แนวทางการตรวจสุขภาพท่จี าํ เปน และเหมาะสมสําหรบั ประชาชนISBNบรรณาธิการจัดพมิ พและเผยแพร สถาบนั วจิ ัยและประเมินเทคโนโลยที างการแพทย กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสุข ถ.ตวิ านนท อ.เมือง จ.นนทบุรี 11000 โทรศัพท 0-2590-6395 โทรสาร 0 2965 9844 www.dms.moph.go.th/imrtaพิมพครง้ั ที่ 1 มนี าคม 2559จํานวน 2,500 เลมพมิ พท ี่ สาํ นกั งานกจิ การโรงพมิ พ องคก ารสงเคราะหทหารผานศึกในพระบรมราชูปถมั ภ
หลกั การของแนวทางการตรวจสขุ ภาพ ทจี่ ําเปน และเหมาะสมสาํ หรบั ประชาชน แนวทางฉบับน้ีเปนเคร่ืองมือสงเสริมคุณภาพของการบริการดานสุขภาพทเ่ี หมาะสมกับทรัพยากรและเงื่อนไขของสังคม โดยหวังผลในการสรางเสริมสุขภาพท่ีดีของประชาชนอยางมีประสิทธิภาพและคุมคา ขอแนะนําในแนวทางฉบับน้ีมิใชขอบังคับของการปฏิบัติ ผูใชสามารถปฏิบัติตามดุลพินิจภายใตความสามารถและขอ จํากัดตามภาวะวิสัยและพฤติการณท ีม่ ีอยู
คํานาํ การตรวจสขุ ภาพท่ีจาํ เปนและเหมาะสมเปน พนื้ ฐานสําคัญของระบบสุขภาพ มีประโยชนในการสรางเสรมิ สขุ ภาพและการปองกันโรค แตทงั้ นีก้ ารสงเสริมการตรวจสุขภาพทเ่ี กนิ จําเปนและไมสมเหตุผลกอใหเ กิดผลกระทบในทางลบตอสขุ ภาพ เศรษฐกจิ และสังคม และในขณะเดยี วกันประชาชนบางสว นยงั ไมไดรับการตรวจสุขภาพท่ีจําเปน เน่ืองจากขาดความรูความเขาใจหรือเขาไมถึงบริการ รวมทั้งการจัดการใหบ รกิ ารมีความแตกตางกนั การจัดทําแนวทางการตรวจสขุ ภาพที่จาํ เปนและเหมาะสมสําหรบั ประชาชน มเี ปาหมายเพ่ือเปน แนวทางปฏิบัตสิ ําหรบั แพทยและบุคลากรทางการแพทยและสาธารณสุข โดยกรมการแพทยรวมกับสภาวิชาชพี ดา นสขุ ภาพ สถาบันวิชาการ หนวยงาน/องคกรที่เก่ียวของ ไดรวมดําเนินการจัดทําดวยกระบวนการทางวชิ าการ อางอิงหลกั ฐานเชิงประจกั ษทมี่ ีความเปน ปจ จบุ ัน ผา นการรับฟงความเห็นจากผูทรงคุณวุฒิและตัวแทนภาคสวนตางๆ ที่เก่ียวของ ทบทวนและปรับแกเพ่ือพัฒนาเปนแนวทางท่ีเหมาะสมตามบริบทของประเทศไทย ขอขอบคุณภาคีเครือขายทุกภาคสวนที่มีสวนสนับสนุนและรวมดําเนินการในการจัดทําแนวทางการตรวจสุขภาพที่จําเปนและเหมาะสมสําหรับประชาชนฉบับน้ี กรมการแพทยยินดีรับคําแนะนําขอ เสนอแนะ คาํ วจิ ารณต างๆ ที่จะชวยในการพัฒนาและปรบั ปรงุ แกไ ข เพือ่ ใหมคี วามสมบรู ณย ิง่ ขึน้ อนั จะเปนประโยชนตอการดแู ลสุขภาพของประชาชนตอไป นายแพทยส พุ รรณ ศรีธรรมมา อธิบดีกรมการแพทย กระทรวงสาธารณสขุ ก
สารบัญ หนาคํานํา กบทนํา 1 หลกั การและเหตุผล 1 2 คํานิยาม 2 2 วัตถุประสงค 2 3 กลมุ เปา หมาย 5 ขอบเขต 29 กระบวนการจัดทําแนวทางการตรวจสขุ ภาพทจี่ ําเปนและเหมาะสมสาํ หรบั ประชาชน 40 คุณภาพหลักฐาน 54แนวทางการตรวจสขุ ภาพท่ีจาํ เปน และเหมาะสมสาํ หรบั ประชาชน 57 แนวทางการตรวจสขุ ภาพทจ่ี าํ เปนและเหมาะสม สาํ หรบั กลมุ วยั เดก็ และวยั รนุ 73 (อายุ 0 – 18 ป) 81 แนวทางการตรวจสขุ ภาพทีจ่ าํ เปน และเหมาะสม สาํ หรับกลมุ วยั ทาํ งาน (อายุ 18 – 60 ป) 86 แนวทางการตรวจสขุ ภาพทีจ่ าํ เปนและเหมาะสม สาํ หรับกลมุ วัยผสู งู อายุ ข (อายุ 60 ปข ้นึ ไป)ภาคผนวก ภาคผนวก ก รายการตรวจทางหองปฏิบัติการทม่ี หี ลกั ฐานไมส นับสนุน ในการตรวจสุขภาพประชาชน ภาคผนวก ข แบบประเมินสภาวะสขุ ภาพ ภาคผนวก ค คาํ ส่งั แตง ต้งั คณะกรรมการ/คณะทาํ งาน พฒั นาการตรวจสขุ ภาพทจ่ี าํ เปนและเหมาะสมสาํ หรบั ประชาชน ภาคผนวก ง รายช่อื ผูเขารวมประชุมรบั ฟงความคิดเห็น จากคณะผูเชย่ี วชาญสาขาท่เี กี่ยวของ ภาคผนวก จ ตารางแนวทางการตรวจสุขภาพทีจ่ าํ เปนและเหมาะสมสาํ หรับประชาชน
สารบญั ตาราง หนาตารางท่ี 1 การตรวจสขุ ภาพท่จี าํ เปน และเหมาะสมสาํ หรับกลุมวัยเดก็ และวัยรุน (อายุ 0 - 18 ป) 7ตารางท่ี 2 การตรวจสขุ ภาพที่จาํ เปนและเหมาะสมสาํ หรับกลุม วยั ทาํ งาน (อายุ 18 - 60 ป) 31ตารางที่ 2.1 การซักประวตั แิ ละตรวจรา งกาย ในการตรวจสขุ ภาพทจ่ี ําเปน และเหมาะสม 32 สําหรบั กลมุ วยั ทํางาน (อายุ 18-60 ป)ตารางที่ 2.2 การตรวจทางหอ งปฏิบัตกิ าร ในการตรวจสุขภาพทจ่ี ําเปน และเหมาะสม 33 สาํ หรบั กลุมวยั ทํางาน (อายุ 18-60 ป)ตารางท่ี 3 การตรวจสขุ ภาพทจ่ี ําเปน และเหมาะสมในกลุมวยั ผสู ูงอายุ (อายุ 60 ปข้ึนไป) 42ตารางที่ 3.1 การซกั ประวตั แิ ละประเมนิ สขุ ภาพ ในการตรวจสุขภาพท่ีจาํ เปนและเหมาะสม 43 สําหรบั กลุมวยั ผูสูงอายุ (อายุ 60 ปข น้ึ ไป)ตารางท่ี 3.2 การตรวจรา งกาย ในการตรวจสขุ ภาพทจี่ าํ เปน และเหมาะสม 44 สําหรบั กลมุ วยั ผสู ูงอายุ (อายุ 60 ปข น้ึ ไป)ตารางที่ 3.3 การตรวจทางหอ งปฏิบตั ิการ ในการตรวจสุขภาพท่จี ําเปนและเหมาะสม 45 สําหรับกลุมวัยทํางาน (อายุ 18-60 ป) และกลุมวยั ผูสงู อายุ (อายุ 60 ปขึ้นไป) ค
บทนาํหลกั การและเหตผุ ล สํานักงานสํารวจสุขภาพประชาชนไทย ไดรายงานการสํารวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรา งกาย พ.ศ. 2551-2552 พบวา ประชาชนบางสวนไมต ระหนักถึงความเส่ียงตอการเกิดโรคหรือปวยเปนโรคเชน ประมาณหนงึ่ ในสามของผูท่ีเปนเบาหวานไมทราบมากอนวาตนเองเปนเบาหวาน และกวาครึ่งหนึ่งของผูท่ีเปน ความดันโลหติ สูงไมเคยไดร ับการวินิจฉัยมากอน นอกจากนี้ ยงั พบวาระหวา งป พ.ศ. 2549-2550 สตรีอายุ15-59 ป เคยไดรับการตรวจปากมดลูกเพียงรอยละ 42.5 ในขณะท่ีกอนป พ.ศ. 2549 เคยไดรับการตรวจเพียงรอยละ 18.3 ท้ังๆ ที่ภาวะเส่ียงและโรคตางๆ ดังกลาว สามารถตรวจพบได ดวยวิธีที่ไมยุงยากซับซอนและสามารถใหการสรางเสรมิ สขุ ภาพ ปองกันการเกดิ โรค และบําบดั รกั ษาแตเนน่ิ ๆ ไดผ ลดี ในขณะเดยี วกัน มีประชาชนอกี กลมุ หนึง่ ไดรบั การตรวจสุขภาพเกนิ จําเปน และไมส มเหตุผล สวนใหญเปน การตรวจโรคโดยใหค วามสาํ คญั กบั การตรวจทางหองปฏิบัติการ ซึ่งหลายรายการยังขาดขอมูลสนับสนุนดานประสทิ ธผิ ลและประสิทธิภาพที่เพียงพอ และอาจสงผลเสียตอผถู กู ตรวจ สวนหนึ่งเกิดจากความเคยชินที่ปฏิบัติสืบตอ กนั มายาวนาน ประกอบกับขาดการกาํ หนดการตรวจสขุ ภาพทจ่ี าํ เปนและเหมาะสม และ การใหความรูและคําแนะนําประชาชนใหรเู ทาทนั ตอ เทคโนโลยที างการแพทยท ม่ี ีการเปล่ียนแปลงอยางรวดเร็ว จะเห็นไดว า ประชาชนบางสวนยงั คงไมไดร บั การตรวจสขุ ภาพท่จี าํ เปน เน่ืองจากขาดความรู เขาไมถึงบริการและความแตกตา งของการกระจายทรพั ยากรในแตล ะพ้นื ที่ รวมท้งั ยังมีการสง เสรมิ การตรวจสุขภาพท่ีเกินความจําเปน และไมเ หมาะสม ซึง่ สงผลกระทบตอ สขุ ภาพ เศรษฐกจิ และสังคม จากขอมูลสาํ นกั งานสถติ แิ หง ชาติ ป 2558 ประเทศไทยมีประชากรประมาณ 66 ลานคน ทั้งหมดมีหลักประกนั ดานสขุ ภาพภายใต 3 กองทุนสุขภาพหลัก ไดแก กองทุนหลักประกันสุขภาพแหงชาติ กองทุนประกนั สงั คม ระบบสวัสดกิ ารรกั ษาพยาบาลขาราชการ หรอื สวัสดิการของหนว ยงานตางๆ ซง่ึ สทิ ธิทีป่ ระชาชนไดร บั ในการตรวจสขุ ภาพจากกองทนุ และสวสั ดิการมคี วามแตกตา งกันมาก ดังน้ัน เพื่อใหเกิดการตรวจสุขภาพท่ีจําเปนและเหมาะสมสําหรับประชาชน มติสมัชชาสุขภาพแหงชาติ ครง้ั ที่ 6 มติ 1 พ.ศ. 2556 ไดข อใหก ระทรวงสาธารณสุขโดยสาํ นกั งานปลัดกระทรวงสาธารณสุขและกรมการแพทย เปน เจา ภาพหลัก รว มกับแพทยสภา สภาวชิ าชีพ สถาบันวชิ าการ และหนวยงาน/องคก รท่ีเกี่ยวขอ งกับการประกันสขุ ภาพทัง้ ภาครัฐและภาคเอกชน ดําเนินการพัฒนาแนวทางและสงเสริมการตรวจสุขภาพที่จําเปนและเหมาะสมสําหรับประชาชน โดยใชกระบวนการทางวิชาการที่มีหลักฐานเชิงประจักษประกอบการเลือกแนวทางปฏบิ ตั ิท่ีเหมาะสมกบั บริบทของประเทศไทยคาํ นิยาม การตรวจสุขภาพ หมายถึง การตรวจดานสขุ ภาพของผูที่ไมม ีอาการหรืออาการแสดงของการเจ็บปวยท่ีเกีย่ วของกับการตรวจน้นั เพ่ือคน หาปจจยั เส่ียง ภาวะผิดปรกติ หรือโรค ซึ่งนําไปสูการปองกัน (เชน การปรบั พฤติกรรม) การสงเสรมิ สุขภาพของผูท่รี บั การตรวจ หรือใหก ารบาํ บัดรักษาตงั้ แตระยะแรก การตรวจสุขภาพในที่นี้ ไมรวมถึง (1) การตรวจดานสุขภาพของผูที่มาขอปรึกษาแพทยดวยอาการเจ็บปวย หรือภาวะความผิดปกติอยางใดอยางหนึ่ง และ (2) การตรวจดานสุขภาพของผูที่มีโรค หรือภาวะเรอ้ื รงั (เชน เบาหวาน ความดนั โลหิตสูง) เพ่ือคน หาภาวะแทรกซอนท่ีเกยี่ วของกบั โรคท่ีเปน 1
การตรวจสขุ ภาพทจ่ี าํ เปนและเหมาะสม หมายถงึ การตรวจสุขภาพอยางสมเหตผุ ลตามหลักวิชา โดยแพทย หรือบคุ ลากรทางการแพทยแ ละสาธารณสุขทีไ่ ดร ับมอบหมาย ทมี่ ุงเนน การสมั ภาษณป ระวตั ทิ เ่ี กย่ี วขอ งกับสุขภาพ และการตรวจรางกาย สว นการตรวจทางหองปฏิบตั กิ ารจะทําเฉพาะรายการที่มีขอมูลหลักฐานที่บง ช้แี ลว วา มีประโยชนคุมคา แกการตรวจ เพื่อคนหาโรคและปจจัยเสยี่ งตอการเกิดโรค และนําไปสูการปองกันการสรา งเสริมสขุ ภาพ และการบําบัดรักษาอยา งถูกตองและเหมาะสม ประชาชน ในท่นี ีห้ มายถงึ บุคคลทว่ั ไปทไ่ี มเ คยทราบวา เปนโรค หรือมีอาการ/อาการแสดงผิดปรกติที่เกย่ี วขอ งกบั รายการของการตรวจสขุ ภาพท่จี ะรบั การตรวจวตั ถุประสงค 1. เพ่ือเปน แนวทางการจัดการตรวจสุขภาพท่ีจําเปนและเหมาะสม แกหนวยงานและสถานบริการ สขุ ภาพ 2. เพ่ือเปน แนวทางใหแพทยแ ละบุคลากรทางการแพทย ดําเนินการใหเ กดิ การตรวจสขุ ภาพที่จาํ เปน และเหมาะสมแกประชาชน 3. เพือ่ เปนแนวทางสงเสรมิ การทําความเขา ใจสาํ หรับภาคประชาชนในการตรวจสุขภาพทจ่ี ําเปน และ เหมาะสมกลมุ เปาหมาย แพทยและบุคลากรสาธารณสขุ ในสถานบรกิ ารสขุ ภาพทกุ ระดบัขอบเขต เปน แนวทางในการตรวจสุขภาพทจี่ าํ เปน และเหมาะสมสําหรบั ประชาชน จําแนกเปน 3 กลมุ วัย ไดแ กกลุมวยั เดก็ และวัยรนุ (0-18 ป) กลมุ วยั ทาํ งาน (18-60 ป) และกลุมวัยผูส งู อายุ (ตัง้ แต 60 ปขนึ้ ไป) (หมายเหต:ุ นบั อายเุ ตม็ 1 ป เมอ่ื ครบรอบวนั เกดิ ในกรณที อ่ี ายคุ รอ มกลมุ วยั แนะนาํ ใหเ ลือกชุดการตรวจสขุ ภาพในกลมุ วัยทสี่ ูงกวา )กระบวนการจดั ทาํ แนวทางการตรวจสุขภาพท่ีจําเปนและเหมาะสมสาํ หรบั ประชาชนข้นั ตอนการดําเนนิ งาน 1) กระทรวงสาธารณสุขแตงต้ังคณะกรรมการพฒั นาการตรวจสุขภาพท่จี าํ เปน และเหมาะสมสาํ หรบั ประชาชน โดยมอี ธิบดีกรมการแพทยเปนประธาน และสถาบันวิจัยและประเมินเทคโนโลยีทาง การแพทย กรมการแพทย เปนคณะเลขานุการ (คาํ ส่ังกระทรวงสาธารณสุขที่ 1022/2558) 2) ประธานคณะกรรมการฯ แตงตั้งคณะทาํ งานพัฒนาแนวทางการตรวจสุขภาพฯ 3 คณะ สําหรับ แตล ะกลุม วัย โดยการมสี วนรวมของภาคสวนตา งๆ (คําสงั่ กรมการแพทยท ่ี 586/2558) 3) กาํ หนดขอบเขตและรปู แบบการดาํ เนนิ งาน 4) ทบทวนและรวบรวมสถานการณ และขอมูลท่เี ก่ยี วขอ ง 5) จดั ทํารา งแนวทางการตรวจสขุ ภาพทีจ่ าํ เปน และเหมาะสมสําหรบั ประชาชน 6) รับฟง ความคดิ เหน็ ตอรางแนวทางการตรวจสุขภาพทจี่ ําเปนและเหมาะสมสาํ หรับประชาชน โดย คณะทํางานและผูเชีย่ วชาญดานตางๆ ท่ีเกย่ี วขอ ง 7) ปรบั ปรุงและแกไขรางตนฉบับแนวทางการตรวจสุขภาพท่จี ําเปนและเหมาะสมสาํ หรบั ประชาชน 2
