รายงานฉบับสมบูรณ์_สพข. 11 _ 4 มีนาคม 64

1



แผนบรหิ ารจดั การโครงการป�องกันการชะล้างพังทลายของดินและ ฟื้นฟูพื้นที่เกษตรกรรมด้วยระบบอนุรกั ษด์ ินและนา� ลุ่มน�าคลองลาว อาํ เภอปลายพระยาและอาํ เภออา่ วลึก จังหวดั กระบี่ คณะทํางานจดั ทําแผนขับเคลื่อนโครงการป�องกันการชะล้างพังทลายของ ดินและฟื้นฟูพื้นที่เกษตรกรรมด้วยระบบอนุรกั ษด์ ินและน�า ระดับพื้นที่ สํานักงานพัฒนาที่ดินเขต 11 กรมพัฒนาที่ดิน กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ กันยายน 2563

บทสรุปสําหรบั ผู้บรหิ าร การจัดทำแผนการบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม ดวย ระบบอนุรักษดินและน้ำ มีความสอดคลองและเชื่อมโยงของยุทธศาสตรชาติ 20 ป (พ.ศ. 2561 - 2580) : ยทุ ธศาสตรท ่ี 5 ดา นการสรางการเตบิ โตบนคุณภาพชีวิตท่เี ปนมติ รกับสิ่งแวดลอมความสอดคลองของแผน แมบทภายใตยุทธศาสตรชาติ : แผนแมบทการบริหารจัดการน้ำทั้งระบบ และสอดคลองของยุทธศาสตร การบริหารจัดการน้ำของประเทศ (พ.ศ. 2558-2569) : ยุทธศาสตรท่ี 5 การอนุรักษฟนฟสู ภาพปาตนนำ้ ที่ เสื่อมโทรมและปองกันการพังทลายของดิน กลยุทธ : การอนุรักษฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมในพื้นที่ดินเสื่อม โทรมและชะลางพังทลายของดิน โดยมีเปาหมายสำคัญสูงสุด คือ พื้นที่เกษตรกรรมไดรับการอนุรักษและ ฟน ฟูใหสามารถใชท ดี่ ินไดอยา งถูกตอ งและเหมาะสมตามศักยภาพของพ้นื ท่ี ไมนอ ยกวา 20 ลานไร ภายใน 20 ป คณะทำงานจัดทำแผนการบริหารจัดการโครงการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นท่ี เกษตรกรรมดว ยระบบอนรุ ักษด ินและนำ้ พน้ื ทล่ี ุมคลองลาว อำเภออา วลกึ และอำเภอปลายพระยา จงั หวดั กระบี่ ไดดำเนินการศึกษา วิเคราะห และประเมินสถานภาพทรัพยากรดินเชิงระบบสำหรับแกปญหาดาน การชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมผานกระบวนการมีสวนรวมและความตองการของ ชุมชน และการรับฟงขอคิดเห็นขอเสนอแนะจากหนวยงานภาคีเครือขายที่เกี่ยวของทั้งในสวนกลางและ สวนภูมิภาค ทำใหไดตนแบบแผนการบริหารจัดการโครงการที่กรมพัฒนาที่ดินสามารถนำไปใชในการ ขับเคลื่อนการดำเนินงานดานการอนุรักษดินและน้ำใหบรรลุเปาหมายตามยุทธศาสตรชาติ แผนปฏิรูป ประเทศ และแผนบริหารจัดการนำ้ ของประเทศ การกำหนดกรอบแนวคิดจากหลักการ เขาใจ เขาถึง และพัฒนา โดยการนำฐานขอมูลดานทรัพยากรดิน ประกอบดวย ดินปญหาและการชะลางพังทลายของดิน เปนตัวกำหนดพื้นที่เปาหมายจากสภาพปญหา สำหรับนำไปใชในการบรหิ ารจัดการ โดยยึดประชาชนเปน ศูนยกลางของการพฒั นาและเนน กระบวนการมี สวนรวมของชุมชน บูรณาการขอมูลเชิงสหวิชาการเพื่อใชในการพัฒนาและวางแผนการใชที่ดิน กำหนด มาตรการดานการอนุรักษดินและน้ำใหสอดคลองกับสภาพปญหาของพื้นที่และความตองการของชุมชน เพื่อใหไดเขตอนุรักษดินและน้ำที่มีการบริหารจัดการเชิงระบบ เกษตรกรสามารถใชประโยชนพื้นท่ี การเกษตรไดอยางมีประสิทธิภาพ และเหมาะสมตามศักยภาพของที่ดิน โดยสามารถสรุปผลการจัดทำ แผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม ดวยระบบอนุรักษดิน และน้ำ ดงั นี้

1. การประเมินสถานภาพทรพั ยากรดินและน�าเชิงระบบ สําหรับป�องกัน การชะล้างพังทลายของดินและฟื้นฟูพื้นที่เกษตรกรรม 1.1 ด้านทรพั ยากรดิน จากการศึกษาและสำรวจขอมูลดินในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว เพื่อจัดทำฐานขอมูลและประเมิน สถานภาพทรพั ยากรดิน โดยเนนดา นการชะลางพังทลายของดิน ท้งั น้เี พ่ือนำไปสูก ารวิเคราะหแ นวทางการ ใชที่ดินดานการเกษตร และกำหนดมาตรการเพื่อปองกันชะลางพังทลายของดินและอนุรักษดินและน้ำท่ี เหมาะสม ผลการจำแนกสภาพปญ หาของดินหรอื ขอจำกดั ตอการใชทดี่ นิ ดา นการเกษตร แบงเปน 3 ประเภท หลัก ไดแก (1) ดินตื้น เปนอุปสรรคตอการเจริญเติบโตของพืชดานการชอนไชของรากพืช ครอบคลุมเนื้อท่ี รวม 2,699 ไรหรือคิดเปนรอยละ 1.82 (2) ดินมีความอุดมสมบูรณต่ำครอบคลุมเนื้อที่รวม 102,078 ไร หรือคิดเปนรอยละ 68.85 และ (3) ปญหาพื้นที่มีความลาดชันสูงสวนใหญมีสภาพการใชที่ดินเปนปาไม มี เนือ้ ท่ี 35,624 ไรหรือคิดเปน รอ ยละ 24.03 ของเน้อื ท่ที ั้งหมด 1.2 ด้านทรพั ยากรนา� จากการศึกษาความสัมพันธของ 3 ปจจัยหลัก ไดแก การใชที่ดิน และทรัพยากรดิน ขอมูล สภาพภูมิอากาศ พบวา พื้นที่ลุมน้ำคลองลาวมีพื้นที่ 237.235 ตารางกิโลเมตร (148,272 ไร) มีปริมาณ น้ำทาคิดเปน 46.72 ลานลูกบาศกเ มตรตอป ซึ่งถือวามีปริมาณน้ำทีส่ ามารถเก็บกักน้ำไวใชเพื่อการเกษตร ไดในปรมิ าณมากเพยี งพอ 1.3 ด้านการใช้ที่ดิน การเปลี่ยนแปลงการใชที่ดินในพื้นที่เกษตรกรรมในภาพรวมมีแนวโนมเพิ่มขึ้นจากป พ.ศ. 2555 (116,922 ไร) โดยมีเนื้อที่เพิ่มขึ้นประมาณ 5,578 ไร หรือคิดเปนรอยละ 4.77 ของเนื้อที่เดิม เนื่องจากการเพิ่มขึ้นของประชากรในพ้ืนที่ และการเพิ่มขึ้นของภาคอุตสาหกรรมและการทองเที่ยว ทำให มีความตองการสินคาเกษตรกรรมเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะการใชที่ดินสำหรับไมยืนตน ซึ่งมีพื้นที่เพิ่มขึ้นชัดเจน ในป พ.ศ. 2562 ถึงรอยละ 82.40 ของเนื้อที่เดิม (พ.ศ. 2555) ซึ่งสวนใหญเปนไมยืนตนที่มีมูลคาทาง เศรษฐกจิ เชน ปาลมนำ้ มัน ยางพารา และกาแฟ ซ่ึงทำใหพื้นทีป่ ลกู ไมผลลดลง จากเดิมเนอ้ื ท่ี 836 ไร เปน 179 ไร หรอื คดิ เปนรอยละ 78.58 ของเนือ้ ทเี่ ดมิ และมีพืน้ ทอี่ ืน่ ๆ ลดลงเชน พนื้ ทน่ี าขา ว 1.4 ด้านชะล้างพังทลายของดิน พน้ื ทส่ี วนใหญมีความรุนแรงของการชะลางพงั ทลายในระดับปานกลางถึงรนุ แรง โดยมีปริมาณ การสูญเสียดิน โดยครอบคลุมพื้นที่รอยละ 65.06 ของเนื้อที่ทั้งหมด ไดแก 2-5 ตันตอไรตอป โดย ครอบคลุมพื้นที่รอยละ 29.63 ของเนื้อที่ทั้งหมด และ 5-15 ตันตอไรตอป โดยครอบคลุมพื้นที่ รอยละ 35.43 ของเนื้อที่ทั้งหมด นอกจากนี้ ในพื้นที่ที่มีสภาพภูมิประเทศแบบเนินเขา แบบสูงชัน และแบบสูงชัน

มากจะเกิดการชะลางพังทลายของดินที่มีความรุนแรงมากที่สุด โดยกอใหเกิดปริมาณการสูญเสียดิน มากกวา 20 ตันตอไรตอ ป (รอ ยละ 13.24 ของเน้ือที่ทงั้ หมด) พบบรเิ วณพืน้ ทเี่ กษตรของ หมูที่ 4 บานเขาตอ หมูที่ 5 บานบางโศก หมูที่ 7 บานโคกยอ ตำบลเขาตอ อำเภอปลายพระยา และ หมูที่ 4 ตำบลนาเหนือ อำเภออาวลึก พื้นที่สวนใหญมีความลาดชันสูง มีลักษณะเปนพื้นที่ลูกคลื่นลอนชัน (ความลาดชัน 12-20 เปอรเซ็นต) มีลักษณะการชะลางพังทลายของดินเปนรองลึกเกิดขึ้นทั่วไป และมีการใชที่ดินในการปลูก ปาลม นำ้ มัน ยางพารา เมื่อพิจารณาถึงการประเมินการชะลางพังทลายของดินในแตละพื้นที่ และแตละระดับ แมใน พื้นที่ที่มีการชะลางพังทลายในระดับนอย มีปริมาณการสูญเสียดิน 0-2 ตันตอไรตอป ก็ไมควรเพิกเฉยตอ การใชมาตรการอนุรักษดินและน้ำ และหากมีการละเลยหรือมีการจัดการที่ไมเหมาะสม ไมถูกตองตาม หลักวิชาการอาจสงผลกระทบที่รุนแรงขึ้น กอใหเกิดปญหาการสูญเสียดิน ปริมาณและคุณภาพผลผลิต และสงผลกระทบตอตนทุนการผลิต การจัดการดิน น้ำ ปุย จนสงผลใหเกษตรกรในพื้นที่มีคาใชจายที่เพิ่ม สงู ขึ้นตามไปดว ย 1.5 ด้านเศรษฐกิจและสังคม จากการศึกษาขอมูลเศรษฐกิจและสังคมโดยเฉพาะในพื้นที่ไดรับผลกระทบจากการชะลาง พงั ทลายของดนิ พบวา เกษตรกรมคี วามรู ความเขาใจในวิธกี ารรกั ษาและปอ งกันไมใหเกิดการชะลา งพังทลาย ของดินในแตละวิธีการมากนอยแตกตางกัน เมื่อพิจารณาความตองการ วิธีการรักษาและปองกันการชะลาง พังทลายของดิน จะเห็นวา เกษตรกรมีความตองการ การทำคันดินขวางทางลาดเท การทำฝายน้ำลน หรือ คันชะลอความเร็วของน้ำ การยกรอง และการปลูกพืชตามแนวระดับ เมื่อพิจารณาผลกระทบดานตนทุน การผลิต ผลผลิต และผลตอบแทนเหนือตนทุนทั้งหมดของการปลูกพืชในพื้นที่ที่มีระดับการชะลาง พังทลายของดินตางกัน จะเห็นวา ตนทุนการผลิตของแตละพืช มีแนวโนมสูงขึ้นตามระดับความรุนแรง ของการชะลางพังทลายของดินที่เพิ่มขึ้น โดยเฉพาะในพื้นที่ปลูกปาลมน้ำมัน ซึ่งตนทุนเพิ่มขึ้นอาจเปนผล จากการเปลี่ยนแปลงตนทุนผันแปรในการผลิต เชน คาจางแรงงาน คาเมล็ดพันธุ คาปุย นอกจากน้ี ยัง พบวา ผลผลิตของทุกพืชลดลงตามความรุนแรงของการชะลางพังทลายของดิน โดยเฉพาะปาลมน้ำมัน และยางพารา 2. แผนปฏิบัติการของพื้นที่ลุ่มน�านํารอ่ ง (พื้นที่ลุ่มน�าคลองลาว) ในการคัดเลือกพื้นที่เพื่อดำเนินการ โดยอาศัยปจจัยหลักและเกณฑที่กำหนด สำหรับพิจารณา จัดลำดับความสำคัญมี 6 ดาน ประกอบดวย (1) ระดับความรุนแรงของการชะลางพังทลายของดิน (2) เอกสารสิทธิ์ (3) การใชที่ดิน (4) กิจกรรมที่ดำเนินงานในพื้นที่ (5) แผนปฏิบัติงานของพื้นที่ (6) ความ ตองการของชุมชน พบวา บานบางเทาแม หมูที่ 1 บานบางยิงวัว หมูท่ี 3 บานเขาตอ หมูท่ี 4 และบานบาง โศก หมูที่ 5 ตำบลเขาตอ อำเภอปลายพระยา จังหวัดกระบี่ เปนพื้นที่ที่มีความสำคัญอันดับตนๆ ที่ คัดเลอื กเปนพื้นท่ีดำเนินการครอบคลุมพน้ื ท่ี 11,490 ไร กำหนดแผนการดำเนนิ งานในปงบประมาณ พ.ศ.

