Ihlamur_Budama ve Bakımı_TASLAK

man bölge BURSA 2022 1

2

ÖNSÖZ SşeüÖkriNdldüSerÖüliZeşblÖeitlNiirlmSoÖersmZi,anülyköentveemiyöilrkeelehrailkçeınrçıneveospitnidmeu; mormfaayndaklaaynnmaakslaınrıamıszuınnuelnmaiysiı amaçlanmaktadır. TüÖrNk SoÖrmZancısı önceleri odun kaynağı olarak görülen ormanlarımızın günümüzde çok yönlü faydalanma fonksiyonlarını tespit edip ortaya koymuştur. Ihlamur ağacından endüstriyel odun olarak yararlanıldığı gibi çiçeğinden de yaGraİRrlaİŞnıÖlmNaSkÖtaZdıÖr.NIShlÖamZur ormanlarının sosyal, kültürel ve estetik fonksiyonları yanında çiçeğinden dolayı Bursa ekonomisine katkısı küçümsenemez. TeÖbNliğSdÖe ZaÖmNaçSgÖöZsterilmiş ve Amenajman Planında saha ayrılmış ancak üretimin kalite ve miktarını artırıcı teknik belirlenmemiştir. Ihlamur çiçek üretiminin sürdürülebilirliği, üretim potansiyelinin artırılması, üretim teknikleriyle verimliliğin artırılması, yerel halkın istihdamı, ekonomilerine destek sağlanması için ıhlamur ormanlarında çiçek/çiçek sapı yaprakçığı(brakte) faydalanmasına yönelik bitkisel üretim fonksiyonlu ıhlamur ormanlarında bakım çalışması tekniklerini belirlenmesini zaruri kılmıştır. Genel Müdürlüğümüzce Silvikültür Dairesi Başkanlığı, Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Dairesi Başkanlığı ile Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığı uzmanlarından bir komisyon oluşturulmuş ve yeni araştırma sonuçları ortaya çıkıncaya kadar Orman Genel Müdürlüğümüzün 07.04.2021 tarih ve E-49034560-170.01-808739 sayılı emirleri doğrultusunda çalışmaların yürütülmesine karar verilmiştir. Bu emir dâhilinde yapılacak çalışmalarda Amenajman Planında “Bitkisel Üretim Fonksiyonunda” bulunan Ihlamur alanlarında çiçek verimini artıracak bakım çalışmalarının yapılarak en yüksek miktarda ve en kaliteli ıhlamur çiçeğini üretmeye odaklanılmıştır. Orman Amenajman Planlarında Bitkisel Ürünler İşletme Sınıfına ayrılan ıhlamur ormanlarında çiçek/çiçek sapı yaprakçığı(brakte) faydalanmasında en yüksek verimin alınması, üretimde sürekliliğin sağlanması, koruma-kullanma dengesi gözetilerek üretiminin planlanması esas amaç olup Bitkisel Ürünler İşletme Sınıfına ayrılan ıhlamur ormanlarında \"Faydalanma ve Bakım Planı\" ivedilikçe yapılacaktır. Mustafa ÜLKÜDÜR Bursa Orman Bölge Müdürü 3

4

İÇİNDEKİLER GİRİŞ ___________________________________________________________________________________ 7 1. AMAÇ _____________________________________________________________________________ 9 2. IHLAMUR BİTKİ ÖZELLİKLERİ___________________________________________________________ 10 2.1 Bilimsel Künye ___________________________________________________________________ 10 2.2 Genel Özellikleri __________________________________________________________________ 11 2.3 Literatürde Yapılan İncelemeler. _____________________________________________________ 13 3. BURSA ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜNDE YAYILIŞI VE ORMAN KURULUŞLARI ___________________ 15 4. IHLAMURDAN FAYDALANMA ALANLARI _________________________________________________ 17 4.1 Odunu ve Kullanımı_____________________________________________________________ 17 4.2 Ihlamur Çiçeği Üretim-Tüketim____________________________________________________ 17 4.3 Ihlamur Balı ___________________________________________________________________ 17 5. TOPLAMA, KURUTMA, SAKLAMA İŞLEMLERİ ______________________________________________ 20 5.1 Toplama yapılırken dikkat edilmesi gereken unsurlar:__________________________________ 21 5.2 Kurutma yapılırken dikkat edilmesi gereken unsurlar:__________________________________ 21 6. IHLAMUR ORMANLARINDA BAKIM VE FAYDALANMA _________________________________________ 23 A. EKONOMİK FONKSİYONLU ORMANLAR: _________________________________________________ 23 A.1. Bitkisel Ürünler İşletme Sınıfına Ayrılmış Ihlamur Ormanlarında: _________________________ 23 A.1.1. Aralama: _____________________________________________________________________ 23 A.1.2. Budama: _____________________________________________________________________ 24 A.1.2.1. Taç Budaması: ______________________________________________________________ 24 A.2. Diğer İşletme Sınıfına Ayrılmış Ihlamur Ormanlarında: __________________________________ 26 B. EKOLOJİK VE SOSYO KÜLTÜREL FONKSİYONLU ORMANLAR:__________________________________ 26 B.1. Statülü Orman Fonksiyonlarında: ___________________________________________________ 26 B.2. Koruma Değeri Yüksek Özellikli Orman Fonksiyonlarında: _______________________________ 27 B.3. Diğer Orman Fonksiyonlarında _____________________________________________________ 27 C. ÇİÇEK ÜRETİMİ AMAÇLI AĞAÇLANDIRMA VE BAHÇE TESİSİ: __________________________________ 28 7. ARALAMA PROGRAMI _______________________________________________________________ 29 8. BUDAMA PROGRAMI ________________________________________________________________ 30 9. AĞAÇLANDIRMA PROGRAMI __________________________________________________________ 31 10. BAHÇE TESİS PROGRAMI _______________________________________________________________ 31 5

