กลองยาวสุโขทัย

คานา การจัดการความรู้เรื่อง กลองยาวสุโขทัย จัดทาขึ้นภายใต้ประเด็นยุทธศาสตร์ส่งเสริม สนับสนุน การอนุรักษ์ พัฒนา สืบสานและเผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมด้านนาฏศิลป์ ดนตรี โดยมี วัตถุประสงค์เพ่ือรวบรวมองค์ประกอบการแสดงกลองยาวสุโขทัย คณะทองหลอมศรีวิไล และเพื่อ อนุรักษ์ สืบสาน เผยแพร่ มือกลอง เพลงป่ี และท่ารา กลองยาวสุโขทัย คณะทองหลอมศรีวิไล ซึ่งเป็นภมู ปิ ัญญาทอ้ งถน่ิ ของจงั หวัดสุโขทัย การจดั การความรเู้ รอื่ ง กลองยาวสโุ ขทยั เล่มนี้ เปน็ การรวบรวมองค์ความรู้กลองยาวสุโขทัย ของคณะทองหลอมศรีวไิ ล ซ่งึ เป็นคณะกลองยาวท่มี ชี ่อื เสียงเปน็ ท่รี ้จู กั ของจังหวัดสุโขทัย โดยรวบรวม ต้ังแต่ประวัติการก่อต้ังวง การสืบทอด รูปแบบของวง เครื่องดนตรีท่ีใช้ รูปแบบของวง การไหว้ครู มือกลอง เพลงปี่ ท่ารา เคร่ืองแต่งกาย และโอกาสท่ีแสดง ซ่ึงจะเป็นประโยชน์ต่อคนรุ่นหลังท่ีมี ความสนใจจะศึกษากลองยาวสุโขทัย และเป็นประโยชน์ต่อชุมชนที่ต้องการสืบสานกลองยาวของ จังหวัดสุโขทัย วิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัยต้องขอขอบคุณบุคลากรภาคดุริยางคศิลป์และภาควิชานาฏศิ ลป์ของ วทิ ยาลยั นาฏศลิ ปสุโขทยั ทกุ ทา่ น ที่ชว่ ยให้การดาเนินการจดั การความรู้ในครั้งนเี้ สรจ็ สนิ้ ทุกขั้นตอนตาม ระยะเวลาที่กาหนด และหวังเป็นอย่างย่ิงว่าการจัดการความรู้เรื่อง กลองยาวสุโขทัยเล่มน้ี จะเป็น องค์ความรู้ท่ีเป็นประโยชน์ต่อบุคลากรท่ีจะใช้ในอนุรักษ์และสืบสานองค์ความรู้น้ีให้อยู่คู่กับจังหวัด สโุ ขทยั สืบตอ่ ไป นายสรุ พล ยงคเ์ จาะ ผู้อานวยการวิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัย

สารบญั คานา หนา้ สารบญั บทนา............................................................................................................................. ........ 1 โครงการสมั มนาเชงิ ปฏบิ ตั ิการการจดั การความรู้ ประจาปีงบประมาณ พ.ศ. 2559........... 2 ประกาศสถาบนั บัณฑติ พัฒนศิลป์.......................................................................................... 10 คาสง่ั แต่งตั้งคณะทางานการจัดการความรู้ ประจาปีงบประมาณ พ.ศ. 2559.................... 13 คาสัง่ แต่งตงั้ คณะอนกุ รรมการทางานการจัดการความรู้ดา้ นภมู ิปญั ญาท้องถน่ิ ..................... 15 การจัดการความรู้เร่อื ง กลองยาวสุโขทยั .............................................................................. 16 17 ตาราง KM 1.......................................................................................................... 18 ตาราง KM 2 ........................................................................................................ 23 กระบวนการดาเนินการจดั การความร้.ู ..................................................................... 29 สรปุ องคค์ วามรู้เรอื่ ง กลองยาวสุโขทัย.................................................................... 86 กจิ กรรมเสนอแนะ.................................................................................................... 87 บรรณานกุ รม................................................................................................................... ...... 88 ภาคผนวก..............................................................................................................................

สารบัญภาพ ภาพ หนา้ 1 ลงพืน้ ทต่ี าบลบา้ นสวน สมั ภาษณน์ างวิไล อินทร์กลอย........................................... 25 2 บนั ทกึ ภาพนงิ่ และภาพเคลอื่ นไหวทา่ รา มอื กลอง.................................................... 25 3 บุคลากรของวทิ ยาลยั ถ่ายทอดทา่ ราให้แกน่ กั ศึกษา................................................... 27 4 บคุ ลากรของวทิ ยาลยั ถ่ายทอดมือกลองให้แกน่ ักศึกษา.............................................. 27 5 นกั ศกึ ษาลงพื้นทเ่ี พื่อสอนกลองยาวสโุ ขทัย................................................................ 28 6 นักเรยี นในชมุ ชนรากลองยาวสุโขทยั ในงานแหเ่ ทยี นเข้าพรรษา................................ 28 7 กลองพุเจ่หรอื กลองปู่เจ.่ ............................................................................................ 31 8 กลองโอล.ิ ................................................................................................................... 32 9 นายทองหลอม ขาม่ันและภรรยา............................................................................. 34 10 สว่ นประกอบของป.ี่ ................................................................................................... 35 11 ลาโพงป.่ี ..................................................................................................................... 35 12 ลิ้นปี.่ ..................................................................................................................... ..... 36 13 เลาป่ีและรูบงั คับเสยี ง................................................................................................ 36 14 กลองยาวสุโขทยั 3 ขนาด.......................................................................................... 37 15 สว่ นประกอบของกลองยาวสุโขทัย............................................................................. 38 16 หนา้ กลองและขอบกลอง........................................................................................... 39 17 กระพุ้งกลอง............................................................................................................... 39 18 สายโยงเร่งเสียง.......................................................................................................... 42 19 ลาโพงกลอง............................................................................................................... 40 20 ฉาบเล็ก...................................................................................................................... 41 21 ฉาบใหญ.่ .................................................................................................................... 42 22 ฆ้องโหมง่ .................................................................................................................... 43 23 กรับ......................................................................................................................... ... 43 24 วธิ กี ารจบั กรับ............................................................................................................ 44 25 เครื่องประกอบจังหวะ................................................................................................ 44 26 รูปแบบวง................................................................................................................... 45 27 เครื่องแต่งกายผู้แสดงชาย.......................................................................................... 45 28 เครอ่ื งแตง่ กายผู้แสดงหญงิ ท่ีใช้แสดงในตอนกลางวนั ................................................. 28 29 เครอ่ื งแต่งกายผู้แสดงหญิงที่ใชแ้ สดงในตอนกลางคืน................................................ 47 30 การไหว้ครู.................................................................................................................. 48

