10 SINIF FELSEFE SORU BANKASI

Felsefe SORU BANKASI ➘ Yeni Öğretim Programına Uygun 10.SINIF ➘ Kazanım Testleri ➘ Sarmal ve Ünite Testleri ➘ Beceri Temelli Sorular ➘ PISA Yaprakları ➘ Etkinlik ve Yazılıya Hazırlık Soruları ➘ Akıllı Kâğıtlar ve Sıcak Bölgeler VİDEO ÇÖZÜMLÜ Eng nONÜÇ Mustafa SEDEF

SICAK BÖLGE İNDİR Konunun uyarı niteliğindeki özelliklerini UYGULAMAYI vurgulayarak belirten sayfalar İNDİR KAZANIM TESTİ VİDEOLAR CEBİNE GELSİN Ünitenin alt başlıklarından oluşturulan testler ÜNİTE TESTİ Üniteye genel bakış sağlayan testler ETKİNLİK Üniteyi analiz - sentez düzeyinde kavratıcı etkinlikler YAZILI SORULARI Yazılıya prova niteliğindeki sayfalar PISA Yaprakları Sentez ve uygulama düzeyindeki yeni nesil sorular AKILLI KÂĞITLAR w w ww o .mcom Nokta atışı bilgiler SARMAL TESTLER Unutmayı engelleyen, öğrenmeyi pekiştiren, önceki üniteyi tekrar ettiren testler ww..sbasramkiallliptaohrttaal.c ÖĞRETMEN ÜYELİĞİ SEÇİMİ İLE SİSTEME GİRİŞ YAPARAK DİJİTAL İNTERNETE BAĞLI OLSUN VEYA İSTEDİĞİNİZ SORULARLA KENDİ SİSTEME ÜYELİK FORMUNU İÇERİKLERİNİZİ İSTEDİĞİNİZ YERE OLMASIN DİLEDİĞİNİZ TESTİNİZİ OLUŞTURABİLİRSİNİZ. DOLDURUNUZ. İNDİREBİLİRSİNİZ. PLATFORMLARDA İÇERİKLERİMİZİ KULLANABİLİRSİNİZ.

içindekiler 1. ÜNİTE Test-8 / Bilim Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 2..........64 FELSEFEYİ TANIMA Etkinlik - 3 ............................................................................66 Sıcak Bölge ...........................................................................6 Test-9 / Sarmal Test - 2.......................................................67 Test-1 / Felsefenin Anlamı-1..................................................8 Test-10 / Sarmal Test - 3.....................................................70 Test-2 / Felsefenin Anlamı-2................................................10 1. Dönem 2. Yazılı................................................................72 Etkinlik -1 .............................................................................12 Sıcak Bölge (Ahlak Felsefesi)..............................................73 Test-3 / Felsefi Düşüncenin Özellikleri - 1............................13 Test-11 / Ahlak Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 1......74 Test-4 / Felsefi Düşüncenin Özellikleri - 2............................15 Test-12 / Ahlak Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 2......76 Etkinlik - 2 ............................................................................17 Etkinlik - 4 ............................................................................78 Test-5 / Ünite Testi – 1 ........................................................18 Sıcak Bölge (Din Felsefesi)..................................................79 Test-6 / Ünite Testi – 2 ........................................................20 Test-13 / Din Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 1..........80 Ünite Sonu Etkinliği..............................................................22 Test-14 / Din Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 2..........82 Etkinlik - 5 ............................................................................84 2. ÜNİTE 2. Dönem 1. Yazılı................................................................85 FELSEFE İLE DÜŞÜNME Test-15 / Sarmal Test - 4 ....................................................86 Sıcak Bölge .........................................................................24 Sıcak Bölge (Siyaset Felsefesi)...........................................89 Test-1 / Düşünme ve Akıl Yürütmenin Temel Kavramları - 1..26 Test-16 / Siyaset Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 1....90 Test-2 / Düşünme ve Akıl Yürütmenin Temel Kavramları - 2..28 Test-17 / Siyaset Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 2....92 Test-3 / Düşünme ve Akıl Yürütmenin Temel Kavramları - 3..30 Etkinlik - 6 ............................................................................94 Etkinlik - 1 ............................................................................32 Sıcak Bölge (Sanat Felsefesi)..............................................95 Test-4 / Düşünme - Dil ve Felsefi Soru Oluşturma...............33 Test-18 / Sanat Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 1......96 Etkinlik - 2 ............................................................................35 Test-19 / Sanat Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 2......98 Test-5 / Ünite Testi – 1 ........................................................36 Etkinlik - 7 ..........................................................................100 Ünite Sonu Etkinliği..............................................................38 Test-20 / Ünite Testi – 1 ....................................................101 Test-6 / Sarmal Test - 1.......................................................39 Test-21 / Ünite Testi – 2 ....................................................103 1. Dönem 1. Yazılı................................................................42 Test-22 / Ünite Testi – 3 ....................................................105 Test-23 / Sarmal Test - 5 ..................................................107 3. ÜNİTE Test-24 / Sarmal Test - 6...................................................110 FELSEFENİN TEMEL KONULARI VE PROBLEMLERİ 2. Dönem 2. Yazılı..............................................................112 Sıcak Bölge (Varlık Felsefesi)..............................................44 Ünite Sonu Etkinliği............................................................113 Test-1 / Varlık Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 1........46 Test-2 / Varlık Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 2........48 4. ÜNİTE Test-3 / Varlık Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 3........50 FELSEFİ OKUMA VE YAZMA Etkinlik -1 .............................................................................52 Sıcak Bölge........................................................................115 Sıcak Bölge (Bilgi Felsefesi)................................................53 Felsefi Metin Analiz Etme – 1.............................................116 Test-4 / Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 1...........54 Felsefi Metin Analiz Etme – 2.............................................117 Test-5 / Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 2...........56 Görüş Geliştirme Etkinliği ..................................................118 Test-6 / Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 3...........58 Akıl Yürütme Becerileri Etkinliği ........................................119 Etkinlik - 2 ............................................................................60 Sıcak Bölge (Bilim Felsefesi)...............................................61 Cevap Anahtarı .................................................................120 Test-7 / Bilim Felsefesinin Konusu ve Problemleri - 1..........62

