ศูนย์เรียนรู้ชุมชนฯ..ปลอดขยะ

...ที่นศ่ีปนู ลยเ์ อรียดนรขู้ชยมุ ชะน กรมส่งเสริมคุณภาพสิง่ แวดลอ้ ม กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดลอ้ ม

บทนำ ปัจจบุ ันคนไทยผลติ ขยะออกมาไม่น้อยกว่าวันละ 73,560 ตนั หรอื ผลติ ขยะทั้งปี 26.85 ลา้ นตัน ซง่ึ จะถูกสง่ ไปกำจัดอย่างถูกตอ้ งเพยี ง 8.34 ล้านตัน ส่วนที่เหลือนำไปกำจัดไม่ถูกต้อง 7.15 ล้านตัน และมีตกค้างใน พนื้ ท่ีและกำจัดไม่ถูกต้องอกี 6.22 ลา้ นตนั มีขยะท่ีนำกลบั มาใช้ประโยชน์ ใหม่ จำนวน 4.94 ลา้ นตัน หรือคดิ เปน็ รอ้ ยละ 18.40 เทา่ นัน้ เอง รัฐบาลได้ส่ังการให้ทุกภาคส่วนท่ีเก่ียวข้องเร่งดำเนินการแก้ไขปัญหา ขยะมูลฝอย โดยกำหนดให้เป็นวาระแห่งชาติ กรมส่งเสริมคุณภาพส่ิง- แวดลอ้ ม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม ไดร้ บั มอบหมายให้ เป็นหน่วยงานหลักในการประสานและดำเนินการขับเคล่ือน Road Map การจดั การขยะมูลฝอยและของเสียอนั ตราย สู่การปฏิบัติอย่างเปน็ รปู ธรรม คอื กจิ กรรมสรา้ งวินยั คนในชาติ สูก่ ารจดั การท่ยี ั่งยืน

ปี 2559 กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม ได้จัดทำโครงการ ประกวดชุมชนปลอดขยะ zero waste โดยการส่งเสริมและสนับสนุนให้ องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ิน ชุมชน และภาคีเครือข่ายมีส่วนร่วมในการ จัดการขยะที่ต้นทางเปลี่ยนมุมมองของ ขยะ เป็นส่ิงของท่ีมีคุณค่า โดย ใช้หลักการ 3Rs คือ ใช้น้อย ใช้ซ้ำ นำกลับมาใช้ใหม่ เพ่ือลดปริมาณขยะ มูลฝอยและเพ่ิมประสิทธิภาพการนำขยะมูลฝอยกลับมาใช้ใหม่อย่างมี ประสิทธภิ าพเพ่มิ ขึ้น เพ่ือเป็นการขยายผลและสร้างความย่ังยืนในการดำเนินงานด้านการ ส่งเสริมการจัดการขยะมูลฝอยในชุมชน กรมส่งเสริมคุณภาพ สิ่งแวดล้อมได้สนับสนุนการจัดตั้ง ศูนย์เรียนรู้ชุมชนปลอดขยะเพื่อเป็น ศนู ย์การจดั การขยะมลู ฝอยแบบครบวงจรในชุมชน รวมทงั้ เป็นแหลง่ ขยาย องค์ความรู้และศึกษาดูงาน ให้แก่พ้ืนที่ใกล้เคียง หรือภูมิภาคอ่ืนๆ ที่มี ความสนใจการดำเนินงานด้านการจัดการขยะมูลฝอยชุมชนแบบครบวงจร ได้นำไปประยุกตใ์ ชใ้ หเ้ หมาะสมกบั บรบิ ทของพ้ืนทตี่ นเองตอ่ ไป กรมสง่ เสริมคุณภาพส่งิ แวดล้อม กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดล้อม

สารบัญ บทนำ 5 • ศูนย์การเรียนรู้...คืออะไร • ปลอดขยะ ...(Zero Waste) 6 • นโยบายที่เกี่ยวข้อง 8 10 การคัดแยกขยะ 13 • มูลฝอยย่อยสลาย • มูลฝอยรีไซเคิล 15 • มูลฝอยอันตราย 16 • มูลฝอยทั่วไป 17 18 กิจกรรม 3Rs 19 • ลดขยะ Reduce • นำมาใช้ซ้ำ Reuse 20 • นำกลับมาใช้ใหม่ Recycle 22 23 ศูนย์เรียนรู้...ที่นี่ปลอดขยะ 25 ชุมชนปลอดขยะ • บ้านโป่งศรีนคร จังหวัดเชียงราย 26 • บ้านหนองโจด จังหวัดนครราชสีมา 49 • บ้านหัวถนน จังหวัดขอนแก่น 77 บทสรุป 101 104 คณะผู้จัดทำ

บทนำ

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ ศูนย์เรียนรู้...คืออะไร ศนู ยก์ ารเรียนรู้ (Learning Center) เป็นพนื้ ทีร่ วบรวมข้อมลู ขา่ วสาร ความรู้ของชุมชนเพ่ือนำไปสู่การส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้สำหรับประชาชน เสรมิ สรา้ งโอกาส ถา่ ยทอด และแลกเปลยี่ นประสบการณ์ ภมู ปิ ญั ญา วฒั นธรรม และเอกลักษณ์ของชุมชน อีกท้งั เปน็ แหล่งบริการชุมชนดา้ นต่างๆ 6