8) จัดสมชั ชาสขุ ภาพเฉพาะประเด็นวาดวยเรือ่ ง “แนวทางการตรวจสขุ ภาพท่ีจําเปน และเหมาะสมสาํ หรบั ประชาชน” เพื่อใหภาคีเครือขายที่เก่ียวของทุกภาคสวน ทั้งภาคประชาชน ภาคสังคม และองคกร วชิ าชพี มีสว นรวมในกระบวนการพัฒนาท้ังการพิจารณาราง การเสนอแนะ และการรวมขับเคล่ือน เมื่อผา นฉนั ทมติแลว 9) รายงานความกาวหนา และรับฟงความเหน็ ในการประชุมสมัชชาสขุ ภาพแหง ชาติ ครง้ั ที่ 8 (พ.ศ. 2558) 10) คณะทํางานฯ แกไขและจัดทําตนฉบับแนวทางการตรวจสุขภาพที่จําเปนและเหมาะสมสําหรับ ประชาชน 11) ทบทวนตน ฉบบั ขั้นสุดทา ยโดยผเู ชี่ยวชาญคณุ ภาพหลักฐาน (Quality of Evidence)ประเภท ก หมายถึง หลกั ฐานทีไ่ ดจ าก ก1 การทบทวนแบบมรี ะบบ (systematic review) หรือการวิเคราะหแปรฐาน (meta-analysis) ของการศกึ ษาแบบกลุม สมุ ตวั อยาง-ควบคมุ (randomize-controlled, clinical trials) หรอื ก2 การศึกษาแบบกลมุ สมุ ตัวอยา ง-ควบคมุ ทม่ี ีคณุ ภาพดเี ยี่ยม อยางนอย 1 ฉบบั (a well-designed randomize-controlled clinical trial)ประเภท ข หมายถงึ หลกั ฐานทไ่ี ดจ าก ข1 การทบทวนแบบมีระบบของการศึกษาควบคุมแตไมไดสุมตัวอยาง (systematic review of non-randomized, controlled clinical trials) หรือ ข2 การศึกษาควบคุมแตไมสุมตัวอยางที่มีคุณภาพดีเย่ียม (well-designed, non-randomized, controlled clinical trial) หรือ ข3 หลกั ฐานจากรายงานการศึกษาตามแผนตดิ ตามเหตุไปหาผล (cohort) หรอื การศกึ ษาวิเคราะห ควบคมุ กรณียอนหลงั (case-control analytic studies) ทไ่ี ดร บั การออกแบบวิจัยเปนอยางดี ซงึ่ มาจากสถาบันหรอื กลุมวิจัยมากกวา หนง่ึ แหง /กลมุ หรือ ข4 หลักฐานจากพหกุ าลานกุ รม (multiple time series) ซ่ึงมหี รือไมม ีมาตรการดาํ เนนิ การ หรอื หลักฐานท่ีไดจากการวิจัยทางคลินิกรูปแบบอื่นหรือทดลองแบบไมมีการควบคุม ซึ่งมีผล ประจักษถงึ ประโยชนหรือโทษจากการปฏิบัติมาตรการท่ีเดนชัดมาก เชน ผลของการนํายา เพ็นนิซิลินมาใชใน พ.ศ. 2480 จะไดรบั การจัดอยูในหลกั ฐานประเภทนี้ประเภท ค หมายถึง หลกั ฐานทีไ่ ดจ าก ค1 การศกึ ษาพรรณนา (descriptive studies) หรอื ค2 การศกึ ษาควบคมุ ท่ีมคี ุณภาพพอใช (fair-designed, controlled clinical trial)ประเภท ง หมายถงึ หลักฐานทีไ่ ดจ าก ง1 รายงานของคณะกรรมการผูเช่ียวชาญ ประกอบกับความเห็นพองหรือฉันทมติ (consensus) ของคณะผเู ช่ยี วชาญ บนพื้นฐานประสบการณทางคลนิ กิ หรือ ง2 รายงานอนุกรมผูปวยจากการศึกษาในประชากรตางกลุม และคณะผูศึกษาตางคณะอยางนอย 2 ฉบบั 3
รายงานหรือความเห็นท่ีไมไดผานการวิเคราะหแบบมีระบบ เชน เกร็ดรายงานผูปวยเฉพาะราย(anecdotal report) ความเหน็ ของผูเชี่ยวชาญเฉพาะราย จะไมไดรับการพิจารณาวาเปนหลักฐานท่ีมีคุณภาพในการจดั ทาํ แนวทางการตรวจสุขภาพฯ ฉบบั น้ีแหลงทุนและผลประโยชนท ับซอ น (Financial disclosure and conflict of interest) ในการจัดทําแนวทางการตรวจสุขภาพท่ีจําเปนและเหมาะสมสําหรับประชาชนฉบับนี้ ไดรับงบประมาณจากกรมการแพทย กระทรวงสาธารณสขุ และไดร ับการสนับสนุนในการจัดสมัชชาสุขภาพเฉพาะประเด็นจากสํานักงานคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติ (สช.) ทงั้ นี้ การดาํ เนินการไมมผี ลประโยชนท ับซอ นใดๆ 4
แนวทางการตรวจสุขภาพ ทีจ่ าํ เปน และเหมาะสมสําหรบั กลุมวยั เดก็ และวัยรุน (อายุ 0-18 ป) 5
6
ตารางที่ 1 การตรวจสขุ ภาพท่จี าํ เปนและเหมาะสมสาํ หรับกลุมวยั เดก็ และวัยรนุ (อายุ 0-18 ป)กจิ กรรม วยั ทารก ปฐมวัย วยั เรยี น วยั รนุ วนั เดือน ป อายุ 0- 7 1 2 4 6 9 12 18 2 3 4 6 8 10 1114- 1158-1 การซกั ประวตั /ิ สมั ภาษณสงิ่ ท่กี ังวล ความเสย่ี ง(เชน วัณโรค สารตะก่ัว ไขมนั สงู ) * * * * * * * * * * * * * * * *2 การตรวจรางกาย-ชัง่ น้าํ หนักตวั ****************-วัดสวนสงู หรอื ความยาว * * * * * * * * * * * * * * * *-วัดเสนรอบศีรษะ-BMI (นํ้าหนักตวั /สวนสูง2) ********* ** -วัดความดนั โลหิต 1 ครั้ง * * * *3 การประเมนิ พัฒนาการและสขุ ภาพจติ-ประเมนิ ปญ หาทางจิตใจ สังคม * * * * * * * * * * * * * * * *พฤตกิ รรม การเรียนรู-ตดิ ตามเฝา ระวงั พฒั นาการ * * * * * * * * * * * * * * * *-ตรวจคัดกรองพัฒนาการ * * 1 ครัง้4 การตรวจคดั กรอง-วัดสายตาโดยใชเครื่องมือ 1 คร้งั * * * *-ตรวจการไดยินอยา งงา ย†-ตรวจการไดย นิ ดวยเครอ่ื งมือ‡ * * * * 1 คร้ัง 1 คร้งั5 การตรวจเลอื ด 1 ครง้ั-TSH, PKU (ทารกแรกเกดิ ) 1 ครง้ั-hemoglobin, hematocrit 1 คร้ัง 1 ครัง้ หญิง 1 ครั้ง6 การใหว คั ซีนปอ งกันโรค * * * * * 1 ครง้ั * * * 1 คร้งั * * 1 ครง้ั7 การใหค ําปรกึ ษา/แนะนาํ และสงเสริมสุขภาพ-การเลย้ี งดูตามวยั สง เสริม ****************พฒั นาการและการเรยี นรู-โภชนาการ การออกกําลงั กาย * * * * * * * * * * * * * * * *-การดูแลสุขภาพชองปากและฟน * * * * * * * * * * * * * * * *-สงพบบุคลากรทางทันตกรรม 1 คร้งั-การปองกนั อุบัตเิ หตุ ****************-สารเสพตดิ /อนามยั เจรญิ พนั ธ/ุ *****พฤตกิ รรมอน่ื ๆ‡†*เโคดแรนยื่อกะงานมรําือซใคหกั ือถท าําOม, AแEละ(1Oใชtคเoทรaง้ัคc=นoคิ uแกsนาtะiรcนตeํารใmวหจiท อssํายiหoางนnง่งี าtคeยรsั้ง(tWใ)นหhชรiวsือpงเeAวrลueาtdoดmงัVกoeลidcาeวATBeRs(taหudรอืitoFriyngberraiRnusbteTmesrte)sponse) audiometryPKU = โรค phenylketonuria โดยเจาะเลือดในวันที่ 2-3 เมือ่ ทารกเร่มิ กินนมแลว สง ตรวจหาระดับฟน ิลอะลานนีTSH = Thyroid stimulating hormone ตรวจภาวะพรองไทรอยดฮอรโ มน โดยใชเลอื ดที่สง ตรวจพรอมกบั การตรวจ PKU 7
8
การตรวจสขุ ภาพทจ่ี ําเปน และเหมาะสม ทารกแรกเกดิ (อายุ 0-7 วนั )การประเมินสขุ ภาพและปญ หาทัว่ ไป ทักทายและสอบถามปญ หาหรอื ความกงั วลเกยี่ วกับการเล้ียงลูก ความเจ็บปวยและสุขภาพของทารก บทบาทการทํางานและความรับผิดชอบของพอแม ความชวยเหลือดานการดูแลทารกจากคนอื่นใน ครอบครวั สอบถามอาการตามระบบ การเจริญเติบโต โดยเฉพาะการเปล่ียนแปลงของน้ําหนัก พฤติกรรมของ ทารก เชน การกนิ การนอน การขบั ถา ยปสสาวะและอจุ จาระการตรวจรา งกาย สังเกตปฏสิ ัมพันธระหวางทารกกับพอ แม สังเกตวธิ กี ารท่พี อแมต อบสนองตอความตองการของทารก วิธีการจดั การปญ หาที่เกิดขน้ึ เชน เวลาทารกรองไห รวมท้ังสอบถามความคิดเห็นเกี่ยวกับการเลี้ยงดู ทารกซึง่ อาจมคี วามขดั แยงกนั ของสมาชกิ ในครอบครวั ตรวจประเมินการเจริญเติบโตช่ังนํ้าหนัก วัดความยาว วัดเสนรอบศีรษะ และบันทึกลงในกราฟ การเจริญเตบิ โตรวมท้งั วดั ขนาดของกระหมอมศรี ษะ ตรวจรา งกายตามระบบ ดคู วามผิดปรกตขิ องรปู รา งหนา ตา (dysmorphic features) ประเมินภาวะ ตวั เหลอื ง ภาวะซีด ตรวจตาเพ่ือดูการสะทอ นแสงจากจอประสาทตา (red reflex) และประเมินการ อุดก้ันของทอน้ําตา ตรวจหาพังผืดใตล้ินและเพดานโหว ฟงเสียงปอดและหัวใจ คลําชีพจรบริเวณ ขาหนบี ตรวจชอ งทอ งและบรเิ วณสะดือเพื่อหาความผิดปรกติ ตรวจอวัยวะเพศ ตรวจขอสะโพกเพื่อ คดั กรองภาวะขอสะโพกหลดุ คลาํ กระหมอม ตรวจระบบประสาทรวมถึงดูความผิดปรกติบริเวณหลัง และกนกบ (sacral dimple) ตรวจตาํ แหนงท่ฉี ดี วคั ซีนบีซจี วี า มีภาวะแทรกซอนเกิดขนึ้ หรือไมการคัดกรองความผดิ ปรกติกอนกลบั บาน ตรวจสอบประวัตโิ รคตดิ ตอทางเพศสมั พันธของมารดา เพือ่ วางแผนการตรวจตดิ ตามทารก ตรวจคดั กรองภาวะพรองไทรอยดฮ อรโ มนและ phenylketonuria (PKU) ตามมาตรฐานของประเทศ ตรวจคดั กรองภาวะตัวเหลอื ง ตรวจการไดยินดวยเคร่อื งมอื ในทารกภายในอายุ 6 เดือนหลงั คลอด ตรวจคัดกรองโรคหัวใจพิการรุนแรงแตกําเนิดโดยการวัดคาความอิ่มตัวของออกซิเจนทางผิวหนัง (oxygen saturation) เฉพาะในท่ที ่ีมเี ครอ่ื งมอื และบคุ ลากร คัดกรองความเส่ียงตอการสมั ผัสโรควณั โรค สารตะก่ัว และภาวะไขมันในเลือดสงู โดยการซักประวัติการคดั กรองความผิดปรกตเิ มื่อทารกมาตรวจตดิ ตาม ประเมินพัฒนาการของทารก เชน การมองหนา พอ แม การตอบสนองตอเสยี งหรอื สมั ผสั ประเมินการเล้ียงลูกดว ยนมแมแ ละปญ หาของการเลยี้ งลูกดว ยนมแม ประเมินสภาวะจิตใจของมารดาหลังคลอดบุตร เชน ภาวะซมึ เศราหลังคลอด (post-partum blue) ติดตามผลคดั กรองภาวะพรอ งไทรอยดฮอรโ มน และ โรค phenylketonuria (PKU) ตรวจคดั กรองภาวะตัวเหลือง 9
การใหว คั ซีน วคั ซนี บซี จี ี (BCG) วคั ซีนตบั อักเสบบี HBV คร้ังท่ี 1 (ในรายท่ีแมเ ปนพาหะไวรสั ตบั อักเสบบี ควรฉีดวคั ซีนใหท ารกโดยเรว็ ทีส่ ดุ หลงั เกดิ และภายใน 12 ช่ัวโมง อาจพิจารณาใหอิมมูโนโกลบูลินสําหรับไวรัสตับอักเสบบี HBIG หากทาํ ได)การใหค าํ แนะนําแกพอ แม ใหแมกนิ อาหารทม่ี ีประโยชน พักผอ นใหเ พยี งพอ ดื่มนาํ้ มากๆ และกินวติ ามนิ ท่ีไดรับระหวางต้ังครรภ ตอ ไป เพอ่ื ใหนาํ้ นมแมมสี ารอาหารครบถวนและมปี ริมาณเพยี งพอ ใหท ารกดดู นมไดบ อยเทา ทท่ี ารกตอ งการ ทกุ 2-3 ชั่วโมง ควรปลุกใหต ืน่ มากนิ นมถา ไมตื่นตามเวลา ทารกทก่ี ินนมแมควรถายอุจจาระนุม สเี หลือง อยางนอยวนั ละ 3-4 ครง้ั ในชวงแรก ทารกควรขบั ถา ยปส สาวะสีเหลืองใส อยา งนอ ยวันละ 6-8 ครงั้ พอแมค วรลา งมอื บอ ยๆ ดแู ลรักษาความสะอาดเมือ่ ตองดูแลทารก ดแู ลบรเิ วณสะดอื ใหแหงสะอาดเพื่อปอ งกนั การตดิ เชอ้ื หลกี เลยี่ งการพาทารกไปทีม่ ีคนพลกุ พลา น หลีกเลีย่ งควันบหุ ร่ี เลือกเส้อื ผา ของทารกใหเ หมาะสมตามสภาพอากาศ สังเกตความตองการของทารกและตอบสนองอยา งเหมาะสม สมั ผัส โอบกอดและอมุ ทารกสมํา่ เสมอ พอ และแมควรเปด โอกาสใหพีม่ ีสวนรว มในการดูแลนอ ง และควรมเี วลาผอ นคลายบางการปอ งกนั อบุ ัติเหตุและลดความเส่ียง หา มจับทารกเขยา ทารกควรมีที่นอนแยกจากพอแม เพอ่ื ปอ งกันการนอนทบั เบาะไมน ุมหรอื สูงเกนิ ไป และควรใหท ารก นอนในทานอนหงาย แนะนําใหใ ชท ีน่ ั่งสาํ หรับทารกเม่อื ตองโดยสารรถยนต โดยติดต้ังเบาะตรงทนี่ ง่ั ดา นหลัง หันหนาไปทา ยรถกอ นกลบั เปด โอกาสใหซกั ถามสงิ่ ทสี่ งสยั และทบทวนสรุปเร่ืองทีพ่ ดู คุยหรือแนวทางแกไขปญ หาที่ไดร บั ในวนั นี้ ช่นื ชมและใหกาํ ลังใจพอแม แจงวนั นัดพบครง้ั ตอ ไปเมื่อเด็กอายุ 1-2 เดือน ตามความเหมาะสม 10
