ไฟป่า ฉบับสมบูรณ์

Key success 8 มีการเชื่อมประสานการท�ำงานระหว่างภาคประชาชนกับ 11 มีการจัดท�ำแผนการจัดการไฟป่าร่วมกันระหว่างภาคี การประสานกับกลไก single command และท�ำงานกับ เครือข่ายต่างๆ ซึ่งจะท�ำให้เกิดการแบ่งพ้ืนท่ีในการรับผิดชอบ ภาคีอย่างสม�่ำเสมอและต่อเนื่องตลอดทั้งปี ไม่ใช่แค่เฉพาะ ช่วยลดปัญหาพื้นท่ีเส่ียงที่ไม่มีเจ้าภาพเข้าไปดูแลจัดการ ช่วยให้ ช่วงฤดไู ฟป่าเทา่ น้นั การจัดการไฟป่ามีประสิทธิภาพมากขึ้น ซึ่งเป็นความพยายาม ทำ� ใหก้ ารจดั การทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ ม หรอื การ เช่ือมโยงการด�ำเนินงานของแต่ละเครือข่ายเข้าด้วยกัน และท�ำให้ แก้ไขปัญหาท่ีเกิดข้ึน เป็นวาระของคนในพ้ืนท่ี ที่ต้องวางแผน เกิดการบูรณาการการท�ำงานร่วมกันของทุกภาคส่วน ซ่ึงเป็น ผลดีต่อการท�ำงานในประเด็นอื่นๆ ในอนาคต 9จัดการ และแก้ไขปัญหาร่วมกัน เช่น ดึงประเด็นผลกระทบมา เปน็ จุดรว่ ม 12มกี ารสอ่ื สาร และรณรงคป์ อ้ งกนั ไฟปา่ หมอกควนั สสู่ าธารณะชน 10 ใช้ฐานความเข้มแข็งของเครือข่ายภาคประชาชนที่อยู่ในพื้นท่ี นอกจากวตั ถปุ ระสงคข์ องการรณรงคเ์ พอื่ ปอ้ งกนั ไฟปา่ หมอกควนั เป็นตัวขับเคล่ือนการเฝ้าระวังไฟป่า ลดหมอกควัน เช่น ในพื้นที่แล้ว การส่ือสารการท�ำงานของภาคีเครือข่ายไปสู่ เครือขา่ ย ทสม. รอบดอย (อ.เมอื ง อ.แม่รมิ และ อ.หางดง) และ สาธารณชนยังเป็นการให้ก�ำลังใจ และเสริมแรงบวกให้กับ อาสาสมัคร (เครอื ขา่ ยส่งิ แวดล้อมมง้ ดอยสุเทพ-ปุย 12 หมูบ่ า้ น) ภาคประชาชนที่ท�ำงานในพ้ืนที่ รวมถึงยังเป็นการสร้าง เน้นการท�ำงานกับทุกกลุ่มที่มีศักยภาพในการดูแลพื้นที่ ไม่ยึด ความเข้าใจที่ดีระหว่างคนบนดอยกับสาธารณชน ซ่ึงแต่เดิม ติดกับองค์กร หรือหน่วยงานใดเป็นหลัก แต่ต้องพิจารณาว่า มกั คดิ ว่าชมุ ชนท่อี าศยั อย่บู นดอย คอื สาเหตทุ ที่ �ำให้เกดิ ไฟป่า เครอื ขา่ ยเหลา่ นนั้ มบี ทบาท ความรบั ผดิ ชอบอยา่ งไร และด�ำเนนิ งาน อยู่ตรงไหนในพื้นท่ีเป้าหมาย 101