1. ÜNİTE FELSEFEYİ TANIMA NELER ÖĞRENECEKSİNİZ?  Felsefenin anlamını  Felsefenin ortaya çıkışını  Felsefi düşüncenin özelliklerini  Felsefenin işlevini

SICAK BÖLGE FELSEFEYİ TANIMA Tutarlı Evrensel Öznel olma olma olma A. Felsefenin Anlamı Refleksif Felsefi Eleştirel Felsefe sözcüğü Yunanca “philia” (sevgi) ve “sophia” olma Düşünce olma (bilgi) sözcüklerinin birleşmesinden gelir. Kelime anlamı bilgelik sevgisi, bilgi arayışıdır. Felsefe sözcüğünü ilk kul- Rasyonel Yığılımlı Şüphe lanan filozof Phytagoras’tır. olma ilerleme duyma 10. SINIF SARMAL FELSEFE Felsefe, hikmet anlamında kullanılmasına rağmen, fel- Rasyonel olma: Felsefenin akla ve mantığa dayalı sefe ve hikmet arasında fark vardır. Hikmet, bir şeyin ke- açıklamalarda bulunmasıdır. sin bilgisine sahip olma durumunu ifade ederken; felsefe, bu bilgiye ulaşma yolunda bir çabadır. Öznel olma: Her filozofun kendi bakış açısından olay- ları yorumlayarak kendine özgü görüşler oluşturmasıdır. Felsefenin MS 6.yy’da Antik Yunan’da başladığı kabul edilir. Ancak bunun öncesinde de Doğu uygarlıklarında din Evrensel olma: Felsefenin tüm insanlığın katkısına ve mitoloji ile iç içe geçmiş felsefi söylemler görülmüştür. açık olmasıdır. Felsefenin yerelliği aşan yönünün olması- Özellikle ahlak ve siyaset üzerine pratik bir söylem vardır. dır. Felsefenin Antik Yunan’da başlatılmasının nedeni düşün- celerin din ve mitolojiden bağımsız akla dayalı nitelik ta- Tutarlı olma: Filozofların ileri sürdükleri görüşlerin şımasıdır. Bu dönemde doğanın gizemini ve ilk unsurunu kendi içinde çelişmemesi durumudur. Filozofların farklı merak eden filozoflar gözleme ve akla dayalı düşünüşler görüşlerinin olması bir tutarsızlık değildir. Bu durum öz- ileri sürmüşlerdir. Bu anlamda felsefenin başlangıcını ya- nelliktir. pan filozof Thales’tir. Refleksif olma: Zihnin elde etmiş olduğu bilgiler üze- Üzerinde uzlaşılan tanımı olmamakla birlikte felsefe; rine dönerek onları yeniden sorgulamasıdır. Yani düşünce insanın her alanda hakikati bulma çabası olarak adlandırı- üzerine ikinci kez düşünme etkinliğidir. labilir. Bazı filozofların felsefe tanımları: Eleştirel olma: Filozofların birbirlerinin görüşlerini de- Jaspers: Felsefe yolda olmak demektir. rinlemesine sorgulaması, irdelemesidir. El Kindi: İnsanın gücü ölçüsünde hakikati bilme ça- Merak etme: İnsan doğasında bulunan olgu ve olayla- basıdır. rı anlama duygusu ve isteği Aristoteles: Var olanı ve özünü inceleyen bilimdir. Şüphe: Filozofun hazır bilgilerle yetinmeyerek bunla- rın farklı olabileceğini düşünme eğilimidir. Hilmi Ziya Ülken: İnsanın varlık hakkındaki düşünce- si ve bu düşünce üzerine düşünceleridir. Yığılımlı ilerleme: Felsefede düşüncelerin birbirini geliştirecek şekilde sürekli çoğalmasıdır. B. Felsefi Düşüncenin Ortaya Çıkışı ve Özellikleri İnsanın bilgi edinme süreci iki unsura dayandırılabilir. İlki “bilmek için bilmek” anlayışının ifadesi olan teorik bilgi- dir. İkincisi ise günlük yaşamda kullanılan bilgileri oluştur- ma süreci olan pratik bilgidir. Felsefe teorik bir bilgi etkinlik olarak ortaya çıkmasına rağmen süreç içinde pratik nitelik kazanmıştır. 6