Kaynak: Tuttu ve ark. Ihlamur Çiçeğinin Türkiye’deki Hasat Miktarları veEtnobotanik Kullanımı, Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 2017, 3 (1) 60-66Anatolian Journal of Forest Research 6

İR GİRRİİŞŞ Bursa Orman Bölge Müdürlüğünün çalışma alanı içerisinde olan Bursa, Yalova ve Bilecik illerinde Ihlamur türünün ekolojik isteklerine cevap verecek geniş alanlar bulunmaktadır. Her derde deva hastalığa şifa olarak bilinen ıhlamuru biraz yakından tanıyalım. Ihlamur; Ihlamurgiller (tiliaceae) familyasından Tilia cinsini oluşturan 30 kadar ağaç türünün ortak adıdır. Her yıl yaprakları dökülen bu ağaçlar, Kuzey Amerika'dan Meksika'ya, Avrupa’dan Asya’ya ve Japonya' ya kadar ılıman bölgelerde (65.enleme kadar) her yerde (ormanlarda) doğal olarak yetişir. Ayrıca Avrupa ve Kuzey Amerika’da kültürü yapılmakta olup Ülkemizde Marmara, Batı Karadeniz, Orta Toroslar ve Kuzey Anadolu’da yayılış gösteren 20-30 m boyunda sık dallı, geniş piramit tepeli bir ağaçtır. Çoğunluğu ağaç, bazıları da boylu çalı halinde kışın yaprağını döken bitkilerdir. Sürgünleri çıplak veya tüylüdür. Yaprakları yürek biçimindedir. Çiçekleri kurutularak çay gibi içilen ıhlamur, çok geç Haziran-Temmuzda çiçek açar. Gösterişli ve hoş kokulu çiçekleri vardır. 7

BURSA ORMAN BÖLGE ALANLAR KARŞILAŞTIRMASI Bursa Bölge Müdürlüğü Alanı 1.575.308 ha. Ormanlık Alan 761.597 ha. Verimli Orman Alanı 491.755 ha. Bozuk Orman Alanı 269.842 ha. Ihlamur Orman Alanı 7.866 ha. Bozuk Ihlamur 100 ha. Çiçek Toplanabilir Alan Envanteri yok Ülkemiz ormanlarında ıhlamurun 4 türü bulunur. Ihlamur olarak bilinen Tilia (Tiliaceae) türlerinin çiçekleri bitki çayı olarak halk arasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bursa Orman Bölge Müdürlüğünde yaygın olarak Gümüşi ıhlamur (Tilia tomentosa) vardır. Sıcak ve ılıman iklim koşullarında yetişir. Nisbi nemi yüksek yerlerden hoşlanır. Donlara duyarlıdır. Kirli hava şartlarına ve rüzgara dayanıklıdır. 8

1. AMAÇ Anayasamızın 169. Maddesi hükmü gereğince ve 170. Maddesi gereği orman köylülerinin korunması amaçlarının gerçekleştirilmesi, ormancılık faaliyetlerimizin önceliklerimizin belirlenmesinde en önemli ilke olmaktadır. Bursa Orman Bölge Müdürlüğü çok çeşitli ekolojik çeşitliliğe sahiptir. Bu zengin ekolojide ekonomimize ve orman halk ilişkilerine önemli katkılar sağlayan Ihlamur gibi bir türün yetişmesine uygun alanlara sahip bulunmaktayız. Bursa Orman Bölge Müdürlüğü Amenajman Planlarında Bitkisel Üretim işletme sınıfına ait ormanlarda üretim ve faydalanmanın düzenlenmesine yönelik yapılacak faydalanma ve bakım çalışmalarının usul ve tekniğinin düzenlenmesidir. Orman Amenajman Planlarında Bitkisel Ürünler İşletme Sınıfına ayrılan ıhlamur ormanlarında çiçek/çiçek sapı yaprakçığı(brakte) faydalanmasında en yüksek verimin alınması, üretimde sürekliliğin sağlanması, koruma-kullanma dengesi gözetilerek üretiminin planlanması esas amaç olup Bitkisel Ürünler İşletme Sınıfına ayrılan ıhlamur ormanlarında \"Faydalanma ve Bakım Planı\" yapılacaktır. Ihlamurun çiçek/çiçek sapı yaprakçığı(brakte) veriminin arttırılmasına yönelik bakım çalışmaları ile faydalanma birbirinden ayrılmaz teknik faaliyetler olduğundan, bu konudaki planlama, program-bütçe ile takip ve kontrolün aynı birim tarafından yapılması gerekmektedir. Bu itibarla; Çalışmalar için ihtiyaç duyulacak ödenek, Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Dairesi Başkanlığı Döner Sermaye bütçesinin ilgili hesap faslından karşılanacaktır. Konuyla ilgili mevzuat ve diğer düzenlemeler Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Dairesi Başkanlığınca ivedilikle hazırlanacaktır. Çalışmalara ait program ve bütçe Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Şube Müdürlüğünce oluşturulacak, takip ve kontrolü de aynı Şube Müdürlüğünce yapılacaktır. 9

