Ер Кезегі

. И» ■ ■■ .■ ■ ■’ : и .. '•■И ,;а>а I ш ■ •\" I. ./ГГ 1 1 о%:иГ\\\\Л ■ш ЗИП Ш ■ ^ 8.■дм[!• № 1 Га НТСШБЕЖ Г - , . ИСАХМЕТОВ . I Г.-. клшш“«ИИ1••И ■• ■г-Н , ” ■ ИИ;

\\л НУС1ПБЕК ИСАХМЕТОВ ЕР КЕЗЕГ1 : I олевдер и *ЖЛЗУШЫ» БАСПАСЫ А л м а т ы - |978

Каз 2 И 83 Ч №. .1 ■в р • С: ‘«гг:. * Л &^ ~ *■ № му/ Исахметов Нусшбек. ? II 83 Ер кезеп. блендер. Алматы, 1 «Жазушы», 1978. (■ 104 бет. г Кептсн халмк агарту жуммсында кмзмет ктейтш Нусшбек Исахметов — елец онсрше до белсене араласып ;; журген акындарымыздыц б!р1. 4 «Ер ксзег!» атты жаца жинагыпа енген елецдср! за- маидастарымыздыц кец!л куйш шертетш, адамгершШк- ке ундеПт!» сотт! дунпелер. И 70403 62 75-78 Каз 2 402(07)—77 (5) «Жазушы» 1978

I : КАСИЕТТ1 ТУГАН ЖЕР

ТАУ ЖОЛЫНДАРЫ Ой Дарига, мыиа жолдар кайда асады, Осылай жср тамыры байласады. Алыска тау жолымсн журш кстссц, Адамды туцгиык бф ой басады. Астымда аррымагым жалтактагаи, Дуние бул калпында ортак маган. 031ММСН таусылмайтьш тау жарысы — О да 61р кслс жатк.ан салт атты адам. Как жарып, кара тасты белш басып, Толкындар буркьфайды неб1К шашып, Кулжалар куз басымда анырайса, Барады карсы бсгте елш кашып. Ункпср кунд1з мулгш, калгып отыр, Куилген жсйтш жемш ацдып отыр. Кунп мен кырагылык катар келш, Бэржсн кыран бурк1т болды батыр. Не жетс1м, туып есксн 1шркш жерге, @3!цс болран емес бф кун ецгс. Эн салсан косылады тау жангырып, Бвлсйд! айналацды мыц турл! энгс. Барлыгын кектен тонш кун корсд!, Бэрше кул1мс!реп т!л береди 5

Жыраны, жылгамы да жайып салып, Сырларын тугаи таудыц 61л дсгснь Куздарга караса коз талатындай, Мына жол басын бфак табатындай. Осыидай киыи жолды тацдамасак, КецЫц К1Ш1рсн1п калатындай. С.ондыктан бойлап тартып журт кслсм, Эр 11100111, орбф тасын турып керсм. Киялар кия бассац оцдырмайды, Ксй ксздс куШ1мс де кудмтенсм. Мундайда сске тугаи ел келсд|, Жолыма т1леу Т1леп сенген сди Тау жолып кез1П етксн кариялар Таудай гып акыл айтып бсрген ед|. «Дсмспн тау жолыныц сыры мэлш, Аякты нык басуды угып алгын. Лбайсыз алдыргапьщ — аН ургаиык, Оидайда сайга кулап курыганыц». 1 Б1р1ндс ои, бф1нде куш, бфждс акыл, Бф1 ату, енд| б\\[)\\ кул1П жатыр. Шел жерге тамгам тамшы сек1лдс1ип Барлыгы барып тауга с'нмн жатыр. О, ДОСТар ЖОЛ ЖУРСТШ КСЗ!М кспт!, Коп порее корс-корс тез1мд! стт1. Болганмен таудай талап тар койнымда Тау болу ек! талай, кез*1м жстти

ОТАН - АНА Отан — ана ем сез сжелдег!, Адамдардыц токыгаи сез ернсп. Расырлардын бетше соны жазып, Бейнсленген шежфе ксзсцдср!. - Жанын киып жауынгер окка кфгсн, Бэр1н киып басданыц, отда кфгсн. Отан — ана алдында еткен бэр1, Азаматтык, борышыи атдарумен. Осы сезбсн жннады бойга купит, Осыменен ракета айга ушты. БурЫНРЫСЫ СЛ1МШЦ, бупнпс!, Болашагы осымеи байланысты.