กรมส่งเสริมคุณภาพสง่ิ แวดล้อม ภาครัฐ ศนู ย์เรียนรู้ฯ ชุมชน ตอบสนองตอ่ ทศิ ทางสง่ิ แวดลอ้ ม และสอดคล้องกบั บริบทของ ชุมชน ศกึ ษาวเิ คราะห์ข้อมูล วางกระบวนการ สะทอ้ นความคดิ ความตอ้ งการ จัดทำแผนการดำเนินงาน รว่ มพฒั นาแผนการดำเนนิ งาน พฒั นาสภาพแวดลอ้ มและสอ่ื เรยี นร้ ู พฒั นาสภาพแวดลอ้ ม สนบั สนนุ การพฒั นาพนื้ ที่ เสริมสรา้ งองค์ความร้ ู และสือ่ เรยี นรู้ สรรหา/จดั เตรยี มคณะทำงาน จัดทำแผนบริหารศนู ย ์ ตอ่ ยอดความรู้ ดำเนนิ งานตามแผน จัดพธิ เี ปดิ /ตดิ ตาม/สนับสนนุ และเสรมิ ประสบการณ์ ใหบ้ รกิ ารความรแู้ ละกจิ กรรม 7

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ แนวคิดขยะเหลือศนู ย์ (ปลอดขยะ :Zero Waste) ขยะเหลือศูนย์ เป็นแนวคิดในการส่งเสริมการหมุนเวียนทรัพยากร กลบั มาใชใ้ หม่ เพ่ือใหท้ รัพยากรถูกใช้อย่างมปี ระสิทธิภาพสงู สุด และลดขยะให้ เหลือน้อยที่สุด โดยใช้หลักการ 3Rs (Reduce-Reuse-Recycle) รวมท้ังการ ออกแบบผลิตภณั ฑ์ใหส้ ามารถนำกลับมาใชใ้ หมไ่ ด ้ ลด การเกิดขยะตง้ั แต่ ต้นทาง ทำให้ปรมิ าณขยะ ที่ต้องนำไปกำจัดให้ลดลงเหลือ ศนู ย์ นอ้ ยทสี่ ุดจนเปน็ 8

กรมสง่ เสริมคุณภาพสงิ่ แวดลอ้ ม หัวใจสำคัญของแนวคิดขยะเหลือศูนย์ คือ การจัดการขยะที่ต้นทาง คือเนน้ การลดขยะ การใชซ้ ำ้ การคัดแยกเพอ่ื นำกลบั มาใชใ้ หม่ กอ่ นนำไปกำจัด ซ่ึงแตกต่างจากการจัดการขยะในปัจจุบัน ท่ีเน้นการกำจัด หรือ จัดการขยะท่ี ปลายทาง มากกว่าการแก้ไขทต่ี น้ ทาง ลด ลด ใช้ซ้ำ ใช้ซ้ำ รีไซเคิล รไี ซเคลิ พลงั งานใช้ประโยชน์ กำจดั พลงั งาน ใชป้ ระโยชน์ การจดั การขยะในปจั จุบนั กำจัด แนวคิดขยะเหลือศูนย ์ 9

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ นโยบายที่เก่ียวข้อง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ได้จัดทำแผนที่นำทาง (Road Map) การจดั การมลู ฝอยและของเสยี อนั ตราย เพอื่ ใหเ้ กดิ การดำเนนิ งาน ในทิศทางเดียวกันและสนับสนุนเสริมการดำเนินงานซึ่งกันและกัน โดย Road Map ดังกล่าว ได้ผ่านความเห็นชอบจากคณะรักษาความสงบแห่งชาติ เมือ่ วันท่ี 26 สิงหาคม 2557 ประกอบดว้ ย 4 กิจกรรม คอื 1) เรง่ การจดั การขยะมูลฝอยสะสมในสถานทก่ี ำจัดขยะพื้นทีว่ ิกฤต ิ 2) ให้มีรูปแบบท่ีเหมาะสมเพื่อจัดการกับขยะท่ีเข้ามาใหม่ โดยเน้น การคัดแยกขยะตั้งแตต่ น้ ทางและแปรรปู พลงั งานจากขยะ 3) จัดระเบียบมาตรการบริหารจัดการขยะมูลฝอยและของเสีย อันตราย 4) การสรา้ งวนิ ัยของคนในชาตมิ ่งุ สู่การจดั การท่ียงั่ ยนื 10

กรมส่งเสรมิ คุณภาพสิง่ แวดล้อม เพอ่ื ขบั เคลอื่ นการดาํ เนนิ การฯ การแกไ้ ขปญั หาขยะมลู ฝอยของประเทศ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม จึงได้บูรณาการแผนบริหาร จัดการขยะมูลฝอยของจังหวัดทั้ง 77 จังหวัด (รวมกรุงเทพมหานคร) และจัด ทาํ เปน็ แผนแม่บทการบริหารจดั การขยะมูลฝอยของประเทศ (พ.ศ. 2559 – 2564) ซ่ึงเป็นกรอบและทิศทางการดำเนินการแก้ไขปัญหาการจัดการขยะ มูลฝอยและของเสยี อนั ตรายของประเทศ โดยกำหนดเป้าหมาย ดังน ้ี 11

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ เป้าหมาย : 1. ขยะมลู ฝอยชุมชนมกี ารจัดการถกู ตอ้ งตามหลักวชิ าการ ไม่น้อยกว่าร้อยละ 75 ภายในปี 2564 2. มีการจดั การขยะมูลฝอยตกค้าง 100% ภายในปี 2562 3. ของเสยี อันตรายชุมชนกำจดั อยา่ งถกู ต้อง ไม่น้อยกวา่ รอ้ ยละ 30 ภายในปี 2564 4. มลู ฝอยตดิ เช้ือไดร้ ับการจัดการถูกตอ้ งตามหลกั วชิ าการ 100% ภายในปี 2563 5. กากอตุ สาหกรรมทเี่ ปน็ อนั ตรายเขา้ สรู่ ะบบการจดั การทถ่ี กู ตอ้ ง 100% ภายในปี 2563 6. องคก์ รปกครองสว่ นท้องถ่นิ มกี ารคดั แยกที่ตน้ ทาง ไม่นอ้ ยกวา่ รอ้ ยละ 50% ภายในปี 2564 12

