Τα παρεπόμενα του ρήματος

ΡΗΜΑ Ορισμός – ΛειτουργίαΜε τα ρήματα σχηματίζουμε φράσεις με ακέραιο νόημα που λέγονται προτάσεις.Το ρήμα αποτελεί τον συντακτικό πυρήνα της πρότασης:  Οι υπόλοιποι όροι εξαρτώνται από αυτό  Λειτουργεί ως γέφυρα μεταξύ των όρωνΤο ρήμα αποτελεί από συντακτική άποψη το κεντρικό στοιχείο πάνω στο οποίοστηρίζεται η πρόταση της νέας ελληνικής. Με αυτό εκφράζεται στον λόγο η ενέργειαή η κατάσταση του υποκειμένου του ρήματος Το ρήμα και τα παρεπόμενά τουΤα παρεπόμενα του ρήματος , δηλαδή οι πληροφορίες που μας δίνει είναι: 1. Φωνή 2. Διάθεση 3. Έγκλιση 4. Χρόνος 5. Πρόσωπο 6. Αριθμός 7. ΣυζυγίαΦΩΝΕΣ: κατηγοριοποιούν το ρήμα βάσει της κατάληξης  Ενεργητική φωνή με κατάληξη –ω, ώ ( ακούω, γελώ, μπορώ)  Παθητική φωνή με κατάληξη – μια ( δένομαι, αγαπιέμαι, αρνούμαι, εξαρτώμαι, κοιμάμαι )Πολλά ρήματα έχουν μόνο ενεργητική φωνή : (αναπνέω, αργώ, βγαίνω, βήχω, κολυμπώ,λάμπω, λείπω, μένω, μοιάζω, νιώθω, ξέρω, τρέχω, φεύγω).Μερικά επίσης ρήματα έχουν μόνο παθητική φωνή.(αγωνίζομαι εξελίσσομαι προσεύχομαι αισθάνομαι επισκέπτομαι ρεύομαι απεχθάνομαιεργάζομαι σέβομαι απογειώνομαι έρχομαι σιχαίνομαι αποχωρίζομαι ερωτεύομαισκέφτομαι αρνούμαι εύχομαι στέκομαι αστειεύομαι θυμάμαι συμπεριφέρομαιασχολούμαι κάθομαι συνεννοούμαι αφηγούμαι κατάγομαι υποπτεύομαι βαριέμαικοιμάμαι υπόσχομαι βιάζομαι λυπάμαι υποψιάζομαι γίνομαι μιμούμαι φαίνομαιδέχομαι ντρέπομαι φημίζομαι διηγούμαι ονειρεύομαι φοβάμαι διαμαρτύρομαιοργίζομαι φτερνίζομαι ειρωνεύομαι παραιτούμαι χαίρομαι εκδικούμαι παραπονιέμαιχασμουριέμαι εκμεταλλεύομαι περιποιούμαι χειρίζομαι εμπιστεύομαι προσγειώνομαιχρειάζομαι)

ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ: Κατηγοριοποιούν το ρήμα βάσει της σημασίας. Ενεργητικής διάθεσης: τα ρήματα που δηλώνουν ότι το υποκείμενο ενεργεί. ( ο τεχνίτης διορθώνει τη βρύση) Τα ενεργητικά ρήματα χωρίζονται σε :  Μεταβατικά , που δηλώνουν ότι η ενέργειά τους μεταβιβάζεται σε κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. Το πρόσωπο , ζώο ή πράγμα στο οποίο μεταβιβάζεται η ενέργεια του ρήματος λέγεται αντικείμενο. ( Ο γεωργός οργώνει το χωράφι)  Αμετάβατα , των οποίων η ενέργεια δε μεταβιβάζεται σε κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. ( Τα παιδιά τρέχουν ). Παθητικής διάθεσης : τα ρήματα που δηλώνουν ότι το υποκείμενο δέχεται μια ενέργεια του ρήματος .( Το δωμάτιο φωτίζεται από την λάμπα). Μέσης διάθεσης : τα ρήματα που δηλώνουν ότι το υποκείμενο δέχεται μια ενέργεια από τον εαυτό του ( Ο Γιάννης ντύνεται). Ουδέτερης διάθεσης: τα ρήματα που δηλώνουν ότι το υποκείμενο βρίσκεται σε μια κατάσταση.( Ο πατέρας ξεκουράζεται ). Τα ρήματα που έχουν μόνο παθητική φωνή και είναι ενεργητικής διάθεσης λέγονται αποθετικά. ( αισθάνομαι, εύχομαι, φοβάμαι…….).ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ: Οι διάφορες μορφές που παίρνει το ρήμα ( τροπικότητα του ρήματος) για ναδείξουμε αν η πράξη που περιγράφουμε είναι:  Πραγματική / βέβαιη ( Οριστική) Ο ήλιος λάμπει  Επιθυμητή / αβέβαιη ( υποτακτική) Μακάρι να έρθει  Αν απαιτούμε την πραγματοποίηση της ( προστακτική). Άκουσέ με! ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Ο Γιάννης έφυγε / Ο Γιάννης ήθελε να φύγει / Γιάννη! Έφυγες! Οριστική Υποτακτική ΠροστακτικήΣΥΖΥΓΙΕΣ: είναι ένα σύνολο ρημάτων που έχουν ιδιαίτερη, χαρακτηριστική κλίση. Οισυζυγίες είναι δύο , ανάλογα με τη μορφή που έχουν στο α' πρόσωπο του ενεστώτα. ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΤΟΝΙΣΜΟΣ Ενεστώτας Ενεστώτας Ενεστώτας Ενεστώτας ενεργητικής παθητικής ενεργητικής παθητικήςΑ΄συζυγία -ω -ομαι παραλήγουσα προπαραλήγουσαΒ΄συζυγία π.χ. λύνω λύνομαι λύνω λύνομαι -ώ -ούμαι, -ιέμαι λήγουσα παραλήγουσα π.χ. αδικώ αδικούμαι, αδικώ αδικούμαι -ώ/-άω αγαπιέμαι (παραλήγουσα π.χ. αγαπώ/αγαπάω αγαπάω)

