10.SINIF KİMYA SORU BANKASI

Kimya SORU BANKASI ➘ Yeni Öğretim Programına Uygun 10.SINIF ➘ Kazanım Testleri ➘ Sarmal ve Ünite Testleri ➘ Beceri Temelli Sorular ➘ PISA Yaprakları ➘ Etkinlik ve Yazılıya Hazırlık Soruları ➘ Akıllı Kâğıtlar ve Sıcak Bölgeler VİDEO ÇÖZÜMLÜ Bünyam nAKTAŞ BayramYILDIZ Sedat DOĞAN

SICAK BÖLGE İNDİR Konunun uyarı niteliğindeki özelliklerini UYGULAMAYI vurgulayarak belirten sayfalar İNDİR KAZANIM TESTİ Ünitenin alt başlıklarından oluşturulan testler ÜNİTE TESTİ Üniteye genel bakış sağlayan testler ETKİNLİK Üniteyi analiz - sentez düzeyinde kavratıcı etkinlikler YAZILI SORULARI VİDEOLAR CEBİNE GELSİN Yazılıya prova niteliğindeki sayfalar PISA Yaprakları Sentez ve uygulama düzeyindeki yeni nesil sorular SARMAL TESTLER Unutmayı engelleyen, öğrenmeyi pekiştiren, önceki üniteyi tekrar ettiren testler AKILLI KÂĞITLAR Nokta atışı bilgiler w w ww o .mcom w w..sbasramk ial llipt aohr ttaal . c ÖĞRETMEN ÜYELİĞİ SEÇİMİ İLE SİSTEME GİRİŞ YAPARAK DİJİTAL İNTERNETE BAĞLI OLSUN VEYA İSTEDİĞİNİZ SORULARLA KENDİ SİSTEME ÜYELİK FORMUNU İÇERİKLERİNİZİ İSTEDİĞİNİZ YERE OLMASIN DİLEDİĞİNİZ TESTİNİZİ OLUŞTURABİLİRSİNİZ. DOLDURUNUZ. İNDİREBİLİRSİNİZ. PLATFORMLARDA İÇERİKLERİMİZİ KULLANABİLİRSİNİZ.

1. ÜNİTE Oksijen Hidrojen Su KİMYANIN TEMEL KANUNLARI VE KİMYASAL HESAPLAMALAR NELER ÖĞRENECEKSİNİZ?  Kütle Korunumu Kanunu  Sabit Oranlar Kanunu  Katlı Oranlar Kanunu  Birleşen Hacimler Oranı  Mol Kavramını Kullanarak Hesaplamalar Yapma  Kimyasal Tepkimelerin Denkleştirilmesi  Kimyasal Tepkime Türleri  Kimyasal Hesaplamalar

SICAK BÖLGE KİMYANIN TEMEL KANUNLARI 2. Sabit Oranlar Kanunu 1. Kütlenin Korunumu Kanunu • Bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında her zaman sabit ve değişmeyen bir oran vardır. Bu orana • Kimyasal tepkimelerde, tepkimeye giren maddelerin sabit oran denir. toplam kütlesi, oluşan maddelerin toplam kütlesine eşittir. • Joseph Proust tarafından bulunmuştur. • Antoine Lavoisier tarafından bulunmuştur. Örnek: CO2(g) + 2H2O(s) Örnek: CH4(g) + 2O2(g) Aşağıda verilen bileşiklerdeki elementler arasın- daki kütlece birleşme oranlarını bulunuz. Denklemi verilen tepkimede 3,2 gram CH4 gazı ile (C: 12, N: 14, O: 16, Mg: 24, S: 32, Fe: 56) 12,8 gram O2 gazı artansız tepkimeye girerek 8,8 gram CO2 gazı ve H2O sıvısı oluşturuyor. a) Fe2O3 Buna göre tepkime sonunda kaç gram H2O sıvısı mFe = 2 . 56 = 112 = 7 oluşur? mO 3 .16 48 3 Çözüm: b) N2O5 Tepkime sonucu mN = 2 .14 = 28 = 7 oluşanların toplam mO 5 .16 80 20 Tepkimede harcananların toplam kütlesi kütlesi c) CS2 CH4(g) + 2O2(g) CO2(g) + 2H2O(s) mC = 12 = 12 = 3 ↓ ↓ mS 2.32 64 16 ↓ ↓ 3,2 g 12,8 g 8,8 g Xg d) Mg3N2 3,2 + 12,8 = 8,8 + X mMg = 3 . 24 = 72 = 18 mN 2 .14 28 7 X = 7,2 g B İ Örnek: Örnek: L G AI2S3 bileşiğindeki elementlerin kütlece birleşme oranı mAI 8 gram H2 ve 16 gram O2 gazları alınarak başlatılan, İ mS = 9 dır. 16 H2(g) + 1 O2(g) H2O(g) S Buna göre 100 gram AI2S3 bileşiğindeki AI ve S 2 tepkimesi sonlandığında O2 gazının tamamı harcanır- A elementlerinin kütleleri kaçar gramdır? ken 6 gram H2 gazı artmaktadır. R Buna göre tepkime sonucu oluşan H2O gazı kaç M Çözüm: A 10. SINIF SARMAL KİMYA gramdır? Çözüm: L 2 ↓A I + 3↓S A ↓I2S3 9 g 16 g 25 g Tepkime öncesi Tepkime sonrası ↓4 katı ↓4 katı ↓4 katı maddelerin toplam maddelerin toplam 36 g 64 g 100 g kütlesi kütlesi 8 g H2+ 16 g O2 = X g H2O + 6 g H2 • AI2S3 bileşiğinde 9 gram AI metali ile 16 gram S ele- x+6 mentleri birleşerek toplam 25 gram AI2S3 bileşiği oluştu- 24 = rur. (Kütle korunumu kanunu) 100 gram AI2S3 elde edebil- mek için 36 gram AI ve 64 gram S kullanılmalıdır. x = 18 8

TEST–2 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI (Sabit Oranlar Kanunu – I) 1. Kalsiyum (Ca) ve oksijen (O2) elementlerinin tepki- 3. AI2S3 bileşiği ile ilgili, mAI mS mesi sonucu CaO bileşiği elde ediliyor. Bu tepkimeye I. Elementlerin kütlece birleşme oranı = 9 ’dır. 16 ait kullanılan Ca ve O2, oluşan CaO ve artan madde miktarları gram cinsinden tabloda verilmiştir. MAI 27 MS 32 II. Elementlerin atom kütleleri oranı = ’dir Ca O2 CaO Artan III. 50 gram AI2S3 bileşiği elde edebilmek için 25’er madde gram AI ve S elementleri kullanılmalıdır. 1. deney 40 16 56 – 2. deney 20 20 28 12g O2 yargılarından hangileri doğrudur? 3. deney 86 32 112 6g Ca (AI = 27, S = 32) Bu deney sonuçlarına göre, A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I. Tepkimeler sırasında toplam kütle korunmuş- D) II ve III E) I, II ve III tur. II. CaO bileşiğindeki elementler arasındaki kütle- ce birleşme oranı mCa = 5 ’dir. 4. N2O5 bileşiğindeki elementlerin kütlece birleşme mO2 2 mN oranı mO = 7 ’dir. 20 III. Her üç deneyde de tepkimeler tam verimle gerçekleşmiştir. Buna göre, 54 gram N2O5 bileşiği elde edebilmek için en az kaçar gram azot (N) ve oksijen (O) kul- yargılarından hangileri doğrudur? lanılması gerekir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III N kütlesi (g) O kütlesi (g) D) II ve III E) I, II ve III A) 34 20 B) 14 40 C) 27 27 2. Bazı bileşikler ve bu bileşiklerdeki elementlerin kütle- D) 40 14 ce birleşme oranları aşağıdaki tabloda verilmiştir. B E) 50 4 Kütlece birleşme İ oranı Bileşik L 5. S(k) ve O2(g) elementleri tepkimeye girerek I. SO2 mS G mO =1 İ S(k) + 3 O2(g) SO3(g) 2 II. Mg3N2 mMg = 18 S denklemine göre SO3 gazını oluşturuyor. III. C2H6 mN 7 Buna göre bu tepkime ile ilgili, IV. CaC2 A mC = 4 R I. mSOe3obrailneışiğmminOSde=ki23 elementlerin kütlece birleş- mH 1 M ’tür. A 10. SINIF SARMAL KİMYA mCa = 5 L mC 3 II. 40 gram SO3 oluşurken 16 gram S elementi kullanılmıştır. Buna göre bileşiklerden hangilerinin kütlece bir- III. 12 gram oksijen harcandığında 20 gram SO3 leşme oranları doğru verilmiştir? bileşiği elde edilir. (H = 1, C = 12, N = 14, O = 16, Mg = 24, S = 32, Ca = 40) yargılarından hangileri doğrudur? (O =16, S = 32) A) I ve II B) II ve III C) I, III ve IV A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV D) II ve III E) I, II ve III 13

ETKİNLİK – I AÇIK UÇLU SORULAR 1. 160'ar gram Ca ve S katılarının tam verimli tepki- 4. XY4 bileşiğinde elementler arasındaki kütlece birleş- mX mesi sonucu 32 gram S artmakta ve a gram CaS me oranı mY = 3’tür. bileşiği oluşmaktadır. Buna göre 60 gram X2Y6 bileşiği için, Buna göre tepkime sonucu oluşan CaS bileşiği- nin kütlesi “a” kaç gramdır? a) Kaç gram X içerir? b) Kaç gram Y içerir? c) Kütlece birleşme oranı mX kaçtır? mY 5. SO3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı 2. Aşağıda verilen bileşiklerdeki elementler arasın- mS mO = 2 tür. daki kütlece birleşme oranlarını bulunuz. 3 (H = 1, C = 12, N = 14, O = 16, Mg = 24, Fe = 56) Buna göre eşit kütlelerde S ve O2 elementleri alı- narak 160 gram SO3 bileşiği elde edilirken hangi a) Fe2O3 için mFe oranı kaçtır? elementten kaç gram artar? mO b) N2O5 için mN oranı kaçtır? mO mMg 6. I. H2SO4 – H2SO3 mN c) Mg3N2 için oranı kaçtır? II. N2O – NO2 III. CO2 – CS2 d) C2H6 için mC oranı kaçtır? IV. CH4 – C3H8 mH B İ V. C3H6 – C5H10 VI. PO34– – PO33– L Yukarıda verilen madde çiftlerinden hangileri G arasında katlı oran bulunur? İ S A R 7. Bileşik formülleri 3. X2Y3 bileşiğinde elementler arasındaki kütlece bir- M mX A leşme oranı mY = 7 dir. L 1. bileşik 2. bileşik 10. SINIF SARMAL KİMYA 12 I. XY X2Y3 Buna göre 95 gram X2Y3 bileşiği elde edebilmek II. X2Y X3Y için en az kaçar gram X ve Y kullanılması gere- III. X2Y4 XY3 kir? Tabloda verilen bileşik çiftlerinden hangisinde aynı miktar X ile birleşen 1. bileşikteki Y kütlesi- nin 2. bileşikteki Y kütlesine oranı 2 'tür? 3 25