การตรวจสุขภาพทีจ่ ําเปน และเหมาะสม เดก็ วัย 1-4 เดอื นการประเมินสุขภาพและปญหาท่วั ไป ทักทายและสอบถามปญ หาหรอื ความกงั วล ความเจบ็ ปวย การเปล่ียนแปลงภายในครอบครัว บทบาท การทํางานและความรบั ผดิ ชอบของพอ แม ความตึงเครียดในบา น สอบถามอาการตามระบบ การเจริญเติบโต พัฒนาการและพฤติกรรมของเด็ก กิจวัตรประจําวันของเด็ก เชน การกินนม การนอน เปนตนการตรวจรา งกาย สังเกตปฏิสัมพันธระหวางเด็กกับพอแม: สังเกตวิธีการที่พอแมตอบสนองตอความตองการของเด็ก วิธีการจัดการปญหาที่เกิดขึ้น เชน เด็กรองในขณะตรวจ เปนตน รวมทั้งสอบถามความคิดเห็น เกี่ยวกับการเล้ียงดเู ด็กซึ่งอาจมีความขดั แยง กนั ตรวจประเมนิ การเจรญิ เติบโต: ชัง่ นา้ํ หนัก วดั สว นสงู และบนั ทึกลงในกราฟการเจริญเติบโต วัดเสน รอบศรี ษะ และคลํากระหมอมของเด็ก ตรวจรา งกายตามระบบ: รวมท้ังฟง เสียงหวั ใจ ตรวจตาเพ่อื ดูการสะทองแสงจากจอประสาทตา (red reflex) ตรวจสอบวาแกวตาขุนหรือไม สําหรับเด็กต้ังแต 4 เดือนข้ึนไปควรเร่ิมตรวจภาวะตาเหล (strabismus) ตรวจขอสะโพกเพอื่ คดั กรองภาวะขอสะโพกหลุด ตรวจชองทองเพื่อหาความผิดปรกติ เชน กอ นในชองทอง ตรวจอวัยวะเพศโดยเฉพาะภาวะอัณฑะไมเลื่อนลงถุงอัณฑะของเด็กผูชายและ labia adhesion ในเดก็ ผหู ญิงการคัดกรองความผดิ ปรกติ เฝา ระวงั และตดิ ตามพัฒนาการ โดยการซกั ถามและสงั เกตพฤติกรรม ดงั น้ี 1 เดือน เดก็ ควรยกศรี ษะไดเล็กนอยในทา นอนคว่าํ กระพริบตามเมือ่ เจอแสงจา จอ งและมองตามวัตถุ ตอบสนองตอ เสยี งดัง 2 เดือน เด็กเรมิ่ ชันคอได จองหนาสบตา ยม้ิ และสง เสียงออแอ 4 เดือน เดก็ ควรจะคอแขง็ ชนั คอไดดี เริม่ พลิกควํา่ นาํ มือมาจับกนั ตรงกลาง เรมิ่ ควาของ หวั เราะเสียงดัง ตรวจการไดยินโดยการใชเครอื่ งมือ ตรวจอยางนอ ย 1 คร้ัง ในชวงอายแุ รกเกดิ - 6 เดือน คัดกรองความเส่ียงตอการสัมผัสโรควณั โรค สารตะกว่ั และภาวะไขมนั ในเลอื ดสูง โดยการซักประวตั ิการใหวคั ซีน ทบทวนประวตั กิ ารไดรบั วัคซีน ใหวคั ซนี ตามอายุดังนี้ 1 เดอื น วคั ซีนตบั อักเสบบี เข็มที่ 2 ในกรณีท่แี มเปน พาหะตบั อักเสบบี 2 เดอื น วคั ซีนคอตบี ไอกรน บาดทะยัก และโปลโิ อ ครงั้ ท่1ี วคั ซีนตับอักเสบบีครัง้ ท่ี 2 (ถา ไดร ับตอนอายุ 1 เดือนแลวไมตอ งใหอกี ) 4 เดือน วัคซนี คอตีบ ไอกรน บาดทะยัก และโปลิโอ ครัง้ ที่ 2 พิจารณาใหวคั ซีนเสรมิ หรอื วคั ซีนทางเลือกตามความเหมาะสม 11
การใหค าํ แนะนาํ แกพ อ แมการเล้ียงดู ใหค วามรัก ดแู ลใกลช ิด เอาใจใสเ ดก็ สังเกต และตอบสนองความตอ งการอยา งเหมาะสม สังเกตลักษณะ เฉพาะตวั และพ้ืนทางอารมณข องลกู โดยดจู ากการต่ืน นอน กิน รองไห ซึ่งจะแตกตางกันในเด็กแตละ คน ใหนมเด็กเทาทตี่ องการ ไมใหอ าหารอนื่ นอกจากนม ในกรณที ่ีใหน มแม ควรใหข อมูลเกย่ี วกบั ระยะเวลา การดูดในแตละมื้อ ทาทางในการใหนมแมที่เหมาะสม การเปล่ียนเตานม และใหแมกินอาหารที่มี ประโยชนใ หเพยี งพอและด่มื นํ้ามากๆ ในกรณีที่เด็กกินนมผสม ควรแนะนําถึงการเลือกชนิดของนมที่ เหมาะสม การทาํ ความสะอาดขวดนม และทาทางในการใหนม ไมแนะนาํ ใหอ ุมกลอมเดก็ จนหลบั คามอื ควรวางเด็กลงบนที่นอนตั้งแตเด็กเริ่มเคลิ้มเพื่อสงเสริมใหเด็ก กลอ มตวั เองจนหลบั ได พดู คุยกับลูกเพ่อื สงเสรมิ พฒั นาการดานภาษา พอ แมค วรแบงเวลามาทาํ กจิ กรรมกบั ลกู ทกุ คน และเปดโอกาสใหพ ม่ี สี วนรว มในการดแู ลนอ ง ในการเล้ียงดูลกู พอ แมค วรมีเวลาผอนคลายบางการปอ งกันอบุ ัตเิ หตแุ ละลดความเส่ียง ชอ งซ่ีราวเตยี งเด็กหรือเปลตอ งหา งไมเ กิน 6 เซนตเิ มตร ผนงั ดา นศีรษะและปลายเทาไมมีรูชองโหวเกิน กวา 6 เซนติเมตร เพ่ือปอ งกันไมใหลาํ ตัวลอดตกออกมา ไมค วรมีหมอนหรือตุก ตาขนาดใหญบนท่ีนอน เดก็ เพราะอาจกดทับใบหนา เด็กและจะทําใหห ายใจไมอ อก แนะนําใหจ ดั เดก็ นอนหงายหรือนอนตะแคง ไมค วรนอนควํา่ อยาท้งิ เด็กไวตามลาํ พังบนเตียง โตะ โซฟา เน่ืองจากเด็กสามารถถีบขาดันกับสิง่ ตา งๆ จนเคล่ือนที่ไปใน ทศิ ทางตรงขาม ทําใหมีโอกาสตกจากที่สูงได ถามีความจําเปนตองวางเด็กบนท่ีสูงชั่วขณะ เชน เพื่อ หยิบผาออ ม ผูดูแลตองเอามอื ขางหนึ่งวางไวบนตัวเด็กเสมอ หามจบั เดก็ เขยา โดยเฉพาะถา พอ แมห งุดหงิดกบั การรอ งไหข องเด็ก การโดยสารรถอยางปลอดภัย ควรใชท น่ี งั่ นริ ภยั สาํ หรับเดก็ ทารก โดยตดิ ตง้ั ตรงทนี่ ั่งดา นหลังและหนั หนา เดก็ ไปทางดา นหลังรถ และอยา ทิง้ เดก็ ไวในรถตามลําพงักอ นกลบั เปด โอกาสใหถ ามส่งิ ทสี่ งสยั และทบทวนสรุปเรื่องที่พดู คยุ หรอื แนวทางแกไ ขปญ หาทไ่ี ดร ับในวนั นี้ ชืน่ ชมและใหก ําลังใจที่พอ แมดแู ลลกู อยา งเหมาะสม แจงวันนดั พบคร้ังตอไปเมอ่ื เดก็ อายุ 6 เดือน 12
การตรวจสขุ ภาพทจ่ี ําเปน และเหมาะสม เดก็ วยั 6-12 เดือนการประเมินสุขภาพและปญหาทัว่ ไป ทกั ทายและสอบถามปญ หาหรอื ความกังวล ความเจ็บปว ย การเปลี่ยนแปลงภายในครอบครัว บทบาท การทํางานและความรับผดิ ชอบของพอแม ความตึงเครียดในบา น สอบถามอาการตามระบบ การเจรญิ เติบโต พัฒนาการและพฤติกรรมของเด็ก กิจวัตรประจําวันของ เด็ก เชน การกนิ นม การนอน เปนตนการตรวจรางกาย สังเกตปฏิสัมพันธระหวางเด็กกับพอแม สอบถามและสังเกตพ้ืนอารมณของเด็ก วิธีการท่ีพอแม ตอบสนองตอความตองการของเด็ก วิธีการจัดการปญหาที่เกิดขึ้น รวมทั้งสอบถามความคิดเห็น เก่ียวกับการเลี้ยงดเู ดก็ ซงึ่ อาจมีความขดั แยงกนั ตรวจประเมนิ การเจริญเตบิ โต: ช่ังน้าํ หนัก วัดสวนสูง และบันทึกลงในกราฟการเจริญเติบโต วัดเสน รอบศรี ษะ และคลํากระหมอมของเดก็ ตรวจรา งกายตามระบบ: รวมทงั้ ฟงเสียงหัวใจ ตรวจตาเพือ่ ดูการสะทองแสงจากจอประสาทตา (red reflex) ตรวจภาวะตาเหล (strabismus) ตรวจขอสะโพกเพ่ือคัดกรองภาวะขอสะโพกหลุด ตรวจ ชองทอ งเพ่ือตรวจดกู อนผดิ ปรกติ ตรวจอวัยวะเพศ โดยเฉพาะอยางย่ิงการตรวจหาภาวะอัณฑะไม เลือ่ นลงถุงอัณฑะของเด็กผชู าย และตรวจ labial adhesion ในเด็กผหู ญิงการคัดกรอง เฝาระวงั และติดตามพัฒนาการ โดยการซกั ถามและสงั เกตพฤตกิ รรม ดังน้ี 6 เดอื น เด็กควรน่งั เองไดช ั่วครู ใชมือหยบิ ของและเปลีย่ นมอื ถือของได หันหาเสยี งเรยี กชื่อ ออกเสียง ทม่ี ีเสยี งพยญั ชนะได เชน ปะ มะ เปนตน รูจ ักวา ใครแปลกหนา 9 เดือน เกาะยืนได ใชน ้วิ หยิบของชน้ิ เล็กได เขาใจสหี นา ทา ทาง ทําตามส่ังงายๆ ที่มีทาทางประกอบ ได เปลงเสยี งพยญั ชนะไดห ลายเสียงแตย ังไมมีความหมาย เชน ปาปาปา จะจะจะ เปน ตนเลน จะเอได 12 เดือน ยืนเองไดชั่วครู เดินเอง หรือเดินโดยจูงมือเดียว หยิบของใสถวยหรือกลองได พูดคําท่ีมี ความหมายไดอยา งนอ ย 1 คํา เรียกพอเรียกแมได เลยี นแบบทา ทาง โบกมือลา สวัสดี ชวยยกแขนขา ในเวลาท่แี ตง ตวั ให แนะนําใหค ดั กรองพัฒนาการดวยเครอ่ื งมือมาตรฐานที่อายุ 9 เดอื น ตรวจการไดย นิ โดยการซกั ถามหรือใชเครือ่ งมอื ตรวจ ในเด็กทีย่ งั ไมไดร ับการตรวจเม่อื แรกเกิด หรือพอ แมมคี วามกังวล วดั ระดบั ฮมี าโตคริตเพอ่ื คัดกรองภาวะซีดจากการขาดเหลก็ อยา งนอ ย 1 คร้ังในชว งอายุ 6-12 เดอื น คัดกรองความเสี่ยงตอการสมั ผัสโรควัณโรค สารตะกวั่ และภาวะไขมนั ในเลือดสูง โดยการซกั ประวตั ิการใหวคั ซนี ทบทวนประวัติการไดร ับวัคซนี ใหวคั ซนี ตามอายุดังน้ี 6 เดือน วคั ซนี คอตบี ไอกรน บาดทะยกั โปลโิ อ และวัคซนี ตบั อักเสบบี ครัง้ ที่ 3 9-12 เดอื น วัคซนี หัด คางทูม หดั เยอรมนั คร้ังท่ี 1 พจิ ารณาใหวคั ซีนเสรมิ หรอื วัคซีนทางเลอื กตามความเหมาะสม 13
การใหค ําแนะนาํ แกพ อ แมการเล้ียงดู ใหค วามรกั ดแู ลใกลช ิด เอาใจใสเ ด็ก สังเกตและตอบสนองความตองการอยา งเหมาะสม ควรจดั ใหเด็กไดเห็นสิ่งตางๆ รอบตวั เลนและพูดคยุ กับเด็กบอ ยๆ อา นหนังสือนิทานที่มีรูปภาพใหเด็ก ฟงเพื่อสงเสริมพัฒนาการดานภาษา ใหเด็กคลานหรือเดินบอยๆ โดยจัดสภาพแวดลอมใหเหมาะสม ปลอดภยั ไมใหด ูโทรทัศนหรอื ใชส อ่ื ผา นจออเิ ล็กทรอนิกสท ุกประเภท ทํากิจกรรมกบั ลกู ทกุ คน และเปดโอกาสใหพี่มสี วนรว มในการดแู ลนอง ในการเลย้ี งดูลูก พอแมควรมเี วลาผอ นคลายบา งการสงเสริมสุขนิสัยท่ีดี ใหนมแมอ ยา งตอเนื่อง กรณีทีใ่ หกินนมผสม ควรอธบิ ายชนิดของนมและปริมาณท่ีเหมาะสม วิธีการทํา ความสะอาดขวดนม ควรใหอาหารตามวยั ดังน้ี อายุ 6 เดอื นควรไดรับ 1 ม้ือ อายุ 9 เดือนควรไดรับ 2 มื้อ และอายุ 12 เดือนควรไดรับ 3 มื้อ อาหารดังกลาวควรเปนอาหารที่มีธาตุเหล็กเพียงพอหรือ พจิ ารณาใหธาตเุ หลก็ เสรมิ เด็กวยั น้สี ามารถนอนติดตอกนั ไดนานข้นึ ควรลดนมในเวลากลางคืน ฝก ใหเด็กทาํ กิจวตั รประจาํ วนั ใหเปนเวลา เชน การกนิ อาหาร เขา นอน เปนตน ดูแลสุขภาพฟน โดยใชผาสะอาดเช็ดฟนและกระพุงแกมวันละ 2 คร้ัง ใหฟลูออไรดเสริมในขนาดท่ี ถกู ตอง หากอยูใ นพืน้ ทที่ ่มี ีฟลูออไรดในน้ําดื่มตํ่าและไมไดรับฟลูออไรดจากแหลงอ่ืน พิจารณาสงตอ บุคลากรทางทันตกรรมเมอื่ ฟน ซี่แรกเริม่ ขนึ้ ระหวางอายุ 6-12 เดือนการปองกันอุบตั ิเหตุและลดความเส่ยี ง ระวังการพลดั ตกจากทส่ี งู และการกระแทก ไมค วรใชร ถหัดเดินที่มีลูกลอเพราะมีความเสี่ยงตอการเกิด อบุ ตั เิ หตุทเี่ ปนอนั ตราย เลือกของเลน ท่ีเหมาะกบั เดก็ ไมควรใหเดก็ เลน ของเลน ขนาดเลก็ ท่ีสามารถเอาเขา ปากได หรือมีชิ้นสวน ทอี่ าจหลุดหรือแตกเปน ชน้ิ เลก็ เพราะเด็กอาจสําลักเขา ไปในทางเดินหายใจ อยาอมุ เดก็ ในขณะที่ถือของรอน อยาเก็บสายไฟของกาน้ํารอนไวใกลมือเด็ก อยาวางของรอนบนพ้ืน ระวังอันตรายจากไฟดดู โดยตดิ ตง้ั ปลั๊กสูงจากพื้นอยา งนอ ย 1.5 เมตร หรอื ใชอ ุปกรณป ดปลกั๊ ไฟ ไมปลอยใหเ ดก็ นง่ั เลนนํา้ ตามลาํ พังแมเ พียงช่วั ขณะ การโดยสารรถยนตอยางปลอดภยั ควรใชที่นั่งนิรภัยสําหรับเด็กทารก โดยติดตั้งตรงท่ีนั่งดานหลังและ หนั หนา ไปดา นหลังรถ อยา ทิ้งเด็กไวใ นรถตามลําพงักอ นกลบั เปดโอกาสใหถามสิง่ ท่ีสงสยั และทบทวนสรปุ เรือ่ งที่พดู คยุ หรือแนวทางแกไ ขปญ หาท่ีไดรับในวันน้ี ชืน่ ชมและใหก ําลังใจทีพ่ อ แมดแู ลลูกอยางเหมาะสม แจงวนั นัดพบคร้ังตอ ไปเมือ่ เด็กอายุ 18 เดอื น 14
การตรวจสขุ ภาพทจี่ าํ เปน และเหมาะสม เด็กวยั 18 เดอื นการประเมนิ สุขภาพและปญหาทั่วไป ทักทายและสอบถามปญหาหรือความกงั วล ในชวงทผี่ านมา วัยนี้เร่ิมมีความเปนตัวของตัวเองหรือท่ีผูใหญเรียกวาดื้อ ประเมินวาเด็กมีพฤติกรรมเปล่ียนแปลง อยา งไร วธิ กี ารสื่อสารของเดก็ ในสถานการณต างๆ และพอแมตอบสนองตอ พฤตกิ รรมเหลา นี้อยา งไร สอบถามอาการตามระบบ การเจริญเติบโต พัฒนาการและพฤติกรรมของเด็ก การเปล่ียนแปลง ภายในครอบครัว ความตึงเครยี ดในบา นการตรวจรา งกาย สงั เกตปฏิสัมพนั ธร ะหวางเด็กกบั พอ แม สงั เกตวธิ ีการทพ่ี อ แมด แู ลเดก็ รวมท้งั ทาที นํ้าเสียงทพ่ี อ แมใช ประเมินการเจรญิ เตบิ โต: ช่ังน้าํ หนกั วดั สวนสงู วดั เสน รอบศรี ษะ และบนั ทกึ ลงในกราฟการเจรญิ เตบิ โต ตรวจรา งกายตามระบบ โดยเฉพาะอยา งยิง่ การตรวจวา มฟี นผุหรือเปลา ทายืนทาเดินการคดั กรอง คัดกรองพฒั นาการ โดยการซักถามรวมกับการสังเกตพฤตกิ รรม เดก็ อายุ 18 เดือนควรพูดคําเดย่ี วท่มี ี ความหมายไดอยา งนอย 3-6 คํา ทาํ ตามคําส่ังงายๆ ท่ีไมมีทาทางประกอบได ช้ีอวัยวะในรางกายได 1 สวน เดินเกาะราวขน้ึ บนั ไดได หรือเด็กบางคนอาจวง่ิ ได จบั ดนิ สอขีดเสนยงุ ๆ ได ถอดกางเกงไดเอง ประเมินการไดยินจากพัฒนาการดา นภาษาและการสือ่ สาร คัดกรองความเสย่ี งตอ การสมั ผัสโรควัณโรค สารตะกว่ั และภาวะไขมันในเลือดสูง โดยการซักประวตั ิ แนะนําใหคัดกรองพฒั นาการดว ยเครือ่ งมอื มาตรฐานทอี่ ายุ 18 เดือนการใหว ัคซนี ทบทวนประวัตกิ ารไดร ับวัคซีน ใหวคั ซนี ตามอายดุ ังน้ี 12-18 เดือน วคั ซนี ไขส มองอกั เสบเจอเี ข็มที่ 1 และ 2 หางกัน 4 สัปดาห 18 เดือน วคั ซีนคอตีบ ไอกรน บาดทะยกั และโปลโิ อ ครงั้ ที่ 4 พจิ ารณาการใหว ัคซนี เสริมหรอื วคั ซนี ทางเลอื กตามความเหมาะสม 15