2565 สวนพื้นที่อื่น ๆ ที่เหลือกำหนดแผนการดำเนินงานปงบประมาณ พ.ศ.2566-2574 โดยกำหนด แนวทางและมาตรการท่มี คี วามสอดคลอ งกบั สภาพปญหา แผนการใชท่ีดนิ บนพืน้ ฐานการมีสวนรวม ดงั นี้ 2.1 มาตรการด้านอนุรักษ์ดินและน�าเพื่อป�องกันการชะล้างพังทลายของ ดิน แบงตามระดับความรุนแรงของการชะลางพังทลายของดิน ในพื้นที่ที่มีระดับรุนแรงมาก และระดับ ปานกลาง กำหนดมาตรการในการไถพรวนและปลูกพืชตามแนวระดับ การยกรองตามแนวระดับ การ สรางคันดิน คันดินเบนน้ำ แนวหญาแฝก ทางลำเลียง คูรับน้ำขอบเขา ทางระบายน้ำ ฝายชะลอน้ำ และ บอดกั ตะกอน สว นระดับรุนแรงนอย มมี าตรการเพ่ิมเตมิ ตามลักษณะภูมปิ ระเทศ คอื การไถพรวนดนิ และ การปรบั ระดับ 2.2 มาตรการด้านอนุรักษ์ดินและน�าเพื่อฟื้นฟูพื้นที่เกษตรกรรม สวนใหญมี ปญหาดินตื้น และดินมีความอุดมสมบูรณต่ำ กำหนดมาตรการโดยเนนการเพิ่มอินทรียวัตถุดวยการปลูก พชื คลมุ ดนิ ปลกู พืชปยุ สด การใชปยุ คอก ปยุ หมัก และปุยชวี ภาพ 2.3 มาตรการด้านอนุรกั ษ์ดินและน�าเพื่อพัฒนาแหล่งน�า ในพื้นที่ทางการเกษตร ซึ่งมีสภาพปญหาการขาดแคลนน้ำ จึงกำหนดมาตรการตามสภาพปญหาและสอดคลองตามความตองการ ของชุมชน คือ อางเก็บน้ำ สระเก็บน้ำ ฝายทดน้ำ การปรับปรงุ ลำน้ำ คลองสงน้ำ ระบบสงน้ำดวยทอ และ ระบบใหน ำ้ แบบ micro irrigation 3. ต้นแบบแผนบริหารจัดการป�องกันการชะล้างพังทลายของดินและ ฟื้นฟูพื้นที่เกษตรกรรมด้วยระบบอนุรกั ษด์ ินและนา� ตนแบบการบริหารจัดการทรัพยากรดินและน้ำเชิงบูรณาการ เพื่อปองกันการชะลางพังทลายของดิน เปนรูปแบบการบรหิ ารจัดการลมุ น้ำเชงิ ระบบ ครอบคลุมทกุ มติ แิ บบองคร วม ไดแ ก มติ ิทางกายภาพ สังคม เศรษฐกจิ และสิง่ แวดลอม โดยกำหนดทิศทางจากสภาพปญ หาเปน ตวั นำ ความรูทางวิชาการที่หลากหลาย สาขาผานกระบวนการคิด วิเคราะหจากงานวิจัย และเทคโนโลยีดานการพัฒนาที่ดิน การอนุรักษดินและ น้ำ ผานกระบวนการมีสวนรวมของชุมชน ประกอบดวย การวิเคราะหสภาพปญหาของพื้นที่ คัดเลือก วิธีการประเมินปญหาการชะลางพังทลายของดิน และตรวจสอบขอมูลที่เปนปจจุบันครอบคลุมประเด็น ปญ หาของสภาพพ้นื ทีอ่ ยา งแทจ รงิ ไดแ ก ขอ มูลการชะลา งพังทลายของดิน ขอมลู ดา นทรัพยากรดนิ ขอ มูล สภาพการใชที่ดิน ระดับการเปลี่ยนแปลงของการใชที่ดิน ขอมูลดานทรัพยากรน้ำ สภาพภูมิประเทศ และ สิ่งแวดลอม ขอมูลทางเศรษฐกิจและสังคม ซึ่งมีความเชื่อมโยงกันในดานกายภาพ เศรษฐกิจ และสังคม โดยนำขอมูลมาประกอบการวิเคราะหและจัดทำแผนปฏิบัติการเพื่อปองกันการชะลางพังทลายของดิน และฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ ทั้งนี้ เพื่อใหมีประสิทธิภาพ เกิดประสิทธิผล ถูกตอ งตามสมรรถนะและศกั ยภาพของทดี่ ิน และใหผ ูท เ่ี กี่ยวขอ งไดเกดิ ความระหนักและการเรียนรูนำไปสู การจัดการที่ถูกตอง พรอมทั้งการประเมินสถานการณการเปลี่ยนแปลง โดยการติดตามและประเมินผล

ตามตัวชี้วัด เพื่อใหทราบผลสำเร็จจากการดำเนินงานดานการลดอัตราการชะลางพังทลายของดิน และ ดานเศรษฐกิจสังคมของชุมชนบริเวณบนพื้นที่ลุมน้ำสูการพัฒนาระบบการบริหารจัดการดานการอนุรักษ ดินและนำ้ ใหเ กษตรกรและชุมชนสามารถใชท ดี่ ินไดอยางยง่ั ยนื 4. กลไกการขับเคลื่อนแผนบรหิ ารจดั การโครงการ การดำเนินงานตามแผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม ดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ มีกลไกการขับเคลื่อนการดำเนินงานในรูปแบบคณะกรรมการและ คณะทำงาน ในการจัดทำตนแบบแผนการบริหารจัดการโครงการจัดการชะลางพังทลายของดินและฟนฟู พื้นที่เกษตรกรรม ดวยระบบอนุรักษดินและนำ้ สำหรับขับเคลื่อนการดำเนินงานดานการอนุรักษดินและน้ำให บรรลุเปาหมายตามยุทธศาสตร 20 ป แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 12 และแผนแมบท การบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ ดังนั้น เพื่อใหแผนบริหารจัดการเกิดผลสัมฤทธิ์ในทางปฏิบัติบรรลุ วตั ถปุ ระสงคแ ละเปา หมายทก่ี ำหนดไว จึงจำเปน ตอ งไดรบั การขับเคล่ือนและผลกั ดนั จากทกุ ภาคสว น และให เกิดการบูรณาการทุกระดับผานกระบวนการมีสวนรวม เพื่อใหการบริหารจัดการทรัพยากรดินและน้ำมี เปา หมายไปในทศิ ทางเดยี วกนั ควรมแี นวทางการดำเนนิ งาน ดงั นี้ 4.1 สรางความเขาใจในเปาหมายและวัตถุประสงคของแผนบริหารจัดการทรัพยากรดิน เพื่อปองกัน การชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม ใหสามารถนำไปสูการวางแผนการกำหนด มาตรการและบริหารจัดการพื้นที่เกษตรกรรรมที่มีความเสี่ยงตอการชะลางพังทลายของดิน และพื้นที่ดิน เสอื่ มโทรม 4.2 วิเคราะหบทบาทและปรับบทบาทกระบวนการทำงานใหสอดคลองกับเปาหมายการดำเนินงาน ทุกระดับตั้งแตระดับนโยบาย ระดับหนวยงานที่ปฏิบัติงานสวนกลางและสวนภูมิภาคโดยนำแนวทางการ ปฏบิ ตั งิ านไปกำหนดเปน แผนงานโครงการ และกำหนดเปนขอตกลงการทำงานระหวางหนวยงาน เนน การ ทำงานเชิงบรู ณาการ เพือ่ ขบั เคลอื่ นองคกรใหบรรลุเปา หมายทกี่ ำหนดไว 4.3 พัฒนาระบบการตดิ ตามและประเมนิ ผลเชงิ บูรณาการ โดยจัดตงั้ คณะทำงานติดตามประเมินผลที่ มีกลไกและเครือขายการดำเนินงานทั้งหนวยงานที่ปฏิบัติงานในสวนกลางและสวนภูมิภาคเชื่อมโยงการ ประเมินผล ทุกมิติ ประกอบดวย มิติทางกายภาพหรือสิ่งแวดลอม มิติสังคม และมิติเศรษฐกิจ ที่สามารถ สะทอนผลสัมฤทธิ์ของงานไดชัดเจน จนนำไปสูการปรับปรุงพัฒนาแผนการดำเนินงานโครงการใหเกิด ประสทิ ธผิ ลและมีประสิทธิภาพ

คํานํา กรมพัฒนาที่ดิน มีภารกิจสำคัญเกี่ยวกับการแกไขปญหาทรัพยากรที่ดิน โดยการพัฒนาที่ดินและ อนุรักษดินและน้ำ ซึ่งมาตรการดานการอนุรักษดินและน้ำจะชวยปรับโครงสรางพื้นฐานของที่ดินในพื้นที่ ใหเหมาะสมกับการปลูกพืช พรอมกับชวยรักษาระบบนิเวศทางดินใหเกิดการใชที่ดินไดอยางยั่งยืน โดย กอนเริ่มดำเนินงาน จำเปนตองมีการศึกษาและวิเคราะหสภาพของที่ดินในพื้นที่ในการกำหนดมาตรการ ดานอนุรักษดินและน้ำดวยวิธีกลและวิธีพืชเฉพาะพื้นที่ เพื่อควบคุมหรือปองกันความรุนแรงของสภาพดิน ปญหาไมใหสงผลกระทบกอปญหาเพิ่มขึ้นในพื้นที่อื่น ดังนั้น กรมพัฒนาที่ดิน จึงเปนหนวยงานที่มีบทบาท สำคัญในการบรหิ ารจัดการทรัพยากรดนิ เชิงบรู ณาการระดับลุมน้ำ โดยนำหลกั วชิ าการดานการอนุรักษดิน และน้ำ พิจารณาจากสภาพพื้นที่และความตองการของชุมชนเปนหลัก นอกจากน้ี ยังศึกษาแนวนโยบาย ดานการเกษตรของรัฐบาล และทองถิ่นในระดับตาง ๆ เพื่อนำมาวิเคราะหกำหนดมาตรการในแผนการใช ที่ดิน พรอมขอเสนอแนะดานการจัดการพื้นที่ใหเปนแนวทางในการใชที่ดินอยางมีประสิทธิภาพและใชได อยางยงั่ ยนื คณะทำงานจัดทำแผนการบริหารจัดการโครงการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นท่ี เกษตรกรรมดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ พื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลึก จังหวัดกระบ่ี ไดดำเนินการศึกษา วิเคราะห เพื่อประเมินสถานภาพทรัพยากรดินเชิงระบบสำหรับ แกป ญหาดานการชะลางพงั ทลายของดนิ และฟน ฟูพน้ื ทเ่ี กษตรกรรม ผานกระบวนการมสี วนรวมและความ ตองการของชุมชน และการรับฟงขอคิดเห็น ขอเสนอแนะจากหนวยงานภาคีเครือขายและหนวยงานท่ี เกย่ี วขอ ง ท่ปี ฏบิ ัตงิ านในสว นกลางและสวนภมู ิภาค ทำใหไ ดตน แบบแผนการบรหิ ารจดั การโครงการท่ีกรม พัฒนาที่ดินสามารถนำไปใชในการขับเคลื่อนการดำเนินงานดานการอนุรักษดินและน้ำใหบรรลุเปาหมาย ตามยทุ ธศาสตรชาติ แผนปฏริ ปู ประเทศ และแผนบริหารจัดการนำ้ ของประเทศ ในโอกาสนี้ ขอขอบคุณ คณะกรรมการขับเคลื่อนโครงการปองกันการชะลางพังทลายของดินและ ฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม ดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ นักวิชาการสวนภูมิภาคและเจาหนาที่ของสำนักงาน พัฒนาที่ดินเขต 11 สถานีพัฒนาที่ดินกระบี่ หนวยงานภาคีเครือขายและหนวยงานที่เกี่ยวของ และ เกษตรกรในชุมชนพื้นที่ลุม นำ้ คลองลาว อำเภอปลายพระยา และอำเภออาวลึก จังหวัดกระบ่ี ที่มีสวนรว ม ในการดำเนินงานโครงการใหสำเร็จลุลวงไปไดดวยดีจนบรรลุวัตถุประสงคของโครงการ เพื่อนำขอมูล แผนการบริหารจัดการโครงการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมดวยระบบ อนุรักษดินและน้ำ ไปขยายผลในพื้นท่ีอื่นสูการแกไขปญหาใหกับเกษตรกรที่อยูในพื้นที่เสี่ยงตอการชะลาง พังทลายของดินและพื้นที่ดินปญหา ทำใหสามารถใชที่ดินไดอยางเหมาะสมตรงตามศักยภาพของพื้นท่ี และมีคุณภาพชวี ติ ท่ีดขี ึน้ คณะทำงาน สงิ หาคม 2563