SICAK BÖLGE MOL KAVRAMI b) CuSO4·5H2O (H: 1, O: 16, S: 32, Cu: 64) ↓ • 6,02.1023 tane = Avogadro sayısı = NA atoma 1 mol atom denir. 1 mol Cu: 1.64 = 64 g 1 mol S : 1.32 = 32 g • Avogadro sayısı moleküle 1 mol 9 mol O : 9.16 = 144 g kadar molekül denir. _+_ ___1_0__m_o_l_H___: _1_0_.1__=_1_0__g______ 1 mol CuSO4 ·5H2O = 250 g iyona 1 mol iyon denir. Örneğin; c) C2O24– (C: 12, O: 16) ↓ • 1 mol H atomu: 6,02.1023 tane H atomu • 2 mol H2O molekülü: 2x 6,02.1023 tane H2O molekülü 2 mol C : 2.12 = 24 g • 3 mol NO–3 iyonu: 3 x 6,02.1023 tane NO–3 iyonu +__ ____4_m__o_l _O__:_4_._1_6_=__6_4_g_______ Örnek: 1 mol C2O24– = 88 g 0,2 mol C3H8O2 bileşiği • 0,2 mol molekül içerir. • 0,2.NA tane molekül içerir. GERÇEK ATOM KÜTLESİ • 3 x 0,2 mol C atomu içerir. 1 tane atomun, molekülün ya da iyonun kütlesine ger- • 8 x 0,2 mol H atomu içerir. çek atom kütlesi denir. Birimi atomik kütle birimi (akb) • 2 x 0,2 mol O atomu içerir. veya Daltondur. (Da). • Toplam 13 x 0,2 mol atom içerir. Örneğin; • 0,6.NA tane C atomu içerir. B Na atomun bağıl atom kütlesi 23 olduğuna göre, • 1,6.NA tane H atomu içerir. İ • 1 tane Na atomu: 23 akb • 0,4.NA tane O atomu içerir. L • 1 mol Na atomu: 23 gr • Toplam 2,6.NA tane atom içerir. G İ ✎ NOT MOL KÜTLESİ (MA) • 1 mol (6.02.1023 tane) atomun, molekülün ya da iyo- S “Gram” ile “akb” arasında nun kütlesine mol kütlesi denir. Mol kütlesi \"gram\" cinsin- A 1 gram: NA . akb den ifade edilir. R ilişkisi bulunur. M Örnek: A 10. SINIF SARMAL KİMYA L Aşağıda verilen maddelerin mol kütlelerini hesapla- yınız. Örnek: a) C6H12O6 (H: 1, C: 12, O: 16) CO2 ile ilgili (C: 12, O: 16) ↓ • 1 mol CO2 44 gramdır. 6 mol C: 6.12 = 72 g 12 mol H: 12.1 = 12 g • 1 mol CO2 44.NA akb dir. _+_ ____6__m_o_l_O__: _6_.1_6__=_9_6__g_______ 1 mol C6H12O6 = 180 g • 1 tane CO2 44 akb dir. • 1 tane CO2 44 gramdır. NA 27

TEST–11 MOL KAVRAMI - IV (Hacim - Mol İlişkisi) 1. Gaz fazındaki maddeler ile ilgili, 5. 0,2 mol C3H8 gazı normal şartlar altında kaç litre Normal şartlar (0°C sıcaklık ve 1 atm basınç) hacim kaplar? altında 1 molü 22,4 litre hacim kaplar. A) 1,12 B) 2,24 C) 3,36 D) 4,48 E) 5,6 Standart şartlar (25°C sıcaklık ve 1 atm basınç) 6. 30,4 gram N2O3 gazı normal şartlar altında kaç altında 1 molü 24,5 litre hacim kaplar. litre hacim kaplar? (N = 14, O = 16) A) 2,24 B) 4,48 C) 6,72 D) 8,96 E) 11,2 Aynı şartlar altında eşit tanecik sayıları eşit 7. Yapısında 7,2 gram karbon atomu bulunduran hacim kaplar. C3H4 gazı ile ilgili, yargıların doğru (D) veya yanlış (Y) olarak işaret- I. 0,2 moldür. lenmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru gös- II. Normal şartlar altında 4,48 litre hacim kaplar. terilmiştir? III. 1,4·NA tane atom içerir. A) D B) D C) D D) Y E) D yargılarından hangileri doğrudur? D D Y Y Y D Y Y Y D (C = 12, NA = Avogadro sayısı) 2. Normal şartlar altında 6,72 litre hacim kaplayan CH4 gazı kaç moldür? A) 0,03 B) 0,25 C) 0,3 D) 0,6 E) 3 A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 3. Normal şartlar altında 5,6 litre hacim kaplayan B İ SO2 gazı kaç gramdır? (O = 16, S = 32) A) 9,6 B) 12,8 C) 16 D) 25,6 E) 32 L 8. Yapısında Avogadro sayısı kadar atom içeren G SO3 gazı ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi İ yanlıştır? (O = 16, S = 32) S A) 0,25 moldür. A B) 6,02·1023 tane atom içerir. R 4. Normal şartlar altında 3,36 litre hacim kaplayan M C) 8 gram kükürt (S) atomu bulundurur. A C2H4 gazı ile ilgili, L D) Normal şartlar altında 5,6 litre hacim kaplar. 20 10. SINIF SARMAL KİMYA I. 0,15 moldür. E) Kütlesi NA akb’dir. II. Yapısında 3,6 gram karbon atomu bulundurur. III. Yapısında 0,6 NA tane H atomu bulundurur. yargılarından hangileri doğrudur? (C = 12, NA = Avogadro sayısı) 9. Normal koşullar altında 11,2 litre hacim kaplayan A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III N2O5 gazı kaç gram oksijen atomu içerir? (O = 16) A) 8 B) 16 C) 32 D) 40 E) 80 D) II ve III E) I, II ve III 36

1. DÖNEM 1. YAZILI 1. 112 gram Fe ve 80 gram O2 elementleri alınarak baş- 3. XaYb bileşiğinin kütlece %64'ü Y elementidir. latılan, Buna göre, bu bileşiğin basit formülü aşağıdaki- lerden hangisinde doğru verilmiştir? (X=27, Y=32) 2Fe(k) + 3 O2(g) Fe2O3(k) 2 tepkimesi sonlandığında 32 gram O2 elementi A) X2Y5 B) X2Y3 C) XY3 artmaktadır. D) XY2 E) X3Y Buna göre, tepkime sonucu oluşan Fe2O3 bileşiği kaç gramdır? A) 80 B) 128 C) 150 D) 160 E) 192 4. I. H3PO4 – H3PO3 II. CO2 – CS2 III. C6H12 – C2H4 IV. N2O – NO2 Yukarıda verilen madde çiftlerinden hangilerinde katlı oran bulunmaz? A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV B 2. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinde bileşikteki İ elementlerin kütlece birleşme oranı yanlış veril- L G miştir? (H=1, C=12, N=14, O=16, Mg=24, Cl=35, İ Ca=40, Br=80) S 5. Sadece X ve Y elemenlerinden oluşan I ve II. bileşik- A lere ait grafikler verilmiştir. Bileşik Kütlece birleşme oranı I. CaBr2 mCa = 1 R Bileşik kütlesi (g) Bileşik kütlesi (g) mBr 4 M 10. SINIF SARMAL KİMYA II. N2O4 mN = 7 A 15 I. bileşik 38 II. bileşik mO 16 L III. C2H6 mC = 4 X kütlesi Y kütlesi IV. mH 1 7 (g) 24 (g) V. A) I. CO2 mC = 3 Bu grafiklere göre aynı miktar X ile birleşen I. bile- mO 4 şikteki Y miktarının II. bileşikteki Y miktarına oranı kaçtır? MgCI2 mMg = 12 mCI 35 B) II. C) III. D) IV. E) V. A) 2 B) 2 C) 4 D) 3 E) 5 3 5 3 2 3 52

SICAK BÖLGE 2. Endotermik - Ekzotermik Tepkimeler 2 N2 gazının yanması dışındaki tüm yanma tepki- Tepkimeler sırasında dışarıdan ısı alınıyorsa (giren- meleri ekzotermiktir. N2 gazının yanması endotermiktir. ler kısmında ısı varsa endotermik (ısı alan), tepkimeler sonucu ısı açığa çıkıyorsa (ürünler kısmında ısı varsa) N2(g) + O2(g) 2NO(g) ekzotermik (ısı veren) tepkime denir. Endotermik tepkime CaCO3(k) + ısı CaO(k) + CO2(g) Endotermik tepkime 2Fe(k) + 3 O2(g) Fe2O3(k) 2 Ekzotermik tepkime 2NH3(g) + 400 kj N2(g) + 3H2(g) Endotermik tepkime CH4(g) + 2O2(g) CO2(g) + 2H2O(g) • Erime, buharlaşma ve süblimleşme gibi hâl değişim Ekzotermik tepkime olayları endotermiktir. C(k) + O2(g) CO2(g) + ısı 3 Yanma tepkimelerinin gerçekleşebilmesi için; Ekzotermik tepkime • Yanıcı madde • Yakıcı madde • Tutuşma sıcaklığı H2(g) + CI2(g) 2HCI(g) + 200 kj olması gerekir. Ekzotermik tepkime • Donma, yoğunlaşma ve kırağılaşma gibi hal değişim 4 O2 gazı ile tepkime vermeyen maddeler yan- maya karşı asaldır. olayları ekzotermiktir. B 3. Yanma Tepkimeleri İ Tepkimelerde girenler kısmında O2 gazı varsa bu tep- L 4. Analiz (Bozunma) Tepkimeleri kimelere yanma tepkimesi denir. G Bileşiklerin kendisinden daha küçük maddelere dö- İ 2Fe(k) + 3 O2(g) Fe2O3(k) nüşmesine ilişkin tepkimelerdir. 2 N2O4(g) S 3 N2(g) + 2O2(g) A KCIO3(k) + ısı KCI(k) + 2 O2(g) R 2NH3(g) + ısı N2(g) + 3H2(g) M ✎ NOT A 10. SINIF SARMAL KİMYA 1 Yapısında C ve H elementi bulunduran bileşik- L lere organik bileşik denir. Organik bileşikler yandığında 5. Sentez (Birleşme) Tepkimeleri CO2 ve H2O açığa çıkar. İki veya daha fazla maddenin birleşerek bileşikleri CH4(g) + 2O2(g) CO2(g) + 2H2O(s) oluşturduğu tepkimelerdir. C2H5OH(s) + 3O2(g) 2CO2(g) + 3H2O(s) N2(g) + 2O2(g) 2NO2(g) CaO(k) + CO2(g) CaCO3(k) 55

TEST–19 TEPKİME DENKLEMLERİ - II 1. C3H8 + O2 $ CO2 + H2O 4. Şekildeki diyagram kimyasal bir tepkimeyi temsil et- tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirildiğin- mektedir. de O2, CO2 ve H2O maddelerinin katsayıları aşağı- dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? O2 CO2 H2O A) 4 3 4 Buna göre bu tepkimenin denklemi aşağıdakiler- B) 3 3 4 den hangisindeki gibi olabilir? C) 5 3 4 D) 5 4 4 A) N2 + 2O2 $ 2NO2 E) 4 4 4 B) H2 + 1 O2 $ H2O 2 C) 2NO + O2 $ 2NO2 2. C4H10(g) + O2(g) $ CO2(g) + H2O(g) D) H2 + CI2 $ 2HCI E) N2 + 3H2 $ 2NH3 tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirilirse O2 gazının katsayısı kaç olur? A) 13 B) 11 C) 13 D) 11 E) 5 2 2 5. AI + HNO3 $ AI(NO3)3 + H2(g) Yukarıda verilen tepkime en küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde ürünlerdeki toplam atom sayı- B sı kaç olur? İ A) 15 B) 18 C) 23 D) 32 E) 36 3. C3H8O3(s) + O2(g) $ CO2(g) + H2O(g) L tepkimesi ile ilgili, G İ Atom türü korunmuştur. Heterojen tepkimedir. S En küçük tamsayılarla denkleştirilirse O2 gazı- A 6. Aşağıda verilen kimyasal tepkimelerden hangi- R M sinde tepkime denklemi denkleştirilmemiştir? nın katsayısı 7 olur. A A) 4Fe + 3O2 $ 2Fe2O3 10. SINIF SARMAL KİMYA B) N2 + 3H2 $ 2NH3 yargıların doğru (D) veya yanlış (Y) olarak işaret- L lenmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- miştir? C) CaCO3 + HCI $ CaCI2 + CO2 + H2O A) D B) D C) D D) Y E) Y D D Y Y D D) Mg + 1 O2 $ MgO D Y Y Y D 2 E) CH4 + 4Br2 $ CBr4 + 4HBr 59