2. IHLAMUR BİTKİ ÖZELLİKLERİ 2.1 Bilimsel Künye Alem : Plantae - Bitkiler Bölüm : Kapalı Tohumlu Sınıf : Takım : Çift Çenekli Familya : Malvales Cins : Yaygın Tür : Malvaceae (Tiliaceae) Ihlamurgiller Türkçe Adı : Tilia - Ihlamur İklim İsteği : Tilia tomentosa Moench. Tilia platyphyllos Scop. Tilia cordata Tilia rubra DC. Gümüşi Ihlamur Büyük Yapraklı Ihlamur Küçük Yapraklı Ihlamur Kafkas Ihlamuru Sıcak ve ılıman iklim koşullarında yetişir. Nisbi nemi yüksek yerlerden hoşlanır. Donlara duyarlıdır. Işık İsteği : Güneş sever (Yarı gölge ağacı) Toprak İsteği : Derin, serin yumuşak, besin ve madence zengin, Nem İsteği: ılımlı humuslu süzek toprakları sever. Kireçli Ortalama Boy : topraklarda da yetişmektedir. Tuzlu topraklardan Ortalama İzdüşüm : kaçınır. Yüksek ve Orta 35-40 m. boy yapar. 15m2 10

2.2 Genel Özellikleri İnceleme Alanı olan Bursa Orman Bölge Müdürlüğü, Yeniköy Orman İşletme Şefliğinde yayılış gösteren gümüşi ıhlamur (Tilia tomentosa) 35-40 m’ye kadar boylanan ve kışın yaprak döken ağaçlardır (Akkemik, Ü., 2018). (1) Ağacın kabuğu, grimsi renktedir (2) Yapraklar, alternate (almaşlı) dizilişli olup, lamina (yaprak ayası) bütün, genellikle yaprak ayası kâlp biçiminde ve yaprak tabanı ise asimetriktir. Yaprak, genişçe bir yumurtanın boyuna kesiti şeklinde olup, geniş olan kısmından sapa bağlı olup, 7 – 13 X 5,5 – 10 cm. boyutlarındadır. (3) Yaprağın uç kısmı sivri olup, kenarları testere dişi gibi dişlidir. Yaprağın üst yüzü genellikle tüysüz, alt yüzü ise, beyazımsı yıldız şeklinde ve keçemsi tüylerle kaplıdır. Yaprak sapı, 4,5 – 6 cm. kadar boyda olup, yine tüylerle kaplıdır. Çiçekler, sarımtrak beyaz renkli ve 7 – 10 kadar çiçekten meydana gelen çiçek topluluğu şeklindedir. (4) Bu çiçek topluluğu, sarkar vaziyette durur. Çiçek demetini taşıyan ortak sapın dip tarafında, parmak şeklinde “bracte” vardır. Bu bracte, çiçeklerden meyve meydana geldiğinde, meyvenin ve içinde taşıdığı tohumun, uçmak suretiyle yeni hayat alanlarına gitmesini sağlayan kanat şeklinde bir strüktürdür. Çiçekler genellikle Haziran ayı civarında açarlar. 11

 Tilia tomentosa (Gümüşi Ihlamur), yaprak döken ormanlarda, 50 – 400 m. rakımlar arasında yetişmektedir. Dünyada başlıca dağılım gösterdiği yerler; Balkanlar, Romanya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Ukrayna’nın batı bölgeleridir. Bir Avrupa – Sibirya elementidir. Ülkemizde ise; Marmaranın Kuzeyi, Istranca Dağları, Tekirdağ, İstanbul Belgrad Ormanları, Şile, İstanbul, Bolu, Adapazarı, Zonguldak, Karabük, Çanakkale, Bayramiç, İzmir ve Hatay civarı, başlıca dağılım gösterdiği bölgelerdir.  Tilia platyphyllos Scop. (Büyük Yapraklı Ihlamur) : Bu ıhlamur türü ise, genellikle kireçtaşından meydana gelmiş olan yerlerde ve / veya karışık ormanlarda, 1000 – 1500 m. arasında rakımlarda yetişir. Ülkemizde, Trabzon Sümela, Çanakkale ve Isparta civarında, dağılım gösterir. Ayrıca şehir parklarında yaygın kullanılmıştır.  Tilia cordata Miller (Küçük Yapraklı Ihlamur) : (Little – leafLinden) (Common lime) Bu ıhlamur ülkemizde doğallığı tartışılan bir türdür. Tilia cordata’nın ülkemizde İstanbul ve Tekirdağ il sınırları içerisinde doğal yayılış gösterdiği belirlenmiştir(Oral D. 20131).  Tilia rubra DC. subsp. caucasica (Rupr.) V. Engler: Bu ıhlamur türü, genellikle yaprak döken karışık ormanlarda yetişir. Anavatanı Kafkasya’dır. Ülkemizde, Bolu, Zonguldak, Samsun, Giresun, Gümüşhane, Çoruh Havzası, Kars, Çanakkale ve İzmir civarında dağılım gösterir. 1 Oral D.;Türkiye İçin Doğal Bir Ihlamur: Tilia Cordata Miller (Küçük Yapraklı Ihlamur); T-1196/11012001 nolu İ.Ü. Araştırma Projesi 12

2.3 Literatürde Yapılan İncelemeler. Orman kaynaklarımızın en iyi şekilde işletilmesi, ülke ve yöre halkının optimum faydalanmasına sunulması için bitkisel üretim fonksiyonlu ıhlamur ormanlarında gerekli bakım çalışmaları önceki çalışmalardan taranmıştır. Ihlamur ağacından endüstriyel odun olarak yararlanıldığı gibi çiçeğinden de yararlanılmaktadır. Ihlamur ormanlarının sosyal, kültürel ve estetik fonksiyonları yanında çiçeğinden dolayı ülke ekonomisine katkısı küçümsenemez.  Ihlamurun çiçek üretimine yönelik literatürde oldukça sınırlı veriye ulaşılmaktadır (Clark ve Matheny 2010)2. Arıcılık bakımından değerlendirildiğinde ıhlamur balı en kaliteli çiçek ballarının başında gelmekte ve yöre halkı tarafından bu amaçla faydalanılmaktadır (Parlak vd.2019)3.  Yetiştiği hemen her ülkede form verme amaçlı tepe ve dal budanması (pollarding) yapılarak ıhlamurlar hem çiçek hasadı hem de hayvan yemi olarak değerlendirilmektedir ( Helen J. 2003)4.  Ihlamurda sadece çiçek verimi için değil yüksek kalite kereste için de budama önerilmektedir (J. Coello)5.  Yoğun sürgün elde etmek için tepe ve dal budanması önerilmektedir (E. F. Gilman)6.  Ihlamurlarda tepe ve dal budanması oldukça eski ve dayanıklı bir sistem olup (R. Bengtsson)7, budamalarla ilgili yeni deneme çalışmalarına (A. Cantero)8 da rastlanmaktadır. Şiddetli budamanın sürgün verimini artırdığı bildirilmektedir(Minelli)9. Dünyanın birçok ülkesinde Ihlamur çiçeğini artırmak (toplanabilir çiçeği artırmak) maksadıyla Ihlamur ağaçları çeşitli budamalara tabi tutulmaktadır. Ülkemizde de de ıhlamur çiçeği hasadı yapılan yerlerde hasat yapılan ağaçlar legal veya illegal olarak budanmaktadır. 2Clark and Matheny: The Research Foundation to Tree Pruning Arboriculture & Urban Forestry 2010. 36(3): 110–120 3 S. PARLAK ve Ark., 2019. Gümüşi ıhlamur (Tilia tomentosa Moench) doğal popülasyonlarında çiçek yağ verimini etkileyen fizyografik faktörler, AÇÜ Orman Fakültesi Dergisi, Yıl: 2019, Cilt: 20, Sayı:1, Sayfa:67-72 4Helen J. R. ;A study of practical pollarding techniques in northern Europe Report of a three month study tour August to November 2003 5Jaime Coello (CTFC),Limes (Tilia platyphyllos and T. cordata) for high quality timber,Centre de la Propietat Forestal 6Edward F. Gilman,Developing a preventive pruning program: Young trees.University of Florida 7Rune Bengtsson; Variation in common lime (Tilia x europaea L.) in Swedish Gardens of the 17th and 18th centuries 8Gipuzkoako Foru Aldundia-Diputación Foral de Gipuzkoa; Best Practıces’ Guıde For Pollardıng 9 Minelli A. Ve Ark.; Prunıng Intensıty And Tımıng For Platanus, Aesculus And Tilia Mature Trees In The Marche Regıon 13

Çiçek verimini arttırmaya yönelik olarak ıhlamurlarda tepe ve dal budaması yaygın olarak uygulanmaktadır. Bazı plantasyon ve budanması örnekleri aşağıdaki resimlerde görülmektedir: Şekil 2.3-1 Bulgaristandan bazı örnekler Şekil 2.3-2 İngiltereden bazı örnekler Şekil 2.3-3 Tepe ve dal budanması (Pollarding) uygulanarak şekillendirilmiş ıhlamur ağaçları (Danimarka). 14

3. IHLAMURUNBURSA ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜNDE YAYILIŞI VE ORMAN KURULUŞLARI Bursa Orman Bölge Müdürlüğü Ihlamur Ormanlarıyla bilgiler envanter tablosunda verilmiştir. Bursa Orman Bölge Müdürlüğü Amenajman Planlarında Ihlamur türlerinin karışıma girdiği alanlar haritada gösterilmiştir. Bursa Orman Bölge Müdürlüğü Amenajman Planlarında Ihlamur Alanları  Ihlamurun saf ve birinci tür olarak orman kuruluşu yaptığı.. 4631 ha  Ihlamurun ikinci tür olarak katıldığı orman kuruluşu. ...........3235 ha  Bozuk Alan………………………………………………………. 100 ha  Toplam Alan…………………………………………………… 7966 ha 15

Bursa OBM Ihlamur Ormanları 1% 58% 41% Saf ve 1. Tür 2. Tür Bozuk Bursa Orman Bölge Müdürlüğü Amenajman plan kayıtlarına göre saf ve birinci tür olarak 4631 ha, ikinci tür olarak 3235 ha ve bozuk olarak 100 ha olmak üzere; 7966 ha ıhlamur ormanına sahiptir. Ihlamur Alanlarının Fonksiyonlara Dağılışı 34% 66% Bitkisel Üretim Diğer Fonksiyon Yine Amenajman Planları incelendiğinde bu ıhlamur ormanlarının 2723 ha’ı Bitkisel Üretim işletme sınıfına ayrılmıştır. İnceleme konusu Bitkisel Üretim işletme sınıfına ayrılmış ıhlamur ormanlarından faydalanmanın çiçek üretimi şeklinde olması hedeflenmiştir. Bursa Orman Bölge Müdürlüğünde Çiçek verimi dikkate alarak yapmış olduğu envanter yoktur. Kaç hektar alanda çiçek toplanabildiği ve yıllık yaklaşık kaç ton Ihlamur çiçeği toplandığı tespit edilememiştir. 16