สารบัญ บทสรปุ สําหรบั ผู้บรหิ าร หน้า คํานํา 1 สารบัญ 2 3 สารบัญตาราง 3 4 สารบัญภาพ 5 5 บทที่ 1 บทนํา 5 6 1.1 หลักการและเหตผุ ล 6 1.2 วัตถุประสงค 6 1.3 กรอบแนวคดิ การดำเนินงาน 6 1.4 เปา หมาย 7 1.5 ขัน้ ตอนการดำเนินงาน 7 1.6 สถานทด่ี ำเนนิ งาน 7 1.7 ระยะเวลาดำเนินการ 7 1.8 ผลผลติ (output) 1.9 ผลลัพธ (outcome) 9 1.10 ผลกระทบ (impact) 1.11 ตัวชี้วัดความสำเร็จ 11 1.12 ผลประโยชนที่คาดวา จะไดรบั 11 1.13 ผรู ับผิดชอบ 17 1.14 ท่ปี รึกษาโครงการ 19 1.15 การสงมอบงาน 21 23 บทที่ 2 วธิ กี ารดําเนินงาน 25 2.1 การรวบรวมขอ มลู 27 2.2 การสำรวจศึกษาแและวเิ คราะหขอ มลู พ้ืนฐาน 28 2.3 การประเมินพนื้ ท่กี ารชะลางพงั ทลายของดิน 2.4 การจดั ทำแผนการใชท่ดี ินเพื่อการอนรุ ักษดนิ และนำ้ 2.5 การรับฟง ความคิดเหน็ จากผูมสี ว นไดส วนเสีย 2.6 การวิเคราะหลำดบั ความสำคญั 2.7 การจัดทำแผนบริหารจัดการเพื่อปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟู พนื้ ทเ่ี กษตรกรรม ดวยระบบอนรุ กั ษดินและน้ำ บทท่ี 3 สถานภาพพื้นท่ีลุมนำ้ คลองลาว 3.1 ท่ีตัง้ และอาณาเขต

สารบัญ (ต่อ) 3.2 สภาพภูมปิ ระเทศ หน้า 3.3 สภาพภมู ิอากาศ 3.4 ทรพั ยากรดนิ 28 3.5 ทรพั ยากรนำ้ 32 3.6 ขอบเขตท่ีดินตามกฎหมายและนโยบาย 34 3.7 ทรพั ยากรปาไม 44 3.8 สภาพการใชทดี่ ิน 48 3.9 พื้นท่เี สย่ี งตอการชะลา งพงั ทลายของดิน 54 3.10 สภาวะเศรษฐกิจและสงั คม 54 3.11 การวิเคราะหส ภาพแวดลอมและศักยภาพ (SWOT) 60 64 บทที่ 4 แผนการใช้ที่ดินเพื่อการอนุรกั ษด์ ินและนา� 76 4.1 เขตพืน้ ที่ปา ไมต ามกฎหมาย 81 4.2 เขตเกษตรกรรม 4.3 เขตพ้นื ท่ชี มุ ชนและสง่ิ ปลกู สรา ง 82 4.4 เขตแหลง นำ้ 86 4.5 เขตพ้นื ท่คี งสภาพปา ไมน อกเขตปาตามกฎหมาย 88 4.6 เขตสัมปทานเหมืองหนิ 88 4.7 เขตสายไฟฟาแรงสงู 88 88 บทที่ 5แผนบริหารจัดการป�องกันการชะล้างพังทลายของดินและฟื้นฟูพื้นที่ 88 เกษตรกรรมด้วยระบบอนุรกั ษด์ ินและนา� 97 5.1 แผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นท่ี 98 เกษตรกรรมดวยระบบอนรุ ักษด ินและนำ้ 104 5.2 ตนแบบ (Model) แผนบริหารจัดการทรัพยากรดิน เพื่อปองกันการชะลาง พังทลายของดินและฟนฟพู ื้นท่เี กษตรกรรมดว ยระบบอนุรักษด นิ และน้ำ 105 บทที่ 6 การขับเคลื่อนแผนบริหารจัดการป�องกันการชะล้างพังทลายของดินและ 106 107 ฟื้นฟูพื้นที่เกษตรกรรม ด้วยระบบอนุรกั ษด์ ินและน�า 6.1 แนวทางการขับเคล่ือนไปสูก ารปฏิบตั ิ 6.2 กลไกการขับเคลื่อนแผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดิน และฟนฟูเกษตรกรกรรม ดวยระบบอนุรักดินและน้ำ ระยะ 20 ป (พ.ศ. 2562-2582)

สารบัญ (ต่อ) 6.3 บทบาทของหนวยงานและภาคีเครือขายทุกระดับในการขับเคลื่อนแผน หน้า บริหารจัดการทรัพยากรดินและน้ำ เพื่อปองกันการชะลางพังทลายของดิน และฟน ฟูพนื้ ทเ่ี กษตรกรรม 108 6.4 การกำหนดตัวชีว้ ดั ผลสำเร็จ 111 6.5 แนวทางการติดตามและประเมินผลตามแผนบริหารทรัพยากรดินเพื่อปองกัน 111 การชะลา งพงั ทลายของดินและฟนฟพู ้นื ที่เกษตรกรรม 118 120 เอกสารอา้ งองิ ภาคผนวก

สารบัญตาราง ตารางที่ หน้า 2-1 ระดับความรุนแรงของการชะลา งพงั ทลายของดิน 18 2-2 ชั้นของการกัดกรอน 19 3-1 ความลาดชนั พน้ื ท่ลี ุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลกึ 29 จังหวัดกระบี่ 33 3-2 สถิติภูมิอากาศ โดยเฉลี่ยในคาบ 30 ป (พ.ศ. 2531-2561) ณ สถานีตรวจวัด 36 อากาศ จังหวดั กระบี่ 3-3 ทรัพยากรดินในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลึก 42 จงั หวดั กระบ่ี 48 3-4 สภาพปญหาของดินในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและ 49 อำเภออาวลึก จงั หวัดกระบ่ี 3-5 ขอมูลที่ดินของรัฐที่ใชรวมในการวิเคราะหดานทรัพยากรปาไม พื้นที่ลุมน้ำ 49 คลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออา วลกึ จงั หวัดกระบ่ี 51 3-6 พื้นที่เขตปาสงวนแหงชาติในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและ 51 อำเภออา วลึก จงั หวัดกระบี่ 3-7 พน้ื ที่เขตการใชประโยชนทรพั ยากรและท่ีดินปาไม พ้ืนท่ีลุมน้ำคลองลาวอำเภอ 54 ปลายพระยา และอำเภออาวลึก จังหวัดกระบี่ 55 3-8 พื้นที่ชั้นคุณภาพลุมน้ำในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภอ 62 อา วลกึ จงั หวัดกระบ่ี 3-9 พื้นที่เขตปาไมถาวรนอกเขตปาในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและ 65 อำเภออาวลึก จังหวดั กระบี่ 3-10 สถานภาพทรัพยากรปาไมในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและ อำเภออา วลึก จังหวัดกระบี่ 3-11 ประเภทการใชที่ดินในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภอ อา วลึก จงั หวดั กระบ่ี 3-12 ระดับความรุนแรงของการชะลางพังทลายของดินในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลึก จังหวดั กระบี่ 3-13 สภาวะเศรษฐกิจและสังคมในพื้นที่ลุมคลองลาว ตำบลนาเหนือ ตำบลเขาใหญ อำเภออาวลกึ ตำบลเขาเขน ตำบลเขาตอ อำเภอปลายพระยา จังหวดั กระบ่ี

สารบัญตาราง (ต่อ) ตารางที่ ตนทุนการผลิต ผลผลิต และผลตอบแทนเหนือตนทุนทั้งหมดของการปลูกพืช หน้า ในพ้นื ทีม่ ีระดบั การชะลางพงั ทลายตางกนั 3-14 ความรู ความเขาใจดานการอนุรักษดินและน้ำ ในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาวอำเภอ 70 3-15 ปลายพระยา อำเภออา วลึก จังหวัดกระบ่ี ปการผลติ 2563 71 3-16 ความรูแ ละความเขา ใจ เกีย่ วกับผลกระทบการชะลา งพงั ทลายของหนา ดิน 73 ในพ้นื ทล่ี ุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยา อำเภออา วลึก จังหวดั กระบี่ 3-17 ปก ารผลติ 2563 74 ความรู ความเขาใจ เกี่ยวกับวิธีการรักษาและปองกันการชะลางพังทลายของ 3-18 ดินในพื้นทีล่ ุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยา อำเภออาวลึก จังหวัดกระบี่ ป 75 4-1 การผลติ 2563 89 4-2 ทัศนคติดานการยายถิ่นฐาน ปญหาดานการเกษตร ในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว 91 5-1 อำเภอปลายพระยา อำเภออา วลกึ จงั หวดั กระบ่ี ปก ารผลติ 2563 102 แผนการใชที่ดินเพื่อการอนุรักษดินและน้ำในพื้นท่ีลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลาย 6-1 พระยาและอำเภออา วลึก จงั หวัดกระบ่ี 108 สรุปแนวทางแผนการใชที่ดินเพื่อการอนุรักษดินและน้ำในพื้นที่ลุมน้ำคลอง 6-2 ลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออา วลึก จงั หวดั กระบี่ 112 6-3 แผนปฏิบัติการเพื่อปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่ 115 เกษตรกรรม ลุมนำ้ คลองลาว อำเภอปลายพระยา อำเภออาวลึก จังหวัดกระบี่ ระยะ 10 ป (พ.ศ. 2565-2574) บทบาทของหนว ยงานและภาคีเครือขา ยทุกระดบั ในการขบั เคล่ือนแผนบริหาร จัดการทรัพยากรดินและน้ำเพื่อปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟู พนื้ ทเ่ี กษตรกรรม กรอบตวั ชี้วดั ในการติดตามและประเมินผล การจัดทำฐานขอมูลเพื่อประเมินการเปลี่ยนแปลงตามตัวชี้วัดมิติกายภาพ เศรษฐกิจและสงั คม

สารบัญภาพ ภาพที่ หน้า 1-1 กรอบแนวคดิ การดำเนนิ งานโครงการ 4 2-1 กรอบวิธีการดำเนินงาน 10 2-2 ประเด็นการรับฟง ความคิดเห็นของชุมชนแบบมีสวนรวม 22 2-3 หลักการสำคัญในการจัดทำแผนการบริหารจัดการที่ดินและทรัพยากรดินของ 25 ประเทศ 30 3-1 ที่ตั้งและอาณาเขต และลักษณะภูมิประเทศ พื้นที่ลุมคลองลาว อำเภอปลายพระยา 31 และอำเภออาวลึก จังหวดั กระบี่ 34 3-2 ความลาดชนั พ้ืนทีล่ มุ คลองลาว อำเภอปลายพระยา และอำเภออา วลึก จังหวัดกระบ่ี 40 3-3 สมดลุ ของนำ้ เพือ่ การเกษตร (พ.ศ. 2531-2561) จงั หวัดกระบี่ 3-4 ทรัพยากรดินพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลึก จังหวัด 43 กระบ่ี 46 3-5 สภาพปญหาทรัพยากรดินพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยา และอำเภออาว 47 ลกึ 53 จังหวดั กระบ่ี 3-6 เสนทางน้ำและเสนทางคมนาคมในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและ 59 อำเภออา วลกึ จังหวดั กระบ่ี 3-7 ขอบเขตพ้นื ท่ีลุม นำ้ คลองลาว อำเภอปลายพระยาและอา วลกึ จังหวดั กระบ่ี 63 3-8 สถานภาพปาไมพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพรยาและอำเภออาวลึก จังหวัด กระบ่ี 90 3-9 สภาพการใชที่ดินพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลึกจังหวัด กระบ่ี 103 3-10 การสญู เสียดินในพ้ืนท่ีลมุ น้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลึก จังหวัด กระบ่ี 4-1 แผนการใชทีด่ ินเพื่อการอนุรักษดินและน้ำ ในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระ ยาและอำเภออาวลึก จงั หวดั กระบี่ 5-1 แผนปฏบิ ัตกิ ารเพอื่ ปองกนั การชะลา งพงั ทลายของดนิ และฟนฟูพน้ื ทเ่ี กษตรกรรมดวย ระบบอนุรักษดินและน้ำ ลมุ น้ำคลองลาว ระยะ 1 ป

สารบัญภาพ (ต่อ) ภาพที่ หน้า 5-2 รูปแบบมาตรการเพื่อปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม 104 ดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ พื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภอ อาวลึก จังหวัดกระบ่ี 104 5-3 ตนแบบ (Model) แผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดิน และพื้นฟู พื้นที่เกษตรกรรม ดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ พื้นที่ลุมน้ำคลองลาวอำเภอปลาย พระยาและอำเภออา วลกึ จงั หวัดกระบ่ี

