1ทศวรรษ LA21 สู่สังคมสีเขียว

สารบญั สารจากอธิบด.ี ......................................................................................3 บทน�ำ 4�������������������������������������������������������������������������������������������������4 ความส�ำ เร็จของการพัฒนาที่ยงั่ ยนื 7����������������������������������������������������������7 ๑ ทศวรรษ บนสน้ ทางการพฒั นาท้องถ่ินไทยน่าอยู่อยา่ งยง่ั ยืน....................7 ผลงานเครอื ขา่ ย LA 21 และพหภุ าค.ี.......................................................9 รางวัลและการเชดิ ชูเกียรต.ิ .....................................................................46 บทสรุป................................................................................................50 ภาพรวมของการดำ�เนนิ งานสรา้ งการมสี ่วนรว่ ม และความต่อเนอื่ ง ตอ่ ยอด ขยายผล................................................................................50 ปัจจัยสูค่ วามส�ำ เร็จเครอื ขา่ ย LA 21 ก้าวสสู่ ังคมสเี ขียว5����������������������������52 ความท้าทายและทศิ ทางในอนาคต.........................................................54 ผจู้ ัดท�ำ 5�����������������������������������������������������������������������������������������������56

สารจากอธิบดี นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2547 เป็นต้นมา กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อมได้สานต่อ แนวคิดการพัฒนาที่ยั่งยืนสู่การพัฒนาท้องถิ่นไทยในทุกระดับ พร้อมทั้งน้อมนำ� หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง สู่การปฏิบัติในระดับพื้นที่ เพื่อให้เกิดความสมดุล ในการพฒั นาทัง้ 3 มติ ิ คอื เศรษฐกจิ สงั คม และสิง่ แวดลอ้ ม โดยการสรา้ งกระบวนการ มสี ว่ นรว่ มแกภ่ าคที กุ ภาคสว่ นทกุ ขัน้ ตอนในการบรหิ ารจดั การทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละ สง่ิ แวดลอ้ มอยา่ งยง่ั ยนื ในทอ้ งถน่ิ ของตนเอง โดยมหี วั ใจหลกั ในการด�ำ เนนิ งาน 4 ขน้ั ตอน คือ ขั้นที่ 1 การเสริมสร้างการมีส่วนร่วมในการจัดทำ�แผนปฏิบัติการท้องถิ่น ขั้นที่ 2 การดำ�เนินกิจกรรมตามแผน ขั้นที่ 3 การสรุปทบทวนบทเรียนและปรับปรุง การดำ�เนินงาน และขั้นที่ 4 การขยายผลและพัฒนาเป็นแหล่งเรียนรู้ ซึ่งที่ผ่านมา กรมได้มีการพัฒนากระบวนการดำ�เนินงานอย่างต่อเนื่อง ทั้งยงั ไดพ้ ฒั นาตอ่ ยอดพน้ื ท่ี ทม่ี ศี กั ยภาพใหส้ ามารถเปน็ แหลง่ เรยี นรเู้ พอ่ื มงุ่ เผยแพรผ่ ลส�ำ เรจ็ ในการบรหิ ารจดั การ ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ มเมอื งอยา่ งยงั่ ยนื ในภมู ภิ าคอาเซยี น โดยไดร้ ว่ มมอื กบั หนว่ ยงานระหวา่ งประเทศในการสนบั สนนุ กจิ กรรมตา่ งๆ และเปดิ โอกาสใหอ้ งคก์ ร ปกครองสว่ นทอ้ งถิน่ ไดพ้ ฒั นาศกั ยภาพแลกเปลีย่ นผลการด�ำ เนนิ งาน เพือ่ จดุ ประกาย แนวคิดการพัฒนาท้องถิ่นของตนเองและเผยแพร่แนวคิดการพัฒนาที่ยั่งยืนให้แก่ ประเทศอื่นๆ ได้นำ�องค์ความรู้หรือนวัตกรรมไปใช้ประโยชน์ได้เช่นกัน ๑ ทศวรรษ ที่ผ่านมา กรมได้สานสัมพันธ์และสร้างภาคีเครือข่ายการดำ�เนินงานเพื่อดูแลรักษา สิ่งแวดล้อมในท้องถิ่นมาอย่างต่อเนื่อง จนถึงปัจจุบันมีภาคีต่างๆ เข้าร่วมดำ�เนินงาน โครงการสง่ เสรมิ ทอ้ งถิน่ สูส่ งั คมสเี ขยี วกบั กรมสง่ เสรมิ คณุ ภาพสิง่ แวดลอ้ มทัว่ ทกุ ภาค ของประเทศ และขอขอบคุณพหุภาคีเครือข่าย LA 21 ทุกท่านที่ร่วมดำ�เนินงาน สานสรา้ งเครอื ขา่ ยมาตลอดระยะเวลากวา่ 10 ปี อยา่ งเขม้ ขน้ อกี ทงั้ รว่ มมอื ดแู ลรกั ษา ฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในชุมชนและท้องถิ่นตามบริบทของตนเอง ตลอดจนให้การสนับสนุนการดำ�เนินงานด้วยดีตลอดมา นางสาวภาวิณี ปุณณกันต์ อธิบดีกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม

บทนำ� สังคมสีเขียว หมายถึง ชุมชน ท้องถิ่น ตแาผมนหพลัฒักกนาารชพุมชัฒนนทา้ทองี่ยถั่งิ่นยืน ที่มีการรวมกลุ่มกันเพื่อขับเคลื่อนการ พัฒนาที่ยั่งยืนอย่างสมดุลใน 3 มติ ิ ทง้ั ดา้ น เศรษฐกจิ สงั คมและสง่ิ แวดลอ้ มประกอบดว้ ย กลุ่มประชาชน องค์กรเอกชน เจ้าหน้าที่ ภาครัฐ และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ก่อให้เกิดเป็นพหุภาคีเครือข่ายซึ่งมี จิตสำ�นึกรักษ์สิ่งแวดล้อมและมีส่วนร่วม ในการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมของท้องถิ่นอย่างเข้มแข็ง และยั่งยืน และผู้คนในท้องถิ่นมีวิถีการ ดำ�เนินชีวิตประจำ�วันแบบเป็นมิตรกับ สิ่งแวดล้อม อาศัยอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ดี และชุมชน ท้องถิ่นน่าอยู่อย่างยั่งยืน โครงการส่งเสริมท้องถิ่นสู่สังคม สีเขียว ซึ่งขับเคลื่อนการดำ�เนินงานด้วย กระบวนการมีส่วนร่วมของพหุภาคีเพื่อ การพัฒนาชุมชนอย่างยั่งยืน โดยใช้แผน ปฏิบัติการ 21 ระดับท้องถิ่น (Local Agenda 21; LA 21) เป็นเครื่องมือ ได้ริเริ่มการดำ�เนินโครงการมาตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2547 หลังจากที่รัฐบาลไทย ประกาศให้ “การพฒั นาอย่างยั่งยนื ” เปน็ วาระแห่งชาติ โดยกรมส่งเสริมคุณภาพ สิง่ แวดลอ้ ม กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม ร่วมกับหน่วยงาน พหุภาคีต่างๆ อาทิเช่น สำ�นักงาน ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ มจงั หวดั ส�ำ นกั งานสง่ิ แวดลอ้ มภาค องคก์ รภาคเอกชน และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในพื้นที่ ต่างๆทั่วประเทศ ร่วมแปลงนโยบาย แนวคดิ การพฒั นาอยา่ งยัง่ ยนื ใน 3 มติ ิ คอื 4

เศรษฐกจิ สงั คม และสง่ิ แวดลอ้ มสกู่ ารปฏบิ ตั ิ การดำ�เนินชีวิตประจำ�วันแบบเป็นมิตร และเปิดพื้นที่ให้ทุกภาคส่วนเข้ามามี กับสิ่งแวดล้อม และพัฒนาชุมชน/ ส่วนร่วมคิดร่วมวางแผน ร่วมตัดสินใจ ท้องถิ่นก้าวไปสู่สังคมสีเขียว ตลอดจน แก้ไขปัญหา ร่วมลงมือปฏิบัติ ร่วมรับ ยกระดับการมีส่วนร่วม และส่งเสริมเป็น ประโยชน์ ร่วมถอดบทเรียนและติดตาม พื้นที่ต้นแบบแหล่งเรียนรู้ และขยายผล ประเมินผล รวมทั้งเสริมสร้างพหุภาคี การขับเคลื่อนเป็นจังหวัดน่าอยู่สู่สังคม เครือข่ายการดำ�เนินงานด้านสิ่งแวดล้อม สเี ขยี ว จ�ำ นวน 2 จงั หวดั (จงั หวดั สกลนคร ให้แก่พื้นที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และจังหวัดสตูล) โดยมีผลงานที่ปรากฏ ที่สมัครใจเข้าร่วมโครงการทั่วประเทศ เห็นได้ชัดเป็นรูปธรรม ซึ่งกรมส่งเสริม เกิดความเข้มแข็ง และพึ่งพาตนเองได้มา คุณภาพสิ่งแวดล้อมได้รวบรวมผลงาน อยา่ งตอ่ เนื่อง นบั เป็นเวลานานกว่า 10 ปี เดน่ ในรอบ 10 ปจี ากพืน้ ทีอ่ งคก์ รปกครอง ส่วนท้องถิ่นและพหุภาคีเครือข่ายต่างๆ ที่ โดยในแต่ละปี กรมส่งเสริมคุณภาพ มีผลงานเด่นชัดมาไว้ในหนังสือ ผลงาน ๑ สิ่งแวดล้อม ได้จัดมีการจัดการประชุมเชิง ทศวรรษ LA 21 สู่สังคมสีเขียว อาทิเช่น ปฏิบัติการ เพื่อสานสัมพันธ์แลกเปลี่ยน เทศบาลเมอื งหนองสำ�โรง จงั หวดั อดุ รธานี เรยี นรูอ้ งคค์ วามรูแ้ ละประสบการณใ์ นการ เทศบาลตำ�บลเขาพระงาม จังหวัด บริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและ ลพบุรี เทศบาลตำ�บลหนองพลับ จังหวัด สิ่งแวดล้อมเพื่อการพัฒนาท้องถิ่นให้ ประจวบคีรีขันธ์ เทศบาลเมืองกันตัง น่าอยู่อย่างยั่งยืนในระดับประเทศ และ จงั หวดั ตรงั เทศบาลนครเกาะสมยุ จงั หวดั ระดบั ภาค 4 ภาค ระหวา่ งสมาชกิ เครอื ขา่ ย สุราษฎร์ธานี เมืองต้นแบบสิ่งแวดล้อม LA 21 และ คณะกรรมการเครือข่าย ยั่งยืนในภูมิภาคอาเซียน ได้แก่ เทศบาล LA 21 ได้แก่ ภาคเหนือ ภาคกลาง ตำ�บลหนองเต็ง จังหวัดบุรีรัมย์ เทศบาล ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคใต้ เมืองพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี เทศบาล รวมถึงหน่วยงานภาคีที่เข้าร่วมจัดงาน ตำ�บลเกาะคา จังหวัดลำ�ปาง เป็นต้น จากภายนอกเครือข่าย จนถึงปัจจุบันมี พื้นที่เครือข่าย LA 21 มากกว่า 178 แห่ง หวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือ ผลงาน ใน 53 จังหวัด ทั่วประเทศไทยร่วมมือ ๑ ทศวรรษ LA 21 สู่สังคมสีเขียว เล่มนี้ กันขับเคลื่อนการดำ�เนินงาน โครงการ/ จะเป็นประโยชน์และจุดประกายแนวคิด กิจกรรมลดมลพิษ (ขยะมูลฝอย น้ำ�เสีย การพัฒนาอย่างยั่งยืนในการดำ�เนินงาน จากครัวเรือน ลดโลกร้อน ฯลฯ) สร้าง ได้ในทศวรรษต่อไป คุณภาพสิ่งแวดล้อมที่ดี (อนุรักษ์ป่า ปลกู ปา่ ชายเลน เพมิ่ พนื้ ทสี่ เี ขยี ว) สง่ เสรมิ กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม 5

มอบธงขับเคลื่อนการดำ�เนินงานพัฒนาท้องถิ่นน่าอยู่อย่างยั่งยืน ให้แก่ผู้แทน คณะกรรมการเครือข่าย LA 21 ทั้ง 4 ภาค ในการประชุมเชิงปฏิบัติการ LA 21... สู่ท้องถิ่นไทยน่าอยู่อย่างยั่งยืน ครั้งที่ 10 ระดับประเทศ เสวนา : “๑ ทศวรรษกบั ทศิ ทางการพฒั นา เสวนา : เรื่องเล่ายามบ่าย “แนวทาง ท้องถิ่นไทยน่าอยู่..สู่อาเซียน การดำ�เนินงานส่งเสริมท้องถิ่นน่าอยู่สู่ สังคมสีเขียว (LA 21)” 6

ความสำ�เรจ็ ของการพฒั นาทีย่ ัง่ ยนื ๑ ทศวรรษ บนเส้นทางการพัฒนาท้องถ่นิ ไทยนา่ อย่อู ย่างยัง่ ยืน LA 21 (ภาคเหนือ) LA 21 (ภาคใต้) LA 21 (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ) LA 21 (ภาคกลาง) จำ�นวน 53 จังหวัด 178 แห่ง เทศบาลน่าอยู่อย่างยั่งยืน จำ�นวน 53 จังหวัด 157 แห่ง พื้นที่ต้นแบบการจัดการสิ่งแวดล้อม จำ�นวน 9 จังหวัด 11 พื้นที่ เมืองต้นแบบสิ่งแวดล้อมยั่งยืนอาเซียน จำ�นวน 5 จังหวัด 5 พื้นที่ 7

การประชมุ เชิงปฏิบตั ิการ LA 21 สู่ท้องถิ่นไทยนา่ อยู่อยา่ งยั่งยืน ครั้งท่ี 10 ระดับประเทศ พลเอก เอกชัย จันทร์ศรี นางสาวภาวิณี ปุณณกันต์ ที่ปรึกษารัฐมนตรีกระทรวง อธิบดีกรมส่งเสริม ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม คุณภาพสิ่งแวดล้อม เป็นประธานในพิธีเปิด กล่าวรายงาน เยี่ยมชมนิทรรศการ เสวนา : “นวัตกรรมการพัฒนาเมือง Talk Show ตอน สู่สังคมสีเขียว” “๑ ทศวรรษ LA 21 บนเสน้ ทางสคู่ วามยง่ั ยนื ” ลานสาธิต “นวัตกรรมเพื่อสิ่งแวดล้อม” 8 มอบใบประกาศเกียรติคุณให้แก่หน่วยงานที่ร่วมจัดนิทรรศการ

ผลงาน เครอื ข่าย LA 21 และพหุภาคี นิทรรศการ “สร้างสรรค์ร่วมกัน รักษ์สิ่งแวดล้อม” ในการประชุมเชิงปฏิบัติการ LA 21 สู่ท้องถิ่นไทยน่าอยู่อย่างยั่งยืน ครั้งที่ 10 ระดับประเทศ 9

เหลือท้ิงป๊งิ ไอเดยี เทศบาลเมืองตาคลี จ.นครสวรรค์ กระเป๋าหลากหลายสไตล์ถูกผลิต จากซองกาแฟซง่ึ เปน็ ขยะทน่ี �ำ มารไี ซเคลิ ให้กลายเป็นของใช้ นอกจากน้ียังมี กะลามะพร้าวที่ทำ�เป็นเครื่องประดับ สิ่งเหล่านี้เป็นส่วนหนึ่งที่ทำ�ให้เห็นว่า เทศบาลเมืองตาคลีให้ความสำ�คัญกับ การบริหารจัดการขยะและสิ่งแวดล้อม ก่อให้เกิดโครงการต่างๆมากมาย เช่น โครงการจัดตั้งธนาคารขยะ โครงการ ปลอดถังขยะโดยให้ชุมชนคัดแยกขยะใน ครัวเรือน โครงการทำ�ปุ๋ยจากใบไม้ การ เลี้ยงหมูหลุม และการผลิตก๊าซชีวภาพ จากมูลสุกร เป็นต้น เทศบาลมีแนวคิด ในการเน้นให้ประชาชนมีส่วนร่วมใน การดูแลรักษาสิ่งแวดล้อมในชุมชนของ ตนเอง เช่น จัดให้มีกิจกรรมพัฒนา ทำ � ค ว า ม ส ะ อ า ด ใ น วั น สำ � คั ญ ต่ า ง ๆ กจิ กรรมCarFreeDayและรณรงคก์ ารใช้ จักรยานในชีวิตประจำ�วัน เพื่อลดการใช้ เชื้อเพลิง ลดภาวะโลกร้อน 10

สร้างพลังชมุ ชน ประชาชน ร่วมใจ ลดปญั หาสง่ิ แวดลอ้ ม เทศบาลตำ�บลป่าตันนาครัว จ.ลำ�ปาง ปัญหาสิ่งแวดล้อมในชุมชนนับวันยิ่งทวีความ รุนแรงขึ้น การชี้แจงให้ชาวบ้านได้รับรู้ถึงปัญหา และบอกแนวทางวิธีแก้ปัญหาแบบง่าย ๆ โดยใช้ หลัก 3Rs ในการจัดการขยะอย่างถูกต้อง จะช่วยลด ปัญหาได้ทางหนึ่ง เพียงแค่คัดแยกขยะจากครัวเรือน ให้ชาวบ้านได้มีส่วนร่วมในการทำ�โครงการ เป็นการ สร้างพลังชุมชนที่มีประสิทธิภาพ โดยการส่งเสริมให้ ชาวบ้านนำ�ขยะรีไซเคิล ที่สามารถนำ�ไปแปรรูปเป็น สนิ คา้ เพือ่ น�ำ ไปขายเปน็ รายไดเ้ สรมิ น�ำ ขยะมาใชซ้ ้�ำ ส�ำ หรบั ขยะบางประเภททส่ี ามารถน�ำ กลบั มาใชใ้ หมไ่ ด้ และลดปริมาณขยะโดยการลดการใช้สิ่งของที่ ไม่จำ�เป็น นอกจากนี้ยังให้ชาวบ้านมีส่วนร่วมในการ ดแู ลสภาพแวดลอ้ มในชมุ ชน ดว้ ยโครงการ “หนา้ บา้ น น่ามอง” โดยมีเป้าหมายให้ชุมชนป่าตันนาครัว เปน็ ชมุ ชนตน้ แบบส�ำ หรบั การเรยี นรดู้ งู านจากชาวบา้ น ในพื้นที่อื่นต่อไปอีกด้วย 11

เกาะคาเมืองน่าอย่.ู ..มุ่งสู่ชุมชน เกษตรอินทรยี ต์ ามวิถีพอเพียง เทศบาลตำ�บลเกาะคา จ.ลำ�ปาง “เราใชก้ ารท�ำ งานทเ่ี รยี กวา่ การสรา้ งจติ ส�ำ นกึ สาธารณะรว่ มกนั โดยการ คืนข้อมูลให้กับคนในชุมชนก่อน หลังจากนั้นหาเวทีที่จะให้พวกเขา แสดงความคิดเห็นร่วมกัน เป็นเวทีสร้างสรรค์ทางความคิด ใช้ชื่อว่า เวทีข่วงผญ๋า ข่วงคือ ลาน ผญ๋าคือ ปัญญา รวมความหมายเป็น ลานแห่งปัญญา ที่จะรวบรวมความคิดเห็นดีๆของทุกคน” เทศบาลตำ�บลเกาะคา เชื่อว่า สร้างเมืองน่าอยู่ได้ ไม่ใช่เพราะใคร คนใดคนหนึ่งเท่านั้น แต่จะต้องเกิด จ า ก ทุ ก ค น ใ น สั ง ค ม ร่ ว ม กั น คิ ด รว่ มกนั ท�ำ และจากการแลกเปลีย่ น เรียนรู้ในเวทีข่วงผญ๋า ทำ�ให้เกิด การเปลี่ยนแปลงวิถีเกษตรในพื้นที่ จากแบบใช้สารเคมีมาเป็นแบบ เกษตรอินทรีย์ เพราะเห็นว่า ปัญหาสิ่งแวดล้อมและโรคร้าย ที่เกิดขึ้นกับคนในชุมชนอยู่นั้น สว่ นหนึง่ เกดิ จากการท�ำ การเกษตร ทพี่ งึ่ สารเคมมี ากเกนิ ไป การรณรงค์ ใหป้ ระชาชนหนั มาท�ำ เกษตรอนิ ทรยี ์ จึงเกิดข้ึน โดยให้หลีกเล่ียงปุ๋ยเคมี และสารเคมกี �ำ จดั ศตั รพู ชื เนน้ การใช้ ปุ๋ยคอก ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยไส้เดือน ปุ๋ยชีวภาพ เกิดการรวมตัวของ กลุ่มผู้ทำ�เกษตรอินทรีย์ เช่น 12

๏๏ กลุ่มปลูกผักปลอดสารพิษ ภายใต้โครงการ ตู้เย็นพอเพียง ตู้เย็นในสวน : เกิดจากผู้นำ� ชุมชน นักจัดการสุขภาพและอสม. รณรงค์ ปลกู ผกั ปลอดสารพษิ ในบรเิ วณบา้ น เพอ่ื ไวก้ นิ ไวแ้ ลกเปลีย่ น หรอื หากมเี หลอื กส็ นบั สนนุ ให้ รวบกลุ่มนำ�มาขายสร้างรายได้ ๏๏ กลุ่มเกษตรอินทรีย์บ้านเกาะคา : เกษตรกร ชุมชนบ้านเกาะคา หมู่ที่ 5 หันมาปลูกข้าว แบบเกษตรอินทรีย์กันมากขึ้น จึงมีการนำ� ข้าวอินทรีย์มารวมกลุ่มกันขายอย่างมีระบบ ในนาม “ข้าวปัน๋ ใจ” เป็นการสรา้ งมูลคา่ เพิม่ ให้กับผลผลิต และดีต่อสุขภาพของ เกษตรกรเองด้วย ๏๏ กลมุ่ เกษตรอนิ ทรยี บ์ า้ นผงึ้ : เปน็ การตอ่ ยอด จากกจิ กรรมการเลีย้ งไสเ้ ดอื นเพือ่ ยอ่ ยสลาย ขยะเปียก มีการส่งเสริมให้ทุกบ้านปลูกผัก ไวก้ นิ เองอยา่ งนอ้ ย 5-7 ชนดิ และยงิ่ ถา้ น�ำ ปยุ๋ จากมูลไส้เดือนไปใช้บำ�รุงพืชผัก ก็จะได้ ผลดีมากขึ้นอีกด้วย 13