SICAK BÖLGE Felsefe Sorularının Özellikleri Platon “Diyalektik düşünme yoluyla İnsanın her sorduğu soru felsefe sorusu olamaz. Buna El Kindi ideaların bilgisini kavramadır. göre; Farabi • Felsefe soruları kendi başına anlamlıdır. İbn Sina “İnsanın gücü ölçüsünde var • Felsefe soruları, insanın ilkin kendine sorduğu so- olanların hakikatini bilmesidir.” rulardır. • “Nedir?” sorusu, felsefenin temelini oluşturur. “Var olmaları bakımından var- lıkların bilinmesidir.” Felsefenin Bireysel ve Toplumsal İşlevleri Bireysel İşlevleri “Hem kuramsal hem de pratik • İnsanın bilme ve anlama güdüsünün doyumunu sağlar. olarak yetkinleşmedir.” • Eleştirel düşünebilme gücü kazandırır. • Önyargılar ve peşin hükümlerden uzak durmayı öğ- “Yolda olmak demektir.” retir. • Kavramların anlamlarının açıklığa kavuşturulmasını “Bütün var olan şeylerin ortak sağlayarak doğru kavram kullanılmasına aracılık eder. olan, birleştirici olan niteliğini • Olguları farklı değerlendirebilme gücü kazandırır. belirlemeye çalışan etkinliktir.” • Bireyin bilinçlenmesini sağlar. Toplumsal İşlevleri • Demokrasi bilinci kazandırır. • Farklı kültürlere saygılı olmayı öğretir. • Toplumların geleceğinin planlamasına yardımcı olur. • Bilgi toplumunun oluşturulmasını aracılık eder. • Ortak bir kültürün oluşmasına olanak sağlar. Filozofların Felsefe Tanımları 10. SINIF SARMAL FELSEFE Jaspers Aristoteles “Var olanları ve özü gereği ona ait olanları inceleyen etkinlik- tir.” Takiyettin Mengüşoğlu 7

TEST-1 FELSEFENİN ANLAMI - 1 1. Kendisinin filozoflar kadar akıllı ve bilgili olmadığını 3. “Felsefe nedir?” Bu soruya verilen bir yanıtın yeterli düşünen sokaktaki insan, doğal olarak filozofların ve doyurucu olarak kabul edilmeyip, her seferinde yanıtlarında, her insan için geçerli olabilecek bil- yeniden ve farklı biçimlerde tanımlanması, aslında gi, öneri ya da çözümler bulmayı umut etmektedir. felsefenin doğası hakkında aydınlatıcı olan bir an- Daha da açık bir şekilde söylemek gerekirse, orta- latım niteliği taşımaktadır. Felsefe bir tanımlamayla lama insanın felsefeye yönelmesinin altında yatan sınırlandırılabilecek bir etkinlik değil, aksine sürekli asıl neden, kendi düşünme ve bilgilenme yeteneği- bir tanıma ve tanımlama arayışıdır. Bu belirlemeler ni geliştirmekten çok, kendisinin çıkarması gereken ışığında hareket edildiğinde, ilk akla gelenin felsefe- sonuçları hazır olarak bulabileceğine ilişkin beslediği nin yetkin ve tam bir tanımlanmasından vazgeçerek, umuttur. aksine betimlemeyle yetinmek olması gerekir. Buna göre insanların felsefeden beklentisi aşağı- Bu parçada aşağıdaki düşüncelerden hangisi sa- dakilerden hangisidir? vunulmaktadır? A) Yaşamına anlam katma B) Sorgulama gücünü artırma A) Felsefe yapmak insan yaşamını kolaylaştıran bir C) Bilgileri bütünsel kavrama eylemdir. D) Kesin cevaplar bulma E) Kendine özgü görüşler geliştirme B) Felsefe yapan insan kendi hayatının kontrolünü elinde tutandır. ÖNEMLİ NOT C) Felsefenin üzerinde uzlaşılan bir tanımının yapıl- Felsefenin kesin bir tanımını yapmak mümkün değil- ması mümkün değildir. dir. Felsefe insanlara bilimlerde olduğu gibi hazır ve kesin bilgiler vermez. D) Felsefe insan yaşamının zorunlu yüzüdür. E) Felsefenin kesin tanımı yapıldığında felsefeye olan ilgi artacaktır. 10. SINIF SARMAL FELSEFE 2. Felsefenin kendisinin, sürekli bir değişim içinde ol- 4. Hayatın bizzat içinden yükselen bir etkinlik olarak fel- duğu doğrudur, çünkü incelediği varlıkların kendileri sefe, aslında yaşamın diğer olgularından çok uzak- sürekli bir değişim içinde olduğu için, onlara ilişkin larda ya da onlardan çok farklı değildir. Sözgelimi bilgilerin değişmesi de olağandır. Ayrıca durmadan kimi zaman o, soğuk algınlığı kadar basit bir şeydir, değişen ve zaman zaman, önceki ileri sürülen gö- kimi zaman kalp krizi kadar dramatiktir. Kimi zaman rüşlerle çelişkili hale gelen, yalnızca felsefe değildir. ise, sözgelimi bir veba kadar vurucu ve yıkıcı bir şey- Bilimin öyküsü de terkedilmiş kuramların yıkıntıları dir. ile doludur, zira bir çağın bilimsel kuralları ile ilkeleri, sonraki dönemlerde tümüyle değişmektedir. Bu parçada felsefenin hangi yönü vurgulanmış- tır? Bu parçada felsefenin hangi yönü vurgulanmış- A) Zorlu bir düşünme süreci gerektirmesi tır? B) Yaşamı tüm yönleriyle ele alması A) Soruların önemli olduğu bir faaliyet olması C) Bilimsel çalışmalar üzerine yükselmesi B) İnsana farklı pencereler açması D) Sorgulamanın aracı olması C) Hayatın içinde yer alması E) Günlük yaşamın içinde olması D) Filozofların yaşantılarını yansıtması E) Değişime açık olması 8