1 1บทที่ บทนาํ

2 บทที่ 1 บทนํา 1.1 หลักการและเหตุผล ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม เกษตรกรทำการเกษตรอาศัยน้ำฝน คิดเปนรอยละ 37.00 ของพื้นที่ประเทศ โดยมีพื้นที่เกษตรน้ำฝน 119 ลานไร ซึ่งเปนแหลงที่ปลูกพืชเศรษฐกิจที่สำคัญของ ประเทศ ไดแก ขาว 49.24 ลานไร ออย 11.47 ลานไร มันสำปะหลัง 10.84 ลานไร ขาวโพด 6.40 ลานไร ไมผล 11.10 ลานไร สวนผัก 4.19 ลานไร และ ยางพารา 25.78 ลานไร (กรมพัฒนาที่ดิน, 2558) พื้นที่ ดังกลาวมักประสบปญหาขาดแคลนน้ำในฤดูแลง ทำใหการใชประโยชนทรัพยากรดินไดไมเต็มศักยภาพ จำเปนตองไดรับการพัฒนาแหลงน้ำใหพอเพียงกับความตองการของเกษตรกร ประกอบกับในพื้นท่ี ดังกลาวอยูในพื้นที่ดินปญหาทางการเกษตรกรรม โดยสามารถจำแนกตามสาเหตุของการเกิดได 2 ประเภท คือ 1) ดนิ ปญ หาทเ่ี กิดตามสภาพธรรมชาติ มเี น้อื ทรี่ วม 60 ลา นไร ไดแก ดนิ อินทรยี  0.34 ลา นไร ดินเปรี้ยวจัด 5.42 ลานไร ดินทรายจัด 11.86 ลานไร ดินตื้น 38.19 ลานไร ดินเค็ม 4.20 ลานไร (บาง พื้นที่พบคราบเกลือและมีผลกระทบจากคราบเกลือมีเนื้อที่ 11.50 ลานไร) และ 2) ดินปญหาที่เกิดจาก การใชประโยชนที่ดิน เชน ดินดาน ดินปนเปอน ดินเหมืองแรราง เปนตน นอกจากนี้ ยังมีดินที่มีปญหา เล็กนอยที่เปนขอจำกัดทางการเกษตร เชน ดินกรดดินที่มีความอุดมสมบูรณต่ำ เปนตน (กรมพัฒนาที่ดิน, 2561) ปญหาทรัพยากรดินดังกลาวกระจายตัวอยูทั่วประเทศและเปนปจจัยสำคัญที่ทำใหพื้นที่เกษตร น้ำฝนไมสามารถกอสรางแหลงน้ำขนาดใหญได เนื่องจากตองใชงบประมาณจำนวนมากในการวางระบบ เพือ่ ปอ งกันไมใ หปญ หาดนิ เกดิ เพ่ิมมากขึ้นจนกอความเสียหายในวงกวา ง ไมค มุ คากบั การลงทนุ ปญหาสำคัญอีกประการหนึ่งที่สงผลกระทบตอภาคเกษตรกรรมในปจจุบันเกิดจากการใชที่ดินและ การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ซึ่งเปนการเรงใหเกิดกระบวนการชะลางพังทลายของดินในพื้นที่ เกษตรกรรมเกิดขึ้นอยางตอเนื่อง ซึ่งการชะลางพังทลายของดินเกิดจากกระบวนการที่สำคัญ คือ กระบวนการแตกกระจาย เม่อื เมด็ ฝนตกลงมากระทบกบั กอนดนิ ทำใหก อนดินแตกเปนเม็ดดินเลก็ ๆ ภายหลัง ที่เม็ดฝนกระทบกอนดินแลวน้ำบางสวนก็จะไหลซึมลงไปในดิน เมื่อดินอิ่มตัวจนน้ำไมสามารถจะไหลซึมไป ไดอีกแลว ก็จะเกิดน้ำไหลบาพัดพาเอากอนดินเล็กๆ ที่แตกกระจายอยูบนผิวดินไปดวยและพัดพาไป และ การตกตะกอนทับถม เม็ดดินที่ถูกพัดพาไปกับน้ำจะไหลลงสูพื้นที่ต่ำ ทำใหเกิดการสะสมตะกอนของดนิ ใน ที่ลุมต่ำ การชะลางพังทลายของดิน เกิดจากสาเหตุใหญ 2 ประการ คือ 1)การชะลางพังทลายโดย ธรรมชาติเปนการชะลางพังทลายซึ่งเกิดขึ้นตามธรรมชาติ โดยมีทั้งน้ำและลมเปนตัวการ เชน การชะ ละลาย การพัดพาโดยลมตามชายฝงทะเลหรือในทะเลทราย การพัดพาดินแบบนี้เปนแบบที่ปองกันไมได และถาเกิดมักใชเวลานาน เปนการเกิดแบบคอยเปนคอยไปและชามาก และ 2)การชะลางพังทลายโดยมี

3 ตัวเรงที่มีมนุษยหรือสัตวเลี้ยงเขามาชวยเรงใหมกี ารกัดกรอ นเพิ่มขึน้ จากการชะลางพังทลายโดยธรรมชาติ เชน การหักลางถางปาทำการเพาะปลูกอยางขาดหลักวิชาการ ทำใหพื้นดินปราศจากสิ่งปกคลุม เกิดการ กัดกรอนโดยลมและฝนและพัดพาดินสูญเสียไปไดเพิ่มขึ้น การสูญเสียดินจะมากนอยเพียงใดขึ้นอยูกับ วิธกี ารที่ใชทำการเกษตร (กรมพัฒนาที่ดิน, 2558) กรมพัฒนาที่ดิน มีภารกิจสำคัญเกี่ยวกับการแกไขปญหาทรัพยากรที่ดิน โดยการพัฒนาที่ดินและ อนุรักษดินและน้ำ ซึ่งมาตรการดานการอนุรักษดินและน้ำ จะชวยปรับโครงสรางพื้นฐานของดิน ในพื้นที่ ใหเหมาะสมกับการปลูกพืช พรอมกับชวยรักษาระบบนิเวศทางดินใหเกิดการใชที่ดินไดอยางยั่งยืน โดย กอนเริ่มดำเนินการตองมีการการศึกษา และวิเคราะหสภาพของที่ดินในพื้นที่กอนเสมอ หากพื้นท่ี ดำเนินการอยูในพื้นที่ดินปญหา เชน ดินเค็ม ดินตื้น หรือดินทราย จำเปนจะตองมีการออกแบบระบบ อนุรักษดินและน้ำดวยวิธีกลและวิธีพืชเฉพาะพื้นที่ เพื่อควบคุมหรือปองกันไมใหดินปญหาเกิดการ แพรกระจายสงผลกระทบกอปญหาเพิ่มขึ้นในพื้นที่อื่นตอไป ดังนั้น กรมพัฒนาที่ดินจึงเปนหนวยงานที่มี บทบาทสำคัญในการบริหารจัดการทรัพยากรดินเชิงบูรณาการระดับลุมน้ำ โดยนำหลักวิชาการ และ เทคนิคดานการอนุรักษดินและน้ำ มาใชเปนมาตรการเพื่อปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟู พื้นที่เกษตรกรรม ใหพื้นที่สามารถใชประโยชนไดอยางคุมคา โดยพิจารณาจากสภาพปญหาพื้นที่และ ความตองการของชุมชนเปนหลัก นอกจากนี้ ยังศึกษานโยบายดานการเกษตรของรัฐบาล และทองถิ่นใน ระดับตาง ๆ เพื่อนำมาวิเคราะหกำหนดมาตรการในแผนการใชที่ดินพรอมขอเสนอแนะดานการจัดการ พื้นที่ใหเกิดการใชที่ดินอยางยั่งยืน สามารถใชเปนแนวทางในการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติท่ี เหมาะสม และขยายผลสูก ารปฏิบตั ใิ นพน้ื ท่อี นื่ ไดอยา งมปี ระสิทธิภาพ 1.2 วตั ถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาและประเมินสถานภาพทรัพยากรดินเชิงระบบสำหรับการปองกันการชะลางพังทลาย ของดนิ และฟน ฟูพื้นทเี่ กษตรกรรม 2) เพื่อจัดทำแผนการบริหารจัดการทรัพยากรดินระดับลุมน้ำที่มีการกำหนดมาตรการดานการ ปองกันการชะลา งพังทลายของดินและฟนฟพู ื้นทเี่ กษตรกรรม ดว ยระบบอนุรักษดนิ และน้ำ 1.3 กรอบแนวคิดการดําเนินงาน การจัดทำแผนการบรหิ ารจัดการปอ งกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมดวย ระบบอนุรักษดินและน้ำ มีความสอดคลองและเชื่อมโยงยุทธศาสตรความสอดคลองของ ยุทธศาสตรชาติ 20 ป (พ.ศ. 2561 - 2580): ยุทธศาสตรที่ 5 ดานการสรางการเติบโตบนคุณภาพชีวิตที่เปนมิตรกับ สิ่งแวดลอม ความสอดคลองของ แผนแมบทภายใตยุทธศาสตรชาติ : แผนแมบทการบริหารจัดการน้ำท้ัง ระบบ และความสอดคลองของยุทธศาสตรการบริหารจัดการน้ำของประเทศ (พ.ศ. 2558 -2569) : ยุทธศาสตรที่ 5 การอนุรักษฟนฟูสภาพปาตนน้ำที่เสื่อมโทรมและปองกันการพังทลายของดิน กลยุทธ :

4 การอนรุ กั ษฟ น ฟูพน้ื ท่ีเกษตรกรรมในพนื้ ที่ดินเสอ่ื มโทรมและชะลา งพังทลายของดิน โดยมีเปาหมายสำคัญ สูงสุด คือ พื้นที่เกษตรกรรมไดรับการอนุรักษและฟนฟูใหสามารถใชที่ดินไดอยางถูกตองและเหมาะสม ตามศักยภาพของพืน้ ท่ี ไมนอ ยกวา 20 ลานไร ภายใน 20 ป กำหนดกรอบแนวคิดจากหลักการเขาใจ เขาถึง และพัฒนา โดยการนำฐานขอมูลดานทรัพยากรดิน ประกอบดวย ดินปญหาและการชะลางพังทลายของดิน เปนตัวกำหนดพื้นที่เปาหมายจากสภาพปญหา สำหรับนำไปใชในการบริหารจัดการ ยึดประชาชนเปนศูนยกลางของการพัฒนาและเนนกระบวนการมี สวนรวมของชุมชน บูรณาการขอมูลเชิงสหวิชาการ นำขอมูลมาใชในการพัฒนาและวางแผนการใชที่ดิน กำหนดมาตรการดานการอนุรักษดินและน้ำใหสอคลองกับสภาพปญหาของพื้นที่และความตองการของ ชุมชน เพอื่ ใหไ ดเขตอนุรักษด ินและน้ำทมี่ กี ารบริหารจัดการเชงิ ระบบ พน้ื ที่การเกษตรสามารถใชป ระโยชน ไดอ ยา งมปี ระสิทธิภาพ และเกษตรกรสามารถใชท ีด่ นิ ไดอยา งถูกตองเหมาะสมตามศักยภาพของดิน (ภาพที่ 1-1) ภาพท่ี 1-1 กรอบแนวคิดการดำเนินงานโครงการ 1.4 เป�าหมาย จัดทำแผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม ดวยระบบ อนุรักษดินและน้ำ พื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลึก จังหวัดกระบี่ ครอบคลุม พืน้ ที่ 148,272 ไร

5 1.5 ขั้นตอนการดําเนินงาน 1) การรวบรวมขอมูล เปนขอมูลทุติยภูมิที่ไดจากการรวบรวมเอกสารและงานวิชาการที่เกี่ยวของ เพื่อนำไปใชศึกษา วิเคราะห เชื่อมโยงสูการจัดทำแผนบริหารจัดการเพ่ือปองกันการชะลางพังทลายของ ดินดวยระบบอนรุ กั ษด ินและนำ้ ไดแก ฐานขอมลู ดา นทรัพยากรดนิ ทรพั ยากรนำ้ สภาพภมู ิประเทศ สภาพ การใชที่ดนิ เศรษฐกจิ และสงั คม แผนการใชทีด่ ิน และขอมูลการอนรุ กั ษดินและน้ำที่เกี่ยวขอ ง 2) การสำรวจภาคสนาม ขอมลู ปฐมภูมิ ไดแ ก การชะลา งพังทลายของดนิ ทรพั ยากรดิน สภาพการใช ที่ดิน การเปลี่ยนแปลงของการใชที่ดิน ทรัพยากรน้ำ สภาพภูมิประเทศและสิ่งแวดลอม และสภาวะ เศรษฐกิจสงั คม 3) การวิเคราะหและประเมินผลขอมูล การประเมินสถานภาพทรัพยากรดิน ทรัพยากรน้ำ การ ประเมนิ การเปล่ียนแปลงการใชท ่ดี นิ และการสำรวจขอ มลู ดา นเศรษฐกจิ และสังคม 4) การประเมนิ พ้นื ทีก่ ารชะลางพังทลายของดนิ 5) การจัดทำแผนการใชท่ีดนิ เพ่อื ปอ งกนั การชะลา งพงั ทลายของดิน 6) การรบั ฟง ความคิดเห็นของชมุ ชนผานกระบวนการมีสวนรวม การประชาพจิ ารณเ พื่อการรบั ฟง ความคิดเห็นของชมุ ชนตอการดำเนินงานโครงการ 7) การวิเคราะหลำดับความสำคัญเพอ่ื กำหนดพื้นท่เี ปา หมายในการดำเนินงาน 8) การจัดทำแผนบริหารจัดการเพื่อปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม ดวยระบบอนุรักษดินและนำ้ 9) การประชาพิจารณเพื่อการรับฟงความคิดเห็นตอ (ราง) แผนบริหารจัดการปองกันการชะลาง พังทลายของดนิ และฟนฟพู นื้ ทีเ่ กษตรกรรม ดวยระบบอนรุ ักษดินและน้ำ 10) นำเสนอ (ราง) แผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม ดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ ตอคณะกรรมการขับเคลื่อนโครงการปองกันการชะลางพังทลายของดินและ ฟนฟูพืน้ ท่เี กษตรกรรม ดว ยระบบอนรุ กั ษดนิ และนำ้ 11) ปรับปรุง (ราง) แผนบริหารจัดการฯ และนำขอมูลใชเปนตนแบบการบริหารจัดการปองกันการ ชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม ดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ ขยายผลและขับเคลื่อน การดำเนินงานโครงการระยะตอ ไป 1.6 สถานที่ดําเนินการ พน้ื ท่ลี ุมนำ้ คลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลึก จังหวัดกระบี่ 1.7 ระยะเวลาดําเนินการ ปง บประมาณ พ.ศ. 2563