ETKİNLİK – I AÇIK UÇLU SORULAR 1. Kimyasal tepkimeler sırasında, 4. Mg + H3PO4 Mg3(PO4)2 + H2 I. Atom sayısı II. Atom türü tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirilirse III. Toplam basınç denklemdeki katsayılar toplamı kaç olur? IV. Molekül sayısı V. Maddelerin fiziksel hali 5. Aşağıda verilen tepkimelerin türlerini altlarına VI. Toplam kütle VII. Toplam elektron sayısı yazınız. VIII. Ortamın pH değeri verilen özelliklerden hangileri her zaman koru- nur? a) N2(g) + 2O2(g) 2NO2(g) 2. Sabit sıcaklık ve sabit basınç altında gerçekleşen b) C(k) + O2(g) CO2(g) aşağıdaki tepkimelerde zamanla hacim nasıl de- ğişir? a) N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g) c) HCI(suda) + NaOH(suda) NaCI(suda)+ H2O(s) b) PCI5(g) PCI3(g) + CI2(g) B d) 2KI(suda)+Pb(NO3)2(suda) PbI2(k)+ 2KNO3(suda) İ c) H2(g) + CI2(g) 2HCI(g) L G d) CH4(g) + 2O2(g) CO2(g) + 2H2O(s) İ S 10. SINIF SARMAL KİMYA A R M A L 3. C3H8O + O2 CO2 + H2O 6. 6CO2 + 6H2O X + 6O2 tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirilirse tepkimesi sonucu oluşan X bileşiğinin 0,4 molü O2 molekülünün katsayısı kaç olur? kaç gramdır? (H = 1, C = 12, O = 16) 67

SICAK BÖLGE KİMYASAL HESAPLAMALAR a) O2 gazı 1 moldür. Kimyasal hesaplamalarla ilgili soruları çözerken sıra- b) NŞA'da 1 mol CO2(g) 22,4 litre ise sıyla aşağıdaki işlemler yapılır. ___0_,6__m_o_l_C__O_2_(g_)_ _______?_____ • Tepkime denklemleri yazılarak denkleştirilir. ? = 0,6·22,4 • Kütlesi, hacmi veya tanecik sayısı verilen tepkimede- ki maddenin MOL sayısı bulunur. = 13,44 litre • Tepkimedeki maddelerin katsayıları kullanılarak c) 1 mol H2O 18 g ise sonucu istenen maddenin MOL sayısı bulunur. _ __0_,8__m_o_l_H_2_O__ _____?_____ • MOL sayısı bulunan maddenin kütlesine, hacmine ? = 0,8·18 veya tanecik sayısına geçiş yapılır. = 14,4 g Örnek: ✎ NOT Denklemi verilen tepkime sırasında 8,8 gram C3H8 Katsayılarla mol geçişi yapabileceğimiz gibi GAZ gazı harcanmıştır. fazında gerçekleşen tepkimelerde katsayılarla hacim geçişi de yapabiliriz. C3H8(g) + 5O2(g) 3CO2(g) + 4H2O(g) Buna göre bu tepkime ile ilgili aşağıdaki soruları Örnek: cevaplayınız. (H: 1, C: 12, O: 16) N2 ve H2 gazları alınarak başlatılan, a) Kaç mol O2 gazı harcanmıştır? N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g) b) Normal şartlar altında kaç litre CO2 gazı oluşmuştur? tepkimesi sonucu 24 litre NH3 gazı oluşmuştur. c) Kaç gram H2O gazı oluşmuştur? Buna göre tepkimede harcanan N2 ve H2 gazları kaçar litredir? B Çözüm: İ L Çözüm: 8,8 gram C3H8 gazının mol sayısı bulunduktan sonra G N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g) tepkimedeki katsayıları kullanılarak diğer maddelerin mol İ ↓ ↓ ↓ sayılarına geçiş yapılır. 12 litre 36 litre 24 litre 1 mol C3H8 44 gram S • Katsayısı 2 olan NH3 24 litre ise A _ ___?_m__o_l _C_3_H_8_ ____8_,_8_g_r_a_m____ R • Katsayısı 1 olan N2 gazı 12 litredir. 8, 8 M ?= 44 = 0,2 mol A • Katsayısı 3 olan H2 gazı 36 litredir. C3H8(g) + 5O2(g) 3CO2(g) + 4H2O(g) L ✎ NOT 10. SINIF SARMAL KİMYA ↓ ↓ ↓ ↓ 0,2 mol 1 mol 0,6 mol 0,8 mol Eşit mol sayısı veya eşit hacimli sorularda girenlerde yer alan başkatsayısı en büyük olan madde tamamen Kat sayısı 1 olan C3H8 0,2 mol ise harcanır. Başkatsayısı küçük olan maddeden bir miktar • Kat sayısı 5 olan O2 1 moldür. artar. • Kat sayısı 3 olan CO2 0,6 moldür. • Kat sayısı 4 olan H2O 0,8 moldür. Tepkimeler sırasında tamamen harcanan maddeye sınırlayıcı bileşen denir. 69

TEST–28 KİMYASAL HESAPLAMALAR (Atomların Mol Kütlesini ve Bileşik Formüllerini Bulma Problemleri) 1. Denklemi aşağıda verilen tepkimede normal şartlar 4. 14,8 gram X(OH)2 bileşiği ile 32,4 gram HY bileşikleri altında 6,72 litre hacim kaplayan O2 gazının tamamı artansız tepkimeye girerek 40 gram XY2 ve H2O bile- tepkimeye girdiğinde 32 gram X2O3 katısı oluşmakta- şiklerini oluşturuyor. dır. 3 X(OH)2 + 2HY $ XY2 + 2H2O 2X(k) + 2 O2(g) $ X2O3(k) Buna göre X ve Y elementlerinin atom kütleleri Buna göre X elementinin mol kütlesi kaç g/mol’dür? aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (O = 16) (H = 1, O = 16) A) 27 B) 39 C) 56 D) 64 E) 65 X Y A) 24 40 B) 23 80 C) 40 80 D) 24 80 2. Denklemi aşağıda verilen tepkimede 34 gram XH3 E) 39 40 gazının tamamen yanması sonucu 54 gram H2O gazı 5. Ağzı açık bir kapta gerçekleşen, oluşmaktadır. 4XH3(g) + 5O2(g) $ 4XO(g) + 6H2O(g) X(k) + 3HBr(suda) $ XBr3(suda) + 3 H2(g) 2 Buna göre X elementinin mol kütlesi kaç g/mol’dür? (H = 1, O = 16) tepkimesindeki X elementinin kütlesinin zamanla de- A) 12 B) 14 C) 24 D) 27 E) 40 ğişimini gösteren grafik aşağıdaki gibidir. X kütlesi(g) 3. 2H2X(g) + XO2(g) $ 3X(k) + 2H2O(s) B 2,7 İ L Zaman G İ Tepkime sonucu normal şartlar altında 3,36 litre H2 gazı oluştuğuna göre, Denklemi verilen tepkimede 34 gram H2X ve 32 g S XO2 bileşikleri tamamen harcandığında 48 gram X A X elementinin atom kütlesi 27 g/mol’dür. 0,3 mol HBr harcanmıştır. katısı oluşmaktadır. R Kaptaki toplam kütle korunmuştur. yargıların doğru (D) veya yanlış (Y) olarak işaret- Buna göre, M lenmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru gös- 10. SINIF SARMAL KİMYA A terilmiştir? I. Tepkime sonucu 18 gram H2O oluşur. L II. X atomu mol kütlesi 32 g/mol’dür. III. 0,5 mol XO2 harcanmıştır. yargılarından hangileri doğrudur? (H = 1, O = 16) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III A) D B) D C) D D) Y E) Y D D Y D Y D Y Y Y Y 81

TEST–31 KİMYASAL HESAPLAMALAR (Karma - II) 1. Kapalı kap içerisinde C3H8 ve O2 gazlarının tam ve- 4. I. 11Na rimli tepkimesi sırasında O2 gazının zamanla mol sa- II. 12Mg yısındaki değişim grafikte verilmiştir. III. 13Al O2 mol sayısı nVayıenrrıimlaeyonrlısmtaeeyptıkalailmlreıerbiynirebtgiariimrndeaiğmeinşıditHeoNlauOçyıo3ğra.sçuılkuançöHz2egltialezrliayrlıe- 1 • Na + HNO3 $ NaNO3 + 1 H2 2 0,5 • Mg + 2HNO3 $ Mg(NO3)2 + H2 Zaman • Al + 3HNO3 $ Al(NO3)3 + 3 H2 2 Buna göre bu tepkime ile ilgili; Buna göre tepkimelerde kullanılan metallerin mol sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisin- I. 0,3 mol CO2 ve 0,4 mol H2O oluşmuştur. de doğru gösterilmiştir? II. C3H8 gazı sınırlayıcı bileşendir. III. 16 gram O2 gazı harcanmıştır. A) I > II > III B) I > III > II C) III > II > I yargılarından hangileri doğrudur? (O: 16 g/mol) D) III > I > II E) I = II = III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 5. Eşit mol sayılı N2 ve O2 gazlarının tam verimle; N2(g) + O2(g) $ N2O3(g) 2. N2 ve H2 gazlarından oluşan bir karışımın %20 si kul- B tepkimesi sonucu 2 mol N2O3 gazı oluşmaktadır. İ lanıldığında 2 mol NH3 gazı elde edilmektedir. L Buna göre bu tepkime ile ilgili aşağıdaki ifadeler- G den hangisi yanlıştır? İ Buna göre başlangıçta alınan gaz karışımı kaç A) Başlangıç karışımı 6 moldür. moldür? B) N2 gazından 1 mol artmıştır. C) Harcanan O2 gazı 3 moldür. A) 30 B) 20 C) 16 D) 12 E) 8 D) Artan madde olmaması için ortama 1,5 mol O2 gazı eklenmelidir. S E) Tepkime sonunda kapta 4 mol molekül bulunur. A R M 3. 200 gram CaCO3 katısı alınarak başlatılan A 10. SINIF SARMAL KİMYA L 6. Endüstride asetilen (C2H2) üretimine ait tepkime zin- CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g) ciri aşağıdaki gibidir. tepkimesi normal şartlar altında 11,2 litre CO2 gazı CaO(k) + 3C(k) $ CaC2(k) + CO(g) oluştuğunda sonlanıyor. CaC2(k) + 2H2O(s) $ C2H2(g) + Ca(OH)2(suda) Buna göre tepkimenin yüzde verimi aşağıdakile- rin hangisinde doğru verilmiştir? Verilenlere göre 5,2 gram asetilen elde edebilmek (C: 12 g/mol, O: 16 g/mol, Ca: 40 g/mol) için en az kaç gram CaO kullanılmalıdır? (H: 1 g/mol, C: 12 g/mol, O: 16 g/mol, Ca: 40 g/mol) A) 10 B) 20 C) 25 D) 40 E) 50 A) 2,8 B) 5,6 C) 11,2 D) 22,4 E) 33,6 87