ΧΡΟΝΟΙ: ονομάζονται οι μορφολογικοί τύποι του ρήματος με τους οποίους δηλώνεται πότεγίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Οι χρόνοι είναι τριών ειδών:α) οι παροντικοί, που δηλώνουν ότι κάτι γίνεται στο παρόν (ενεστώτας, παρακείμενος)β) οι παρελθοντικοί, που δηλώνουν ότι κάτι έγινε στο παρελθόν (παρατατικός, αόριστος,υπερσυντέλικος)γ) οι μελλοντικοί, που δηλώνουν ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον (συνοπτικός μέλλοντας,εξακολουθητικός μέλλοντας, συντελεσμένος μέλλοντας).Πρέπει να επισημανθεί ότι τη χρονική αυτή διάσταση την εκφράζουν κυρίως οι τύποιτης οριστικής έγκλισης.Ενεστώτας  τώρα/συνέχειαΠαρακείμενος  έχω + ρήμαΑόριστος  χτες / μια φοράΠαρατατικός χτες / συνέχειαΥπερσυντέλικος  είχα + ρήμαΣυνοπτικός Μέλλοντας  αύριο /μια φορά , Θα έχω + ρήμα ( θέμα Αορίστου)Εξακολουθητικός Μέλλοντας  αύριο/ συνέχεια , θα έχω + ρήμα ( θέμα Ενεστώτα)Συντελεσμένος Μέλλοντας  θα έχω + ρήμαΘΕΜΑ. ΚΑΤΑΛΗΞΗ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ: Θέμα ονομάζεται το πρώτο μέρος του ρηματικούτύπου, το οποίο κατά την κλίση του ρήματος μένει αμετάβλητο.δηλώνω δηλών-  το ενεστωτικό  το αοριστικόΑπό το ενεστωτικό θέμα σχηματίζονται ο ενεστώτας, ο παρατατικός και ο εξ.Μέλλοντας. ενεστώτας → δηλών-ω δηλών-ομαι παρατατικός → δήλων-α δηλών-ομαιεξακολ. μέλλοντας → θα δηλών-ω θα δηλών-ομαι.

Από το αοριστικό θέμα του ενεργητικού αόριστου σχηματίζονται ο αόριστος και οσυνοπτικός μέλλοντας. αόριστος → δήλωσασυνοπτικός μέλλοντας → θα δηλώσωΚΑΤΑΛΗΞΗ: είναι το τελευταίο μέρος του ρηματικού τύπου, το οποίο κατά την κλίση τουρήματος αλλάζει.Δηλών –ω, δηλών-εις…….. δηλών-ουνΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ: ονομάζεται ο τελευταίος φθόγγος του θέματος, π.χ. το ν στο δηλών-ω. Οχαρακτήρας του ενεστωτικού θέματος ονομάζεται ενεστωτικός χαρακτήρας, ενώ τουαοριστικού αοριστικός χαρακτήρας. Ρήμα Θέμα Χαρακτήρας Κατάληξη Αόριστος Τρέχω Τρέχ- -χ -ω -ξ Πλέκω Πλεκ- -κ -ω -ξ Ανοίγω Ανοίγ- -γ -ω -ξ Βάφω Βάφ- -φ -ω -ψ Κρύβω Κρύβ- -β -ω -ψΚαλύπτω Καλύπτ- -πτ -ω -ψ Λύνω Λύν- -ν -ω -σΔιαβάζω Διαβάζ- -ζ -ω -σ