การคดั แยกขยะ

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ การคดั แยกขยะให้มีประสทิ ธิภาพ ควรเรม่ิ จากตน้ ทางทบ่ี า้ นทา่ นกอ่ น 14

กรมส่งเสรมิ คุณภาพส่งิ แวดล้อม หากเราช่วยกันคดั แยกขยะในครวั เรอื นไดต้ ามขยะ 4 ประเภทจะช่วย ให้เรานำขยะแต่ละประเภทกลับมาใช้ประโยชน์ใหม่ง่ายขึ้นหรือนำไปกำจัด อยา่ งถกู วธิ ไี ดเ้ หมาะสมมากข้นึ ดงั น้ ี 1 มูลฝอยย่อยสลาย เปน็ สิ่งทย่ี อ่ ยสลายไดง้ ่าย เชน่ เศษอาหาร ผกั ผลไม้ หญา้ ใบไม้ ก่ิงไม้ ซากพืช ซากสตั ว์ เปน็ ตน้ 15

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ 2 มูลฝอยรีไซเคิล เปน็ สงิ่ ท่ียังมปี ระโยชน์ สามารถ นำไปแปรรูปกลับมาใช้ใหมไ่ ด้ เช่น กระดาษ พลาสติก แกว้ โลหะ กล่องเคร่อื งดม่ื แบบ UHT กระป๋อง อะลมู เิ นียม แผน่ ซีดี เปน็ ต้น 16

กรมสง่ เสรมิ คุณภาพสิ่งแวดล้อม 3 มูลฝอยอันตราย เป็นสิ่งทม่ี อี งค์ประกอบหรือ ปนเป้ือนสารอนั ตราย วัตถมุ ีพิษ วัตถกุ ดั กร่อน วัตถุตดิ เช้อื และวตั ถไุ วไฟ เช่น ถา่ นไฟฉาย แบตเตอรี่ หลอดไฟฟลอู อเรสเซนต ์ ขวดนำ้ ยาล้างห้องน้ำ กระปอ๋ งสเปรย์ เปน็ ต้น 17

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ 4 มูลฝอยท่ัวไป เปน็ ส่งิ อน่ื ๆ นอกเหนอื จากมลู ฝอย ข้างตน้ อาจนำมาใช้ใหมไ่ ด้ แต่ ย่อยสลายยาก ไม่คุม้ ค่าในการ แปรรูปกลบั มาใชใ้ หม่ เช่น เศษผ้า เศษหนงั ซองบะหม ี่ ก่ึงสำเรจ็ รูป พลาสตกิ ห่อขนม โฟม เปน็ ต้น 18

กรมส่งเสรมิ คุณภาพส่ิงแวดล้อม กิจกรรม 3Rs 19

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ 3Rs กิจกรรม 3Rs ลดการเกิดขยะต้ังแต่ต้นทาง ทำให้ปริมาณขยะท่ีต้องนำไปกำจัดให้ ลดลงเหลือนอ้ ยท่สี ุด โดยใชห้ ลกั การ 3Rs (Reduce–Reuse-Recycle) 1. Reduce (ลดการใช้) ปฏิเสธหรือหลีกเล่ียงสิ่งของหรือบรรจุภัณฑ์ที่จะสร้างปัญหาขยะ (Refuse) l ปฏิเสธการใช้บรรจุภัณฑ์ฟุ่มเฟือย รวมท้ังขยะท่ีเป็นมลพิษต่อ สงิ่ แวดลอ้ ม เชน่ กลอ่ งโฟม ถงุ พลาสตกิ หรอื ขยะมพี ษิ อน่ื ๆ l หลีกเล่ียงการเลือกซื้อสินค้าหรือผลิตภัณฑ์ที่ใช้บรรจุภัณฑ ์ ห่อหุ้มหลายชั้น l หลีกเลี่ยงการเลือกซ้ือสินค้าชนิดใช้ครั้งเดียว หรือผลิตภัณฑ์ท ่ี มีอายุการใช้งานต่ำ 20

กรมส่งเสรมิ คุณภาพสงิ่ แวดล้อม l ไม่สนับสนุนร้านค้าที่กักเก็บและจำหน่ายสินค้าที่ใช้บรรจุภัณฑ์ ฟุ่มเฟือย และไม่มีระบบเรียกคนื บรรจภุ ณั ฑท์ ีใ่ ช้แลว้ l กรณีการเลอื กซอ้ื ผลติ ภณั ฑ์ประจำบ้านทีใ่ ช้เป็นประจำ เชน่ สบู่ ผงซกั ฟอก นำ้ ยาลา้ งจาน ใหเ้ ลอื กซอื้ ผลติ ภณั ฑท์ ม่ี ขี นาดบรรจุภณั ฑ์ ใหญ่กว่า เนื่องจากใช้บรรจุภัณฑ์น้อยกว่าเม่ือเปรียบเทียบกับ หน่วยน้ำหนกั ของผลิตภณั ฑ ์ l ลดหรอื งดการบรโิ ภคทฟ่ี มุ่ เฟอื ย โดยเลอื กใชส้ นิ คา้ หรอื ผลติ ภณั ฑ ์ ใหเ้ หมาะสมกับความต้องการ เลือกใช้สนิ คา้ ท่ีสามารถส่งคืนบรรจภุ ณั ฑส์ ผู่ ้ผู ลติ ได้ (Return) l เลือกซื้อสินค้าหรือใช้ผลิตภัณฑ์ท่ีมีระบบมัดจำ – คืนเงิน เช่น ขวดเครื่องดมื่ ประเภทตา่ ง ๆ l เลือกซื้อสินค้าหรือผลิตภัณฑ์ที่สามารถนำกลับไปรีไซเคิลได ้ หรอื มสี ว่ นประกอบของวสั ดุรีไซเคิล เช่น ถุงช๊อปปิ้ง โปสการ์ด l เลือกซื้อสินค้าหรือผลิตภัณฑ์ที่ผู้ผลิตเรียกคืนซากบรรจุภัณฑ ์ หลงั จากการบริโภคของประชาชน 21