รักษ์สมนุ ไพร ใส่ใจส่งิ แวดลอ้ ม เทศบาลตำ�บลกลางเวียง จ.น่าน การทำ�เมืองให้เป็นบ้านที่น่าอยู่ ผู้คน มีความเป็นอยู่ที่ดี ท่ามกลางสิ่งแวดล้อม ที่ยั่งยืน คือความตั้งใจในการพัฒนาเมือง ของเทศบาลตำ�บลกลางเวียง การพัฒนานี้ ได้น้อมนำ�หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง มาใช้ โดยเน้นสร้างความพอเพียงในระดับ บุคคลและครอบครัว ซึ่งจะช่วยให้เกิด ความพอเพียงในสังคมต่อไป พน้ื ทข่ี องเทศบาลต�ำ บลกลางเวยี งเปน็ เขตชมุ ชนเมอื งกง่ึ ชนบท มที รพั ยากรธรรมชาติ ที่พอดีกับการดำ�รงชีวิต เทศบาลจึงเน้นการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ในพื้นที่ให้คุ้มค่า จนเกิดเป็นการส่งเสริมให้นำ�สมุนไพรพื้นบ้านมาใช้ประโยชน์ในการผลิตเป็นผลิตภัณฑ์ ที่ใช้ในชีวิตประจำ�วัน ไม่ว่าจะเป็น แชมพูจากใบมะกรูดและใบหมี่ น้ำ�ยาล้างจาน น้ำ�ยาทำ�ความสะอาดต่างๆ ส่วนทางด้านการเกษตร ก็สามารถนำ�สมุนไพรไปทำ�เป็น น้ำ�หมักชีวภาพเพื่อกำ�จัดวัชพืชได้ด้วย และสำ�หรับผลิตภัณฑ์ที่ได้รับความนิยม มากที่สุดคือ สมุนไพรตะไคร้หอมไล่ยุงที่มีการประยุกต์นำ�อุปกรณ์การกลั่นสุราพื้นบ้าน ที่ไม่ใช้แล้วมากลั่นสมุนไพรตะไคร้หอม ได้น้ำ�มันตะไคร้หอมออกมา สเปรย์สมุนไพร ตะไคร้หอมนี้ สร้างรายได้ให้กับคนในชุมชนเป็นอย่างดี มีการ ก่อตั้งเป็นศูนย์การเรียนรู้ “การใช้ประโยชน์จากพืชสมุนไพรพื้นบ้าน” ขึ้นมา เกิดการฝึกอบรมและ ถ่ายทอดความรู้ให้กับเครือข่าย 14

การนำ�สมุนไพรมาผลิตเป็น ผลิตภัณฑ์ นอกจากจะช่วยลด รายจ่ายในการซื้อผลิตภัณฑ์ ตามทอ้ งตลาดซึง่ มรี าคาสงู กวา่ ได้แล้ว ยังช่วยเพิ่มรายได้ ในครัวเรือน และตอบโจทย์ วัตถุประสงค์หลักที่ต้องการให้ คนในชุมชนลดการใช้สารเคมี ซึ่งส่งผลเสียทั้งต่อสุขภาพและ สิ่งแวดล้อม 15

สงิ่ ประดิษฐ์จากวสั ดเุ หลือใช้ เทศบาลตำ�บลลานสัก จ.อุทัยธานี สิ่งประดิษฐ์จากวัสดุเหลือใช้มากมายท่ี เทศบาลต�ำ บลลานสกั สนบั สนนุ ใหช้ มุ ชนผลติ ขน้ึ คงพอจะบอกได้ว่าเทศบาลตำ�บลลานสักให้ ความสำ�คัญกับการจัดการขยะไม่น้อย ...กระเป๋า แจกัน หมวก ถูกทำ�ขึ้นจาก กระปอ๋ งน้�ำ อดั ลม ซองกาแฟและวสั ดทุ ีเ่ ปน็ ขยะ รีไซเคิลอื่นๆ วัสดุเหล่านี้ได้รับบริจาคมาจาก ชุมชนและหน่วยงานต่างๆ จากนั้นชาวบ้านจึง รวมกลุม่ กนั ประดษิ ฐส์ ิง่ ของมาวางขายทีท่ �ำ การ ชุมชน เป็นการสร้างรายได้และช่วยลดปริมาณ ขยะอีกทางหนึ่ง นอกจากนีเ้ ทศบาลยงั มโี ครงการธนาคารขยะ ชาวบ้านสามารถนำ�ขยะมาเปลี่ยนเป็นเงิน โดยเงินที่ได้จากการขายขยะจะนำ�ไปเข้าบัญชี ธนาคารขยะไว้ ใครต้องการใช้เงินก็สามารถมา ถอนไปได้ หรือจะฝากไว้กับธนาคารขยะก่อนก็ได้ โครงการเกี่ยวกับขยะเหล่านี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อ ให้มีการจัดการขยะที่ยั่งยืน เกิดการคัดแยกขยะ และเปลี่ยนสิ่งที่เรียกว่าขยะให้มีมูลค่า เป็นการ พัฒนาสิ่งแวดล้อมไปพร้อมๆกับการสร้างชุมชน ที่เข้มแข็ง 16

เหลอื ใช้แตไ่ ดป้ ระโยชน์ เทศบาลตำ�บลเขาพระงาม จ.ลพบุรี ตำ�บลเล็กๆ ที่มีประเพณีตักบาตร ข้าวต้มลูกโยน อันเป็นเอกลักษณ์ของ ชุมชน ชาวบ้านส่วนใหญ่ใช้ชีวิตอยู่ ใกล้ชิดกับธรรมชาติ สิ่งแวดล้อมมีผล สำ�คัญต่อการดำ�เนินชีวิต เมื่อประชากร เ พิ่ ม ม า ก ขึ้ น ค ว า ม เ จ ริ ญ เ ริ่ ม เ ข้ า ม า ปรมิ าณขยะกเ็ รม่ิ มปี รมิ าณมากขน้ึ เชน่ กนั โดยเฉพาะขยะพลาสติก เทศบาลจึงได้ ส่งเสริมให้ชาวบ้านทำ�สิ่งประดิษฐ์จาก วัสดุเหลือใช้ ที่นอกจากจะสามารถสร้าง รายได้ รวมถึงนำ�ผลิตภัณฑ์เหล่านั้นมา ใชเ้ องใหก้ บั ชาวบา้ นในชมุ ชนแลว้ ชาวบา้ น ยังรู้จักการคัดแยกขยะประเภทต่างๆ ซึ่งถือเป็นการลดปริมาณขยะได้อย่างมี ประสิทธิภาพที่สุด นอกจากนี้ชาวบ้าน ยังได้มีการรวบรวมวัสดุจากอลูมิเนียม นำ�ส่งให้โรงพยาบาลดอนตูม เพื่อนำ�ไป ใช้ในการทำ�ขาเทียมมอบให้กับผู้พิการ ที่ขาดแคลนอีกด้วย นั่นทำ�ให้ ชุมชน เขาพระงามเป็นเมืองน่าอยู่ ผู้คนจิตใจดี ป ร า ศ จ า ก ม ล พิ ษ ด้ า น สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม อย่างยั่งยืน 17

นวตั กรรมผลติ ภณั ฑ์เพอ่ื สุขภาพ และส่ิงแวดลอ้ มจากสมุนไพร โดยเทคโนโลยกี ลมุ่ สรา้ งสรรค์ (EM) เทศบาลเมืองพนัสนิคม จ.ชลบุรี รางวัลชนะเลิศการจัดนิทรรศการ “สร้างสรรค์ร่วมกัน รักษ์สิ่งแวดล้อม” การประชุมเชิงปฏิบัติการ LA 21 ครั้งที่ 10 ระดับประเทศ 1 จะดแี คไ่ หน ถา้ ผลติ ภณั ฑท์ เี่ ราใชเ้ ปน็ ประจำ�ในครวั เรอื น เชน่ น้ำ�ยาลา้ งจาน สบู่ แชมพู น�้ำ ยาซกั ผา้ ฯลฯ เปน็ ผลติ ภณั ฑร์ กั ษโ์ ลก...ศนู ยก์ ารเรยี นรเู้ มอื งนา่ อยู่ เทศบาลเมืองพนัสนิคม เทศบาลเมืองพนัสนิคมเล็งเห็นว่า การพัฒนาผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรต่อ สิง่ แวดลอ้ มจะชว่ ยใหผ้ ูบ้ รโิ ภคสามารถเขา้ ถงึ การอนรุ กั ษส์ ิง่ แวดลอ้ มไดม้ ากขึน้ จงึ น�ำ นวตั กรรมของจลุ นิ ทรยี ก์ ลมุ่ สรา้ งสรรค์ (EM) มาผา่ นกระบวนการรว่ มกบั สมุนไพรพื้นบ้านและขยะอินทรีย์ที่ไร้มูลค่า ก่อให้เกิดผลิตภัณฑ์เพื่อสุขภาพ และสิง่ แวดลอ้ มมากมายภายใตโ้ ครงการ “ปดิ ทองหลงั พระ” ในมติ สิ งิ่ แวดลอ้ ม 18

การพัฒนาผลิตภัณฑ์ได้ดำ�เนินการ “เราจะต้องขยายผลสู่ชุมชนอื่น ตอ่ เนือ่ งมาหลายปี เริม่ จากการชว่ ยกนั คดิ ให้คนในชุมชนสามารถเอาผลิตภัณฑ์นี้ และวางแผน เชิญวิทยากรมาให้ความรู้ ไปใช้ได้จริง และยอมรับว่าของที่เราทำ� กับคนในชุมชน จากนั้นจึงช่วยกันพัฒนา มันดี จะทำ�ให้เกิดการบริโภคอย่างยั่งยืน ผลติ ภณั ฑจ์ นมคี วามหลากหลายขน้ึ เรอ่ื ยๆ ต่อไป” แนวคิดในการขยายผลโครงการ นอกจากผลิตภัณฑ์เหล่านี้จะช่วยลด ออกไปเรื่อยๆนี้ ทำ�ให้การสร้างจิตสำ�นึก ปริมาณขยะอินทรีย์ ปริมาณน้ำ�เสียและ ที่จะอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมเติบโตตาม ท�ำ ใหโ้ ลกของเรานา่ อยูข่ ึน้ แลว้ ยงั สามารถ ไปดว้ ย การจดั อบรมการพฒั นาผลติ ภณั ฑ์ สร้างงาน สร้างรายได้ และสร้างความ จงึ มอี ยา่ งตอ่ เนอ่ื ง เพอ่ื ใหท้ กุ คนตระหนกั ถงึ สามัคคีให้กับคนในชุมชนอีกด้วย การชว่ ยกนั รกั ษาสิง่ แวดลอ้ มในชมุ ชนและ เชื่อมโยงไปยังสังคมที่กว้างขึ้น 19

ชุมชนปลอดขยะ เทศบาลตำ�บลหนองพลับ จ.ประจวบคีรีขันธ์ 3 รางวลั ท่ี 3 การจัดนิทรรศการ “สร้างสรรค์ร่วมกัน รักษ์สิ่งแวดล้อม” การประชมุ เชงิ ปฏบิ ตั กิ าร LA 21 ครั้งที่ 10 ระดับประเทศ 20