ÜNİTE SONU ETKİNLİĞİ Aşağıda felsefeye ilişkin verilen kavramları bulmacada bularak örnekteki gibi işaretleyiniz. REFLEKSİF RASYONEL FİLOZOF BİRİKİMLİLİK TUTARLILIK FELSEFE OLGUSAL DÜŞÜNME EVRENSELLİK HİKMET BİLGİ ÖZNELLİK BİLİNÇ GERÇEKLİK ŞÜPHE HAKİKAT SEVGİ MERAK ✓ ELEŞTİREL BİLGELİK MFGA T SEVG İ T ZHÖ YMERAKVSS THCA Z RASYONE L Y T ENKN EB İ LGE L İ KYVC İ E F İ LOZOFSŞSRNK L L HUBB FH İ KME T A L E S VO L GU S A L NC T İ KHŞÜPHEUUYSHUK SUC T H T Ş V T CECN Z İ SZŞGERÇEK L İ KS 10. SINIF SARMAL FELSEFE F E L SE F EŞCS L ŞUZ SCB İ L İ NÇNB İ LG İ VTUTARL I L I KŞBS DÜŞÜNME Z C Z NCN Z BUSBELEŞT İ RELN B İ R İ K İ ML İ L İ KBC 22

ETKİNLİK – 2 A Aşağıda verilen ifadelere doğru ya da yanlış yanıtlar vererek çıkışlardan birine ulaşınız. 40 Puan 35 Puan Felsefenin dil ile ilgilenen D 1. Çıkış alt dalına dil felsefesi Y 2. Çıkış denir. 3. Çıkış 4. Çıkış 25 Puan Dil ve düşünme arasında D 5. Çıkış ilişki yoktur. Y 6. Çıkış D Kavramların yanlış kulla- D Düşünme kav- nılması iletişim hatalarına Y ramlar aracılığıyla neden olur. gerçekleşir. D Dil, doğal işaretler siste- D Y midir. Y Dil bilginin aktarılma aracıdır. Y D 7. Çıkış Dil olmadan düşünme TANILAYICI DALLANMIŞ AĞAÇ olmaz. Y 8. Çıkış B Aşağıdaki sorulardan felsefi nitelikte olana ✓ işareti atınız. 1. İnsanın var oluş amacı nedir? Felsefe sorusu 2. İnsanlar niçin beslenir? ✓ 3. Bugün dinlendin mi? 4. Adalet nasıl sağlanır? 10. SINIF SARMAL FELSEFE 5. Evrensel ahlak yasası var mıdır? 6. Güzellik göreceli midir? 7. Altın elementinin atom numarası kaçtır? 8. Evren sonsuz mudur? 9. Atlar niçin ayakta uyur? 10. Doğru bilgiye ulaşabilir mi? 35