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ 2.Reuse (ใชซ้ ้ำ, ใชแ้ ลว้ ใช้อกี ) ใช้ซ้ำ เปน็ หนง่ึ ในแนวทางการใช้ประโยชน ์ จากทรัพยากรที่มีอยู่อย่างรู้คุณค่า การใช้ซ้ำเป็นการท่ีเรานำสิ่งต่างๆ ที่ใช้ งานไปแล้ว และยังสามารถใช้งานได้ กลับมาใช้อีก เป็นการลดการใช้ ทรัพยากรใหม่ รวมท้ังเป็นการลดปริมาณขยะท่ีจะเกิดข้ึนอีกด้วย ตัวอย่าง ของการใช้ซ้ำ กเ็ ช่น l เลือกซื้อหรือใช้ผลิตภัณฑ์ที่ออกแบบมาให้ใช้ได้มากกว่า 1 คร้ัง เช่น แบตเตอรป่ี ระจไุ ฟฟา้ ใหม่ได้ l ซ่อมแซมเครื่องใช้ และอุปกรณ์ต่างๆ (Repair) ให้สามารถใช ้ ประโยชน์ต่อไปได้อกี l บำรุงรักษาเครื่องใช้ อุปกรณ์ต่างๆ ให้สามารถใช้งานได้คงทน และยาวนานขึน้ 22

กรมส่งเสริมคุณภาพสง่ิ แวดลอ้ ม l นำบรรจุภัณฑ์และวัสดุเหลือใช้อื่นๆ กลับมาใช้ประโยชน์ใหม ่ เชน่ การใช้ซ้ำถุงพลาสตกิ ถุงผา้ ถุงกระดาษ และกล่องกระดาษ การใชซ้ ้ำขวดน้ำดมื่ นม และกล่องใส่ขนม l ยืม เช่า หรือใช้ส่ิงของหรือผลิตภัณฑ์ที่ใช้บ่อยคร้ังร่วมกัน เช่น หนงั สือพิมพ์ วารสาร  l บริจาคหรือขายส่ิงของเคร่ืองใช้ต่างๆ เช่น หนังสือ เสื้อผ้า เฟอรน์ ิเจอร์ และเครือ่ งมอื ใชส้ อยอน่ื ๆ l นำส่ิงของมาดัดแปลงให้ใช้ประโยชน์ได้อีก เช่น การนำยาง รถยนต์มาทำเก้าอ้ี การนำขวดพลาสตกิ มาดดั แปลงเป็นทีใ่ สข่ อง แจกัน การนำเศษผ้ามาทำเปลนอน เป็นตน้ l ใชซ้ ำ้ วสั ดสุ ำนักงาน เช่น การใช้กระดาษทั้งสองหนา้ เป็นต้น 23

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ 3. รีไซเคลิ (Recycle) รีไซเคิลเป็นการนำวัสดุต่างๆ อย่างเช่น กระดาษ แก้ว พลาสติก เหลก็ อะลมู ิเนียม ฯลฯ มาแปรรปู โดยกรรมวิธีตา่ งๆ เพอ่ื นำกลบั มาใชใ้ หม่ ซึ่ง นอกจากจะเป็นการลดปริมาณขยะมูลฝอยแล้ว ยังเป็นการลดการใช้พลังงาน และลดมลพิษท่เี กิดกบั สงิ่ แวดลอ้ มอีกด้วย ซ่งึ เราสามารถทำได้โดย l คดั แยกขยะรไี ซเคลิ แตล่ ะประเภท ไดแ้ ก่ แกว้ กระดาษ พลาสตกิ โลหะ/อโลหะ เพ่อื ให้งา่ ยตอ่ การนำไปรไี ซเคลิ l นำไปขาย/บรจิ าค/นำเขา้ ธนาคารขยะ/กิจกรรมขยะแลกไข่ เพ่ือ เข้าสูว่ งจรของการนำกลับไปรีไซเคลิ 24

กรมส่งเสรมิ คุณภาพสง่ิ แวดล้อม ศูนย์การเรยี นรู้ 25

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ ศูนย์เรียนรู้หมู่บา้ นปลอดขยะ Zero Waste บ้านโป่งศรีนคร หมู่ที่ 11 ตำบลโรงช้าง อำเภอป่าแดด จังหวัดเชียงราย 26

กรมส่งเสรมิ คุณภาพส่ิงแวดล้อม รางวัลชนะเลิศระดบั ประเทศหม่บู ้านปลอดขยะ Zero Waste บา้ นโปง่ ศรนี คร หมทู่ ี่ 11 เทศบาลตำบลโรงชา้ ง จงั หวดั เชยี งราย กำนนั มานพ ชยั บวั คำ “มคี วามต้องการอยากต่อสู้กบั ชมุ ชนอ่นื ท่เี ขา มีแหล่งท่องเท่ียว เพราะคนในจังหวัดเชียงรายบางส่วน ไม่รู้จักอำเภอป่าแดด รู้สึกรันทด แร้นแค้น อยากให้คนอื่นได้รู้จักชุมชนและได้แวะมาเย่ียมเยียน สักเล็กน้อยก็ยังดี และมีความโชคดีของชุมชนน้ีคือชาวบ้านเช่ือผู้นำ และมีทีม บรหิ ารทเี่ กง่ จงึ ไดท้ ำการพดู คยุ กบั ชาวบา้ นวา่ เราไมม่ ถี ำ้ นำ้ ตก รอ่ งแพ รอ่ งแกง่ เราจะขายได้อย่างเดียวจากการดูข่าวคือ “ขยะ” จึงเป็นที่มาของการริเริ่ม โครงการตา่ งๆ” จนได้รบั ถ้วยพระราชทานพระบาทสมเด็จพระเจ้าอย่หู ัวรางวัล ชนะเลศิ ระดบั ประเทศ ชุมชนปลอดขยะ (Zero Waste) กรมสง่ เสริมคณุ ภาพ สิ่งแวดล้อม ประจำปี 2558 27