การตอ่ ยอด ขยายผล ภายหลังจากน�ำรอ่ งโครงการเสริมสร้างเครือขา่ ยอาสาสมคั รเฝ้าระวังไฟป่า ลดหมอกควัน ในพนื้ ท่ีบูรณาการความรว่ มมอื อทุ ยานแหง่ ชาติดอยสุเทพ-ปุย และพน้ื ที่โดยรอบ ได้ 1 ปี ความส�ำเร็จในการแก้ไขปัญหาไฟป่าหมอกควัน โดยการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน ถกู น�ำไปใชเ้ ปน็ โมเดลในการแก้ปญั หาในพ้นื ทอี่ ่นื ๆ ดว้ ย ปี 2558 ต่างๆ เข้าไปให้หนุนเสริมการท�ำงานท่ีมีอยู่เดิม การจัดการท่ีดิน รวมถึงมีการออกเทศบัญญัติ ในพื้นที่อุทยานแห่งชาติดอยอินทนนท์ จึง ว่าด้วยการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและ ขยายพ้นื ท่บี ูรณาการความรว่ มมือไปยัง ท�ำให้เกิดเครือข่ายเฝ้าระวังหมอกควันไฟป่า สิ่งแวดล้อมอย่างมีส่วนร่วมต�ำบลบ้านหลวง อุทยานแห่งชาติดอยอินทนนท์ อ.จอมทอง ท่ีเข้มแข็งขึ้น มีการวางแผนป้องกันไฟป่า พ.ศ. 2558 เพ่ือสนับสนุนการจัดการของชุมชน ร่วมกัน มีการสร้างความเข้าใจระหว่างชุมชน มีการจัดท�ำฐานข้อมูลแนวเขตท่ีดินท�ำกิน และ ด้วยลักษณะของพื้นที่ปกคลุมด้วยป่าหลาก โดยมีหน่วยงานต่างๆ ในท้องถิ่น และองค์กร การพัฒนากฎระเบียบการจัดการทรัพยากร หลายประเภท ท�ำให้การจัดการไฟป่าจึงมีความ พัฒนาเอกชนเข้ามาช่วยสนับสนุน จนน�ำมาสู่การออก “ทะเบียนประวัติการใช้ที่ดิน แตกต่างหลากหลายไปตามระบบนิเวศของ ต�ำบลบ้านหลวง” มีการจัดการแนวเขตที่ดิน ป่าแต่ละประเภท เดิมทีพ้ืนที่อุทยานแห่งชาติ ผลจากการจัดการไฟป่าบนการมีส่วนร่วมของ ที่ชัดเจนของชุมชน ส่งผลให้สามารถคืนท่ีดิน ดอยอินทนนท์มีสถานีเฝ้าระวังไฟป่ากระจายอยู่ ทุกภาคสว่ น สามารถลดปัญหาไฟป่า หมอกควัน ท�ำกินเดิมจ�ำนวน 409.9 ไร่ ให้กับมาเป็นผืนป่า ตามจดุ ตา่ งๆ ประกอบกับกรมปา่ ไม้ กรมอุทยาน ในช่วงวิกฤตลงได้มาก โดยในปี 2559 สามารถ อันอุดมสมบูรณ์ และในอนาคตมีแผนที่จะจัด แห่งชาติสัตว์ป่า และพันธุ์พืช ให้การสนับสนุน ลดพ้ืนท่ีท่ีถูกไฟเผาได้มากกว่า 2 แสนไร่ ท�ำ “แผนแมบ่ ทการใช้ประโยชน์ทีด่ ิน” ท่ีเช่อื มโยง งบประมาณและกองทุนในการเฝ้าระวังไฟป่า และลดพ้ืนที่การเผาตลอดท้ังปีได้มากกว่า กับการพัฒนาและส่งเสริมการท�ำเกษตรอย่าง ให้กับชุมชนบางแห่ง ซ่ึงเป็นพ้ืนที่ทางราชการ 8 หม่ืนไร่ และยังท�ำให้เกิดการจัดการทรัพยากร ยัง่ ยืน เข้าไปดูแลไม่ถึง นอกจากน้ีในพ้ืนท่ียังมี ท้ังระบบ ตั้งแต่การจัดการน�้ำ การจัดการป่า หน่วยงานและเครือข่ายอ่ืนๆ เข้าไปท�ำงานด้วย เมื่อมีการน�ำโมเดลการมีส่วนร่วมของภาคส่วน 102

ปี 2559 ขยายพ้ืนทีบ่ ูรณาการความร่วมมือไปยัง ดอยพระบาท – มอ่ นพระยาแช่ จ. ลำ� ปาง เป็นผืนป่าขนาดใหญ่ใกล้เมือง มีพื้นที่ 67,466 ไร่ ครอบคลุมพ้ืนที่วนอุทยานแห่งชาติ ม่อนพระยาแช่ แต่ด้วยข้อจ�ำกัดของเจ้าหน้าท่ี ท่ีมีไม่เพียงพอจึงมักเกิดไฟป่าอยู่บ่อยคร้ัง ที่ผ่านมามีความพยายามที่จะจัดการกับปัญหา ที่เกิดขึ้น โดยจิตอาสากลุ่มต่างๆ ในลักษณะ ของการเฝ้าระวังป้องกันไม่ให้เกิดไฟไหม้ลุกลาม แต่ก็ยังไม่มีการด�ำเนินงานในลักษณะของ เครือข่ายอาสาสมัครเฝ้าระวังไฟป่า ท้ังน้ีใน พื้นที่ดอยพระบาท – ม่อนพระยาแช่ ก�ำลัง อยู่ระหว่างการประสานการด�ำเนินงานร่วมกับ ภาคีต่างๆ เพ่ือท�ำให้เกิดการบูรณาการ ความร่วมมือในการจัดการปัญหาไฟป่า ลด หมอกควันหลอมรวมเป็นเครือข่ายท่ีเข้มแข็ง เพือ่ ชว่ ยกนั ดแู ลผืนปา่ แหง่ น้ตี ่อไปในอนาคต 103

