9.SINIF KİMYA SORU BANKASI

Kimya SORU BANKASI ➘ Yeni Öğretim Programına Uygun 9.SINIF ➘ Kazanım Testleri ➘ Sarmal ve Ünite Testleri ➘ Beceri Temelli Sorular ➘ PISA Yaprakları ➘ Etkinlik ve Yazılıya Hazırlık Soruları ➘ Akıllı Kâğıtlar ve Sıcak Bölgeler VİDEO ÇÖZÜMLÜ Bünyam n AKTAŞ Bayram YILDIZ M. Fat h ŞİMŞEK

SICAK BÖLGE İNDİR Konunun uyarı niteliğindeki özelliklerini UYGULAMAYI vurgulayarak belirten sayfalar İNDİR KAZANIM TESTİ VİDEOLAR CEBİNE GELSİN Ünitenin alt başlıklarından oluşturulan testler ÜNİTE TESTİ Üniteye genel bakış sağlayan testler ETKİNLİK Üniteyi analiz - sentez düzeyinde kavratıcı etkinlikler YAZILI SORULARI Yazılıya prova niteliğindeki sayfalar PISA Yaprakları Sentez ve uygulama düzeyindeki yeni nesil sorular AKILLI KÂĞITLAR w w ww o .mcom Nokta atışı bilgiler SARMAL TESTLER Unutmayı engelleyen, öğrenmeyi pekiştiren, önceki üniteyi tekrar ettiren testler ww..sbasramkiallliptaohrttaal.c ÖĞRETMEN ÜYELİĞİ SEÇİMİ İLE SİSTEME GİRİŞ YAPARAK DİJİTAL İNTERNETE BAĞLI OLSUN VEYA İSTEDİĞİNİZ SORULARLA KENDİ SİSTEME ÜYELİK FORMUNU İÇERİKLERİNİZİ İSTEDİĞİNİZ YERE OLMASIN DİLEDİĞİNİZ TESTİNİZİ OLUŞTURABİLİRSİNİZ. DOLDURUNUZ. İNDİREBİLİRSİNİZ. PLATFORMLARDA İÇERİKLERİMİZİ KULLANABİLİRSİNİZ.

1. ÜNİTE KİMYA BİLİMİ NELER ÖĞRENECEKSİNİZ?  Simyadan Kimyaya  Kimya Disiplinleri ve Kimyacıların Çalışma Alanları  Elementler – Bileşikler  Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği

SICAK BÖLGE Kimya alanı ile ilgili bazı meslekler Kimya uygulamalarında iş sağlığı ve güvenliği • Kimya mühendisliği • Metalurji mühendisliği Yanıcı madde • Eczacılık Yakıcı madde • Kimyagerlik Korozif madde • Kimya öğretmenliği Patlayıcı madde Tahriş edici madde Elementler – Saf maddedirler. – Kimyasal sembollerle gösterilirler. – Aynı cins atomlardan oluşurlar. – Kendisini oluşturan atomların özelliğini gösterirler. – Kimyasal işlemlerle daha basit maddelere ayrıştırıla- mazlar. – Tek tür tanecik içerirler. Bileşikler Zehirli (toksik) madde Radyoaktif madde – Saf maddedirler. Çevreye zararlı madde – Kimyasal formüllerle gösterilirler. – Farklı cins atomlardan oluşurlar. – Kendisini oluşturan elementlerin özelliğini taşımazlar. – Kimyasal işlemlerle daha basite ayrıştırılabilirler. – Tek tür tanecik içerirler. Bazı bileşiklerin formül ve yaygın adları Bileşik formülü Yaygın adı B Beherglass 9. SINIF SARMAL KİMYA Tuz ruhu İ Erlenmayer HCl Kezzap L Dereceli silindir (mezür) HNO3 Zaç yağı G Pipet H2SO4 Karınca asiti İ Cam balon HCOOH Sirke asiti S Balon joje CH3COOH Sud kostik A Büret NaOH Potas kostik R Ayırma hunisi Kireç taşı M KOH Sönmemiş kireç A Sönmüş kireç L CaCO3 Çamaşır sodası CaO Yemek sodası 9 Ca(OH)2 Amonyak Na2CO3 Nişadır NaHCO3 Göztaşı NH3 Şap NH4Cl CuSO4 KAl(SO4)2

TEST-7 ELEMENTLER VE BİLEŞİKLER – III 1. a – Cl2 c – H2O 3. Bazı elementlere ve bileşikler aşağıdaki şeklin uygun b – HCl d – S8 bölmelerine yerleştirilecektir. Yukarıdaki maddelerin element ve bileşik olarak I II sınıflandırılması seçeneklerden hangisinde doğ- IV III V ru verilmiştir? Element Bileşik I. bölmeye NaHCO3 formül ile gösterilen bileşiğin yaygın adı yazılmıştır. A) a, b c, d II. bölmeye Cıva elementinin sembolü B) a, c b, d III. bölmeye Cu sembol ile gösterilen elementin adı C) b, c a, d IV. bölmeye Helyum elementinin sembolü D) c, d a, b V. bölmeye yaygın adı sud kostik olan bileşiğin for- E) a, d b, c mülü Buna göre şeklin doldurulması hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) Çamaşır sodası Cu Altın He KOH 9. SINIF SARMAL KİMYA 2. B B) Yemek sodası İ Hg Bakır Yaygın adı potas kostiktir. L He NaOH Hatice G İ C) Çamaşır sodası Moleküler yapılı bileşiktir. Cu Altın S He NaOH Zeynep A Monoatomik yapılı elementtir. R D) Yemek sodası M Hg Bakır Ali A He KOH Yukarıdaki öğrencilerin birer özelliğini söylediği L maddeler hangi seçenekte doğru verilmiştir? E) Yemek sodası Hg Altın Hatice Zeynep Ali He NaOH A) NaOH H2O He B) KOH O2 Na C) KOH CO2 Ne D) NaOH O2 Na E) KOH H2O O2 22

TEST-8 KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ – I 1. Hastanelerin röntgen odalarında bulunması ge- 5. Kıvılcıma, ısınmaya, aleve, çarpmaya ve sürtünmeye reken tehlike uyarı işareti hangi seçenekte doğru maruz kalındığında patlayabilir. verilmiştir? I A) B) C) D) E) II III 2. Kimya laboratuvarlarına girildiğinden itibaren Dinamit yapımında Kanser riski taşır ve kullanılan trinitrogliserin genetik bozukluğa uyulması gereken kurallardan hangisi aşağıda maddesinin bulunduğu yanlış verilmiştir? neden olur. A) Laboratuvar önlüğü giyilmelidir. kabın üzerinde yer B) Katı ve sıvı atıklar lavabolara dökülmelidir. almalıdır. C) Gözler için özel koruma gözlüğü takılmalıdır. D) Laboratuvardan çıkınca eller mutlaka yıkanmalıdır. Yukarıdaki şekilde verilen tehlike uyarı işaretine E) Laboratuvarda başkalarının dikkatini dağıtıcı ha- ait açıklamalardan hangileri doğrudur? reketler yapılmamalıdır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 6. Güvenlik uyarı işareti Anlamı Yanıcı madde I 3. Korozif madde olduğu bilinen bir maddenin şişe- B II İ si üzerinde aşağıdaki tehlike uyarı işaretlerinden L III Korozif madde hangisi bulunmalıdır? G Tabloda güvenlik uyarı işareti ve anlamlarından A) B) C) İ I, II ve III ile gösterilen yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? D) E) I II III 9. SINIF SARMAL KİMYA 4. Çevreye yayıldığında doğadaki canlılara, toprağa S A) A ve suya zarar verir. Canlıların ve çevrenin doğrudan R Toksik madde veya dolaylı yollardan zarar görmesine neden olur. M A B) Yukarıda özelliği verilen maddelerin kutusu üze- L Çevre için rinde seçeneklerdeki uyarı işaretlerinden hangisi bulunmalıdır? zararlı madde A) B) C) C) Radyoaktif madde D) Yakıcı madde D) E) E) Korozif madde 24

TEST-14 ÜNİTE TESTİ - 3 1. I. Değersiz madenleri altına çevirmek 3. Sülfürik asit kuvvetli bir asit olup suda her oranda çö- II. Ölümsüzlük iksirini bulmak III. Hastalıkları iyileştirmek için ilaç yapmak zünür. Simya döneminde keşfedilen, yoğunluğu yüksek olan, genellikle akü asidi olarak kullanılan bir maddedir. Yukarıda verilenlerden hangileri simya dönemin- Formül H2SO4 de simyacıları, araştırma yapmaya yönlendiren Yoğunluk 1,83 g/cm3 nedenler arasında yer alır? Kaynama noktası 337 °C A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Erime noktası 10° C D) II ve III E) I, II ve III Sülfürik asidin özelliklerinin verildiği yukarıdaki çalışma kimya disiplinlerinden hangisiyle ilgilidir? A) Polimer kimya B) Organik kimya C) Anorganik kimya D) Biyokimya E) Fizikokimya 4. Asitler ve bazlar arasında gerçekleşen tepkimeleri gözlemlemek için yapılan bir deneyde kullanılması 2. Yaptığı çalışma Bilim insanı gereken araç ve gereç listesi verilmiştir. Araç ve Gereç I. Maddenin en küçük parça- a. Robert Boyle B sı olan atomun parçalanabi- b. Antoine Lavoisier İ • 250 mL'lik erlenmayer leceğini belirtip nitrik asit, c. Ebu Bekir er-Razi L • Beherglass sülfürik asit ve kral suyu gibi d. Democritus G • Büret maddeleri elde etmiştir. e. Cabir bin Hayyan İ • Saat camı • Baget II. Kroze, fırın gibi laboratu- S • Sud kostik çözeltisi var araç-gereçlerini gelişti- A • Hidroklorik asit çözeltisi rip karıncalardan damıtma R Buna göre, bu deney sırasında aşağıdaki labora- yoluyla formik asidi elde M tuvar malzemelerinden hangisi kullanılmamıştır? etmiştir. A A) B) L III. Deneylerinde teraziyi kul- C) D) lanarak \"Kütlenin Korunumu Kanunu\"nu bulmuştur. 9. SINIF SARMAL KİMYA Bilim insanları ile yaptıkları çalışmaların eşleşti- rilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru göste- rilmiştir? A) I – c B) I – c C) I – e II – e II – e II – c E) III – a III – b III – b D) I – e E) I – d II – c II – b III – a III – a 36