4. IHLAMURDAN FAYDALANMA ALANLARI 4.1 Odunu ve Kullanımı  Yazmacılıkta; Fırınlanmış ıhlamur ağacından oyularak yapılmış kalıplar üzerindeki motiflerin bez üzerine kara kalem ve elvanlı olarak iki tipte baskısıyla desenler elde edilir.  Saz ve ud yapımında; Çok kolay işlenme özelliğinden dolayı, saz ve udun “burguluk” denen kısmının yapımında kullanılır.  Kayık yapımında; Osmanlı döneminde kayık süslemelerinde çoğunlukla ıhlamur ağacı kullanılırdı. Böylelikle, Türk oymacılık sanatının eşsiz örnekleri ile bezenmesine de kolaylık sağlanırdı.  Kibrit üretiminde  Ayakkabı kalıplarında  Modelcilikte  Oymacılıkta  “Karagöz” gölge oyunundaki tasvirlerin yapımında  Kurşun kalem yapımında  Dekoratif süslemelerde kullanılır. 4.2 Ihlamur Çiçeği Üretim-Tüketim Büyük yapraklı ve küçük yapraklı ıhlamur cinslerinin içerdiği tanen ve müsilaj içeriklerinden dolayı çiçeklerinden lezzetli çaylar yapılmaktadır. Diğer çay çeşitlerinde olduğu gibi demlenilerek içilir. 4.3 Ihlamur Balı Çiçek balı ve salgı balı olmak üzere başlıca iki çeşit bal vardır. Çiçek balı bal arısının çiçek nektarlarını, salgı balı ise bal arısının bitki salgılarını toplayarak yaptığı baldır. Özellikle Yaprak bitleri bitki öz suyunu dönüştürerek bal yapımına katkı sağlarlar. Normal bala göre daha koyu ve kıvamlı olan ıhlamur balı, Türkiye'de sadece Artvin, Şile, Demirköy, Karacabey ve Yalova'da ağırlıklı olarak üretiliyor. Dağlarda bulunan ıhlamur ağaçlarının çevresine bahar aylarında yerleştirilen kovanlardaki milyarlarca arının ıhlamur çiçeklerinden topladığı nektardan oluşan bal, birçok hastalığın da tedavisinde kullanılıyor. 17

Ihlamurun Faydaları Günümüzde hala önemli olan ve yaşamsal değer taşıyan birçok ilacın temelini teşkil eden bitkiler dünyasında yapılan araştırmalar, bitkilerin içerdikleri çeşitli etken maddelerin, savunma sistemini uyarmak yolu ile gerekli korunmayı sağladığını göstermiştir. Bazı ıhlamur türlerinin immüostimülan etkileri olduğu bilinmektedir. Ihlamur çayı bekletildiğinde içindeki aktif maddeler kaybolduğundan daima taze olarak demlenip, içilmeli. Ayrıca uyku verici özelliğinden dolayı sindirimi yavaşlatabilir. Bu nedenle iki yemek arasında içmek daha faydalıdır. Bilinen herhangi bir yan etkisi yoktur, ama yine de ölçüsüzce davranmamakta fayda vardır. Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da sık sık terleme kürü uygulayan kişilerde kalp problemleri oluşabilir. 18

Bilinen faydaları aşağıda verilmiştir. (Bursa Aktarlarından derlenmiştir);  Kanı temizler, kan dolaşımını düzenler, kansızlığa iyi gelir,  Dolaşımı düzenleyici özelliği; kalp çarpıntısına, enfarktüse,  Karaciğer, damar kireçlenmesine, damar tıkanıklıklarına,  İdrar arttırıcı özelliği ile böbrek ve mesaneyi temizler, böbrek taşı ve kumunun düşmesine yardımcı olur.  Sinirleri kuvvetlendirir, melankoli, sinir spazmı gibi hastalıkları tedavi eder,  Ihlamur çayına çok az karanfil eklenirse sakinleştirici etkisi daha da artar.  Yatıştırıcı ve uyutucu etkisi ile vücuda rahatlık verir,  Spazm giderici,  Balgam söktürücü etkisi ile göğsü yumuşatır, ıhlamur çayına bol limon ve bal eklenirse öksürüğü keser,  Ateş düşürücü etkisi; ıhlamur çayı ile aspirin birlikte alındığında hafif bir antibiyotik etkisi yapar, bu yolla çocuklar da tedavi edilebilir,  Gribal enfeksiyonlarda etkili; bol limonlu ıhlamur çayı içilebilir,  Astıma, bronşite iyi gelir,  Kabızlığı giderir,  Baş ağrısı, migrene ve baş dönmelerine iyi gelir. Portakal çiçeği ile demlendiğinde migrene iyi gelir.  Sara hastalığına iyi gelir,  Burkulma ve ezilmelerden doğan ağrıları dindirir; ıhlamur çayı hazırlanıp normal ölçülere oranla bir misli fazla içilir,  Apse ve çıbanların tedavisinde, iltihapları kurutmada kullanılır, ıhlamur ağacının kabuğunun altındaki lifler toplanıp, dövülerek hamur haline gelmesiyle oluşan merhem yara tedavisinde kullanılır.  Mide salgısını arttırır, mide ülserine, bulantıya, bağırsak gazlarına iyi gelir; balla karıştırılıp içilirse ülsere iyi gelir. Mide yanması ve bulantılar için ıhlamur, biraz kekik, nane ve rezene ile birlikte demlenilip, içilir.  Hazmı kolaylaştırır; ıhlamur çayı sade olarak içilir,  Göz kızarıklığı, çapaklanması; ıhlamur çayı ile gözlere kompres yapılabilir,  Cilde güzellik verir, çilleri, ergenlik çıbanlarını giderir; çiçeklerinden elde edilen su yüze sürülür.  Saç dökülmesini önler; ara sıra ıhlamur çayının suyu ile saçlar yıkanabilir.  Safra söktürücü, yatıştırıcı özelliği vardır; ıhlamur ağacının kabuğundan detoksikasyon yapılır,  Vücuttaki fazla tuzun atılmasına yardımcı olur,  Zayıflayıcı etkisi;sabahları aç karnına içilirse yardımcı olur. 19