TEST–33 ÜNİTE TESTİ - 1 1. Aşağıda denklemi yazılan tepkimede girenlerin ve 4. Kapalı bir kapta gerçekleşen tepkimeye ait mol ürünlerin kütleleri verilmiştir. sayısı - zaman grafiği verilmiştir. Ca(k) + 2HBr(g) X(k) + H2(g) Mol sayısı 20 gram a gram 100 gram 1 gram 1 Buna göre bu tepkime ile ilgili, 0,8 X2(g) Z(g) I. a değeri 81'dir. 0,6 II. X'in formülü CaBr2'dir. Y2(g) III. Toplam atom sayısı korunmuştur. 0,4 yargılarından hangileri doğrudur? 0,2 O2(g) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Zaman D) II ve III E) I, II ve III Bu grafiğe göre tepkimeyle ilgili aşağıdaki ifade- lerden hangisi yanlıştır? (X = 14, Y = 16) 2. FeS2 bileşiğinde elementler arasındaki kütlece birleş- mFe A) Sınırlayıcı bileşen Y2 gazıdır. me oranı mS = 7 'dir. B) Z bileşiğinin formülü X2Y5'tir. 8 C) Tepkime sonunda kapta toplam 1 mol gaz bulu- Buna göre 60 gram FeS2 bileşiğindeki Fe ve S nur. kütleleri aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- D) 21,6 gram Z gazı oluşmuştur. miştir? E) 0,4 mol X2 gazı harcanmıştır. Fe kütlesi (g) S kütlesi (g) A) 30 30 B) 32 28 B C) 28 32 D) 24 36 İ E) 21 39 L 5. Bazı kimyasal tepkime denklemleri şu şekildedir. G İ I. H2(g) + Br2(g) → 2HBr(g) 3. Eşit kütlede Ca(k) ve N2(g) elementlerinin tam verimle S II. 2HCI(suda) + Ca(OH)2(suda) → CaCI2(suda) + 2H2O(s) A tepkimesi sonucu 74 gram Ca3N2 bileşiği elde edil- R III. AgNO3(suda) + NaCI(suda) → AgCI(k) + NaNO3(suda) mektedir. M A Buna göre bu tepkime ile ilgili, L Buna göre bu tepkimelerin türleri aşağıdakilerden I. Sınırlayıcı bileşen Ca elementidir. hangisinde doğru verilmiştir? 10. SINIF SARMAL KİMYA II. 46 gram N2 gazı artmıştır. I II III III. Ca3N2 bileşiğinde elementler arasındaki kütle- A) Analiz Çökelme Nötralleşme mCa 30 B) Sentez Nötralleşme Çökelme mN 7 ce birleşme oranı = 'dir. C) Analiz Nötralleşme Çökelme yargılarından hangileri doğrudur? (N = 14, Ca = 40) D) Sentez Nötralleşme Homojen A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III E) Sentez Çökelme Nötralleşme D) II ve III E) I, II ve III 93

TEST–38 SARMAL TEST - 1 1. X gazı ile O2 gazı arasında gerçekleşen tepkimeye ait 4. I II Tamamen yakılması için mol sayısı zaman grafiği verilmiştir. Tamamen yakıldığında en az normal şartlar altında 0,6 mol CO2 gazı oluşur. 22,4 litre hacim kaplayan O2 Mol Sayısı gazı kullanılmalıdır. 0,7 2,2 mol atom içeren 0,6 H2O(g) C3H8 gazı 0,5 X(g) 0,4 CO2(g) III 0,3 Kütlesi 8,8 gramdır. 0,2 0,1 O2(g) Zaman 2,2 mol atom içeren C3H8 gazı ile ilgili verilen yukarı- daki ifadelerden hangileri doğrudur? (H = 1, C = 12) Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış- tır? (H = 1, C = 12, O = 16) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Tepkime denklemi, D) II ve III E) I, II ve III X(g) + 5 O2(g) → 2CO2(g) + 3H2O(g) şeklindedir. 2 B) X'in formülü C2H4 (OH)2 şeklindedir. 5. Mg + H3PO4 $ Mg3(PO4)2 + H2 C) Sınırlayıcı bileşen O2 gazıdır. D) Oluşan CO2 gazının kütlesi H2O dan daha azdır. Yukarıda verilen tepkime denklemi en küçük tam E) Zamanla toplam molekül sayısı artmıştır. sayılarla denkleştirildiğinde girenlerdeki toplam atom sayısı kaç olur? A) 11 B) 13 C) 15 D) 19 E) 23 2. I. NO2 – N2O4 B II. SO23–– SO24– İ L 6. Bazı tepkime denklemleri şu şekildedir: III. H2O – H2O2 G 1. KCI(k) $ K+(suda) + CI–(suda) İ Yukarıda verilen madde çiftlerinden hangileri ara- 1 2. KCI(s) $ K(k) + 2 CI2(g) sında katlı oran bulunur? S A Buna göre bu tepkimelerle ilgili, R A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III I. 1. tepkimede fiziksel değişim olmuştur. D) II ve III E) I, II ve III M II. 2. tepkimede kimyasal değişim olmuştur. A L 10. SINIF SARMAL KİMYA III. 1. tepkime çözünme, 2. tepkime analiz tepki- mesidir. IV. 2. tepkimede zamanla molekül sayısı azalmış- 3. 51 gram X2O3 bileşiğinde 27 gram X bulunmaktadır. tır. yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre X atomunun mol kütlesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (O = 16) A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III A) 14 B) 23 C) 24 D) 27 E) 32 D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV 103

SICAK BÖLGE KARIŞIMLAR Kolloit: İki maddenin birbiri içerisinde gözle görülme- yecek şekilde dağılmasıyla oluşan heterojen karışımlara İki ya da daha fazla maddenin biraraya gelerek kendi kolloit denir. Sıvı içerisinde katı içeren kolloit sistemlere özelliklerini kaybetmeden oluşturdukları sistemlere karı- ise sol denir. Aeresol ve emülsiyonların büyük kısmı kol- şım denir. loittir. Karışımların Özellikleri Krema, jöle, kan, süt, sabun köpüğü, renkli cam, boya örnek verilebilir. • Saf değildirler. • Homojen ya da heterojen olabilirler. Çözünme Süreci • Belirli özkütleleri yoktur. İki ya da daha fazla sayıda maddenin birbiri içerisinde • Bileşenleri kendi kimyasal özelliklerini kaybetmez. homojen olarak dağılmasına çözünme denir. Karışımlar Homojen karışımlar Heterojen Çözünme olayı üç basamakta gerçekleşir: (çözeltiler) karışımlar Homojen Karışımlar 1 Çözücü taneciklerin birbirinden ayrılması • Özelliği her yerinde aynı olan karışımlara homojen 2 Çözünen taneciklerin birbirinden ayrılması karışım denir. 3 Ç özücü ile çözünen tanecikleri arasındaki etkile- • Tek fazlı (görünümlü) karışımlardır. Tuzlu su, şekerli şimlerin oluşması. su, çelik, etil alkol - su karışımı, tüm gaz karışımları örnek verilebilir. Moleküler Çözünme Heterojen Karışımlar • Özelliği her yerinde aynı olmayan karışımlara hete- • Çözünen madde çözücü içerisinde moleküler olarak rojen karışımlar denir. dağılıyorsa moleküler çözünme gerçekleşir. • Genellikle birden fazla görünümlü karışımlardır. B İ CH3OH(s) + H2O(s) $ CH3OH(suda) Kan, süt, sis kümesi, toz bulutu, ayran, çamurlu su, L C6H12O6(k) + H2O(s) $ C6H12O6(suda) G zeytinyağı - su örnek verilebilir. İ • Çözeltide iyonlar bulunmadığı için bu tür çözeltiler • Genel olarak süspansiyon, emülsiyon, aeresol ve kolloit olmak üzere dört kısımda incelenir. elektriği iletmez. S Süspansiyon: Katı - sıvı heterojen karışımlardır. A İyonik Çözünme R Tebeşir tozu - su, çamurlu - su, ayran örnek verilebilir. M • Çözünen madde iyonlarına ayrılırsa bu tür çözünme- A 10. SINIF SARMAL KİMYA L lere iyonik çözünme denir. Emülsiyon: Sıvı - sıvı heterojen karışımlardır. Zeytinyağı - su, mazot - su, benzin - su örnek verile- • Asitler, bazlar ve iyonik bağlı bileşikler saf suda iyon- bilir. larına ayrışarak çözünürler. Çözeltide iyonlar bulunacağı için bu tür çözeltiler elektriği iletir. Aeresol: Bir gaz içinde sıvı ya da katının dağılmasıyla HCI(suda) + H2O(s) $ H3O+(suda) + CI–(suda) oluşan heterojen karışımlara aeresol denir. KOH(suda) + H2O(s) $ K+(suda) + OH–(suda) KBr(suda) + H2O(s) $ K+(suda) + Br–(suda) Spreyler ve sis kümesi sıvı aeresole volkanik kirlilik, duman, amonyum klorür buharı katı aeresole örnek ve- rilebilir. 108

TEST–3 HOMOJEN VE HETEROJEN KARIŞIMLAR – III 1. Saf su içerisine; 4. Bazı maddelerin molekül polarlıkları tabloda veril- I. Kükürt tozu miştir. II. Tebeşir tozu III. Naftalin Madde Molekül polarlığı maddelerinden hangileri ayrı ayrı katılırsa süs- Su Polar İyot Apolar pansiyon elde edilir? Etanol Polar Benzen Apolar A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II I. Su – benzen II. İyot – su D) I ve III E) I, II ve III III. Su – etanol Oda koşullarında hazırlanan yukarıdaki karışım- lardan hangileri çözelti oluşturur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III 2. Aşağıda verilenlerden hangisi süspansiyondur? 5. I. Süspansiyon II. Emülsiyon A) Kükürt tozu + su III. Kolloit B) Gümüş para C) Temiz hava Yukarıdaki karışımlardan hangileri katı ve sıvı bi- D) Tuzlu su leşenlerden oluşabilir? E) Benzin - su A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III B A(s) B(suda) Su İ Su L 6. G İ S I II III C(k) A 10. SINIF SARMAL KİMYA R Yukarıdaki numaralandırılmış kaplarda bulunan M karışımların sınıflandırılması aşağıdakilerden A hangisinde doğru yazılmıştır? L 3. I. Sıvı içinde sıvının dağılması II. Katı içinde katının dağılması I II III III. Sıvı içinde katının dağılması A) Kolloit Süspansiyon Emülsiyon Yukarıda verilenlerden hangileriyle homojen bir B) Emülsiyon Çözelti Süspansiyon sistem oluşturulabilir? C) Süspansiyon Kolloit Çözelti A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Emülsiyon Süspansiyon Süspansiyon D) II ve III E) I, II ve III E) Emülsiyon Kolloit Aeresol 116

TEST–13 AYIRMA YÖNTEMLERİ (YOĞUNLUK FARKINDAN YARARLANMA) 1. Aynı sıcaklıktaki saf X, Y ve Z sıvılarının kütle hacim 3. Aynı sıcaklıkta X, Y ve Z saf sı- X sıvısı Y sıvısı grafiği verilmiştir. vılarından oluşan karışım yan- Kütle (gram) daki gibidir. X Buna göre, Y Z I. Yoğunlukları arasında Z sıvısı Hacim (cm3) dZ > dY > dX ilişkisi bulun- Eşit hacimli X, Y ve Z sıvılarının karıştırılmasıyla maktadır. elde edilen karışımın görüntüsü aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? II. Üç fazlı bir karışımdır. (Y ve Z sıvıları birbiri içerisinde çözünürken X çözün- memektedir.) III. Karışım ayırma hunisi ile bileşenlerine ayrıştırı- labilir. yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur? A) I ve II B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III A) B) C) 4. I. Su – naftalin Y–Z X X–Y–Z II. Su – zeytinyağı III. Su – etil alkol X Y–Z D) Z E) Yukarıdaki karışımlardan hangileri ayırma hunisi Y X–Y kullanılarak bileşenlerine ayrıştırılabilir? X Z A) Yalnız I B) II ve III C) Yalnız II B D) I, II ve III E) I ve III İ L G İ S 5. Ayırma hunisi kullanılarak üç farklı bileşene ayrıştı- A rılabilen bir karışımı oluşturan A, B ve C sıvılarının 2. A, B ve C saf sıvılarından oluşan B – C sıvı R yoğunlukları arasındaki ilişki B > C > A şeklindedir. karışımı karışım yandaki gibidir. M Buna göre bu sıvıların oluşturduğu karışımın gö- A sıvısı A 10. SINIF SARMAL KİMYA Buna göre aşağıdakilerden L rüntüsü aşağıdakilerden hangisinde doğru ola- hangisi yanlıştır? rak verilmiştir? A) B sıvısı C sıvısında çözünür. A) B) A C) C B) A sıvısı, B ve C sıvılarında çözünmez. A C A C) B ve C sıvılarının molekül yapıları benzerdir. B B B–C D) Karışım heterojendir. E) B – C karışımının özkütlesi, A sıvısının özkütle- D) E) sinden daha büyüktür. B A–B–C A–C 136