การใหค ําแนะนําแกพ อ แมการเลีย้ งดู ใหความรกั และเอาใจใส ตอบสนองพอเหมาะกับตัวเดก็ สงเสรมิ พฒั นาการทกุ ดาน สรา งกฎกติกาใหเ หมาะสมตามวัยการสง เสริมทกั ษะสาํ คญั และสุขนสิ ัยทดี่ ี แนะนําเรอ่ื งอาหารท่ีเหมาะกบั วยั : อาหาร 5 หมเู ปนอาหารหลกั 3 มื้อ รวมกับดม่ื นมรสจดื เปนอาหาร เสรมิ ม้อื ละ 6-8 ออนซ วนั ละ 2-3 มอ้ื ดม่ื นมจากแกว หรือกลอ ง ไมใชข วดนมเปน ภาชนะ นอนหลับพักผอนใหเพียงพอ ประมาณ 10-12 ช่ัวโมงตอวัน ดแู ลสุขภาพชอ งปาก ใหแปรงฟนทกุ วนั อยางนอ ยวันละ 2 ครั้ง ฝก ระเบียบวินัยในการใชช วี ติ โดยกาํ หนดเวลากินอาหาร นอน เลน ใหเปน เวลา ฝก ใหเดก็ มีสว นรวมในการชว ยเหลอื ตนเอง เชน กินอาหาร อาบน้าํ น่งั กระโถน แตง ตัว เมื่อเด็กทําได ควรช่นื ชม การลงโทษควรใชว ิธีเพกิ เฉยหรือตัดสิทธ์ิและหลีกเลย่ี งการตีการปอ งกันอบุ ตั ิเหตุและลดความเสย่ี ง เดก็ ควรอยูในสายตาของผูเล้ยี งดู จัดบานและบรเิ วณรอบบา นเพ่ือปองกันการพลัดตกหกลม การชน กระแทก จมนาํ้ ถกู สารพิษ สัตวกดั ความรอนลวก อนั ตรายจากไฟฟา และการถูกรถชน แนะนาํ ใหเ รม่ิ สอนใหเดก็ วัยน้ีรูจกั หลีกเลีย่ งการเขาใกลแหลงนาํ้ และจดุ อันตรายอนื่ ๆ ไมใหเดก็ ดโู ทรทศั นหรอื ใชส่ือผา นจออิเลก็ ทรอนกิ สทุกประเภท การโดยสารรถยนตอยา งปลอดภัย ควรใชท่ีน่งั นิรภัยสาํ หรบั เด็กทารก โดยติดตั้งตรงที่นั่งดานหลังและ หนั หนา ไปดา นหลงั รถ และอยา ทง้ิ เด็กไวใ นรถตามลาํ พังกอนกลบั เปดโอกาสใหถ ามส่ิงท่สี งสัย ชน่ื ชมและใหกาํ ลงั ใจพอ แมท่ฝี ก ฝนลกู ในทางที่เหมาะสม ทบทวนสรุปเรื่องทีพ่ ดู คุยหรือแนวทางแกไขปญ หาที่ไดรับในวนั นี้ แจงวันนัดพบครัง้ ตอไปเม่ือเด็กอายุ 2 ป 16
การตรวจสุขภาพทจ่ี ําเปน และเหมาะสม เดก็ วัย 2 ปการประเมนิ สุขภาพและปญหาท่วั ไป ทักทายและสอบถามปญหาหรือความกังวล ความเจ็บปวย การเปล่ียนแปลงภายในครอบครัว ความตึงเครียดในบาน ในชวงท่ผี านมา วยั น้เี ปน วยั ซกุ ซน สอบถามเรอ่ื งอบุ ัตเิ หตุ การเจริญเตบิ โตพัฒนาการและพฤติกรรม โดยเฉพาะดาน การสอื่ สาร การชว ยเหลอื ตนเองในกจิ วตั รประจาํ วนัการตรวจรา งกาย สงั เกตปฏิสัมพนั ธร ะหวา งเดก็ กับพอแม สงั เกตวิธกี ารท่ีพอแมด ูแลเดก็ รวมทัง้ ทาทีและนาํ้ เสยี งทีพ่ อแมใช ประเมินการเจรญิ เตบิ โต: ชง่ั นาํ้ หนกั วดั สวนสงู วัดเสน รอบศรี ษะ และบนั ทกึ ลงในกราฟการเจรญิ เตบิ โต ตรวจรางกายตามระบบ ตรวจหาฟนผุหรือเหงือกอักเสบ ตรวจดูตาเหล ตาเข และดูบาดแผลหรือ รอยฟกช้าํ ตามตวั เพอ่ื ประเมนิ ความปลอดภัยในการเลีย้ งดู ติดตามพฒั นาการโดยการซักถามและสังเกตพฤตกิ รรม วัยน้ีชอบเลน เลยี นแบบผูใหญ เลน สมมติงายๆ พูดคําเดี่ยวอยางนอย 50 คํา เร่ิมพูดเปนวลี 2 คําติดกัน ทําตามคําส่ัง 2 ข้ันตอนได วาดเสนตรง เสน แนวนอน เปด หนงั สอื ไดทลี ะหนา เดินข้นึ และลงบันไดไดทีละขน้ั และวิ่งคลองการคัดกรอง ประเมนิ การไดย นิ โดยดจู ากพฒั นาการดา นการพดู และการส่ือสาร คดั กรองความเสย่ี งตอการสมั ผสั โรควัณโรค สารตะกั่ว และภาวะไขมันในเลอื ดสูง โดยการซักประวตั ิ แนะนําใหค ัดกรองพฒั นาการดว ยเครอ่ื งมือมาตรฐาน ในชวงอายุ 2-4 ป อยางนอ ย 1 คร้งัการใหวัคซีน ทบทวนประวัติการไดรบั วคั ซีน ใหวคั ซนี ตามอายุดงั นี้ วคั ซนี ไขสมองอกั เสบเจอี คร้ังท่ี 3 (1 ปหลงั จากไดรบั ชุดแรก) พิจารณาการใหวคั ซีนเสริมหรือวัคซีนทางเลอื กตามความเหมาะสม 17
การใหค ําแนะนาํ แกพ อ แมการเล้ยี งดู ใหค วามรกั และเอาใจใสโดยไมต ามใจ เขา ใจอารมณแ ละพฤตกิ รรม เพราะเดก็ จะมีความเปนตัวของตัวเองเพม่ิ ขึ้น แตยังพดู สื่อสารไดไ มด ี จึงทํา ใหเดก็ หงุดหงดิ งา ยแสดงพฤติกรรมไมเหมาะสม เชน กรีดรอ งหรือดิน้ กบั พืน้ เม่ือไมไดด ง่ั ใจ สรางกฎเกณฑกติกาใหเหมาะสมตามวยั สง เสรมิ พฒั นาการทกุ ดาน โดยเฉพาะอยางย่งิ ดานภาษา ผา นการเลน และการอานนิทานรูปภาพการสง เสรมิ ทักษะสําคัญ ฝกใหเดก็ ชว ยเหลือตัวเอง โดยใหทําสิ่งตางๆดวยตัวเองเพ่ิมขึ้น เชน ขับถายโดยน่ังกระโถน กินขาว ถอดกางเกง โดยสรางแรงจงู ใจ ไมบ ีบบังคับ และชมเชยเมอ่ื เดก็ ทาํ ไดแมว าจะไมเรียบรอ ยในชว งแรก การฝกระเบียบวินัยในการใชชีวิต โดยกําหนดเวลากินอาหาร นอน เลน ใหเปนเวลา เมื่อเด็กทําได ควรชืน่ ชม ในการลงโทษ ควรใชวธิ เี พกิ เฉยหรือตัดสทิ ธ์ิ และหลีกเล่ยี งการตีการสงเสรมิ สุขนิสัยท่ีดี กินอาหาร 5 หมเู ปนอาหารหลัก 3 มือ้ รว มกับด่ืมนมรสจืดเปนอาหารเสริม มื้อละ 6-8 ออนซ วันละ 2-3 มื้อ ด่ืมนมจากแกว หรือใชหลอดดูดจากกลอง ไมใชข วดนมเปนภาชนะ นอนหลับพกั ผอ นใหเพยี งพอ คือประมาณ 10-12 ชว่ั โมงตอ วนั สง เสริมใหอ อกกาํ ลังกายกลางแจง ฝก ใหแ ปรงฟน เองดว ยยาสฟี นทุกวันโดยวิธสี ครบั (ถูไปถูมา) แลว ผูปกครองแปรงซ้ําการปองกันอบุ ัติเหตุและลดความเส่ียง การใชส อ่ื ผา นจออเิ ลก็ ทรอนิกสทุกชนดิ รวมแลวไมเกิน 1-2 ช่ัวโมงตอวัน ควรเลือกรายการใหเหมาะ กบั เด็ก และนงั่ ดูรว มกนั เพ่อื ใหม ปี ฏสิ มั พันธ พูดคยุ ชแ้ี นะ ระหวางผูเ ลย้ี งดูกบั เดก็ ผูเลยี้ งดูควรดูแลใกลช ดิ จัดบา นและบรเิ วณรอบบา นใหปลอดภัย เชน ตูวางของตองวางมั่นคง ไมลม งายเมื่อเดก็ โหนหรอื ปน ปา ย ตรวจสอบความมัน่ คงของประตรู ้วั บา น เก็บสารมพี ษิ ใหพ นสายตา และ หากเดก็ กินสารพิษ ใหต ดิ ตอศนู ยพ ิษวิทยา หมายเลขโทรศัพท 022011083, 022468282 แนะนาํ ใหเ ร่ิมสอนเดก็ ใหวัยนรี้ จู ักหลกี เล่ยี งการเขาใกลแ หลงน้ําและจุดอันตรายอื่นๆ ไมเลนกับสุนัข จรจัดและลกู สนุ ัขแรกเกดิ ที่มีแมอ ยูดวย ไมร งั แกสตั ว แนะนาํ การใชห มวกนิรภัยและทีน่ ่ังนิรภัย ในการโดยสารยานพาหนะกอนกลบั เปดโอกาสใหถ ามส่งิ ทส่ี งสัย ชื่นชมและใหก ําลังใจพอ แมทฝ่ี ก อบรมลูกในทางท่ีเหมาะสม ทบทวนสรปุ เรอื่ งทพ่ี ดู คุยหรือแนวทางแกไขปญ หาทไ่ี ดร บั ในวันนี้ แจง วนั นดั พบครั้งตอไปเม่ือเด็กอายุ 3 ป 18
การตรวจสขุ ภาพทจ่ี ําเปน และเหมาะสม เดก็ วัย 3-4 ปการประเมนิ สขุ ภาพและปญหาท่ัวไป ทักทายและสอบถามปญหาหรือความกังวล ความเจ็บปวย การเปลี่ยนแปลงภายในครอบครัว ความตึงเครยี ดในบาน ในชวงทผี่ า นมา วัยนี้เปนวัยท่ีอยากรูอยากเห็น ชอบตั้งคําถาม เริ่มรูจักการตอรอง ควรสอบถามการเจริญเติบโต พัฒนาการและพฤติกรรม โดยเฉพาะดานการสื่อสาร การชว ยเหลือตนเอง และกจิ วัตรประจําวันการตรวจรางกาย สงั เกตปฏสิ มั พันธระหวางเดก็ กับพอ แม สังเกตวธิ ีการทพ่ี อแมด แู ลเดก็ รวมทั้งทา ที นํ้าเสยี งทีพ่ อแมใ ช ตรวจประเมนิ : การเจริญเตบิ โดยการประเมินสดั สวนของนํ้าหนกั ตอ สวนสูง ช่ังนาํ้ หนัก วัดสว นสูงและ บันทกึ ลงในกราฟการเจรญิ เติบโต วดั ความดันโลหติ ตรวจรางกายตามระบบ โดยเฉพาะอยางย่ิงเรื่องฟนผุ แผนคราบฟน สีของฟน สุขภาพเหงือกและ ภาวะเหงือกอกั เสบการคดั กรอง คัดกรองพัฒนาการ โดยการซักถามและสังเกตพฤตกิ รรม 3 ป ชว ยตัวเองในกิจวตั รประจาํ วนั ไดดี และชอบเลนสมมติ เลนรว มกับผูอ น่ื บอกช่ือตัวเองและ เพศของตนเองได บอกความตอ งการได เดินขึ้นบนั ไดสลบั เทา ข่จี ักรยาน วาดรปู วงกลมตามแบบ 4 ป พดู ไดช ัด บอกชื่อและนามสกุลของตนเองได รูจักสี 4 สี วาดรูปส่ีเหล่ียมจัตุรัสได แตงตัวเองได คงสมาธิในการฟงนทิ านไดด ี รูจ กั รอคอย เลนสมมตไิ ด ตรวจวดั สายตาโดยใช picture tests (1 ครัง้ ในชวงอายุ 3-6 ป) ประเมินการไดย นิ โดยดูจากพฒั นาการการพดู และสือ่ ภาษา รวมทั้งการสงั เกตความชดั ของคําพูดของ เด็ก (1 คร้งั ในชว งอายุ 3-6 ป) ตรวจคดั กรองภาวะซดี โดยวัดระดบั ฮโี มโกลบินหรอื ฮีมาโตครทิ (1 ครั้งในชว งอายุ 3-6 ป) คัดกรองความเสยี่ งตอการสัมผสั โรควณั โรค สารตะก่วั และภาวะไขมนั ในเลือดสูง โดยการซกั ประวัติการใหว คั ซนี ทบทวนประวัติการไดรบั วคั ซีน ใหวคั ซนี ตามอายุดังน้ี วัคซนี คอตบี ไอกรน บาดทะยกั โปลิโอ ครั้งที่ 5 วัคซีนโรคหัด คางทูม หดั เยอรมนั ครัง้ ท่ี 2 พจิ ารณาการใหว คั ซนี เสรมิ หรือวคั ซีนทางเลือกตามความเหมาะสม 19
การใหค ําแนะนาํ แกพ อ แมวธิ กี ารเลย้ี งดู ใหความรกั ใกลช ิด และไมตามใจ เปนแบบอยางท่ีดีใหลูก สื่อสารเชิงบวก ไมพูดคําหยาบคาย ใจเย็น รอคอย ควบคมุ อารมณไ ดเวลาไมพอใจ สง เสริมพฒั นาการทกุ ดา น สง เสรมิ ใหเด็กเปนตัวของตัวเอง เชน ชวยตัวเอง มีสวนรวมในการคิด เลือก และตัดสินใจในบางเร่ือง ใหเรยี นรโู ดยใชว ิธีลองผดิ ลองถกู เด็กจะไดภาคภมู ิใจเมอื่ ทาํ ไดส าํ เรจ็ สรา งกฎเกณฑก ติกาใหเหมาะสมตามวัย และจดั ระเบียบวินัยในกิจวัตรประจาํ วนั เนน การคดิ ดี-ทาํ ดี ชวยตวั เองและชว ยคนในบาน พูดดานดีและเชิงบวก ใหเวลาฝกฝนเด็กใหเกิดความสามารถหลายดาน เชน ใหรับผิดชอบ ทํางานบาน จัดกระเปา เปนตน อยาเนนดานการเรียนเพียงอยางเดียว ควรช่ืนชมเมื่อเด็กทําได การลงโทษควรใชวิธีเพิกเฉยหรือ ตัดสทิ ธิ์ และหลกี เลี่ยงการตีการสงเสริมทกั ษะสาํ คัญ สงเสริมการอา นหนังสอื นิทาน ทํากิจกรรมวาดรูป เลน รว มกบั คนอน่ื และออกกําลังกายกลางแจง เริ่มฝกควบคุมความโกรธเบื้องตน ชวยใหเด็กเลาเรื่องท่ีทําใหไมพอใจ โกรธ เสียใจ หงุดหงิด ดีใจ การปรับตัวใหอยูรวมกนั กับพีน่ อ งและเพือ่ นๆ ไดอยา งสนั ติ ฝกใหชว ยเหลืองานบา นงายๆ เชน เก็บของเลน ของใช ใหรบั ผดิ ชอบตนเอง ฝกระเบยี บวนิ ยั ในกจิ วตั รประจําวัน เชน กําหนดเวลากิน นอน เลน ใหเ ปนเวลา สง เสริมใหพ น่ี องเลนดว ยกนั ชวยเหลอื กันและกนั ปรับตวั เขาหากันการสง เสรมิ สขุ นิสยั ทด่ี ี อาหาร 5 หมูเ ปน อาหารหลกั 3 มื้อ รวมกับด่ืมนมรสจืดเปนอาหารเสริม หลีกเลี่ยงอาหารรสหวาน แปรงฟน โดยใชย าสีฟนวนั ละ 2 ครัง้ แลว ผูปกครองแปรงซํา้ นอนหลับพักผอนใหเ พยี งพอ คือประมาณ 8-10 ชว่ั โมงตอ วนั ฝก ใหข บั ถายใหเปน เวลา โดยชว ยตวั เองใหมากทีส่ ุด เนน การออกกาํ ลงั กายกลางแจงการปองกนั อบุ ัตเิ หตุและลดความเส่ยี ง การใชส่ือผานจออเิ ลก็ ทรอนกิ สทุกชนดิ รวมแลว ไมเกิน 1-2 ช่ัวโมงตอ วัน ควรเลอื กรายการใหเหมาะ กบั เดก็ และน่ังดรู ว มกนั เพื่อใหมีปฏสิ ัมพนั ธ พดู คยุ ชแ้ี นะ ระหวา งผเู ลย้ี งดกู บั เดก็ พอ แมควรดแู ลใกลชดิ จดั บา นและบริเวณรอบบา นเพือ่ ปองกันอันตรายจากการพลัดตกหกลม การชน กระแทก การจมนํา้ สารพิษ สัตวก ดั ความรอนลวกและอันตรายจากไฟฟา เก็บสิ่งของอันตราย เชน ปน สารเคมี ยา ในทป่ี ลอดภัยใหพนสายตาและมือเดก็ หามเด็กขา มถนนโดยลําพัง สอนใหหลีกเล่ียงการเขา ใกลแ หลงนาํ้ และจดุ อันตรายอื่นๆ ฝก สอนทกั ษะ การลอยตวั และวา ยนํา้ ระยะสั้น สอนใหระวงั ภยั จากคนแปลกหนา และวธิ ีการแกไขสถานการณงายๆกอนกลบั เปดโอกาสใหถามสิง่ ท่สี งสยั และทบทวนสรปุ เร่ืองที่พูดคยุ หรือแนวทางแกไขปญ หาทไ่ี ดใ นวนั นี้ ช่นื ชมเด็กที่แสดงความสามารถได และใหกาํ ลงั ใจพอแมท ่ฝี กฝนลูกในทางทเี่ หมาะสม แจง วนั นัดพบคร้ังตอ ไป เมอ่ื เด็กอายุ 6 ป 20