6 1.8 ผลผลิต (output) 1) ฐานขอมูลดานการชะลางพังทลายของดินในพื้นที่เกษตรกรรม และสถานภาพดาน ทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดลอม และเศรษฐกิจและสังคม สำหรับเปนขอมูลพื้นฐานประกอบการพจิ ารณา กำหนดแผนการใชท ีด่ ิน 2) แผนบริหารจัดการทรัพยากรดินระดับลุมน้ำที่มีการกำหนดมาตรการดานการปองกันและฟนฟู ทรัพยากรดินตามสภาพปญ หาของพ้นื ที่และความตองการของชมุ ชน 3) ตนแบบการบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมดวย ระบบอนรุ กั ษดนิ และนำ้ 1.9 ผลลัพธ์ (outcome) 1) กรมพัฒนาที่ดินมีตนแบบแผนการบริหารจัดการโครงการจัดการชะลางพังทลายของดินและฟนฟู พืน้ ท่ีเกษตรกรรมดว ยระบบอนุรกั ษดนิ และนำ้ ป 2563 สำหรับนำไปขยายผลในพ้ืนที่อน่ื 2) มาตรการดานการอนุรักษดินและน้ำที่กำหนดมีความสอดคลองกับสภาพปญหาของพื้นที่และ สามารถติดตามการเปลี่ยนแปลงสถานภาพทรพั ยากรดนิ ไดต ามตวั ช้ีวดั ทกี่ ำหนด 1.10 ผลกระทบ (impact) 1) กรมพัฒนาที่ดินสามารถขับเคลื่อนการดำเนินงานดานการอนุรักษดินและน้ำใหบรรลุเปาหมาย ตามยุทธศาสตรชาติ แผนปฏริ ูปประเทศ และแผนบริหารจดั การนำ้ ของประเทศ 2) พื้นที่เกษตรกรรมมีแผนการจัดการการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมดวย ระบบอนุรักษด ินและนำ้ ทำใหเกษตรกรสามารถใชท ด่ี นิ ไดอยา งเหมาะสมตรงตามศักยภาพของพืน้ ที่ 1.11 ตัวชี้วดั ความสําเรจ็ 1) เชงิ ปริมาณ - รอยละความสำเร็จในการจัดทำฐานขอมูลดานการชะลางพังทลายของดินสำหรับเปนขอมูล พื้นฐานประกอบการจดั ทำแผนแผนการบริหารจดั การทรัพยากรดินระดับลมุ นำ้ (รอยละ 100) - จำนวนพื้นที่ที่มีการกำหนดแนวทางดานการปองกันและฟนฟูทรัพยากรดินตามสภาพปญหา ของพื้นที่ (ไมนอยกวา 200,000 ไร/ลุมน้ำ) และจำนวนพื้นที่เปาหมายตามแผนปฏิบัติการ (ไมนอยกวา 10,000 ไร/ ป) 2) เชิงคุณภาพ - ฐานขอมูลดานการชะลางพังทลายของดินมีความถูกตอง ครบถวน สอดคลองกับสภาพปญหา ของพ้ืนที่

7 - มาตรการดานการปองกันและฟนฟูทรัพยากรดิน มีความเหมาะสม สอดคลองกับสภาพพื้นที่ และสามารถนำไปกำหนดแผนงานโครงการไดอยางมีประสิทธิภาพ 1.12 ผลประโยชนท์ ี่คาดวา่ จะได้รบั 1) กรมพัฒนาท่ีดนิ มตี นแบบแผนการบริหารจัดการการปองกันการชะลางพงั ทลายของดินและพ้ืนฟู พื้นที่เกษตรกรรมดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ สำหรับขับเคลื่อนการดำเนินงานดานการอนุรักษดินและ น้ำใหบ รรลุเปา หมายตามยทุ ธศาสตรชาติ แผนปฏริ ปู ประเทศ และแผนบริหารจดั การน้ำของประเทศ 2) หนวยงานที่ดำเนินงานดานการอนุรักษดินและน้ำ มีคาดัชนีชี้วัดที่สำหรับนำไปใชในการพัฒนา งานวิจัยใหส อดคลอ งกับสภาพปญหาของพน้ื และสามารถติดตามการเปลี่ยนแปลงสถานภาพทรัพยากรดิน 3) กรมพัฒนาที่ดินมีแนวทางการดำเนินงานจัดทำแผนบริหารจัดการที่เปนไปตามมาตรฐานหลัก วิชาการดา นอนุรักษดินและน้ำ 4) เกษตรกรที่อยูในพ้ืนที่เสี่ยงตอการชะลางพังทลายของดินและพื้นที่ดินปญหามีแผนบริหารการ จัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ ทำให สามารถใชประโยชนท ด่ี นิ ไดอ ยางเหมาะสมตรงตามศักยภาพของพ้นื ท่ี 1.13 ผู้รบั ผิดชอบ คณะทำงานจัดทำแผนการบริหารจัดการโครงการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่ เกษตรกรรมดว ยระบบอนุรักษดนิ และน้ำ พื้นท่ีลมุ นำ้ คลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลกึ จังหวัดกระบ่ี 1.14 ที่ปรกึ ษาโครงการ คณะกรรมการขับเคลื่อนโครงการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม ดว ยระบบอนุรกั ษด ินและนำ้ 1.15 การส่งมอบงาน 1) สงรายงานเบื้องตน (Preliminary Report) ประกอบการประชุมประชาพิจารณครั้งที่ 1 (วันที่ 30 มิถนุ ายน 2563) 2) สงรายงานฉบับกลาง (Interiminary Report) แผนการใชที่ดินเพื่อปองกันการชะลางพังทลาย ของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ ประกอบการประชุมประชาพิจารณครั้งที่ 2 (วนั ท่ี 3 สิงหาคม 2563) 3) สงรางรายงานฉบับสมบูรณ (Draft Final Report) แผนบริหารจัดการทรัพยากรดินเพื่อปองกัน การชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ เสนอคณะกรรมการฯ (วนั ท่ี 25 กันยายน 2563)

8 4) สงรายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) แผนบริหารจัดการทรัพยากรดินเพือ่ ปองกันการชะลา ง พังทลายของดินและฟน ฟพู ้ืนท่เี กษตรกรรมดวยระบบอนรุ กั ษดนิ และนำ้

9 2บทที่ วิธีการดาํ เนนิ งาน

10 2บทท่ี วธิ กี ารดําเนินงาน การจัดทำแผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมดวยระบบ อนุรักษดินและน้ำ พื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลึก จังหวัดกระบี่ เปน การศึกษาและประเมินสถานภาพทรัพยากรดินเชิงระบบสำหรับแกปญหาดานการชะลางพังทลายของดิน และฟนฟูดินในพื้นท่เี กษตรกรรม มีการกำหนดมาตรการดานการปองกนั และฟน ฟทู รัพยากรดินตามสภาพ ปญหาของแตละพื้นที่ ผานกระบวนการมีสวนรวมของชุมชน เพื่อใหไดตนแบบแผนการบริหารจัดการ ปองกันการชะลางพังทลายของดินและพื้นฟูพื้นที่เกษตรกรรมดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ สำหรับนำไป ขยายผลในพ้นื ทอ่ี ื่น ตามกรอบวิธีการดำเนนิ งาน และขนั้ ตอนการดำเนนิ งาน (ภาพท่ี 2-1) ดงั นี้ ภาพที่ 2-1 กรอบวิธกี ารดำเนนิ งาน

11 2.1 การรวบรวมข้อมูล 2.1.1 ข้อมูลทุติยภูมิ การรวบรวมขอมูลเพื่อนำไปใชในการศึกษาและวิเคราะหเชื่อมโยงสูการ จดั ทำแผนบรหิ ารจดั การเพ่ือปอ งกนั การชะลางพงั ทลายของดนิ ดว ยระบบอนรุ ักษด ินและน้ำประกอบดวย ขอมูล แผนที่ เอกสารรายงาน และผลงานวิชาการหรือวิจัยที่เกี่ยวของ ไดแก ทรัพยากรดิน (มาตราสวน 1:25,000) ป พ.ศ. 2561 และขอมูลลักษณะสมบัติดินบางประการ (กองสำรวจดินและวิจัยทรัพยากรดิน กรมพฒั นาทด่ี ิน) ทรพั ยากรนำ้ สภาพภมู ปิ ระเทศสภาพภูมิอากาศ ป พ.ศ. 2531-2561 (กรมอตุ นุ ิยมวทิ ยา) สภาพการใชที่ดิน มาตราสวน 1:25,000 ป พ.ศ. 2561 ขอมูลเศรษฐกิจและสังคม และแผนการใชที่ดิน (กองนโยบายและแผนการใชที่ดิน กรมพัฒนาที่ดิน และกรมการพัฒนาชุมชน) ขอมูลพื้นที่เขตปาไมถาวร ป พ.ศ. 2561 (สำนักเทคโนโลยีการสำรวจและทำแผนที่ กรมพัฒนาที่ดิน) และขอมูลดานการชะลาง พังทลายของดิน ระบบการอนุรักษดินและน้ำ ตลอดจนรวบรวมขอมูลอื่นๆ ทั้งในรูปแบบดิจิตอลและ สิง่ พมิ พ จากหนว ยงานท่เี กี่ยวของ 2.1.2 ข้อมูลปฐมภูมิ การสำรวจศึกษาขอมูลภาคสนามเพื่อใหไดขอมูลทีเ่ ปนปจจุบัน ตลอดจน ขอมูลที่นอกเหนือจากที่มีอยู (ขอ 2.1.1) และครอบคลุมประเด็นปญหาของสภาพพื้นที่อยางแทจริง ทั้งนี้ เพื่อวิเคราะหในการจัดทำแผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินดวยระบบอนุรักษดินและ น้ำ และวิเคราะหการจัดลำดับความสำคัญของพื้นที่ดำเนินการ ไดแก ทรัพยากรดิน ทรัพยากรน้ำ สภาพ การใชท่ดี ิน การชะลางพงั ทลายของดิน และขอ มูลเศรษฐกิจและสังคม 2.2 การสํารวจศึกษาและวเิ คราะหข์ ้อมูลพื้นฐาน 2.2.1 ทรพั ยากรดิน การศึกษาและวิเคราะหขอมูลทุติยภูมิที่มีอยู และดำเนินการสำรวจศึกษา และตรวจสอบดิน ในภาคสนามเพิ่มเติมในการจัดทำฐานขอมูลทรัพยากรดินในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว เพื่อสนับสนุนการ ประเมินการชะลางพังทลายของดิน จัดทำแผนการใชที่ดิน และการกำหนดมาตรการอนุรักษดินและน้ำ และจัดทำแผนบริหารจัดการเพื่อปองกันการชะลางพังทลายของดินในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลาย พระยา และอำเภออาวลึก จังหวัดกระบี่ มีขั้นตอนหลักในการศึกษาวิเคราะหขอมูลทุติยภูมิ สำรวจศึกษา ดนิ ในภาคสนาม และวิเคราะหส ภาพปญ หาดินทางการเกษตร ดังนี้ 1) ขอมลู ทรพั ยากรดิน การประเมินขอมูลทรัพยากรดิน โดยการวิเคราะหขอมูลจากแผนที่ดิน มาตราสวน 1:25,000 ที่มีอยูเพื่อเปนกรอบการพิจารณาการสำรวจศึกษา เก็บขอมูล และตรวจสอบดินในภาคสนาม เพิ่มเติม โดยใชขอมูลประกอบไดแก แผนที่ภาพถายออรโธสีเชิงเลข และแผนที่ภูมิประเทศเปนแผนท่ี พ้นื ฐานในการสำรวจ โดยมีข้นั ตอนการดำเนินงาน ดังนี้ (1) การปฏิบตั งิ านกอนออกสนาม