บทนา กลองยาว เป็นเคร่ืองดนตรีประเภทตีที่ข้ึนหน้าด้วยหนังวัว เชื่อกันว่ากลองยาวได้แบบอย่าง มาจากพม่า ในสมัยกรุงธนบุรี หรือต้นกรุงรัตนโกสินทร์ สมัยที่ไทยกับพม่ากาลังทาสงครามกัน เวลา พักรบพวกทหารพม่าก็เล่น \"กลองยาว\" กันสนุกสนาน พวกชาวไทยได้เห็นก็จาแบบอย่างมาเล่นบ้าง แต่บางท่านก็เล่าว่า กลองยาวของพม่าแบบน้ี มีชาวพม่าพวกหน่ึงนาเข้ามาเล่นในงานท่ีมีกระบวนแห่ เช่น บวชนาค ทอดกฐนิ เปน็ ต้น และนิยมเล่นกันเป็นท่ีรื่นเริง สนุกสนานในเทศกาลสงกรานต์ และเล่น กนั แพร่หลายไปแทบทุกหัวบา้ นหัวเมอื ง วงหนง่ึ ๆ จะใช้กลองยาวหลายลูกก็ได้ เคร่ืองดนตรีท่ีใช้บรรเลง ร่วม มี ฉ่ิง, ฉาบเล็ก, กรับ, โหม่ง เรียกการเล่นชนิดน้ีว่า \"เถิดเทิง\" หรือ \"เทิงกลองยาว\" ที่เรียกเช่นนี้ เขา้ ใจว่า เรยี กตามเสียงกลองท่ีตแี ละตามรูปลกั ษณะกลองยาว (https://th.wikipedia.org/wiki) การเล่นกลองยาว เป็นเล่นท่ีแพรห่ ลายกนั อยแู่ ทบทุกภูมภิ าคของประเทศไทย จังหวัดสุโขทัยก็ เป็นจังหวัดหนึง่ ท่มี ีการเลน่ กลองยาว เรียกกนั ว่า “กลองยาวสโุ ขทัย” นิยมเล่นกันทั่วทั้งจังหวัดสุโขทัย กลองเลน่ กลองยาวของแต่ละภมู ิภาคจะมีลักษณะแตกต่างกันไป แต่สาหรับกลองยาวสุโขทัยจะมีความ โดดเด่นอยู่ท่ีแตล่ ะคณะมลี ีลาการตีไมเ่ หมือนกนั ผู้ตีต่างคณะกันจะคิดมือกลองได้อย่างอิสระ จังหวะที่ เล่นจะมีความเร็วปานกลางแต่มีความสนุกสนานอยู่ในที มีการโยนกลองซ่ึงเป็นลักษณะเฉพาะของ กลองยาวสโุ ขทยั รปู ร่างของตัวกลองจะไม่เหมือนกลองยาวของทางภาคกลางเพราะส่วนใหญ่จะทาขึ้น เองไมใ่ ชเ้ ครือ่ งกลึง จงึ มรี ปู รา่ งทห่ี ลากหลายไมม่ สี ดั สว่ นท่เี ป็นมาตรฐาน นอกจากนั้นยังใช้ป่ีเป็นเคร่ือง ดาเนนิ ทานอง สาหรับทา่ ราแต่ละคณะจะประดษิ ฐข์ ้ึนเอง จงึ ทาให้แตล่ ะคณะมีทา่ ราที่แตกต่างกนั กลองยาวสุโขทัย คณะทองหลองศรีวิไล เป็นคณะกลองยาวที่มีชื่อเสียงคณะหนึ่งในจังหวัด สุโขทัย เป็นคณะกลองยาวท่ีมีความเก่าแก่ มีการสืบทอดการเล่นมาจากรุ่นพ่อ ซ่ึงมีการคิดมือกลอง และท่าราข้นึ เอง มอื กลองและท่ารามคี วามสอดคล้องกลมกลนื กนั มีท้งั ความสวยงามและสนกุ สนาน กลองยาวสุโขทัย คณะทองหลอมศรีวิไล เป็นกลองยาวท่ีได้รับรางวัลชนะเลิศในการแข่งขัน ระดับประเทศ มีผลงานการประกวดมากมาย แต่ปัจจุบันไม่มีผู้สืบทอด ผู้เล่นมีอายุมากบางคนก็ไม่ สามารถราได้เพราะอายุที่มากข้ึน สมาชิกในคณะบางคนก็เสียชีวิตไปแล้ว ในอนาคตมือกลองและท่า ราของคณะทองหลอมศรีวิไลจะเลือนหายไปจากจังหวัดสุโขทัย จากสาเหตุดังกล่าววิทยาลัยนาฏศิลป สโุ ขทัยจงึ ไดด้ าเนินการจดั การความรโู้ ดยการรวบรวมองค์ความรตู้ ่าง ๆ ของกลองยาวสุโขทัย คณะทอง หลอมศรีวิไล นามากล่ันกรองแล้วจัดทาเป็นเอกสารเผยแพร่ให้แก่บุคลากรของวิทยาลัยนาฏศิลป สุโขทัย นักเรียน นักศึกษา ได้ศึกษาและนาองค์ความรู้เหล่าน้ีไปบริการวิชาการแก่สังคม เพื่อเป็น การอนุรักษ์ สืบทอด ให้องค์ความรู้ของกลองยาวสุโขทัย คณะทองหลอมศรีวิไล ยังคงอยู่กับสังคม และชุมชนต่าง ๆ ในจงั หวดั สุโขทัยสืบต่อไป

