ระบบขับถ่ายของสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวและสัตว์

บทท่ี 17 ระบบขบั ถา่ ย (ระบบขบั ถา่ ยของสิ่งมชี วี ติ เซลลเ์ ดยี ว และของสตั ว)์

การขบั ถ่าย (Excretion) คือ การกาจดั ของเสียซ่ึงเกดิ จาก metabolism ภายในรา่ งกายสงิ่ มชี ีวิต รา่ งกายนาไปใช้ ประโยชนไ์ มไ่ ด้ เกบ็ ไวไ้ มไ่ ด้ เพราะเป็ นอนั ตราย ต่อเซลลข์ องรา่ งกาย ออกจากรา่ งกาย เหมือนหรอื ต่างจากการถ่ายอจุ จาระอยา่ งไร ?

อาหาร อาหารท่ียอ่ ยแลว้ อาหารท่ียงั ไม่ยอ่ ย การหลง่ั สาร เมแทบอลซิ ึม อาหารที่เกนิ กว่าจะ เก็บไวใ้ นรา่ งกาย ของที่มีประโยชน์ ของท่ีไม่มีประโยชน์ และเป็ นพิษ การถ่ายอจุ จาระ การขบั ถ่าย

ประเภทของเสยี ในรา่ งกาย 1) CO2 ไดจ้ ากการหายใจระดบั เซลล์ โดยการสลาย คารโ์ บไฮเดรต 2) น้าท่ีมากเกินความตอ้ งการของรา่ งกาย 3) ของเสียท่ีมีธาตไุ นโตรเจนเป็ นองคป์ ระกอบ (Nitrogenous Waste) เชน่ แอมโมเนีย ยเู รยี ยรู กิ

การขบั ถา่ ยของสง่ิ มชี วี ติ เซลลเ์ ดยี ว

การขบั ถ่ายของสิง่ มีชีวิตเซลลเ์ ดียว • อะมีบา พารามีเซียม • มี contractile vacuole • ทาหนา้ ท่ีรกั ษาสมดลุ ของน้า ของเสยี สว่ นใหญ่จะ ปนออกมากบั น้า และจะถกู ขบั ออกนอกเซลลข์ อง เสยี ถกู กาจดั โดยการแพร่

คอนแทร็กไทลแ์ วคิวโอล

Contractile vacuole

การขบั ถา่ ยของสตั ว์

ฟองน้าและไฮดรา • การกาจดั ของเสียเกิดข้ึนโดยการแพรผ่ า่ นเยอ่ื หมุ้ เซลล์ • ของเสียที่แพรผ่ า่ นออกมาอาจผา่ นออกทางเน้ือเยอ่ื ชนั้ นอก หรอื ผา่ นออกมาทางช่องว่างกลางลาตวั (Gastrovascular Cavity)

การขบั ถา่ ยของพลานาเรยี พลานาเรยี ใช้ เฟลมเซลล์ (Flame cell) ซ่ึงอยู่ 2 ดา้ นของร่างกาย มที อ่ ตอ่ กบั ผนงั ของลาตวั ทาหนา้ ท่ี กาจดั ของเสยี พวกแอมโมเนยี ออกทาง ทอ่ ขบั ถ่าย

การขบั ถ่ายของไสเ้ ดือนดิน มีอวยั วะขบั ถา่ ย คือ เนฟรเิ ดียม (Nephridium) มปี ลอ้ งละ 1 คู่ ทาหนา้ ท่ีขบั ถ่ายของเสยี พวก แอมโมเนีย และยเู รยี •สว่ นนา้ และแร่ธาตทุ จี่ าเป็ นจะถกู ดดู กลบั เขา้ สกู่ ระแสเลอื ด **ดงั นนั้ เนฟริเดรียม จงึ ทาหนา้ ท่ี กรองและดดู กลบั สาร***

เนฟรเิ ดียม ของไสเ้ ดือนดินแบ่งออกเป็ น 3 สว่ น 2) Nephridial Tubule เป็ นท่อขดพองออกคล้ายถุง เป็ นที่พกั ของของเหลว เรียกส่วนที่พองออกนีว้ ่า Bladder 3) Nephridiopore ช่องเปิ ดของท่อขบั ถ่าย อยู่ ที่ผวิ หนัง 1) Nephrostome ลกั ษณะคล้ายปากแตร ภายในปากแตรแต่ละท่อมซี ิเลียโบกพดั ของ เสียพวกแอมโมเนียและยูเรีย ที่อยู่ในช่องว่างของลาตัวเข้าสู่ปากแตร

Nephridium

การขบั ถ่ายของแมลง ท่อมัลพเิ กียน (Mulpighian tubule)

ท่อมลั พเิ กยี น (Malpighian tubule) ➢ ของเสีย+น้า+สารต่างๆจากเลือดของแมลงจะซึมเขา้ ไป ในท่อมลั พิเกยี น ➢ สารท่ีมีประโยชนจ์ ะถกู ดดู กลบั เขา้ สกู่ ระแสเลอื ด ➢ ของเสยี พวกสารประกอบไนโตรเจนถกู เปลีย่ นเป็ นกรดยรู กิ (มีสภาพเป็ นสารกงึ่ แขง็ ที่ไมล่ ะลายน้า) ถกู ขบั ออกทางทวารหนกั

โครงสรา้ งที่ใชใ้ นการขบั ถา่ ยของเสยี ของสตั วม์ ีกระดกู สนั หลงั ไต (kidney) เป็ นอวยั วะขบั ถา่ ย ➢ ทาหนา้ ที่กาจดั ของเสีย รักษาสมดลุ ของนา้ และแร่ธาตุ ➢ ทางานร่วมกนั กบั ระบบ หมนุ เวียนเลือด

นกและสตั วเ์ ล้ือยคลาน ➢ มีการป้ องกนั การสญู เสยี น้า ออกจากรา่ งกาย เชน่ มีเกลด็ มีขน หรอื มีผิวหนงั หนา ➢ ขบั ถ่ายของเสยี ท่ีมี ไนโตรเจนเป็ นองคป์ ระกอบ ในรปู กรดยรู กิ

กรดยรู กิ เป็ นอยา่ งไร ? อจุ จาระจ้ิงจกจะมี 2 สี คือ สดี าและสีขาว สีดา เป็ นกากอาหารที่ยอ่ ยไมไ่ ด้ สีขาว เป็ นกรดยรู กิ

แอมโมเนีย ยเู รยี และกรดยรู กิ เหมือน หรอื แตกต่างกนั อยา่ งไร ? สารท้งั 3 ชนิด ประกอบด้วยธาตุ N และ H เหมือนกนั แต่ยูเรียและกรดยรู ิกจะมธี าตุ C และ O เป็ นองค์ประกอบด้วย NH3 สตู รโมเลกลุ C5O3N4H4 แอมโมเนยี NH2CONH2 กรดยรู ิก ยเู รีย

การกาจดั ของเสียที่เป็ นสารประกอบไนโตรเจน แอมโมเนยี ยเู รีย กรดยรู ิก NH3 NH2CONH2 C5O3N4H4 สตั วน์ า้ สตั วเ์ ลย้ี งลกู ดว้ ยนา้ นม หอยทาก นก แมลง ปลาตา่ งๆ สตั วส์ ะเทินนา้ สะเทินบก สตั วเ์ ลอ้ื ยคลาน ฉลาม

ตารางสรปุ ระบบการขบั ถ่ายของสตั ว์ ส่งิ มีชีวิต โครงสรา้ งท่ีใชใ้ น ประเภทของของเสยี การขบั ถ่าย ท่ีขบั ถ่าย