การตรวจสขุ ภาพท่ีจาํ เปน และเหมาะสม เด็กวยั 6-10 ป (ควรติดตามและประเมินสุขภาพเดก็ 3 ครงั้ ที่อายุ 6 ป 8 ป และ 10 ป)การประเมนิ สุขภาพและปญ หาทัว่ ไป ทกั ทายและสอบถามปญ หาหรือความกงั วลที่มใี นชวงที่ผานมา ทบทวนความเจ็บปวยท่ีผานมา การเขาเรียนระดับประถมศึกษา การดําเนินชีวิต เพ่ือน ปฏิสัมพันธ กับพอแม ครู สอบถามอาการตามระบบ การเจริญเติบโตและพัฒนาการตามวัย ความเครียด การเปลี่ยนแปลง ภายในครอบครวั ประเมินพฤติกรรม การใหความรว มมือ ความรบั ผิดชอบตอ ตนเอง ครอบครัว และท่โี รงเรยี นการตรวจรางกาย การวดั และประเมนิ ผล สังเกตปฏิสมั พนั ธร ะหวา งเด็กกับพอแมห รอื ผูเล้ยี งดู ช่ังน้ําหนัก วัดสวนสูง ประเมินสัดสวนของน้ําหนักตอสวนสูง วัดความดันโลหิต ลงขอมูลในตาราง growth chart ตรวจรางกายตามระบบ ดูรองรอยการถูกทาํ ราย รอยดาํ ดานหลังคอในกรณีอว น ตรวจสขุ ภาพชองปากฟน และการสบกนั ของฟน ประเมนิ การเปล่ยี นแปลงทางรา งกายเขา สวู ัยหนุมสาว ประเมินพฤติกรรม ความรับผิดชอบตอตนเอง ครอบครัว การเรียนและความสัมพันธกับเพ่ือนท่ี โรงเรยี นการคัดกรอง ตรวจสายตาโดยใชเครอ่ื งมือ เชน Snellen chart หรอื E-chart (1 ครั้งท่ีชวงอายุ 6-10 ป) ถา ระดบั สายตาแยก วา หรอื เทากับ 20/40 หรือ 6/12 อยา งนอ ยหนึ่งขาง สง ตอจกั ษแุ พทย ตรวจการไดย ินโดยการซักถาม และใชเทคนิคการตรวจอยางงาย (1 ครั้งท่ีชวงอายุ 4-6 ป) โดยใช นวิ้ หัวแมมือและน้ิวช้ถี ูกันเบาๆ หา งจากรูหปู ระมาณ 1 น้ิว ตรวจหูทีละขาง ถาขางใดไมไดยินเสียงให สงสยั วาหขู า งนั้นมีความผดิ ปรกติ สาเหตทุ ี่พบบอ ยคือขีห้ อู ุดตันและหูชน้ั กลางอกั เสบ ตรวจคาความเขมขนเลือดเพื่อคัดกรองภาวะซีด (1 ครั้งที่ชวงอายุ 4 -6 ป) ถาฮีมาโตรคริต <35% หรือ ฮีโมโกลบนิ <11.5 ก./ดล. ควรไดรับการรักษาหรอื สงตอ และตดิ ตามเปนระยะ โดยเฉพาะอยา ง ยิง่ เดก็ ทม่ี ีความเสยี่ งตอภาวะซดี เชน น้ําหนักตัวตาํ่ กวา เกณฑ คัดกรองความเสี่ยงตอ การสัมผัสโรควณั โรค สารตะกั่ว และภาวะไขมันในเลือดสูง โดยการซักประวัติ (วัดระดับตะก่วั ไขมนั ในเลือด ทดสอบการตดิ เชอ้ื วัณโรค ในกรณที ่มี ขี อบงช)้ีการใหว คั ซีน ทบทวนประวัติการไดรับวัคซนี ใหว ัคซนี ตามอายุดังน้ี 5 ป ฉดี วัคซนี คอตบี ไอกรน บาดทะยกั โปลโิ อ ครั้งที่ 5 และ หดั หัดเยอรมนั คางทูม คร้งั ท่ี 2 พิจารณาการใหวคั ซนี เสริมหรือวัคซีนทางเลอื กตามความเหมาะสม 21
การใหค ําแนะนาํ พอแม การเลีย้ งดู ใหค วามรกั เอาใจใสตอ ตวั เดก็ ตอบสนองพอเหมาะ ไมตามใจ ตดิ ตามการปรบั ตัวท่ีโรงเรียน ปรบั กฎเกณฑกตกิ าใหเ หมาะสมตามวยั และใหใ กลเคียงกบั กฎเกณฑก ตกิ าของโรงเรยี น ใหชวยตนเองและผอู น่ื ใหท าํ งานบา น เพ่ิมความสามารถในการแกปญ หา ฝก ใหเ ด็กคดิ ดี พูดดดี านบวก ทาํ ดี โดยสง เสริมใหเ ด็กเปน ตวั ของตัวเองมากขึน้การสง เสริมทักษะสําคัญ ฝก ความรบั ผดิ ชอบตอตนเองและของใช ใหช วยงานบา น และรบั ผิดชอบงานทโ่ี รงเรียน ฝก เร่อื งความอดทน อดกล้นั การตรงเวลา รักการอา นหนังสอื ใหเ ผชิญสภาพแวดลอมหลายแบบ เพอ่ื ใหเ ดก็ ปรบั ตวั และเพ่ิมความสามารถในการแกปญ หาการสงเสริมสขุ นสิ ยั ท่ีดี กินอาหารใหค รบ 5 หมู หลีกเลย่ี งอาหารหวาน เคม็ และไขมันสงู นอนหลับพักผอนใหเพยี งพอ คือ ประมาณ 8-10 ชั่วโมงตอ วัน ออกกําลังกายสมาํ่ เสมอทุกวัน หรอื มีกจิ กรรมทีอ่ อกแรงอยา งนอ ย 30 นาทตี อวัน สนับสนนุ และชวยเหลอื ดา นการเรยี น ใหแบง เวลาเรยี นใหเหมาะสม แนะวธิ จี ดั การความเครยี ด แปรงฟน และใชไหมขัดฟนโรงเรยี นและการเรียน ติดตามการบาน สงเสรมิ ทักษะดานการอาน เขียนหนังสอื และการคิดคํานวณ สรางนิสัยชอบคนควา หาความรูจ ัด หาทสี่ งบใหเด็กไดท ําการบานและทบทวนแบบเรียน พจิ ารณาแผนการเรยี นรเู ฉพาะบคุ คลในรายท่ีมปี ญหาดา นการเรยี น ฝกใหเ ลน กฬี าเปน หลายอยา ง เปด โอกาสใหไดเลนกีฬากบั เพ่อื น สง เสรมิ การคบเพือ่ นหลายกลุม สง เสรมิ การปรับตัวในหลายสถานการณ พัฒนาความสามารถรอบดา น การทาํ กิจกรรมท้งั ในและนอก หลักสูตรการปองกนั อบุ ัติเหตุและลดความเส่ียง กําหนดเวลาดูโทรทัศน ใชคอมพิวเตอร และจออิเล็กทรอนิกสทุกประเภท ไมเกิน 1-2 ช่ัวโมงตอวัน โดยเลือกรายการใหเหมาะสมกับวยั นั่งดูรวมกับเด็กและมีการพูดคุยชี้แนะ ควรใชเวลาสวนใหญทํา กิจกรรมอน่ื ๆ รวมกบั เดก็ สอนทักษะความปลอดภยั ทางนํา้ โดยใหร ูจกั หลีกเลย่ี งแหลงนํ้าท่ีมีความเสี่ยง ฝกลอยตัวและวายน้ํา ระยะสน้ั ใชชชู พี เมอื่ ตอ งเดินทางทางนาํ้ ชวยเหลอื ผจู มนํา้ โดยการตะโกน ฝกใหข่ีจักรยานเมื่ออายุมากกวา 5 ป อยางถูกวิธีและปลอดภัย (ข่ีจักรยานริมทาง ขับไมสวนทาง ทาํ ตามกฎจราจร) และไมใหเด็กโดยสารนั่งหรอื ยืนดา นหลงั รถกระบะ เด็กท่อี ายนุ อยกวา 9 ป ตอ งใชท ี่ นั่งเสริมใหส งู พอท่จี ะใชเ ขม็ ขัดนริ ภัย แนะนําการใชหมวกนิรภัยเม่ือโดยสารรถจักรยานยนต และใชท่ีนั่งนิรภัยหรือเข็มขัด (>9 ป) เม่ือโดยสารรถยนต 22
ไมปลอยใหเด็กอยูกับคนแปลกหนาตามลําพัง และสอนเด็กไมใหรับของหรือไมไปกับคนแปลกหนา ใหอยูใ นบริเวณทป่ี ลอดภัยทีถ่ กู กําหนดไว หลกี เลี่ยงการมีเพศสมั พันธ โดยสอนเดก็ ท่ีเร่ิมเปนหนุมเปนสาวใหหลีกเล่ียงการคบหากับผูใหญหรือ เพ่ือนตา งเพศ ทบ่ี อกใหเ ดก็ พดู โกหกเร่อื งความสมั พนั ธต อพอแมห รือผูป กครอง สอนใหเ ด็กปองกนั ตวั และบอกผูป กครอง เมื่อมีผอู ืน่ มากระทาํ หรอื ปฏบิ ตั ิโดยมิชอบตอ รางกาย แนะนําเร่อื งโทษของเหลา บหุ ร่ี และสารเสพติดกอนกลบั เปด โอกาสใหถามส่ิงทสี่ งสยั ช่นื ชมความสามารถของเด็กในระหวางการประเมนิ ชนื่ ชมและใหกําลังใจพอแมท ีฝ่ กฝนลกู ในทางท่ีเหมาะสม ทบทวนสรปุ เรื่องทพี่ ูดคุยหรอื แนวทางแกไ ขปญ หาทไ่ี ดร ับในวนั น้ี แจง วันนดั พบครัง้ ตอ ไปตามตารางที่แนะนํา 23
การตรวจสุขภาพท่จี ําเปน และเหมาะสม เด็กวัยรนุ อายุ 11-18 ปการประเมนิ สุขภาพและปญหาทว่ั ไป ทกั ทายและสอบถามปญหาหรอื ความกงั วลในชว งที่ผา นมา ทบทวนความเจ็บปวยท่ีผานมา การเรียน การดาํ เนนิ ชวี ติ เพอื่ น ปฏิสัมพนั ธกบั พอแม ครู สอบถามอาการตามระบบ การเจรญิ เติบโตและพฒั นาการตามวัย ความเครียด การเปล่ียนแปลงของ รา งกาย อารมณ ความคดิ จิตใจ และการเปล่ยี นแปลงในครอบครัวการประเมนิ ความเสยี่ ง ซักถามวัยรุนตามลําพัง เก่ียวกับความสัมพันธภายในบาน การกินอาหาร การเรียนหรือการงาน กจิ กรรมและเพ่อื น การใชยาหรอื สารเสพติด พฤติกรรมทางเพศ อารมณแ ละความรสู กึ เศราความรูสึก อยากทาํ รายตัวเอง ความรนุ แรงและความปลอดภยั รวมทงั้ ประเมนิ ความรุนแรงของปญหาทีพ่ บ (HEEADSSS = Home, Eating, Education/Employment, Activity and friends, Drugs, Sexuality, Suicidal ideation/mood, Safety and violence)การตรวจรางกาย ช่ังนํ้าหนกั วดั สว นสูง วัดความดันโลหติ คํานวณคา ดัชนมี วลกาย (BMI) ลงขอ มลู ในตาราง growth chart ตรวจรางกายตามระบบ ดูรอ งรอยสิว รอยสัก รอยเจาะ รองรอยการถกู ทาํ รา ย รอยดาํ ดานหลังคอใน เด็กที่อว น กระดกู สันหลัง: ดกู ารโคง งอของสนั หลัง (scoliosis) โดยใช Adam’s forward bending test ดูการเปล่ยี นแปลงทางรางกายเขาสวู ัยหนุมสาว ตรวจหนา อกดกู ารเปลยี่ นแปลงของเตา นมทง้ั หญงิ ชาย อวยั วะเพศ หญิง: ดูลักษณะขนหัวหนาว (SMR) อาการบงช้ีวาติดเชื้อ ตรวจภายในถามีตกขาวหรือเลือดออก ผดิ ปกติ เปน ตน ชาย: ดูขนาดของอัณฑะและขนหัวหนาว (SMR) ลักษณะที่บงชี้วาติดเช้ือ ภาวะไสเล่ือน ถุงนํ้ากอน เสนเลือดขอด เปน ตน (SMR = Sexual maturation rate, พฒั นาการทางเพศ )การคดั กรอง ตรวจสายตาโดยใชเครื่องมือ เชน การใช Snellen chart ถาระดับสายตาแยกวาหรือเทากับ 20/40 หรอื 6/12 อยา งนอ ยหนงึ่ ขาง ควรสงพบจักษแุ พทย ตรวจการไดยนิ โดยการซักถามและใชเ ทคนคิ การตรวจอยา งงาย โดยใชนว้ิ หัวแมม อื และนวิ้ ชี้ถูกนั เบาๆ หา งจากรหู ปู ระมาณ 1 นิว้ ตรวจหูทลี ะขา ง (1 คร้ังที่ชวงอายุ 11-18 ป) ตรวจคาความเขมขนเลือด (1 คร้ังที่ชวงอายุ 11-18 ป เพื่อคัดกรองภาวะซีดในวัยรุนหญิงที่มี ประจําเดือนหรือขาดอาหารหรือทานมังสวิรัติ ถาคาฮีมาโตรคริต Hct<35% หรือ ฮีโมโกลบิน Hb <11.5 ก./ดล. ควรไดร บั การรกั ษาหรือสงตอ) คดั กรองความเสีย่ งตอ การสัมผสั โรควัณโรค สารตะกั่ว และภาวะไขมันในเลือดสูง โดยการซักประวัติ (วดั ระดับตะกว่ั ไขมนั ในเลอื ด ทดสอบวณั โรค ในกรณีทีม่ ขี อบงช)้ี ตรวจหาโรคตดิ เชือ้ ทางเพศสมั พนั ธ ในกรณที ม่ี ีขอบงชี้ 24
การใหวคั ซนี ทบทวนประวตั กิ ารไดร ับวคั ซีน ใหวคั ซีนตามอายดุ งั น้ี อายุ 10 ป ฉดี วัคซนี คอตบี บาดทะยกั และใหซ ํา้ ทุก 10 ป พจิ ารณาการใหวคั ซีนเสรมิ หรือวัคซีนทางเลอื กตามความเหมาะสมการใหค าํ แนะนําการเลีย้ งดู ทําความเขาใจพัฒนาการของวัยรุนท่ีมีการเปลี่ยนแปลงทุกดาน รับฟง เขาใจความคิด ความรูสึก สงเสรมิ ใหแสดงความคดิ เหน็ ของตนเอง รวมทง้ั อธบิ ายใหว ัยรนุ เขา ใจสง่ิ ท่เี กดิ ขึน้ กบั ตวั เอง เปนแบบอยา งท่ีดี เปน ที่ปรึกษาและช้ีแนะวยั รุนไดเหมาะสม ปลกู ฝงการมีจติ สาธารณะ ปรับกตกิ าในบานใหเ หมาะสมกับวยั รุน มอบงานท่ีเหมาะสมใหร ับผดิ ชอบ สนับสนุนเร่อื งเรียนและการทาํ กิจกรรมตางๆ ยามวา ง เพอ่ื ใหม ปี ระสบการณ สงเสรมิ ใหเ ปน ตัวของตัวเอง แตพรอมขดั ขวางถา วยั รนุ ทาํ พฤตกิ รรมเส่ียงหรอื ไมเหมาะสมการสงเสรมิ สขุ นสิ ยั ท่ดี ี นอนหลับพักผอ นใหเ พียงพอ คอื ประมาณ 8-10 ช่วั โมงตอวัน อาหารใหครบ 5 หมู ไดแคลเซยี ม 1,000-1,300 มลิ ลกิ รมั ตอวนั รวมพลงั งานตอ วันสําหรับวยั รนุ หญงิ 1,600-1,800 กโิ ลแคลอรี วยั รุนชาย 1,800-2,200 กิโลแคลอรี ออกกําลังกายสม่ําเสมอทุกวัน หรือมีกิจกรรมที่ออกแรงอยางนอย 1 ช่ัวโมงตอวัน ใชเวลากับ สื่ออเิ ลก็ ทรอนิกสห รือคอมพวิ เตอรไ มค วรเกิน 2 ช่ัวโมงตอวนั สนบั สนุน ชว ยเหลือดานการเรยี น ใหแบงเวลาเรียนใหเหมาะสม แนะวิธจี ดั การความเครยี ด แปรงฟนและใชไ หมขัดฟนแนวทางลดความเสีย่ ง ใหค วามรเู ร่ืองเพศศกึ ษา สอนใหง ดหรอื หลกี เล่ียงการมเี พศสมั พันธสําหรับผูท่ีมีความเส่ียงเร่ืองเพศ ใหแนะนําวิธีปองกนั การตง้ั ครรภแ ละการตดิ เชอื้ ทางเพศสัมพนั ธ งดหรอื หลีกเลยี่ งการสบู บหุ ร่ี การดมื่ แอลกอฮอลแ ละการใชสารเสพติดทุกชนิด กรณีท่ีใชอยูแนะนํา ใหลดการใช และปองกันภาวะแทรกซอ นท่อี าจเกดิ ขึ้นได หลีกเล่ยี งสถานการณอนั ตรายตอการถูกทาํ ราย หรือถกู ลวงละเมดิ ฝก การปฏเิ สธและการแกป ญหา เฉพาะหนา ในสถานการณทเี่ สยี่ งสูง ไมใ ชค วามรนุ แรงเพ่ือแกปญ หา สง เสรมิ การปฏิบัตติ ามกฏจราจร สวมหมวกนริ ภัยหรอื คาดเข็มขัดนริ ภยั ทกุ ครัง้ ท่ขี ับข่ีกอนกลับ เปด โอกาสใหถามสง่ิ ที่สงสัย ทบทวนสรปุ เรอ่ื งทีพ่ ูดคุยหรือแนวทางแกไ ขปญหาทีไ่ ดร บั ในวนั นี้ แจงวนั นดั พบครง้ั ตอ ไป ใหเบอรโทรศัพทต ดิ ตอ แกวัยรุน กรณีมปี ญ หาหรือขอสงสัย 25