ETKİNLİK – I AÇIK UÇLU SORULAR 1 I. Değersiz madenleri altına çevirmek 4 Element adlarının ve element sembollerinin veril- II. Ölümsüzlük iksirini bulmak. diği aşağıdaki tabloyu doldurunuz. III. Hastalıklara çareler bulmaya çalışmak. Yukarıda verilen ifadelerden hangileri simyacıla- Element Sembolü Element Sembolü rın çalışma alanları arasında yer alır? Kobalt I VI Au 2 Sıcaklık, basınç II Zn Kurşun VII gibi fiziksel faktörlerin III Hg I. kimyasal tepkimelere Gümüş Sn VIII IX etkilerini inceler. IV V Bakır P Platin X a) Analitik kimya 5 Bileşik formüllerinin ve yaygın adlarının verildiği Kan, idrar, su, toprak b) Organik kimya aşağıdaki tabloyu doldurunuz. gibi madde örnekleri- II. nin yapısında bulunan Bileşik formülü Yaygın adı maddelerin tür ve miktarlarını belirler. I. Ca(OH)2 II. H2SO4 Çok sayıda küçük III. KOH IV. CH3COOH birimin birbirine eklen- V. NaHCO3 III. mesi sonucu oluşan c) Fizikokimya 6 Tehlike uyarı işaretleri ve anlamları verilen aşağı- naylon, plastik, orlon d) Polimer kimya daki tabloyu doldurunuz. gibi büyük molekülleri inceler. Tehlike uyarı Anlamı işareti Yapısında C ve H B İ elementlerini birlikte L I. G IV. bulunduran bileşiklerin İ yapılarını, özellikle- S rini ve tepkimelerini A II. R inceler. M A Yukarıda verilen kimya disiplinleri ile bu disiplin- L III. lere ait açıklamaları eşleştiriniz. 9. SINIF SARMAL KİMYA 3 .....I........, ilaç hammaddelerinin elde edilmesi, ilaç- 7 Laboratuvarlarda kullanılan malzemeler ve adları ların kimyasal, fiziksel ve biyolojik özellik- verilen aşağıdaki tabloyu doldurunuz. lerini inceler. Malzeme Adı ......II......, bileşiminde metal bulunduran maddeleri I. çeşitli sanayi dallarında teknik ihtiyaçlara uygun olarak tasarlanması, geliştirilmesi II. ve üretilmesi aşamalarında çalışır. Yukarıdaki cümlelerde çalışma alanları verilen III. kimya ile ilgili meslekler hangileridir? 38

ETKİNLİK – II DOĞRU - YANLIŞ BOŞLUK DOLDURMA Aşağıdaki cümleler doğru ise yanındaki kutucu- Aşağıdaki boşlukları uygun kelimelerle dolduru- ğa \"D\", yanlış ise \"Y\" harfi yazınız. nuz. 1. Simya, çalışmalarını kontrollü deneye da- 1. ..................., kral suyunu bularak çalışmalarına kat- yandıran bir bilim dalıdır. mıştır. 2. Aristo elementleri ıslak, kuru, sıcak, so- 2. Aristonun dört element kavramındaki boşlukları ğuk özellikleri ile tanımlamıştır. doldurunuz. Ateş ....I..... ...II..... 3. Yanma olayını açıklayarak kütle ko- Hava Toprak runumu kanununu bulan bilim insanı Lavoisier'dir. ...III.... ....IV... Su 4. Tuz ruhu ve zaç yağını bularak çalışma- 3. .................... karbon temelli bileşiklerin yapısını ince- larına yeni bir yön kazandıran simyacı leyen kimyanın alt disiplinlerindendir. Cabir bin Hayyan'dır. 5. Cıva canlıların sinir sistemlerine zarar ve- 4. Aşağıdaki bileşiklerin kimyasal formüllerini ve rir. yaygın adlarını yazınız. 6. Biyokimya, canlı organizmaların kimya- Kimyasal formülü Yaygın adı sal yapısını ve hayatın devamı boyunca B NaCl ..........I.......... canlıda meydana gelen kimyasal olayları İ ..........II........... Kezzap inceleyen alt disiplindir. L CaO ........III......... G .........IV.......... Sud kostik İ 7. Aynı cins atomlardan oluşmuş saf mad- CaCO3 .........V.......... delere bileşik denir. S A Bileşikler fiziksel yöntemlerle daha basit R 5. Aşağıdaki tehlike uyarı işaretlerinin açıklamasını maddelere ayrılmaktadır. M 8. A yazınız. L 9. SINIF SARMAL KİMYA ..........I.......... 9. Laboratuvarda çalışma yaparken daima ...........II.......... su üzerine asit ekleyiniz. 10. Titrasyon işlemlerinde ve belli hacimde sı- ..........III.......... vı alınmasında kullanılan altında musluk ..........IV.......... bulunan ölçekli cam malzeme Büret'tir. 39

2. ÜNİTE ATOM VE PERİYODİK SİSTEM NELER ÖĞRENECEKSİNİZ?  Atom Modelleri  Atomun Temel Tanecikleri  Atom Türleri  Periyodik Sistemin Gelişimi ve Genel Özellikleri  Periyodik Sistemde Yer Bulma  Elementlerin Sınıflandırılması  Periyodik Sistemde Değişen Özellikler

SICAK BÖLGE • Atomun kütlesini protonlar ve nötronlar oluşturur. ATOM TÜRLERİ • Bir elementin sahip olduğu proton sayısı, nötron sayı- 1. İzotop Atomlar: sı, kütle numarası ve elektron sayısı element sembo- lü üzerinde gösterilebilir. • Proton sayıları aynı, nötron sayıları ve kütle numara- ları farklı olan atomlardır. İyon yükü Değerlik Örneğin; Yükseltgenme basamağı Kütle numarası • 1357Cl - 35 Cl • 1 H - 2 D - 31T • 12 C - 146C Nükleon sayısı 17 1 1 6 P31 3 – tanecikleri izotop atomlardır. Nötron sayısı 16 • İzotop atomların kimyasal özellikleri aynı, fiziksel 15 18 özellikleri farklıdır. Proton sayısı Elektron sayısı Atom numarası Çekirdek yükü NOT 35 Cl- ve 37 Cl+ izotop iyonlardır. İzotop iyonların hem 17 17 NOT kimyasal özellikleri hem de fiziksel özellikleri birbirinden Atom altı taneciklerin sayıları bulunurken aşağıdaki eşit- farklıdır. likler kullanılır. • Kütle numarası = Proton sayısı + Nötron sayısı 2. İzoton Atomlar: • Proton sayısı = İyon yükü + Elektron sayısı • Nötron sayıları aynı, proton sayıları ve kütle numara- ları farklı olan atomlardır. Örnek: 17Cl– iyonunun 18 nötronu olduğuna göre kütle numarasını ve elektron sayısını hesaplayınız. Örneğin; • 23 Na - 24 Mg • 19 F - 20 Ne 11 12 9 10 Çözüm: tanecikleri izoton atomlardır. • Proton sayısı = İyon yükü + Elektron sayısı • İzoton atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklı- dır. 17 = –1 + Elektron sayısı B İ Elektron sayısı = 18 L 3. İzobar Atomlar: • Kütle numarası = Proton sayısı + Nötron sayısı G • Kütle numaraları aynı, proton ve nötron sayıları farklı = 17 + 18 İ olan atomlardır. = 35 Örneğin; S • 146C - 14 N • 40 Ar - 4200Ca A 7 18 NOT R tanecikleri izobar atomlardır. 9. SINIF SARMAL KİMYA 7N7 7N43+ 7N31–0 M • İzobar atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır. İyon yükü sıfır A İyon yükü > 0 İyon yükü < 0 L 4. İzoelektronik Tanecikler: ise \"NÖTR\" ise \"KATYON\" ise \"ANYON\" atom denir. • Elektron sayıları ve elektron dağılımları aynı olan denir. denir. Proton sayısı taneciklerdir. elektron sayı- Proton sayısı Proton sayısı elektron sayı- elektron sayı- Örneğin; sına eşittir. sından daha sından daha • 8O2–, 10Ne ve 13Al3+ – büyüktür. küçüktür. Atomun çapı Atomun çapı taneciklerinin elektron sayıları 10 olup elektron dizi- azalmıştır. artmıştır. limleri 2 8 şeklindedir. • İzoelektronik taneciklerin fiziksel ve kimyasal özellik- leri farklıdır. 42

TEST-6 ATOM TÜRLERİ – I 1. Nötron sayısı 3. a, b, c ve d atomları belirli özelliklerine göre grafik T üzerinde belirtilen kutucuklara yerleştiriliyor. S Proton sayısı 14 6 a. C I II b. 14 N 7 Proton sayısı c. 168O Yukarıdaki grafikte verilen S ve T atomları ile ilgili, III d. 12 C 6 Nötron sayısı I. Aynı elemente aittirler. II. Nükleon sayıları T > S dir. Buna göre, doğru yerleşim aşağıdakilerden han- gisindeki gibi olmalıdır? III. Elektron sayıları eşit ise kimyasal özellikleri aynıdır. I. II. III. yargılarından hangileri doğrudur? A) a – d a–b b–c B) a – b b–c c–d A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) c – b a–b a–d D) a – c a–b a–d D) II ve III E) I, II ve III E) b – d a–c a–c B 4. X atomu ve Y3– iyonuna ait kütle numarası – elektron İ L sayısı grafiği verilmiştir. G Kütle numarası İ 33 2. X, Y ve Z atomlarının proton sayıları ve kütle numa- raları tabloda verilmiştir. S 32 X A 31 Y Atom Proton sayısı Kütle numarası R 9. SINIF SARMAL KİMYA M 15 16 17 18 Elektron sayısı X a 2a + 1 A Buna göre, Y a 2a + 2 L Z a+1 2a + 2 Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış- I. X in proton sayısı Y ninkinden bir fazladır. tır? II. İzoton taneciklerdir. A) X ve Y aynı elementin atomlarıdır. B) X ve Z izoton atomlardır. III. X+ iyonu ile Y3– iyonunun toplam tanecik sayıları birbirine eşittir. C) Y ve Z nin çekirdek kütleleri birbirine eşittir. yargılarından hangileri doğrudur? D) Y nin nötron sayısı proton sayısından iki eksiktir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III E) Z nin atom numarası nötron sayısına eşittir. D) II ve III E) I, II ve III 53