TEST–18 ÜNİTE TESTİ - 13 1. Heterojen karışımlar özelliklerine göre farklı türde 2. Kan, akciğerden aldığı oksijeni isimlendirilmektedir. dokulara, dokularda üretilen karbondioksidi akciğere taşır. • Katı-katı heterojen karışımlar “adi karışım” olarak Gerekli besin ve hormonları adlandırılır. dokuların süzgecinden geçirir. İletirken de artık maddeleri at- • Katı, sıvı içerisinde belirgin bir şekilde dağılıyorsa mak için akciğer, karaciğer ve böbrek gibi organlara “süspansiyon” olarak adlandırılır. taşır. Ayrıca vücut ısı dengesini sağlar, asit-baz den- gesini korur. • Sıvı, sıvı içerisinde belirgin bir şekilde dağılıyorsa “emülsiyon” olarak adlandırılır. Buna göre kan ile ilgili, • Katı veya sıvı tanecikleri sıvı içerisinde askıda ka- I. Heterojen bir karışımdır. lacak şekilde dağılıyorsa “koloit” adını alır. II. Koloit sınıfındandır. III. Santrifüj cihazı ile daha basite ayrıştırılabilir. • Katı veya sıvı tanecikleri gaz içerisinde askıda ka- lacak şekilde dağılıyorsa “aeresol” adını alır. Buna göre, günlük hayatta karşılaşılan aşağıdaki maddelerden hangisinin sınıfı yanlış verilmiştir? yargılarından hangileri doğrudur? Madde Sınıfı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) D) I ve III E) I, II ve III Aerosol Baca gazı 3. Yemek tuzu B) (NaCl) Koloit Şeker (C6H12O6) Süt B Saf su Saf su C) İ Süspansiyon L Kumlu su G I. kap II. kap D) İ Yukarıda I. kapta yemek tuzu, II. kapta şeker çözeltisi Adi karışım Meyve salatası hazırlanmaktadır. E) S Emülsiyon A Bu çözeltilerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yan- Kolonya R lıştır? M A) I. kapta; A 10. SINIF SARMAL KİMYA L NaCl(k) + H2O(s) $ Na+(suda) + Cl(–suda) tepkimesi gerçekleşir. B) II. kapta; C6H12O6(k) + H2O(s) $ C6H12O6(suda) tepkimesi gerçekleşir. C) I. kapta iyonik, II. kapta moleküler çözünme olayı gerçekleşir. D) Her iki kapta da oluşan çözelti elektrolittir. E) Her iki kapta da oluşan çözelti basit damıtma yöntemi ile daha basite ayrılabilir. 146

TEST–20 SARMAL TEST – 3 1. X ve Y arasında oluşacak iki bileşikteki elementlerin 4. Al(k) + 3HCl(suda) $ AlCl3(suda) + 3 H2(g) 2 kütlece %’leri ilişkisi tabloda verilmiştir. Alüminyum (Al) metali tuz ruhu (HCl) ile tepkimeye I. bileşik X Y girerek H2 gazı oluşturmaktadır. II. bileşik %90 %10 %75 %25 Buna göre, I. 0,3 mol Al ve 0,3 mol HCl Buna göre I. bileşiğin formülü X3Y4 olduğuna göre II. 0,1 mol Al ve 0,5 mol HCl II. bileşiğin formülü hangi seçenekte doğru veril- III. 0,5 mol Al ve 0,3 mol HCl miştir? A) X2Y B) XY3 C) XY4 reaktifler verilen miktarlarda alındığında açığa çı- D) X2Y3 E) XY kan H2 gazının aynı şartlardaki hacimleri ilişkisi hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) III > I > II B) II > III = I C) I = II = III D) I > II > III E) III > II > I 2. I. CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s) II. N2(g) + O2(g) $ 2NO(g) 5. Karışım Ayırma düzeneği III. CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g) Tuzlu su Yukarıdaki tepkimelerle; Kan Zeytinyağ-su a. Toplam mol ve molekül sayısı korunur. B I. b. Katı kütlesinde azalma görülür. İ II. c. Gaz molekül sayısında azalma görülür. L III. G değişen özelliklerin eşleştirilmesi hangi seçenek- İ te doğru verilmiştir? S A) I – a B) I – b C) I – c A R II – b II – a II – a M A III – c III – c III – b L D) I – c E) I – b II – b II – c III – a III – a 10. SINIF SARMAL KİMYA 3. 0,2 mol CH4 gazının 20 mL hacim kapladığı ko- Yukarıdaki karışımları ayırmak için hazırlanan ayırma düzeneklerinden hangileri verilen karışım- şullarda 40 gram HF gazı kaç mL hacim kaplar? ları ayırmada kullanılmaz? (H: 1, F: 19 g/mol) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) 20 B) 50 C) 100 D) 200 E) 400 D) I ve II E) II ve III 150

ETKİNLİK – I 1. • Deniz suyu • Temiz hava 4. Aşağıda verilen maddeleri içerisinde çözünebi- • Süt • Gazoz leceği maddelerle eşleştiriniz. (1H, 6C, 7N, 8O, 11Na, 12Mg, 15P, 17Cl, 19K) • Tunç • Şerbet • Sis • Şalgam suyu 1. NaCI 6. NH3 • Kirli hava • Toprak 2. KNO3 7. KOH Yukarıda verilen karışım türlerini homojen ve he- 8. H2 a. H2O terojen olarak sınıflandırınız. 3. CH3OH b. C2H6 Homojen Heterojen 4. CH3COOH 9. PH3 5. CH4 10. N2 5. Aşağıdaki verilen maddelerin saf sudaki iyonlaş- ma denklemlerini yazınız. a. NaNO3(k) $ 2. Aşağıda verilen çözelti örneklerinin hangisinde b. H2SO4(s) $ c. NaOH(k) $ çözücü – çözünen sınıflandırması hatalı yapıl- mıştır? Çözücü Çözünen Örnek d. CaSO4(k) $ I. Sıvı Sıvı Kolonya II. Sıvı Katı Şerbet III. Katı Katı Tunç B 6. a. Nohut - toprak İ IV. Gaz Katı Gazoz L b. Kükürt tozu - su G c. Mercimek - nohut İ d. Nikel tozu - altın tozu S Yukarıda verilen karışımları bileşenlerine ayır- A mak için kullanılması gereken en uygun ayırma R yöntemlerini yazınız. M 10. SINIF SARMAL KİMYA A 3. Aşağıda verilen çözeltileri bulundukları fiziksel L 7. Aşağıda verilen karışımları bileşenlerine ayır- hallerle eşleştiriniz. mak için gereken en uygun ayırma yöntemleri ile 1. Şekerli su eşleştiriniz. 2. Hava a. Katı 1. Benzin - su a. Süzme 3. Lehim b. Sıvı 2. Zeytinyağı - su b. Yüzdürme 4. Alkollü su c. Gaz 3. Kum - odun talaşı - su c. Ayırma hunisi 5. Tuzlu su 4. Kum - su 152

SICAK BÖLGE ASİTLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ KOH(k) su K+(suda) + OH–(suda) • Suda çözündüklerinde ortama H+ iyonu (proton) verir- Ca(OH)2(k) su Ca2(s+uda) + 2OH(–suda) ler. Kısa gösterim NH3(suda) + H2O(s) NH+4(suda) + OH(–suda) HCI(suda) H+(suda) + CI(–suda) Uzun gösterim HCI(suda) + H2O(s) √ H3O+(suda) + CI–(suda) NOT: Maddeler asit veya baz olarak sınıflandırılırken • Bulundukları maddelere ekşilik katarlar. dikkat edilmesi gereken bazı hususlar şu şekildedir: • Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. • CH4 • Cildi tahriş ederler. C2H6 Yapısında sadece C ve H içeren madde- • Mavi turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çevirirler. C4H10 ler (hidrokarbonlar) nötrdür. • Oda koşullarında çözeltilerinin pH değerleri 7’den C6H... 6 küçüktür. • CH3OH Alkoller yapısında OH grubu bulun- • Bazı asitlerin saf sudaki çözünme denklemleri şu C2H... 5OH durmalarına rağmen nötr kabul edilir. şekildedir: HBr(suda) H+(suda) + Br–(suda) HNO3(suda) H+(suda) + NO–3(suda) • CH3COOH COOH grubu içeren maddeler asi- HCOOH diktir. H2SO4(suda) 2H+(suda) + SO24–(suda) • NH3 Yapısında –OH grubu olmamasına rağmen bazik özellik gösterir. H3PO4(suda) 3H+(suda) + PO34–(suda) B CH3COOH(suda) H+(suda) + CH3COO–(suda) İ L HCOOH(suda) H+(suda) + HCOO–(suda) G İ BAZLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ S OKSİTLER A Elementlerin oksijen ile yapmış olduğu bileşiklere • Suda çözündüklerinde ortama OH– iyonu verirler. R oksit denir. Bileşiğin oksit olabilmesi için oksijen ile tek tür M başka bir element birleşmelidir. NaOH(k) su Na+(suda) + OH–(suda) A L SO3 H2CO3 10. SINIF SARMAL KİMYA • Bulundukları maddelere acılık katarlar. CO2 HNO3 oksit değil • Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. • Sulu çözeltileri ele kayganlık hissi verir. Na2O oks it H2SO4 • Kırmızı turnusol kâğıdının rengini maviye çevirirler. H2O Na3PO4 CaO • Oda koşullarında çözeltilerinin pH değerleri 7’den büyüktür. • Bazı bazların saf sudaki çözünme denklemleri şu şekildedir: 155

TEST–3 ASİTLERİN VE BAZLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ - III 1. I. (.......) Asitlerin aşındırıcı etkisi vardır. 4. Aşağıda verilen iyonlaşma denklemlerinden han- II. (.......) Bazlar ele kayganlık hissi verir. III. (.......) Asitler sadece amfoter metallerle tep- gisi yanlıştır? kime verir. A) C6H12O6(k) H2O C6H12O6(suda) IV. (.......) Bazların sulu çözeltilerinin pH değeri B) HCI(s) H2O H+(suda) + CI–(suda) 7’den büyüktür. C) Na2O(k) + H2O 2Na+(suda) + 2OH–(suda) Yukarıdaki yargıların “Doğru” veya “Yanlış” olarak D) CH3OH(s) H2O CH3+(suda) + OH–(suda) sınıflandırılması aşağıdakilerden hangisindeki E) CO2(g) + H2O 2H+(suda) + CO3–(2suda) gibi olur? A) D, D, D, D B) Y, D, Y, D C) Y, Y, D, D D) D, D, Y, D E) D, D, D, Y 5. Bir maddenin asit ya da baz olduğunu anlamaya 2. pH yarayan maddelere ....................... denir. Turnusol boyası asidik ortamda ...................... bazik ortamda 7 ...................... renk alır. Karalahana, çay gibi madde- ler ........................ indikatörlerdir. Cümlelerdeki boşluklar doldurulduğunda aşağı- dakilerden hangisi açıkta kalır? Çözelti A) indikatör B) yapay C) mavi XY Z D) kırmızı E) doğal Verilen grafiğe göre oda koşullarında bulunan X, 6. Asitler Bazlar Y ve Z maddeleri aşağıdakilerden hangisi olabi- lir? XY Z X YZ A) Limon Kola Diş macunu B İ B) Tuzlu su Süt Deterjan L G C) Sabun Şampuan Sirke İ Verilen şemada X, Y ve Z yerine aşağıdakilerden hangisi yazılabilir? D) Çilek Sofra tuzu-su Kabartma tozu S A E) Şampuan Zeytinyağı Süt R X Y Z M Kırmızı turnu- 3. I. Limonata turnusol kâğıdının rengini .................. A A) Sulu çözel- Sulu çözel- solu maviye 10. SINIF SARMAL KİMYA L tisinde tisi elektriği çevirir. boyar. pH > 7’dir. iletir. Tadı acıdır. II. Sabunlu su ............. özelliği gösterir. B) Tadı ekşidir. III. Kireç suyunda pH ..............dir. Sulu çözel- Mavi turnuso- C) Kırmızı tur- tisinde lu kırmızıya Cümlelerdeki boşluklara gelecek uygun cevaplar nusolu mavi- ye boyar. pH = 7’dir. boyar. aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril- Sulu çözel- D) Karbonatlı Sulu çözel- miştir? bileşiklerle tisi elektiriği tisinde I II III CO2 gazı pH < 7’dir. çıkarırlar. iletir. A) kırmızıya baz >7 Ele kayganlık E) Sulu çözel- Turnusol hissi verirler. B) maviye asit <7 tisinde kağıdına etki ederler. C) kırmızıya baz <7 H+>OH–dir. Amfoter D) maviye asit =7 metallere etki ederler. E) kırmızıya nötr =7 163