TEST-5 ÜNİTE TESTİ - 1 1. Görüş, insanın olay, varlık veya ortaya atılan düşün- 4. “Bütün ağaçlar bir bitkidir.” bir önermedir. “2 x 2 = 4” ceye dair anlayış geliştirmesidir. Anlayış geliştirme, bir önermedir. Ancak “Türkiyenin nüfusu ne kadar- kişinin hayatı anlaması ve hayata dair ilke ve kurallar dır?” bir önerme değildir. koyabilmesidir. Farklı görüşler, aynı olay veya du- rumların farklı şekillerde algılanmasına ve yorumlan- Buna göre aşağıdakilerden hangisi bir cümlenin masına neden olur. önerme sayılabilmesi için gerekli bir koşul değil- dir? Buna göre aşağıdakilerden hangisi görüşlerin A) Anlamlı olması oluşmasında etkili olan faktörlerden biri değildir? B) Değer yargısı taşıması A) Kültürel ve ahlaki normlar C) Bir yargıda bulunması B) Edinilen deneyim ve bilgiler D) Doğruluk değerine sahip olması C) Doğuştan sahip olunan etkenler E) Doğru veya yanlış bir yargı bildirmesi D) Yaşam çevresi E) Eğitim ve inançlar 5. Kısır döngü hatalı bir akıl yürütme türüdür. Birinci önermenin ikinci bir önermeye atıfta bulunarak des- teklenmesine rağmen, ikinci önermenin de zaten bi- rinci önermeyle destekleniyor olması halidir. 2. Önermelerin tekil, tikel ve tümel olarak sınıflan- Buna göre aşağıdakilerden hangisi kısır döngü örneği sayılabilir? dırılmasında aşağıdakilerden hangisi temel ölçüt olarak alınır? A) Bekarlar evli değildir. Hasan da bekardır. O hal- de Hasan evli değildir. A) Yargının niteliği B) Yargının kesinliği B) Felsefe okuyan insanlar sorgulayıcı olur. Fatih C) Yargının sayısı de felsefe okudu ve sorgulayıcı oldu. D) Yargının değeri B C) İpek öğretmen: “Küresel ısınma devam ederse E) Yargının niceliği İ Dünya’daki yaşam Venüs’teki gibi son bulacak.” L dedi. 3. Çelişiklik, özneleri ve yüklemleri aynı olmasına rağ- G İ D) Engin çalışmayı sevmediği için tembeldir. Tem- bel olduğu için de çalışmayı sevmez. E) Zehra ruhun ölümlü olduğunu söyledi. Fakat bunu ispat edemediğine göre ruh ölümlü değildir. men nitelik ve nicelik bakımından farklı yapıda iki S önermenin birbiriyle aynı anda tutarlı olmaması du- A rumudur. R 10. SINIF SARMAL FELSEFE Buna göre aşağıdaki örneklerin hangisi kendi M 6. “Bana göre bir önermenin söz dizim kurallarına uy- arasında çelişiktir? A L gun olması onu anlamanın tek yoludur. Daha sonra A) Bazı öğretmenler gözlüklüdür; bazı öğretmenler ise önermenin gerçekliğe uygunluğuna bakarım.” gözlüklü değildir. Bu parçada sırasıyla hangi kavramların önemi vurgulanmaktadır? B) Hiçbir hayvan akıllı değildir; hiçbir akıllı hayvan değildir. C) Bütün kuşlar uçar; serçe de uçar. A) Anlamlılık - Gerçeklik D) Kimi doktorlar uzmandır; kimi doktorlar uzman B) Doğruluk - Temellendirme değildir. C) Anlamlılık - Doğruluk E) Bütün üçgenler üç kenarlıdır; bazı üçgenler üç D) Tutarlılık - Gerçeklik kenarlı değildir. E) Temellendirme - Anlama 36

TEST-6 SARMAL TEST - 1 1. İnsanların düşünceleri farklı olsa da düşünme biçim- 4. Herkes kendi yolunu, kendi soru ve cevapları ile bu- leri benzerdir. Bu benzerlik genel olarak akıl yürütme lur ve ilerletir. Yalnızca dışarıdan alıp kabul ettiğimiz şeklinden kaynaklanır. Bunlardan biri de tümel bir bilgilerin bize gerçek bir kazancı olmaz. Sormak ve önermeden tümeli veya tümelden tikel bir önermeyi düşünmek felsefenin insandan her zaman beklediği- çıkaran akıl yürütme biçimidir. Öncüller doğru olarak dir ve ibadet değerindedir. Yaşama duyulan saygı ve kabul edildiğinde sonucun zorunlu olarak çıktığı tek verilen önem bu görevlerin ciddi bir çalışma düzeni akıl yürütme biçimidir. içinde yürütülmesini gerektirir. Bu parça aşağıdaki akıl yürütme biçimlerinden Bu parçada aşağıdakilerden hangisinin önemin- hangisini tanımlamaktadır? den söz edilmiştir? A) Tümevarım A) Öznel ve özgün olmanın B) Analoji B) Dogmatik tutumun C) Tümdengelim C) Evrensel düşünmenin D) Çelişiklik D) Pratik bilginin peşinden koşmanın E) Argüman E) Tutarlı düşünmenin 2. Varlığın yasalarıyla düşüncenin yasaları aynı oldu- 5. Oğluna: “Kitap okuman, ders çalışman lazım!” di- ğundan, düşünce varlığı yansıtır ve dil de düşünce- yen bir babanın, hayatında eline bir kitap alma- de yansıyan varlığı doğru bir biçimde dile getirir. Dile mış olması aşağıdakilerden hangisine örnektir? bakarak düşünceyi, varlığa bakarak yine düşünceyi A) Tutarlı düşünüşe çıkarmaya imkân tanıyan bu anlayış, dil-düşünce- B) Tümdengelime varlık arasında bir uygunluk kurmuştur. C) Temellendirme yapmaya Bu parçadan aşağıdaki yargılardan hangisine D) Çelişik düşünüşe ulaşılamaz? E) Analojiye A) Dil ve düşünce ilişki içindedir. B) Varlıklar dil ile ifade edilir. B C) Düşüncenin aracı dildir. D) Önce düşünce sonra varlık gelir. İ E) Varlığın işleyişi ile düşüncenin işleyişi aynıdır. L 3. Bütün kitap okuyanlar bilgili olur. G 6. “Felsefeci olduğunuzu söylemek, toplumsal intihar- Düzenli kitap okuyorum. İ O halde bilgili değilim. dan farksızdır. Bir yabancı, birine mesleğini sormuş- sa, o kişinin felsefe okuduğunu ve öğrettiğini beyan S etmesi genellikle konuşmayı sona erdirir. Çoğu in- A R sanın gözünde canlanan felsefeci imgesi, meraklı, M hayatın somut gerçekleriyle ilgili olmayan fikirlerin ve A ideallerin peşinden giden, çözümsüz sorunlara an- 10. SINIF SARMAL FELSEFE L laşılmaz yanıtlar veren fildişi bir kulede oturan birisi- dir.” Bu akıl yürütmenin geçerli olmamasının nedeni Bu parçada aşağıdakilerin hangisinden yakınıl- aşağıdakilerden hangisidir? maktadır? A) Kısır döngü taşıması A) Felsefeye önyargılı bakılmasından B) Doğru öncüllerden yanlış sonuç çıkarılması B) Felsefeye sınır çizilmesinden C) Sonucun gerçeğe uygunluğunun olmaması C) Felsefenin teorik olmasından D) Tümevarımsal bir çıkarım olması D) Felsefenin bilimden kopmasından E) Yeni bir bilgi vermemesi E) Felsefenin öznel olmasından 39