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ สญั ญาประชาคม (บวร) หมูบ่ า้ นปลอดขยะ Zero Waste บ้านโปง่ ศรีนคร หมู่ท่ี 11ตำบลโรงชา้ ง อำเภอปา่ แดด จงั หวัดเชยี งราย บา้ น l ลดเลี้ยงเหล้าในงานศพ l ใช้ใบตองห่อขา้ วเหนยี วแทนถงุ พลาสติกทกุ งาน l งดจุดธูปในงานศพ l ไมใ่ ชป้ ราสาทใส่ศพ l ปลกู ผักสวนครวั ใหใ้ ช้น้ำประปาฟรตี ลอดป ี l ทำป๋ยุ หมกั และนำ้ หมักชวี ภาพ l เลย้ี งปลา เล้ียงกบ โดยไมใ่ ชอ้ าหารสำเรจ็ รปู วัด l รณรงค์ใชพ้ ัดลมเปน็ สงั ฆทาน l ใช้กรวยดอกไม้ธปู เทยี นทำจากใบตองแทนการใชก้ ระดาษ l ใชป้ น่ิ โตใส่อาหารในการบิณฑบาตร โรงเรียน l ใชน้ ำ้ หมกั ชวี ภาพทำความสะอาดห้องนำ้ 28

กรมสง่ เสรมิ คุณภาพสงิ่ แวดลอ้ ม ขั้นตอนการจดั การขยะหมู่บา้ นปลอดขยะ Zero Waste บ้านโป่งศรีนครหมทู่ ี่ 11 ตำบลโรงช้าง อำเภอปา่ แดด จังหวัดเชียงราย การจัดการขยะอินทรีย์ หมบู่ ้านปลอดขยะ Zero Waste บ้านโป่งศรีนคร หมู่ท่ี 11 ตำบลโรงช้าง อำเภอปา่ แดด จังหวัดเชียงราย l ขยะอนิ ทรยี ์ ชมุ ชนบา้ นโปง่ ศรนี คร มกี ารคดั แยก เพอ่ื นำมาปยุ๋ หมกั นำ้ หมกั ชวี ภาพ เพอ่ื ใชส้ ำหรบั การปลูกผกั กนิ เองในครวั เรอื น l มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง และ อบจ.เชียงราย คัดเลือกให้เป็น ชุมชนต้นแบบในการใช้เสวียนทำปุ๋ยหมักจากเศษใบไม้ล้อมรอบ โคนต้นไม ้ 29

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ กลมุ่ ปุ๋ยหมัก หมู่บ้านปลอดขยะ Zero Waste บ้านโปง่ ศรีนคร หมทู่ ี่ 11 ตำบลโรงช้าง อำเภอปา่ แดด จังหวดั เชียงราย บ้านโป่งศรีนครมีการรณรงค์ทำปุ๋ยแบบง่ายๆ และไม่จำเป็นต้องใช้เครื่อง อัดเม็ดปุ๋ย โดยทุกครัวเรือนต้องมีคอกปุ๋ยหมัก เพ่ือนำไปใช้สำหรับพืชผักสวน ครัวท่ีปลูกกันเอง ทำให้ลดค่าใช้จ่าย และเป็นการจัดการขยะเป็นอย่างดี ส่วน ทางหมู่บา้ นกจ็ ะมีการทำปยุ๋ หมกั กองกลางไว้ทำรว่ มกนั แล้วแบง่ กันใช้ 30

กรมสง่ เสริมคุณภาพสิ่งแวดลอ้ ม วิธีการทำปยุ๋ หมัก 1. สรา้ งคอกปุ๋ย ขนาด 3.5 x 6 เมตร โดยใชบ้ ล็อกก่อ 3 ด้าน สูง 1 เมตร 2. เตรยี มฟาง เศษหญ้า วัชพชื หนา 30 เซนตเิ มตรใสใ่ นคอก 3. ใช้ พ.ด.2 จำนวน 10 ซอง มูลสัตว์ 50 กระสอบรดน้ำ ทำเป็นชั้นๆ จำนวน 5 ชั้น 4. นำท่อพวี ีซี ขนาด 2 นว้ิ โดยเจาะรรู ะยะห่าง 10 เซนตเิ มตร ทำเปน็ ท่อ ระบาย 3 ดา้ น 5. คลมุ ผา้ มิดชดิ ใชเ้ วลาประมาณ 6 เดอื น แล้วจึงนำไปใช้ได้ 31

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ กิจกรรมเล้ียงปลาเลยี้ งกบโดยไมใ่ ช้อาหารสำเรจ็ รูป หมู่บ้านปลอดขยะ Zero Waste บา้ นโปง่ ศรนี คร หมูท่ ี่ 11 ตำบลโรงชา้ ง อำเภอป่าแดด จงั หวัดเชียงราย การผลิตอาหารปลาและกบแบบชวี ภาพ สำหรับอาหารเล้ียงปลา – กบ เพื่อพ่ึงตนเองตามแนวทางเศรษฐกิจพอ เพียง จึงควรผลิตอาหารปลา – กบได้เอง ซ่ึงจะช่วยลดต้นทุนการเล้ียงได้เป็น อย่างดี อาหารปลา – กบสามารถทำไดง้ า่ ยโดยใชว้ ัสดใุ นท้องถิ่นนำมาหมกั เป็น รูปแบบอาหารปลา – กบชีวภาพ ทำให้สุขภาพของปลา – กบ ดี ได้รับสาร อาหารท่ีเป็นประโยชน์ท่ีสำคัญลดต้นทุนกว่าการซื้ออาหารปลา – กบ สำเรจ็ รูปมาก 32

