลู เทียนดำ เทยี นขาว เทยี นเยาวพาณี สมลุ แวง กัญชา ส่ิงละสว น พรกิ ลอ น ๒ สว น ทำเปนจุณบดละลายนำ้ รอ นกินหนัก ๑ สลึง แกร ิดสดี วง อันบงั เกดิ ในทางปสสาวะนั้นหายดนี กั ฯ ขนานหนึง่ เอากระดาดแดง กระดาดขาว ขมน้ิ ออ ย รากสีหวด รากสม ปอ ย บกุ รอ แกนมะหาด รากมะขาม เปลอื กกระถนิ พิมาน ผกั แพว แดง ขา ขิงแหง ไพล สิง่ ละสว น ดีปลี ๒ สว น พริกไทย ๔ สวน ทำเปนจุณเอาสุราเปน กระ สายดองไว ๓ วนั จึงกิน แกร ิดสีดวง อนั บงั เกดิ ในทางปสสาวะนั้นหายดีนกั ฯ ขนานหนงึ่ เอา พริกไทย เจตมูลเพลิง กระทืบยอบ เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ เอาสรุ าเปน กระสายดองไว ๓ วนั จึงกิน แกร ดิ สีดวง อนั บงั เกดิ ในทางปส สาวะนนั้ หายดีนัก ฯ ขนานหน่งึ เอาแกน ขี้เหล็ก รากโคกกระสนุ แกนสน เถาวัลยเ ปรียง ขิงแหง ขา ไพล ดีปลี พรกิ ไทย เปลอื กกนั เกรา เทยี นขาว โกฐน้ำเตา โกฐพุงปลา โกฐกระดกู เบยี้ ผเู ผา เอา เสมอภาค ทำเปน จณุ บดละลายนำ้ รอน แทรกการบูรกินหนกั ๑ สลึง แก รดิ สีดวง อันบงั เกดิ ในทางปสสาวะน้ัน หายดนี ัก ฯ 32

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 ริดสดี วงบงั เกิดในทางปสสาวะ (ศาลามทุ ติ า) ๏ ปุนะจะปะรัง ลำดับน้ีจะกลาวดวยนัยอันหนึ่งใหม วาดวยลักษณะหฤศโรค อันช่ือวาอัคนีโชต กลาวคือ โรคริดสีดวงอันบังเกิดในทางปสสาวะนั้นเปนคำรบ ๑๑ มีอาการกระทำใหปสสาวะน้ันเปนโลหิตสดๆ ไหลออกมา ตามชองปสสาวะ บางทีใหน้ำปสสาวะเหลืองดุจน้ำขมิ้น บางทีใหน้ำปสสาวะออกมาเปนบุพโพเจือ ใหแสบรอน เปน กำลงั ฯ ถาจะแก เอารากสมกุง รากหางนกกะลิง รากหญาคา รากกระพังโหม เอาเสมอภาค ตมตามวิธีใหกิน แกริดสดี วงอันบงั เกดิ ในทางปสสาวะน้นั หายดนี กั ฯ ขนานหน่ึง เอาบกุ รอ ดปี ลี ขงิ แหง อตุ พดิ กลอย กระดาดแดง ขอบชะนางขาว ลูกจนั ทน โกฐสอ โกฐเขมา กระวาน กานพลู เทียนดำ เทียนขาว เทียนเยาวพาณี สมุลแวง กัญชา สิ่งละสวน พริกลอน ๒ สวน ทำเปนจุณ บดละลายน้ำรอนกนิ หนกั ๑ สลงึ แกริดสดี วงอนั บังเกดิ ในทางปส สาวะน้นั หายดนี ัก ฯ ขนานหน่ึง เอากระดาดแดง กระดาดขาว ขม้ินออย รากสีหวด รากสมปอย บุกรอ แกนมะหาด รากมะขาม เปลือกกระถนิ พิมาน ผักแพวแดง ขา ขิงแหง ไพล ส่งิ ละสว น ดปี ลี ๒ สว น พรกิ ไทย ๔ สว น ทำเปน จณุ เอาสุราเปนกระสายดองไว ๓ วนั จึงกิน แกร ดิ สดี วง อันบงั เกดิ ในทางปส สาวะนน้ั หายดีนัก ฯ ขนานหน่ึง เอาพริกไทย เจตมูลเพลิง กระทืบยอบ เอาเสมอภาค ทำเปนจุณเอาสุราเปนกระสายดองไว ๓ วนั จึงกินแกร ดิ สีดวงอนั บงั เกดิ ในทางปสสาวะนน้ั หายดนี ัก ฯ ขนานหน่ึง เอาแกนขี้เหล็ก รากโคกกระสุน แกนสน เถาวัลยเปรียง ขิงแหง ขา ไพล ดีปลี พริกไทย เปลือกกันเกรา เทยี นขาว โกฐน้ำเตา โกฐพงุ ปลา โกฐกระดูก เบีย้ ผูเผา เอาเสมอภาค ทำเปน จุณบดละลายน้ำรอ น แทรกการบูร กนิ หนกั ๑ สลึง แกร ดิ สดี วงอนั บงั เกิดในทางปสสาวะน้นั หายดนี ัก ฯ 33

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรกั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 34 รดิ สดี วงบงั เกดิ ในสนั หลงั