เทศบาลต�ำ บลหนองพลบั เหน็ ความส�ำ คญั ของปญั หาขยะทน่ี บั วนั จะมปี รมิ าณเพม่ิ ขน้ึ จึงส่งเสริมให้มีจัดการขยะแบ่งออกเป็น 3 ระดับ คือ 1. การจัดการตั้งแต่ต้นทาง : สร้างชุมชน ปลอดถังขยะ ส่งเสริมการคัดแยกขยะใน ครัวเรือน โดยให้แยกขยะออกเป็น 4 ประเภท คือ ๏๏ ขยะที่ย่อยสลายได้ สามารถนำ�ไป เลี้ยงสัตว์ ทำ�ปุ๋ยใส่ต้นไม้ ๏๏ ขยะอันตราย จะตอ้ งคดั แยกแลว้ น�ำ ไป ทง้ิ ยงั จดุ ทง้ิ ขยะอนั ตรายซง่ึ จะมชี มุ ชนละ 1 จุด ๏๏ ขยะขายได้ เน้นการคัดแยกถุง 3. การจัดการขยะปลายทาง : กำ�จัด พลาสติก ซึ่งเป็นขยะที่มีปริมาณมาก ขยะอันตรายโดยส่งไปกำ�จัดยังสถานที่ ในเขตเทศบาล ส่วนขยะที่ขายได้อื่นๆ รับกำ�จัดอย่างถูกหลักวิชาการ ส่วน ส่งเสริมให้แต่ละครัวเรือนนำ�ไปขาย ขยะทั่วไปนำ�ไปกำ�จัด ณ ศูนย์กำ�จัดขยะ สร้างรายได้ หรือจะเก็บไว้บริจาคให้ เทศบาลตำ�บลปราณบุรี กองทุนสวัสดิการชุมชนก็ได้ จากการให้ความรู้ในการคัดแยกขยะ ๏๏ ขยะทัว่ ไป สง่ เสรมิ ใหม้ กี ารแยกกลอ่ งนม กับชาวบ้าน รวมถึงความจริงจังในการ กล่องน้ำ�ผลไม้และซองกาแฟเพื่อนำ� จดั การขยะ ท�ำ ใหเ้ ทศบาลต�ำ บลหนองพลบั ไปบริจาคให้หน่วยงานต่างๆนำ�ไปใช้ สามารถลดปริมาณขยะ เหลือเพียง 2.45 ประโยชน์ต่อไป ตันต่อวันในปี 2558 ประชาชนเกิดการ ตื่นตัวและเห็นคุณค่าของขยะมากขึ้น 2. การจัดการกลางทาง : ทำ�การ โดยใหค้ วามรว่ มมอื ในโครงการปลอดถงั ขยะ เก็บรวบรวมขยะมูลฝอยมายังอาคาร ลดใชโ้ ฟมเปน็ บรรจภุ ณั ฑ์ และยงั ใชผ้ ลติ ภณั ฑ์ คัดแยกขยะ ทำ�การคัดแยกขยะบางส่วน ที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมเพิ่มขึ้นด้วย ที่สามารถนำ�กลับมาใช้ประโยชน์ได้ใหม่ เพื่อเป็นการลดปริมาณขยะที่ต้องนำ�ไป กำ�จัด นอกจากนี้ยังประกาศนโยบาย องค์กรปลอดโฟม เพื่อเป็นต้นแบบการ ลดใช้โฟมอีกด้วย 21

การทำ�สบูจ่ ากน้ำ�มันพืชที่เหลอื ใช้ และถังอบพลังงานแสงอาทิตย์ เทศบาลตำ�บลกกโก จ.ลพบุรี เทศบาลตำ�บลกกโก เริ่มดำ�เนิน โครงการ LA 21 ตั้งแต่ปี 2556 แม้จะ เป็นเวลาเพียงไม่นาน แต่แนวคิดเพื่อ สิ่งแวดล้อมนั้นน่าสนใจไม่น้อย มีการจัด โครงการอบรมส่งเสริมพหุภาคีในการ พัฒนาชุมชนอยา่ งยั่งยืนเป็นประจ�ำ ทุกปี และท�ำ งานรว่ มกนั ทัง้ ผูบ้ รหิ าร เจา้ หนา้ ที่ รวมถึงประชาชนในชุมชน โดยเริ่มจาก จดุ เลก็ ๆในครวั เรอื น ซงึ่ หากจะพดู ถงึ ขยะ จากกน้ ครวั แลว้ ละ่ ก็ น้�ำ มนั พชื ทีผ่ า่ นการ ใช้งานมาแล้วถือเป็นขยะที่มีผลเสียต่อ สภาพแวดลอ้ ม เทศบาลต�ำ บลกกโกจงึ ได้ สรา้ งสรรคน์ �ำ วสั ดเุ หลอื ใชส้ ิง่ นีม้ าแปรรปู สรา้ งมลู คา่ ดว้ ยการผลติ เปน็ สบู่ซง่ึ นอกจาก จะชว่ ยลดปรมิ าณน�ำ้ เสยี จากครวั เรอื นแลว้ ยงั ไดผ้ ลติ ภณั ฑส์ บมู่ าใชป้ ระโยชน์ ลา้ งมอื ซักผ้าได้เป็นอย่างดี ในด้านการใช้พลังงาน เทศบาลตำ�บลกกโก เห็นความสำ�คัญของการใช้พลังงานจาก ธรรมชาติ จึงประยุกต์นำ�ถังน้ำ�มันเก่ามาสร้าง เป็นถังอบพลังงานแสงอาทิตย์ ช่วยประหยัด เวลาในการผลิตด้วยพลังงานสะอาด 22

ขยะรไี ซเคิล สร้างคุณค่าและสามคั คี เทศบาลตำ�บลวิเศษไชยชาญ จ.อ่างทอง เทศบาลต�ำ บลวเิ ศษไชยชาญจดั การ คัดแยกขยะทั้งต้นทางและปลายทาง ขยะหลายชนิดถูกนำ�ไปรีไซเคิลสร้าง ประโยชน์อีกครั้ง รวมถึงขยะประเภท กล่องนมและกล่องน้ำ�ผลไม้ สิ่งประดิษฐ์มากมายไม่ว่าจะเป็น ตะกร้า กระเป๋า ปลาตะเพียนสาน เป็นผลงานจาก \"โครงการกล่องนม 9 แสนใบ ลดภัยโลกร้อน\" ยิ่งไปกว่านั้นยังมีการนำ�กล่องนมและกล่องน้ำ�ผลไม้มาแยกเอาฟรอย กับพลาสติกออก จากนั้นนำ�เยื่อกระดาษที่อยู่ในกล่องนมมาทำ�เป็นกระดาษรีไซเคิล แลว้ น�ำ กระดาษนไ้ี ปสรา้ งสรรคเ์ ปน็ งานศลิ ปะประเภทภาพนนู ต�ำ่ ตอ่ มา..เพอ่ื สรา้ งเอกลกั ษณ์ ให้กับช้นิ งานท้องถ่นิ จึงมีการต่อยอดน�ำ กระดาษปิดทองตามวัดต่างๆในจังหวัดอ่างทอง มารีไซเคิลร่วมกับกล่องนม เพื่อประดิษฐ์เป็นภาพนูนต่ำ�พระสมเด็จเกศไชโย เลียนแบบพระผง เป็นของขวัญของฝากที่มีศิริมงคลและได้รับการตอบรับจากทุกคน อย่างล้นหลาม ขยะรีไซเคิลจึงมีคุณค่ามากกว่าที่คิด ดูอย่างการรีไซเคิลกล่องนมของ ชาวเทศบาลตำ�บลวิเศษไชยชาญ ทำ�ให้เกิดการรวมกลุ่มกันของคนในชุมชน เกิดการ สร้างงาน สร้างรายได้ ที่สำ�คัญคือการได้ช่วยลดภาวะโลกร้อนอีกด้วย 23

สง่ิ ประดิษฐจ์ ากขยะรไี ซเคิล เทศบาลตำ�บลหลักเมือง จ.ราชบุรี ของใช้มากมายในปัจจุบัน เมื่อหมด ประโยชน์แล้วก็ถูกทิ้งกลายเป็นขยะที่นับวันจะ มปี รมิ าณเพิม่ ขึน้ ตามจ�ำ นวนประชากร เทศบาล ต�ำ บลหลกั เมอื งจงึ มแี นวคดิ ทีจ่ ะน�ำ ขยะกลบั มา ใช้ใหม่อีกครั้ง โดยร่วมกับประชาชนและชุมชน ที่สนใจ ทำ�การประดิษฐ์สิ่งของเหลือใช้จากขยะ รีไซเคิลตั้งแต่ปี 2551 ภายใต้ชื่อ “หลักเมือง รีไซเคิล” มีการรวบรวมวัสดุเหลือใช้มา ประดิษฐ์และพัฒนารูปแบบอย่างต่อเนื่อง เชิญ วิทยากรมาให้ความรู้และไปทัศนศึกษาดูงาน ในที่ต่างๆ เพื่อนำ�ความรู้กลับมาประยุกต์ใช้ เทศบาลตำ�บลหลักเมืองสามารถลดปริมาณขยะลง ได้อย่างต่อเนื่องและมีเป้าหมายในการลดปริมาณขยะ ลงในปี 2559 อีกร้อยละ 10 เกิดการสร้างงาน สร้าง รายได้และอาชีพให้กับคนในชุมชน ช่วยประหยัดเงิน ทีจ่ ะซือ้ สนิ คา้ ใหม่ เปน็ การใชท้ รพั ยากรอยา่ งคุม้ คา่ และ ยังช่วยลดภาวะโลกร้อนอีกทางหนึ่ง 24

รว่ มใจภกั ดิ์ รักษพ์ ิทกั ษส์ งิ่ แวดลอ้ ม เทศบาลตำ�บลไร่ใหม่ จ.ประจวบคีรีขันธ์ สิ่งแวดล้อมดี คนก็มีสุข ..เทศบาลตำ�บลไร่ใหม่จึงมีหลากหลายโครงการเพื่อรักษา สิ่งแวดล้อมให้ยั่งยืน เริ่มจากการรณรงค์ให้มีการคัดแยกขยะและใช้ประโยชน์จากขยะ เหล่านั้น เช่น ขยะอินทรีย์ให้นำ�ไปทำ�ปุ๋ยหมัก ส่วนขยะรีไซเคิลสามารถนำ�ไปขายหรือ ประดิษฐ์เป็นชิ้นงานต่างๆ โดยเฉพาะขยะประเภทพลาสติกที่มีอยู่มากและก่อให้เกิด ปัญหาสิ่งแวดล้อม นอกจากจะสามารถนำ�ไปขายได้แล้ว ยังสามารถนำ�มาแลกเป็นไข่ กับ “โครงการพลาสติกแลกไข่” ที่เทศบาลจัดขึ้น เมื่อมีการคัดแยกขยะ ปริมาณ ขยะจึงลดลง ก่อให้เกิด “โครงการชุมชนปลอดถัง” ที่มีคนในชุมชนเข้าร่วมกว่า ร้อยละ 80 ของพื้นที่ต้นแบบ นอกจากนี้ยังมีกลุ่มจักสานที่ผลิตเครื่องจักสานจากวัสดุธรรมชาติ เช่น ใบตาล ใบมะพร้าว ใบหมาก เป็นการใช้วัสดุธรรมชาติในท้องถิ่นให้เกิดประโยชน์สูงสุด ทำ�ให้ เกิดการเรียนรู้ร่วมกันของคนในชุมชนและสร้างรายได้ได้อีกด้วย 25