กลองยาวสุโขทยั หนา้ 2

กลองยาวสุโขทยั หนา้ 3

กลองยาวสุโขทยั หนา้ 4

กลองยาวสุโขทยั หนา้ 5

กลองยาวสุโขทยั หนา้ 6

กลองยาวสุโขทยั หนา้ 7

กลองยาวสุโขทยั หนา้ 8

กลองยาวสุโขทยั หนา้ 9

กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 10

กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 11

กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 12

กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 13

กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 14

กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 15

กลองยาวสโุ ขทยั การจัดการความรู้เรื่อง “กลองยาวสุโขทัย” เป็นการจัดการความรู้ด้านภูมิปัญญาท้องถ่ิน จัดทาข้ึนภายใต้ประเด็นยุทธศาสตร์ของวิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัยท่ีว่า ส่งเสริม สนับสนุนการอนุรักษ์ พัฒนา สืบสานและเผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมด้านนาฏศิลป ดนตรี โดยมีวัตถุประสงค์เพ่ือรวบรวมมือ กลอง เพลงปแี่ ละท่ารา กลองยาวสุโขทัย คณะทองหลอมศรวี ิไล และเพ่อื อนุรักษ์ สืบสาน เผยแพร่ มอื กลอง เพลงปี่ และท่ารา กลองยาวสโุ ขทัย คณะทองหลอมศรวี ไิ ล การจัดการความรู้เรื่อง กลองยาวสุโขทัย เป็นการรวบรวมองค์ความรู้กลองยาวสุโขทัยของ คณะ ทองหลอมศรีวิไล ซ่ึงเป็นคณะกลองยาวที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักของจังหวัดสุโขทัย โดยรวบรวม ตั้งแต่การ ก่อตั้งวง การสืบทอด รูปแบบของวง เคร่ืองดนตรีท่ีใช้ รูปแบบของวง การไหว้ครู มือ กลอง เพลงป่ี ท่ารา เครือ่ งแต่งกาย และโอกาสทแ่ี สดง ในการดาเนินการจัดการความรู้เร่ือง กลองยาวสุโขทัย ได้ดาเนินการโดยใช้กระบวนการ จัดการความรู้ และนาองค์ความรู้ที่ได้มาจัดทาเป็นเอกสาร และ แผ่นวีดิทัศน์เผยแพร่ให้แก่ปราชญ์ ชาวบา้ น บุคลากรของวิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัยและเผยแพร่ทางเว็บไซด์เพ่ือให้บุคคลภายนอกที่สนใจ เรอื่ งกลองยาวสโุ ขทยั ได้เข้าไปศึกษาและนาไปใชป้ ระโยชน์ นอกจากนั้นวิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัยยังนาองค์ความรู้เร่ืองกลองยาวสุโขทัยไปเผยแพร่ให้แก่ สังคมโดยใช้กระบวนการของการบริการวิชาการ เพ่ือให้องค์ความรู้เรื่องกลองยาวสุโขทัย ซ่ึงเป็นองค์ ความรขู้ องคณะทองหลอมศรวี ิไลไดร้ บั การอนรุ ักษ์ สืบทอดต่อไป กลองยาวสโุ ขทัย หนา้ 16

กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 17

กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 18

กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 19

กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 20

กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 21

กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 22

กระบวนการดาเนินการจัดการความรู้ การจัดการความร้เู ร่ือง “กลองยาวสุโขทัย” เป็นการรวบรวมองค์ความรู้กลองยาวสุโขทัยของ คณะทองหลอมศรีวไิ ล โดยใช้กระบวนการการจัดการความร้ซู ึง่ มกี ระบวนการดาเนินงานดังต่อไปนี้ ขน้ั ตอนท่ี 1 การคน้ หาความรู้ คณะทางานการจัดการความรู้ของวิทยาลัยนาฏศิลปสุโขทัยได้ดาเนินการประชุมเพ่ือค้นหาว่า ความรู้ใดมีความสาคัญและสอดคลอ้ งกับประเดน็ ยุทธศาสตร์ของวทิ ยาลัยในดา้ นการส่งเสริม สนับสนุน การอนุรักษ์ พัฒนา สืบสานและเผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมด้านนาฏศิลป์ ดนตรี โดยเป้าหมายในการ จัดการความรู้คือ “กลองยาวสุโขทัย” เม่ือได้เป้าหมายในการจัดการความรู้แล้ว จึงแต่งต้ัง คณะอนุกรรมการจดั การความรู้เรื่อง กลองยาวสุโขทัย โดยคัดเลือกบุคลากรของวิทยาลัยที่มีความรู้ใน เรื่องกลองยาวสุโขทยั คณะอนุกรรมการได้ประชุมและคัดเลือกคณะกลองยาวสุโขทัยที่จะนามาจัดการความรู้โดย คัดเลือกจากคณะกลองยาวที่มีการสบื ทอดจากรุ่นส่รู ่นุ เปน็ คณะกลองยาวท่ีมีชื่อเสียงเป็นท่ีรู้จักของคน ในจังหวัดสุโขทัย มีผลงานที่โดดเด่น ซ่ึงคณะอนุกรรมการได้พิจารณาแล้วคัดเลือกคณะทองหลอม สุโขทัย เพราะมีคณุ สมบัติตามที่กาหนด เมื่อแต่งตั้งคณะอนุกรรมการจัดการความรู้เสร็จเรียบร้อยแล้ว จึงประชุมเพื่อจัดทา Knowledge Mapping หาว่าความรู้ใดมีความสาคัญต่อกลองยาวสุโขทัย ซึ่งสามารถแยกออกเป็น ประเดน็ ได้ 11 ประเด็นคอื ประวตั กิ ลองยาว ประวัตกิ ารแสดงกลองยาว ประวตั ิ กลองยาวสุโขทัย คณะทองหลอมศรีวิไล ข้ันตอนการไหว้ครู เครื่องดนตรีที่ใช้ รูปแบบวง มือกลอง เพลงป่ี ท่ารา เครื่องแต่งกาย โอกาสทีบ่ รรเลงและแสดง กลองยาวสุโขทัย หนา้ 23

Knowledge Mapping กลองยาวสุโขทัย ประวัตกิ ลองยาว ประวตั กิ ารเล่น ประวตั กิ ลองยาวสโุ ขทัย กลองยาวสโุ ขทยั คณะทองหลอมศรวี ิไล เสียงกลองยาว กลองยาวสุโขทัย เครือ่ งดนตรี เพลงปี่ มอื กลอง ท่ารา เครื่องแตง่ กาย โอกาสที่บรรเลงและ แสดง กลองยาวสโุ ขทัย หนา้ 24

ขัน้ ตอนที่ 2 การสรา้ งและแสวงหาความรู้ ในข้ันตอนการสร้างและแสวงหาความรู้คณะอนุกรรมการการจัดการความรู้เรื่อง กลองยาว สุโขทัย ลงพื้นที่ตาบลบ้านสวนเพ่ือเก็บข้อมูลของคณะกลองยาวสุโขทัย คณะทองหลอมศรีวิไล จานวน 2 คร้ัง ดงั นี้ คร้ังท่ี 1 ลงพื้นที่ตาบลบ้านสวนเพื่อเก็บข้อมูลของกลองยาวสุโขทัย คณะทองหลอมศรีวิไล โดยการสัมภาษณ์ประวัตขิ องวงและบันทกึ ภาพเคร่ืองดนตรี ครั้งที่ 2 บันทึกภาพนิ่งและภาพเคล่ือนไหวท่ารา มือกลอง และเพลงป่ี ของกลองยาว สโุ ขทัย คณะทองหลอมศรวี ิไล หลังจากลงพ้ืนท่ีเก็บข้อมูลเป็นที่เรียบร้อยแล้ว คณะอนุกรรมการนาเสียงที่ได้บันทึกไว้น้ันมา ถอดความและจดั พมิ พเ์ ปน็ เอกสาร ภาพประกอบที่ 1 ลงพ้นื ทีต่ าบลบ้านสวน สัมภาษณน์ างวิไล อินทร์กลอย ภาพประกอบที่ 2 บันทกึ ภาพนง่ิ และภาพเคล่อื นไหวท่ารา มอื กลอง กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 25