TEST–6 ASİTLERİN VE BAZLARIN TEPKİMELERİ - II 1. I. Dişlerin diş macunu ile fırçalanması 5. II. Mide ekşimelerinde Mg(OH)2 içeren ilaçlar pH kullanılması X çözeltisi III. Çaydanlığın dibinde oluşan kirecin sirke kulla- 7 nılarak giderilmesi Y çözeltisi Yukarıda günlük yaşam ile ilgili verilen örnekler- Zaman den hangileri asit-baz tepkimelerine örnek olarak gösterilebilir? X ve Y çözeltileri arasında gerçekleşen nötrleş- me tepkimesi grafiğine göre X ve Y aşağıdakiler- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III den hangisi olabilir? D) II ve III E) I, II ve III XY A) HCI NaOH 2. Eşit mol sayısında sud kostik ve zaç yağı içeren B) CH3OH HNO3 C) KOH H2SO4 çözeltiler karıştırılırsa, D) HCOOH HCI I. Bir miktar sud kostik artar. II. Sınırlayıcı bileşen zaç yağıdır. E) NH3 KOH III. Son durumdaki çözeltinin oda koşullarındaki 6. 50 litrelik NH3, He ve N2O5 gazlarından oluşan karı- pH değeri 7’den küçüktür. şım NaOH çözeltisinden geçirildiğinde hacmi 15 litre yargılarından hangileri yanlıştır? azalıyor. Kalan karışım HCI çözeltisinden geçirildi- ğinde hacmi 5 litre kalıyor. A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III Buna göre NH3 gazının karışımdaki hacimce yüz- D) I ve III E) I, II ve III desi kaçtır? A) 10 B) 20 C) 40 D) 50 E) 60 B pH İ 7. A 3. 0,1 mol KOH ve X mol Ba(OH)2 içeren çözelti- L lerden oluşan karışımı tamamen nötrleştirmek G 7B için 0,25 mol H2SO4 çözeltisi kullanıldığına göre İ X değeri kaçtır? A) 0,5 B) 0,4 C) 0,3 D) 0,2 E) 0,1 S C A 4. NH3(g) + HCI(g) NH4CI(k) R Eklenen asit 10. SINIF SARMAL KİMYA M X hacmi (mL) A Oda sıcaklığında bulunan NaOH çözeltisine ya- L vaş yavaş HCI çözeltisi eklenmesiyle elde edilen yukarıdaki grafiğe göre, tepkimesi için aşağıdaki ifadelerden hangisi yan- lıştır? I. A noktasında çözelti baziktir. II. X mL asit eklendiğinde çözelti nötrdür. A) Asit-baz tepkimesidir. III. C noktasında çözeltide bulunan H+ iyon sayısı B) Eşit mol sayısında NH3 ve HCI alınarak tepkime OH– iyon sayısından daha küçüktür. başlatılırsa artan madde olmaz. C) Nötrleşme tepkimesidir. yargılarından hangileri doğrudur? D) NH3 ve HCI’nin tesir değerliği 1’dir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Oluşan tuzun yaygın adı Nişadır’dır. D) I ve II E) I ve III 169

TEST–13 ASİTLERİN / BAZLARIN FAYDALARI VE ZARARLARI GÜVENLİK ÖNLEMLERİ 1. I. NO2 5. Asit yağmurları için aşağıdakilerden hangisi yan- II. SO2 III. SO3 lıştır? A) Sanayinin yoğun olduğu bölgelerde görülür. Yukarı verilen gazlardan hangileri asit yağmurla- B) Tarihî eserleri aşındırarak zarar verir. C) Toprağın pH dengesini bozarak bitki gelişimini rının oluşumunda etkilidir? olumsuz etkiler. A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II D) Fosil yakıtların aşırı kullanımı sonucunda oluşur- D) II ve III E) I, II ve III lar. E) Asit yağmurları sadece bitkilere ve hayvanlara 2. Tıkanan mutfak lavabosunu açmak isteyen Öz- zarar verir. lem hanım; 6. Kireçlenmeyi önlemek için kullanılan tuz ruhu şi- I. Sud kostik II. Tuz ruhu şesi üzerinde, III. Saf su yukarıda verilenlerden hangilerini kullanabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I ve III 3. Laboratuvarda asitlerle çalışacak Ecrin; I. Gözlük ve eldiven takmalıdır. I II III II. Asit çözeltisi hazırlarken asitin üzerine su ekle- verilen güvenlik uyarı işaretlerinden hangileri bu- lunmalıdır? melidir. III. Önlük giymelidir. B A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III İ verilen önlemlerden hangilerini almalıdır? L D) I ve III E) II ve III G A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II İ D) II ve III E) I, II ve III S A 4. Asitlerin ve bazların kullanımı ile ilgili aşağıdaki- R 7. Asitler ve bazlar depolanırken, M lerden hangisi yanlıştır? A A) Lavabo açıcıların aşırı kullanımı plastik borulara L I. Nemden uzak, serin ve kuru ortamlarda tutul- 10. SINIF SARMAL KİMYA malıdır. zarar verir. II. Üzerlerinde gerekli uyarı işaret ve açıklamalar B) Mutfak gereçlerinde oluşan kireçlenmeyi önle- bulunmalıdır. mek için tuz ruhu kullanımı aşınmaya neden olur. III. Metal kaplarda saklanmalıdır. C) Temizlik maddelerinin aşırı kullanımı çevreye zarar verir. D) Lavaboları daha iyi temizlemek için tuz ruhu ve yukarıda verilenlerden hangileri yapılmamalıdır? çamaşır suyu karıştırılmalıdır. A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III E) Temizlik maddeleriyle aşırı temas etmek cilde ve saçlara zarar verir. D) I ve III E) II ve III 183

TEST–16 ÜNİTE TESTİ - 31 1. X maddesi için, 4. Oda koşullarında bazı maddelerin suda çözünme • Asitler ile tepkimesinden tuz oluşur. denklemleri verilmiştir. • 1 molü suda çözündüğünde 2 mol hidroksit iyonu I. Sr(OH)2 + H2O $ Sr2(s+uda) + 2OH–(suda) oluşturur. II. CH3COOH + H2O $ CH3COO–(suda) + H+(suda) III. NH3 + H2O $ NH+4(suda) + OH–(suda) bilgileri verilmektedir. IV. NaCl + H2O $ Na+(suda) + Cl–(suda) Buna göre, X maddesi aşağıdakilerden hangisi Buna göre, bu maddelerin asit/baz/tuz olarak sı- olabilir? nıflandırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) NaOH B) H2SO4 C) Ba(OH)2 D) CH3OH E) NH3 Asit Baz Tuz 2. Günlük hayatta kullanılan bazı maddelerin asit ve baz A) I, III II IV B) II I, III IV olduğunu gösteren aşağıdaki tablo oluşturulmuştur. C) I D) I, IV II III, IV Madde Asit Baz E) II II III I, IV III I. Portakal suyu ✔ II. Çamaşır suyu ✔ III. Sabunlu su ✔ Buna göre, tablodaki işaretlemelerden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 5. Aşağıdaki metal-asit tepkimelerinden hangisinin D) I ve II E) II ve III sonucunda açığa çıkan gaz diğerlerinden farklı- dır? B A) Na(k) + HCl(s) $ 3. Aşağıda verilen metaller ile belirtilen maddeler tek İ B) Fe(k) + H2SO4 (derişik) $ C) Cu(k) + H2SO4 (derişik) $ başlarına etkileştirildiğinde tepkime gerçekleşiyor ise L D) Mg(k) + HNO3 (derişik) $ E) Al(k) + HNO3 (seyreltik) $ o bölge sarı renkle taranacaktır. G HNO3 HCl NaOH İ Fe S 10. SINIF SARMAL KİMYA Al A Cu R Buna göre, tablonun renklendirilmiş hâli hangi se- M A L çenekte doğru verilmiştir? A) B) C) D) E) 6. Aşağıda verilen asitlerden hangisi cam şişede saklanamaz? A) H2SO4 B) HCl C) H2CO3 D) HF E) HNO3 189

TEST–18 SARMAL TEST – 4 1. Kapalı bir kapta bulunan X maddesi üzerine yavaş 3. Eşit kütleli X, Y ve Z maddelerinden oluşan bir karı- yavaş Y eklenmesi sonucu, şımdaki maddelerin molce yüzdelerini gösteren dai- resel grafik verilmiştir. X + 3Y XY3 tepkimesi gerçekleşiyor. Tepkime sırasındaki XY3 kütlesi - eklenen Y kütlesi % 16 değişimi grafiği verilmiştir. Y XY3 kütlesi (g) % 80 %4Z X 40 Y kütlesi (g) Buna göre X, Y ve Z maddeleri aşağıdakilerden 24 48 hangisi gibi olabilir? (H = 1, He = 4, C = 12, O = 16, Ne = 20, S = 32) Bu grafiğe göre aşağıdaki ifadelerden hangisi X Y Z yanlıştır? A) SO3 Ne He A) 24 gram Y eklendiğinde ortamdaki X tükenmiştir. B) He Ne SO3 B) Bileşikteki elementlerin kütlece birleşme oranı C) CH4 SO2 mX D) SO2 O2 CH4 mY = 2 tür. E) H2 O2 O2 3 CH4 MX C) Elementlerin atom ağırlıkları oranı MY = 2 dir. D) Tepkimenin devam edebilmesi için ortama X ek- lenmelidir. E) 16 gram Y artmıştır. B 2. X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşik için İ 4. Bazı tepkime denklemleri şu şekildedir: L çizilen grafikler şu şekildedir: G X kütlesi (g) X kütlesi (g) İ I. H2(g) + CI2(g) 2HCI(g) II. N2(g) + 2O2(g) 2NO2(g) 9 I. bileşik II. bileşik S III. 2BaO2(k) 2BaO(k) + O2(g) 24 A R IV. H2SO4(suda) + 2NaOH(suda) Na2SO4(suda) + 2H2O(s) Y kütlesi Bileşik M Buna göre verilen tepkimelerle ilgili aşağıdaki 10. SINIF SARMAL KİMYA 1 (g) 28,8 kütlesi A ifadelerden hangisi yanlıştır? L (g) A) I ve II sentez tepkimesidir. Bu grafiklere göre aynı miktar Y ile birleşen B) III bozunma tepkimesidir. C) IV nötralleşme tepkimesidir. I. bileşikteki X miktarının II. bileşikteki X mikta- D) IV tepkimede türler arasında elektron alış verişi rına oranı aşağıdakilerden hangisinde doğru ve- gerçekleşir. E) II yanma tepkimesidir. rilmiştir? A) 1 B) 35 C) 9 D) 53 E) 95 3 5 193

