มาตรฐาน ISO 14000

มาตรฐาน ISO 14000ปีที่ 1 ฉบบั ท่ี 1พรจนั ทร์ ฉนั ทวศนิ กลุ ปัจจุบนั ท่ัวโลกได้มกี ารเคลอื่ นไหว เพื่อการบารุงรกั ษาและการปรบั ปรงุ คุณภาพสงิ่ แวดล้อม และปกปอ้ งสขุ ภาพของมวลมนุษย์ ปญั หาสิ่งแวดลอ้ มในขณะนว้ี กิ ฤตเกินกวา่ ท่ีจะใช้มาตรการระดบั ประเทศมาแกไ้ ข แต่เป็นปญั หาของโลกท่ีทุกประเทศต้องร่วมมือในการแก้ไขปัญหาซง่ึ รวมทัง้ ภาครัฐบาลและเอกชน โดยการวางมาตรฐานและปรชั ญาในการพัฒนาดา้ นตา่ งๆ ควบคูไ่ ปกบั การดแู ลสิ่งแวดล้อม ปญั หาส่งิ แวดล้อมเป็นปัญหาที่ทว่ั โลกให้ความสนใจและหลายองค์การไดร้ บั ความกดดนั ให้มกี ารแก้ไขปัญหาสงิ่ แวดล้อม ซ่ึงสะท้อนให้เห็นได้จากการเรยี กร้องให้มกี ารกาหนดมาตรฐานเก่ียวกับระบบการจัดการส่งิ แวดลอ้ มทด่ี ขี ึน้ ในระดบั ประเทศ ระดบั ภูมิภาค และระดับระหว่างประเทศเพอื่ ใหม้ หี ลักเกณฑเ์ ดยี วกนั สาหรับใชเ้ ปน็ แนวทางในการปรับปรุงหรือพฒั นาระบบการจดั การส่ิงแวดล้อม องคก์ ารระหวา่ งประเทศวา่ ดว้ ยมาตรฐาน ( The International Organization for Standardization ISO)กไ็ ด้รับการเรยี กร้องจากบรรดาประเทศสมาชกิ ในเร่อื งดังกลา่ วและได้มีการดาเนินการเพื่อจดั วางระบบมาตรฐานใหมค่ ือ ISO 14000 โดยมวี ัตถปุ ระสงค์เพือ่ วางมาตรฐานการจดั การสง่ิ แวดลอ้ ม และแนะนาหนว่ ยงานตา่ งๆ ในเรอ่ื งของระบบการจดั การส่งิ แวดลอ้ ม (Environment Management System EMS) ซงึ่ สามารถรวมเข้ากับระบบบรหิ ารอืน่ ๆ ของหนว่ ยงานเพือ่ ทจ่ี ะชว่ ยให้หนว่ ยงานเหลา่ น้ันประสบความสาเร็จในเรอื่ งของระบบการจดั การสงิ่ แวดลอ้ มพรอ้ มไปกบั ความสาเร็จทางธุรกิจ ระบบ EMS มคี วามสัมพันธอ์ ยา่ งยิ่งกบั การวางแผนงานและการดาเนนิ งานการบรหิ ารขององค์การอย่างมาก ในการทอ่ี งค์การนนั้ ๆ จะบรรลคุ วามสาเร็จในแผนงานด้านการจดั การส่งิ แวดล้อมตามีทตี่ งั้ เป้าหมายไว้หรอื ไม่ ระบบการบริหารในทน่ี ี้หมายรวมถงึ หนว่ ยงานนั้นมีการจดั วางผงั องคก์ ารอยา่ งไร ระดบั ผู้จดั การพนักงานและคนงาน มหี น้าท่คี วามรับผดิ ชอบอย่างไร การวางแผนการใชท้ รัพยากรและการประเมนิ ผลงานเปน็อย่างไร ระบบการบรหิ ารนคี้ วรมสี ว่ นส่งเสริมใหเ้ กดิ ผลผลิตทม่ี คี ณุ ภาพ การบรหิ ารทม่ี ีคุณภาพและมีผลกาไรที่เหมาะสม อยา่ งไรก็ตาม มหี นว่ ยงานเพยี งน้อยรายท่มี รี ะบบการบรหิ ารทม่ี ีส่วนสง่ เสรมิ ตอ่ ระบบ EMS การใช้ระบบ EMS จะมงุ่ เน้นในเรอื่ งของระบบการจัดการทีจ่ ะเอื้ออานวยให้มกี ารดาเนินการดา้ นการจัดการสิง่ แวดล้อมอยา่ งเป็นระบบISO 14000 คอื อะไร การเตรยี มการในเร่อื งมาตรฐาน ISO 14000 ไดเ้ รม่ิ ดาเนินการในปี 1993 (2536) โดยคณะกรรมการวชิ าการ ISO ด้านการจดั การสง่ิ แวดล้อม เรียกวา่ ISO/TC 207 ไดถ้ กู จดั ตั้งขึน้ เพื่อพฒั นาปรับปรงุ เกี่ยวกบัมาตรฐานนานาชาตใิ นเรอื่ งเกย่ี วกบั สง่ิ แวดลอ้ ม คณะกรรมการ ISO/TC 207 ประกอบด้วยคณะอนกุ รรมการทางวชิ าการมากกวา่ 20 คณะ และคณะทางานซง่ึ รับผดิ ชอบในเรอ่ื งเฉพาะเกยี่ วกับสิง่ แวดลอ้ มและในปี 2538คณะอนกุ รรมการคณะตา่ งๆ ได้พิจารณารา่ งมาตรฐานรวม 5 ฉบบั แล้วเสร็จ และส่งเวียนให้ประเทศสมาชกิ ออกเสียงลงคะแนนใหค้ วามเหน็ ชอบแลว้

มาตรฐาน ISO 14000 คอื มาตรฐานสากลวา่ ด้วยการจดั การส่งิ แวดล้อม เปน็ มาตรฐานทกี่ าหนดให้องคก์ ารมกี ารจัดต้งั ระบบการบรหิ ารที่คานงึ ถงึ สงิ่ แวดล้อมขององค์การน้ันๆ ซง่ึ ไมข่ ดั ตอ่ กฎหมายและข้อบงั คบั ดา้ นส่ิงแวดลอ้ มขององคก์ ารนั้นๆ ระบบการจดั การสิ่งแวดล้อมเป็นแกนกลางท่สี าคัญของมาตรฐาน ISO 14000 และจดั เป็นส่วนหนง่ึ ของระบบบรหิ ารทัง้ หมด เช่นเดยี วกบั การบรหิ ารธุรกจิ รวมทงั้ โครงสรา้ งขององคก์ าร ความรับผดิ ชอบในการทางานขัน้ ตอนกระบวนการ และการจัดการทรพั ยากร เพ่อื กาหนดและนานโยบายดา้ นสงิ่ แวดลอ้ มขององค์การนน้ั ๆ ไปปฏิบัติ โดยมุ่งท่จี ะปรบั ปรุงผลการดาเนินงานทม่ี ผี ลกระทบต่อสิง่ แวดล้อมอยา่ งต่อเนื่อง มาตรฐาน ISO 14000 จะครอบคลุมถึงการฝึกอบรมพนกั งาน การจดั การดา้ นความรับผดิ ชอบ และระบบต่างๆทตี่ ้องทางาน มาตรฐาน ISO 14000 ประกอบดว้ ย ISO 14000 - หลักเกณฑท์ วั่ ไปของการจดั การด้านส่ิงแวดลอ้ ม ISO 14001,14004- ระบบการจดั การสงิ่ แวดลอ้ ม ISO 14010,14012- การตรวจสอบส่งิ แวดล้อม ISO 14031 - การตรวจสอบพฤตกิ รรมดา้ นส่งิ แวดล้อม มาตรฐาน ISO 14000 น้เี ป็นมาตรฐานทม่ี วี ัตถุประสงคเ์ พื่อให้องค์กรต่างๆ นาไปใช้ในลักษณะของการสง่ เสริมสนบั สนนุ เพ่อื ใหเ้ กิดการจัดการคุณภาพสงิ่ แวดลอ้ มทดี่ ี หน่วยงานทจ่ี ะรับเอามาตรฐาน ISO 14000 ไปใช้น้ัน สามารถทจ่ี ะนาไปใชโ้ ดยทัว่ ทงั้ องคก์ ร หรอือาจจะดาเนนิ การเฉพาะหนว่ ยยอ่ ยเพยี งหนว่ ยตา่ งจากความยืดหยุ่นข้อน้ี คาดวา่ อตุ สาหกรรมขนาดเลก็ และกลางคงนาไปใช้ไดอ้ ยา่ งประสบผลสาเรจ็ ไดซ้ ึ่งคาดวา่ จะนามาใชไ้ ดใ้ นเดอื นกรกฎาคม 2539 นี้ข้นั ตอนการดาเนนิ การตามมาตรฐาน ISO 14000 ขั้นแรกทสี่ าคัญคอื ผบู้ รหิ ารระดบั สูงของหนว่ ยงานต้องมกี ารประกาศนโยบายเกีย่ วกับสิง่ แวดล้อม โดยมกี ารชแ้ี จงถึงวัตถุประสงค์ นโยบายและการดาเนินการเพ่ือการรกั ษาสง่ิ แวดล้อมโดยไมข่ ดั กบั ระเบียบและกฎหมายสิง่ แวดลอ้ ม ขั้นทีส่ อง คือการวางแผน หน่วยงานควรจะมกี ารตรวจสอบหรอื ทบทวนการดาเนนิ งานเพื่อดผู ลกระทบตอ่ สงิ่ แวดลอ้ ม ตวั อยา่ งเช่น โรงงานหลอ่ โลหะควรมกี ารวดั มลพษิ ท่ีออกจากปลอ่ งไฟ โรงงานชุบโครเม่ียมควรมีการตรวจสภาพน้าเสยี ที่เกดิ ข้ึน หลังจากที่ไดม้ ีการตรวจสาอบถงึ ผลกระทบต่อสิ่งแวดลอ้ มจากโรงงานอุตสาหกรรมแลว้ ก็สามารถตั้งวัตถปุ ระสงคใ์ ห้สอดคลอ้ งกบั กฎหมายความตอ้ งการของลกู คา้ การปฏิบัตแิ ละความสามารถทางเทคโนโลยี และค่าใชจ้ ่ายของการดาเนินการ องคก์ รจะต้องมีการจัดวางโปรแกรมแผนการปฏบิ ตั ิงานซง่ึ ประกอบด้วยวธิ ีการและระยะเวลา เพ่ือบรรลุวตั ถุประสงค์นน้ั ๆ การจดั สรรทรัพยากรท้งั ทางดา้ นการเงนิ และบคุ ลากรแลว้ การเตรยี มการเพ่อื บรรลวุ ตั ถุประสงค์ของโครงการตวั อยา่ งเช่น โรงงานชุบโครเม่ยี มทราบวา่ ผลกระทบทีสาคญั ทโ่ี รงงานกระทาตอ่ ส่ิงแวดล้อม คือน้าเสยี ซงึ่ จะประกอบดว้ ยสารโลหะจานวนมากเกินกวา่ ทีก่ ฎหมายกาหนด ทางโรงงานกค็ วรจะหาวิธบี าบัดนา้ เสียซึง่ อาจจะเป็นวิธีทางเคมมี าใชเ้ พอื่ ปรับปรุงสง่ิ แวดลอ้ ม อยา่ งไรกต็ ามโรงงานก็จาเปน็ ตอ้ งคานงึ ถงึ ความสามารถทางเทคโนโลยแี ละด้านการเงนิ ดว้ ย รวมทง้ั ความคิดเห็นของลูกคา้ กฎหมาย และวธิ ีดาเนินการดา้ นสิ่งแวดลอ้ มก่อนทจ่ี ะตงั้ เปน็ วตั ถปุ ระสงค์ หลังจากมวี ตั ถปุ ระสงคแ์ ล้ว ก็จดั สรรพนกั งานเพือ่ รบั ผิดชอบดาเนนิ การ