12 - การแปลขอมูลในแผนที่ภาพถายออรโธสีเชิงเลข เพื่อกำหนดขอบเขตพื้นที่โครงการ ถนน เสน ทางน้ำ การใชทีด่ ิน ลักษณะภูมปิ ระเทศ ความลาดชัน และการชะลางพังทลายของดนิ - การศึกษาและวิเคราะหขอมูลโดยใชขอมูลดิน ขอมูลทางธรณีวิทยา ขอมูลสภาพภูมิ ประเทศ รวมกับการแปลขอมูลในแผนที่ภาพถายออรโธสีเชิงเลข เพื่อใหทราบถึงสภาพพื้นที่และวิเคราะห พน้ื ท่ี เพอ่ื อนุมานลักษณะและสมบตั ิของดนิ เบ้ืองตนในพ้ืนทศี่ กึ ษา - การเขียนขอบเขตดินเบื้องตน โดยพิจารณาขอมูลพื้นที่ที่มีความเสี่ยงตอการชะลาง พังทลายของดินและขอมูลอื่นๆ ที่เกี่ยวของประกอบการกำหนดจุดเจาะสำรวจดินบนแผนที่ภาพถายออร โธสีเชงิ เลข (2) การปฏบิ ตั ิงานในภาคสนาม - การเจาะสำรวจดินตามจุดที่กำหนดไวในแผนที่ภาพถายออรโธสีเชิงเลข หรือใน บริเวณพื้นที่ที่มีความแตกตางกันอยางเห็นไดชัดเจน โดยใชสวานเจาะดินลึก 200 เซนติเมตร หรือถึงชั้น เช่ือมแข็งหรือแนวสัมผัสชั้นหินพื้น วางเรียงกันตามความลึก เพื่อตรวจศึกษาสมบัติทางเคมีและทาง กายภาพของดนิ ทกุ จดุ ดวยเครอื่ งมือตรวจวดั ภาคสนาม - การบันทึกสภาพแวดลอมบริเวณพื้นที่ศึกษา ไดแก วัตถุตนกำเนิดดิน ภูมิสัณฐาน ความลาดชัน การชะลางพังทลายของดิน การระบายน้ำของดิน ความสามารถใหน้ำซึมผานของดิน ระดับ นำ้ ใตดิน สภาพน้ำทว มขัง พชื พรรณและการใชทด่ี นิ - การศึกษาลักษณะสมบัติดินเพื่อใชในการจำแนกดิน เชน ความหนาของชั้นดิน เนื้อ ดิน สดี นิ โครงสรางของดิน การจดั เรียงตัวของช้นั ดนิ การยดึ ตวั ของอนุภาคดนิ การเคลือ่ นยายของอนภุ าค ดนิ เหนียว ปริมาณการกระจายของรากพืช คาปฏิกริ ิยาดนิ ชนดิ ของชิน้ สว นหยาบในดิน หรือวตั ถุตาง ๆ ท่ี พบในชัน้ ดิน เชน กอนกรวด ลกู รงั และเศษหนิ เปนตน - การจำแนกดินตามระบบอนุกรมวิธานดิน (Soil Survey Staff, 2014) ในระดับ ประเภทของชุดดินและดินคลาย (phases of soil series or soil variants) เขียนหนวยแผนที่ดินลงใน ภาพถายออรโธสี พรอมทั้งปรับแกไขขอบเขตของดินในภาพถายออรโธสีเชิงเลขใหสอดคลองกับสภาพ พ้นื ที่จรงิ ในสนาม - การบันทึกลักษณะดิน สภาพพื้นที่ และเก็บตัวอยางดินบริเวณที่เปนตัวแทนของ หนวยแผนที่ดิน สำหรับนำไปวิเคราะหหาสมบัติกายภาพและทางเคมี เพื่อประเมินความอุดมสมบูรณของ ดนิ (3) การจัดทำแผนท่ดี นิ การจัดทำแผนที่ดิน และสรุปหนวยแผนที่ทั้งหมดในพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลาย พระยาและอำเภออา วลึก จงั หวดั กระบี่ ในมาตราสวน 1 : 25,000 2) ขอ มลู ทรพั ยากรดินปญ หา การจัดทำขอมูลและแผนที่ดินปญหาหรือสภาพปญหาดินทางการเกษตร มาตราสวน 1:25,000 ในพื้นท่ลี ุมนำ้ คลองลาว ตามขน้ั ตอน ดังนี้

13 (1) การศึกษาและวิเคราะหขอมูลดินเพื่อการจำแนกตามลักษณะและสมบัติดินประจำชุดดิน จำแนกประเภทและความรุนแรงของดินปญหาตอการผลิตพืช ตามปญหาที่เกิดจากสภาพธรรมชาติและ จากการใชทด่ี ิน รวมถึงดินทมี่ ีปญ หาเล็กนอยที่เปน ขอ จำกัดทางการเกษตร (2) การจัดทำแผนทีด่ นิ ปญหาและประเมินความรุนแรงของดินปญหาในพืน้ ทด่ี ำเนินการ เพือ่ นำไปใชใ นแกไข ฟน ฟู และปองกนั การชะลา งพังทลายของดนิ รวมถงึ กำหนดมาตรการดา นการ อนรุ ักษด นิ และนำ้ เพื่อการใชทด่ี ินทางการเกษตรไดอยางยัง่ ยนื 2.2.2 ทรพั ยากรน�า การประเมินสถานภาพทรัพยากรน้ำ สำหรับนำไปใชในการประเมินการชะลางพังทลายของ ดนิ จัดทำแผนการใชท ด่ี ิน กำหนดมาตรการปองกนั การชะลางพังทลายของดินและอนุรักษดินและน้ำ การ ประเมินปริมาณน้ำผิวดินที่ไหลจากพื้นผิวดินสูรองน้ำ ลำหวย คลองและแมน้ำ โดยอาศัยการคำนวณจาก ปริมาณน้ำฝนที่ตกลงมาบนพื้นที่หนึ่งๆ แลวถูกดูดซับลงไปเก็บกักไวในดิน และระเหยไปในอากาศ น้ำท่ี เหลอื จากกระบวนการตาง ๆ เหลา น้ี จะไหลลงสูรองน้ำ ลำหวย คลอง และแมน้ำตอ ไป อตั ราการไหลและ ปริมาณน้ำขึ้นอยูกับปจจัยหลายอยาง เชน ความรุนแรง ปริมาณน้ำ ทิศทางลม ลักษณะความลาดเทของ พื้นท่ี ประสิทธิภาพการเก็บกักน้ำบนผิวดิน การใชที่ดินสมบัติของดิน และขนาดของพื้นที่รับน้ำ ทั้งน้ี เพอื่ ใหไ ดฐานขอมูลท่สี อดคลองกบั หลักการสำคญั ของการอนุรักษดินและนำ้ ท่ีเปน การรักษาความชุมช้ืนใน ดิน การเก็บกักน้ำไหลบาบนผิวดินไวใชในพื้นที่ท่ีเพื่อประโยชนสูงสุดตามศักยภาพของพื้นท่ีบริเวณนั้น ๆ ในขณะเดียวกันจะตองระบายน้ำสวนเกินทิ้งไปในพื้นที่ที่ควบคุมได เพื่อไมใหเกิดความเสียหายกับพื้นที่ โดยเฉพาะการกัดเซาะพังทลายของดิน จึงกำหนดการประเมนิ ศักยภาพภาพปริมาณน้ำทา ดงั น้ี 1) การคำนวณปริมาณน้ำทา ดวยวิธี Reginal Runoff equation (Lanning-Rush, 2000) โดยอาศัยความสัมพันธแบบรีเกรซชั่น (regression) ระหวางปริมาณน้ำนองสูงสุดเฉลี่ยและพื้นที่รับน้ำฝน จากขอมูลสถานีวัดน้ำในลุมน้ำตาง ๆ ในลุมน้ำขนาดใหญ เพื่อหาปริมาณน้ำทาเฉลี่ยที่จุดตาง ๆ ในลุมน้ำ ดงั สมการ ������������������������ = ������������������������������������ (1) เมื่อ ������������������������ คอื ปริมาณนำ้ นองสงู สุดรายปเ ฉลีย่ (ลกู บาศกเ มตร/วนิ าท)ี ������������ คือ พ้นื ที่รบั น้ำฝน (ตารางกโิ ลเมตร) ������������, ������������ คือ คา คงทค่ี ำนวณจากกราฟ 2) การคำนวณปริมาณน้ำทาโมเดล ในพื้นที่ที่มีจำนวนและความซับซอนของขอมูลมาก สามารถใชซอฟแวรแบบจำลอง SWAT (SWAT model software) ในการจำลองสถานการณได SWAT model เปนการจำลองกระบวนการทางอทุ กวิทยา โดยใชส มการสมดลุ น้ำ ดังสมการ SWt = SW +∑������������������������=1(������������������������ − ������������������������ − ������������������������������������ − ������������������������ − ������������������������������������) (2) เมื่อ SWt คอื ปริมาณน้ำในดินท่เี ปน ประโยชน (Available water capacity, มลิ ลเิ มตร)

14 t คอื ชว งระยะเวลา i คือ เวลา (วนั ) R คอื ปรมิ าณน้ำฝน (มลิ ลิเมตร) Q คือ ปรมิ าณนำ้ ไหลบา (มลิ ลิเมตร) ET คือ ปริมาณการคายระเหย (มิลลิเมตร) P คอื ปรมิ าณนำ้ ท่ซี มึ ลงไปในดนิ (มลิ ลเิ มตร) QR คือ ปรมิ าณนำ้ ทไี่ หลลงแมน้ำ (มิลลิเมตร) SWAT model ใชสำหรับการประเมินปริมาณน้ำทา ปริมาณน้ำใตดิน ปริมาณตะกอนและ ปริมาณสารเคมีที่ใชในการเกษตรภายในพื้นที่ลุมน้ำขนาดเล็ก ขนาดใหญและซับซอน แบบจำลอง SWAT (Soil and Water Assessment Tool) พัฒนาโดย Arnold et al. (1998) โดยอาศัยขอมูลเชิงกายภาพ ไดแ ก ความสงู ต่ำของพ้ืนท่ี (DEM) การใชป ระโยชนท ่ีดนิ สมบัตขิ องดนิ และภูมิอากาศ เพื่อการประเมินคา ดัชนีที่บงชี้ความสมบูรณของลุมน้ำ โดยแบงพื้นที่ลุมน้ำเปนพื้นที่ลุมน้ำยอยและภายในพื้นที่ลุมน้ำยอยถูก แบง เปน หนว ยจดั การอทุ กวทิ ยา (Hydrologic Response Units, HRUs) ซง่ึ เปน การซอ นทบั ของชัน้ ขอ มลู เชงิ กายภาพ ความสงู ตำ่ ของพนื้ ที่ การใชท ดี่ ิน ดิน สภาพภมู อิ ากาศ และฝน 2.2.3 การประเมินการใช้ที่ดิน 1) การรวบรวมและตรวจสอบเอกสาร ทงั้ ในรปู แบบของแผนที่ แผนทเี่ ชงิ เลข และรายงานท่ี เกย่ี วของกบั จังหวัดกระบ่ี เพื่อใชในการกำหนดแนวทางการดำเนินงาน 2) การเตรยี มขอมลู ดาวเทียม (1) ขอมูลจากดาวเทียมไทยโชตที่ใชในการปฏิบัติงาน ประกอบดวยขอมูลเชิงเลข (digital data) และขอ มูลเชงิ ภาพ (analog data) การเตรียมขอ มูลดาวเทยี ม มขี น้ั ตอนการดำเนนิ งานดังนี้ - การแกไขความคลาดเคลื่อนทางเรขาคณิต (geometric correction) เนื่องจาก ขอมูลดาวเทียมที่ไดรับมา ยังมีความคลาดเคลื่อนเชิงตำแหนงทางภูมิศาสตร จำเปนตองดำเนินการแกไข ตำแหนงใหถูกตอง เพื่อใหสามารถวิเคราะหซอนทับกับชั้นขอมูลอื่น ๆ ได โดยใชภาพถายออรโธสีเชิงเลข ของกรมพัฒนาทดี่ นิ และแผนทภ่ี มู ิประเทศ มาตราสว น 1 : 50,000 จากกรมแผนท่ีทหารเปน ขอ มลู อา งอิง - การผลติ ภาพจากขอมลู ดาวเทียมไทยโชต ภาพทใ่ี ชเปนภาพผสมสีเท็จ (false color) สามชวงคลื่น เพื่อใหภาพชัดเจนและงายตอการวิเคราะหมากขึ้น ทำการผสมสีดังนี้ ชวงคลื่นอินฟราเรด ใกล (Near Infrared–NIR) ใหผานตัวกรองแสงสีแดง (red filter) เนื่องจากชวงคลื่นอินฟราเรดใกลเปน ชวงคลื่นที่พืชสีเขียวสะทอนพลังงานมากที่สุด ดังนั้น บริเวณที่มีพืชใบเขียวอยูในภาพ จะมองเห็นเปนสี แดงชัดเจน สวนชวงคล่ืนสีแดงใหผานตัวกรองแสงสีเขียว(green filter) และชวงคลื่นสีน้ำเงินใหผานตัว กรองแสงสีน้ำเงิน (blue filter) หลังจากนั้น ทำการเนนรายละเอียดของขอมูลภาพดวยขอมูลภาพชวง คลื่นเดียวหรือภาพขาว-ดำ ที่มีรายละเอียดจุดภาพ 2 เมตร ซึ่งเทคนิคนี้หรือที่เรียกวา Pansharpening method จะทำใหข อมลู ภาพสีมรี ายละเอียดจดุ ภาพเพิ่มขนึ้ เทากับ 2 เมตร