บรรณานุกรม1. Bright Future / American Academy of Pediatrics. Recommendations for Preventive Pediatric Health Care. 2008. https://www.healthychildren.org/Documents/worksheets/immunizations/Periodicity_Sche dule.pdf2. Hagan JF, Shaw JS, Duncan P, eds. Bright Future: Guidelines for Health Supervision of Infants, Children, and Adolescents. 3rd ed. Pocket Guide. Illinois: American Academy of Pediatrics. 2008; p 515-59.3. กําหนดการใหวัคซีนตามแผนงานสรางเสริมภูมิคุมกันโรคของกระทรวงสาธารณสุข. แผนงานสรางเสริม ภมู ิคมุ กนั โรค สาํ นกั โรคติดตอท่วั ไป กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสขุ . (http://thaigcd.ddc.moph.go.th/mediapublics/download/300)4. กลุ กัญญา โชคไพบลู ยกิจ, เกษวดี ลาภพระ, จุฑารัตน เมฆมัลลิกา, ฐิติอร นาคบุญนํา, อัจฉรา ตั้งสถาพร พงษ (บรรณาธิการ). ตําราวัคซีนและการสรางเสริมภูมิคุมกันโรค ป 2556 สํานักโรคติดตอท่ัวไป กรม ควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข พิมพคร้ังที่ 1 กรงุ เทพฯ: มหาวิทยาลัยราชภฎั สวนสุนันทา; พ.ศ. 2556 (http://thaigcd.ddc.moph.go.th/knowledges/view/206)5. Greer FR, Krebs NF; American Academy of Pediatrics Committee on Nutrition. Optimizing Bone Health and Calcium Intakes of Infants, Children, and Adolescents. Pediatrics, 2006;117(2):578-85.6. Gidding SS, Dennison BA, Birch LL, Daniels SR, Gilman MW, Lichtenstein AH, et al. Dietary Recommendations for Children and Adolescents: A Guide for Practitioners. Pediatrics, 2006;117(2):544-59.7. พงษศักดิ์ นอยพยัคฆ, วินัดดา ปยะศิลป, วันดี นิงสานนท, ประสบศรี อึ้งถาวร (บรรณาธิการ). Guideline in Child Health Supervision ราชวทิ ยาลยั กมุ ารแพทย และสมาคมกมุ ารแพทยแ หง ประเทศ ไทย. พมิ พค ร้ังท่ี 1. กรุงเทพฯ: บรษิ ทั สรรพสาร จํากดั ; พ.ศ. 2557 26
คําช้แี จงเพ่มิ เตมิ การตรวจสุขภาพที่จําเปนและเหมาะสม กลมุ วัยเดก็ และวยั รุน (อายุ 0 – 18 ป)การซกั ประวตั (ิ 1) เนนประเด็นที่พอแมมีความกังวลและความเส่ียงตอการเกิดโรค อาทิ ประวัติสัมผัสผูปวยวัณโรคประวตั ิสมั ผัสสารตะกัว่ ประวัตไิ ขมนั โลหติ สงู ในครอบครวั แนะนําการเลี้ยงดู การสงเสริมสุขนิสัยท่ีดี ปองกันอบุ ัตเิ หตุและลดความเส่ียงการตรวจรา งกาย การติดตามเฝา ระวงั พฒั นาการ(1) ดู แนวทางการสงเสริมพฒั นาการเด็กในสังคมไทย ใน Guideline in Child Health Supervision โดย ราชวิทยาลัยกุมารแพทย และสมาคมกมุ ารแพทยแหง ประเทศไทย พ.ศ. 2557 ตอนท่ี 1 บทที่ 2 การตรวจคดั กรองพัฒนาการ(2) ดู คูมอื เฝาระวังและสง เสรมิ พฒั นาการเดก็ ปฐมวัย (Developmental Surveillance and Promotion Manual, DSPM) โดย กระทรวงสาธารณสขุ http://www.thaichilddevelopment.com/ - ดานการเคลื่อนไหว - ดานการใชก ลา มเนอ้ื มดั เลก็ และสติปญ ญา - ดานการเขา ใจภาษา - ดา นการใชภาษา - ดานการชว ยเหลือตวั เองและสงั คมปญหาทางจิตใจ สงั คม พฤติกรรมและการเรยี นรู ราชวทิ ยาลัยกมุ ารแพทยแหง ประเทศไทย แนะนําใหประเมนิ ปญหาดา นตางๆ ทมี่ ผี ลตอ การพัฒนาการและจติ ใจ การเปลยี่ นแปลงในครอบครัว ความตงึ เครยี ดในบาน การสอ่ื สาร การชวยเหลือตวั เองการคดั กรองและการตรวจทางหองปฏิบตั ิการการตรวจคัดกรองการไดย ินในทารกแรกเกิด ควรตรวจภายใน 6 เดอื นแรกหลังคลอด โดยใชเ คร่ืองมอื พิเศษ คือ Otoacoustic Emissions (OAE)(ความไวรอยละ 66.7 และ ความจําเพาะรอยละ 98.8)(3) หรือ Automated Auditory BrainstemResponse (AABR) (ความไวรอ ยละ 96 และความจําเพาะรอ ยละ 98)(4) หากตรวจพบวามีความผิดปกติ ใหสงตอแพทยด า นโสตศอนาสกิ เพ่ือการตรวจวนิ ิจฉัยอยา งเหมาะสมตอ ไป Joint Committee on Infant Hearing (JCIH 2007) แนะนําใหตรวจคัดกรองการไดยินในทารกแรกเกิดทุกราย ตอมาองคการอนามัยโลกรายงานเม่ือป 2009 ใน Newborn and infant hearingscreening: Current issues and guiding principles for action วายงั ไมมนี โยบายในการตรวจคดั กรองการไดย ินในทารกแรกเกิดของประเทศไทย 27
การตรวจเลือดเพ่ือคดั กรองภาวะทจี่ ะทําใหส มองพิการ การตรวจ Thyroid Stimulating Hormone (TSH) เพ่ือคัดกรองภาวะพรองไทรอยดฮอรโมนแตกาํ เนิด (Congenital Hypothyroidism, CHT) การตรวจคัดกรองโรค PKU (ท่ีเกิดจากภาวะพรองเอนไซม phenylalanine hydroxylase ซึ่งยอยสลาย phenylalanine ซึ่งเปน amino acid ชนดิ หนึ่ง) โดยการสง ตรวจเลือดในวันท่ี 2-3 หลังเกิดเม่ือทารกเริม่ กินนมบางแลว เพ่ือตรวจหาระดับ phenylalanine และสง ตรวจ TSH ไปพรอ มกนั การตรวจคดั กรองทารกแรกเกิดทมี่ ีความเส่ยี งทีจ่ ะเปนโรคที่มมี าแตก าํ เนดิ ทง้ั สองโรคน้ี มีวัตถุประสงคเพื่อปองกันการเกิดภาวะปญญาออนหรือภาวะทุพพลภาพอันเกิดจากการเปนโรคนั้นๆ โดยที่เด็กไดรับการวนิ ิจฉัยและรกั ษาอยางรวดเรว็การตรวจระดับฮโี มโกลบิน/ฮมี าโตครติ ตรวจใน 3 ชว งอายุ คือ 6-12 เดือน 3-6 ป และ ชวงวัยรนุ ภาวะโลหิตจางในเดก็ สว นใหญเกดิ จากการขาดธาตุเหล็ก และ โรคโลหติ จางธาลสั ซเี มยี (อางอิงจากสถานการณภ าวะโลหติ จางในเดก็ ของประเทศไทย)เอกสารอางอิง1. พงษศ ักดิ์ นอยพยคั ฆ, วินัดดา ปยะศลิ ป, วันดี นงิ สานนท, ประสบศรี องึ้ ถาวร (บรรณาธิการ). Guideline in Child Health Supervision ราชวทิ ยาลยั กมุ ารแพทย และสมาคมกุมารแพทยแหง ประเทศ ไทย. พมิ พคร้ังท่ี 1. กรงุ เทพฯ: บรษิ ทั สรรพสาร จํากัด; พ.ศ. 25572. คมู ือเฝาระวงั และสง เสรมิ พฒั นาการเดก็ ปฐมวัย (Developmental Surveillance and Promotion Manual, DSPM) กระทรวงสาธารณสขุ (http://www.thaichilddevelopment.com/)3. Yousefi J, Ajalloueyan M, Amirsalari S, Hassanali M. The specificity and sensitivity of transient otoacustic emission in neonatal hearing screening compared with diagnostic test of auditory brain stem response in Tehran hospitals, Iran. J Pediatr. 2013;23(2):199-204.4. Hemmann BS, Thomton AR, Joseph JM. Automed infant hearing screening using ABR: Development and validation. Am J Audiol 1995;4(2),6-14. 28
แนวทางการตรวจสุขภาพ ทจ่ี าํ เปนและเหมาะสม สําหรับกลุม วัยทาํ งาน (อายุ 18-60 ป) 29
30
ตารางท่ี 2 การตรวจสขุ ภาพทจี่ ําเปน และเหมาะสมสําหรบั กลมุ วัยทาํ งาน (อายุ 18-60 ป)การตรวจสขุ ภาพ อายุ (ป)1.การซักประวัติ † 1188-1199 20 21 22 23 2240-2295 26 27 28 29 30 31 32 33 3340-3395 36 37 38 39 40 41 42 43 4440-4495 46 47 48 49 50 51 52 53 54505-56056 57 58 59 60 2.การใชแบบประเมิน สขุ ภาพ†3.การตรวจรา งกายปร- ะกจาํารปต†รวจรา งกาย - ตรวจตา โดยทีมจักษุ 1 ครัง้ในการดูแลของจักษแุ พทย - ตรวจเตา นมโดยแพทย/บคุ ลากรสาธารณสุขที่ไดร บั การฝก อบรม (CBE) ‡4.การตรวจทางหองปฏบิ ัติการ- ความสมบูรณข องเมด็ 1 คร้งัเลือด (CBC)- ระดบั นา้ํ ตาลในเลือด (FPG)- ระดบั ไขมนั ในเลอื ด(Total cholesterol & HDLcholesterol) 5.การตรวจคัดกรองมะเร็ง- มะเร็งปากมดลกู : Pap smearหรอื VIA ตรวจPapsmear เทานั้น- มะเรง็ ลําไสใ หญ: ตรวจหา เลือดในอจุ จาระ (FOBT)6.การตรวจคัดกรองทาง ตรวจคดั กรองสุขภาพตามความเสย่ี งอาชวี อนามยั†ดูตารางที่ 2.1, ‡เฉพาะผูหญิง, * แนะนาํ ใหท ํา, CBC = Complete Blood Count, CBE = Clinical Breast Examination, FPG = Fasting Plasma Glucose, VIA = visual inspection with acetic acid, FOBT = Fecal Occult Blood Test 31
ตารางที่ 2.1 การซกั ประวตั ิและตรวจรา งกาย ในการตรวจสขุ ภาพทีจ่ ําเปน และเหมาะสม สาํ หรับกลมุ วัยทํางาน (อายุ 18-60 ป)การตรวจประจาํ ป (ปล ะครงั้ ทกุ ป) ต้ังแตอ ายุ 18 ป จนถงึ 60 ป การซักประวตั ิ เพ่ือคนหาความผดิ ปรกติและประเมินความเสยี่ งดานสขุ ภาพสุขภาพทวั่ ไปการประกอบอาชพีการสบู บหุ รี่/ ด่ืมสรุ า/ สารเสพตดิการสมั ผสั วณั โรค และบุคคลในครอบครวั ทเี่ ปนวัณโรค ในชวง 5 ปพฤตกิ รรมทางเพศ/ การปอ งกนั / การคมุ กาํ เนดิการตรวจเตา นมดว ยตนเองทุกเดือนอยา งถูกตอง เฉพาะผหู ญงิการไดรบั วคั ซีน dT หรอื DPT ภายใน 10 ปประเมนิ วัยทํางานประเมินภาวะซึมเศราดว ยแบบคัดกรองโรคซมึ เศราชนิด 2 คําถาม ค1ประเมนิ ความเสีย่ งโรคหัวใจ และหลอดเลือดดวยแบบประเมนิ ค1Thai CV risk score (แบบไมใ ชคา ไขมนั ในเลือด)กรณที ี่ซกั ประวัติแลวพบวามีความเสี่ยง อยา งนอ ยปล ะครง้ั ง1 ประเมนิ ระดับการตดิ นโิ คตินในผสู บู บุหร่ี ดวย Fagerstrom Test ประเมินปญ หาจากแอลกอฮอล ดวยแบบประเมนิ AUDIT 1 ครั้ง ชวงอายุ 40-60 ป ค1 ประเมินการใชส ารเสพตดิ ดว ย แบบคัดกรอง V2 อายุ 30-39 ป ทุก 3 ป ค1 อายุ 40 ปขนึ้ ไป ทุกปการตรวจรางกายทุกป ปล ะครัง้ ก1 ชั่งนาํ้ หนัก วัดสวนสูง คาํ นวณคาดชั นมี วลกาย ง1 วัดเสน รอบเอว ค1 คลําชพี จร ข3 วัดความดนั โลหิต ตรวจรางกายตามระบบ ง1 ตรวจการไดย ินดวย finger rub test ก2 ตรวจชอ งปาก โดยทันตแพทย หรอื ทนั ตาภบิ าลการตรวจรางกายตามระยะเวลา ตรวจตา โดยทีมจักษใุ นการดแู ลของจกั ษแุ พทย ตรวจเตา นมโดยแพทย/ บุคลากรสาธารณสขุ ทไ่ี ดร ับการฝก อบรม = คุณภาพของหลกั ฐาน (quality of evidence) 32