ขัน้ ตอนที่ 3 การจัดความรู้ให้เป็นระบบ ในการจัดความรู้ให้เป็นระบบนั้นคณะอนุกรรมการได้นาความรู้ท่ีได้จากลงพ้ืนที่และถอดความ เป็นทเี่ รียบร้อยแลว้ นัน้ มาจดั การใหเ้ ป็นหมวดหมู่ตามท่ีได้กาหนดไว้ใน Knowledge Mapping ได้แก่ ประวัติกลองยาวสุโขทัยคณะทองหลอมศรีวิไล ข้ันตอนการไหว้ครู เครื่องดนตรีท่ีใช้ รูปแบบวง มือ กลอง เพลงปี่ ทา่ รา เคร่ืองแตง่ กาย โอกาสที่บรรเลงและแสดง ขน้ั ตอนที่ 4 การประมวลและกล่นั กรองความรู้ ในการประมวลและกล่ันกรองความรู้คณะอนุกรรมการการจัดการความรู้ ได้นาข้อมูลท่ีได้ ดาเนินการจัดหมวดหมไู่ วแ้ ลว้ นน้ั ดาเนนิ การตามขัน้ ตอนดงั น้ี 1. นาองคค์ วามรูท้ ีจ่ ัดหมวดหมู่ไวแ้ ล้วมาพมิ พ์และปรับปรงุ ภาษาให้เป็นภาษาทอ่ี ่านแล้วเข้าใจ ได้งา่ ย 2. นาความรทู้ ่ไี ดป้ รบั ปรงุ ภาษาแลว้ นามาจดั ทาในรูปแบบเอกสารที่เป็นรปู เล่ม และ CD การ บรรเลงและการแสดงกลองยาวสโุ ขทัย คณะทองหลอมศรวี ิไล 3. นาเอกสาร และ CD ใหค้ ณะกรรมการการจดั การความรู้ได้ตรวจสอบและแก้ไข ข้อบกพรอ่ งพร้อมทง้ั ให้คาเสนอแนะใหม้ ีความสมบรู ณ์มากข้ึน ขน้ั ตอนที่ 5 การเขา้ ถึงความรู้ ขั้นตอนการเข้าถึงความรู้ คณะอนุกรรมการได้นาข้อมูลจากขั้นตอนการประมวลและ กลน่ั กรองความรู้ดาเนินการตามขัน้ ตอนดงั น้ี 1. นาเอกสารองค์ความรเู้ รอ่ื ง กลองยาวสโุ ขทัย CD เผยแพรใ่ หแ้ ก่ ปราชญช์ าวบ้าน และบคุ ลากรของวทิ ยาลยั นาไปใชถ้ า่ ยทอดให้แก่นกั เรียน นักศึกษา 2. นาเอกสารองคค์ วามร้เู รื่อง กลองยาวสุโขทัย และ vdo เผยแพร่ทางเวบ็ ไซดข์ อง วิทยาลยั ใหผ้ ู้ที่สนใจเขา้ ไปศกึ ษา ขั้นตอนท่ี 6 การแบง่ ปนั แลกเปล่ยี นความรู้ บุคลากรของวิทยาลัยได้นาองค์ความรู้ เร่ืองกลองยาวสุโขทัย ไปถ่ายทอดให้แก่นักเรียน นักศึกษาของวิทยาลยั นาฏศิลปสุโขทัย กลองยาวสุโขทัย หนา้ 26

ภาพประกอบที่ 3 บุคลากรของวทิ ยาลยั ถ่ายทอดท่าราให้แก่นกั ศกึ ษา ภาพประกอบที่ 4 บคุ ลากรของวิทยาลยั ถา่ ยทอดมือกลองให้แก่นักศกึ ษา ขั้นตอนท่ี 7 การเรยี นรู้ คณะกรรมการการจัดการความรู้ ได้จัดกิจกรรมการบริการวิชาการให้แก่ชุมชน โดยให้ บุคลากรของวิทยาลัยท่ีนาองค์ความรู้เร่ืองกลองยาวสุโขทัยถ่ายทอดให้แก่นักเรียนนักศึกษาแล้ว ให้ นักเรียน นักศึกษาได้ลงพื้นท่ีโรงเรียนในเขตอาเภอเมืองเพื่อไปสอนให้นักเรียนในชุมชนสามารถรา กลองยาวสุโขทยั ได้ คอยตดิ ตามตามประเมินผล การนาความรทู้ ่ไี ด้ไปใชป้ ระโยชน์ กลองยาวสโุ ขทัย หนา้ 27

ภาพประกอบที่ 5 นักศึกษาลงพ้ืนทเี่ พ่อื สอนกลองยาวสุโขทัย ภาพประกอบที่ 6 นักเรยี นในชมุ ชนรากลองยาวสุโขทัยในงานแห่เทยี นเขา้ พรรษา กลองยาวสโุ ขทัย หน้า 28