КОММУН ИСШЕ достыкты г ТУС1НГЕНДЕР Достыкты коммунисте тусжгендер — Октябрьдж шуагыи туаргендср. Тау кулатып, тас бузган кушжен кор, Тацдандырган олсмд! 1сжеи кор. Алты курлык, ексу! — бЬге турак, Октябрьден турады кун жаркырап. Совет деген — шлмес алып емен, Улттар сонда жайкалган мыц жапырак. Коммунисте достыкты 61'лу деген — Согыстардын куруы тубменен. Зецбфектщ орнына кун куркфеп, Ецбепне сшит кулшдеген. Таптык. уран жеткюд» табыстарга, Таптап келген жауменен алысканда. Коммунистер достыкты бетке устады Аласурган сурапыл сорыста да. **# Коммунисте достыкты былай урын: Достык деген эркашан шынайы урым Кфнлказге тырнактай кар келтфсен, Кешф1лмес деп тусж, бул — айыбыц. Коммунисте достыгьщ тЫнде де, Мжез'жде сыпаны, турЬще де. Шыркалран он, шыгарран оленде де, Жылдап жиган тфнектеп бшмде де. 8

Коммунисте достыдты доргау деген — Ымырасыз алысу жауларменен. Коммунисте достыдтыц таза жолы — Бостандыдда диянат болмау деген. Коммумистер достыгы жер шарыпда, Капиталдыд дарсы тур доршауында. Кара булттай даптаса дара купи ер Кун боп тыгып дутдарар дер шагында. Коммунисте достырыц ем1рдеп.— Жалганы жод жардырап коршедЬ Адалдардыц сцбсп слшдеп, Адамдардыд алдагы сешмдерь 1

УШ1НШ1 КЕЗЕК Батар куншк болады уш кезеш, Бф! — сртс, бф! — кеш, туе кезенк Сол ССК1ЛД1 ем!рд| алу уш!н Ер Ж1Г1ТТ1Н келсд! уш кезеп. Ушке дейш жтттср атады екен, Барыи сынап барын сап жатады екеи. О, достарым, айтындар от махаббат Нешшпл кезецше жатады сксн. Сол кезеп н алранта шыдамаймын, Коз ушында барады куралайым. Калт жшермей кдпысыз дэл типзссм Дна екеуш ешк'шнен сурамаймып. :: ! 10

ЕСТЕЛ1К Даналык ксрск мундайда, Журетш барж сскерш, Нлекнеи еткен кун кайда, Журекпен жазып естел1к. Умыттым манды ацсаган, Бул кунде бэр! ЖСТ1ЛД1. Канша жыл болды дэл соган, Болмаган мулде сек!ЛД1. КН1МПЩ жорын умыттым, Бул кунде бэр! жст1ЛД1. ©цменнен еткен суыктын Табы жок, мулде сек1ЛД1. Кеш*фС1Н мен! ез арым, Ангармай тугел калдым ба, Таусылмас меи!к жазарым, Бэр! де кездщ алдында. Умыттым ДСЙМ1Н оншешн, Умыткым ксл1п ксткенде. Ол кундЁ немей елшей1н, Журекте жаткам кекпен бе? II

ТЕН.13 ллдындлгы ой Керсмсгп мен мундай керсем ед!, Жалгыз 1лс жарылып тсцселеди Шалкоденщ езеш осында рой, Тугаи жсрдщ ол да бф болшеп едк Тау озендер болатын 1ле думар, Дсуш1 СД1М булардыд не б1лер1 бар. Кдн тамырлар дабысып дуйылатын Жепсудыц осында журен бар. Осы езснд1 жасымнан димайтынмын, Жалгыз орш бурым деп жырлайтынмын. Еид1 М1не шалдыган тецЬ жатыр Куанышда, достар-ау, сыймай турмын! Тауда 0СТ1М, тау сырын шыднан удтым. Торыи жаздым жабысдаи шырмауыдтыц. Тед13 кермсй оскенщ о да жаман, Жузетурын енерден дур далыппын. Бф жсршде емфД1Ц куилм мыгым, Бф жершде перед те дысылуыц. Мен б1лмсспп!| барлыгын бшп жургеи, Кызыгына дараймын уш улымньщ. Шаттыд сез!м жанымды билед1 б!р, ТецЫмнен ушеу| сый керш жур. Сырым менен Жусшбек балыдша ойнап, Эрапшм жузуд! уйрешп жур. Улдарым-ау, жур’щдср сайран дурып, Толдындарды алындар тайдай м!н!п. 12

Экелср1 жузуд! б1лмеуш! ед1. Тацдансын журт алган деп дайдан бЫп. Жауабыцды айт, Ллдында тосады не, Мухнттыц да тереши ашамын де. Бул те»изд| экемшц дурдастары Б|здер упли долымен жасады де.

ЛЕРМОНТОВ СУ 1ШКЕН БУЛЛК К031 Лермонтов суын 1шкен булак кез1, Жас кезшде-ак жанына унапты ез!. Кез алдыма, мжски, келе калды Тарихтыц талмаурап жырак кезц 1шкенде де жас жтт терец пнкен, Шипасына коцш сене 1шкен. Булдына аккан булактан тек су емес, С|ЛК1не аккан Кавказдан елец 1шкен. Тукфмеген су 1шкен кудыгыиа, Тунык коскан Кавказдыц туныгына. Дэм1н таткан жсржен куат алып, Конактаган бурк1т боп тугырында. Кавказ оиы кетерд» шыцдарына, Ол Кавказцы нускады кун жолына. Сол заманда-ак улы жан ундеп кегп, Тау халкымен табысып б1р болуга. Лермонтов суын Ёшкеи булак кез1 Касиетт! айкалган туракка ез1, Лгып жатыр, ел карык болып жатыр, Агып жатыр акынныц шуак сез». 14