SICAK BÖLGE PERİYODİK SİSTEM PERİYODİK SİSTEMDE YER BULMA Rus kimyager Mendeleyev yaptığı çalışmalarda periyodik • Atomların proton sayısına göre elektron dizilişi yazılır. sistemi elementlerin kütle numaralarına göre düzenlemiştir. • Elektron dizilişindeki katman sayısı periyot numara- Günümüzde kullanılan modern periyodik sistem İngiliz fizikçi Henry Moseley'in yaptığı çalışmalar sonucunda ele- sını, son katmandaki elektron sayısı ise grup numa- mentlerin artan atom numaralarına göre düzenlenmiştir. rasını verir. Örneğin: s bloğu p bloğu 1. 18. 3Li : 2. periyot 1A (1. grup) 21 1A 2. d bloğu 13. 14.15.16.17.8A 1. Periyot 2A 3A 4A 5A 6A7A 2. Periyot 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.11.12. 7N : 2. periyot 5A (15. grup) 25 3. Periyot 3B 4B 5B6B 7B 8B 8B 8B1B 2B 4. Periyot 5. Periyot 6. Periyot 10Ne : 2. periyot 8A (18. grup) 7. Periyot 28 f bloğu 13Al : 3. periyot 3A (13. grup) 28 3 Periyodik Sistemle İlgili Genel Özellikler 16S : 3. periyot 6A (16. grup) • Yatay sıralara periyot, dikey sütunlara grup denir. 28 6 • 7 tane periyot, 18 tane grup vardır. 19K : 4. periyot 1A (1. grup) • 1. periyot hariç her periyot bir metalle başlar. 1. peri- 2881 yodun ilk elementi olan Hidrojen bir ametaldir. • A grubu elementlerine baş grup (ana grup) elementleri NOT denir. • B grubu elementlerine yan grup (geçiş) elementleri denir. 2He : 1. periyot 8A (18. grup) • Genel olarak 1A, 2A, B grupları ve 3A grubu element- B 2 leri metal, 4A, 5A, 6A ve 7A grubu elementleri ametal İ ve 8A grubu elementleri soygaz olarak sınıflandırılır. L Helyum değerlik elektron sayısı 2 olmasına rağmen soygaz olduğu için 8A grubunda yer alır. G İ Metallerin Genel Özellikleri NOT • 1A grubunda hidrojen, 3A grubunda bor hariç 1A, 2A, Periyodik sistemdeki grupların yaygın adları aşağıdaki S 3A grupları ve geçiş elementleri metaldir. A • Bileşiklerinde sadece pozitif değerlik alırlar. tabloda verilmiştir. R • Kendi aralarında bileşik oluşturmazlar. Kendi arala- M rında sadece metalik bağ içeren alaşımları Grup no Yaygın adı A (metal - metal karışım) oluştururlar. L • Ametaller ile iyonik bağlı bileşik oluştururlar. 1A Alkali metaller • Oksijenli bileşikleri bazik özellik gösterir. 2A Toprak alkali metaller 9. SINIF SARMAL KİMYA 3A Toprak metalleri Örneğin, CaO, Na2O, Fe2O3 bileşikleri bazik karakterlidir. 4A Karbon grubu • Isı ve elektriği iyi iletirler. 5A Azot grubu • Çoğu tel ve levha haline getirilebilir. • Yüzeyleri parlaktır. 6A Oksijen grubu (Kalkojenler) • Oda sıcaklığında cıva (Hg) hariç katı haldedirler. 7A Halojenler • Erime – kaynama noktaları ametal ve soygazlara 8A Soy gazlar göre daha yüksektir. • Doğada genellikle bileşikleri halinde bulunurlar. Ele- B grupları Geçiş metalleri ment halinde olanlar doğada monoatomik halde bulu- nurlar. (Al, Fe, Hg... gibi) 59

TEST-17 PERİYODİK SİSTEMDE DEĞİŞEN ÖZELLİKLER – III 1. 3. Katman sayıları eşit olan X, Y ve Z elementlerinin elektronegatiflik değerleri tabloda verilmiştir. 12 Element Elektronegatiflik 3 X 2,5 Y 2,1 Bir öğretmen öğrencisi Anıl’dan 11Na, 12Mg ve 13Al Z 4,0 elementlerini aşağıda verilen bilgilere göre şekle Buna göre bu elementlerin periyodik tablodaki yerleştirmesini istemiştir. dizilimleri aşağıdakilerden hangisinde doğru ve- • Atom çapı en küçük olan element 3. bölmeye rilmiştir? A) Y X Z B) X Y Z • 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan element C) Z X Y D) Y Z X 1. bölmeye E) Z Y X • Metalik özelliği en fazla olan element 2. bölmeye Buna göre, doğru yerleşim seçeneklerden hangi- 4. T sindeki gibi olmalıdır? X Y Z A) B) C) Mg Na Mg Al Na Mg KL Al Na Al D) E) Periyodik tabloda yerleri verilen elementler için aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? Al Mg Na Al A) Elektronegatifliği en yüksek olan element X'tir. Na Mg B) Y ve T nin son katmanlarındaki elektron sayıları B eşittir. İ C) Atom hacmi en küçük olan element K dir. L G D) Y nin X ile yaptığı bileşik iyonik bağlıdır. İ E) L ve Z arasında bileşik oluşurken L elektron verir. 2. X(g) + Q1 $ X+(g) + e– S 5. AX R T MY X+(g) + Q2 $ X2(g+) + e– A L X(g) + Q3 $ X2(g+) + 2e– Z Yukarıda verilen denklemlere göre, 9. SINIF SARMAL KİMYA I. Q1; X'in 1. iyonlaşma enerjisidir. Periyodik tabloda yerleri verilen elementler için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? II. Q2 2 1 dir. A) X in metalik özelliği Y ninkinden daha küçüktür. Q1 B) Y ve Z aralarında iyonik bağlı bileşik yapabilir. C) T nin son katmanında 8 elektron bulunur. III. Q3 = Q1 + Q2 dir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Atom hacmi en büyük olan Z dir. E) İyonlaşma enerjisi en büyük olan T dir. D) II ve III E) I, II ve III 77

TEST-21 ÜNİTE TESTİ - 3 1. Kimya öğretmeni Hatice Hanım tahtaya görselde veri- 3. I. torba II. torba III. torba len iki sayıyı yazmıştır. ✓ Grup Periyot Özellik A 10 12✓KnN 1A’dan 8A’ya 1’den 7’ye kadar Metal, ametal ve p kadar yazılar olan sayılar yazılı soygaz yazılı ✓ yazılı 8 tane top 7 tane top 6 tane top Hatice Öğretmen öğrencilerin bu sayıları kullanarak Aşağıda belirtilen torbalardan sırayla birer tane top atom çeşitleri için örnek oluşturmalarını istemektedir. çekilmektedir. Çekilen bu toplarda yazılan özelliklerde bir element var ise “✔” işareti, bu özelliklerde bir ele- ment yoksa “✘” işareti ile işaretlenmektedir. XKN ile YKN ; izotop atomlara örnektir. I. torba II. torba III. torba Böyle bir 1A 2. periyot Metal element olup 10 12 12 12 olmadığı Berke YKN ile ZKN ; izoton atomlara örnektir. 8A 1. periyot Soygaz 12 12 12 10 Can 3A 5. periyot Ametal XKN ile ZKN ; izobar atomlara örnektir. 7A 3. periyot Ametal 10 12 12 10 İlayda 1A 1. periyot Metal Buna göre, öğrencilerin oluşturduğu bu örnek- Buna göre, yukarıdaki tabloda elementlerin doğru olup/olmadığı işaretlenmesi hangi seçenekte doğ- lerden hangileri doğrudur? (KN: Kütle numarası, ru verilmiştir? p: Proton sayısı, n: Nötron sayısı) A) Berke B) Can B A) ✘ B) ✔ C) ✔ D) ✘ E) ✘ ✔ ✔ ✔ ✔ ✘ C) İlayda D) Berke ve İlayda İ ✔ ✘ ✘ ✔ ✔ ✘ ✔ ✘ ✘ ✔ E) Berke, Can ve İlayda L ✔ ✘ ✔ ✘ ✘ G İ S 9. SINIF SARMAL KİMYA A R M A L 2. I. 6239Cu ve 6259Cu+ 4. Aşağıda verilen taneciklerden hangisinin toplam II. 3157Cl ve 3177Cl III. 4108Ar ve 4200Ca elektron sayısı diğerlerinden farklıdır? Yukarıda verilen madde çiftlerinden hangilerinin (1H, 6C, 7N, 8O) kimyasal özellikleri farklıdır? A) NH+4 B) NH3 C) H2O D) OH– E) CN– A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III 85

TEST-23 SARMAL TEST – 2 1. Kimyasal maddelerin insan sağlığına ve çevreye za- 4. Kimya alt Uğraş alanı Kimyasal tepkimelerde moleküllerin rarlı etkilerine dikkat çekmek için güvenlik uyarı işa- disiplini retleri kullanılmaktadır. Anorganik hızı, hareketi, birbirleriyle etkile- şimleri sırasındaki enerji değişimini Buna göre, kimya inceler. Tehlike uyarı işareti Anlamı Biyokimya Kan, idrar gibi maddelerin yapısını, I. Radyoaktif madde ilaçların vücuttaki etki mekanizma- larını inceler. II. Zehirli madde Fizikokimya AHsiitç, eNbraamzOe, ytHuezngbiiblei şyiakpleısriınndfiazikCsevle ve kimyasal özelliklerini inceler. III. Çevreye zararlı Yukarıda verilen kimyanın alt disiplinleri ile uğ- madde raş alanlarının eşleştirilmesi seçeneklerden han- gisinde doğru gösterilmiştir? A) B) C) IV. Yanıcı madde D) E) yukarıda verilen güvenlik uyarı işaretlerinden hangilerinin anlamı doğrudur? A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV 2. I. Amonyak gazı B İ II. Kireç taşı L III. Sofra tuzu G Yukarıda verilen maddelerden hangileri oda ko- İ şullarında moleküler halde bulunur? S A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A D) I ve II E) I ve III R M 3. I. P4 A 5. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin yaygın adı 9. SINIF SARMAL KİMYA L yanlış verilmiştir? II. O3 III. Fe Bileşik Yaygın adı A) HCl Tuz ruhu IV. C B) CaCO3 Kireç taşı Yukarıda verilen maddelerden hangileri elementtir? C) CH3COOH Formik asit A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve IV D) H2SO4 Zaç yağı D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV E) NaOH Sud kostik 89