สรปุ องคค์ วามรู้ เรอื่ ง กลองยาวสุโขทยั กลองยาวสุโขทัยเป็นการแสดงพื้นบ้านท่ีเป็นเอกลักษณ์อีกอย่างหน่ึงของจังหวัดสุโขทัย ซ่ึงมี ความโดดเด่นท้ังจังหวะกลองและลีลาท่ารา คณะกลองยาวแต่ละคณะจะประดิษฐ์มือกลองและท่ารา ข้ึนเองจึงทาให้มือกลองและท่าราของแต่ละคณะมีความแตกต่างกัน ซึ่งกลองยาวสุโขทัยคณะทอง หลอมศรวี ิไลเปน็ วงกลองยาวคณะหนึ่งท่ีมปี ระวตั กิ ารก่อตัง้ คณะมายาวนานและมีชื่อเสียงเป็นท่ีรู้จักของ ชาวสุโขทัย มกี ารประดิษฐ์มือกลองและท่าราไวห้ ลายรูปแบบซ่ึงสามารถรวบรวมองค์ความรู้ไดด้ ังน้ี 1. ประวัติกลองยาว กลองยาวเป็นกลองขึงหนังหน้าเดียว หุ่นกลองด้านขึงหนังจะเป็นทรงกลมป่อง ขึงหนังให้ตึง ด้วยวธิ โี ยงสายคลา้ ย ๆ โทน ดา้ นตรงขา้ มกบั หนา้ กลองจะมีรูปทรงยาวเจาะรูกลวงปลายบาน ด้านหุ่น ท่ีขึงหนังนิยมตกแต่งด้วยผ้าสีต่าง ๆ เพื่อความสวยงาม เชื่อกันว่าต้นแบบของกลองยาวมาจากกลอง “โอสิ” ของพมา่ (สมาน นอ้ ยนิตย์ : 2553 หน้า 57) สาหรับประวัติความเป็นมาของกลองยาวน้ัน มีเร่ืองเล่าว่าไทยได้แบบอย่างการเล่นกลองยาว มาจากพม่าเมื่อราวสมัยกรุงธนบุรี หรือต้นกรุงรัตนโกสินทร์ สมัยที่ไทยกับพม่ากาลังทาสงครามกัน เวลาพกั รบพวกทหารพม่ากเ็ ลน่ “กลองยาว” กันอยา่ งสนกุ สนาน พวกชาวไทยได้เห็นก็จาแบบอย่างมา เล่นบ้าง และยังมเี รอ่ื งเลา่ ว่า ในสมัยรชั กาลท่ี 4 แหง่ กรุงรตั นโกสนิ ทร์ มชี าวพมา่ พวกหนึ่งนาการเล่น กลองยาวมาเผยแพรใ่ นประเทศไทย จงึ ทาใหค้ นไทยเกิดความนยิ ม นามาเล่นในงานรื่นเริงต่าง ๆ เช่น งานสงกรานต์ และใช้เล่นในกระบวนแห่ เชน่ การบวชนาค การทอดกฐิน เป็นตน้ จนเป็นท่ีนิยมกัน แทบทุกหวั เมอื ง เมื่อกลองยาวแพร่หลายเข้ามาในกรุงเทพปรากฏว่ามีนักดนตรีที่บรรเลงอยู่ในวงป่ีพาทย์ ประกอบการแสดงละคร คณะเจ้าพระยามหินทรศักด์ิธารง (เพ็ง เพ็ญกุล) ได้นาเอาวิธีการเล่น กลองยาวมาใช้ในการแสดงละครพันทาง เรื่องราชาธิราช ตอนยกทัพพม่า และเร่ืองขุนช้าง ขุนแผน ตอนพลายเพชรพลายบัวออกศึก ในราวปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า เจา้ อยหู่ ัว รัชกาลท่ี 5 นอกจากละครพันทางแล้ว ในการแสดงละครอิงประวัติศาสตร์ของหลวงวิจิตร วาทการ เร่ืองเจ้าหญิงแสนหวี ที่แสดง ณ โรงละครศิลปากรในบริเวณพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติ ก็ได้ นาเอาลีลาการเล่นกลองยาวมาประกอบเป็นระบาไว้ในละครเร่ืองนี้ด้วย เรียกว่าชุด“กลองยาว เขมรัฐ” การเล่นกลองยาวมิได้มีเพียงแต่ในการแสดงละครเท่าน้ันในงานนักขัตฤกษ์ต่าง ๆ ก็ถือเป็น ประเพณีนิยมทจ่ี ัดการเลน่ กลองยาวไวส้ บื มาจนถงึ ทุกวนั นี้ ต่อมาในสมัยท่ีนายธนิต อยู่โพธิ์ เป็นอธิบดีกรมศิลปากรน้ัน ได้มีการปรับปรุงและประดิษฐ์ ชุดการแสดงข้ึนใหม่หลายชุดการเล่นเทิงบ้องกลองยาวของชาวบ้านได้ถูกนามาปรับปรุงให้เป็นชุดการ แสดงอย่างใหม่ เรียกว่า “ราเถิดเทิง” และต่อมาอีกไม่นานอธิบดีธนิต อยู่โพธิ์ ก็ได้ทราบว่าท่ี หมู่บ้านเก่า จรเข้เผือก อาเภอเมือง จังหวัดกาญจนบุรี มีการเล่นกลองยาวท่ีสืบทอดกันมาช้านาน คือ การเล่น “ราเหย่ย” หรือท่ีเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “ราพาดผ้า” ซึ่งเริ่มด้วยการประโคมกลองยาว อย่างกึกก้อง เร่งเร้า สนุกสนาน สันนิษฐานว่าการเล่นประกอบกลองยาวของชาวบ้านในเขตหมู่บ้าน กลองยาวสโุ ขทัย หนา้ 29

เก่า ตาบลจรเข้เผือกน้ีอาจจะได้รับแบบอย่างมาจากการเล่นกลองยาวของพม่า เพราะตาม ประวัติศาสตร์ได้กล่าวไว้ว่า คราใดที่กองทัพยกเข้ามาทาสงครามกับไทยก็มักจะเข้ามาทางด่านของ จังหวัดกาญจนบุรีนี้ ดังเช่นท่ีปรากฏในสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลพระบาทสมเด็จ พุทธยอดฟ้า จุฬาโลก ก็ได้เกิดศึกเก้าทัพหรือที่เรียกกันว่า “สงครามลาดหญ้า” ซ่ึงอยู่ในเขตจังหวัด กาญจนบุรี ดังน้ันการเล่นกลองยาวของชาวพม่าจึงน่าจะมีอิทธิพลต่อการละเล่นพ้ืนเมืองของชาว จังหวัดกาญจนบรุ กี ็เปน็ ได้ กรมศลิ ปากรจึงได้ส่งคณะครูศลิ ปนิ และนักเรียนไปศกึ ษาเพ่ือขอถา่ ยทอดศิลปการเล่นกลองยาว น้ไี วม้ ใิ หส้ ูญหายคณะผ้ทู ไี่ ปศกึ ษาในน้ีประกอบด้วย 1. คุณครูประสิทธิ์ ถาวร 2. นายยอแสง ภักดเี ทวา 3. นายฉลาด พกุลานนท์ 4. นายเสรี หวงั ในธรรม 5. นายราฆพ โพธิเวช 6. นายธงชยั โพธิยารมย์ 7. นายปฐมรตั น์ ถนิ่ ธรณี 8. นางสุวรรณี ชลานเุ คราะห์ 9. นางสาวสุนนั ทา บณุ ยเกตุ 10.นางสาวศิรริ ัตน์ แสงสว่าง 11.นางสาวรัจนา พวงประยงค์ ฯลฯ ปรากฏต่อมาภายหลังว่า การเล่น “เถิดเทิง” ก็ดี หรือ “ราเหย่ย” ก็ดี เป็นที่นิยมในหมู่ ประชาชนและวงการศกึ ษาตลอดจนหนว่ ยงานราชการทวั่ ๆ ไป เม่อื เดอื นมีนาคม ถึง เมษายน พ. ศ. 2509 รัฐบาลได้มอบให้ท่านอธิบดีธนิต อยู่โพธิ์ นา คณะนาฏศิลป์ไทยของกรมศลิ ปากรไปแสดงเพ่อื เช่ือมสมั พนั ธไมตรี ณ นครรา่ งกงุ้ และมนั ฑเลย์ ในขณะนี้นายปฐมรัตน์ ถ่ินธรณี เป็นนักดนตรีไทยของกรมศิลปากรผู้หน่ึง ท่ีร่วมเดินทางไป แสดงไดม้ ีโอกาสเห็นกลองชนดิ นม้ี ลี กั ษณะคล้ายคลึงกันมาก หากแต่ของพม่านั้นปิดทองประดับกระจก ที่หุ่นกลองสวยงามตามแบบศิลปพม่า และพม่าเรียกชื่อกลองชนิดนี้ว่า “โอสิ” [ozi] และในคร้ังนี้เอง ท่านอธิบดีธนิต อยู่โพธิ์ ได้มีโอกาสถามนักโบราณคดีชาวพม่าผู้หนึ่ง ซึ่งเป็นผู้นาชมพิพิธภัณฑ์สถาน และโบราณสถานของเขาถึงเรื่องกลองยาวว่ามีกาเนิดมาอย่างไรซึ่งเขาได้ตอบว่า ทราบว่าพม่าก็ได้มา จากไทยใหญอ่ ีกตอ่ หนึ่ง สาหรบั กลองยาวชาวไทยใหญ่ทางภาคเหนือน้ันมีกลองชนดิ หนง่ึ ทม่ี รี ปู รา่ งลกั ษณะคล้ายคลงึ กลองยาวทางภาคกลางมากตลอดจนขนาดก็ไลเ่ ลยี่ กนั ใช้ตีรว่ มกบั ฉาบใหญ่และโหม่ง 2 ใบ ประกอบ จังหวะการแสดงฟ้อนดาบของทางภาคเหนือ ชาวไทยใหญ่เรียกกลองชนดิ น้ีว่า “กลองพเุ จ่” (“พเุ จ่” เปน็ กลองของชาวไทยใหญ่ แปลว่า....) กลองปู่เจน้ีมีวธิ กี ารตเี ชน่ เดยี วกบั กลองยาว แต่จงั หวะท่ีใชต้ ีมี กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 30