15 - การผลิตภาพขอมลู ดาวเทียม LANDSAT 8 OLI จะใชเทคนคิ ผสมสเี ทจ็ (false color composite) โดยชวงคลื่นอินฟราเรดใกล Near Infrared (NIR) (0.85 - 0.88 ไมครอน) ผานตัวกรองสีแดง ชวงคลื่นอินฟราเรดคลื่นสั้น1 (Short Wave Infrared1: SWIR1) (1.57 - 1.65 ไมครอน) ผานตัวกรองสี เขยี ว และชวงคลืน่ สีแดง (0.64 - 0.67 ไมครอน) ผา นตวั กรองสนี ํ้าเงิน เพ่ือใชใ นการจำแนกพชื พรรณ (2) การวิเคราะหขอมูลสภาพการใชที่ดินจากขอมูลดาวเทียม โดยพิจารณาจากองคประกอบ ของขอ มลู คอื ความเขม ของสแี ละสี (tone/color) ขนาด (size) รปู รา ง (shape) เนือ้ ภาพ (texture) รูปแบบ (pattern) ความสงู และเงา (height and shadow) ความเกีย่ วพัน (association) และการเปล่ียนแปลงตาม ฤดูกาล (temporal change) เพื่อวิเคราะหขอมูลสภาพการใชที่ดิน โดยใชโปรแกรมวิเคราะหระบบ สารสนเทศทางภูมศิ าสตรแลวจึงนำชั้นขอมูลที่ไดทำการวิเคราะหซอ นทับกับภาพถายออรโ ธสีเชิงเลข และ ขอมลู จากดาวเทียมไทยโชต เพ่อื จัดพิมพเ ปน แผนท่สี ำหรับการสำรวจและตรวจสอบขอมูลในภาคสนาม 3) การสำรวจขอมูลในภาคสนาม โดยสำรวจและตรวจสอบรายละเอียดสภาพการใชที่ดิน ในพ้นื ท่จี ริง พรอมทง้ั แกไขรายละเอยี ดใหม ีความถูกตองตรงกับสภาพปจจบุ ัน 4) การสรางฐานขอมูลสารสนเทศภูมิศาสตร (GIS database) เปนการจัดทำทั้งฐานขอมูล เชิงพื้นที่ (spatial data) และฐานขอมูลเชิงคุณลักษณะ (attribute data) ของขอมูลจากภาคสนาม และขอมูลแผนทจ่ี ากสว นท่ีเก่ยี วขอ ง โดยนำเขาและประมวลผลในระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร ดังนี้ (1) การสรางฐานขอมูลเชิงพื้นที่ เปนการนำเขาขอมูลในรูปแผนที่เชิงเลขเพื่อใช วิเคราะหและประมวลผลเชิงพ้ืนที่ (2) การสรางฐานขอมูลเชิงคุณลักษณะ เปนการนำเขาขอมูลดานคุณลักษณะของ แผนที่และขอมูลที่เกี่ยวของกับขอมูลเชิงพื้นที่ เพื่อทำใหทราบถึงความสัมพันธระหวางขอมูลทั้ง 2 ประเภท สำหรบั ใชในการวเิ คราะหแ ละประมวลผลในระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร 5) การจดั ทำแผนทแี่ ละฐานขอ มลู สภาพการใชทีด่ ินของพ้นื ทลี่ มุ น้ำคลองลาว อำเภอปลาย พระยาและอำเภออา วลกึ จงั หวดั กระบ่ี ป พ.ศ. 2563 2.2.4 การสํารวจข้อมูลด้านเศรษฐกิจและสังคม การสำรวจเก็บรวบรวบขอมูลดานเศรษฐกิจและสังคมเพื่อประกอบการจัดทำแผนการใชที่ดิน และแผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินและความเสื่อมโทรมของดิน ดวยระบบอนุรักษ ดนิ และนำ้ โดยมีกลุม เปา หมายเปนเกษตรกรทปี่ ลูกพืชเศรษฐกิจสำคัญของพื้นท่ี ไดแก ยางพารา และปาลม น้ำมัน มขี ้นั ตอนการดำเนินงาน ดังนี้ 1) การเก็บรวบรวมขอ มลู รวบรวมขอมูลจากแหลงขอมูลที่สำคัญ ไดแก เกษตรกรผูใหสัมภาษณ ขอมูลสถิติจาก หนวยงานตาง ๆ โดยสามารถจดั ขอ มูลได 2 ประเภท คอื (1) ขอมูลปฐมภูมิ คือ ขอมูลที่เก็บรวบรวมจากการสำรวจในภาคสนามดวยวิธีการ สัมภาษณเกษตรกรในพื้นที่เปาหมาย โดยการกำหนดขนาดของกลุมตัวอยางใชตารางสําเร็จรูปของ Taro

16 Yamane ที่ระดับความเชือ่ มัน่ 90 เปอรเ ซ็นต ไดข นาดจำนวนตวั อยางท้ังส้นิ 100 ตัวอยาง แลวทำการสุม ตัวอยางในการเก็บขอมูลโดยใชวิธีแบบเจาะจง (purposive sampling) คือ เลือกเฉพาะเกษตรกรที่ปลูก พชื (ปาลม น้ำมันยางพารา และไมผ ล) ในพนื้ ทีเ่ ปา หมาย และใชแ บบสอบถามในการสัมภาษณเกษตรกร (2) ขอมลู ทุติยภมู ิ คือ ขอมูลตา ง ๆ ทเี่ กบ็ รวบรวมจากเอกสารวิชาการ ผลงานวจิ ัย รายงาน บทความ และระบบสืบคน ทางอินเตอรเ น็ต เชน ขอ มูลเกี่ยวกับระบบการปลกู การดแู ลรกั ษา และการเก็บ เก่ียว เปนตน เพือ่ เปนขอ มลู สำหรบั อา งอิงและประกอบการศกึ ษาตอ ไป 2) การวเิ คราะหขอมลู การนำขอมูลที่เก็บรวบรวมได แลวทำการตรวจสอบความถูกตองและความครบถวนของ ขอมูล และประมวลผล จากนั้นวิเคราะหขอมูลโดยใชวิธีการวิเคราะหเชิงพรรณนา (descriptive analysis) แสดงผลเปนคารอยละ และ/หรอื คา เฉลย่ี แบง การวิเคราะหข อมูล ดงั น้ี (1) การวิเคราะหขอมูลทั่วไปของครัวเรือนเกษตร ความรู ความเขาใจ ดานการอนุรักษดิน และน้ำ ผลกระทบของการชะลางพังทลายของดิน ตลอดจนทัศนคติ ปญหาและความตองการความ ชวยเหลอื จากรฐั ของเกษตรกร (2) การวิเคราะหขอมูลการใชปจจัยการผลิต โดยใชปริมาณและมูลคาปจจัยการผลิต ที่สำคัญ ไดแก การใชพันธุ การใชปุยชนิดตาง ๆ (ปุยเคมี และปุยอินทรีย) การใชสารปองกันและกำจัด วัชพืช/ศัตรูพืช/โรคพืช การใชแรงงานคน และแรงงานเครื่องจักร โดยวิเคราะหและสรุปขอมูลมาเปน คา เฉล่ียตอ พน้ื ที่ 1 ไร (3) การวเิ คราะหขอมลู ตน ทุนและผลตอบแทนในการผลิต ไดแก - การวิเคราะหตน ทุนการผลิต ประกอบดวย ตนทุนทั้งหมด ตนทุนผนั แปร และตนทุน คงที่ โดยมีวธิ ีการคำนวณตน ทุน ดงั นี้ ตนทุนท้ังหมด = ตนทุนผนั แปร + ตนทนุ คงท่ี ตนทุนผันแปร เปนคาใชจายที่เกี่ยวของกับการผลิตที่จะเปลี่ยนแปลงไปตามปริมาณ การผลิต คาใชจายประเภทนี้ เกษตรกรสามารถเพิ่มหรือลดไดในชวงระยะเวลาการผลิตพืช เชน คาพันธุ คา ปยุ คา แรงงานคน คาแรงงานเครอื่ งจกั ร คา ซอมแซมอปุ กรณก ารเกษตร และคาขนสง ผลผลิต เปนตน ตนทุนคงที่ เปนคาใชจายท่ีเกิดข้ึนแกเ กษตรกร ถึงแมจะไมไ ดทำการผลิตพืช เนื่องจาก คาใชจายประเภทนี้จะไมเปลี่ยนแปลงไปตามปริมาณการผลิตพืช เชน คาเชาที่ดินที่ใชในการปลูกพืช คา ภาษที ่ดี นิ ซง่ึ ตองเสียทุกป ไมว าทีด่ ินผนื น้ันจะใชป ระโยชนในปน ัน้ ๆ หรอื ไมก ็ตาม - การวิเคราะหผลตอบแทนการลงทนุ มวี ธิ ีการคำนวณ ดังน้ี ผลตอบแทนเหนือตนทนุ ทงั้ หมด = ผลตางระหวา งมูลคา ผลผลติ ทั้งหมดกบั ตน ทุน ทงั้ หมด - อัตราสวนผลตอบแทนตอตนทุนทั้งหมด (Benefit-cost Ratio: B/C Ratio) เปนการ วิเคราะหผลตอบแทนทางการเงิน เพื่อใชในการตัดสินใจในการลงทุนวาควรจะลงทุนในการผลิตหรือไม เปนการวิเคราะหอัตราสวนเปรียบเทียบมูลคาปจจุบันเฉลี่ยตอไรของผลตอบแทนกับตนทุนทั้งหมดตลอด

17 ชวงปที่ทำการผลิต โดยเกณฑที่ใชในการตัดสินใจเลือกลงทุนในโครงการใด ๆ คือ B/C Ratio ที่มีคา มากกวาหรือเทากับ 1 ถา B/C Ratio มากกวา 1 หมายความวา ผลตอบแทนท่ีไดรับจากการผลิตพืช มากกวาคาใชจายหรือตนทุนที่เสียไป หรือถา B/C Ratio เทากับ 1 หมายความวา ผลตอบแทนที่ไดรับจาก การผลิตพืชเทากบั คาใชจายหรือตน ทนุ ทเ่ี สยี ไปพอดี 2.3 การประเมินพื้นที่การชะล้างพังทลายของดิน การประเมินการชะลางพังทลายของดินในพื้นที่โครงการฯ โดยอาศัยสมการการสูญเสียดินสากล (Universal Soil Loss Equation, USLE) (Wischmeier and Smith, 1965) ซึ่งสมการนี้ถูกพัฒนาขึ้นมา เพื่อใชประเมินการชะลางพังทลายของดินในพื้นที่เกษตร และเปนการชะลางพังทลายของดินที่เกิดจาก การกระทำของนำ้ ไมร วมถึงการชะลา งพงั ทลายทีเ่ กิดจากลม ดังสมการ A = RKLSCP (3) สมการดังกลาวพิจารณาการชะลางพังทลายของดินจากการตกกระทบของเม็ดฝน (raindrop erosion) และแบบแผน (sheet erosion) ไมค รอบคลุมถึงการชะลา งพังทลายแบบริว้ (rill erosion) และ แบบรอง (gully erosion) (Wischmeier and Smith, 1965) ซึ่งปจจัยที่นำมาพิจารณาในสมการ ไดแก ปริมาณน้ำฝน ความแรงของน้ำฝน ลักษณะของดิน ลักษณะของพืชคลมุ ดิน สภาพของพื้นที่และมาตรการ ระบบอนรุ กั ษดินและนำ้ รายละเอียดแตละปจจยั ที่เกี่ยวของ ดังน้ี 1) ปจจัยที่เกี่ยวของกับฝน (erosivity factor: R) เปนคาความสัมพันธของพลังงานจลนของเม็ด ฝนที่ตกกระทบผิวหนาดินกับปริมาณความหนาแนนของฝนในชวงระยะเวลาหนึ่ง ซึ่งความสัมพันธนี้ไดมีผู ศึกษาและนำมาประยุกตใชอยางกวางขวาง (มนู และคณะ, 2527 และ Kunta, 2009) ในการศึกษานี้ได นำคา สหสัมพนั ธระหวางคา ปจจยั การกัดกรอนของฝนสอดคลองตามวิธีการของ Wischmeier (กรมพัฒนา ทีด่ นิ , 2545; มนู และคณะ, 2527) มาวิเคราะหร ว มกบั ขอ มูลปรมิ าณน้ำฝนเฉล่ียรายป (average annual rainfall) ในชวงระยะเวลา 30 ป (พ.ศ. 2531-2561) ไดคาปจจยั ท่ีเกย่ี วขอ งกบั ฝนสำหรับพืน้ ทีโ่ ครงการฯ 2) ปจจัยที่เกี่ยวของกับลักษณะของดิน (erodibility factor: K) เปนคาความคงทนของดิน ภายใตสภาพแวดลอมที่คลายคลึงกันดินแตละชนิดจะทนตอการชะลางพังทลายที่แตกตางกัน สอดคลอง ตามหลักการของ Wischmeier นั้น สามารถวิเคราะหคาปจจัยที่เกี่ยวของกับลักษณะดินนี้จากภาพ Nomograph โดยประเมินไดจ ากสมบตั ิของดิน 5 ประการคอื (1) ผลรวมปริมาณรอ ยละดนิ ของทรายแปง และปริมาณรอยละของทรายละเอียดมาก (2) ปริมาณรอยละของทราย (3) ปริมาณรอยละของ อินทรียวัตถุในดิน (4) โครงสรางของดิน และ (5) การซาบซึมน้ำของดิน (กรมพัฒนาที่ดิน, 2545) ไดมี การศกึ ษาปจจยั ดงั กลาว และใหค าปจจยั ที่เก่ยี วขอ งกับลักษณะของดินสอดคลอ งตาม 3) ปจ จัยทีเ่ กี่ยวขอ งกบั สภาพภมู ปิ ระเทศ (slope length and slope steepness factor: LS) เปน ปจ จัยทเ่ี กยี่ วขอ งกับความลาดชัน และความยาวของความลาดชนั ตามปกติแลวคาการชะลางพังทลาย ของดินนั้นจะแปรผันตรงกับความลาดชันสูงและความยาวของความลาดชัน ในการศึกษานี้ไดใชขอมูล

18 ความสูงจากแบบจำลองระดับความสูงเชิงเลข (Digital Elevation Model, DEM) โดยคำนวณทั้งสอง ปจจยั สอดคลองกับการศกึ ษาของ (Hickey et al., 1994) 4) ปจจัยที่เกี่ยวของกับการจัดการพืช (crop management factor: C) เปนปจจัยที่เกี่ยวของ กับพืชคลุมดิน ซึ่งพืชแตละชนิดยอมมีความตานทานในการชะลางพังทลายของดินที่แตกตางกันขึ้นอยูกับ ความสูงของตน ลักษณะพุม หรือการยึดอนุภาคดินของรากพืชนั้น ๆ เปนตน ในกรณีที่ไมมีพืชปกคลุมดิน นั้น คาปจจัยที่เกี่ยวของกับการจัดการพืชนี้จะมีคามากที่สุด ในที่น้ี คือ 1.00 สวนกรณีที่พืชปกคลุมดิน สามารถตานทางการชะลางพังทลายของดินไดดีจะใหคาปจจัยนี้นอย นอกจากนี้ ปจจัยที่เกี่ยวของกับการ จัดการพืชนี้ ยังมีความสัมพันธกับสภาพภูมิอากาศในพื้นที่นั้น ๆ เนื่องจากสภาพภูมิอากาศนั้นมีผลตอการ เจรญิ เติบโตของพืช 5) ปจจัยที่เกี่ยวของกับการอนุรักษดินและน้ำ (conservation factor: P) เปนปจจัยที่แสดงถึง มาตรการอนุรักษดินและน้ำในพื้นที่นั้น ๆ เชน การปลูกพืชตามแนวระดับ (contouring) การปลูกพืชสลับ ขวางความลาดเอียง (strip cropping) การปลูกพืชในพื้นที่ที่มีคันนา เปนตน ในที่นี้ใชคาตามการศึกษา ของกรมพัฒนาที่ดิน (2545) จากคาปจจัยทั้ง 5 ปจจัยนั้น สามารถนำมาคำนวณการสูญเสียดินสอดคลอง ตามสมการการสูญเสียดินสากลไดบนฐานขอมูลแบบราสเตอร (raster) โดยระบบสารสนเทศภูมิศาสตร จากผลการคำนวณคาการสูญเสียดินนั้น สามารถนำมาจัดชั้นความรุนแรงของการสูญเสียดิน ทำใหทราบ ถึงขอบเขตของพื้นที่มปี ญหา เน่ืองจากการสูญเสียดินเพ่ือเปน แนวทางในการวางแผนอนุรักษดินและนำ้ ใน พ้นื ที่ตอ ไป ตารางที่ 2-1 ระดบั ความรนุ แรงของการชะลา งพังทลายของดิน ระดบั ความรุนแรงของการชะลางพังทลาย คาการสูญเสยี ดนิ (ตัน/ไร/ ป) นอย ปานกลาง 0-2 รนุ แรง 2-5 รนุ แรงมาก 5-15 รนุ แรงมากท่สี ดุ 15-20 มากกวา 20 ทมี่ า: กรมพฒั นาที่ดนิ (2545)