1.DÖNEM 1. YAZILI 1. Aristo bütün maddelerin dört elementten oluştuğunu 3. Aşağıda verilen element adı - element sembolü söylemiştir. eşleştirmelerinden hangisi doğrudur? Aristo'ya göre, Element Element adı sembolü I. Ateş kurudur. II. Toprak soğuktur. A) Sodyum S III. Hava ıslaktır. B) Karbon Ca IV. Su sıcaktır. C) Çinko Zn D) Kurşun Cr yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? E) Bakır Ba A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III D) I, III ve IV E) II, III ve IV 2. Kimyanın alt 4. Metallerin çeşitli asit ve baz çözeltilerine atıldığında disiplini İfade açığa çıkan ürünleri göstermek amacıyla yapılacak bir etkinlikte kullanılacak araç-gereç listesi ve deney Kimyasal bileşenlerin sırasında alınması gereken önlemleri hatırlatan gü- tanınması ve miktarlarının venlik işaretleri aşağıda verilmiştir. I. belirlenmesi işlemlerini kapsayan kimya disipli- Araç ve Gereç nidir. • Zn, Ca ve Ag parçaları Canlı organizmaların a) Organik kimya • Derişik H2SO4 çözeltisi kimyasal yapısını ve bu b) Polimer kimya • KOH çözeltisi II. yapıda meydana gelen c) Biyokimya • Gözlük, eldiven kimyasal değişiklikleri d) Analitik kimya inceleyen bilim dalıdır. B • Deney tüpü İ Karbon (C) bulunduran e) Fizikokimya L Güvenlik İçin Dikkat G bileşiklerin yapılarını, İ III. özelliklerini ve tepkimele- S rini inceleyen bilim dalıdır. A R Çok sayıda küçük birimin M Buna göre bu deneyde, 9. SINIF SARMAL KİMYA A I. Gümüş metali birbirine eklenmesiyle L IV. oluşan büyük molekülleri inceler. Tabloda verilen ifadeler ait oldukları kimyanın alt II. Aşındırıcı madde disiplinleri ile eşleştirildiğinde aşağıdakilerden III. Potas kostik hangisi açıkta kalır? A) Organik kimya B) Polimer kimya verilen maddelerden hangileri kullanılmıştır? C) Biyokimya D) Analitik kimya A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III E) Fizikokimya D) II ve III E) I, II ve III 93

3. ÜNİTE KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER NELER ÖĞRENECEKSİNİZ?  Kimyasal Türler  İyonik Bağın Oluşumu ve Lewis Yapısı  İyonik Bağlı Bileşiklerin Adlandırılması  Kovalent Bağın Oluşumu ve Lewis Yapısı  Kovalent Bağlı Bileşiklerin Adlandırılması  Metalik Bağ  Zayıf Etkileşimler  Fiziksel ve Kimyasal Değişimler

SICAK BÖLGE KİMYASAL TÜRLER NOT Atom Molekül İyon H2O molekülleri ile ilgili etkileşimler şekilde göste- Atom : Bir elementin fiziksel ve kimyasal özelliklerini rilmiştir. d+ d+ taşıyan en küçük birime atom denir. Aşağıda ve- rilen örnekler birer atomdur. 1 H 2 d– H d–O d+ O 4 d+ H H 3 • He 1 2 • Ne 4 Güçlü etkileşim 3 Zayıf etkileşim • Fe • Cu • Hg GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER Molekül : Aynı ya da farklı tür atomların birbiri ile etki- 1. İyonik Bağ leşmesi sonucunda oluşan kimyasal türlere molekül denir. Moleküller element veya bileşik • Elektron alış – verişi sonucu pozitif (+) ve negatif (–) yüklü tanecikler arasında elektrostatik çekim kuv- halinde bulunabilir. Aşağıda verilen örnekler bi- vetleri ile oluşan kimyasal bağdır. NaCl, MgO, KNO3 örnek olarak verilebilir. rer moleküldür. • O2 Element • Kristal yapıya sahiptirler. En küçük yapı taşları • S8 \"birim hücre\"dir. • H2O • Katı halde elektriği iletmezler. Sıvı halleri ve sulu çö- zeltileri elektriği iletir. • N2O Bileşik NaCl(k) NaCl(s) NaCl(suda) • CH4 elektriği elektriği elektriği İyon : Elektron almış veya vermiş atom ya da atom gruplarına iyon denir. Negatif (–) yüklü olanlara iletmez. iletir. iletir. anyon, pozitif (+) yüklü olanlara katyon denir. • Suda iyonlarına ayrışarak çözünürler. Aşağıda verilen örnekler birer iyondur. B su İ $ • Al3+ L MgCl2(k) Mg2(s+uda) + 2Cl–(suda) G • NO3– İ • Erime – kaynama noktaları kovalent bağlı bileşiklere göre daha yüksektir. • SO42– S A • Oda koşullarında katı halde bulunurlar. • PO43– R • Çoğunlukla metal ve ametallerden oluşurlar. M KİMYASAL TÜRLER ARASINDAKİ ETKİLEŞİMLER A L NOT Güçlü etkileşimler Zayıf etkileşimler İyonik bağlı bileşiklerin formülleri yazılırken anyonlar ve katyonlar çaprazlama kuralına göre elementlerin 9. SINIF SARMAL KİMYA İyonik bağ Metalik bağ Van der Waals Hidrojen bağı sağ alt köşelerine yazılır. etkileşimleri Kovalent bağ Mg2+ N3– $ Mg3N2 Polar kovalent Apolar kovalent • Dipol – dipol etkileşimleri Al3+ OH– $ Al(OH)3 bağ bağ • İyon – dipol etkileşimleri • London kuvvetleri Ca2+ SO24– $ CaSO4 • Dipol – indüklenmiş dipol Pozitif ve negatif yük sayıları birbirine eşitse bileşik etkileşimleri • İyon – indüklenmiş dipol formülleri yazılırken değerliklerin yazılmasına gerek etkileşimleri yoktur. 96

TEST-6 İYONİK BAĞLI BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI 1. P–3, K+, S–2, Al+3 4. Bazı anyonlar ve katyonlar verilmiştir. Yukarıda verilen anyonlar ve katyonlar seçenek- lerdeki adları ile eşleştirildiğinde hangisi açıkta Li+ kalır? Ba+2 Al+3 A) Fosfür B) Sülfür C) Sülfat N–3 CN– MnO–42 D) Alüminyum E) Potasyum Bu iyonların biraraya gelerek oluşturduğu bileşik- lerden hangisinin adı aşağıda yanlış verilmiştir? A) Lityum siyanür B) Baryum permanganat C) Alüminyum nitrür D) Lityum nitrür 2. Pozitif veya negatif yüklü atom gruplarına kök denir. E) Baryum siyanür Buna göre aşağıda verilen köklerden hangisinin 5. adı doğrudur? I. Kök Kök adı II. İyon İyon adı III. PO43– Fosfit A) NH4+ Amonyak IV. CN– Siyanür B) C2O4–2 Karbonat OH– C) MnO4– Manganat CO32– Hidroksit D) CH3COO– Karbonat E) Cr2O7–2 Asetat Kromat Yukarıda verilen iyonlardan hangilerinin adı yanlış yazılmıştır? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve IV B D) I ve IV E) II ve III İ L 3. İyonik bağlı bileşik formülleri adlandırılırken önce G 6. Değişken değerlikli metal katyonlarının anyonlar ile İ oluşturduğu bileşikler adlandırılırken metal katyonun katyonun adı sonra da anyonun adı söylenir. adından sonra katyonun değerliği ve anyonun adı S Örneğin; NO3– $ KNO3 A söylenir. Potasyum nitrat R Demir bileşiklerinde +2 ve +3 değerlik alabilen ele- K+ + Nitrat M menttir. Potasyum Buna göre aşağıda formülleri verilen bileşikler- A Buna göre aşağıdaki iyonik bağlı bileşiklerden L hangisinin adlandırılması yanlıştır? 9. SINIF SARMAL KİMYA den hangisinin adlandırılması yanlıştır? Bileşik formülü Bileşik adı Formül Bileşik adı A) CaI2 Kalsiyum iyodür A) FeSO4 Demir (II) sülfat B) Al(OH)3 Alüminyum hidroksit B) Fe2S3 Demir (III) sülfür C) NH4Cl Amonyum klorür C) FeS Demir (II) sülfür D) BaSO4 Baryum sülfat D) FeP Demir (II) fosfür E) Mg3N2 Magnezyum nitrat E) Fe3(PO4)2 Demir (II) fosfat 110