ETKİNLİK – I AÇIK UÇLU SORULAR 1. I. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. 4. Aşağıda verilen tepkimeler sonucu açığa çıkan II. Bulundukları maddelere ekşilik katarlar. III. Sulu çözeltilerinde H+ ve OH– iyonları bulunur. gazları yazınız. IV. Turnusol kâğıdına etki ederler. V. Amfoter metallerle tepkimeye girerler. Tepkime Açığa çıkan gaz a) Ca(k) + HCI(suda) Yukarıda verilen özelliklerden hangileri tüm asit b) AI(k) + KOH(suda) ve baz çözeltileri için ortaktır? c) Zn(k) + HCOOH(suda) d) Na(k) + HNO3(suda) e) Cu(k) + H2SO4(derişik) f) Ag(k) + HNO3(seyreltik) g) Cu(k) + HNO3(derişik) 2. Aşağıda verilen bileşikleri asidik / bazik / nötr / h) Zn(k) + NaOH(suda) amfoter olarak sınıflandırınız. 5. 0,5 mol H2SO4 içeren sulu çözeltiye, I. 0,5 mol Ca(OH)2 (6C, 7N, 11Na, 13Al, 15P, 16S, 20Ca, 30Zn) II. 1 mol NaOH III. 1 mol CH3COOH Bileşik Özellik Bileşik Özellik içeren sulu çözeltilerden hangileri eklenirse son N2O AI2O3 durumda oluşan çözeltinin oda koşullarındaki pH Na2O SO3 değeri 7 olur? N2O3 CO ZnO P2O5 6. Aşağıda verilen bileşiklerin yaygın adlarını yazı- CaO CO2 nız. B İ Bileşik formülü Yaygın adı L G a) HCI İ HNO3 b) 3. Aşağıdaki tepkimelerde I, II, III, IV ve V ile gösteri- S c) H2SO4 10. SINIF SARMAL KİMYA A d) HCOOH len maddelerin formüllerini yazınız. R e) NaOH M f) A g) KOH L h) Ca(OH)2 ı) a) Ca(OH)2 + H2SO4 ......I..... + 2H2O i) CaO b) 2HNO3 + .....II.... Mg(NO3)2 + 2H2O j) CaCO3 c) ......III..... + HBr NH4Br Na2CO3 d) CH3COOH + KOH NaHCO3 .....IV...... + H2O e) H3PO4 + NH3 ......V...... k) NaCI 197

ETKİNLİK – II DOĞRU - YANLIŞ BOŞLUK DOLDURMA Aşağıdaki cümleler doğru ise yanındaki kutucuğa Aşağıdaki boşlukları uygun kelimelerle ve sayılarla “D” yanlış ise “Y” yazınız. doldurunuz. Doğru Yanlış 1. NH3 bileşiği ile hazırlanan sulu çözeltideki ........ iyon Bazlar ile oda koşullarında sayısı ........... iyon sayısından daha fazladır. 1. hazırlanan sulu çözeltilerin 2. MgO katısının saf suda çözenmesi sonucu hazırla- pH değerleri 7’den büyüktür. nan sulu çözeltiye turnusol kâğıdı daldırılırsa rengi Çamaşır suyu içeren bir ............... döner. 2. çözeltiye kırmızı turnusol 3. Günlük hayatta kullanılan limon suyu, domates suyu kâğıdı daldırılırsa rengi gibi maddeler ................., çamaşır suyu, deterjan gibi değişmez. maddeler ..................... özellik gösterir. HCOOH bileşiği ile hazırla- nan sulu çözeltideki H+ iyon 3. sayısı OH– iyon sayısından 4. Derişik HNO3 sulu çözeltisi Ca metaliyle ................... daha fazladır. gazı, Cu metaliyle ..................... gazı, Zn metaliyle CaO ve K2O bileşikleri asi- ..................... gazı açığa çıkarır. 4. dik, SO2 ve N2O5 bileşikleri 5. HNO3 ve KOH bileşikleriyle hazırlanan sulu çözeltiler bazik özellik gösterir. karıştırılırsa oluşan tuzun formülü ................. şeklin- HNO3 ile Ca(OH)2 bileşikleri de gösterilir. 5. ile hazırlanan sulu çözeltiler 6. 0,4 mol NaOH içeren sulu çözelti ............... mol arasında nötralleşme tepki- H2SO4 içeren sulu çözelti ile tam nötrleşme tepkime- mesi gerçekleşir. si verir. Zn metali HNO3 çözeltisi ile 7. Saf su dolu olan şekildeki kaplara üzerindeki madde- 6. tepkimeye girerek NO veya B ler eklenip su ile etkileşmesi sağlanıyor. NO2 gazı açığa çıkarır. İ CaO CO CO2 L NH3(g) + HCI(g) $ G Saf su Saf su Saf su 7. tepkimesi sonucu tuz ve su İ oluşur. S I II III A 0,25 mol Ca(OH)2 içeren R sulu çözelti ile 0,5 mol HCI M Buna göre son durumdaki çözeltilerin pH değerleri 8. içeren sulu çözelti karıştırıl- A arasında ............................. ilişkisi bulunmaktadır. dığında son durumda ortam L 8. ........................ bileşiğinin yaygın adı kireçtaşı olup nötr olur. inşaat endüstrisinde kullanılabilir. 10. SINIF SARMAL KİMYA AI metali ile NH3 sulu çözel- 9. tisi tepkimeye girerek H2 9. Çamaşır suyu ve tuz ruhu birbirleriyle karıştırılırsa gazı oluşur. açığa çıkan .................... gazı zehirleyici özellik gös- terir. Na2CO3 bileşiğinin yaygın adı çamaşır sodası olup sert 10. Lavabo açıcı olarak kullanılabilen ve yaygın adı sud 10. suları yumuşatmak için kul- kostik olan bileşiğin formülü ...........................’tır. lanılabilir. CaCO3 yemeklere tat ver- 11. mek için kullanılan bir tuz- dur. 12. HF asidi cam şişelerde sak- lanmaz. 198

2. DÖNEM 1. YAZILI 1. Aşağıdaki tabloda bazı karışımlar ve bu karışımların 3. Şekildeki gibi hazırlanan kütlece %20’lik 300 gram sınıflandırılması gösterilmiştir. NaCl çözeltisinden 200 gram ve kütlece %30’luk 500 gram NaCl çözeltisinden 300 gram alınarak aynı sı- Karışım Sınıfı caklıkta boş bir kapta karıştırılıyor. I. Zeytinyağı - su Emülsiyon 200g 300g II. Duman Aeresol III. Temiz hava Çözelti %20’lik Boş %30’luk NaCl II NaCl IV. Kan Kolloit çözeltisi çözeltisi I III V. Süt Süspansiyon Buna göre, son durumda II. kapta oluşan çözelti kütlece yüzde kaçlıktır? A) 22 B) 24 C) 25 D) 26 E) 28 Buna göre, karışımlardan hangisinin sınıfı karşı- 4. Limon kolonyalarının ambalaj etiketi üzerinde genel- sında yanlış verilmiştir? likle kaç derecelik olduğu yazılır. A) I B) II C) III D) IV E) V 2. Bazı maddelerin molekül polarlıkları tabloda verilmiş- Yukarıdaki kolonya şişesinin üzerinde yazan 80°, ko- tir. B lonya içerisindeki etil alkolün hacimce %80 oranında İ bulunduğunu gösterir. Madde Molekül Polarlığı L Buna göre, marketten alınan 80°lik 200 mL’lik bir kolonyanın içerisinde kaç gram etil alkol bulunur? C2H5OH(s) Polar G İ I2(k) Apolar S (detilalkol=0,8 g/mL) H2O(s) Polar A C6H6(s) Apolar A) 112 B) 128 C) 136 Buna göre, R D) 160 E) 250 I. I2(k) – H2O(s) M A 5. İçerisinde saf su bulunan bir kaba NaCl tuzu eklene- 10. SINIF SARMAL KİMYA L rek tamamen çözünmesi sağlanıyor. II. C2H5OH(s) – H2O(s) Buna göre, elde edilen karışımla ilgili, III. I2(k) – C6H6(s) IV. C2H5OH(s) – C6H6(s) I. Süspansiyon olarak sınıflandırılır. II. Elektriği iletir. yukarıdaki karışımlardan hangileri homojendir? III. Donma noktası saf suya göre daha düşüktür. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve IV B) II ve III C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II, III ve IV E) I, III ve IV D) II ve III E) I, II ve III 199

TEST–2 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI (Sabit Oranlar Kanunu – I) 1. Kalsiyum (Ca) ve oksijen (O2) elementlerinin tepki- 3. AI2S3 bileşiği ile ilgili, mAI mS mesi sonucu CaO bileşiği elde ediliyor. Bu tepkimeye I. Elementlerin kütlece birleşme oranı = 9 ’dır. 16 ait kullanılan Ca ve O2, oluşan CaO ve artan madde miktarları gram cinsinden tabloda verilmiştir. MAI 27 MS 32 II. Elementlerin atom kütleleri oranı = ’dir Ca O2 CaO Artan III. 50 gram AI2S3 bileşiği elde edebilmek için 25’er madde gram AI ve S elementleri kullanılmalıdır. 1. deney 40 16 56 – 2. deney 20 20 28 12g O2 yargılarından hangileri doğrudur? 3. deney 86 32 112 6g Ca (AI = 27, S = 32) Bu deney sonuçlarına göre, A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I. Tepkimeler sırasında toplam kütle korunmuş- D) II ve III E) I, II ve III tur. II. CaO bileşiğindeki elementler arasındaki kütle- ce birleşme oranı mCa = 5 ’dir. 4. N2O5 bileşiğindeki elementlerin kütlece birleşme mO2 2 mN oranı mO = 7 ’dir. 20 III. Her üç deneyde de tepkimeler tam verimle gerçekleşmiştir. Buna göre, 54 gram N2O5 bileşiği elde edebilmek için en az kaçar gram azot (N) ve oksijen (O) kul- yargılarından hangileri doğrudur? lanılması gerekir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III N kütlesi (g) O kütlesi (g) D) II ve III E) I, II ve III A) 34 20 B) 14 40 C) 27 27 2. Bazı bileşikler ve bu bileşiklerdeki elementlerin kütle- D) 40 14 ce birleşme oranları aşağıdaki tabloda verilmiştir. B E) 50 4 Kütlece birleşme İ oranı Bileşik L 5. S(k) ve O2(g) elementleri tepkimeye girerek I. SO2 mS G mO =1 İ S(k) + 3 O2(g) SO3(g) 2 II. Mg3N2 mMg = 18 S denklemine göre SO3 gazını oluşturuyor. III. C2H6 mN 7 Buna göre bu tepkime ile ilgili, IV. CaC2 A mC = 4 R I. mSOe3obrailneışiğmminOSde=ki23 elementlerin kütlece birleş- mH 1 M ’tür. A 10. SINIF SARMAL KİMYA mCa = 5 L mC 3 II. 40 gram SO3 oluşurken 16 gram S elementi kullanılmıştır. Buna göre bileşiklerden hangilerinin kütlece bir- III. 12 gram oksijen harcandığında 20 gram SO3 leşme oranları doğru verilmiştir? bileşiği elde edilir. (H = 1, C = 12, N = 14, O = 16, Mg = 24, S = 32, Ca = 40) yargılarından hangileri doğrudur? (O =16, S = 32) A) I ve II B) II ve III C) I, III ve IV A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV D) II ve III E) I, II ve III 13