ПОЭЗИЯ ПРОМЕТЕИ! (Жамбылга) I-жыр Жырларыц шырдау, шалдыма, Казадтын салдар кошждсй. Колыцмсн бсрдщ халдыца 0ЛСН1ПЦ ОТЫН ОШфМСЙ. СуйII!бай бсрд1 адылды, Суйылмай агмл, коал дсп. Тутатдан содам отыцды, Болгандар данша омнрмек. Оилрмек болды жодшылыд, Жасытып жардым Т1лскт1. Олснмсн таптыц жадсылыд, 0ЛСЦМСИ болдыЦ ЖУРСКТ1. Оилрмек болды бай-мапап, Басыцды байлап жалшыга. «К.ОЗЫШЫ ксдсй дайда-лап», Жыдты гой тал ай дамшыга. Бф гасыр талмай жырлагаи, Мьщ гасыр болып турсыц сен. ©лещин отын «урлаган» — Прометей смей кшет сен?! П-ж ы р Октябрь — емф, езепц, Октябрь — ешпсс елецщ. Октябрь болды оз ел ж, Октябрь берд! берерП!. 15

ПОЭЗИЯ ПРОМЕТЕЙ! (Жамбылга) I-жыр Жырларыц шыркау, шалкыма, Казадтыц салдар кеилндсй. Кольтмсн бердщ халдыца 0ЛСЦШЦ ОТЫН ОШфМСЙ. Суйшбай бсрД1 адылды, Суйылмай агыл, кос1л дсп. Тутатдаи содан отыцды, Болгандар даиша оилрмек. Оилрмек болды жодшылыд, Жасытып жардын типект1. 0ЛСНМСН таптыц жадсылыд, 0ЛСЦМСН болдыц журскт!. Оилрмек болды бай-маиап, Басыцды байлап жалшыга. «К,озышы ксдей дайда-лап», Жыдты гой талай дамшыга. Бф гасыр талмай жырлагаи, Мыц гасыр болып турсын сен. Олецнщ отыи «урлагам» — Прометей смей К1МС1Н сен?! П-ж ы р Октябрь — емф, езепн, Октябрь — ешпес елецщ. Октябрь болды оз ел*1Н, Октябрь борд! берерш. 15

Патшалык курсау сыиганда, : Тынысын алды ксц ксудс. \\ Болдык сен канта тугандай Жстшс бес жаска келгендс. Жацартып туган ауылды, Шакыртты ссн1 кснсскс. Октябрьдщ дауылы — Жырьщнык теп емес пе? Жакарган слмсн жацардыц, Агарган елмен агардыц. Жаршысы болдыц заманнын, Кдйраты болдыц когамныц. 111 - ж ы р Казакпын дссс шст жсрдс: «Э, Жамбылдыц сл1 ме!» — Дсп, тарзым сткендс, Нур уялар кецкпгс. Барсац да жатка, таныска, Барса к да капдай кауымга, Жамбыл боп барып алыска, Дацгыл боп кайттыц ауылга. Бойыцды билсп мактаиыш, Дйтасыц алгыс алыпка. Токсаида бойдан тапкап куш Толкын боп калды халыкта.

МЛХЛББЛТ ДАСТАНЫ (Лцыз) I Кавказдыц бэр| сыр-ацыз, Кавказдьщ Сэр! жыр-дастан. Шстшсн кслш сурацыз, Куэс! мелдф нурлы аспаи. Болыпты бф бай Алихан, Даута атты кызы бар. Керкшс журттын бэрм тан, Керк!нс кергсн кызыгар. Ойнама дсугс баланы Болмайды, оисыз мм есксн. 031ШЦ корип-колацы Болатиеи сол кыз б1р есксн. Балалык, достык. — таза дос Кец|лд1н К1рС13 пэк ксз!, Б1ЛМСЙТ1Н шагын мазаны сш, Укиайтыи есск, жат сездК Аралап булар ой-кырды, Шыгады талай оргс лк. Аймалаи кун мен ай нуры Далады толцып ержетт, Лк жуз! кыздыц ак булт, Кавказдыц басын жайлагаи. Касында Болат от жтт, Жалында аттыц ойнаган, Жас журск жанып ум1ткс, Ж1гсрп1 жылда шэддайды.

КсДСЙшЫк Ж1Г1ТКС К,ой бактырмай тынбайды. Б|*р куш Болат Т1Л катты: Гул1М боп мэцг! ашыл дсп. Суйспнп сулу тыцдапты, МсШЦ дс ойым осы дсп. Айиымас у1111II сорт бер!П, Болыпты жолга бф шыкпак- От болса бфгс ертсшп, Су болса б1*ргс туншыкпак. Махаббат кеодл — куспсн тсц, К.ИЯЛДЫЦ ксзср КОП НДС. Мсшрсу, мылкау кушпсн тсц, Куит жок ондай омфде. Болатты Т1лсп емфдсн, Кыз жаны эбдсп кулайды. Даута аппак. кешлмсн . Экеден бата сура иды. 0ксс1 катты с урла иды, Дсп «койшылар не тецщ, С|Ц1р1 шыккаи куларды. Жермснен-жексен стем1Н. Аттама аяк сем снд1, Басыцды колмсн кессмш. Картайган шакта мен сид! ЕСТ1МСП СЛД1Ц 0ССГ1Н. Экегс кыз бен ул адал, Тыцдамау деген бул айып. @31 цс тускен куда бар, Мал басы б1згс ылайык». 18 II