กรมสง่ เสริมคุณภาพสิ่งแวดลอ้ ม ส่วนประกอบ 1. หนอ่ กลว้ ย (ออกใบไม่เกิน 3 ใบ) 2. รำแกลบละเอียด 2 กโิ ลกรัม 3. ปลาป่น หรือ หอยเชอรี่บด 1 กโิ ลกรมั 4. ผลไมส้ ุกสเี หลือง เช่น ฟกั ทอง กล้วยน้ำหวา้ มะละกอ ฯลฯ 5. น้ำหมักชีวภาพ 2 ช้อนโตะ๊ ข้นั ตอนการทำ นำวัตถุดิบทงั้ หมดมาคลุกเคลา้ ใหเ้ ข้ากัน และนำมาหมักในถัง ประมาณ 15 วนั 33

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ กจิ กรรมการปลูกผักสวนครวั ปลอดสารพิษ หมบู่ า้ นปลอดขยะ Zero Waste บา้ นโป่งศรนี คร หมทู่ ี่ 11 ตำบลโรงช้าง อำเภอป่าแดด จังหวดั เชยี งราย ช่วงหน้าแล้งในเดือน กุมภาพันธ์ – พฤษภาคม ของทุกปี ทุกครัวเรือน สามารถเอาใบเสรจ็ คา่ นำ้ ประชามาแลกเปน็ เงนิ จากกองทนุ หมบู่ า้ นหนว่ ยละ 1 บาท เพื่อสนับสนุนการปลูกผัก เพราะหน้าแล้งชาวบ้านจำเป็นต้องใช้น้ำประปา สำหรบั การรดนำ้ ผกั นอกจากนี้ ในมตขิ องการประชาคมหมบู่ า้ น วา่ ถา้ บา้ นไหน ไม่ปลูกผักสวนครวั บ้านนั้นหา้ มเด็ดผกั ของเพ่ือนบ้านกินเดด็ ขาด สว่ นบา้ นไหน ท่ีปลูกผัก ก็สามารถเด็ดผักกินกนั ระหวา่ งเพอ่ื นบา้ นได ้ 34

กรมสง่ เสรมิ คุณภาพสิง่ แวดลอ้ ม ชุมชนมีการพัฒนาด้านส่ิงแวดล้อม ดูแลภูมิทัศน์หน้าบ้านของตนเองและ บริเวณถนนหนทางใกล้เคียงให้มีความสะอาด เรียบร้อย สวยงาม ปลูกพันธ์ุไม้ นานาชนิด และเน้นท่ี การปลูกผักสวนครัวที่นอกจากใชต้ กแตง่ หน้าบา้ นไดแ้ ล้ว ยงั เปน็ ประโยชน์กับสขุ ภาพเพราะไม่มสี ารเคมี ช่วยลดรายจ่ายในครวั เรือน 35

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ การจดั การขยะอันตราย หมู่บา้ นปลอดขยะ Zero Waste บา้ นโปง่ ศรีนคร หม่ทู ่ี 11 ตำบลโรงช้าง อำเภอป่าแดด จังหวัดเชยี งราย ชมุ ชนบา้ นโป่งศรีนคร มกี ารคดั แยกขยะอนั ตรายจากครัวเรือน l เพ่อื นำไปรวบรวมไว้ทจ่ี ดุ บรกิ ารทเ่ี ก็บขยะอันตรายของหมู่บา้ น l ทุกครวั เรอื นนำขยะอันตรายมาทงิ้ ณ ทเี่ กบ็ ขยะอันตราย l ทกุ 3-6 เดอื น ขนสง่ ใหโ้ รงพยาบาลปา่ แดดเพอ่ื นำไปกำจดั อยา่ งถกู วธิ ี 36

กรมสง่ เสรมิ คุณภาพสิง่ แวดล้อม การจัดการขยะทว่ั ไป หมู่บา้ นปลอดขยะ Zero Waste บา้ นโปง่ ศรีนคร หมทู่ ี่ 11 ตำบลโรงชา้ ง อำเภอปา่ แดด จังหวดั เชียงราย ชุมชนบ้านโป่งศรีนครมีการคัดแยกขยะทั่วไป เช่นถุงพลาสติก กล่องนม นำมารวบรวมและขาย กิโลกรัมละ 2 บาท ให้กับบริษัท กรีนไลน์ เอนเนอจี (ประเทศไทย) จำกัด ส่วนท่ีเหลือนำใส่ถุงดำส่งให้เทศบาลตำบลโรงช้างนำไป กำจดั อยา่ งถกู วิธตี อ่ ไป 37