ประชารัฐร่วมใจ ทสม. “โซ่ข้อกลาง” กรอบแนวคิด โครงการเสรมิ สร้าง สื่อสารนโยบาย เครอื ข่ายอาสาสมัคร สร้างความเข้าใจสู่ชุมชน เฝ้าระวงั ไฟปา่ ลดหมอกควนั การบรู ณาการเครอื ขา่ ยอาสาสมคั ร พ้ืนทบ่ี รู ณาการ ความรว่ มมอื • ประสานและรวบรวมเครอื ขา่ ยอาสาสมคั ร • จดั กลมุ่ และก�ำหนดเครอื ขา่ ยตามประเภท • เชอื่ มรอ้ ยเครอื ขา่ ยใหเ้ ปน็ เอกภาพ • เขา้ รว่ มเปน็ ทสม. • พฒั นาศกั ยภาพ/สง่ เสรมิ การแลกเปลย่ี นเรยี นรู้ 3เชื่อมโยงและหนุนเสริม การทำ�งานซึ่งกันและกัน 2บรู ณาการเครอื ขา่ ยอาสาสมคั ร หน่วยงานและภาคีความร่วมมือ 1เสรมิ สรา้ งกระบวนการมสี ว่ นรว่ ม หนนุ ชมุ ชนในพน้ื ท่ี และพัฒนากลไกความร่วมมือ เปน็ ผปู้ ฏบิ ตั ิ รณรงค์ ประชาสมั พนั ธล์ ดการเผา / เฝา้ ระวงั / ลาดตระเวนท�ำแนวกนั ไฟ / “สร้างรั้วให้ป่า ประสานก�ำลงั ตง้ั ดา่ นสกดั / เขา้ ดบั ไฟ ลดหมอกควัน เชิงรุก” สรา้ งแนวรว่ มภาคประชาชน 104

ดอยพระบาท-มอ่ นพระยาแช่ ดอยสเุ ทพ-ปยุ ดอยอนิ ทนนท์ พน้ื ท ี่ 6 7, 466 ไร่ พนื้ ท ่ี 212,0 8 1 ไร่ พนื้ ท ่ี 30 1 ,5 00 ไร่ ่ 5 3คร น การขยายผล รวม พื้นที่ และต่อยอดพื้นที่ดำ�เนินการ 501,047 ไร่ 4สื่อสารสู่สังคม 1 คณุ ภาพอากาศดี และสาธารณะชน นรู้ น ผลการดำ�เนินงาน เรกะดดิ บัเคหรมอื บู่ ขา้า่ นย 100 หมบู่ า้ น ระดบั เครอื ขา่ ย 1 0 เครอื ขา่ ย พนื้ ทเ่ี รยี นรู้ 2 29 ศนู ยเ์ รยี นรู้ 3หมบู่ า้ นตน้ แบบปลอด 5การเผา 9 จงั หวดั ภาคเหนอื 4 ชอ่ งทางการตดิ ตอ่ สอื่ สาร ทาง Line และสอื่ วทิ ยุ คดิ เปน็ กองทนุ ชมุ ชน / เครอื ขา่ ย โทรทศั น์ และสอ่ื เผยแพร่ และพนื้ ทเี่ สยี่ ง 95 กองทนุ 105