เกษตรปลอดสารพษิ องค์การบริหารส่วนตำ�บลหัวดง จ.พิจิตร เทศบาลตำ�บลหัวดง จ.พิจิตร หนึ่งในชุมชน ต้นแบบที่มีการสนับสนุนให้คนในพื้นที่ทำ�การ เกษตรปลอดสารพิษ โดยให้ความรู้แก่เกษตรกร ในการผลิตปุ๋ยน้ำ�หมักชีวภาพแบบต่างๆ เพื่อนำ� ไปใช้ทดแทนปุ๋ยเคมีในการปลูกข้าวเกษตรอินทรีย์ และพืชผักต่างๆ ซึ่งจะช่วยลดต้นทุนการผลิต ไม่ ส่งผลเสียต่อสภาพแวดล้อมในพื้นที่เกษตรกรรม ผลผลิตที่ได้ไม่มีสารเคมีตกค้างปลอดภัยต่อ ผู้บริโภค อีกทั้งยังช่วยเพิ่มมูลค่าให้แก่ผลิตผลของ เกษตรกรด้วย การส่งเสริมและสร้างองค์ความรู้ ให้เกษตรกรได้รับความร่วมมือจากหน่วยงาน ต่างๆ โดยมีกลุ่มชาวนาเป็นแกนนำ�ขับเคลื่อนการ จัดการสิ่งแวดล้อมด้วยจิตอาสา พร้อมทั้งได้รับ การสนับสนุนจากองค์การบริหารส่วนตำ�บลหัวดง จัดตั้งศูนย์การเรียนรู้ในชื่อ “วิชชาลัยชาวนา” เพื่อถ่ายทอดความรู้การทำ�นาแบบไร้สารพิษไปสู่ ชุมชนแบบยั่งยืนสืบไป 26

แปรรูปผลผลิตทางการเกษตร ทอ้ งถน่ิ เพอ่ื ความยง่ั ยนื ของชมุ ชน ชมรมกสิกรรมธรรมชาติกำ�แพงเพชร จ.กำ�แพงเพชร ชมรมกสิกรรมธรรมชาติกำ�แพงเพชรก่อตั้งมายาวนานนับสิบปี ในช่วงเริ่มต้นนั้น การชักชวนให้ชาวบ้านเปลี่ยนวิธีทำ�การเกษตรจากแบบพึ่งสารเคมีมาเป็นแบบอินทรีย์ ค่อนข้างยาก แต่ด้วยระยะเวลาอันยาวนานนี้ทำ�ให้ชาวบ้านเริ่มตระหนักได้ว่าสารเคมี สง่ ผลเสยี อยา่ งมากตอ่ สขุ ภาพของพวกเขาเอง จงึ คอ่ ยๆหนั มาท�ำ เกษตรอนิ ทรยี ม์ ากขึน้ กลว้ ย เปน็ พชื อกี ชนดิ หนึง่ ทีส่ ามารถปลกู ไดโ้ ดยไมต่ อ้ งพึง่ สารเคมี แตก่ ารสนบั สนนุ ให้เกษตรกรหันมาปลูกกล้วย ก็ยังมีปัญหาเรื่องการกดราคารับซื้อของพ่อค้าคนกลาง ดังนัน้ ชมรมฯจึงท�ำ โครงการขอเงนิ สนบั สนุนมาท�ำ โดมกล้วยตากของชมุ ชน เพื่อแปรรปู ผลผลิต เพิ่มมูลค่าให้สินค้า จนทำ�ให้กล้วยตากและผลิตภัณฑ์แปรรูปจากกล้วย อีกหลายชนิดของชมรมฯ ถูกส่งออกไปขายยังหลายจังหวัด นอกจากกลว้ ยแลว้ ชมรมฯยงั สนบั สนนุ ใหแ้ ปรรปู ผลผลติ อืน่ ๆอกี เชน่ ท�ำ น้�ำ ฟกั ขา้ ว ทำ�น้ำ�อ้อยสด และน้ำ�อ้อยที่ผสมน้ำ�ผลไม้ชนิดอื่น 27

ไส้เดอื นกโู้ ลก เทศบาลเมืองหนองสำ�โรง จ.อุดรธานี 2 รางวัลที่ 2 การจัดนิทรรศการ “สร้างสรรค์ร่วมกัน รักษ์สิ่งแวดล้อม” การประชุมเชิงปฏิบัติการ LA 21 ครั้งที่ 10 ระดับประเทศ ขยะในพื้นที่เทศบาลเมืองหนองสำ�โรง ประมาณร้อยละ 55 เป็นขยะอินทรีย์ที่ ยอ่ ยสลายได้ไมว่ า่ จะเปน็ เศษผกั เปลอื กผลไม้ ใบไม้ เศษอาหาร เศษเนื้อสัตว์ ซึ่งหากไม่มี การจัดการที่ดี ขยะเหล่านี้จะส่งกลิ่นเหม็น รบกวน และถ้ายิ่งไปกองปะปนกับขยะ ประเภทอนื่ ๆ กจ็ ะเกดิ การหมกั หมม กอ่ ใหเ้ กดิ ก๊าซมีเทนซึ่งเป็นก๊าซเรือนกระจก ส่งผลถึง ภาวะโลกร้อนได้ 28

“ไส้เดือนดิน” คือตัวช่วยที่ เ ท ศ บ า ล เ มื อ ง ห น อ ง สำ � โ ร ง ใ ห้ เ ป็ น ฮีโร่เพื่อแก้ปัญหานี้ เริ่มต้นจากการ สนับสนุนวัสดุอุปกรณ์ในการเลี้ยง ไส้เดือนให้แก่ผู้ที่สนใจ ซึ่งคุณสิทธิศักดิ์ สขุ สบาย ประธานชมุ ชนแสงทอง ไดเ้ ริม่ เลี้ยงไส้เดือนพันธุ์แม่โจ้ และไส้เดือน แดงพันธุ์ฮอลแลนด์ โดยให้อาหารเป็น เศษผัก เศษใบไม้ เศษอาหารต่างๆ ปรากฏว่าได้ผลดี จึงมีการขยายผลให้ สมาชิกภายในชุมชนเลี้ยงอีก 18 ชุมชน จนสามารถจัดตั้งศูนย์เรียนรู้การเลี้ยง ไส้เดือนเพื่อกำ�จัดขยะอินทรีย์ขึ้นใน ชุมชนแสงทอง พร้อมทั้งอบรมให้ ความรู้ไปยังชุมชนอื่นๆในเขตเทศบาล ต่อมาจึงได้จัดตั้ง “กองทุนขยะอินทรีย์ ชุมชน” ร่วมด้วย โดยให้สวัสดิการ ค่ารักษาพยาบาลหากสมาชิกเจ็บป่วย เขา้ พกั รกั ษาตวั ในโรงพยาบาลเกนิ 2 คนื ผลผลิตที่ได้จากการเลี้ยงไส้เดือน มี 3 ส่วนที่สามารถนำ�ไปจำ�หน่ายได้ คือ มูลไส้เดือน ตัวไส้เดือนและ น้ำ�มูลไส้เดือน โดยมูลไส้เดือนและน้ำ� มูลไส้เดือนสามารถนำ�ไปใช้ทดแทน ปุ๋ยเคมี ดั้งนั้น ข้อดีของการเลี้ยง ไส้เดือนจึงสามารถช่วยลดการปล่อย ทั้งก๊าซมีเทนและก๊าซไนตรัสออกไซด์ จากการใช้ปุ๋ยเคมี ลดการปล่อยก๊าซ เรือนกระจกสู่บรรยากาศ ลดปริมาณ ขยะที่ต้องกำ�จัด ทำ�ให้สภาพแวดล้อม ในชุมชนสะอาดขึ้นด้วย 29

กินอยู่ รทู้ ำ� นอ้ มนำ�ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง เพ่อื การพัฒนาท่ยี งั่ ยืน เทศบาลตำ�บลหนองเต็ง จ.บุรีรัมย์ หากจะพูดถึงเทศบาลที่ได้รับรางวัลชนะเลิศด้านสิ่งแวดล้อม ในการประเมิน เทศบาลน่าอยู่อย่างยั่งยืน ประจำ�ปี 2555 ภายใต้แนวคิด “เมืองสวย น้ำ�ใส ไร้มลพิษ เพียงกินอยู่ รู้คิด เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม” และรางวัลอื่นๆอีกมากมาย จะปรากฏชื่อของเทศบาลตำ�บลหนองเต็ง กิจกรรมเพื่อการพฒั นาทอ้ งถน่ิ มากมายถกู ด�ำ เนนิ การอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง มกี ารน�ำ บทเรยี นทเ่ี ปน็ อปุ สรรคตอ่ การพฒั นามาเปลย่ี นวธิ คี ดิ ใหม่ ตามแนวคดิ ทีว่ า่ “เปลีย่ นวธิ คี ดิ ชวี ติ กเ็ ปลีย่ น” เนน้ หลกั การคดิ และพึง่ พาตนเองโดยไม่ จ�ำ เปน็ ตอ้ งใชง้ บประมาณจากรฐั หรอื หนว่ ยงานเปน็ ทีต่ ัง้ มกี ารอนรุ กั ษภ์ มู ปิ ญั ญาทอ้ งถิน่ นำ�มาประยุกต์ใช้และขยายผลเป็นรูปธรรม เช่น รางวัลชมเชยการจัดนิทรรศการ ชมเชย “สร้างสรรค์ร่วมกัน รักษ์สิ่งแวดล้อม” การประชุมเชิงปฏิบัติการ LA 21 ครั้งที่ 10 ระดับประเทศ 30

๏๏ ก ารปลูกหม่อนเลี้ยงไหม สร้างกระบวนการผลิต ทีไ่ มพ่ ึง่ สารเคมี โดยน�ำ องคค์ วามรเู้ รอ่ื งการยอ้ มสี เส้นไหมจากต้นไม้ในพื้นที่มาใช้ ๏๏ ก ารประยกุ ตใ์ ชพ้ ลงั งานธรรมชาตจิ ากโซลา่ เซลล์ นำ�ไปประยุกต์ใช้กับเครื่องตัดหญ้า การผลิต น้ำ�ประปา การบ�ำ บดั น�ำ้ เสยี การผลติ ถา่ นอดั แทง่ โซล่าเซลล์ ลดการใช้ไฟฟ้าในครัวเรือน ๏๏ ก ารนำ�ยางรถยนต์เก่ามาผลิตเป็นของใช้ใน ชีวิตประจำ�วัน เช่น โต๊ะ เก้าอี้ โซฟา ๏๏ การนำ�วัสดุเหลือใช้มาช่วยบังแดดเพื่อลด ความรอ้ นและรงั สอี ลั ตราไวโอเลต โดยน�ำ ขวดน�้ำ และขวดพลาสติกต่างๆมาปรับใช้ สามารถนำ�ไป บังแดดบริเวณหน้าบ้านหรือโรงจอดรถได้ ๏๏ ก ารบริหารจัดการน้ำ�โดยใช้โซล่าเซลล์ เช่น การ สูบน้ำ�และบำ�บัดน้ำ�เสียด้วยพลังงานโซล่าเซลล์ ๏๏ ภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ ดา้ นศลิ ปะ วฒั นธรรมชนสามเผา่ มีการทำ�บายศรีจากใบตองสด เป็นเอกลักษณ์ที่ งดงามและโดดเด่น ๏๏ การจัดตั้งธนาคารขยะและการทำ�สิ่งประดิษฐ์ จากของเหลือใช้ รวมถึงการเลี้ยงไส้เดือนเพื่อ กำ�จัดเศษอาหารแล้วนำ�ฉี่ไส้เดือน (ปุ๋ยน้ำ�) และมูลไส้เดือนไปทำ�ปุ๋ยใช้ในการเกษตรอินทรีย์ การยดึ แนวทางเศรษฐกจิ พอเพยี ง ท�ำ ใหผ้ คู้ นทน่ี ม่ี คี วามสขุ ไดร้ บั อาหารปลอดสารพษิ และมีสุขภาพจิตที่ดี จากการใช้ชีวิตเรียบง่าย 31