Ек1 жас естш хабарды, Тынады Ш1тсй ецфеп. Карганды катал зама иды, Каи жутка» кайгы шер! кеп. II Бар ед1 сопда бф шонжар, Тауып деп ел! атайтын. Белжде суеты сур канжар, Карайты» елге катал тым. Сулуы бар деп кай елдщ, Жан-жактан кезж алмайтын. Устжс талай эйелдж Кыздарды кыршын тацдайтын. 1здейтж сулу Тауыпка Топталып журген шабарман. Бэржщ ес1 ауыпты Тотыиы корт тарапран. Экес1 кызды» дегепнен, Бф сезге келмей келктЬ Байлык пе» зор.пык, беделден, Ол кезде арэ пе кушт*1?! «Аузы кисык болса да», Байды» белек сыйлыгы? Кыз калыцдык сол шал га, Эксшц берген буйрыгы. Болды ек1 шал душпа», Кыс коктемге карай ма. Кайры жутып, ка» куска» Ек! жасты аяйма. 19

Каталдыд пен дастандыд Кол созганда гул1це, Талай-талай жас жанньщ Жетпед! ме туб!не. III Ьолатда бэрис б|'лд!рд!, Коз жасы дыздыц теплш. Болар деп мундай к1м б1лд1, Тыцдады Ж1пт ег!л!п, Намыстыц оты ойнады. Найзагай болып жардылдап, Кеудеде кег» дайнады, Калайша Ж1пт тартьшбак. Умтылды Болат ашумсн, Жауыма жалгыз шабам деп, Даута болды басумен, Басдаша амал табам деп. «Сен егер жанжал бастасац, Кушт! жау жуидей тутед|. Артыца мен1 тастасац, Метц де кунш б1тед1. Керекс13 менсп урысыц, Жалынып жар бои сураймын. 031НС13 ом1р дурысып, 03|'цс|'з дуздан дулаймыи». Аузына тагдыр салды ма, Беттер| жасда жуылды. Кайгыга куши жапды да, Кайырылмас жолга бурылды. 20

Анамыз бЬд! тапканда Жуды гой Кавказ суына. Бакытка келе жатданда, Берген! мына уы ма? Кимасац б|'зге сэуленд!, Нел1ктен турсыц кун шыгып, Суре алмай жастыд дэуренд!, Барамыз мже, туншыгып. Алыцдар урпад туспйп, Естпн! зарды бшк шьщ! Шыцырауга 61ЗД1 туарш Тугаи жер, неге куГпкац?! Коз жасы — осы сезбенен Соцгы рет жерге куйылды. Мадсаты жалгыз коздеген,— блуге бфге буйырды. Ел менен жерге сыйынды, Л\\ахаббат жолын дерт жед|. Кыршындай жасын киюды Ант ет!П адал серт бердЕ Жартастыц шыкты басмна, Кун турды кнмай тунжырап, Даута, Болат осында Кетпекш! дазф дулдырап. Ажалдык кез| булдырап, АйдаНар болып арбады. Даута дордып гур, бфад, Болатда былай толгады: 21

«Бфмшл болып сен кула, Дуниеде аиау тос меш. Лртыцнан жетем мен куа, Алтыным, еид| хош»,— дедк Катал-ак, емф катал-ак, Туганда той боп кержгсн, Махаббат, адал махаббат Кымбат-ау кейде емфден. Буршттей Болат куйылды — Арманда кетт! жас к.ыршын. Жас жаны калай киылды, Согылган оны тас б!ЛС1Н. 0лгеш оныц болды анык, Серт1не сенд1 киналмай. Даута тур толганып, 031Н-831 кия алмай. Уш умтылды, уш кайтты, Уш карады аспанга. Журегшен куш кайгты, Ку коркыныш басканда. Болат кайда? Ол сайда Б1Т1П жаткан шыгар-ау!... Даутасыи ансай ма? Кут1п жаткан шыгар-ау. Ку коркыныш басканда, Опасыздык бас салар. Осылайша маскара Адамдарда басталар. 22 ||

Болат 0ЛД1 жар уш1н Махаббаттын жолында. Даута тур жан уш!н Опасыздык, колында. Сабагынан сына алмай, Таста жалгыз гул турды. Дыбыстарын шыгармай, Ьдсгсндср умтылды. Айкайды сан ауылга, Алихан бай Ьдстт1. 1здсуш1лер колында 0лс алмаган кыз ксттК Узатыпты Тауыпка, Уш кун, уш туи той жасап. Белен1пт1 сауыкка Болыпты оган бай — косак. Онасыздык курбаны Болат жаткан камал бар. 0тсс дс емф жылдары Агылуда адамдар. IV Ьолатка ел зарлапты, Ку1МрСНТ1П ауылды. Даутаны каргапты Байласын деп барынды. Даутаньщ Т1рл!пн* Зулымдык дсп атапты. Тауып шалмен бфлтн, Шын урлык дсп атапты. 23