หลังจากมกี ารจดั ทานโยบาย และจดั วางแผนงานแลว้ ข้นั ตอ่ ไปคอื การดาเนินการเพ่อื ทจ่ี ะให้ประสบความสาเรจ็ ทงั้ ฝา่ ยบริหารและพนักงานตอ้ งถอื เปน็ ภาระผูกพันมีการส่อื สารทีด่ ี และการทาใหพ้ นกั งานทราบถึงนโยบายของผบู้ รหิ าร และการยอมรับถงึ ความสาคัญของการร่วมมอื ของฝา่ ยพนักงานจะเปน็ ส่ิงสาคัญ การทจ่ี ะไดร้ บั ความรว่ มมือจากพนกั งานคอ่ นขา้ งจะเป็นการยากมากในอตุ สาหกรรมขนาดเล็กและกลาง เนอื่ งจากพนกั งานจะมกี ารศกึ ษาค่อนขา้ งตา่ ถา้ ระดับผบู้ รหิ ารไม่ใช้มาตรการบังคบั ก็มีโอกาสนอ้ ยมาก ทร่ี ะดบั คนงานจะให้ความรว่ มมือในการรักษาสงิ่ แวดลอ้ ม ผูบ้ ริหารตอ้ งใชค้ วามพยายามอยา่ งสงู ในการโน้มน้าวพนักงาน ซง่ึ เปน็ลกั ษณะความแตกต่างระหวา่ งอตุ สาหกรรมขนาดใหญแ่ ละขนาดกลาง และอาจเป็นปญั หาในการจะได้รบัใบรับรองของ ISO 14000 นอกจากนี้ เพอ่ื สรา้ งให้เกดิ การส่อื สารท่ีมีประสิทธภิ าพกบั พนักงาน และสร้างบรรยากาศสาหรบั การรักษาสภาพแวดลอ้ ม นายจา้ งควรให้ความรู้และการฝึกอบรมแกพ่ นกั งาน และชีแ้ จงใหเ้ ขา้ ใจถงึ วตั ถปุ ระสงค์และวธิ ีดาเนนิ การเพื่อรักษาสง่ิ แวดลอ้ ม หน่วยงานจะตอ้ งมกี ารจัดเตรยี มบคุ ลากรและการเงินให้พอเพยี งสาหรบั การดาเนนิ งาน และมีการจดั แบง่ความรบั ผดิ ชอบ มีการวดั การดาเนนิ งานของการจดั การดา้ นส่งิ แวดล้อมและมีการตรวจสอบระบบเป็นระยะๆ ถา้การดาเนินงานไม่บรรลตุ ามวตั ถปุ ระสงค์ท่ตี ง้ั ไวก้ ็ควรมวี ธิ กี ารอื่นมาแทน และสามารถชี้ไดว้ า่ อะไรเป็นสาเหตขุ องความเบี่ยงเบนนั้นๆ และแนะนามาตรการที่ถูกตอ้ งมาใชแ้ ทน ผ้ตู รวจสอบจะเป็นผ้ตู ดั สินใจวา่ ระบบการจดั การสิ่งแวดลอ้ มไดม้ กี ารดาเนนิ การอย่างต่อเน่ืองและเหมาะสมอยา่ งไร และควรให้ผบู้ รหิ ารรับทราบความก้าวหนา้ ของการดาเนินงาน สิง่ ที่สาคัญทีส่ ุดของมาตรฐาน ISO 14000 กค็ อื การทจ่ี ะต้องมกี ารดาเนนิ การปรับปรงุ อยา่ งต่อเน่ืองเหมาะสมและอยา่ งมปี ระสทิ ธผิ ล ฉะน้นั ผบู้ ริหารระดับสูงจะตอ้ งมีการทบทวนและประเมินระบบ EMS และควรจะอยู่ในนโยบายของการรกั ษาสงิ่ แวดล้อม ซ่ึงตอ้ งมีการปรับปรงุ อยา่ งต่อเนือ่ งดว้ ยความสาคญั ของมาตรฐาน ISO 14000 มาตรฐาน ISO 14000 เปน็ มาตรฐานใหมเ่ กย่ี วกับส่ิงแวดล้อม ซง่ึ องคก์ ารและบริษัทต่างๆ สามารถนาไปใชไ้ ด้ตามความสมคั รใจโดยไมม่ กี ฎหมายบังคบั การไมม่ กี ฎหมายบังคับเช่นน้ี จะทาใหม้ าตรฐานใหมน่ ม้ี ีผลกระทบต่อองคก์ รอย่างไร และในขอบเขตแคไ่ หน มาตรฐาน ISO 14000 ไม่ต้องใช้กฎหมายเพ่ือใหม้ ผี ลกระทบต่อธุรกจิ โลก ดังจะเห็นได้จากในปจั จุบันน้ีทุกคนยอ่ มตระหนักถงึ ความสาคญั ของสิ่งแวดล้อม เชน่ เมื่อรูว้ า่ สารเคมี ที่ใชใ้ นตเู้ ยน็ แอร์ รถ และในสินคา้หลายๆ อยา่ งเป็นอนั ตรายตอ่ ชั้นบรรยากาศโลก สังคมกม็ มี าตรการตอบสนองทนั ทีในการไมใ่ ชส้ ารนนั้ ๆ ถงึ แมว้ า่การไมใ่ ช้สารน้นั จะเป็นผลลาบาก และทาให้เกดิ ภาวะขาดทุนต่อธุรกจิ เปน็ จานวนมาก รฐั บาลไมใ่ ชผ่ ทู้ ีส่ นับสนนุ ISO 14000 แตเ่ พยี งฝา่ ยเดยี ว องค์การธรุ กจิ ตา่ งๆ กต็ ้องดาเนนิ การตามาตรฐานใหมน่ ี้อยา่ งเต็มใจ บรรดาหนว่ ยงานธุรกิจต่างๆ ต้องดาเนินการเพราะความกดดันทางธรุ กจิ หนว่ ยงานที่ไมส่ ามารถรบั มาตรฐาน ISO 14000 ไปใช้ได้ อาจจะประสบปญั หาในการดาเนนิ ธรุ กจิ การตดิ ตอ่ กบั สถาบันการเงินเรอื่ งการขอสนิ เชอ่ื เพราะสถาบันการเงินจะพิจารณาใหค้ วามชว่ ยเหลอื แก่หนว่ ยงานธุรกิจทมี่ ีการจัดการสง่ิ แวดลอ้ ม

จะเหน็ ไดช้ ดั วา่ มาตรฐาน ISO 14000 จะเป็นการพฒั นา และมีอิทธิพลอย่างมหาศาลสาหรับสงั คมธรุ กิจในทกุ ระดับ ในระดบั บรษิ ัท จะมีผลตอ่ วิธีดาเนนิ งานของบรษิ ทั น้ันๆ ทง้ั ตอ่ ผ้จู ดั ส่งสินคา้ ผู้รบั เหมาช่วงและลูกคา้ และสถาบันการเงนิ นอกจากนจี้ ะมผี ลต่อการดาเนนิ งานภายในของกระบวนการผลิต การใชว้ ตั ถดุ ิบและระบบการบรหิ าร ในระดบั อตุ สาหกรรม จะมีผลกระทบอย่างมากสาหรับธรุ กิจอตุ สาหกรรมทไ่ี มส่ ามารถรบั เอามาตรฐานสิ่งแวดล้อมไปใช้ได้ มาตรฐาน ISO 14000 ยังสามารถทาใหเ้ กิดอตุ าสาหกรรมชนิดใหม่ขึ้นเพอ่ื ทดแทนสารท่เี ป็นอันตรายตอ่ สภาพแวดลอ้ ม สารทเ่ี ปน็ อนั ตรายจะถกู กาจัดออกไปและมกี ารคดิ คน้ สารใหมข่ ึ้นมาใชแ้ ทน ในระดบั ประเทศ มาตรฐาน ISO 14000 จะมีผลกระทบตอ่ การคา้ ระหว่างประเทศ เราจะเห็นวา่ บรษิ ทัตา่ งๆ พยายามใหบ้ ริษทั คคู่ า้ ของคนคานึงถงึ ส่งิ แวดลอ้ ม โดยจะไมด่ าเนนิ ธุรกิจดว้ ยหากไมม่ กี ารดาเนนิ การรักษาสิ่งแวดลอ้ มและในทานองเดียวกนั ถา้ ประเทศไหนไม่นามาตรฐาน ISO 14000 เขา้ ไปใชก้ จ็ ะพบกับปญั หา และไม่เป็นที่ยอมรับในการดาเนนิ ธรุ กจิ กบั ประเทศอื่น และสญู เสยี โอกาสในการดาเนนิ ธุรกจิ ระหวา่ งประเทศคา่ ใชจ้ า่ ยและผลประโยชน์ท่ีจะไดร้ บั อาจจะกล่าวไดว้ า่ คา่ ใชจ้ า่ ยในการบรรลคุ วามสาเร็จในการได้รับใบรับรองมาตรฐาน ISO 14000 จะขึ้นอยกู่ ับวฒั นธรรมองค์การของหน่วยงานน้นั ๆ ด้วย เนอื่ งจากมาตรฐาน ISO 14000 ยงั ไม่มกี ารประกาศใช้อยา่ งเป็นทางการ จงึ ยงั ไม่ทราบถึงคา่ ใช้จา่ ยทแ่ี นน่ อนได้ อยา่ งไรก็ตามมาตรฐาน ISO 14000 จะใชห้ ลักสาคัญคลา้ ยกบมาตรฐาน ISO 9000 และท้งั สองมาตรฐานนกี้ จ็ ะเป็นการจัดตง้ั ระบบบริหารเพ่ือบรรลุวตั ถุประสงค์ท่ีเฉพาะเจาะจง ฉะน้ันจึงกลา่ วไดว้ า่ คา่ ใชจ้ า่ ยเพ่อื ดาเนินการเพอื่ บรรลวุ ัตถปุ ระสงคข์ องมาตรฐาน ISO 14000และมาตรฐาน ISO 9000 จะอยใู่ นระดบั เดียวกนั ผลที่ได้จากการดาเนนิ มาตรฐาน ISO 14000 จะมีมากกว่าสง่ิ ท่ีลงทุนไปอยา่ งแนน่ อน ผลประโยชนท์ ีไ่ ด้รับโดยตรง คอื การลดการใช้ทรัพยากรด้านวสั ดุ พลงั งาน ลดค่าใชจ้ ่ายในการจดั การผลิต ลดความเสีย่ งภยั ทเ่ี กดิ ต่อชมุ ชนรอบๆ ผลประโยชนท์ างออ้ มคือ การเปน็ ทย่ี อมรบั ของสังคมวา่ ไมเ่ ป็นผู้ทาลายส่งิ แวดลอ้ มทาใหเ้ กดิ สัมพนั ธภาพทีด่ ตี ่อชมุ ชน ลูกคา้ และพนกั งานมชี อื่ เสยี งได้รบั ยกย่องวา่ เปน็ ผอู้ นรุ กั ษ์สิ่งแวดลอ้ ม และเพม่ิ โอกาสทางธรุ กิจซง่ึ เป็นผลจากการคิดรเิ รมิ่ ผลิตภณั ฑท์ ่ไี มท่ าลายสงิ่ แวดล้อม ซ่งึ นับวา่ เปน็ประโยชนอ์ ย่างยิ่งบทสรุป ISO 14000 เป็นมาตรฐานระหวา่ งประเทศ เพ่ือการจดั การสงิ่ แวดลอ้ มเพื่อสรา้ งใหเ้ กดิ การยอมรบั ในสงั คมธุรกจิ แตจ่ ะไม่เกิดประโยชน์เลยถ้าทกุ คนเพยี งคานึงวา่ การที่ต้องดาเนนิ การตามมาตรฐาน ISO 14000 เพียงเพอ่ื ประโยชน์ทางการค้าเพยี งอยา่ งเดียว แต่ทกุ คน ทุกประเทศ ควรจะรับเอามาตรฐานนีไ้ ปใช้ เพอื่ การปรับปรงุปกปอ้ งส่งิ แวดล้อมอยา่ งตอ่ เนอื่ ง และเป็นภาระผกู พันของทกุ คนในองคก์ ร โดยไมใ่ ช่หวงั เพยี งใบรบั รองจากมาตรฐาน ISO 14000 วา่ เป็นเครือ่ งหมายทางการคา้ เท่าน้ันท่ีมา : www.bqiconsultant.com/private_folder/detrail/09000122.doc