SICAK BÖLGE ZAYIF ETKİLEŞİMLER b) İyon – Dipol Etkileşimleri • Moleküller arasında görülen etkileşim türleridir. Zayıf • İyonik bir katının iyonları ile polar molekülün dipolleri etkileşimlerde moleküllerin polar mı apolar mı olduğu- arasında gerçekleşen etkileşim türüdür. nu bilmek çok önemlidir. İyonik bileşik Polar molekül • Polar moleküllerde moleküller arasında kalıcı dipoller görülür. NaCl H2O • Apolar moleküllerde moleküller arasında indüklenmiş KNO3 H2O (geçici) dipoller görülür. MgBr2 NH3 NOT • Yukarıda verilen iyonik katılarla polar moleküller ara- sında yoğun fazlarda iyon – dipol etkileşimleri görülür. Bazı polar moleküller Bazı apolar moleküller Örneğin; H2O CH3OH H2 CH4 NaCl ile H O karışımı için H2S C2H5OH N2 CCl4 NH3 HF O2 C2H6 2 PH3 HBr BH3 CO2 NF3 HCl BF3 CS2 PCl3 CO NaCl kristali H2O Molekülü 1. Van der Waals Etkileşimleri a) Dipol – Dipol Etkileşimleri İyon - dipol etkileşimi • Polar – polar moleküller arasında gerçekleşen etkile- şim türüdür. Polar molekül Polar molekül H2O HCl B CH3OH HBr H2S İ NH3 HBr HBr L G c) İndüklenmiş Dipol – İndüklenmiş Dipol İ (London Kuvvetleri) • Yukarıda verilen polar moleküller arasında yoğun faz- S • Apolar – apolar moleküller arasında ve soygaz atom- larda dipol – dipol etkileşimleri görülür. A R ları arasında gerçekleşen etkileşim türüdür. Örneğin; M Apolar molekül Apolar molekül HBr molekülleri için A H2 L H2 9. SINIF SARMAL KİMYA Br CO2 BH3 CCl4 I2 CH4 C6H6 • Yukarıda verilen apolar moleküller arasında ve He, Ne, Ar gibi soygaz atomları arasında yoğun fazlarda London kuvvetleri görülür. 126

TEST-16 ZAYIF ETKİLEŞİMLER – III 1. Aşağıdaki madde çiftlerinden hangisinin karşı- 4. Madde Kaynama Noktası (°C) sında verilen etkileşim türü yanlıştır? CO2 –78,5 (1H, 2He, 6C, 8O, 16S, 17Cl) CH4 –161 Madde çifti Etkileşim türü NaCl 700 A) K+ – H2O iyon – dipol B) H2O – CH4 dipol – indüklenmiş dipol HCl –85 C) HCl – H2S dipol – dipol D) CO2 – CO2 dipol – dipol Yukarıda aynı şartlarda bulunan bazı maddelere E) He – He London kuvvetleri ait verilen kaynama noktalarına bakılarak, 2. KCl, H2S, H2O, CH4, Cl2 I. İyonik bağlı bileşiklerin kaynama noktası kova- lent bağlı bileşiklerden daha yüksektir. Yukarıda verilen maddelerin aynı koşullarda kay- nama noktalarına göre kıyaslanması seçenekler- II. Dipol – dipol etkileşimleri London kuvvetlerinden den hangisinde yanlış gösterilmiştir? daha sağlamdır. (1H, 6C, 8O, 16S, 17Cl, 19K) III. Apolar moleküllerden oluşan maddelerde mo- leküldeki elektron sayısı fazla olanın tanecikler arası çekim kuvveti daha fazladır. sonuçlarından hangileri çıkarılabilir? (1H, 6C, 8O, 11Na, 17Cl) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III A) KCl > H2O 5. Aşağıda verilen maddelerden hangisi yoğun faz- B) H2S > Cl2 C) H2O > CH4 larda karşısında belirtilen etkileşim türünü içer- D) Cl2 > CH4 mez? (1H, 6C, 8O, 16S, 20Ca) E) H2S > H2O B Madde Etkileşim türü Dipol – dipol İ A) CS2 London kuvvetleri L Hidrojen bağı G B) H2 İ C) C2H5OH S D) H2S Dipol – dipol A İyonik bağ R E) CaS 3. He ve Ne soygazları ile ilgili, M 2 10 I. Yoğun fazlarda tanecikler arası indüklenmiş di- A 6. H ve Cl nin yoğun fazları ile ilgili, 9. SINIF SARMAL KİMYA L 22 pol – indüklenmiş dipol etkileşimi etkindir. I. Aynı koşullarda H2 daha uçucudur. II. Aynı şartlardı helyumun kaynama noktası daha II. H2 ve Cl2 karıştırılırsa aralarında dipol – dipol et- yüksektir. kileşimi oluşur. III. Neonda tanecikler arası London kuvveti daha III. Aynı koşullarda Cl2 nin kaynama noktası daha güçlüdür. yüksektir. yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 17Cl) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III 133

TEST-19 ÜNİTE TESTİ - 1 1. Kimyasal tür Sınıfı 4. Bazı moleküllere ait Lewis formülleri tabloda veril- I. CO Atom miştir. II. S8 Molekül Molekül Lewis formülü III. O22– İyon IV. CS2 H2O O Molekül HH Yukarıdaki kimyasal türlerden hangilerinin sınıf- N2 NN landırılması doğru yapılmıştır? BH3 H A) I ve II B) II ve III C) I, III ve IV CH3OH B HH D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV H HC OH H 2. Bazı kimyasal türlere ait aşağıda verilen Lewis Buna göre bu moleküllerle ilgili aşağıdaki ifade- lerden hangisi yanlıştır? formüllerinden hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 7N, 8O, 17Cl, 19K, 20Ca) A) CH3OH sıvısı H2O sıvısı içerisinde çözünebilir. B) N2 – H2O karışımında moleküller arasında Kimyasal tür Lewis formülü dipol – indüklenmiş dipol etkileşimleri görülür. A) O2 OO C) BH3 molekülleri arasında yoğun fazda London B) KCl K+[  Cl  ]– kuvvetleri bulunur. C) Ca2+ [  Ca  ]2+ D) N2 ve BH3 moleküllerinde bağ yapımına katılan toplam elektron çifti sayıları eşittir. D) NH3 HN H E) BH3 – CH3OH karışımında moleküller arasında E) CCl4 H B iyon – dipol etkileşimleri görülür. Cl İ Cl C Cl L G Cl İ S A 5. Aşağıdaki tabloda element çiftleri ve aralarında oluş- R 3. Mg N bileşiği ile ilgili, M turacakları kararlı bileşiğin formülleri gösterilmiştir. 32 Magnezyum nitrat olarak adlandırılır. A Element çifti Bileşik formülü Oda koşullarında katı halde bulunur. L I. 8O – 19K K2O 9. SINIF SARMAL KİMYA Moleküler yapıdadır. II. 7N – 13Al AlN yargıların doğru (D) veya yanlış (Y) olarak sınıf- III. 9F – 20Ca CaF2 landırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru gösterilmiştir? Buna göre bileşik formüllerinden hangileri doğru A) D B) Y C) Y D) Y E) D verilmiştir? D D D Y Y D D Y Y Y A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 139

TEST-22 SARMAL TEST – 3 1. I 4. 2+ yüklü iyonunda 18 elektronu bulunan bir ele- mentin nötr atomu ile ilgili, I. Katman elektron dizilimi 2, 8, 8, 2 şeklindedir. II Su II. Dubletini tamamlamıştır. III Soğuk III. 17Cl elementi ile iyonik bağlı bileşik oluşturur. Aristo’nun dört element kuramına göre şekildeki yargılarından hangileri doğrudur? I, II ve III nolu yerlere gelmesi gerekenler aşağıda- kilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I II III D) II ve III E) I, II ve III A) Ateş Hava Islak 5. Atom numarası Kütle numarası B) Hava Ateş Sıcak 35’tir. C) Hava Ateş Kuru 17’dir. D) Ateş Toprak Kuru E) Toprak Ateş Kuru I II IV 35 Cl- 17 III Nükleon sayısı İyon yükü 1–’dir. 18’dir. V 2. Bir element ile ilgili bazı özellikler şu şekildedir: Elektron sayısı 18’dir. • Dezenfektanlarda, çamaşır suyu gibi bir çok en- düstriyel ürünün yapısında bulunur. 35 Cl- iyonu ile ilgili yukarıda verilen açıklamalar- 17 • Gaz hali zehirlenmelere ve ölüme sebep olabilir. dan hangisi yanlıştır? • Suya, toprağa ve topraktaki canlı organizmalara zarar verir. A) I B) II C) III D) IV E) V Buna göre bu elementin sembolü aşağıdakiler- B İ 6. 5A grubunda bulunan N, P, As elementlerinin oluş- den hangisidir? A) Na B) Ca C) Hg D) Cl2 E) Fe L turduğu bazı bileşiklerin elektron sayıları ve 1 atm G basınç altında kaynama noktaları verilmiştir. İ Elektron Kaynama sayısı noktası (°C) 3. Laboratuvar malzemesi Adı Bileşik S NH3 10 – 33 I. Dereceli silindir A PH3 18 – 87 R AsH3 36 – 62 M A Buna göre bu bileşiklerle ilgili, II. Huni L I. NH3’ün kaynama noktasının diğerlerinden daha 9. SINIF SARMAL KİMYA yüksek olmasının nedeni hidrojen bağlarıdır. III. Erlenmayer II. AsH3’ün kaynama noktasının PH3’ten daha yük- sek olmasının nedeni London kuvvetleridir. Yukarıda verilen laboratuvar malzemelerinden hangilerinin adı doğrudur? III. Her üç bileşiğinde molekülleri arasında dipol – dipol etkileşimleri bulunur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) Yalnız I 145

ETKİNLİK – I AÇIK UÇLU SORULAR 1 Aşağıda verilen kimyasal türleri atom / iyon / mo- 4 Bileşik formülü verilen tablodaki bileşiklerin mo- lekül olarak sınıflandırınız. lekül içi bağ türlerini ve molekül polarlığını bulu- nuz. (1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 9F) Kimyasal tür Sınıflandırma Bileşik formülü Molekül içi Molekül polarlığı I. Co bağ türü II. CO III. CO32– H2O IV. P4 BH3 V. H3PO4 NH3 CH4 2 Aşağıda verilen kimyasal türlerin Lewis formülleri- CO2 HF ni yazınız. (1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 11Na, 12Mg, 13Al, 17Cl, 20Ca) 5 Aşağıda verilen madde çiftlerinden hangilerinin Kimyasal tür Lewis formülü birbiri içerisinde iyi çözünmesi beklenir? a) O a) H2O(s) – NH3(s) b) Ca B b) H2O(s) – I2(k) c) N3– İ c) C6H6(s) – CCl4(k) d) Al3+ L d) H2O(s) – CH3OH(s) e) NaCl G e) H2O(s) – CH4(g) f) MgF2 İ g) O2 h) H2O i) NH3 j) CH4 3 I. Oda koşullarında katı halde bulunurlar. S 6 Bileşik formülü verilen tablodaki bileşiklerin sis- A II. Erime ve kaynama noktaları kovalent bağlı bileşik- R tematik adlarını yazınız. lere göre daha yüksektir. M A Bileşik formülü Sistematik adı 9. SINIF SARMAL KİMYA III. Moleküler halde bulunurlar. L IV. Elementlerin elektronlarını ortaklaşa kullanmaları I. Mg3N2 sonucu oluşurlar. II. NH4NO3 III. Fe(OH)3 V. Katı halde elektriği iletmezler. IV. V. N2O5 VI. Sulu çözeltileri ve sıvı halleri elektriği iletir. CCl4 . Yukarıda verilen özelliklerden hangileri iyonik bağlı bileşikler için doğrudur? 149