ETKİNLİK – I AÇIK UÇLU SORULAR 1. 160'ar gram Ca ve S katılarının tam verimli tepki- 4. XY4 bileşiğinde elementler arasındaki kütlece birleş- mX mesi sonucu 32 gram S artmakta ve a gram CaS me oranı mY = 3’tür. bileşiği oluşmaktadır. Buna göre 60 gram X2Y6 bileşiği için, Buna göre tepkime sonucu oluşan CaS bileşiği- nin kütlesi “a” kaç gramdır? a) Kaç gram X içerir? b) Kaç gram Y içerir? c) Kütlece birleşme oranı mX kaçtır? mY 5. SO3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı 2. Aşağıda verilen bileşiklerdeki elementler arasın- mS mO = 2 tür. daki kütlece birleşme oranlarını bulunuz. 3 (H = 1, C = 12, N = 14, O = 16, Mg = 24, Fe = 56) Buna göre eşit kütlelerde S ve O2 elementleri alı- narak 160 gram SO3 bileşiği elde edilirken hangi a) Fe2O3 için mFe oranı kaçtır? elementten kaç gram artar? mO b) N2O5 için mN oranı kaçtır? mO mMg 6. I. H2SO4 – H2SO3 mN c) Mg3N2 için oranı kaçtır? II. N2O – NO2 III. CO2 – CS2 d) C2H6 için mC oranı kaçtır? IV. CH4 – C3H8 mH B İ V. C3H6 – C5H10 VI. PO34– – PO33– L Yukarıda verilen madde çiftlerinden hangileri G arasında katlı oran bulunur? İ S A R 7. Bileşik formülleri 3. X2Y3 bileşiğinde elementler arasındaki kütlece bir- M mX A leşme oranı mY = 7 dir. L 1. bileşik 2. bileşik 10. SINIF SARMAL KİMYA 12 I. XY X2Y3 Buna göre 95 gram X2Y3 bileşiği elde edebilmek II. X2Y X3Y için en az kaçar gram X ve Y kullanılması gere- III. X2Y4 XY3 kir? Tabloda verilen bileşik çiftlerinden hangisinde aynı miktar X ile birleşen 1. bileşikteki Y kütlesi- nin 2. bileşikteki Y kütlesine oranı 2 'tür? 3 25

SICAK BÖLGE 2. Endotermik - Ekzotermik Tepkimeler 2 N2 gazının yanması dışındaki tüm yanma tepki- Tepkimeler sırasında dışarıdan ısı alınıyorsa (giren- meleri ekzotermiktir. N2 gazının yanması endotermiktir. ler kısmında ısı varsa endotermik (ısı alan), tepkimeler sonucu ısı açığa çıkıyorsa (ürünler kısmında ısı varsa) N2(g) + O2(g) 2NO(g) ekzotermik (ısı veren) tepkime denir. Endotermik tepkime CaCO3(k) + ısı CaO(k) + CO2(g) Endotermik tepkime 2Fe(k) + 3 O2(g) Fe2O3(k) 2 Ekzotermik tepkime 2NH3(g) + 400 kj N2(g) + 3H2(g) Endotermik tepkime CH4(g) + 2O2(g) CO2(g) + 2H2O(g) • Erime, buharlaşma ve süblimleşme gibi hâl değişim Ekzotermik tepkime olayları endotermiktir. C(k) + O2(g) CO2(g) + ısı 3 Yanma tepkimelerinin gerçekleşebilmesi için; Ekzotermik tepkime • Yanıcı madde • Yakıcı madde • Tutuşma sıcaklığı H2(g) + CI2(g) 2HCI(g) + 200 kj olması gerekir. Ekzotermik tepkime • Donma, yoğunlaşma ve kırağılaşma gibi hal değişim 4 O2 gazı ile tepkime vermeyen maddeler yan- maya karşı asaldır. olayları ekzotermiktir. B 3. Yanma Tepkimeleri İ Tepkimelerde girenler kısmında O2 gazı varsa bu tep- L 4. Analiz (Bozunma) Tepkimeleri kimelere yanma tepkimesi denir. G Bileşiklerin kendisinden daha küçük maddelere dö- İ 2Fe(k) + 3 O2(g) Fe2O3(k) nüşmesine ilişkin tepkimelerdir. 2 N2O4(g) S 3 N2(g) + 2O2(g) A KCIO3(k) + ısı KCI(k) + 2 O2(g) R 2NH3(g) + ısı N2(g) + 3H2(g) M ✎ NOT A 10. SINIF SARMAL KİMYA 1 Yapısında C ve H elementi bulunduran bileşik- L lere organik bileşik denir. Organik bileşikler yandığında 5. Sentez (Birleşme) Tepkimeleri CO2 ve H2O açığa çıkar. İki veya daha fazla maddenin birleşerek bileşikleri CH4(g) + 2O2(g) CO2(g) + 2H2O(s) oluşturduğu tepkimelerdir. C2H5OH(s) + 3O2(g) 2CO2(g) + 3H2O(s) N2(g) + 2O2(g) 2NO2(g) CaO(k) + CO2(g) CaCO3(k) 55

TEST–13 AYIRMA YÖNTEMLERİ (YOĞUNLUK FARKINDAN YARARLANMA) 1. Aynı sıcaklıktaki saf X, Y ve Z sıvılarının kütle hacim 3. Aynı sıcaklıkta X, Y ve Z saf sı- X sıvısı Y sıvısı grafiği verilmiştir. vılarından oluşan karışım yan- Kütle (gram) daki gibidir. X Buna göre, Y Z I. Yoğunlukları arasında Z sıvısı Hacim (cm3) dZ > dY > dX ilişkisi bulun- Eşit hacimli X, Y ve Z sıvılarının karıştırılmasıyla maktadır. elde edilen karışımın görüntüsü aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? II. Üç fazlı bir karışımdır. (Y ve Z sıvıları birbiri içerisinde çözünürken X çözün- memektedir.) III. Karışım ayırma hunisi ile bileşenlerine ayrıştırı- labilir. yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur? A) I ve II B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III A) B) C) 4. I. Su – naftalin Y–Z X X–Y–Z II. Su – zeytinyağı III. Su – etil alkol X Y–Z D) Z E) Yukarıdaki karışımlardan hangileri ayırma hunisi Y X–Y kullanılarak bileşenlerine ayrıştırılabilir? X Z A) Yalnız I B) II ve III C) Yalnız II B D) I, II ve III E) I ve III İ L G İ S 5. Ayırma hunisi kullanılarak üç farklı bileşene ayrıştı- A rılabilen bir karışımı oluşturan A, B ve C sıvılarının 2. A, B ve C saf sıvılarından oluşan B – C sıvı R yoğunlukları arasındaki ilişki B > C > A şeklindedir. karışımı karışım yandaki gibidir. M Buna göre bu sıvıların oluşturduğu karışımın gö- A sıvısı A 10. SINIF SARMAL KİMYA Buna göre aşağıdakilerden L rüntüsü aşağıdakilerden hangisinde doğru ola- hangisi yanlıştır? rak verilmiştir? A) B sıvısı C sıvısında çözünür. A) B) A C) C B) A sıvısı, B ve C sıvılarında çözünmez. A C A C) B ve C sıvılarının molekül yapıları benzerdir. B B B–C D) Karışım heterojendir. E) B – C karışımının özkütlesi, A sıvısının özkütle- D) E) sinden daha büyüktür. B A–B–C A–C 136

SICAK BÖLGE ASİTLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ KOH(k) su K+(suda) + OH–(suda) • Suda çözündüklerinde ortama H+ iyonu (proton) verir- Ca(OH)2(k) su Ca2(s+uda) + 2OH(–suda) ler. Kısa gösterim NH3(suda) + H2O(s) NH+4(suda) + OH(–suda) HCI(suda) H+(suda) + CI(–suda) Uzun gösterim HCI(suda) + H2O(s) √ H3O+(suda) + CI–(suda) NOT: Maddeler asit veya baz olarak sınıflandırılırken • Bulundukları maddelere ekşilik katarlar. dikkat edilmesi gereken bazı hususlar şu şekildedir: • Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. • CH4 • Cildi tahriş ederler. C2H6 Yapısında sadece C ve H içeren madde- • Mavi turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çevirirler. C4H10 ler (hidrokarbonlar) nötrdür. • Oda koşullarında çözeltilerinin pH değerleri 7’den C6H... 6 küçüktür. • CH3OH Alkoller yapısında OH grubu bulun- • Bazı asitlerin saf sudaki çözünme denklemleri şu C2H... 5OH durmalarına rağmen nötr kabul edilir. şekildedir: HBr(suda) H+(suda) + Br–(suda) HNO3(suda) H+(suda) + NO–3(suda) • CH3COOH COOH grubu içeren maddeler asi- HCOOH diktir. H2SO4(suda) 2H+(suda) + SO24–(suda) • NH3 Yapısında –OH grubu olmamasına rağmen bazik özellik gösterir. H3PO4(suda) 3H+(suda) + PO34–(suda) B CH3COOH(suda) H+(suda) + CH3COO–(suda) İ L HCOOH(suda) H+(suda) + HCOO–(suda) G İ BAZLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ S OKSİTLER A Elementlerin oksijen ile yapmış olduğu bileşiklere • Suda çözündüklerinde ortama OH– iyonu verirler. R oksit denir. Bileşiğin oksit olabilmesi için oksijen ile tek tür M başka bir element birleşmelidir. NaOH(k) su Na+(suda) + OH–(suda) A L SO3 H2CO3 10. SINIF SARMAL KİMYA • Bulundukları maddelere acılık katarlar. CO2 HNO3 oksit değil • Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. • Sulu çözeltileri ele kayganlık hissi verir. Na2O oks it H2SO4 • Kırmızı turnusol kâğıdının rengini maviye çevirirler. H2O Na3PO4 CaO • Oda koşullarında çözeltilerinin pH değerleri 7’den büyüktür. • Bazı bazların saf sudaki çözünme denklemleri şu şekildedir: 155

TEST–6 ASİTLERİN VE BAZLARIN TEPKİMELERİ - II 1. I. Dişlerin diş macunu ile fırçalanması 5. II. Mide ekşimelerinde Mg(OH)2 içeren ilaçlar pH kullanılması X çözeltisi III. Çaydanlığın dibinde oluşan kirecin sirke kulla- 7 nılarak giderilmesi Y çözeltisi Yukarıda günlük yaşam ile ilgili verilen örnekler- Zaman den hangileri asit-baz tepkimelerine örnek olarak gösterilebilir? X ve Y çözeltileri arasında gerçekleşen nötrleş- me tepkimesi grafiğine göre X ve Y aşağıdakiler- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III den hangisi olabilir? D) II ve III E) I, II ve III XY A) HCI NaOH 2. Eşit mol sayısında sud kostik ve zaç yağı içeren B) CH3OH HNO3 C) KOH H2SO4 çözeltiler karıştırılırsa, D) HCOOH HCI I. Bir miktar sud kostik artar. II. Sınırlayıcı bileşen zaç yağıdır. E) NH3 KOH III. Son durumdaki çözeltinin oda koşullarındaki 6. 50 litrelik NH3, He ve N2O5 gazlarından oluşan karı- pH değeri 7’den küçüktür. şım NaOH çözeltisinden geçirildiğinde hacmi 15 litre yargılarından hangileri yanlıştır? azalıyor. Kalan karışım HCI çözeltisinden geçirildi- ğinde hacmi 5 litre kalıyor. A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III Buna göre NH3 gazının karışımdaki hacimce yüz- D) I ve III E) I, II ve III desi kaçtır? A) 10 B) 20 C) 40 D) 50 E) 60 B pH İ 7. A 3. 0,1 mol KOH ve X mol Ba(OH)2 içeren çözelti- L lerden oluşan karışımı tamamen nötrleştirmek G 7B için 0,25 mol H2SO4 çözeltisi kullanıldığına göre İ X değeri kaçtır? A) 0,5 B) 0,4 C) 0,3 D) 0,2 E) 0,1 S C A 4. NH3(g) + HCI(g) NH4CI(k) R Eklenen asit 10. SINIF SARMAL KİMYA M X hacmi (mL) A Oda sıcaklığında bulunan NaOH çözeltisine ya- L vaş yavaş HCI çözeltisi eklenmesiyle elde edilen yukarıdaki grafiğe göre, tepkimesi için aşağıdaki ifadelerden hangisi yan- lıştır? I. A noktasında çözelti baziktir. II. X mL asit eklendiğinde çözelti nötrdür. A) Asit-baz tepkimesidir. III. C noktasında çözeltide bulunan H+ iyon sayısı B) Eşit mol sayısında NH3 ve HCI alınarak tepkime OH– iyon sayısından daha küçüktür. başlatılırsa artan madde olmaz. C) Nötrleşme tepkimesidir. yargılarından hangileri doğrudur? D) NH3 ve HCI’nin tesir değerliği 1’dir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Oluşan tuzun yaygın adı Nişadır’dır. D) I ve II E) I ve III 169