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ การจัดการขยะรไี ซเคิล หมบู่ ้านปลอดขยะ Zero Waste บา้ นโปง่ ศรีนคร หมู่ที่ 11 ตำบลโรงชา้ ง อำเภอป่าแดด จังหวดั เชยี งราย ชุมชนบ้านโป่งศรีนคร มีการคัดแยกขยะและขายขยะ โดยแยกประเภท พลาสตกิ โลหะ แกว้ และเศษกระดาษ ทกุ วนั ท่ี 15 ของเดอื น จะนำมาขายใหแ้ ก่ คณะกรรมการเพราะรบั ซอื้ ราคาแพงกวา่ พอ่ คา้ รายอน่ื ๆ โดยกรรมการจะขบั รถ ทั่วหมู่บ้านรับซ้ือเอง และนำไปขายต่อ สร้างรายได้ให้แก่ชุมชนโดยได้รับเงิน สนบั สนนุ จากเทศบาลตำบลโรงชา้ ง และทำใหม้ ที นุ หมนุ เวยี นภายในชมุ ชน ชมุ ชน เกดิ ความรกั บา้ นเกดิ และมคี วามสามคั คกี นั ภายในชมุ ชน และเกดิ ความยงั่ ยนื ให้ แกช่ มุ ชน ในครัวเรือนมีการคัดแยกขยะ รีไซเคิลอย่างเป็นระบบ เช่น ใช้กระสอบปุ๋ย เขง่ สานดว้ ยไมไ้ ผ่ และมจี ดุ บนั ทกึ สถติ ขิ อ้ มลู ขยะประจำหมบู่ า้ น 38

กรมส่งเสรมิ คุณภาพสง่ิ แวดลอ้ ม การมีส่วนร่วมของเยาวชนและผสู้ งู อายุ หมบู่ ้านปลอดขยะ Zero Waste บ้านโป่งศรนี คร หมูท่ ี่ 11ตำบลโรงชา้ ง อำเภอป่าแดด จังหวัดเชียงราย การมีส่วนร่วมของเยาวชนกลุ่มเยาวชนตาวิเศษบ้านโป่งศรีนคร ร่วมตรวจ ประเมนิ ครวั เรอื นแทนแกนนำชมุ ชน และมกี ารมอบธงสญั ลกั ษณใ์ หก้ บั ครวั เรอื น “บา้ นสะอาด” เพอื่ ตดิ ประดบั หนา้ บา้ น กลุ่มผู้สูงอายุนำขยะรีไซเคิลมาบริจาคให้หมู่บ้าน ทุกวันท่ีรับเบ้ียยังชีพผู้สูง 39 อายุ กลุ่มเยาวชนนำขยะรีไซเคิลมาทำเป็นของท่ีระลึก เพื่อจำหน่ายให้กับผู้มา ศกึ ษาดงู าน

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ การจัดการขยะในวัด หม่บู า้ นปลอดขยะ Zero Waste บา้ นโป่งศรีนคร หมทู่ ี่ 11 ตำบลโรงชา้ ง อำเภอป่าแดด จังหวัดเชียงราย การจัดการขยะภายในวัด ชาวบ้านช่วยกันและให้ความร่วมมือในการ ใช้ กรวยดอกไมธ้ ปู เทยี นทท่ี ำจากใบตองแทนการใชก้ ระดาษ ใชป้ น่ิ โตใสอ่ าหารในการ บณิ ฑบาตร เพอื่ ลดปรมิ าณขยะจากถงุ พลาสตกิ และกระดาษตา่ งๆ 40

กรมสง่ เสรมิ คุณภาพสิง่ แวดล้อม การจดั การขยะจากงานศพ หมบู่ ้านปลอดขยะ Zero Waste บ้านโป่งศรีนคร หมู่ท่ี 11 ตำบลโรงช้าง อำเภอปา่ แดด จังหวัดเชียงราย ใชใ้ บตองกลว้ ยหอ่ ขา้ วเหนยี วแทนถงุ พลาสตกิ งดเลยี้ งเหลา้ ในงานศพ ไมใ่ ช้ ปราสาทใสศ่ พ งดจดุ ธปู ในงานศพ ใชพ้ ดั ลมเปน็ พวงหรดี ในงานศพ ใชพ้ ดั ลมเปน็ สงั ฆทาน ใชถ้ งุ ผา้ ใสข่ า้ วสารรว่ มบรจิ าคงานศพ บรกิ ารกรงคดั แยกขยะใชค้ ดั แยก ขยะในงานศพ 41

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ การจดั ตงั้ กลมุ่ อาชพี จกั สานไมไ้ ผ่ หมบู่ า้ นปลอดขยะ Zero Waste บา้ นโปง่ ศรีนคร หมทู่ ่ี 11 ตำบลโรงช้าง อำเภอป่าแดด จงั หวัดเชยี งราย ชุมชนบ้านโป่งศรีนครมีการจัดตั้งกลุ่มอาชีพจักสานไม้ไผ่ และมีการนำเศษ วสั ดเุ หลอื ใช้ เชน่ พลาสตกิ หอ่ ขนม (ปโี ป)้ มาใสใ่ นไซดกั ปลาดกั กงุ้ เปน็ การลดราย จา่ ย สรา้ งรายไดใ้ หก้ บั ชมุ ชนไดร้ บั การเรยี นรู้ และการสบื ทอดมาจากบรรพบรุ ษุ – มกี ารถา่ ยทอดสลู่ กู หลาน เพอื่ อนรุ กั ษง์ านชา่ งฝมี อื พน้ื บา้ น (ชา่ งจกั สาน) เพอื่ ประโยชนใ์ ชส้ อยในการดำรงชวี ติ ตอ่ ยอดภมู ปิ ญั ญาพน้ื บา้ นสลู่ กู หลาน 42

กรมส่งเสรมิ คุณภาพส่ิงแวดลอ้ ม กลุ่มอาชพี ไม้กวาดดอกหญ้า จากวัสดเุ หลือใช้ บ้านโป่งศรนี คร หมู่ที่ 11 ตำบลโรงชา้ ง อำเภอปา่ แดด จงั หวดั เชยี งราย กลมุ่ ไมก้ วาดดอกหญา้ จดั ตง้ั เพอ่ื ใชเ้ วลาวา่ งใหเ้ ปน็ ประโยชน์ เพมิ่ รายไดใ้ ห้ แกค่ รวั เรอื น พงึ่ พาตนเองได้ สง่ เสรมิ แนวทางเศรษฐกจิ พอเพยี งมาใชใ้ นชมุ ชน ซง่ึ มลี กั ษณะเดน่ คอื ใชก้ ระปอ๋ งพลาสตกิ ทใี่ ชแ้ ลว้ เชน่ กระปอ๋ งแปง้ กระปอ๋ งนำ้ มนั เครอ่ื ง ฯลฯ นำมาแปรรปู เปน็ พมิ พถ์ กั ดอกหญา้ ขนึ้ รปู ไมก้ วาด 43