4. ÜNİTE MADDENİN HALLERİ NELER ÖĞRENECEKSİNİZ?  Maddenin Farklı Halleri  Katılar  Sıvılar  Buhar Basıncı  Kaynama Noktası  Bağıl Nem  Gazlar ve Plazma Hali  Hal Değişim ve Hal Değişim Grafikleri

SICAK BÖLGE MADDENİN FARKLI HALLERİ 1. KRİSTAL KATILAR Katı a) İyonik Katılar EriDmoenma KırSaüğbıllaimşmleaşme • Tanecikleri bir arada tutan kuvvetler zıt yükler ara- Buharlaşma Gaz sındaki elektrostatik çekim kuvvetleridir. Sıvı • NaCl, CaO, MgCl2 katıları örnek verilebilir. Yoğunlaşma • Genellikle metal ve ametal atomlarının elektron alış – verişi sonucu birleşmesiyle oluşur. • Erime, buharlaşma ve süblimleşme süresince mad- b) Moleküler Katılar denin tanecikleri arası çekim kuvvetleri azalır, tane- • Tanecikleri birarada tutan kuvvetler dipol – dipol, cikleri arası boşluk artar, düzensizlik artar. hidrojen bağı ve London kuvvetleri olabilir. • I2, P4, S8, CO2, H2O, C6H12O6 katıları örnek verilebilir. • Donma, yoğunlaşma ve kırağılaşma süresince mad- c) Kovalent katılar denin tanecikleri arası çekim kuvvetleri artar, tane- cikleri arası boşluk azalır, düzensizlik azalır. • Maddenin katı, sıvı ve gaz halleri için bazı genel • Tanecikleri bir arada tutan kuvvetler ağ örgülü kova- özellikler aşağıdaki tabloda verilmiştir. lent bağlardır. Katı Sıvı Gaz • Elmas, grafik, kuartz katıları örnek verilebilir. • Tanecikleri • Tanecikleri arası • Tanecikleri arası d) Metalik katılar boşluk katı ve sıvı arası boşluk yok boşluk katılara denecek kadar göre daha fazla hale göre daha • Tanecikleri bir arada tutan kuvvetler metalik bağlar- azdır. gazlara göre fazladır. daha azdır. dır. • Maddenin en • Maddenin katı • Maddenin en • Fe, Cu, Au, Ca katıları örnek verilebilir. düzenli halidir. haline göre daha düzensiz halidir. 2. AMORF KATILAR düzensizdir. • Belirli şekil ve • Belirli şekilleri • Belirli şekilleri ve B • Belirli geometrik şekilleri yoktur. hacimleri vardır. yoktur. Belirli hacimleri yoktur. İ hacimleri vardır. L • Sert olup sıkıştırılamazlar. • Sıkıştırılamaz- • Akışkandırlar. • Sıkıştırılabilirler. lar. G • Cam, lastik, plastik ve tereyağı örnek verilebilir. • Bulundukları • Tanecikleri İ • Tanecikleri kabın şeklini alır- titreşim, dönme ve titreşim hareketi lar. Titreşim ve öteleme hareketi S SIVILAR yaparlar. öteleme hareketi yapar. A • Belirli şekilleri olmayıp bulundukları kabın şeklini yaparlar. R alırlar. M 9. SINIF SARMAL KİMYA A • Akışkan özellik gösterirler. L • Sıvıların akmaya karşı gösterdikleri dirence viskozi- KATILAR te denir. • Katılar amorf ve kristal katılar olmak üzere ikiye ay- • Sıvıların molekülleri arası çekim kuvvetleri arttıkça rılır. viskoziteleri azalırken akıcılıkları artar. • Kristal katıların belirli geometrik şekli olup sert ve sı- Örnek: kıştırılamayan katılardır. I II • Amorf katıların belirli geometrik şekilleri olmayıp, sert Bal Saf su ve sıkıştırılamayan katılardır. 154

TEST-11 HAL DEĞİŞİMİ VE HAL DEĞİŞİM GRAFİKLERİ – I 1. Zeynep Öğretmen sınıfa getirdiği naftalin parçalarını 3. Kırağılaşma olayı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden bir saat camına koyup bir süre beklemiştir. hangisi yanlıştır? A) Maddenin gaz halden doğrudan katı hale geçme- sidir. B) Maddenin molekül yapısı değişir. C) Düzensizlik azalır. D) Madde dışarı ısı vermiştir. Zeynep Öğretmen saat camındaki katı naftalinleri E) Maddenin potansiyel enerjisi azalır. gösterip öğrencilerine naftalin kokusunu alıp alma- dığını sormuştur. 4. Saf bir maddenin üç farklı fiziksel hali X, Y ve Z ile Sonra da öğrencilerine dönerek “Peki çocuklar yap- tığımız deneyde meydana gelen hal değişiminin adı gösterilmiştir. nedir?” şeklinde bir soru yöneltmiştir. X Buna göre aşağıdaki öğrencilerden hangisi doğ- 23 ru cevap vermiştir? Y 1Z A) Nihal : Erime 1. değişim süblimleşme olduğuna göre, B) Miraç : Donma C) İkra : Süblimleşme I. X ve Y akışkandır. D) Semih : Yoğuşma II. 2. ve 3. değişimler ısı vererek gerçekleşir. E) Selin : Kırağılaşma III. Z maddenin en düzenli halidir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III B D) II ve III E) I, II ve III İ L G 5. Bir A maddesinin üç farklı fiziksel hali X, Y ve Z ola- 2. Saf X maddesinin normal basınçta ısıtılması sırasın- İ rak ifade edilmektedir. daki sıcaklık – zaman değişimi tabloda verilmiştir. 6 Sıcaklık 10 15 20 20 20 50 60 75 75 75 S X m1 Y m3 Z (°C) 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 A 2 4 R Zaman M 5 (dakika) A L Yukarıda belirtilen hal değişimlerinden 3 numaralı Buna göre, olay donmayı göstermektedir. 9. SINIF SARMAL KİMYA I. X’in normal erime noktası 20°C dir. Buna göre seçeneklerdeki ifadelerden hangisi II. 40. dakikadan itibaren buhar basıncı 1 atm dir. yanlıştır? III. 20. ve 45. dakikada X maddesi heterojen görü- A) X maddenin en düzensiz halidir. nümlüdür. B) 5. olayda potansiyel enerji artar. yargılarından hangileri doğrudur? C) 2. olay buharlaşmadır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Sadece Y hali akışkandır. E) 6. olay kırağılaşmadır. D) II ve III E) I, II ve III 177

TEST-17 ÜNİTE TESTİ – 2 1. Maddenin hal değişimi ile ilgili, 4. Eşit hacimde X, Y ve Z sıvıları; aynı şartlarda, aynı I. Katı halden doğrudan gaz haline geçmeye süb- anda ve aynı eğimle bir cam kaptan boş olan başka bir cam kaba aktarılmaya başladıktan bir süre sonra limleşme denir. cam kaplardaki sıvı miktarları şekilde verilmiştir. II. Gaz halden sıvı hale geçerken tanecikler arası uzaklık artar. III. Sıvı halden katı hale geçerken potansiyel enerji azalır. yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III XY Z 2. Maddenin katı hali ile ilgili, Buna göre; X, Y ve Z sıvılarının viskozitelerinin karşılaştırılması aşağıdakilerin hangisinde doğru I. Tanecikleri titreşim hareketi yapar. verilmiştir? (Cam kaplar özdeştir.) II. Belirli şekil ve hacimleri vardır. A) X > Y > Z B) X > Z > Y C) Z > Y > X D) Z > X > Y E) Y > Z > X III. Tanecikleri arası uzaklık gaz haline göre daha faz- ladır. verilen açıklamalardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III B 5. 25°C’de aynı ortamda bulunan aseton, etil alkol ve saf İ suyun moleküller arası çekim kuvvetleri 3. Katı Katı türü L I. Sönmemiş kireç a. İyonik katı G Su > Etil alkol > Aseton b. Moleküler katı İ şeklindedir. II. Grafit c. Kovalent katı S Buna göre; bu maddelerin kaynama noktalarının A ve kaynama anındaki buhar basınçlarının karşı- laştırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru III. Çinko d. Metalik katı R gösterilmiştir? e. Amorf katı M A Yukarıda verilen katı örnekleri ile katı türlerinin L Kaynama noktası Kaynama anındaki 9. SINIF SARMAL KİMYA buhar basıncı eşleştirilmesi seçeneklerin hangisinde doğru gös- A) Su > Etil alkol > Aseton Aseton > Etil alkol > Su terilmiştir? A) I – d B) I – d C) I – e B) Su > Etil alkol > Aseton Su = Etil alkol = Aseton C) Aseton > Etil alkol > Su Aseton > Etil alkol > Su II – c II – e II – c III – a III – c III – d D) I – a E) I – a D) Aseton > Etil alkol > Su Aseton = Etil alkol = Su E) Etil alkol > Su > Aseton Aseton = Etil alkol = Su II – c E) II – b III – d E) III – d 189