การบริหารจัดการขยะครบวงจร เทศบาลเมืองชุมเห็ด จ.บุรีรัมย์ “ชุมเห็ดเป็นสังคมกึ่งเมือง กึ่งชนบท” แต่การขยายตัวของเมือง รวมทั้งประชากร แฝงที่เพิ่มขึ้นในปัจจุบัน ทำ�ให้ปริมาณขยะ เพิ่มตาม “ธนาคารขยะรีไซเคิล คุ้มครองชีวิต เทศบาลเมืองชุมเห็ด” คือโครงการธนาคาร ขยะที่เทศบาลเมืองชุมเห็ดต้องการแก้ปัญหา ขยะล้นเมืองไปพร้อมๆกับให้การสวัสดิการเป็น เงินฌาปนกิจแก่สมาชิก โดยกำ�หนดให้สมาชิก นำ�ขยะรีไซเคิลมาขายเดือนละครั้ง ให้ได้ครั้งละ 30 บาท ส่วนขยะที่ธนาคารรับซื้อไว้ก็จะ นำ�ไปขายต่อเพื่อเป็นเงินทุนหมุนเวียนภายใน โครงการ สองปีกับโครงการธนาคารขยะ แม้ว่าปริมาณขยะจะไม่ลดลงชัดเจนนัก เนื่องจาก เกิดการขยายตัวของเมืองค่อนข้างสูง แต่ธนาคารก็ได้ขยะรีไซเคิลเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง มีกลุ่มสมาชิกมากขึ้น และคาดหวังให้มีสมาชิกถึงร้อยละ 50 ใน 22 หมู่บ้าน ทำ�การ ขยายผลไปยังโรงเรียน วัด และหน่วยงานภาคีเครือข่ายอื่นๆ เพื่อต้องการลดปริมาณ ขยะลงให้ได้ในอนาคต 32

เกษตรอนิ ทรยี ์ วถิ ีพอเพียง เทศบาลตำ�บลกันตวจระมวล จ.สุรินทร์ “ผ้าไหมลายราชวัตร” ผ้าโฮลย้อมสี ธรรมชาติ หัตถกรรมขึ้นชื่อของเทศบาล ตำ�บลกันตวจระมวล จังหวัดสุรินทร์ เปน็ ภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ ตง้ั แตส่ มยั ปยู่ า่ ตายาย สบื ทอดมาสรู่ นุ่ ลกู หลาน ลายผา้ มคี วามประณตี งดงาม ผลิตจากฝีมือของคนในชุมชน ในทุกขั้นตอน เริ่มตั้งแต่การปลูกต้นหม่อน เลี้ยงไหม การใช้สีธรรมชาติในการย้อมผ้า จนถงึ การทอผา้ เปน็ การสรา้ งงาน สรา้ งอาชพี และรายได้ให้กับคนในชุมชนอย่างแท้จริง นอกจากการส่งเสริมให้การสร้างรายได้ จากภูมิปัญญาดั้งเดิมแล้ว เทศบาลตำ�บล กันตวจระมวลยังรณรงค์ให้ชาวบ้านเห็นถึง ความสำ�คัญของการอนุรักษ์ธรรมชาติใน ด้านอื่นๆ เช่น จัดให้มีโครงการผ้าป่าขยะ การปลูกป่าลดโลกร้อน และสนับสนุนให้ มีการนำ�สิ่งของเหลือใช้ มาทำ�เป็นวัสดุ ในการปลูกผักอีกด้วย 33

ชุมชนต้นแบบดา้ นการจดั การ สงิ่ แวดล้อม ชุมชนตะเคียน หมู่ 1 เทศบาลตำ�บลศีขรภูมิ จ.สุรินทร์ การเตบิ โตอยา่ งรวดเรว็ ของการทอ่ งเทย่ี ว และภาคธุรกิจ ทำ�ให้ชุมชนในเขตเทศบาล ตำ�บลศีขรภูมิเกิดปัญหาด้านสิ่งแวดล้อม เช่น ขยะมูลฝอย น้ำ�เสีย มลพิษทางอากาศ เทศบาลจงึ มนี โยบายในการจดั การสง่ิ แวดลอ้ ม โดยจัดการขยะภายในชุมชน ทั้งขยะทั่วไป ขยะอินทรีย์ ขยะรีไซเคิล และขยะอันตราย สนับสนุนให้คนในชุมชนคัดแยกและนำ�ขยะ รีไซเคิลมาขายให้กับธนาคารขยะเพื่อนำ�เงิน มาเป็นสวัสดิการให้กับสมาชิก อีกทั้งยัง ต่อยอดไปในเรื่องเศรษฐกิจพอเพียง เช่น การนำ�ขยะอินทรีย์มาหมักเป็นน้ำ�หมัก ชีวภาพและปุ๋ยหมักชีวภาพ การปลูกผัก ปลอดสารพิษ การทำ�เกษตรอินทรีย์ การจัดการเหล่านี้ทำ�ให้สิ่งแวดล้อมในชุมชน ดีขึ้น ปริมาณขยะลดลง และชาวบ้านก็มี ความเป็นอยู่ที่ดีขึ้นด้วย 34

กดุ บากเมืองนา่ อยู่ คไู่ ปกบั การพฒั นาทรพั ยากรมนษุ ย์ เทศบาลตำ�บลกุดบาก จ.สกลนคร เทศบาลตำ�บลกุดบาก เน้นให้เครือข่ายมี ส่วนร่วมในการพัฒนาเมืองน่าอยู่ตามแนวคิด ที่ว่า \"ก้าวไปสู่เมืองน่าอยู่ ควบคู่ไปกับการ เป็นศูนย์กลางการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์\" โดยส่งเสริม สนับสนุนให้เกิดความร่วมมือ ในการจัดการขยะ มีการจัดตั้งธนาคารขยะ รีไซเคิลตั้งแต่ปี พ.ศ.2553 โดยจะรับฝาก ขยะจากสมาชิก ทำ�ให้สมาชิกมีรายได้และ เงนิ ออมจากการขายขยะ มสี วสั ดกิ ารใหส้ มาชกิ ดา้ นการรกั ษาพยาบาลและเงนิ ฌาปนกจิ สงเคราะห์ ผลจากโครงการท�ำ ใหป้ รมิ าณขยะลดลง และสามารถขยายการจดั ตัง้ ธนาคาร ขยะไปยังชุมชนได้ถึง 5 แห่ง รวมทั้งต่อยอดนำ�ขยะอินทรีย์ไปเลี้ยงไส้เดือน สร้างบ่อ แก๊สชีวภาพอีกด้วย นอกจากนี้ยังมีการแก้ปัญหาการทิ้งสิ่งปฏิกูล ไม่เป็นที่ ซึ่งจะทำ�ให้เกิดการแพร่กระจายของโรค ตา่ งๆ จงึ ไดส้ รา้ งบอ่ บำ�บดั สิง่ ปฏกิ ลู แบบทรายกรอง ที่มีการใช้งานประสบผลสำ�เร็จต่อเนื่องมา 5 ปี บ่อบำ�บัดนี้เป็นต้นแบบของบ่อบำ�บัดที่เหมาะ สำ�หรับองค์กรท้องถิ่นขนาดเล็ก ซึ่งปัจจุบันได้ ขยายผลไปอกี 9 บอ่ ใน 9 อ�ำ เภอของจงั หวดั สกลนคร 35

ชุมชนปลอดขยะ (Zero Waste) เฉลิมพระเกยี รติ ๘๖ พรรษา ปี ๒๕๕๖ เทศบาลตำ�บลนาแก จ.นครพนม หลักปรัชญา “เศรษฐกิจพอเพียง” ของ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ ถูกนำ�มาใช้ใน การทำ�โครงการชุมชนปลอดขยะฯ ของเทศบาล ตำ�บลนาแก จนได้เป็นชุมชนต้นแบบของชุมชน ปลอดขยะ รวมถงึ ท�ำ ใหเ้ กดิ ธนาคารขยะชมุ ชนถึง 4 ชมุ ชนในเขตเทศบาลนาแก ดว้ ยการสนบั สนนุ ให้ชาวบ้านมีจิตสำ�นึกในการรักษาสิ่งแวดล้อม ด้วยวิธีง่าย ๆ ในการคัดแยกขยะ และ นำ�ขยะ ที่คัดแยกมาใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด ทั้งนำ�มา แปรรปู เปน็ สนิ คา้ เพือ่ สรา้ งรายได้ ทำ�ปุย๋ ชวี ภาพ ไว้ใช้ใส่พืชผักสวนครัว ทำ�เป็นอาหารสัตว์ และ ที่สำ�คัญ ขยะที่นำ�ไปรีไซเคิลได้นั้น ชาวบ้าน สามารถนำ�ไปฝากเพื่อเปลี่ยนเป็นเงินฝากกับ ธนาคารขยะชุมชน ซึ่งนอกจากจะได้เป็นเงิน แลว้ ชาวบา้ นยงั ไดร้ บั สวสั ดกิ ารตา่ ง ๆ ทีจ่ ดั ไวใ้ ห้ สำ�หรับผู้ที่นำ�ขยะรีไซเคิลมาฝากกับธนาคารได้ แบบต่อเนื่องและสม่ำ�เสมอตามข้อกำ�หนดของ ธนาคารอีกด้วย 36

กองทุนขยะรีไซเคลิ บา้ นเหลก็ หมทู่ ่ี ๑๐ เทศบาลตำ�บลเหนือ จ.กาฬสินธุ์ เทศบาลต�ำ บลเหนอื เปน็ ชมุ ชนกง่ึ เมอื งชาวบา้ น ส่วนใหญ่ทำ�อาชีพเกษตรกรรมและรับจ้าง แม้ใน บริเวณเทศบาลจะไม่มีโรงงานอุตสาหกรรม ไม่มีของเสียที่สร้างมลพิษรุนแรง แต่ก็หลีกเลี่ยง ปัญหาขยะมูลฝอยไม่ได้ จำ�นวนประชากรเพิ่ม มากขึ้น จำ�นวนขยะก็เพิ่มมากขึ้นเช่นเดียวกัน โครงการกองทุนขยะรีไซเคิล เพื่อระดมทุนใน การดำ�เนินกองทุน เป็นการส่งเสริมให้ชาวบ้าน ไดม้ สี ว่ นรว่ ม ท�ำ ใหร้ จู้ กั วธิ กี ารคดั แยกขยะกอ่ นทงิ้ จึงสามารถลดปริมาณขยะที่ต้องทิ้งตามปกติได้ โดยเฉพาะขยะรีไซเคลิ ทีส่ ามารถน�ำ ไปขายให้กบั กองทุนขยะรีไซเคิล ที่ก่อตั้งขึ้นในหมู่บ้านเพิ่ม รายได้ให้กับครัวเรือนได้เป็นอย่างดี รวมถึงส่ง เสริมให้ชาวบ้าน รู้จักนำ�ขยะอินทรีย์ไปแปรรูป เป็นปุ๋ยน้ำ�หมักชีวภาพ ก่อนนำ�ออกจำ�หน่าย สร้างรายได้ให้กับครัวเรือนอีกทางหนึ่งตามหลัก ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง นอกจากนี้ยังร่วมมือ กับภาครัฐในการสร้างเครือข่ายด้านสิ่งแวดล้อม ที่แข็งแกร่งอีกด้วย 37