1. DÖNEM 1. YAZILI 1. Felsefenin kelime anlamını yazınız ve kendinize 6. Tümevarımsal akıl yürütmeyi bir örnekle açıklayı- göre bir felsefe tanımı yapınız. nız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 2. “Felsefe yolda olmak demektir.” 7. Analojik akıl yürütmeye örnek veriniz. Jaspers’ın bu görüşünü açıklayınız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 8. Hatalı bir akıl yürütme olan kısır döngüye bir ör- nek veriniz. ................................................................................... 3. Felsefi düşüncenin ortaya çıkış serüvenini kısa- ................................................................................... ................................................................................... ca açıklayınız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... B ................................................................................... İ ................................................................................... L G 9. Felsefi soru niteliğinde beş tane soru cümlesi ya- İ zınız. 4. Felsefenin “refleksif olma” özelliğini açıklayınız. S ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... A ................................................................................... ................................................................................... R ................................................................................... M 10. SINIF SARMAL FELSEFE ................................................................................... A ................................................................................... L 5. Felsefenin “birikimli ilerleme” özelliğini açıklayınız. 10. Felsefe gerekli midir? Kendinize göre temellendi- ................................................................................... riniz. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 42

ETKİNLİK – 2 A Aşağıdaki açıklamalarla ilgili kavramları doğru olarak eşleştiriniz. Rasyonalizm Empirizm Kritisizm Entüisyonizm Şüphecilik Tutarlılık Uygunluk 1. Bilginin kaynağının akıl olduğunu savunan yaklaşımdır. .................................... 2. Gerçeğe ait ileri sürülen yargının gerçekte bulunmasıdır. .................................... 3. Herkesin üzerinde uzlaşacağı ortak doğrulardan söz edilemez. .................................... 4. Aniden, apaçık kavrayış dediğimiz sezgi, bilginin biricik kaynağıdır. .................................... 5. Bilgi deneyle başlar; akılla son bulur. .................................... 6. Bütün bilgiler sonradan deneyim, tecrübe, yaşantı, deney, gözlem ve .................................... duyularla kazanılır. .................................... 7. Kendi içinde çelişmeyen önermeler doğrudur. B Aşağıdaki kavram haritasındaki boşlukları tamamlayınız. Bilgi Felsefesi ( ...................I................) 10. SINIF SARMAL FELSEFE Bilginin Doğruluk Ölçütleri Bilginin Kaynağı Problemi • Uygunluk • Rasyonalizm I. ..................................... V. ..................................... II. ..................................... VI. ..................................... III. ..................................... VII. ..................................... IV. ..................................... 60