5. TOPLAMA, KURUTMA, SAKLAMA İŞLEMLERİ Ülkemizde, Haziran – Ağustos ayları arasında açan hoş kokulu ıhlamur çiçeğinin toplanması için en etkili dönem; çiçeklenmeden sonraki en geç 4. Gününe kadar olan dönemdir. Ancak çiçeklenme başlangıcı mikro iklime bağlı olarak 15 günlük periyotları içeren yanı kendi ortamında 15 gün süren periyotlar halinde 2 aydır. (yani Yalova Teşvikiyede Ağustos ayında ilk 15 gün iken toplama zamanı ile Vize Balkaya’da haziran başında 15 gündür). Çiçek ve çiçek sapındaki uzun yaprak toplanması gerekir. Toplanan çiçekler, büyük eleklerin üzerine serilerek havadar, gölge bir ortamda iyice kurutulur. Kuruduktan sonra hava almayan karton, polimer veya cam kaplarda saklanır. 20

5.1 Toplama yapılırken dikkat edilmesi gereken unsurlar:  Kimyasal gübre kullanılmış tarlalar, çayırlar, kirli su kıyıları, tren yolları, karayolları kenarları, endüstri alanlarına yakın yerlerden toplanmamalıdır.  Bitki toplanan ormanda veya yakında haşerata karşı ilaçlama yapılmamış olması gerekir, rüzgar yoluyla zehirli ilaçlar çevreye taşınabilir.  Sabahleyin çiğ kalktıktan sonra, kuru ve güneşli havalarda toplanmalıdır.  Sağlıklı, temiz ve böceksiz bitkiler toplanmalıdır.  Bitki yaprakları genç, ama tam gelişmiş olmalıdır. Çiçekler tam olarak açtıklarında tazeyken toplanmalıdır.  Çiçek ve yapraklar toplarken ezilmemelidir.  Plastik torba veya teneke kutulara konmamalıdır. Terleme yapar ve kuruturken kararmasına neden olurlar.  Bitkilerin saklandığı kapların üzerine toplanma tarihi yazılmalıdır. 5.2 Kurutma yapılırken dikkat edilmesi gereken unsurlar:  Bezlerin veya baskısız kağıtların üzerine serpiştirilerek kurutulmalıdır.  Gölgeli, havadar ve sıcak yerlerde elden geldiğince çabuk kurumaya bırakılırlar.  Yapay sıcaklık da kullanılabilir. Fakat sıcaklık 35 dereceyi geçmemelidir.  Tamamen kurumuş bitkiler, cam kaplarda veya ağzı kapanabilir karton kutularda saklanabilir.  Paketlenen bitkiler ışık görmeyecek yerlerde saklanmalı.  Bitkilerde olduğu gibi ıhlamur da zamanla şifalı güçlerini kaybettiğinden yalnızca bir kış süresi yetecek kadar hazırlanıp, depolanmalı.  Kesinlikle yıkanmamalı. 21

Kısa Kısa Bilgiler  Kendine özgü renk,  Çiçek ıhlamurlar; koku ve görünüşte yalnızca çiçeklerden olmalı. Küflenmiş, oluşur. Bunların çürümüş , içerisinde ağırlıkça en bozulmuş,rengi çok % 1 oranında kararmış olmamalı, taçlar, çiçek sapı yaprakçığı (burgu)  Canlı böcek bulunabilir, bulunmamalı, çıplak gözle bakıldığında ölü  Yaprak ıhlamur yalnız böcek ve kalıntıları çiçek sapı görülmemeli, yaprakçıklarından oluşur. Bunların  Rutubet, çiçek içerisinde ağırlıkça en ıhlamurda % 9’u , çok % 1 oranına kadar yapraklı çiçek ıhlamurda çiçek bulunabilir, % 11’i, yaprak ıhlamurda % 12’yi  Yapraklı çiçek ıhlamur, geçmemeli, yabancı çiçeklerden ve çiçek madde miktarı ağırlıkça sapı yaprakçılarından % 0.5’ten çok olmamalı, oluşur.  Bunlardaki çiçek sapı yaprakçığı oranı, çiçek sapı sayısını geçmemelidir. 3223 nolu Türk Standartları 22