แกป้ ัญหาส่ิงแวดลอ้ มอยา่ งยง่ั ยนื เทศบาลตำ�บลโพธิ์ ไทร จ.อุบลราชธานี เทศบาลต�ำ บลโพธไ์ิ ทรมหี ลกั และเปา้ หมายในการพฒั นาศกั ยภาพชมุ ชนภายในทอ้ งถน่ิ สนับสนุนส่งเสริมให้ดำ�รงชีวิตในแบบพึ่งพาตนเอง โดยยึดหลักที่ว่า “ตนเป็นที่พึ่ง แห่งตน” มุ่งพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในชุมชนเขตเทศบาล ทั้งด้านสุขภาพ สาธารณสุข เกษตรกรรม สิ่งแวดล้อมเพื่อให้ประชาชนมีคุณภาพชีวิตที่ดี มีรายได้ที่ พอเพยี งตอ่ การด�ำ รงชวี ติ มสี ิง่ แวดลอ้ มทีเ่ อือ้ อ�ำ นวยตอ่ สขุ ภาพและจติ ใจของประชาชน ในชุมชน ซึ่งจะทำ�ให้ประชาชนรักถิ่นฐานบ้านเกิด และเน้นการรณรงค์ให้ประชาชน รักษาขนบธรรมเนียมประเพณีอันดีงามของวัฒนธรรมไทยไว้ โดยอาศัยการสร้างการ มีส่วนร่วมของประชาชน “ร่วมคิด ร่วมทำ� ร่วมรับผิดชอบต่อสังคม” ทำ�ให้เกิด ศูนย์การเรียนรู้ของชุมชนในหลายด้าน เช่น ๏๏ ก ารจัดตั้ง \"โรงสีชุมชน\" : เกษตรกรจะได้รับ ราคาค่าผลผลิตเหมาะสมกับคุณภาพที่ผลิต ไม่ถูกเอารัดเอาเปรียบจากพ่อค้าคนกลาง หรือโรงสีขนาดใหญ่ อีกทั้งผู้บริโภคจะได้รับ ข้าวอินทรีย์ที่ปลอดสารเคมี ๏๏ การทำ�น้ำ�หมักชีวภาพ EM : เปน็ การใชป้ ระโยชน์ จากขยะทม่ี าจากเศษอาหาร เปน็ การลดปริมาณ ขยะตั้งแต่ต้นทาง (ระดับครัวเรือน) และมีผลดี ต่อสิ่งแวดล้อมด้วย ๏๏ การทำ�ปุ๋ยหมักชีวภาพ : เนื่องจากประชาชน ส่วนใหญ่ในเขตเทศบาลตำ�บลโพธิ์ไทรประกอบ อาชีพเกษตรกรรมเป็นหลัก จึงมีการใช้ปุ๋ยเคมี เป็นจำ�นวนมากทำ�ให้ต้นทุนในการผลิตสูง การทำ�ปุ๋ยหมักชีวภาพจะช่วยลดต้นทุนการผลิต และทำ�ให้สุขภาพของคนในชุมชนดีขึ้น 38

๏๏ การผลิตข้าวกล้องงอก : ปัจจุบัน คนไทยหนั มาสนใจเรอ่ื งสขุ ภาพมากขน้ึ จงึ มกี ารรวมกลมุ่ เพอ่ื ผลติ ขา้ วกลอ้ งงอก ที่เต็มไปด้วยสารอาหารที่ดีต่อสุขภาพ ๏๏ การทอผ้า : ผา้ ทอมอื ลายดอกผกั แวน่ เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาวชุมชน ศรีโพธิ์แก้ว หมู่ 11 ตำ�บลโพธิ์ไทร อำ�เภอโพธิ์ไทร จังหวัดอุบลราชธานี ซึ่งได้รับการถ่ายทอดจากบรรพบุรุษ จึงมีการรวมกลุ่มเพื่อสืบทอดให้คงอยู่ และพฒั นาอาชพี สรา้ งรายไดเ้ สรมิ ใหก้ บั คนในชุมชน ๏๏ ก ารเพาะเหด็ ขอนขาว (ขอนไม)้ : เห็ดขอนขาวเป็นเห็ดที่ขึ้นได้เอง ตามธรรมชาติตามขอนไม้ที่ผุพังและ ประชาชนนิยมบริโภคกันมาก แตป่ า่ ไมล้ ดลง พน้ื ทห่ี าของปา่ กม็ นี อ้ ย เกษตรกรจึงหันมาเพาะเห็ดชนิดนี้ กันมากขึ้นเรื่อยๆ ๏๏ ธ นาคารขยะรีไซเคิลชุมชน : เนอ่ื งจาก ปญั หาขยะทเ่ี พม่ิ มากขน้ึ ในชมุ ชน จึงได้มีการจัดตั้งธนาคารขยะรีไซเคิล ชุมชนขึ้น เพื่อแก้ไขปัญหาการจัดการ ขยะและลดภาระในการจัดการขยะ ของเทศบาล ๏๏ ดอกไม้ประดิษฐ์จากซังข้าวโพด : เป็นดอกไมป้ ระดษิ ฐท์ ช่ี ว่ ยลดขยะใน ชมุ ชนได้ และเป็นการลดต้นทุนการ จัดดอกไม้ในงานพิธีการต่างๆด้วย 39

การผลติ กา๊ ซชีวภาพ ในครวั เรอื น เทศบาลนครเกาะสมุย จ.สุราษฎร์ธานี “เราเป็นเมืองท่องเที่ยว จึงต้องทั้งพัฒนา อนุรักษ์และฟื้นฟู สร้างความยั่งยืนให้เกิดขึ้น ทั้งธุรกิจท่องเที่ยวและความเป็นอยู่ของคนใน ชุมชนด้วย” ความตั้งใจนี้ของเทศบาลนครเกาะสมุยทำ�ให้ เกิดโครงการดีๆหลายโครงการ รวมถึงโครงการ ในการจัดการขยะต้นทาง เพ่ือแก้ปัญหาเร่ืองการ เพม่ิ ปรมิ าณขยะในเขตเทศบาล ทง้ั นเ้ี พราะเทศบาล นครเกาะสมยุ มพี น้ื ทใ่ี นการก�ำ จดั ขยะปลายทางนอ้ ย การกำ�จัดขยะต้นทางจึงเป็นสิ่งที่ตอบโจทย์ได้ดี 40

เสียงประชาสัมพันธ์จากวิทยุชุมชนและสื่อต่างๆมากมายรณรงค์ให้ชาวสมุยให้ ของขวัญกับเกาะสมุยด้วยการคัดแยกขยะจากครัวเรือน มีทีมอาสาสมัครลงพื้นที่ ให้ความรู้กับชาวบ้าน ขยะรีไซเคิลที่ถูกคัดแยกไว้ เช่น ขวดแก้ว กระดาษ พลาสติก โลหะ จะถูกนำ�ไปขาย แต่ขยะเหล่านั้นกลับเป็นส่วนน้อย เพราะขยะกว่าร้อยละ 60 คือ ขยะอินทรีย์ เทศบาลจึงมีกระบวนการจัดการขยะอินทรีย์ใน 2 แนวทาง แนวทางแรก คือ ส่งเสริมให้นำ�ไปทำ�ปุ๋ย และแนวทางที่สอง คือ นำ�ขยะอินทรีย์บางประเภทไปผลิต เป็นก๊าซชีวภาพ เนื่องจากปัญหาขาดแคลนพลังงานเป็นเรื่องที่ทั่วโลกให้ความสนใจ จึงนำ�เอาของเหลือใช้จากครัวเรือนมาผลิตเป็นพลังงานทดแทน โมเดลการผลิต ก๊าซชีวภาพจึงถูกสร้างขึ้น ในครัวเรือนมีการประยุกต์สร้างถังหมักขึ้นมา สามารถนำ� เศษอาหารมาหมัก วันละประมาณ 2 กิโลกรัมทุกวัน ส่วนถ้าเป็นสถานประกอบการก็ มีการออกแบบให้ใหญ่ขึ้น “กระบวนการที่ทำ�ให้ชาวบ้านสนใจ คือ เราสร้างต้นแบบ เช่น ในระดับ ครัวเรือนก็มีครัวเรือนตัวอย่าง แล้วทาง เทศบาลก็ไปเชิญชวนให้คนในชุมชนมาดู ต้นแบบ ไม่ว่าจะเป็นการทำ�ก๊าซชีวภาพ การนำ�ขยะอินทรีย์ไปผลิตปุ๋ยเพื่อปลูกผัก ปลอดสารพษิ เรามศี นู ยเ์ รยี นรเู้ ปน็ ตน้ แบบ อยูใ่ นพืน้ ที่ สรา้ งการรบั รูท้ ีช่ ดั เจนมากกวา่ การพูดเพียงอย่างเดียว ชาวบ้านจะได้ เรียนรู้จากของจริง” 41

สิ่งประดษิ ฐ์พิชิตขยะ เทศบาลเมืองกันตัง จ.ตรัง “ทีว่ างคอมพวิ เตอรโ์ นต๊ บคุ๊ อเนกประสงค”์ และ “รถเขน็ พชิ ติ ขยะ” เปน็ สงิ่ ประดษิ ฐ์ จากวัสดุเหลือใช้ที่เทศบาลเมืองกันตังสนับสนุนให้เยาวชนในพื้นที่ทำ�ขึ้น สิ่งประดิษฐ์ ทั้งสองนี้เป็นส่วนหนึ่งในวิชาโครงงานของโรงเรียนเทศบาลบ้านคลองภาษี เกิดจาก แนวคิดที่ต้องการลดปัญหาขยะที่มีปริมาณเพิ่มขึ้นอย่างมากในปัจจุบัน ชมเชย รางวัลชมเชยการจัดนิทรรศการ “สร้างสรรค์ร่วมกัน รักษ์สิ่งแวดล้อม” การประชุมเชิงปฏิบัติการ LA 21 ครั้งที่ 10 ระดับประเทศ “เราน�ำ สง่ิ ของทไ่ี รป้ ระโยชนแ์ ลว้ มาสรา้ งประโยชนใ์ หม่ ตามนโยบาย รไี ซเคลิ และยงั เปน็ การสอนเดก็ ไปในตวั โดยมคี รวู ทิ ยาศาสตรเ์ ปน็ คนสอน เดก็ ๆจะเกดิ ความคดิ สรา้ งสรรค์ รูจ้ กั ทดลอง รูจ้ กั ประดษิ ฐ์ รูจ้ กั ประยกุ ต์ นอกจากนี้ยังทำ�ให้พวกเขามีความกล้ามากขึ้นที่จะเสนอความคิดเห็น เป็นการพัฒนาเด็กและเยาวชนควบคู่ไปกับการลดปัญหาสิ่งแวดล้อม” 42