ตารางท่ี 2.2 การตรวจทางหอ งปฏบิ ตั กิ าร ในการตรวจสุขภาพทจ่ี าํ เปน และเหมาะสม สําหรบั กลุมวยั ทาํ งาน (อายุ 18-60 ป)รายการ ภาวะท่คี ดั กรอง อายุ / ความถ่ี ง1การตรวจเมด็ เลอื ด และการตรวจทางเคมี ตรวจ 1 ครง้ั ค1การตรวจเม็ดเลือด (CBC) ภาวะโลหติ จาง ไมต รวจ หากเคยตรวจแลว ก1 ก2ระดบั นาํ้ ตาลในเลอื ด (FPG) เบาหวาน อายุ 35 ปขน้ึ ไป/ ทุก 3 ป ข3 อายุ 20 ปข นึ้ ไป/ ทกุ 5 ประดบั ไขมันคอเลสเตอรอลในเลือด ปจจยั เสย่ี งตอโรคหัวใจและ ก1(Total cholesterol & HDL cholesterol) หลอดเลอื ด ง1การตรวจคัดกรองมะเรง็ มะเรง็ เตานม อายุ 30-39 ป/ ทกุ 3 ป การตรวจเตานม Clinical breast มะเรง็ ปากมดลกู อายุ 40 ปขน้ึ ไป/ ทุกป examination (CBE) -Pap smear: มะเรง็ ลําไสใ หญแ ละลาํ ไสต รง ชวงอายุ 30-65 ป/ ทุก 3 ปการตรวจเน้อื เย่อื จากปากมดลกู ดว ยวธิ ี ปจจยั เสยี่ งตอ มะเร็งตบั (HCC) หยุดตรวจหลงั 65 ป ถา Pap smear Pap smear ปกติ 3 ครง้ั ติดตอ กนัหรือ -VIA : VIA ชว งอายุ 30-55ป/ ทกุ 5 ป เมือ่ อายุ 55 ปขึน้ ไป แนะนาํ Fecal occult blood test (FOBT) ใหต รวจดวยวิธี Pap smear HBsAg เทา นัน้ -หากตรวจไมส ม่าํ เสมอ พจิ ารณาหยดุ ตรวจตาม ความเสี่ยงของแตละคน และ ความเห็นของแพทย อายุ 50 ปข้ึนไป/ ทกุ 1 ป แนะนาํ ใหตรวจ iFOBT ถา สามารถตรวจได ตรวจคร้ังเดียว เฉพาะคนที่ เกิดกอ น พ.ศ.2535การตรวจคัดกรองทางอาชีวอนามัย โรคจากการทํางาน ตามปจ จัยเสี่ยงCBC = Complete blood count, FPG = Fasting plasma glucose, HDL = High density lipoprotein,HBsAg = hepatitis B surface antigen, HCC = Hepatocellular carcinoma,VIA = Visual inspection with acetic acid, iFOBT = Immunochemical fecal occult blood testing = คุณภาพของหลกั ฐาน (quality of evidence) 33
แนวทางการตรวจสุขภาพทจี่ าํ เปนและเหมาะสม กลมุ วยั ทาํ งาน (อายุ 18 – 60 ป)การซักประวตั ิ การซักประวัติเปน การรวบรวมขอมูลทเี่ ก่ียวขอ งกบั สุขภาพทั้งในอดตี และปจจบุ ัน จดั เปนขั้นตอนแรกและมีความสาํ คญั มาก ทําใหท ราบถึงปจจัยตา งๆ ทีอ่ าจสงผลตอ สุขภาพ การซกั ประวัติยังเปน ข้ันตอนท่ีจะสรา งสัมพนั ธภาพระหวา งผูตรวจและผูรบั การตรวจ สง ผลตอการเกดิ ความรวมมอื ในการดูแลสุขภาพ การซักประวตั ิคนในวยั ทํางาน ควรไดข อมูลเพอื่ ประเมนิ ความเสีย่ งและการคดั กรองสขุ ภาพ ดงั นี้ พฤตกิ รรมสุขภาพ เชน การกนิ อาหาร การออกกาํ ลังกาย การสบู บุหรี่/ ด่ืมสรุ า/ ใชสารเสพติด การปว ยเปนวณั โรค และบคุ คลในครอบครวั ทปี่ ว ยเปนวณั โรคในระยะ 5 ปท ผ่ี านมา พฤติกรรมทางเพศ/ การปอ งกนั / การคุมกาํ เนิด การตรวจเตานมดว ยตนเองทกุ เดอื นอยา งถูกตอ ง การไดรับวัคซีน DPT หรอื dT ในระยะ 10 ปท่ีผานมา ประวัติการประกอบอาชีพ เพอ่ื หาความเสีย่ ง/ การสัมผัสสารเสย่ี งตา งๆ จากการทํางาน สถานทอ่ี ยูอาศยั จรงิ ซึง่ อาจมคี วามเสี่ยงตอ โรคบางอยา งในบางพน้ื ท่ีการซกั ประวัตคิ วามเสย่ี งโรคจากการประกอบอาชพี สามารถทําไดง า ยขนึ้ โดยการซักประวตั คิ ดั กรอง คาํ ถามคดักรองทสี่ าํ คัญ(1) เชน ลกั ษณะงานทท่ี าํ ปจจยั เส่ียง และระยะเวลาทีส่ มั ผัส เปน ตนการประเมินภาวะซึมเศรา ประเมนิ ภาวะซึมเศราดว ยแบบคดั กรองโรคซึมเศรา ชนดิ 2 คาํ ถาม (Two-questions-screening testfor depression disorders) สามารถคน หาโรคซึมเศราในชุมชนได เพราะสั้น ใชงาย มีความไวสูง หากตอบคาํ ถามขอ ใดขอ หน่ึงวา “ใช” และความจาํ เพาะสูงหากตอบวา “ใช” ทั้งสองขอ(2)การประเมินความเส่ียงโรคหวั ใจ และหลอดเลอื ด สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย แนะนําใหป ระเมินความเสี่ยงตอโรคหัวใจและหลอดเลือดดวยThai CV risk score ซึ่งแบบประเมินความเสี่ยงนี้ แนะนําใหใชในคนไทยที่มีอายุ 35-70 ปที่ยังไมมีโรคหัวใจและหลอดเลือด โดยแสดงผลการประเมินเปนความเสย่ี งตอ การเสยี ชีวติ หรอื เจ็บปว ยจากโรคเสนเลอื ดหวั ใจตบีตันและโรคเสน เลอื ดสมองตีบตันในอีก 10 ปขางหนา สามารถใชไดแมไมมีผลตรวจไขมันในเลือด โดยใหใชขนาดรอบเอวและสว นสงู (3)แบบประเมนิ ปญ หาจากแอลกอฮอล/ การติดสารนิโคตนิ บุหร/ี่ การใชสารเสพตดิ การประเมินผูดื่มสุรา ดวยแบบประเมินปญหาจากแอลกอฮอล (Alcohol Use Disorders IdentificationTest, AUDIT) เปนขอคําถามจํานวน 10 ขอ แบบทดสอบระดับสารนิโคตินในบุหร่ี (Fagerstrom Test forNicotine Dependence) ประกอบดว ยคําถาม 6 ขอ คะแนนสูงหมายถึงมีการติดในระดับสงู ผทู ีม่ ีประวัติเสพสารเสพติดควรประเมินการใชสารเสพติดดว ยแบบประเมนิ V2 34
การตรวจรา งกายการช่งั น้าํ หนัก วดั สวนสงู การชัง่ น้ําหนกั และวดั สวนสงู มปี ระโยชนในการประเมินสภาวะทว่ั ไป เชน ภาวะโภชนาการ ดัชนีมวลกาย (body mass index, BMI) เปน ตน เพอื่ ประเมินความเสี่ยงตอโรคเร้ือรังที่เปนปญหาของกลุมวัยทํางานเชน เบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคหลอดเลือดหัวใจการวัดความดันโลหิต ความดันโลหิตสูงเปน ปจจยั เส่ียงตอ การเกดิ โรคหวั ใจ โรคหลอดเลือดหัวใจตบี โรคอมั พาต โรคไต ฯลฯโรคหัวใจมีอัตราตายอยางเฉยี บพลันสูง การตรวจพบและรักษาความดันโลหิตสูงแตเนิ่นๆ สามารถลดความเสี่ยงตอการตายจากโรคหัวใจ ทั้งนี้ โรคความดันโลหิตสูงเปนภัยเงียบที่คุกคามชีวิตท่ีเกิดข้ึนในทุกวัย ท่ีไมมีอาการเตอื น การท่จี ะทราบวา เปนความดนั โลหติ สงู น้นั จําเปน ตอ งวัดความดนั โลหติ การวัดความดันโลหิตทําไดง า ยมาก ไดมขี อ แนะนําใหวัดความดันโลหติ อยางนอ ยปล ะ 1 ครง้ั (4)การตรวจการไดย ิน ปญหาการสญู เสยี การไดย ินไมไดจํากดั อยเู ฉพาะในวยั สงู อายุ การวจิ ัยพบวาปญ หาการไดย ินน้ันเพิม่ ขน้ึมากในวัยเดก็ และยงั มคี นหนมุ สาวทปี่ ระสบปญ หานีใ้ นอตั ราท่ีสงู พอควร การสญู เสียการไดยินทาํ ใหคนเรามีปญหาการสือ่ สารและการเขาสงั คม ปจจยั ทอี่ าจสง ผลทําใหเ กดิ ปญ หาหตู งึ เร็วกวาปกติ เชน การทํางานในที่เสยี งดงั หรอื รบั ฟงเสยี งดงั มากเกินไปจากการดหู นัง ฟงเพลง หรอื เขาผบั การตรวจคัดกรองการสญู เสียการไดยนิ ดว ยวธิ ี finger rub test สามารถทําไดงาย สะดวก ไมซ บั ซอนมีความไวรอ ยละ 27 ความจําเพาะรอ ยละ 98(5)การตรวจตา แมวาการรวบรวมงานวจิ ยั อยางเปน ระบบจาก 5 การวจิ ยั ซง่ึ สรุปวาการตรวจคัดกรองความบกพรองทางสายตาในผูสูงอายุ ใหผลตอสายตาในระยะยาว 2-4 ป ไมตางกันระหวางกลุมท่ีคัดกรองกับกลุมที่ไมคัดกรอง(6) แตท้งั นี้ การคัดกรองในรายงานดังกลาวเปนการตรวจดวยตัวเอง (self-reported measurement)อีกท้ังไมม ีการวางแผนการดแู ลรกั ษาที่ดีหลังการตรวจคดั กรอง คณะผเู ชี่ยวชาญดานสุขภาพของกลมุ วยั ทํางานมคี วามเหน็ วา ควรมกี ารตรวจสุขภาพตาโดยการดูแลของจักษุแพทย เพ่ือคัดกรองความผิดปรกติตางๆ เชนสายตาพิการ ตอหิน และแนะนาํ ใหต รวจตาในผูทมี่ อี ายุ 40-60 ป อยางนอย 1 ครั้งการตรวจทางหอ งปฏิบตั ิการการตรวจความสมบรู ณข องเมด็ เลอื ด (complete blood count, CBC) ภาวะซีดจากโรคโลหติ จางธาลัสซเี มียพบไดบอย อุบตั ิการณในประชากรไทยสูงถงึ รอ ยละ 30 หรือคนไทยประมาณ 20 ลานคนมียนี ของธาลัสซเี มยี ชนดิ ใดชนิดหน่งึ (7) ดงั นั้นจึงแนะนาํ การตรวจ CBC อยางนอย 1ครง้ั ในวยั ทาํ งาน (อายุ 18-60 ป) หากไมเคยตรวจมากอ นการตรวจระดบั ไขมนั ในเลือด ระดบั ไขมนั ในเลอื ดชนิดคอเลสเตอรอลโดยรวม (total cholesterol) ทสี่ ูง และ ระดบั คอเลสเตอรอลชนิด HDL (high-density lipoprotein cholesterol) ท่ีต่ํา มีความสัมพันธกับการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดซง่ึ สง ผลเสยี ตอทกุ อวยั วะ ระดบั total cholesterol และHDL cholesterol สามารถนาํ ไปใชคาํ นวณหาความเส่ียงตอโรคหัวใจและหลอดเลือด (atherosclerotic cardiovascular disease (ASCVD) risk score) ตาม 35
แนวปฏิบตั กิ ารประเมินความเส่ยี งโรคหัวใจและหลอดเลือดท่ีจัดทําโดยสมาคมแพทยโรคหัวใจ สหรัฐอเมริกาได(8) นอกจากน้ี ระดับ non-HDL cholesterol ซ่ึงคือผลตางระหวางระดับ total cholesterol และ HDLcholesterol (Non-HDL cholesterol = Total cholesterol - HDL-cholestrol) พบวาระดับ non-HDLcholesterol ท่สี งู เปนปจจยั เสยี่ งตอการเกิดโรคหวั ใจและหลอดเลือดในระยะยาว (10 ป) อยา งชัดเจน และเปน ปจ จยั เสีย่ งมากกวา ระดบั LDL (low density lipoprotein) cholesterol ที่สูง (9,10)การตรวจระดับนํา้ ตาลในเลือดขณะอดอาหาร (fasting plasma glucose) การคัดกรองโรคเบาหวานตามแนวทางเวชปฏิบัติสําหรับโรคเบาหวาน พ.ศ. 2557 โดยสมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย แนะนําใหต รวจวัดตรวจระดบั นํ้าตาลในพลาสมาหลังอดอาหารระยะเวลาหน่ึงโดยทว่ั ไปใช 8 ช่วั โมง (fasting plasma glucose) โดยตรวจต้ังแตตงั้ แตอ ายุ 35 ปข นึ้ ไป และตรวจซา้ํ ทุก 3 ปการตรวจคัดกรองโรคมะเรง็ (cancer screening หรอื cancer early detection) ในปจจุบัน การตรวจคัดกรองโรคมะเร็งหลายชนิดมีประสิทธิผลดี สามารถลดอัตราเสียชีวิตจากโรคมะเรง็ ได ไดแก การตรวจคัดกรองโรคมะเรง็ ปากมดลูก (cervical cancer screening) การตรวจคัดกรองโรคมะเร็งเตานม (breast cancer screening) และการตรวจคัดกรองโรคมะเร็งลําไสใหญและลําไสตรง(colorectal cancer screening)การตรวจมะเร็งปากมดลูก การตรวจคัดกรองมะเร็งปากมดลูก โดยการตรวจเน้ือเยื่อท่ีเก็บจากปากมดลูก ดวยวิธี Pap smear(conventional cytology) หรอื VIA (visual inspection with acetic acid) การตรวจ Pap smear ในผหู ญิงตง้ั แตอ ายุ 30 ปข้นึ ไป ควรตรวจทุก 3 ป จนถึงอายุ 65 ป สามารถหยดุ ตรวจไดห ากผลตรวจปรกตติ ิดตอ กนั เปน ระยะเวลา 10 ป แตหากไดรับการตรวจไมสมํ่าเสมอ ควรตรวจตอ หลงั อายุ 65 ป(12) หรือตามดุลยพินิจของแพทย การวจิ ัยพบวา การตรวจคดั กรองมะเรง็ ปากมดลกู ดว ย VIA มคี วามปลอดภยั สามารถใชไดในทองถ่ินหางไกลของประเทศไทย ผลการตรวจมคี วามสอดคลองสูงระหวางการตรวจคัดกรองโดยผูเชี่ยวชาญกับผูใหการตรวจสุขภาพในพนื้ ท่ี(13) แนะนําใหใชวิธีนี้ในการตรวจคัดกรองมะเร็งปากมดลูกทุก 5 ปในชวงอายุ 30-55 ป(14)หลงั จากอายุ 55 ป ควรตรวจดว ยวธิ ี Pap smear เทา นัน้การตรวจเตานมโดยผูเช่ยี วชาญ (clinical breast examination, CBE) การตรวจเตานมโดยการตรวจรา งกายเพอ่ื คดั กรองมะเรง็ ท่ีใชกนั อยู มี 2 วธิ ี คอื การตรวจดวยตัวเอง(Breast Self Examination, BSE) และการตรวจโดยผูเ ชีย่ วชาญ (Clinical Breast Examination, CBE) คือการตรวจโดยแพทยห รอื บุคลากรสาธารณสุขท่ีไดรบั การฝก อบรมมา ท้ังน้ีการตรวจดว ยตัวเองน้นั มคี วามไว(sensitivity) ตํา่ มาก ขอมูลการวิจัยเบื้องตนจากประเทศอินเดีย(11) พบวาการตรวจคัดกรองมะเร็งเตานมดวยวิธี CBE มีความไวรอยละ 51.7 (95%CI 38.2, 65.0) และความจําเพาะรอยละ 94.3 (95%CI 94.1, 94.5) เมื่อเปรียบเทียบการคดั กรองมะเร็งเตา นมดว ยวธิ ี CBE กับการไมคัดกรอง พบวาสามารถผาตัดรักษาเตานมไวได 36