TEST-19 SARMAL TEST – 5 1. Bazı taneciklere ait Lewis formülleri tabloda verilmiştir. 3. • Periyodik sistemde aynı periyotta soldan sağa Tanecik Lewis formülü doğru gidildikçe atom yarıçapı azalırken aynı grupta yukarıdan aşağı doğru inildikçe atom yarı- N2 N N çapı artar. H2S S • Periyodik sistemde aynı periyotta soldan sağa HH doğru gidildikçe birinci iyonlaşma enerjisi değeri genellikle artarken, aynı grupta yukarıdan aşağı CO2 OCO doğru inildikçe birinci iyonlaşma enerjisi değeri azalır. NaCl Na+[  Cl  ]– He O F Ne Be Buna göre bu taneciklerle ilgili, Na Mg I. İki N atomu arasında üçlü apolar kovalent bağ Yukarıda verilen bilgilere göre, oluşmuştur. I. Be, Na ve Mg elementlerinin atom yarıçapları II. H2S molekülü polar, CO2 molekülü apolardır. arasında Na > Mg > Be ilişkisi bulunur. III. NaCl ve H2S tanecikleri arasında yoğun fazda II. O, F ve Ne elementlerinin birinci iyonlaşma ener- iyon – dipol etkileşimleri bulunur. jileri arasında Ne > F > O ilişkisi bulunur. IV. CO2 molekülünde ortaklaşa kullanılan elektron III. He ve Ne elementlerinin atom yarıçapları arasın- çifti sayısı dörttür. da Ne > He, birinci iyonlaşma enerjileri arasında He > Ne ilişkisi bulunur. yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 2. X, Y ve Z atomlarının temel haldeki katman sayıları B D) II ve III E) I, II ve III ve son katmanlarındaki elektron sayıları tabloda ve- İ rilmiştir. L Atom Katman Son katmanındaki G sayısı elektron sayısı İ X4 2S Y3 5A Z 2 7 R M 4. Bir laboratuvar personeli evlerden rastgele alınan Buna göre bu atomlarla ilgili aşağıdaki ifadeler- A içme suyu örneklerini tahlil etmektedir. L Buna göre bu personelin aşağıda verilen kimya- 9. SINIF SARMAL KİMYA den hangisi yanlıştır? A) X’in atom numarası 20’dir. nın hangi alt dalında uzmanlaşmış olması gere- kir? B) Y atomu X ile iyonik, Z ile kovalent bağlı bileşik oluşturabilir. A) Organik kimya C) Z periyodik sistemin 7. grubunda bulunur. B) Analitik kimya D) Z’nin elektronegatifliği Y’ninkinden daha fazladır. C) Polimer kimyası E) X’in elektron verme isteği Y’ninkinden daha faz- D) Fizikokimya ladır. E) Biyokimya 193

ETKİNLİK – II DOĞRU - YANLIŞ BOŞLUK DOLDURMA Aşağıdaki cümleler doğru ise yanındaki kutucu- Aşağıdaki boşlukları uygun kelimelerle veya sa- ğa \"D\", yanlış ise \"Y\" harfi yazınız. yılarla doldurunuz. 1. Maddenin gaz halden doğrudan katı hali- 1. Saf haldeki bir maddenin gaz halden sıvı haline geç- ne geçmesine süblimleşme denir. mesine ................... denir. 2. Madde sıvı halden gaz haline geçerken 2. Şekildeki sistemlerde belirtilen şartlarda maddeler potansiyel enerjisi artar. bulunmaktadır. I II III 3. Madde gaz halden sıvı haline geçerken Saf alkol Saf su Tuzlu su tanecikleri arası çekim kuvveti artar. 4. Buharlaşırken ortamdan ısı alarak ortam Aynı ortamda sabit basınç altında bulunan bu sı- vılarla ilgili aşağıdaki boşlukları doldurunuz. sıcaklığının düşmesine neden olan mad- delere soğutucu akışkanlar denir. a) Kaynama noktaları arasındaki ilişki ................... şeklindedir. 5. Kuru havadan azot ve oksijen elde edil- b) 25°C’de buhar basınçları arasındaki ilişki mesinde kaynama noktası farkından ................... şeklindedir. yararlanılır. c) Aynı anda kaynarlarken buhar basınçları arasın- daki ilişki ................... şeklindedir. Elmas ve grafit gibi maddeler amorf katı d) Tanecikler arasındaki çekim kuvvetleri arasındaki örnekleridir. 6. ilişki ................... şeklindedir. B 7. İyonik katılarda tanecikleri birarada tutan İ 3. Sıvıların akmaya karşı gösterdiği dirence ................... kuvvetler zıt yükler arasındaki elektrosta- L tik çekim kuvvetleridir. G denir. İ 4. Sıvıların viskozitesi moleküller arası çekim kuvvetleri S arttıkça ..................., sıcaklıkları arttıkça ................... Moleküller arasındaki çekim kuvvetleri A 5. Saf bir madde sabit basınç altında sıvı halden katı arttıkça sıvıların akıcılığı artar. R 8. M hale geçerken potansiyel enerjisi ................... A 9. SINIF SARMAL KİMYA L 6. Sıcaklığı sabit olan bir gazın basıncı ile hacmi 9. Sıvılarda buharlaşma her sıcaklıkta, .............. orantılı olarak değişir. kaynama belirli sıcaklık ve basınçta ger- 7. İyon, elektron, nötr atom karışımına iyonize olmuş çekleşir. gaz ya da ................... denir. 10. Havadaki bağıl nem oranı arttıkça hisse- 8. Belirli geometrik şekilleri olmayan cam, plastik ve te- dilen sıcaklık değeri azalır. reyağı gibi örnekleri bulunan katı türüne ................... katı denir. 198

2.DÖNEM 1. YAZILI 1. 6A grubunun hidrojenli bileşiklerinin aynı ortamda 3. Tanecik çifti Baskın etkileşim türü London kuvvetleri kaynama noktası - periyot numarası değişimini gös- I. CH4 – CH4 teren grafik verilmiştir. II. H2O – O2 Dipol - indüklenmiş dipol Kaynama noktası (°C) III. H2O – H2S Dipol - dipol IV. NH3 – HF Hidrojen bağı H2O V. NaF – H2O Dipol - dipol H2Te H2Se Periyot Yukarıdaki tabloda verilen tanecik çiftleri arasın- H2S numarası daki baskın etkileşim türlerinden hangisi yanlış yazılmıştır? (1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 11Na, 16S) Buna göre, bu maddelerle ilgili, A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. I. H2O’nun kaynama noktasının diğer bileşiklerden daha yüksek olmasının nedeni hidrojen bağları- dır. II. H2Te’nin kaynama noktasının H2S ve H2Se bile- şiklerinden daha yüksek olmasının nedeni Lon- don kuvvetleridir. III. Hepsi polar moleküllere sahiptir. 4. Bazı maddelerin molekül polarlığı tabloda verilmiştir. ifadelerinden hangileri doğrudur? (1H) Madde Molekül polarlığı A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III B H2O(s) Polar İ C6H14(s) Apolar D) II ve III E) I, II ve III L C2H5OH(s) Polar G CCl4(s) Apolar 2. Tabloda bazı moleküllerin toplam elektron sayıları İ Buna göre, I. H2O(s) – CCl4(s) verilmiştir. S A Bileşik Toplam elektron sayısı R II. C2H5OH(s) – H2O(s) 9. SINIF SARMAL KİMYA I. H2 2 M II. C3H8 26 A L III. CCl4 74 III. CCl4(s) – C6H14(s) Buna göre, aynı şartlarda bulunan bu bileşiklerin IV. CCl4(s) – C2H5OH(s) kaynama noktalarının karşılaştırılması aşağıdaki- lerden hangisinde doğru gösterilmiştir? verilen madde çiftlerinden hangileri birbiri içeri- (1H, 6C, 17Cl) sinde iyi çözünür? A) I > II > III B) I > III > II C) III > II > I A) I ve IV B) II ve III C) II ve IV D) III > I > II E) II > III > I D) I, II ve III E) III ve IV 199

ATMOSFERDE SU BUHARI Yeryüzü suları, Güneş’in etkisiyle buharlaşarak yükselir ve bulutları oluşturur. Bulutlardaki su damlacıkları havanın sıcaklığı- na göre yağmur, kar veya dolu olarak tekrar yeryüzüne iner ve su döngüsünü tamamlar. Buharlaşma olayı bir maddenin ısı alarak (endotermik) sıvı halden gaz haline geçmesine denir ve ısı alınması ortamın sıcaklığının bir miktar düşmesine neden olur. Buharlaşma olayı, maddenin cinsine, saflığına, sıcaklık, basınç, yüzey alanı ve nem gibi faktörlere bağlıdır. Sıcaklık ne kadar yüksek ise buharlaşma hızı da o kadar yüksek olur. Su buharı içeren havaya nemli hava denir ve belirli bir sıcaklıkta hava kütlesinin nemi taşıyabileceği bir doygunluk sınırı vardır. Bu doygunluk sınırına ulaşan havada sıcaklığın düşmesi ile yağış başlar. Belirli bir sıcaklıkta ölçülen sıcaklığa gerçek sıcaklık denir. Gerçek sıcaklık, rüzgâr, nem ve Güneş’ten yarar- lanılarak hesaplanan sıcaklığa ise hissedilen sıcaklık denir. Gerçek sıcaklık ile hissedilen sıcaklık değerleri bağıl nem ile ifade edilebilir. Bir yerde bağıl nem düşükse hissedilen sıcaklık gerçek sıcaklıktan düşük, bağıl nem yüksekse hissedilen sıcaklık gerçek sıcaklıktan yüksek olur. 1. Sıcak yaz aylarında insan vücudu, vücut ısısını dengede tutabilmek için terleme yapar. İnsan vücudunun terle- me yapması vücut ısısını dengede tutulmasında nasıl yardımcı olur? Açıklayınız. 2. Yılın belirli bir günü için bir televizyon kanalında verilen hava durumu raporunda spiker, B İ L G İ S A R yukarıdaki görseli ekranda göstererek yurt genelinde beMklenen hava olaylarını izleyicilere aktarmıştır. Buna göre, A 9. SINIF SARMAL KİMYA L a) Belirtilen illerin hangilerinde hava nem açısından doygunluk sınırına ulaşmıştır? Yazınız. b) Belirtilen tarihte İzmir ve Ankara’da ölçülen gerçek sıcaklık değerleri 25°C olmasına rağmen bu illerde hissedilen sıcaklık değerleri birbirinden farklı olup İzmir’de daha yüksek hissedilmektedir. Hissedilen sıcaklığın İzmir’de daha yüksek olmasının sebepleri neler olabilir? Açıklayınız. 201