Ел Болаттыц ел1м1н Л1ахаббат дсп атапты. Даутапьщ кецшн «Саталак» дсп атапты. Мэнпл1кке муны журт Калады деп атапты. Махаббат пен зулымдык, Камалы дсп атапты. V Кавказдын, дойны сыр-ацыз, Кавказдыц бэр! жыр-дастан. Шстжсн ксл1п сураныз, Кузе» молдф нурлы аспан. Согып бф етксн дауылдай, 0ПП б5р кстксн омф-ан! Казаныи. мына ауыр-ай, Ссртшс мыдты коцкп-ай! Махаббат «дсртт*! суйсд|», Тартатын оны бар болса, Корге де жамбас тисд1, Жаныцнан артык. жар болса. Бул жолда шеккен аз ба муц, 0М1рдс коп аяулы 13. Козы уш1Н киган ез жаиын, Лрдадты-ау б1згс Баян дыз. Илдер! слд!ц эртурл!, Салттары тшт1 бол1к те. Махаббат жайлы эн тур! Бф гана болу керек пе? 24

Ьэршщ коррайтындары — Адалдык, пенен сулулык. Ьэрппн, даргайтындары — Лрамдык, пенен зулымдык. Оралдым, Кавказ, езщнсн Суынды 1ШТ1М, сауыктым. взщнщ влмес сезщнен Сырларын удтым халык,тыц.

*** Жазыгына Шалкедс шеб*1 шалгын Ары салдым, жылк,ымды бср! салдым. Жан-жарымды доршаган ну дарагай. Ортасынаи ойдым да доныс алдым. Керегемд1 кед жайып донып алдым, Терт жагынан тогысдан жолын алдым. Шапданымда шарт сынып кетпсан деп, Ыргайыиан балта сап жонып алдым. Саялы тау, самалды, салдын келд1, Аялы тау, дазбалы, алтын кенд!, Шыцга шыга келетш шырайлы кун. Кдбагында таулардыц сан турленд». 26

ЖЕЦ1С КУШ Тогызыншы май куш — Жсц1с кун!, Дейсшдср ме бук!л журт тсг!с кулд1? Куаныш та, дайгы да кез жасы боп, Таудан аддан озсндсй ец!скс урды. Бфсулсрдщ басыиа тау дулады, Кайгы жутып бфсулср, дан жылады. Жас ж!пттср кешеп жалгандай боп, Жасисн жуып жанарын далды жары. Аты рана болмаса, тф! далды. Бф тобынан ажырап б!р§ далды. Хабар-ошар алмаган ссмьялар «Тф1» деген сешмде турып алды. Киын ед!, бул СС31М — динау е;м, Т1р! кеткен ардагын димау ед*. Тук орны жод дсп тугел тушлдфмей, Уз1ЛД1рмсс ум1тпсн сыйлау ед!. Кайгы ашытты кез!нд1 тутш болып, Шалдар далды шалдыгып, букф болып. Б1р шацырак далмады шайдалмаган, Б1р уйл1 жан шыдпады бутш болып. Тыншыды элем танадай дуладда урган, Кырыд жамау сеплд! дурад шыдам. Калын. жылау 1Ш1иде сол куш мен Экемд! ойлап ешпп жылап тургам! Тогызыншы Май куш — Жсц1с куш Тепе жылап, букм журт тепе кулдь Кайтпаган мен дайтданныц хабарындай Турды ауылда жслбфеп Жсщ’с туы. 27

I АКЫН Акында ауыр мжсз аз болады, Аткан октан нс болса, тез болады. Сактантымы без емсс сандыктагы, Топтайтыны зскердей сез балады. Акында жск1л мжсз аз болады, Тунсрт ксйдс арен козгалады. Жылдар мындап жабылса жылжыта а л мае, Артында тау кузыидан сез калады. Акын кец!Л сырмснсн наз болады, Кыс болады, ауысып жаз болады. Барлыгына батырдай батыл карап, Барлыгына балаша мэз болады. Иэ, акын емфдс бэр’| болар, Сез1 болар, жержщ эш болар. Байлыгы да, бары да б»рсу гана, Бзйтсрсг! бар мер — сл*1 болар. Келдщ СЭ1П акку мен каз болады, Жердщ сзи1 кектсм мен жаз болады. Елдщ сэн! — аяулы акындары, Ал, акындар шынында аз болады. 28

БУРКИ Бурк1гп корд!М дуздан мен, Бургсшп керд1м дасдырды. Камалды батыр бузганнаи Айнымайды ексн тасдыпы. БурК1тл корд1м ойдан мен, Бургешн корд1м тулкпп. Кутыла алмай айламсн Кулайтын оган кун туды. Касдырдай ацды азулы Жасындай туеш жайратдан. Тулк?дсй дуды,— «жазымды» Капжыгага байлатдан. Вурк! г-ай, бурК1Т дсйм1н мен, Нстксн дс нетксн ср едщ! Ездерге талай кейШм, Ерлсргс гана сенемш. Касыцда далмай дас журсе, Кадпасац оны мацдайра, Тянь-Шань тауы дасдыр мен Тулюгс рана толмай ма. 29