SICAK BÖLGE AHLAK FELSEFESİ (ETİK) B. Evrensel Ahlak Yasası Problemi A. Ahlak Felsefesinin Konusu Evrensel Ahlak Yasası Evrensel Ahlak Mümkün Değildir Yasası Mümkündür Ahlâk, insan eylemlerini düzenleyen yazısız kurallar- dır. Bu kuralların sorgulanmasıyla ortaya çıkan felsefe ah- ➤ Hedonizm ➤ Utilitarizm lak felsefesidir. Ahlak felsefesi, ahlakın yapısını, özünü, ➤ Pragmatizm ➤ Entüisyonizm doğasını, iyi-kötü, özgürlük, sorumluluk gibi kavramları, ➤ Egoizm ➤ Erdem Etiği evrensel ahlak yasası problemini tartışır. ➤ Anarşizm ➤ Ödev Ahlakı ➤ Nihilizm ➤ Ahlaksal İyi ve Kötü ➤ Egzistansiyalizm Deteminizm İnsan için istenilir olan iyi, bunun tersi kötüdür. Bunun- la birlikte iyi ve kötü görecelidir. Çünkü bir eylemi nasıl I. Evrensel Ahlak Yasası Mümkün Değildir değerlendirdiğimiz eylemin iyi ya da kötü olmasını etkiler. Örneğin eylemin niyetine ya da sonucuna bakmak eylemi Hedonizm (Hazcılık): Bireye haz veren eylemler iyi iyi ya da kötü değerlendirme konusunda farklılıklara yol haz vermeyenler kötüdür. Ahlaki eylemin amacı hazdır. açar. Aristippos ve Epikür temsilcileridir. Özgürlük ve Sorumluluk Egoizm (Bencillik): İnsan eylemlerinde kişisel çıkar- larını düşünür. Kişi daima kendi çıkarına uygun olanı ya- Özgürlük; bireyin baskı altında kalmadan iradesini kul- par. Temsilcisi T. Hobbes’tur. lanarak seçim yapabilmesidir. Pragmatizm (Faydacılık): Birey, kendi faydasına yö- Sorumluluk, özgürce yapılan davranışın sonuçlarının nelik eylemler yapar. Temsilcisi W. James’tir. üstlenilmesidir. “İnsanın irade özgürlüğü var mıdır?” soru- suna dört farklı yanıt gelir. Bunlar: Anarşizm: Otorite, insan doğasını bozar. Bu nedenle yasalar evrensel olamaz. Temsilcisi Proudhon’dır. Determinizm İndeterminizm Nihilizm (Hiççilik): Ahlaki değerler zayıf ve güçsüz in- (Belirlenimcilik) (Belirlenmezcilik) sanlar yetiştirir. Her insan güç istemi üzerine hareket eder. Ahlaki İrade Özgürlüğü Temsilcisi Nietzsche’dir. Fatalizm Otodeterminizm B (Kadercilik) (Ahlaki özerklik) İ Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk): Her insan kendini L farklı var eder. Dolayısıyla herkese uygun evrensel ahlak G yasası olmaz. İ II. Evrensel Ahlak Yasası Mümkündür I. Determinizm (Belirlenimcilik): İnsan eylemlerinde S Utilitarizm: Ahlaki eylem olabildiğince çok insana özgür değildir. Doğal ve toplumsal koşullar özgürlüğü or- A fayda sağlamalıdır. Toplumsal fayda esastır. Temsilcisi tadan kaldırır. R Bentham, Mill M Entüisyonizm: Ahlakı eylem sezgiye dayanmalıdır. II. İndeterminizm (Belirlenmezcilik): İnsan eylem- A 10. SINIF SARMAL FELSEFE lerinde özgürdür. Çünkü insanlar yaptıkları eylemlerden L Sezgi, iyi ve kötüyü ayırt eder. Temsilcisi Bergson’dur. sorumludurlar. Sorumluluk varsa özgürlük vardır. Ödev ahlakı: Eylemde niyet önemlidir. Niyette kişisel III. Otodeterminizm (Ahlaksal özerklik): İnsanın çıkar olmayan eylemler iyidir. Ahlaki eylem koşula bağ- davranışlarına etki eden birtakım unsurlar olsa da birey, lı olmayan salt ödev duygusuyla yapılmalıdır. Temsilcisi bilgi, deneyim ve yetileriyle kendi davranışlarının belirle- Kant’tır. yicisidir. IV. Fatalizm (Kadercilik): İnsan eylemlerinde özgür değildir. Çünkü Tanrısal irade her şeyin belirleyicisidir. 73

ETKİNLİK - 7 A Aşağıda verilen yönergeleri dikkatlice okuyarak kendinize göre bir çıkış bulunuz. 25 Puan 35 Puan Estetik ve sanat felsefesi D 1. Çıkış aynı şeyi ifade eder. Y 2. Çıkış 3. Çıkış 40 Puan D 4. Çıkış 5. Çıkış D Sanatta nesnelci yaklaşım, 6. Çıkış güzelliği evrensel alır. Sanat felsefesi güzelliği tüm alan- Y Fotoğraf sanatları hacim D larda ele alır. sanatları altında yer alır. Y Y D Yansıtmacı kuram, sana- D tın toplumsal bir ihtiyacı Sanat eseri, özgün ve karşıladığını savunur. Y biriciktir. Y D 7. Çıkış Alımlayıcı, sanat eserini ortaya koyan kişidir. Y 8. Çıkış B Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere uygun olanları yazınız. Güzel Sanatlar Dramatik Sanatlar Hareket Sanatları Ses Sanatları Dil Sanatları Hacim Sanatları Yüzey Sanatları 10. SINIF SARMAL FELSEFE I. ...................... III. ..................... V. ...................... VI. ..................... VIII. ................... X. ..................... II. ..................... IV. .................... VII. .................... IX. ...................... XI. .................... 100