6.IHLAMUR ORMANLARINDA BAKIM VE FAYDALANMA A. EKONOMİK FONKSİYONLU ORMANLAR: A.1.Bitkisel Ürünler İşletme Sınıfına Ayrılmış Ihlamur Ormanlarında: Orman Amenajman Planlarında Bitkisel Ürünler İşletme Sınıfına ayrılan ıhlamur ormanlarında yapılacak bakım çalışmaları: A.1.1. Aralama: Çiçek/çiçek sapı yaprakçığı(brakte) verimini teşvik etmek amacıyla yüksek ve alçak aralama kombine olarak uygulanacaktır. Yüksek aralama ile belirlediğimiz gaye ağaçlarına tepeden baskı yapan, sıkıştıran galip tabakadaki bireylere müdahale edilerek gaye ağaçlarının tepe tacı geliştirilecek, daha fazla yaprak ve çiçek oluşumu sağlanacaktır. Alçak aralama ile ise galip ağaç gövdelerinin daha fazla ışık alması sağlanarak alttan itibaren dallanması teşvik edilecek ve daha geniş tepe tacı oluşturulacaktır. Çiçek/çiçek sapı yaprakçığı (brakte) verimine yönelik aralamalarda, amacımıza hizmet edecek gaye ağaçlarının sağlıklı, stabil, çatallı, dal yoğunluğu fazla, kalın yan dallı ve tepe tacı geniş bireylerden oluşmasına dikkat edilecektir. Aralamalar yapılırken mevcut meşcerenin amaç kuruluşuna uygun olup olmadığı dikkate alınacak, yapılacak müdahalelerin şekli ve şiddeti ona göre belirlenecektir. Dar tepe yapısına sahip ve hektardaki fert sayısı fazla olan meşcerelerde aralama çalışmaları ile kapalılık kırılarak meşcereye ışık girmesi sağlanmalı, dallanma yüksekliği indirilmeli, seçilen gaye ağaçlarının bakımı yapılmalı ve aşama aşama gaye ağaçlarının sayısı hektarda; iyi bonitetlerde 70, fena bonitetlerde 110 adete kadar indirilmelidir. 23

A.1.2. Budama: Budamada kullanılan aletler her bir işlemden sonra dezenfekte edilecektir. Budama yapılan yerlerin büyük kesi yüzeylerine sutut sürülecektir. Bitkisel Ürünler İşletme Sınıfına ayrılan ıhlamur ormanlarında budama iki şekilde yapılacaktır. A.1.2.1. Taç Budaması: Çiçek/çiçek sapı yaprakçığı (brakte) miktarını arttırmak amacıyla, ağaçların tepelerinin içlerine ışık girmesi, hava akımının sağlanması ve dal yoğunluğunun arttırılması için vejetasyon mevsimi dışında yapılan budamadır. Ağacın enerjisini sağlıklı dallar ve çiçek/çiçek sapı yaprakçığı (brakte) gelişmesine odaklaması için tüm ölü, hasar görmüş ve hastalıklı dallar çıkartılır. Taç budamasında kalınlaşması beklenen dalların uçları ile gövdeden uzaklaştırılması gereken ince ve cılız dallar budanır. Yan dallara bağlı ince dallardan ise tacın içinde kalan ince dalların birkaçı kesilerek iç dal budaması yapılır. Taç budaması 2-4 yıllık periyotlar halinde tekrarlanır. Böylece tepe tacına istenen form verilir. 24

Budama çalışmada iş güvenliği tedbirlerine azami riayet edilmelidir. Tepe budaması ile boy kontrol budama işleri sepetli vinç kullanılarak yapılmalıdır. Kesit yüzeyi 45 derecelik açıyla güneye bakmalıdır. 25

A.1.2.2. Faydalanmaya Yönelik Çiçekli Dal Budaması: Çiçeklenme zamanı olan Haziran ve Temmuz ayları içinde her yıl yapılan budamadır. Çiçek/çiçek sapı yaprakçığı(brakte) olan son 1-2 yıla ait ince dallar budama makası veya budama testeresi ile kesilir. Bu budama yapılırken taç oluşturan dallar kesinlikle kesilmemelidir. Çiçek/çiçek sapı yaprakçığı(brakte) toplama işlemi ağaca zarar vermeden yapılacaktır. A.2. Diğer İşletme Sınıfına Ayrılmış Ihlamur Ormanlarında: Orman Amenajman Planlarında belirtilen fonksiyon hedefinden sapmamak kaydı ile bu tür alanlarda uygun olan bireylerde sadece \"faydalanmaya yönelik çiçekli dal budaması\" yapılarak çiçek/çiçek sapı yaprakçığı (brakte) faydalanması yapılabilecektir. B. EKOLOJIK VE SOSYOKULTUREL FONKSIYONLU ORMANLAR: B.1.Statülü Orman Fonksiyonlarında: Birleşmiş Milletler, Uluslararası Sözleşmeler, Kanun, Cumhurbaşkanlığı Kabinesi Kararı, Bakan Oluru, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu vb. kurum ve kurullarca tahsisi yapılan, ekosistem hizmetlerinin ve kültürel değerlerin tabiatla birlikte uzun vadeli korunması ve devamlılığın sağlanması maksadıyla mevzuatla tanımlanan ve yönetilen; \"Milli Parklar, Muhafaza Ormanı, Tabiat Parkı, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları, Tabiat Anıtları, 26