เพียงไมก่ จ่ี ังหวะ มงุ่ ประกอบการแสดงเปน็ ใหญ่ จงั หวะจะเนน้ ความรกุ เรา้ ให้ท่าราบางท่าเทา่ น้นั การ แสดงฟ้อนดาบน้เี ปน็ การแสดงทมี่ มี าชา้ นานของทางภาคเหนือ แสดงถงึ ความสามารถในการใชอ้ าวุธ ดาบจานวนหลายเลม่ เปน็ การข่มขวญั ขา้ ศึกทจี่ ะออกทาสงครามเพ่ือเอาชัยชนะขา้ ศกึ ดังนน้ั จงึ สันนิษฐานว่า “กลองพเุ จ่” ของชาวไทยใหญ่ชนิดนี้เองท่ีพมา่ นาเอาไปแล้วนากลบั มา เผยแพรใ่ ห้ชาวไทยในภาคกลางใช้เลน่ กนั จนเปน็ ทีน่ ยิ มสืบมาจนปจั จบุ นั หรือถ้าจะกล่าวว่า “กลองพุ เจ่” นเี้ ป็นต้นกาเนดิ ของ “กลองยาว” ในปัจจุบนั ก็อาจจะเปน็ ได้ (บารุง พาทยกุล : 2525 หน้า 2-5) ภาพประกอบที่ 7 กลองพุเจ่หรือกลองปู่เจ่ ท่ีมา : https://www.google.co.th กลองยาวสุโขทยั หนา้ 31

ภาพประกอบที่ 8 กลองโอสิ ท่มี า : https://ethnology.wordpress.com 2. ประวตั ิการเลน่ กลองยาวสโุ ขทยั การเล่นกลองยาวของสุโขทัยน้ันสันนิษฐานกันว่า ไทยเราได้นามาทางอาเภอแม่สอด จังหวัด ตาก ซึ่งเป็นเมืองชายแดนของไทยทางทิศตะวันตก คนไทยในเขตนี้ได้ทาการติดต่อกับพม่าอยู่ ตลอดเวลา จึงไดร้ ับเอาวัฒนธรรมการเล่นกลองยาวของพมา่ อกี ประการหน่ึงเมื่อพม่ายกทัพมาตีไทยก็ ได้เข้ามาทางอาเภอแม่สอด จังหวัดตาก เวลาพักทัพก็เอากลองยาวมาตีเล่นกันเป็นที่สนุกสนาน คน ไทยเราที่อยใู่ นเขตนจ้ี งึ ได้รับเอาวิธกี ารเล่นกลองยาวของพม่าเขา้ ไว้ เพราะเล่นง่าย สนุกสนาน เลยทา ใหก้ ารเล่นกลองยาวเปน็ การเล่นพ้นื เมืองของไทยอย่างนมี้ าต้ังแตส่ มัยโบราณ การเล่นกลองยาวสุโขทัยจะมีลักษณะการเล่นที่แตกต่างจากกลางเล่นกลองยาวในภูมิภาคอ่ืน ต้ังแตล่ กั ษณะของกลอง การใช้ปี่เป่าเปน็ เครือ่ งดาเนินทานอง มีท่าท่ีโลดโผน จังหวะของเพลงหรือไม้ กลองของกลองยาวสโุ ขทัยจะมจี งั หวะทช่ี า้ แตม่ คี วามสนุกสนาน 3. ประวตั ิกลองยาวสโุ ขทยั คณะทองหลอมศรวี ไิ ล กลองยาวสุโขทัยคณะทองหลอมศรีวไิ ลกอ่ ต้ังขน้ึ เมอ่ื พ.ศ. 2510 โดยนายทองหลอม ขามั่น ชือ่ คณะทองหลอมศรวี ไิ ล มาจากชอื่ ของนายทองหลอมซง่ึ เป็นผกู้ ่อตัง้ วง ส่วนคาว่าวิไล เป็นชื่อ ลกู สาวของนายทองหลอม ซึ่งปัจจบุ ันนางวไิ ล อินทร์กลอย และนายอานาจ อนิ ทรก์ ลอย (บตุ รเขย) เปน็ ผู้สืบทอดทา่ ราและมือกลองของนายทองหลอม กลองยาวสโุ ขทัย หน้า 32