5. ÜNİTE DOĞA VE KİMYA NELER ÖĞRENECEKSİNİZ?  Su ve Hayat  Çevre Kimyası  Atmosferin Canlılar İçin Önemi

SICAK BÖLGE SU VE HAYAT Su tasarrufu için alınacak önlemler: Su, canlıların hayatını devam ettirebilmesi için vazgeçil- • Suyu akıtan bozuk musluklar tamir edilmeli ya da de- mez ihtiyaçlardan birisidir. Bu yüzden su kaynakları doğru ğiştirilmeli kullanılmalı ve korunmalıdır. Dünyadaki suyun ancak %3'ü tatlı sudan oluşur. Geri ka- • Suyu az tüketen çamaşır ve bulaşık makinaları tercih lan %97'si tuzlu sudur. edilmeli Suyun canlılar için önemi: • Çamaşır ve bulaşık makinaları tam kapasite çalıştırıl- • Temel besin maddesidir. malı • Vücut sıcaklığını dengede tutar. • Deriyi nemlendirerek kurumasını önler. • Su kaçakları bulunan şehir şebekeleri ve binalardaki • Vücudun enerji ihtiyacının karşılanmasında rol oynar. tesisatlar yenilenmelidir. • Lavabo ve banyoda su kullanırken musluklar sürekli açık tutulmamalıdır. • Tarım arazilerin sulanmasında otomasyona geçilmeli, yağmurlama ve damlama yöntemi tercih edilmeli. • Tatlı su kaynaklarının atıklarla kirlenmesi önlenmeli. • Atık suların arıtılarak yeniden kullanımı sağlanmalıdır. • Yağmurun bol yağdığı dönemlerde ve bölgelerde yağ- mur suyu hasadı yapılmalıdır. • Denize kıyısı olan yerleşimlerde, deniz suyunu arıtma tesisleri yapılmalıdır. • Tüketiciyi su tasarrufuna teşvik edecek uyun bir fiyat politikası belirlenmelidir. • Yiyecek ve içeceklerle vücuda alınan besinlerin sindi- Su Sertliği: rimine yardımcı olur. • Vücuttaki toksin maddelerin atılmasını ve taşınmasını B İçerisinde çözünmüş olarak çok miktarda Ca2+ ve Mg2+ İ iyonları bulunan suya \"sert su\" denir. Bu iyonlar bulunma- sağlar. L yan ya da az bulunan suya \"yumuşak su\" denir. • Kayganlaştırıcı özelliği nedeniyle eklemlerin birbirine sürtünmesini engeller, organların birbirini etkilemeden G İçerisinde Ca2+ ve Mg2+ iyonlarının bikarbonat (HCO3–) İ iyonlarıyla oluşturduğu sertliğe geçici sertlik denir ve bu çalışmasına yardımcı olur. sertlik kaynatılarak giderilir. • Bitkilerin, kökleriyle mineralleri almasını ve yapraklara S A kadar taşınmasını sağlar. R Sert su; • Yeşil bitkilerin fotosentez yapmalarında rol oynar. M A • Ağızda acımsı bir tat bırakır. 9. SINIF SARMAL KİMYA L • Deriyi tahriş eder, saçları matlaştırır. • Yıkanan kumaşları yıpratır ve ömrünü azaltır. • Lavabo ve küvetlerin beyaz ve parlak rengini bozarak matlaştırır. • Köpüklenmeyi engellediğinden sabun tüketimini artı- rır. • Kireç birikimi ve tortulaşma nedeniyle ısı aktarımını engellediğinden enerji tüketimini artırır. 204

TEST-2 SU VE HAYAT – II 1. 3. Yetişkin bir insanın sağlıklı bir hayat sürdürebilmesi için günde ortalama 2 litre su içmelidir. Su döngüsüyle ilgili; Yetişkin bir insan gıda almadan yalnız su içerek yak- laşık 5 hafta yaşabildiği hâlde, susuzluğa ancak 7-12 I. Fiziksel bir olaydır. gün dayanabilmektedir. Bu nedenle, vücut suyunun yetişkinler için %20, çocuklar için %5-10 dolayında II. Suyun kendisini arıtmasını sağlayan doğal azalması ölümcül sonuçlara neden olmaktadır. Bu olaydır. özelliğinden dolayı su canlılar için vazgeçilmezdir. III. Havadaki nemin dengelenmesini sağlar. Buna göre aşağıdakilerden hangisi suyun canlı- lar için öneminden değildir? ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Vücut sıcaklığını dengede tutar. A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III B) Yeşil bitkilerin fotosentez yapmasında rol oynar. D) Yalnız II E) Yalnız III C) Vücudun asitlik dengesinin korunmasına yardım- 2. Dünyamızın değişmesiyle birlikte çeşitli çevre sorun- B cı olur. İ ları da başlamıştır. Bunların en önemlileri temiz ve L D) Besinlerin rahatça yutulmasını kolaylaştırır ve içilebilir su kaynaklarının azalması. Bu nedenle içme G ağız kuruluğunu önler. suları çoğunlukla hazır alınmaktadır. İ E) Böbreklerin çalışma düzenini bozar ve hastalığa neden olur. S A marka B marka C marka A R 4. İçme sularının kaynağına bağlı olarak tatları farklıdır. M 50 mg Ca2+ 25 mg Ca2+ 50 mg Ca2+ A 200 mL 100 mL 50 mL 9. SINIF SARMAL KİMYA Bu farklılığın nedeni; L I. içerdikleri iyon çeşitinin faklı olması, II. su döngüsü sırasında suyun farklı tür topraktan I II III geçmesi, Yukarıdaki su örneklerinin sertliklerinin karşılaş- tırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir? III. su sertliğinin farklı olması yargılarından hangilerinde doğru verilmiştir? A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III A) I > II > III B) II > III > I C) III > I = II D) I = II > III E) I = II = III D) Yalnız III E) Yalnız I 208

TEST-6 ÜNİTE TESTİ 1. Dünya’daki suyun %97’si tuzlu su, sadece %3’lük kıs- 4. Su ile ilgili, mı tatlı sudur. I. Vücuttaki tüm sindirim ve emilim işlevleri için ge- Buna göre, reklidir. I. Yer üstündeki sular II. Vücut ısısının düzenlenmesine yardımcı olur. II. Yeraltı suları III. Buz dağları ve buzullar III. İç organlardaki zarların ve iskelet sistemindeki ek- yukarıda verilenlerin içerdiği tatlı su miktarının lemlerin kayganlığını sağlar. büyükten küçüğe doğru sıralanışı seçeneklerden hangisinde doğru gösterilmiştir? ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I – II – III B) II – I – III C) III – I – II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) I – III – II E) III – II – I D) II ve III E) I, II ve III 2. Aşağıda verilenlerden hangisi su tasarrufu sağla- 5. • Suların kullanılmadan önce renk, koku, tat, iyon, mak için alınması gereken önlemler arasında yer bulanıklık, mikroorganizmalar gibi istenmeyen almaz? özelliklerinin iyileştirilmesine ……I…… denir. A) Tatlı su kaynaklarının kimyasal atıklarla kirlenme- • İçinde çözünmüş iyon miktarı düşük olan ve lez- sini önlemek zetli olan sulara ……II…… su denir. Verilen cümlelerdeki boşluklara aşağıdakilerden B) Çamaşır ve bulaşık makinelerini tam doldurma- hangisinin gelmesi daha uygundur? dan çalıştırmamak C) Bozuk muslukları tamir ettirmek BI II D) Bulaşıkları makine yerine elde yıkamak sert E) Atık suları arıtarak yeniden kullanmak İ A) buharlaştırma yumuşak yumuşak L B) buharlaştırma G İ C) su arıtımı S D) su arıtımı sert E) su arıtımı tuzlu A 3. Su sertliği ile ilgili, R M I. Sert sular Mg2+ ve Ca2+ iyonlarını bol miktarda bu- A 9. SINIF SARMAL KİMYA L lundurur. II. Sert sular makinelerde ve çaydanlıklarda kireçlen- meye sebep olur. III. Su içerisindeki sertlik arttıkça suyun lezzeti ve içi- 6. Aşağıda verilen gazlardan hangisi hava kirliliğine lebilirliği artar. neden olmaz? ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) CO2 B) O2 C) NO2 D) II ve III E) I, II ve III D) SO2 E) SO3 216

TEST-7 SARMAL TEST – 7 1. Sodyum hidroksit 4. Değişen özellik Atom çapı Sud kostik I. artar. I II II. Atom numarası artar. NaOH III. III IV Elektronegatiflik artar. (8A hariç) Sönmüş kireç Çamaşır sodası NaOH için verilen yukarıdaki isimlendirmelerden hangileri doğrudur? A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II ve IV Periyodik cetvellerde gösterilen ok yönlerinde değişen özelliklerden hangileri doğru verilmiştir? 2. Ali elinde tuttuğu balonlara bazı kimyasalları yazmış- A) I, II ve III B) I ve III C) II ve III tır. D) Yalnız II E) Yalnız III Sn Fe NO Ne Co H2O N N2 N2 H2O Ali B 5. I. Ali’nin yazdığı bu kimyasallardan kaç tanesi bir İ H2O element semboüne aittir? L II. G A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 İ HCl HCl III. 3. S A Yukarıdaki tanecikler arasında gösterilen etkile- İzotop atomların proton sayıları aynı kütle R şim türleri hangi seçenekte doğru verilmiştir? numaraları farklıdır. M 9. SINIF SARMAL KİMYA Yunus A I II III L İzoelektronik taneciklerden en az bir A) Apolar Polar Polar tanesi anyon veya katyon olmalıdır. kovalent kovalent kovalent Dipol – dipol Dipol – dipol Hızır B) Apolar İzobar atomların fiziksel özellikleri farklı kovalent Hidrojen Hidrojen kimyasal özellikleri aynıdır. bağı bağı C) London Ali kuvvetleri Hidrojen Dipol – dipol Yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin atom bağı çeşitleriyle ilgili verdikleri bilgiler doğrudur? D) London kuvvetleri A) Yunus B) Ali C) Hızır E) Dipol – dipol Dipol – dipol London kuvvetleri D) Yunus ve Ali E) Yunus ve Hızır 218