Arkeolojik, Kentsel Arkeolojik, Kentsel ve Tarihi Sitler, Biyosfer Rezerv Alanları, Doğal Sit Alanları, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Ramsar Alanları, Sıcak Noktalar, Sulak Alan Koruma, GEKYA, Önemli Bitki Alanları\" orman amenajman planlarında koruma hedeflerine ayrılırlar. Bu gerekçelerle ayrılmış ve tanımlanmış sahalarda ıhlamur çiçek/çiçek sapı yaprakçığı(brakte) faydalanması, ilgili mevzuatına göre ilgili kurumlar arasında yapılan mutabakat çerçevesinde yürütülecektir. B.2.Koruma Değeri Yüksek Özellikli Orman Fonksiyonlarında: Orman amenajman planlarında \"Doğayı Koruma, Gen Koruma Ormanı, Doğal Yaşlı Ormanlar, Yüksek Koruma Değeri Taşıyan Alanlar, Su Kenarı Koruma Alanları, Orman Ekosistemi İzleme Alanları, Biyolojik Çeşitlilik Koruma ve Geliştirme Alanları, Çığ Önleme, Heyelan Önleme, Taş ve Kaya Yuvarlanmayı Önleme, Sel Taşkın Önleme, İçme Suyu Koruma, Turizm Amaçlı Ormanlar, Askeri Tesis ve Tatbikat Alanları, Ulusal Sınır ve Stratejik Alanlar, Eğitim ve Araştırma Amaçlı Ormanlar, Arboretum, Botanik Bahçesi, Ekolojik Etkilenme(Geçiş) Bölgesi, Kumul Ekosistemini Koruma Alanları\" olarak planlanan alanlar, ekolojik ve sosyokültürel olarak birçok özellikleri itibariyle birinci derecede koruma öncelikli alanlardır. Bu koruma hedefindeki sahalarda Orman Amenajman Planlarında belirtilen amaç kuruluşu hedefinden sapmamak üzere uygun olan bireylerde hiçbir dal kesmeden sadece çiçek/çiçek sapı yaprakçığı(brakte) faydalanması yapılabilecektir. B.3.Diğer Orman Fonksiyonlarında Orman amenajman planlarında \"Toprak Koruma, Alpin Zonu, Yetişme Yeri Çok Kötü Alanlar, Yüksek Dağ Orman Ekosistemi, Tohum Meşcereleri, Tohum Bahçeleri, Sosyal Baskılı Alanlar, OGM Yaban Hayatı Koruma ve Yönetim Alanları, Ziyaret Alanları, İklim Koruma, Kullanma Suyu Koruma. Su Kaynaklarını Koruma, Gürültü Önleme, Hava Kirliliğini Önleme, Sağlık Tesislerini Koruma, Estetik Amaçlı Perdeleme ve Koruma, Estetik Görünüm(Görsel Kalite: Siluet, Mozaik ve Panoramik Etki), Rekreasyon (Piknik, Mesire, Festival, Yayla, vs.) Avlak Alanları\" olarak planlanan bu koruma hedeflerinin her biri, kendi koruma/korunma amaçlarını ve üstlenmiş oldukları hizmet fonksiyonlarını yerine getirmek amacı ile ayrılmış alanlardır. Bahse konu alanlarda ormancılık faaliyetleri amaç kuruluşu hedefinden sapmamak kaydıyla kısıtlı olarak yürütülmektedir. Bu nedenle bu tür alanlarda da ekolojik dengenin korunması şartıyla sadece \"faydalanmaya yönelik çiçekli dal budaması\" yapılarak çiçek/çiçek sapı yaprakçığı(brakte) faydalanması yapılabilecektir. 27

C. ÇIÇEK URETIMI AMAÇLI AGAÇLANDIRMA VE BAHÇE TESISI: Çiçek/çiçek sapı yaprakçığı(brakte) faydalanması için yapılacak ağaçlandırma çalışmalarında ve bahçe kuruluşlarında, yer(toprak özellikleri, eğim, bakı, yükselti vb.) ve toprak seçimine özen gösterilmelidir. Ihlamur ülkemizde yoğun olarak 0-400 metrede yükselti aralığında doğal yayılış göstermektedir. Nadiren 1500 metreye de çıktığı bilinmektedir. Yapılacak ağaçlandırma ve bahçe tesisi kurma çalışmalarında doğal popülasyonlarda belirlenen özelliklerin bilinmesi ve göz önüne alınması başarı seviyesini arttıracaktır. Bahçe tesisi 0-400 m yükselti aralıklarında tesis edilmelidir. İnsan ve hayvan tehlikesine maruz olabilecek yerlerde plantasyon alanı çevresi ihata(tel çit, kafes tel vb.) edilmelidir. Bahçe tesislerinde sulamaya ihtiyaç varsa, sulama tesisi bahçe kurmadan önce gerçekleştirilmelidir. Ağaçlandırma ve bahçe tesisine konu olacak alanlar derin işlenerek, piketaj yapılıp fidan dikim yerleri belirlenmelidir. Çiçek/çiçek sapı yaprakçığı(brakte) üretimi için yapılacak ağaçlandırma ve bahçe kuruluşlarında en az 8x8m, 10x10m dikim aralık-mesafeleri tercih edilmelidir. 28

7. ARALAMA PROGRAMI 29

8. BUDAMA PROGRAMI 30

9. AĞAÇLANDIRMA PROGRAMI 10. BAHÇE TESİS PROGRAMI 31

https://bursaobm.ogm.gov.tr 32