*** Лумлмм, амапбысыц кшд|к кссксн, Тукымымын. тугаи жермсн кшдштссксн. Карга тусксн жср!мнс!! кагып алган, Журм!С1Ц ЭЛ1 Т1р! КП1Д1К ШСШСМ. Еменшн тамырыпдай бф ауыл ск, Б1рIгIп бф колхоз боп куралып ск. 0лгснгс бауырым дсп бфгс жылан, Т2р1мсн б!ргс 1шш куанып ск. КСШСГ! ку СОГЫСТЫЦ КССф! СД1, Аттапды слд|'ц тугсл сс!Л ер1- Бул купле кемпф болып калдыцдар-ау, 0р1мдсй Кепебулак. жсс2рлер|. Жнырма жаста-ак таттыцдар куй!к дэмж, Ку Т1зсцд1 кушактап уйыктадын. Согыстыц ауыр жугш арып-ашып, Кетерш шыкты талмай иыктарыц. ЕрксксЬ ауыл деген тулдыр дала, Уйщ б2р уцфейген уцпр гана. Ссцдерге сол жылдары мсдсу оолды Оксден калган туяк — бф-бф бала. Жссфлер жанган журск от жуздмер, Барлыгын бастап тугсл етк1здшдср. Оралмаган экешц орны бол дсп, Жст1м калган б!здерд| жстк1здщдср. Келсйш кыс айыцда, жаз айында, Кашан да оц колымды созайын да. 1Шрк1и-ан, келген сайыи банкап калам, Экемш'ц К031Н корген азаюда. 30 '

Осылай 1здсп журмш барлыгыцды, Осылай керш журмж жаи нурынды. Кеудемс ксзск-кезек дысдым келер О, Ш1рК1Н мумкп! болса эрбфщд!. Лрмысыц ардадты ауыл — Кепсбулад, 031циен мен далайша кетем жырад. ©зщнем емф боны елец алып, 031 цд1 еле-олгенше етсм жырлап.

г СЫР Досым кслш жапымда отыр бупи, Айтайыи мен бар сксн нс тфлтм. Кецшмдс алан, бар, акта алмаймын, Б1р нэрссмд! жогалтдан сек1лд|мш. Жод олде мына тугаи — ана журтта, Мен ушш бф нэрсе кем жаралып па? 0ЛДС б 1 р СОРЫС ЖЫЛЫ ЖОД-Ж1Т1КТС Дана алмай кетп'м бе екен балалыдда. Табынган да танданран тауларыма Бауьфым тесен армансыз аунадым ба. Зеректшнщ созше зеши салмай, Ксрект1мнен кез жазып далмадым ба? Жасымнан тау аралап дала кездш, Бэлк1М мен елден срек дара кезд1м. Турранда алдымдагы айдай сулу Луылдыц кермед1м бе дара кезш. Тындамай тугаи жердин адсадалыи, Кагылып журд1 мс екен босда шацым. Сыйламай кетт1м бе скем абайсызда, Баласын бауыр тутдан жадсы атаиыд. Бойымда болды ма екен бф енер1м| Керсетпей копке бэлк1м журс берд!м. Жастыдтыд жалын ашдан шадтарында Жазылмай далды ма екен жыр елецьм. Досым кел1П дасыма отыр бугш, Айтайыи мен, бар екен не тфлтм. Алацдаймын, б|рад та, таба алмаймын, Бф нэрсемд! жоралтдан сек!ЛД1м1н. Кет1п барам соны Ьдеп тым алысда, Толдыи дайда ысырар бул агыста. Артта калган олде ол окпшн не? Алда турган олде (Ир дуаныш па?! 32

*** Лрдандап койган аттай б|р, Табатын кайтып казырын, Таусылмас гашык, хаттай б!р, Туган жер, канта жазылдьщ. Аралап алые бармадым, Жер1м жок, мекен жадрырткан. Кеудеме толса армамым, 1здеген емен сан журттан. 2-480 л. 33

*** : Эй, Ж1пттер, бул емф кызык екен. Кызык дсген эркашан узш екен. Уйренилкт! сап-саяз су сек!ЛД1, Дек кермецдер ылги да жузш отем. Эй, жтттер, бул ем!р кызык, екен, Сулулардьщ колында жуз|’к екен. Эртурл! гул алдыцда анкып турса, Дей кермецдер ылги да узит етем. 34 А