สำ�หรับที่วางคอมพิวเตอร์โน๊ตบุ๊ค อเนกประสงค์ เป็นอุปกรณ์ที่ทำ�จากวัสดุ เหลอื ใชอ้ ยา่ งเชน่ แผน่ อะครลิ คิ ขอ้ ตอ่ สายไฟ มอเตอร์ของเด็กเล่นและหลอดไฟ LED จากของเดก็ เลน่ เกา่ วสั ดหุ ลายอยา่ งมาจาก ห้องเก็บของโรงเรียน เป็นการลดภาวะ ขยะล้นโลกและช่วยประหยัดเงินที่จะต้อง ไปซื้อของมาใช้ โดยที่วางคอมพิวเตอร์ โน๊ตบุ๊คนี้ได้ถูกนำ�ไปใช้งานจริงในสำ�นักงาน เทศบาลด้วย ส่วนรถเข็นพิชิตขยะ (Garbage cart ranger) เป็นสิ่งประดิษฐ์ที่ช่วยให้ การจัดการขยะเป็นเรื่องง่ายขึ้น จากที่ต้อง เก็บขยะด้วยการกวาดก็เปลี่ยนมาใช้รถเข็น พชิ ติ ขยะแทน รถเขน็ นส้ี รา้ งจากวสั ดเุ หลอื ใช้ เช่น ล้อรถจักรยานเก่า ชุดเฟืองพร้อมโซ่ จักรยานเก่า เป็นต้น โดยมีแนวคิดที่ว่า “ใช้ขยะจัดการขยะ” ทำ�ให้สามารถ เกบ็ ขยะไดร้ วดเรว็ และทนุ่ แรงไดด้ ี นอกจากน้ี เทศบาลยังมีความคิดจะต่อยอดรถเข็น ให้เป็นรถที่ขับเคลื่อนด้วยการปั่นแทน ซึ่งจะทำ�ให้ประสิทธิภาพการเก็บขยะดีขึ้น โครงงานสิ่งประดิษฐ์ทั้งสองชนิดนี้ น อ ก จ า ก จ ะ เ ป็ น ก า ร เ พิ่ ม มู ล ค่ า ใ ห้ กั บ สิ่งของเหลือใช้แล้ว ยังช่วยพัฒนาเด็กและ เยาวชนใหม้ คี วามรูค้ วามสามารถ และสรา้ ง ความภาคภูมิใจให้กับพวกเขาอีกด้วย 43

บรหิ ารจดั การและสร้างจิตสำ�นึก ในการจัดการขยะมลู ฝอย ตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง เทศบาลเมืองทุ่งสง จ.นครศรีธรรมราช “เมืองชุมทางกึ่งกลางคาบสมุทร” คือคำ�จำ�กัดความของเมืองทุ่งสง เนื่องจากเป็น ศูนย์รวมการคมนาคมของภาคใต้ ทำ�ให้มีความเจริญเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว เกิดปัญหา ปริมาณขยะเพิ่มมากขึ้น “ศูนย์การเรียนรู้การจัดการขยะมูลฝอยแบบผสมผสานตาม แนวทางปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง” และศนู ยเ์ รยี นรเู้ รอ่ื งสง่ิ แวดลอ้ ม “ชมุ ทางลดโลกรอ้ น ทงุ่ สง” จงึ ไดถ้ อื ก�ำ เนดิ ขน้ึ เพอ่ื ใหค้ วามรแู้ ละสรา้ งจติ ส�ำ นกึ ในการจดั การขยะใหก้ บั ชาวบา้ น และเยาวชนในพื้นที่ ส่งเสริมให้นำ�ขยะบางประเภทกลับมาแปรรูปใหม่ เช่น ทำ�เป็นปุ๋ย อินทรีย์ นำ�ขยะมาหมักเป็นก๊าซหุงต้ม ผลิตกระดาษสาจากเศษกระดาษ และนำ�ขยะ พลาสติกไปทำ�เป็นเชื้อเพลิงส่งจำ�หน่ายให้กับบริษัทปูนซีเมนต์ไทย (ทุ่งสง) เป็นต้น โครงการดีๆเหล่านี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อให้เมืองทุ่งสงเป็นเมืองที่น่าอยู่ตามแนวคิดที่ว่า “ร่วมกันแยกขยะสักนิด ชีวิตแจ่มใส ชุมชนปราศจากโรคภัย ไร้มลพิษ” 44

คอหงส์นครแห่งปญั ญา สเี ขยี วนา่ อยู่ เทศบาลเมืองคอหงส์ จ.สงขลา เขาคอหงส์..ภูเขาเล็กๆที่ปกคลุมด้วย ผนื ปา่ แหง่ นีอ้ ยูไ่ มไ่ กลความเจรญิ ในตวั เมอื ง หาดใหญ่นัก “กิจกรรมอนุรักษ์ เขาคอหงส์” จึงเป็นกิจกรรมที่กระตุ้น จิตสำ�นึกให้คนชุมชนและทุกภาคส่วนร่วม มือกันดูแลธรรมชาติที่ใกล้ชิดเมืองมากๆไว้ ตามนโยบายของเทศบาลท่ีว่า “สนับสนุน สง่ เสรมิ การอนรุ กั ษเ์ ขาคอหงส์ รกั ษส์ ง่ิ แวดลอ้ ม รกั ษโ์ ลก” มกี ารใชห้ ลกั วชิ าการในการปลกู ปา่ เพิ่มเติม ร่วมกับการใช้หลักความศรัทธา ที่มีต่อเจ้าพ่อคอหงส์ซึ่งจะมีการบวงสรวง เพื่อความเป็นสิริมงคล นอกจากนี้ ความศรัทธาในพุทธศาสนา ยังก่อให้เกิด “กิจกรรมคัดแยกขยะเปลี่ยน เป็นกองบุญ” โดยการนำ�ขยะรีไซเคิลที่ได้ จากการคัดแยกไปทอดผ้าป่าทำ�บุญเข้าวัด กิจกรรมนี้สามารถแยกขยะรีไซเคิลได้ ประมาณ 5 ตันต่อปี ทำ�ให้คนในชุมชนรู้จัก คัดแยกขยะก่อนทิ้ง และเห็นคุณค่าของขยะ ที่สามารถนำ�กลับมาใช้ใหม่ได้ 45

รางวัล และการเชิดชูเกยี รติ 46

รางวลั ชนะเลศิ เทศบาลน่าอย่อู ย่างย่งั ยนื ยอดเย่ยี มระดับประเทศ ประจำ�ปี 2555 ประเภทเทศบาลขนาดใหญ่ เทศบาลเมอื งกระบี่ จงั หวดั กระบ่ี ประเภทเทศบาลขนาดกลาง เทศบาลเมอื งพนสั นคิ ม จังหวดั ชลบุรี ประเภทเทศบาลขนาดเลก็ เทศบาลตำ�บลเรณูนคร จังหวดั นครพนม 47

รางวัลชนะเลิศดา้ นสง่ิ แวดลอ้ ม “เมอื งสวย นำ้ �ใส ไรม้ ลพษิ เพยี งกนิ อยู่ รคู้ ดิ เปน็ มติ รกบั สง่ิ แวดลอ้ ม” ประจำ�ปี 2555 ประเภทเทศบาลขนาดใหญ่ เทศบาลนครเชยี งราย จังหวัดเชยี งราย ประเภทเทศบาลขนาดกลาง เทศบาลเมืองพิจติ ร จังหวดั พิจิตร ประเภทเทศบาลขนาดเล็ก เทศบาลตำ�บลหนองเตง็ จงั หวัดบรุ รี ัมย์ 48

รางวลั ชนะเลิศ เทศบาลดา้ นส่งิ แวดล้อมย่งั ยืนยอดเย่ียมระดบั ประเทศ ประจำ�ปี 2558 ประเภทเทศบาลขนาดใหญ่ เทศบาลเมอื งกระบ่ี จงั หวดั กระบ่ี ประเภทเทศบาลขนาดกลาง เทศบาลตำ�บลเกาะคา จงั หวดั ลำ�ปาง ประเภทเทศบาลขนาดเลก็ เทศบาลตำ�บลเชยี งเคย่ี น จังหวดั เชียงราย 49

บทสรุป ภาพรวมของการดำ�เนินงาน สร้างการมสี ่วนรว่ ม และความต่อเนือ่ ง ตอ่ ยอด ขยายผล กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม โดยสำ�นักส่งเสริมการมีส่วนร่วมของ ประชาชน มีภารกิจในการดำ�เนินงานเพื่อตอบสนองแนวคิด “การพัฒนา ที่ยั่งยืน” โดยยึดหลัก “ประชาชนเป็นศูนย์กลางของการพัฒนาท้องถิ่น” ซึ่งให้ความสำ�คัญกับ “กระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชนในทุกขั้นตอน” ด้วยการร่วมมือกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น สำ�นักงานทรัพยากรธรรมชาติ และสิง่ แวดลอ้ มจงั หวดั และส�ำ นกั งานสิง่ แวดลอ้ มภาค ด�ำ เนนิ โครงการสง่ เสรมิ ท้องถิ่นสู่สังคมสีเขียว ซึ่งขับเคลื่อนการดำ�เนินงานด้วยกระบวนการมีส่วนร่วม ของพหุภาคีเพื่อการพัฒนาชุมชนอย่างยั่งยืน โดยใช้แผนปฏิบัติการ 21 ระดับท้องถิ่น (Local Agenda 21; LA 21) เป็นเครื่องมือในการบริหาร จัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม และ “พัฒนาชุมชน ท้องถิ่นให้ น่าอยู่อย่างยั่งยืน และพัฒนาประเทศไทยก้าวไปสู่สังคมสีเขียว” โดยโครงการส่งเสริมท้องถิ่นสู่สังคมสีเขียว เป็นการขับเคลื่อนเชิง กระบวนการที่มุ่งเน้นการส่งเสริมและพัฒนาศักยภาพพหุภาคีทุกภาคส่วนใน พืน้ ทีอ่ ันประกอบด้วย แกนน�ำ ในชุมชน เจา้ หนา้ ทีจ่ ากหนว่ ยงานองค์กรปกครอง ส่วนท้องถิ่น (เทศบาล อบต. อบจ.) ภาครัฐ ภาคเอกชน สถาบันการศึกษา อาสาสมัครพิทักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมหมู่บ้าน (ทสม.) และ สถาบันศาสนา ให้มีความเข้มแข็ง มีศักยภาพในการพึ่งพาตนเองได้และเข้ามา มีส่วนร่วมคิดร่วมวางแผน ร่วมตัดสินใจแก้ไขปัญหา ร่วมลงมือปฏิบัติ ร่วมรับ ประโยชน์ ร่วมถอดบทเรียนและติดตามประเมินผลในการดูแล อนุรักษ์ ฟื้นฟู ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในท้องถิ่นของตนเองได้อย่างยั่งยืน ทั้งนี้ มีกระบวนการพัฒนาสู่ “ชุมชนท้องถิ่นน่าอยู่อย่างยั่งยืน และก้าวสู่สังคม สีเขียว” 3 กระบวนการ กล่าวคือ 50