นายทองหลอม เรยี นร้กู ารตีกลองยาวมาดว้ ยตนเอง ไมไ่ ด้รับการถา่ ยทอดจากผทู้ มี่ ีความรู้ เก่ียวกับกลองยาว สาหรบั มอื กลองและกระบวนท่ารากลองยาวสโุ ขทยั คณะทองหลอมศรวี ไิ ลน้นั นาย ทองหลอมจะเป็นผ้ปู ระดษิ ฐ์ข้ึนเอง ซง่ึ มีท่าราท้งั หมด 32 ทา่ นอกจากนั้นยงั สร้างกลองยาวเองอีก ดว้ ย ดังคาใหส้ ัมภาษณ์ขอนางวไิ ล อินทร์กลอย ดงั น้ี “วงนี้เล่นมานานแล้วแต่ป้าอยู่ ป. 4 ตอนน้ันพ่อเข้าประกวดท่ีงาน พระแม่ย่า ประกวดกลองยาวในงานพระแม่ย่า คุณพ่อก็นัดนางรามา ซ้อมตอนน้ันป้าอยู่ ป. 4 ป้าราตามเขาไปเรื่อย ๆ จนราเป็น พ่อไม่ได้ สอนแต่ป้าไปดูเขาราทุกคืน ๆ พ่อจะฝึกที่หลังบ้าน คุณพ่อได้คิดท่ารา เองทัง้ หมด ท้ัง 32 ท่าเลย พอ่ จะน่ังคิดท่าราแล้วก็เคาะจังหวะกลองว่า อันนี้มันเข้ากันไหม มือกลองก็คิดเองหมดเลยคิดเองทาเองแล้วก็เอามา นั่งตีกลองว่าจังหวะกับท่ารามันเข้ากันมั๊ย กลองก็ขุดเอง คุณพ่อไม่ได้ เรยี นมาจากใคร พอ่ เขาคดิ ข้ึนมาเองเป็นภูมิปัญญาของคุณพ่อเอง คุณปู่ คุณตาก็ไม่มีใครเป็นกลองยาว คุณพ่อคิดตีขึ้นมาเองเป็นต้นกาเนิดเป็น ตน้ ตารบั เลย ตอนแรกในวงมีแค่ 4 คน คุณพ่อก็ยกระดับข้ึนมาเรื่อย ๆ ตอนแรกมีผู้หญิงแค่ 2 คนผู้ชาย 2 คนตอนหลังมีค้นหาไปแห่นาคบ้าน พอ่ กค็ ดิ ขน้ึ มาเรอื่ ย ๆ จนผหู้ ญิงมเี ป็น 10 ค”ู่ นางวิไล อินทรก์ ลอย สัมภาษณ์เมือ่ วนั ท่ี 4 เมษายน 2559 กลองยาวสุโขทัยคณะทองหลอมศรีวิไล จะแบ่งการราเป็นหลายรูปแบบ ได้แก่ ราชายหญิง ราหม่คู ูช่ ายหญิง รากลองหมู่ชาย (ใชผ้ แู้ สดงเป็นผู้ชายจานวน 8 คน) กลองล้อฉาบ นอกจากนี้กจ็ ะมี กลองยาวประยุกต์ เมื่อมีการประกวดดังนัน้ กลองยาวคณะทองหลอมศรวี ไิ ลจึงหากลวิธีเขา้ มาใช้ในการ แขง่ ขนั คือ มกี ารนาเอาการแสดงอน่ื ๆ เข้ามาแสดงรว่ มกับการรากลองยาว ตอนแรกจะเป็นการรา กลองยาวพอในช่วงทา้ ยจึงนาเอาการแสดงอื่นมาใส่ เชน่ ฟนั กระบ่ี ตกี ระบอง รากริช การเล่น กระบองไฟ เปน็ ต้น ปัจจบุ นั กลองยาวสุโขทยั คณะทองหลอมศรวี ไิ ลกย็ งั มีการรบั งานอยู่ สว่ นมากจะ รบั เปน็ ขบวนแห่ เชน่ แหน่ าคเขา้ โบสถ์ ในการรบั งานรากลองยาวแต่ละครงั้ ค่าแรงจะขนึ้ อยู่กบั ระยะทางในการเดิน หรอื การรา เมอื่ ได้ค่าตอบแทนมาแล้วชว่ งแรกจะนาเงินนนั้ มาเป็นค่าตดั เสื้อผ้าที่ต้องใสร่ า ระยะหลังจึงนาเงินท่ีได้มา นามาแบ่งเป็นเงนิ ค่าแรง กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 33

ภาพประกอบที่ 9 นายทองหลอม ขามัน่ และภรรยา 4. เคร่ืองดนตรี เคร่ืองดนตรีที่ใช้ในการแสดงกลองยาวสุโขทัยคณะทองหลอมศรีวิไล ประกอบด้วย ปี่ 1 เลา (ป่ีชนิดเดียวกับท่ีใช้ในวงมังคละ) กลองยาว 4 ใบ (จานวนของกลองยาวใช้ตามเหมาะสมของงาน ทแี่ สดง) ฉาบเล็ก 1 คู่ ฉาบใหญ่ 1 คู่ ฆอ้ งโหม่ง 1 ใบ กรบั 1 คู่ 4.1 ปี่ เครอ่ื งดนตรีที่ใช้ในวงกลองยาวสุโขทัย สาหรับเคร่ืองเป่านั้นจะใช้ปี่ชนิดเดียวกับที่ใช้ ในวงมังคละ ซ่ึงเป็นที่มีลักษณะคล้ายปี่ชวา เลาป่ีมีลักษณะเป็นข้อ ตัวป่ีทาจากไม้ชิงชัน ลาโพงปี่ทา จากทองเหลืองหรอื สแตนเลส ปี่ชนิดนี้จะเป็นปี่ท่ีมีเสียงแหลม ดังเร้าใจ เป่าด้นทานองเคล้าคลอไป ตามจงั หวะ และเป็นเคร่ืองดนตรีดาเนนิ ทานองเพยี งชิ้นเดยี วของวงกลองยาวสโุ ขทยั กลองยาวสุโขทยั หนา้ 34

เลาปี่ ลน้ิ ปี่ รบู งั คบั เสียง ลาโพงป่ี ภาพประกอบที่ 10 ส่วนประกอบป่ี ภาพประกอบท่ี 11 ลาโพงปี่ กลองยาวสโุ ขทยั หน้า 35

ภาพประกอบท่ี 12 ล้นิ ป่ี ภาพประกอบที่ 13 เลาป่ีและรบู ังคบั เสียง กลองยาวสโุ ขทยั หนา้ 36

4.2 กลองยาวสโุ ขทัย กลองยาวสุโขทัย เป็นกลองยาวชนิดหนึ่ง แต่หุ่นกลองจะแตกต่างจากกลองยาวของ ภาคกลาง หรือกลองยาวที่ใช้ในเถิดเทิง หุ่นกลองทาด้วยไม้จริง เช่น ไม้มะม่วง ไม้ก้ามปู ตอนหน้า ใหญ่ ตอนทา้ ยมีลักษณะเรียวแล้วบานปลายเปน็ รูปดอกลาโพง มีหลายขนาด เป็นกลองที่ขึงหนังหน้า เดียว ข้ึนหน้าด้วยสายโยงเร่งเสียง ช่วงตัวกลองจะไม่ปล่องตรงกลางมากเหมือนกลองยาวภาคกลาง หุน่ จะใหญ่ หนุ่ กลองไม่มขี นาดแนน่ อนเพราะเป็นกลองที่ชาวบ้านมักจะขุดขึ้นเอง ตรงกลางหน้ากลอง ต้องใชข้ ้าวสุกติดตะโพนเพื่อถว่ งเสยี งเชน่ เดียวกัน ตัวกลองก็นิยมตกแต่งด้วยผ้าสี เย็บจีบย่นปล่อยเชิง เปน็ ระบายห้อยลงมาปกตัวกลอง เรียกว่า “กระโปรงกลอง” และมีสายสะพายสาหรับไว้คล้องสะพาย บ่าขณะตี ภาพประกอบท่ี 14 กลองยาวสโุ ขทยั 3 ขนาด กลองยาวสุโขทยั หน้า 37