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ กลุม่ อาชีพจากเศษผา้ หมบู่ ้านปลอดขยะ Zero Waste บา้ นโปง่ ศรีนคร หมทู่ ่ี 11 ตำบลโรงชา้ ง อำเภอปา่ แดด จงั หวดั เชยี งราย ไม้ถูพ้ืนจากเศษผ้า เป็นการนำ เศษผ้ามามัดติดกับด้ามไม้ไผ่ เป็น ภูมิปัญญาการประดิษฐ์เคร่ืองมือเครื่องใช้ไม้ถูพ้ืน การทำผ้าเช็ดมือ และเบาะ รองน่ังนอกจากเป็นการประหยัดเพราะสามารถทำเคร่ืองใช้ขึ้นมาเองแล้ว ยังสามารถช่วยเพิม่ รายได้ใหก้ ับชาวบ้านในการรวมกลมุ่ สรา้ งอาชพี 44

กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอ้ ม ฐานการเรยี นรสู้ ง่ิ ประดษิ ฐร์ ไี ซเคลิ หมบู่ า้ นปลอดขยะ Zero Waste บ้านโปง่ ศรนี คร หมทู่ ี่ 11 ตำบลโรงช้าง อำเภอปา่ แดด จังหวัดเชยี งราย การนำเศษวัสดุเหลือใช้นำมา เช่น ซองน้ำยาปรับผ้านุ่ม เศษผ้า ถุง พลาสติก นำมาทำส่ิงประดิษฐ์รีไซเคิล สร้างรายได้ให้กับชุมชนในการนำมา จำหนา่ ยให้กบั ผทู้ ีม่ าศกึ ษาดงู านการจดั การขยะบา้ นโปง่ ศรีนคร 45

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ สรา้ งรายไดจ้ ากเศษวสั ดเุ หลอื ใช้ หมบู่ า้ นปลอดขยะ Zero Waste บ้านโป่งศรนี คร หมูท่ ่ี 11 ตำบลโรงช้าง อำเภอปา่ แดด จังหวดั เชยี งราย แนวคดิ นวตั กรรมกระปอ๋ ง กระป๋องกาแฟหากนำมาชั่งขาย ก็ไม่กี่ตังค์ จึงมีแนวคิดนำมาทำชุด เฟอรน์ ิเจอร์รับแขก (โต๊ะ เกา้ อ้)ี เพอื่ เพม่ิ มูลคา่ และประโยชน์ใชส้ อย วสั ดุอปุ กรณ ์ 1. กระป๋องกาแฟ 2. กาวร้อน 3. กาวซิลโิ คน 4. ท่อพวี ซี ี (เก่า) 5. เบาะรองนง่ั 46

กรมสง่ เสรมิ คุณภาพสิง่ แวดลอ้ ม ขน้ั ตอนการทำเกา้ อ้ี 1. นำกระปอ๋ งกาแฟ มาจัดวางเรยี งกนั แลว้ ใส่กาวรอ้ น 2. ตง้ั เป็นทรงสเี่ หลีย่ ม หรือทรงกลม ประมาณ 4-5 ชั้น 3. ใส่กาวซิลิโคนภายในขอบด้านในของกระป๋อง 4. นำท่อพวี ีซี ตัดใสด่ า้ นในเพื่อเป็นแนวยึด 5. นำเบาะรองนง่ั มาวางแล้วใสก่ าวหรือขนั น๊อต 47

ศูนย์เรียนรู้ชุมชน...ที่นี่ปลอดขยะ กล่มุ โฮมสเตย์ หมบู่ ้านปลอดขยะ Zero Waste บ้านโปง่ ศรนี คร หมทู่ ี่ 11 ตำบลโรงช้าง อำเภอปา่ แดด จงั หวดั เชียงราย กลุ่มโฮมสเตย์โป่งศรีนคร ก่อตั้งข้ึนเม่ือปี พ.ศ.2555 ได้รับการคัดเลือก จากหลายหน่วยงาน เช่น ธนาคารเพ่ือการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส.) จังหวัดเชียงราย จัดต้ังเป็นศูนย์เรียนรู้เพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจพอ- เพียงต้นแบบ และได้รับการรับรองมาตรฐานโฮม สเตย์ไทย จากกรมการ ทอ่ งเทย่ี ว ปี 2557 เพือ่ เปน็ สถานท่พี กั สำหรบั ผู้เข้าอบรม ประชุม สมั มนาจาก หน่วยงานต่างๆ และรองรบั นักท่องเทยี่ วในการเข้ามาเรียนรู้ สัมผัสวถิ ชี ีวติ และ วัฒนธรรมในชนบททำให้ชาวบ้านมีรายได้เพิ่มขึ้นมีการกระจายรายได้ให้แก่ คนในชุมชน และทำให้หมู่บ้านมีเงินทุนเพ่ือช่วยเหลือและสนับสนุนกิจกรรม ตา่ งๆ ในชุมชน ชุมชนสามารถพงึ่ พาตนเองได้ 48

กรมส่งเสริมคุณภาพส่งิ แวดลอ้ ม ศนู ย์การเรยี นรูช้ มุ ชนปลอดขยะ (zero waste) ชุมชนหนองโจดหมู่ท่ี 13 ตำบลโนนแดง จังหวัดนครราชสีมา 49