106

บทสรุป การด�ำเนินงานเฝ้าระวังไฟป่า ลดหมอกควัน เป็น ป ร ะ เ ด็ น ที่ อ ่ อ น ไ ห ว เ นื่ อ ง จ า ก เ ป ็ น ป ั ญ ห า ท่ี ส ะ ส ม มายาวนาน แม้ที่ผ่านมาภาครัฐ ภาคประชาชน และ ภาคส่วนอื่นๆ ท่ีเก่ียวข้องจะด�ำเนินการแก้ไขปัญหา ตามศักยภาพและบทบาทหน้าที่ท่ีตนเองมี แต่ยังขาด การเช่ือมประสานการท�ำงาน และขาดการสื่อสารท�ำ ความเข้าใจร่วมกัน ดังน้ันการด�ำเนินโครงการนี้จึงเป็น การสร้างความเข้าใจ ปรับทัศนคติ และสร้างการ สื่อสารเชิงบวกในการด�ำเนินงานระหว่างชุมชนในพื้นที่ กับหน่วยงานภาครัฐ และสังคมภายนอก ส่งผลให้ทุก ภาคส่วนเกิดทัศนคติท่ีดีต่อกันยิ่งข้ึน เกิดการหนุนเสริม จากคนเมือง (เกิดความเข้าใจ คนเมืองเข้ามาสนับสนุน การท�ำงานของเจ้าหน้าท่ี และพ่ีน้องม้ง) และใช้กลไก การท�ำงานตามระบบราชการมาช่วยยกระดับการท�ำงาน ของเครือข่ายภาคประชาชนให้เกิดการรับรู้ในวงกว้าง แ ล ะ ท�ำ ใ ห ้ เ กิ ด ก า ร ว า ง แ ผ น แ ก ้ ไ ข ป ั ญ ห า ไ ฟ ป่า หมอกควันร่วมกันระหว่างชุมชนในพ้ืนที่และหน่วยงาน ภาครัฐ นอกจากน้ียังเกิดการวิจัยเชิงพัฒนาที่เป็น ป ร ะ โ ย ช น ์ ใ น ก า ร น�ำ ไ ป ใ ช ้ ว า ง แ ผ น บ ริ ห า ร จั ด ก า ร ไฟป่าหมอกควัน รวมถึงการด�ำเนินโครงการเสริมสร้าง เครือข่ายอาสาสมัครเฝ้าระวังไฟป่า ลดหมอกควัน ในพ้ืนที่อุทยานแห่งชาติดอยสุเทพ-ปุย ยังได้ขยาย ขอบเขตการท�ำงานไปสู่ประเด็นการจัดการสิ่งแวดล้อม และทรัพยากรในด้านอนื่ ๆ ด้วย 107

หนงั สอื ดอยสุเทพ-ปยุ โมเดล การจัดการไฟปา่ หมอกควนั บนความร่วมมอื ทีป่ รึกษา นายรัชฎา สรุ ิยกุล ณ อยธุ ยา อธบิ ดีกรมสง่ เสรมิ คณุ ภาพส่ิงแวดลอ้ ม นายสุรชัย อจลบญุ รองอธิบดกี รมสง่ เสรมิ คณุ ภาพสงิ่ แวดลอ้ ม นายวรี วัฒน์ ปภุสสโร รองอธบิ ดกี รมส่งเสรมิ คุณภาพส่งิ แวดล้อม นายวัฒน์ ทาบึงกาฬ เลขานกุ ารกรมส่งเสรมิ คณุ ภาพสิ่งแวดล้อม บรรณาธกิ ารบริหาร นางสาวอุมา ศรีสุข ผ้อู �ำนวยการกองอาสาสมคั รพทิ ักษ์ทรพั ยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอ้ ม กองบรรณาธกิ าร นายเอกราช ข�ำมะโน ผู้อ�ำนวยการกลมุ่ อ�ำนวยการคณะกรรมการเครือข่าย นางสาวนันทวรรณ ประเสรฐิ ผอู้ �ำนวยการกล่มุ พฒั นาศักยภาพอาสาสมัคร นางสาวโสภิดา ลพั ธโิ สภณ นักวชิ าการส่ิงแวดล้อมปฏิบัติการ นายวรพจน์ จ้ิวไม้แดง นักวชิ าการส่ิงแวดลอ้ มปฏิบตั กิ าร นางณัชกมล รัตนกรี นักวชิ าการเผยแพร่ นางสาวปยี าลคั น์ มั่นคง นกั วิชาการสง่ิ แวดล้อม นางสาววราลี เต็งประเสรฐิ นักวชิ าการสงิ่ แวดลอ้ ม บรรณาธิการภาษาไทย อโนชา พิชัยศิริ บรรณาธิการภาพและชา่ งภาพ เรงิ ชัย คงเมือง ครเี อทฟี กราฟฟิกดีไซน์ เกศรา แกว้ หาญ วศนิ นิลพุ่ม พรพชิ ยา เตชะประภาสวัสดิ์ ออกแบบและจัดพิมพ์ บรษิ ทั ป่าฝน เนกซ์สเตป จ�ำกัด พมิ พค์ รง้ั แรก จัดท�ำโดย กรมสง่ เสริมคุณภาพสิ่งแวดลอ้ ม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดล้อม 49 พระราม 6 ซอย 30 พญาไท กรุงเทพฯ 10400 โทร. 02 278 8400-19 อีเมล [email protected] www.deqp.go.th สงวนสิทธ์ิโดยกรมสง่ เสรมิ คณุ ภาพส่ิงแวดลอ้ ม ห้ามท�ำการลอกเลยี น ท�ำซ้�ำ หรอื ดดั แปลง เพ่ือจัดจ�ำหน่ายโดยมิไดร้ บั อนุญาต