หนา้ กลอง ขอบกลอง กระพุ้งกลอง สายโยงเรง่ เสยี ง ลาโพงกลอง ตัวกลอง ภาพประกอบท่ี 15 ส่วนประกอบของกลองยาวสโุ ขทยั กลองยาวสุโขทยั หนา้ 38

ภาพประกอบท่ี 16 หน้ากลองและขอบกลอง ภาพประกอบท่ี 17 กระพุ้งกลอง หน้า 39 กลองยาวสุโขทยั

ภาพประกอบที่ 18 สายโยงเรง่ เสยี ง ภาพประกอบที่ 19 ลาโพงกลอง กลองยาวสุโขทยั หนา้ 40

4.3 ฉาบเล็ก ฉาบเล็ก เป็นเครื่องดนตรีที่ทาด้วยโลหะ รูปร่างกลม เว้ากลาง ปากผาย เจาะรู ตรงกลางท่ีเว้าสาหรับร้อยเชือกและเศษผ้าที่ฝาท้ังสองเพ่ือสะดวกในการถือตี การตีจะตีแบบประกบ ฉาบเล็กจะมขี นาดเล็กกวา่ ฉาบใหญ่ มีหนา้ ท่ตี ขี ดั จงั หวะ ภาพประกอบที่ 20 ฉาบเล็ก 4.4 ฉาบใหญ่ ฉาบใหญ่ เปน็ เคร่ืองดนตรที ี่ทาดว้ ยโลหะ รปู ร่างกลม เว้ากลาง ปากผาย เจาะรู ตรงกลางที่เวา้ สาหรับร้อยเชอื กและเศษผา้ ทฝ่ี าทง้ั สองเพื่อสะดวกในการถือตี การตจี ะตีแบบประกบ ฉาบใหญ่ มีหนา้ ท่ีในการตยี ืนจังหวะ กลองยาวสุโขทยั หน้า 41

ภาพประกอบท่ี 21 ฉาบใหญ่ 4.5 ฆอ้ งโหมง่ ฆ้องเป็นเคร่ืองดนตรีที่ทาด้วยโลหะผสมระหว่างทองแดง ดีบุก สังกะสี ลักษณะตัว ฆ้องทาด้วยโลหะแผ่นรูปวงกลม ตรงกลางทาเป็นปุ่มนูนข้ึนมาเพื่อตีให้เกิดเสียง เรียกว่า “ปุ่มฆ้อง” ต่อจากปุม่ ฆ้องเป็นฐานแผอ่ อกไป เรยี กวา่ “ฉตั ร” ส่วนทีง่ องมุ้ ลงมารอบฉัตร เรียกวา่ “ใบฉตั ร” ฆ้องโหม่งที่ใช้ในวงกลองยาวสุโขทัยจะเป็นฆ้องโหม่งที่มีขนาดเล็ก เพื่อให้เสียงที่ ออกมามีระดับเสียงสูง และเพ่ือไม่เสียงของฆ้องโหม่งมากลบเสียงป่ีและเสียงกลองกลบจนไม่ได้ยิน เพราะว่าฆ้องโหมง่ จะเป็นตวั ทต่ี ยี นื จังหวะ เป็นเครือ่ งกากบั จงั หวะทที่ าหน้าที่ตีตง้ั จงั หวะให้เครื่องดนตรี ชนิดอนื่ เวลาเริม่ โหมโรงหรือเริ่มการแสดง กลองยาวสุโขทยั หน้า 42

ภาพประกอบท่ี 22 ฆอ้ งโหมง่ 4.6 กรับ กรับทาจากไม้เน้ือแข็ง เป็นรูปคร่ึงวงกลม กว้างประมาณ 9 เซนติเมตร ยาวประมาณ 18 เซนติเมตร เจาะรสู องรูในดา้ นท่ีโคง้ เพื่อสาหรบั ร้อยเชือก เวลาตผี ตู้ จี ะต้องสอดมือเข้าไปในเชือก จะช่วยให้กรับไม่ หลุดออกจากมือในขณะตี กรับจะมีหน้าที่ตียืนจังหวะ แต่บางครั้งอาจจะใช้หรือไม่ใช้ก็ได้ข้ึนอยู่กับ จานวนผบู้ รรเลงในวง ภาพประกอบที่ 23 กรับ กลองยาวสุโขทยั หน้า 43

ภาพประกอบที่ 24 วธิ กี ารจับกรับ ภาพประกอบท่ี 25 เคร่อื งประกอบจังหวะ สาหรับการจัดรปู แบบวงกลองยาวสุโขทยั คณะทองหลอมศรีวิไล จะยืนเปน็ แถวหนา้ กระดาน โดยมีการจดั วงที่แบ่งเครือ่ งดนตรีเป็นหมวดหมู่ คือ แบง่ เปน็ กลองยาวดา้ นหนง่ึ และเครือ่ งประกอบ จังหวะหน่ึง สว่ นปจ่ี ะอยตู่ รงกลางระหวา่ งกลองยาวและเคร่อื งประกอบจังหวะ กลองยาวสุโขทยั หนา้ 44

ภาพประกอบที่ 26 รปู แบบวง 5. เครื่องแต่งกาย ผู้แสดงชาย จะสวมเส้ือคอแบบเส้ือพระราชทาน แขนสั้น ผ่าอก ตัวเสื้อจะขลิบชายเสื้อ ชายแขน แนวตะเข็บด้านหน้าด้วยดิ้นสีทอง สาหรับกางเกงจะเป็นกางเกงสีเดียวกับเส้ือ ขากางเกง ยาวคร่งึ หนา้ แข้ง มีผา้ คาดเอว และผา้ คาดศรี ษะ ภาพประกอบท่ี 27 เครื่องแต่งกายผแู้ สดงชาย กลองยาวสโุ ขทัย หนา้ 45

ผู้แสดงหญิงจะมีเครอ่ื งแต่งกายอยู่ 2 แบบ คือ เครื่องแต่งกายท่ีใช้แสดงตอนกลางวัน และ เคร่ืองแต่งกายที่ใช้แสดงตอนกลางคืน ในการแสดงตอนกลางวันผู้แสดงจะสวมเส้ือแขนกระบอก หม่ สไบ นุ่งผ้านงุ่ จบี หนา้ นาง สว่ นการแสดงตอนกลางคนื ผแู้ สดงจะหม่ สไบและนุง่ ผ้าน่งุ จีบหน้านาง ภาพประกอบท่ี 28 เคร่อื งแตง่ กายผูแ้ สดงหญิงท่ีใช้แสดงในตอนกลางวัน กลองยาวสโุ ขทัย หนา้ 46