ХАБЛР КУТЕМ Хабар кутем, Ор куш хабар кутем. Хабарсыздыц кун!не — карацгы тек. Шаттандырып, шалкытып тастантугын Сол хабарды экелср адам кутем. О, достарым, журешдер дайда, кайда? Хабарсыз боп жургеннен бар ма пайда. Бола ма екен жастыдта бфге кошт, Б|'р1М1зд1 61рI м 13 ойламауга. Хабар кутем, Мен кундс слендеймш. Бф жаксылык жарк ет1п келер деймш. 0мф сешн тек тэгп ойын емес, Суык хабар булттай тонер кей кун. Хабар кутем. Таратсыз токта деме. Тусш кстпей журм1Н мен отка неге?! Тацертецнен куанар-коз1м тартты, Ллыстагы ауылдан хат келс ме? Келер мс екен жаксы ара, жакын ага?! Кызыгына б1здерд! батыра ма. 9лде досым, жаксылык хабар айтып, Шкпдсхана тойына шакыра ма?! 0н1мен де, эдем! сэшмсн дс, 35 Жалындайтын жас туг1л кзр1 кеуде, Муз ер1ткен кун кез! сск1лден1п, Кыз узаткан той гажап бэршен де. 2*

Бф т1лскт1 жасымда кеп т!легем, СОЛ Т1ЛСГ1М КуЙд1р1П ОГЛ мснсн. Эксм жайлы майдаинан дагаз алгам, Хабарсыз да ошарсыз кетл дсген. Мент КОН1Л1М бул СОЗД1 тыкдамады, Мундай хабар далайша шын болады?! Сснгсмж ЖОД, УМ1ТТ! узгемш жок, Болады дсп далайда бф хабары. Содан ба скен, бул эдст хабар кутсм, Ллыстагы оралсын амандыдпсн. Кушшшл тагдырым еслртпесж, «Шукшин бср!»— дсп кслср адам кутсм!

*** Кар жауады ак канат кебелектей, Жел турады желетш каракоктей. Ышкынады, ыза боп ыскырады, Жатканына бЬдерге боран отпей. Кар жауады мактанын уз1пндей, Кслшшсктщ ак кумЁс жузшндсй. Жоталардыц жондарын жабады кеп, Ак отаудыц су жаца узтндей. Кар жауады алманыц ак гулIидей, Ак кещалд| жандардын пэкт1пидсй. Шагылысып кун нуры шашырайды, Сулулыкты керш пе ен нак бупндей?! Айналаны ак тутш кар басуда, Ак булттар мамырлар тау басында. Табигаттын мезпл! алмасуда, 0м1р1мнщ бф сыры бар ма осында. Ек1 аппак, бф1 кокте, бф1 жерде, Ек1 акку бф! кекте, б!р! келде. Б!лмеймш, скеуппц б1р1 сен бе, Б|лмснм1п, екеужщ бф* мен бе? 37

1 жол Жолдыц жок. цысцасы да, узыны да Сондыцтан жолаушылар кызыгуда. Жансыздар ортасында суып цалып, Жандылар жальшдап бф кызынуда. БуЛ ЖОЛДЫ СШК1М 0ЛШеП П1ШКСН смсс, Сондыктан улксн емсс, киикенс смсс, Канатты ушып, канатсыз шауып-шауып, Ец соцгы нуктесже тусксн смсс. 0з жолыц езщ тугаи елшдс гой, Ей улы ой езщ тугаи ел1цдеп ой. Шын бацыт сансыз жолдыц сала-сала Сагынып туГпсстж жерждс гой. Жолдардыц 01р торапта туйкксш — Киыспас ек! достыц сушсксш. Табигат алыстатпай адамдарды Осындай б1зге цымбат сый !стсд1. Демеймж журс-журс кек тфеймж, Бфак та, бф нэрсеш коп тмеймш. Лдамга апаратын абзал жолым — Орцашан дацгыл болса дсп типеимж. 38 '

**• 6 Уакыттыц етуш-ай, Жеткпей так-тукпенеи, Жастыктыц кетуш-ай, Шадыман шаттыкпснсн. МезНлдщ зулауын-ай. Самолет канатымсн, Журектщ тулауын-ай, Колдагы сагатыцмен. Киындык. б!зде жок кой, Бурынгы балалардай. Уй менен тузде ток кой, Жайылган жага кандай! Шабандар елед! акыр Жупрш уйреибеген. Жуйр1ктер келе жатыр Расырды суйреумеи. | I 1! 39

ЖУЗПШ Драша болмас арада Адам мен толдын бетпе-бет. Карайды ем!р жагада, Не болар деп жекпс-жек. Алыпкд мундай к!м тетер, Тек жузпш ЖСЦ1П шыгады. Басылып дауыл, булт кетер Акырган толк,ын тынады. Табигат, сснщ тусщ-ай, Тунерген тугел тещзбен. Адамдар сенщ кушщ-ай, Мухитты тынык, деНзген. Л 40

ОЙ толкынДАРЫ 41

*** Шыкдан жерш дарасац бас айналар, Лебшсн дшрменнщ тасы айналар. 0зен1мд| кергснде, езепмд1 вртейтурын шынында осы ой болар. 0мф, кейде озбасты оздырасыц, Мол рыласыц, б1реуд1 аз гыласыц! Бар Т1рл1к ойдарыдай болмарасын, Кец1Л1МД1 кенлектей тоздырасыц. Дан. салмаган экемю кун бетше, Хадымыз жод б!з оны кфлегуге. Арман бар ма солардыц журген жолын Ец болмаса узартсад бф метрге... Кетпесек те кетпешк артыд шыгып, Туб1М13ге журм!з бе тартып туып, «Сети экец жадсы ед!, сорыста елдЬ>, Деген С63Д1 тындаймын дордып турып. 43