SICAK BÖLGE FELSEFİ BİR METİN ANALİZİ FELSEFİ DENEME YAZMA Filozofun kendi istediği bir konuda kesin yargılara var- Felsefe üzerine yazılan, felsefi problemleri ele alan madan kişisel düşüncelerini tutarlı ve sistemli bir şekilde metinlere felsefi metin denir. Felsefi metin okuma bazı yazması, felsefi deneme olarak adlandırılır. stratejileri gerektirir. Okuma, yazılı bir metnin karşısında Felsefi bir deneme yazılırken; yapılan anlamlandırma sürecidir. • Bilgiler düzenli ve sistemli verilmelidir. • Mantıksal ve tutarlı önermeler kullanılmalıdır. Felsefi metin okuma yetisi kazanıldığında; • İleri sürülen iddianın temellendirilmesi gereklidir. • Felsefenin temel sorunları hakkında tutarlı düşünme • Konuda kullanılan kavramlarla ilgili bilgiler verilmelidir. • Alternatif görüşler geliştirme • Özgün ve yeni görüşler oluşturulmaya dikkat edilmeli- • Düşündüklerini temellendirme dir. • Dil ve kavramlar doğru kullanılmalıdır. Çözümleme ve sentez yeteneği kazanma • Aynı duruma ilişkin farklı yorumlar yapma Yetileri kazanılır. Felsefi bir metin okurken geliştirilen stratejiler: • Okunan metnin anlaşılması gerekir. FELSEFİ AKIL YÜRÜTME BECERİSİ • Metinde geçen kavramların karşılıklarının bilinmesi Düşünmek, kavramlar arası ilişki kurmak demektir. gerekir. Felsefi anlamda kavramlar arası ilişki akla dayalı kurulan • İlgili filozofun kendine özgü yönteminin bilinmesi ge- ilişkidir. Akla dayalı düşünme doğası gereği sorgulamaya rekir. Örneğin Hegel’le ilgili bir metin okunacaksa ve eleştiriye dayalı bir düşünme biçimidir. Hegel’in diyalektik yönteminin bilinmesi gerekir. Felsefi akıl yürütmeye dayalı bakış açısı, insanın an- • Felsefi metinler yavaş yavaş, tekrar edilerek, önemli B lam dünyasını genişleten bakış açısıdır. Felsefede eleşti- yerlerin altı çizilerek, üstüne düşünülerek okunmalıdır. İ rel ve sorgulayıcı bakış açısıyla olayları değerlendirirken L akıl yürütme becerilerini kullanır. • Metindeki görüşün ikna ediciliği ve sağlamlığı sorgu- G lanmalıdır. İ ALTERNATİF GÖRÜŞ GELİŞTİRME S 10. SINIF SARMAL FELSEFE A Felsefi metni okuyan ve anlayan kişinin bu okudukları R ile ilgili alternatif açıklama biçimleri geliştirmesi, aynı duru- M mu ya da olayı farklı yorumlayabilme yeteneği kazanması A gerekir. Alternatif görüş geliştirilirken önce okunan metine L dair ileri sürülen fikrin tespit edilmesi gerekir. Daha sonra, “Bu fikirlere başka bir bakış açısı geliştirilebilir mi?” Soru- suna yanıt aranmalıdır. Burada önemli olan metindeki fikre alternatif ve özgün bakış açıları geliştirebilmektir. 115

FELSEFİ METİN ANALİZ ETME – 2 ÖLÇÜ 3. Metinde ele alınan filozofun probleme bakış açısı Okunu hedeften öteye atan okçu, okunu hedefe ulaştırma- nedir? yan okçudan daha başarılı sayılmaz. İnsanın gözü karan- lıkta da iyi görmez, fazla ışıkta da. Platon’da Kallikles der ................................................................................... ki, felsefenin fazlası zarardır. Felsefe bir kerteye kadar ................................................................................... iyidir, hoştur; faydalı olduğu kerteyi aşacak kadar derin- ................................................................................... lere gidersek çileden çıkar, kötüleşiriz. Herkesin inandığı, ................................................................................... uyduğu şeyleri küçümseriz; herkesle doğru dürüst konuş- ................................................................................... maya, herkes gibi dünyadan zevk almaya düşman oluruz; ................................................................................... kimseyi yönetemeyecek, başkalarına da kendimize de ................................................................................... hayrımız dokunmayacak bir hale geliriz; boş yere şunun ................................................................................... bunun sillesini yeriz. ................................................................................... Kallikles doğru söylüyor; çünkü felsefenin fazlası bizim ................................................................................... gerçek duygularımızı körletir; lüzumsuz bir inceleme ile ................................................................................... bizi tabiatın güzel ve rahat yolundan çıkarır. ................................................................................... Düşüncede saplantı ve azgınlık en açık ahmaklık belir- ................................................................................... tisidir. Canlılar arasında eşekten daha kendinden emin, ................................................................................... daha vurdumduymaz, daha içine kapalı, daha ciddi, daha ................................................................................... ağırbaşlı olanı var mıdır? ................................................................................... Montaigne, Denemeler ................................................................................... ................................................................................... 1. Metinde geçen felsefi kavramlar nelerdir? ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 4. Metindeki felsefi görüşlerin güncel yaşamdaki ................................................................................... yeri nedir? ................................................................................... ................................................................................... B ................................................................................... İ ................................................................................... L ................................................................................... ................................................................................... G ................................................................................... ................................................................................... İ ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... S ................................................................................... 10. SINIF SARMAL FELSEFE A ................................................................................... 2. Metinde ele alınan felsefi problemler nelerdir? R ................................................................................... M ................................................................................... ................................................................................... A ................................................................................... ................................................................................... L ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 117