มากขึ้น รอยละ 12.7 พบมะเร็งเตานมระยะเร่ิมแรก (ระยะ IIA ลงมา) ไดมากข้ึน รอยละ 18.4 พบระยะลุกลาม (ระยะ IIIA ขน้ึ ไป) ตํ่าลงรอยละ 23.3 แนวทางเวชปฏิบัติโดย National Comprehensive Cancer Network® (NCCN®) ซึ่งเปนความรวมมอื ของศนู ยมะเร็งจากท่วั โลก 26 แหง แนะนําใหตรวจคัดกรองมะเร็งเตานมโดย CBE ในสตรีท่ีไมมีอาการโดยตรวจทุก 3 ป เม่ืออายุ 30-39 ป และตรวจทุกป เมอ่ื อายุ 40 ปข น้ึ ไปการตรวจหามะเร็งลาํ ไสใ หญและลาํ ไสต รง (colorectal cancer) ผลจากการรวมงานวิจยั อยางเปน ระบบจาก 4 งานวจิ ัยเปนขอ มลู เชงิ ประจกั ษท สี่ นับสนุนการใช fecaloccult blood test (FOBT) ในการตรวจคัดกรอง colorectal cancer โดยทําใหสามารถปองกันการเสียชีวิตดวยมะเร็งลําไสใหญและลําไสตรงได 1/6(15) การตรวจดวยวิธี Immunochemical fecal occultblood testing (iFOBT) มปี ระสทิ ธิผลในการคัดกรองสูงกวา วิธี guaiac-based fecal occult blood testing(gFOBT) ประมาณ 2 เทา (16) การศึกษาการคัดกรองมะเร็งลําไสใหญและลําไสตรงดวยวิธี iFOBTในประเทศไทย พบวา มีความเปน ไปไดท่จี ะนาํ มาใชใ นระบบบรกิ ารสขุ ภาพของประเทศ(17)เอกสารอา งองิ1. แนวทางการวนิ ิจฉยั โรคและภัยจากการประกอบอาชพี เบ้ืองตน . สาํ นักโรคจากการประกอบอาชพี และ สิง่ แวดลอม กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสขุ . 25532. Arunpongpaisal S, Kongsuk T, Maneeton N, Maneeton B, Wannasawek K, Leejongpermpoon J. Development and validity of two-question-screening test for depressive disorders in Thai I-san community. J Psychiatr Assoc Thailand. 2006;52(2):138- 48.3. กรมควบคมุ โรค. การประเมนิ โอกาสเส่ยี งตอ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ดในผปู ว ยเบาหวานและความดนั โลหิต สูง. สาํ นักงานกจิ การโรงพมิ พอ งคก ารสงเคราะหท หารผานศกึ พ.ศ.2558.4. Chobanian AV, Bakris GL, Black HR, Cushman WC, Green LA, Izzo JL, Jr., et al. Seventh report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. Hypertension. 2003 Dec;42(6):1206-52.5. Pirozzo S, Papinczak T, Glasziou P. Whispered voice test for screening for hearing impairment in adults and children: systematic review. BMJ. 2003 Oct 25;327(7421):967.6. Smeeth L, Iliffe S. Community screening for visual impairment in the elderly. The Cochrane database of systematic reviews. 2006 (3):CD001054.7. วชิ ัย เทยี นถาวร และคณะ. ความชกุ ของพาหะธาลสั ซีเมยี ในประเทศ ไทย. วารสารโลหติ วทิ ยาและเวช ศาสตรบรกิ ารโลหติ 2549;16:307-12.8. Goff DC, Jr., Lloyd-Jones DM, Bennett G, Coady S, D'Agostino RB, Gibbons R, et al. 2013 ACC/AHA guideline on the assessment of cardiovascular risk: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines. Circulation. 2014 Jun 24;129(25 suppl 2):S49-73.9. Hsia SH. Non-HDL cholesterol: into the spotlight. Diabetes care. 2003 Jan;26(1):240-2.10. Boekholdt SM, Arsenault BJ, Mora S, Pedersen TR, LaRosa JC, Nestel PJ, et al. Association of LDL cholesterol, non-HDL cholesterol, and apolipoprotein B levels with risk of 37
cardiovascular events among patients treated with statin: a meta-analysis. Jama. 2012 Mar 28;307(12):1302-9.11. Sankaranarayanan R, Ramadas K, Thara S, Muwonge R, Prabhakar J, Augustine P, et al. Clinical breast examination: preliminary results from a cluster randomized controlled trial in India. J Natl Cancer Inst 2011;103(19):1476-80.12. Vesco KK, Whitlock EP, Eder M, Lin J, Burda BU, Senger CA, et al. Screening for Cervical Cancer: A Systematic Evidence Review for the U.S. Preventive Services Task Force. Evidence Synthesis No. 86. AHRQ Publication No. 11-05156- EF-1. Rockville, MD: Agency for Healthcare Research and Quality; May 2011.13. Gaffikin L, Blumenthal PD, Emerson M, Limpaphayom K, Royal Thai College of O, Gynaecologists JCCCPG. Safety, acceptability, and feasibility of a single-visit approach to cervical-cancer prevention in rural Thailand: a demonstration project. Lancet 2003;361(9360):814-20.14. Mandelblatt JS, Lawrence WF, Gaffikin L, Limpahayom KK, Lumbiganon P, Warakamin S, et al. Costs and benefits of different strategies to screen for cervical cancer in less- developed countries. J Natl Cancer Inst 2002;94(19):1469-83.15. Hewitson P, Glasziou P, Irwig L, Towler B, Watson E. Screening for colorectal cancer using the faecal occult blood test, Hemoccult. Cochrane Database Sys Rev 2007 (1):CD001216.16. Hol L, Wilschut JA, van Ballegooijen M, van Vuuren AJ, van der Valk H, Reijerink JC, et al. Screening for colorectal cancer: random comparison of guaiac and immunochemical faecal occult blood testing at different cut-off levels. Br J Cancer 2009;100(7):1103-10.17. Khuhaprema T, Sangrajrang S, Lalitwongsa S, Chokvanitphong V, Raunroadroong T, Ratanachu-Ek T, et al. Organised colorectal cancer screening in Lampang Province, Thailand: preliminary results from a pilot implementation programme. BMJ open 2014;4(1):e003671. 38
39
แนวทางการตรวจสุขภาพ ทีจ่ าํ เปนและเหมาะสม สาํ หรับกลมุ วยั ผสู งู อายุ (อายุ 60 ปขึน้ ไป) 40
41
ตารางท่ี 3 การตรวจสุขภาพที่จําเปน และเหมาะสมสาํ หรับกลุมวยั ผสู งู อายุ (อายุ 60 ปข น้ึ ไป) การตรวจสขุ ภาพ อายุ (ป) 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80+1. การซักประวัต†ิ ******************** *2. การใชแ บบประเมนิ สุขภาพ† ******************** *3. การตรวจรา งกาย-การตรวจรา งกายประจําป† †-ตรวจตาโดยทีมจักษุในความดแู ลของจกั ษุแพทย ******************** *ฝ-ตกรอวบจเรตมา(นCมBโEด)ย‡แพทย/ บคุ ลากรสาธารณสขุ ทไี่ ดร บั การ4. การตรวจทางหองปฏิบตั ิการ 2-4 ป ทุก 1-2 ป ********** ตรวจตามความเหมาะสมการตรวจเลอื ด-ความสมบูรณข องเมด็ เลอื ด (CBC)-ระดบั น้าํ ตาลในเลือด (FPG) ********** *-ระดับไขมนั คอเลสเตอรอลในเลือด(Total cholesterol & HDL cholesterol) ** * * * * * * * * * * * * * * * * * * * **** *-ระดบั serum creatinine (Cr) ดูการทาํ งานของไต * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *การตรวจปสสาวะ5.การตรวจคดั กรองมะเร็ง ******************** *-มะเรง็ ปากมดลูก: Pap smear ** ตรวจตามความเหมาะสม-มะเรง็ ลาํ ไสใหญ: การตรวจหาเลือดในอจุ จาระ (FOBT) * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *†ดตู ารางท่ี 3.1 ††ดตู ารางท่ี 3.2 ‡เฉพาะผหู ญงิ *แนะนําใหท าํCBE = Clinical Breast Examination, CBC = Complete Blood Count, FPG = Fasting Plasma Glucose, FOBT = Fecal Occult Blood Test 42
ตารางที่ 3.1 การซกั ประวตั แิ ละประเมินสขุ ภาพ ในการตรวจสุขภาพท่จี ําเปน และเหมาะสม สําหรับกลมุ วยั ผูสูงอายุ (อายุ 60 ปขน้ึ ไป) การตรวจประจําป ปล ะครง้ั ทุกป ตัง้ แตอ ายุ 60 ป ข้ึนไป *การซักประวัติ เพื่อคนหาความผิดปรกตแิ ละประเมนิ ความเส่ียงดา นสขุ ภาพสุขภาพท่วั ไปการสบู บหุ ร/ี่ ดม่ื สรุ า/สารเสพตดิการสมั ผสั วัณโรค และบคุ คลในครอบครัวทเี่ ปน วัณโรค ในชว ง 5 ปการกลืน/ สําลกัการมองเหน็ &การไดย ินการหกลมการกล้ันปส สาวะไมอ ยูการใชแ บบประเมนิ สขุ ภาพภาวะโภชนาการดวยแบบ Thai mini nutrition assessment (MNA) ค1ประเมนิ ความเส่ยี งโรคหวั ใจ และหลอดเลอื ดดว ยแบบประเมนิ Thai CV risk score ค1(แบบไมใชค าไขมันในเลอื ด)ประเมินความเส่ียงโรคกระดกู พรุนดว ย OSTA index (เลือกใช OSTA ตามความ ค1เหมาะสม)ประเมินสมรรถภาพสมอง ดว ย Modified IQCODE (65 ปขึ้นไป) ค1ประเมินภาวะซึมเศรา ดวยแบบคดั กรองโรคซึมเศราชนิด 2 คาํ ถาม ค1การประเมินการทาํ กจิ วัตรประจําวนั พ้นื ฐานดวย Barthel ADL index ค1กรณีท่ีซกั ประวตั ิแลวพบวามีความเส่ียง ง1ประเมินระดบั การตดิ นิโคตนิ ในผสู บู บุหรด่ี วย Fagerstrom Testประเมินปญ หาจากแอลกอฮอล ดวย AUDITประเมนิ การใชส ารเสพตดิ ดว ย แบบคัดกรอง V2ADL = Activity daily living, AUDIT = Alcohol Use Disorders Identification Test, CV = Cardiovascular,Modified IQCODE = Modified Informant Questionnaire on Cognitive Decline in the Elderly,OSTA = Osteoporosis Self-Assessment Tool for Asians* = คณุ ภาพของหลักฐาน (quality of evidence) 43
ตารางที่ 3.2 การตรวจรางกาย ในการตรวจสุขภาพทจ่ี าํ เปน และเหมาะสม สาํ หรับกลมุ วัยผสู ูงอายุ (อายุ 60 ปขึ้นไป) การตรวจประจําป ปละครง้ั ทุกป ต้ังแตอ ายุ 60 ป ข้ึนไป *การตรวจรางกาย เพ่ือคนหาความผิดปรกตแิ ละประเมนิ ความเสยี่ งดา นสขุ ภาพ วัดความดนั โลหติ (อยา งนอ ย 1 คร้งั ตอป เพอ่ื คดั กรองความดนั โลหิตสงู ) ก1 คลําชพี จร (เพอ่ื คดั กรองหวั ใจเตน ผดิ จงั หวะ) ค1 (Atrial Fibrillation มีความสัมพนั ธก ับการเกิดโรคหลอดเลือดสมอง (stroke))คาํ นวณหาดชั นมี วลกาย (BMI, Mindex หรอื Demiquet)ชง่ั นํ้าหนกั ค1วดั สวนสงูวัด demi-span (ในคนอายุ 65 ปข ึ้นไป หรือไมส ามารถวดั สว นสูงได)วัดรอบเอว (เพอื่ ประเมนิ ความเสี่ยง metabolic syndrome) ค1ตรวจรางกายตามระบบ ง1ตรวจชองปากและฟน (โดย ทันตแพทย หรอื ทนั ตาภบิ าล เพ่อื คดั กรองความผดิ ปรกติ ข3ในชอ งปากโดยรวม อาทิ ไมมีฟน เหงือกรน สภาพฟน เทยี ม) ค1ตรวจการไดย ินดวย finger rub testตรวจสายตาดว ย Snellen eye chart ง1ตรวจตา โดยทมี จกั ษุในความดแู ลของจกั ษแุ พทย ง1(คดั กรองความผิดปรกตขิ องตาโดยรวม อาทิ ความดนั ลกู ตาเพอื่ ตรวจคัดกรองตอหนิทกุ 2-4 ป ในชวงอายุ 60-64 ป และทกุ 1-2 ปเ มื่อ 65 ปขน้ึ ไป) ก2ตรวจเตานมโดยแพทย/ บคุ ลากรสาธารณสขุ ทไี่ ดร บั การฝก อบรม (CBE) †(เพือ่ ตรวจหามะเรง็ เตานม อายุ 30-39 ป ตรวจทุก 3 ป อายุ 40 ปข ้ึนไป ตรวจทกุ 1 ปอายุ 70 ปข ้ึนไป แนะนําใหตรวจตามความเสี่ยง)* = คุณภาพของหลกั ฐาน (quality of evidence)BMI = body mass index หรอื ดชั นีมวลกายโดยท่วั ไปMindex = ดชั นีมวลกายของผูส งู อายเุ พศหญงิ Demiquet = ดชั นีมวลกายของผสู ูงอายุเพศชายdemi-span = ระยะจากรอยเวาท่ีขอบบนของกระดูกอก (suprasternal notch) ไปถึงบรเิ วณขอตอกระดูกฝามือกับกระดูกน้ิวมือ†เฉพาะผูหญิง (metacarpopha- langeal joint) ตําแหนงระหวางโคนน้ิวกลางกับโคนน้ิวนาง CBE = Clinical Breast Examination 44
Search