ТАС Балдырган боп гул емф басталады, 0се-все езгерср дас дабагы. Осы ©неге атадан балага дап, Оше келс мэцплж тас болады. Жадсылармен табысып, танысумен, Жамандармен дагысып, алысумен 0м1р ©тер, сАлнаган кед!л ©тер, 0м1р ©тер тодтамай жарысумен. Адам оркез ерлемск, аспандамад, 1здейт1Н1 сондыдтан жастан данат. Отырганда орныдты болайын деп 0з 1ргес1н алады тастан далап. 41

К0КТЕМГЕ НАЗ Сен, квктсм, сагындырып канта келдщ, К.анша рет езщ жайлы эн сап едЫ. Бакытым да, байлыгым — бар Т1леп'м, Кектемш коз алдымда болса дедш. Кершпм бон коршер кег1м менщ, Жупар И1С жуп-жумсак леб1м-дем1м. Сулу бурым вр1лген, суцгак бойлым, Бфжан сал мен Ак.андай серш мен!ц! Сандугашым санраган сая-мекен, Сендей тоты канатын жая ма екен?! Темф взек емесшз, конем1з-ау, Эйтпесе адам ©зще тоя ма екен!? Бф адамбыз, болганмен атымыз коп, Жаттан кашып журемЬ, жакын »здеп. Сеш корт мейф1м тогт турган Аталгымыз келмейд! катез деп. Тф1ШЛ!Г1 Т1рел1п, ем! бтп Каларда да ец соцгы дем1 бтп, Адамдарды кордш мен жаткандыгын Жаудыраган козшен сеж кутт. Бала жастан аспаным ашык, болтан, Сен келгенде мен талай асып тол рам. Сен туралы алгашкы олен жазып, Бф|нш! рет сэулеме рашык болрам. Нурлы коктем, токтамай торлет кане, К,устарын да канатын ссрмепт! эне! 45

Кара тастан баскага к.ан жупртш, Жас емфдщ бестн тербет, дане! Булбул сайрап буралган багыц ушш, Гулгул жайнап куанган жарым уш1н, Керген дызыд салган сан эшм уш!н, Бэрщ ушш, кектсм1м, бэрщ ушш, Саркылмайды езще сагынышым.

*** Гул оранган тещрск, Кункылжыган кус эш. Жср дунис, нс ксрек, Кебелск боп ушады. Алатауым касымда 031 бШК, 031 алып, Тарам-тарам басынан, Кслс жатыр сез агып. Ксшс арасы бэра ашык, Кстт1 агаштар жакындап, Жапырактар жарасып, Жас шыбыгын атырмак. Карал турсац бэр*1 бар, Бэр| жсрд!ц бетшде. Ксрскт1цд| танып ал, Ксткеннен соц екшбе. Тауга карал тацдангын, Ойга карал ойлангын, Улы уясы арманныц — Тебсмдс тур кайрал кун! 47

СУРЕТ Кек сауыт ок етпсстей болат тулга, Шынымси мен жастыкты жогалттым ба? Айнаныц аржагынан ез1м емес, бзгерт жылда бфсу карал тур ма? Сынсыган ну ормандай кара шашым, Бул кундс жол-жол болды арасы ашык. Эр жердсн тал-тал ак боп кершсд|, Тастаган ойыншыктай бала шашып. ! 48

*** Ацдаумыи ба б1лмсймш, ацгалмын ба? Сол мшсздсн мен талай алдандым да. Куй1п кет1п жатады кец!л кейдс, Сщ1п кетш жатады арман кумга. Кейдс бклмсй жылы ма, суык. па кун, 0тш кет1п ел|’мге жуыдтадым. Саилп болмас, барлыгын карап болмас Канша скейт жогалткан, умытканым. Алдымдагы сенерьм, бар миятым — Адамдардыц аттамау ар-уятын. Пысык смес дегендер айта бсрсш, Мсш солай жаратдан табигатым. Туц1лмеш1, суЙ1кт!м, муиша мснен Сен тупл ез1мс-ез1м урса берем. Бф жинарсыц, эйтсуф, сонда менсн Алсац болды долыца бф шод елсн. 49

$** Жамандык. мэнг! турмайды, Жолыцда жургсн калады ол. Уадыт жслдей зулайды, Дуние — желге сара жол. Ай ылри окнам тумайды. Булыцгыр кейде болады ол. Уакыт жслдей зулайды, Дуние — желге сара жол. 4 Орманда кусгар шулайды, Булбулын тыцдап ала гор. Суйгенш орк1м тацдайды, Журеккс салып сара жол. Ыскырып тсц13 тулайды, К,айыгыкды ерге сала гор. Куш Т1лсп К0Ц1Л тынбайды, Коцьлге дуние — сара жол. Ер Ж1Г1Т жасып сынбайды, Енбектен желпс табады ол. Уадыт оны кумайды, Уадытты куып барады ол. Айтамын, достар, бул жайды, Тусшш дабыл ала гор. Омфщ жслдей зулайды, Кай жсрде тынып калады ол... 50