19 ตารางท่ี 2-2 ชัน้ ของการกัดกรอน (degree of erosion classes) สญั ลกั ษณ ชือ่ เรียก การสูญเสียของชั้นดิน (%) E0 ไมมกี ารกรอ น (non eroded) E1 กรอนเล็กนอ ย (slightly eroded) 0 E2 กรอนปานกลาง (medium eroded) 0 - <25 E3 กรอ นรนุ แรง (severe erosion) 25 – 75 E4 กรอ นรุนแรงมาก (very severe erosion) > 75 ท่มี า: กรมพัฒนาท่ดี ิน (2551) 100 2.4 การจดั ทําแผนการใช้ที่ดินเพื่อการอนุรกั ษด์ ินและน�า การจัดทำแผนการใชที่ดิน เปนการวิเคราะหขอมูลดวยวิธีการทางภูมิสารสนเทศ (Geographic Information System: GIS) เพื่อจัดทำแผนการใชที่ดินเพื่อการอนุรักษดินและน้ำ โดยการประมวลผล ขอมูลทางกายภาพ ไดแก ประเภทการใชที่ดิน การประเมินคุณภาพดิน น้ำ สภาพภูมิอากาศ สภาพ เศรษฐกจิ และสังคม ดงั น้ี 2.4.1 การวเิ คราะหป์ ระเภทการใช้ที่ดิน วิเคราะหประเภทการใชที่ดิน จากชนิดของพืช ลักษณะการดำเนินงาน และสภาพการผลิต ในการใชที่ดนิ ทั้งทางดานกายภาพและสภาพเศรษฐกิจสงั คม ซึ่งไดแก รูปแบบการผลิต การเขตกรรม การ จัดการ เงินทุน และขนาดของกิจการ เปนตน โดยใชขอมูลเหลานี้มาวิเคราะหเพื่อคัดเลือกประเภทการใช ที่ดนิ ที่เหมาะสม (กรมพฒั นาทด่ี ิน, 2561) กับความตองการการผลติ พืชของเกษตรกรในทอ งถ่ินน้นั การคัดเลือกประเภทการใชที่ดินมีวิธีการโดยวิเคราะหขอมูลดินรวมกับขอมูลสภาพการใช ท่ีดินมาจดั ทำหนวยที่ดนิ หลังจากน้นั ถึงดำเนนิ การเก็บขอ มลู ตามเนอ้ื ท่สี ภาพการใชทด่ี นิ ทม่ี มี ากท่สี ุดในลุม น้ำ 2.4.2 การประเมินคุณภาพที่ดิน การประเมนิ คุณภาพท่ีดินดานกายภาพเปน การวิเคราะหศักยภาพของหนวยที่ดินตอการใช ประโยชนที่ดินประเภทตาง ๆ ในระดับการจัดการที่แตกตางกัน วิธีการประเมินคุณภาพที่ดินมีหลายวิธี กลุมวางแผนทรัพยากรน้ำเพื่อการพัฒนาที่ดินไดเลือกใชวิธีการประเมินคุณภาพที่ดินตามหลักการของ FAO Framework ซึ่งมีจำนวน 2 รูปแบบ แตในการประเมนิ คุณภาพที่ดินเบื้องตนจะทำการประเมินเพยี ง ดานเดียว คือ การประเมินทางดานคุณภาพ เปนการประเมินเชิงกายภาพวาที่ดินน้ัน ๆ มีความเหมาะสม มากหรือนอยเพียงใดตอการใชที่ดินประเภทตาง ๆ โดยศึกษาการประเมินคุณภาพดินรวมกับประเภทการ ใชท่ดี ินทไี่ ดกำหนดเปน ตวั แทนการเกษตรกรรมหลักในลมุ นำ้ สาขา การวเิ คราะหไดค ำนงึ ถึงปจ จยั ทม่ี ผี ลตอ

20 การเจริญเติบโตของพืชในแตละดานของดินที่แตกตางกันโดยอาศัยคุณลักษณะดินแตกตางกันไปตามวัตถุ ตน กำเนดิ ของดนิ ซ่ึงคุณลักษณะท่ีดนิ ทีใ่ ชในการแสดงคา เพ่ือวดั ระดบั การเจรญิ เตบิ โตแตกตางกัน คุณภาพที่ดินที่นำมาประเมินสำหรับการปลูกพืช ในระบบ FAO Framework ไดกำหนดไว ทั้งหมด 25 ชนิด แตที่นำมาพิจารณาเพื่อประเมินความเหมาะสมของที่ดินในแตละประเภทการใชที่ดินมี จำนวน 8 คุณภาพทดี่ ิน ประกอบดว ย 1) ระบอบอุณหภมู ิ (Temperature regime: T) คุณลักษณะที่ดินที่เปนตัวแทน ไดแก คาเฉลี่ยอุณหภูมิในฤดูเพาะปลูก เพราะอุณหภูมิมี อิทธิพลตอการงอกของเมล็ด การออกดอกของพืชบางชนิด และมีสวนสัมพันธกับกระบวนการสังเคราะหแสง ซ่งึ สง ผลกระทบตอ การเจริญเติบโตของพชื 2) ความชุมชืน้ ที่เปน ประโยชนตอพืช (Moisture availability: M) คุณลักษณะที่ดินที่เปนตัวแทน ไดแก ระยะเวลาการทวมขังของน้ำในฤดูฝน ปริมาณ น้ำฝนเฉลี่ยในรอบปหรือความตองการน้ำในชวงการเจริญเติบโตของพืช นอกจากนี้ไดพิจารณาถึงลักษณะ ของเน้อื ดนิ ซงึ่ มผี ลตอความสามารถในการอมุ น้ำ ท่ีเปนประโยชนต อ พชื 3) ความเปน ประโยชนข องออกซเิ จนตอ รากพืช (Oxygen availability: O) คุณลักษณะที่ดินที่เปนตัวแทน ไดแก สภาพการระบายน้ำของดิน ทั้งนี้เพราะพืช โดยทัว่ ไปรากพืชตองการออกซิเจนในกระบวนการหายใจ 4) ความเปนประโยชนของธาตอุ าหาร (Nutrient availability: S) คณุ ลกั ษณะท่ีเปนตัวแทน ไดแก ปรมิ าณธาตุอาหารพืชในดิน 5) ความเสียหายจากนำ้ ทวม (Flood hazard: F) คุณลักษณะที่ดินที่เปนตัวแทน ไดแก จำนวนครั้งที่น้ำทวมในชวงรอบปที่กำหนดไว หมายถึง พืชไดรับความเสียหายจากการที่น้ำทวมบนผิวดินชั่วระยะเวลาหนึ่งหรือเปนน้ำที่มีการไหลบา การที่น้ำทวมขังจะทำใหดินขาดออกซิเจน สวนน้ำไหลบาจะทำใหรากพืชไดร ับความกระทบกระเทือนหรอื รากอาจหลุดพนผิวดินขึ้นมาได ความเสียหายจากน้ำทวมไมใชจะเกิดกับพืชเทานั้น แตยังทำความเสียหาย ใหกับดินและโครงสรา งพน้ื ฐานตา ง ๆ ทเ่ี ก่ยี วขอ งกบั การใชท ี่ดนิ 6) สภาวะการหยงั่ ลกึ ของราก (Rooting conditions: R) คุณลักษณะที่ดินที่เปนตัวแทน ไดแก ความลึกของดิน ความลึกของระดับน้ำใตดิน และชัน้ การหย่งั ลกึ ของราก โดยความยากงายของการหยั่งลกึ ของรากในดนิ มปี จจัยทเี่ กย่ี วของ ไดแ ก ลักษณะเนอื้ ดนิ โครงสรางของดนิ การเกาะตัวของเมด็ ดนิ และปริมาณกรวดหรอื เศษหนิ ท่ีพบบนหนาตดั ดิน 7) ศกั ยภาพในการใชเ ครื่องจักร (Potential for mechanization: W) คุณลักษณะที่ดินที่เปนตัวแทน ไดแก ความลาดชันของพื้นที่ ปริมาณหินโผล ปริมาณ กอ นหนิ และการมีเน้ือดินเหนียวจัด ซ่ึงปจจยั ทัง้ 4 นอี้ าจเปน อปุ สรรคตอการไถพรวนโดยเครือ่ งจักร 8) ความเสยี หายจากการกัดกรอน (Erosion hazard: E) คณุ ลักษณะท่ีดนิ ท่ีเปนตัวแทน ไดแก ความลาดชันของพนื้ ที่

21 2.4.3 การจาํ แนกชั้นความเหมาะสมของที่ดิน การจำแนกความเหมาะสมของที่ดินตามหลักเกณฑของ FAO Framework เปนการประเมิน ศักยภาพของที่ดินสำหรับการปลูกพืชหรือประเภทการใชที่ดิน โดยการพิจารณาเปรียบเทยี บความสัมพันธ ระหวางคุณภาพที่ดินกับความตองการปจจัยตางๆ ที่มีผลตอการเจริญ เติบโตของพืชหรือประเภทการใช ที่ดินวามีความเหมาะสมอยูใ นระดับใด และมีขอ จำกดั ใดบาง โดยไดจำแนกความเหมาะสมออกเปน 4 ช้ัน คอื S1 : ชัน้ ทมี่ คี วามเหมาะสมสูง S2 : ชน้ั ทีม่ คี วามเหมาะสมปานกลาง S3 : ชัน้ ท่ีมีความเหมาะสมเลก็ นอ ย N : ชน้ั ทไี่ มมีความเหมาะสม 2.4.4 การประเมินความเหมาะสมของที่ดิน จากการประเมินคุณภาพที่ดินสามารถสรุปพื้นที่ที่มีศักยภาพในการปลูกพืชแตละชนิดโดย พิจารณาจากเนื้อที่ประเภทการใชที่ดินที่ดำเนินการปลูกจริงและมีเนื้อที่การปลูกพืชมากที่สุดในพื้นท่ีลุมน้ำ คลองลาว จำนวน 6 ประเภทการใชท ่ีดนิ เปนพชื ตัวอยางที่นำมาพจิ ารณาช้ันความเหมาะสมตามศักยภาพ ของ เนอื้ ท่ีลุม นำ้ ทั้งนี้ การวิเคราะหขอมูลเพื่อจัดทำแผนการใชที่ดิน จะตองวิเคราะหขอมูลสถานภาพของ ทรัพยากรธรรมชาติและสภาพการใชที่ดินรวมกับขอกฎหมายที่เกี่ยวของภายในพื้นที่โครงการฯ โดยการ วิเคราะหอยูภายใตเงื่อนไขที่ตองรักษาสภาพปาไมและระบบนิเวศของพื้นที่ไว รวมกับการใชพื้นที่ให เหมาะสมกับศักยภาพของที่ดินตามประเภทการใชประโยชนที่ดิน ภายใตขอจำกัดการใชที่ดินของภาครัฐ และตองสอดคลองกับภาวะเศรษฐกิจสังคมของชุมชนในพื้นที่ตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง โดยเนนการ มีสวนรวมของชุมชนและภาครัฐในการพจิ ารณาจัดทำแผนการใชทีด่ ินในพื้นทีโ่ ครงการฯ เพื่อใหเกดิ การใช พื้นที่อยางยั่งยืน และคงไวซึ่งสมดุลของระบบนิเวศรวมทั้งกอใหเกิดประโยชนในแงของการฟนฟูและ อนุรกั ษทรพั ยากรธรรมชาติ 2.5 การรบั ฟง� ความคิดเหน็ จากผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย 2.5.1 การประชาพิจารณ์เพื่อการรับฟ�งความคิดเห็นของชุมชนต่อการ ดําเนินงานโครงการ 1) กลุมเปาหมายและพืน้ ทด่ี ำเนินการ การคัดเลือกกลุมเปาหมายบริเวณลุมน้ำยอยพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยา และอำเภออาวลึก จังหวัดกระบี่ จำนวน 4 ตำบล 25 หมูบาน โดยเลือกจากตัวแทนชุมชนและหมอดิน อาสาประจำหมูบาน ตัวแทน 2 คนตอหมูบา น รวมกลุมเปาหมายทจ่ี ะเขา รวมการประชมุ จำนวน 100 คน ซึง่ เปนตวั แทนของพืน้ ทีด่ ำเนนิ การ ดงั น้ี

22 (1) ตำบลเขาใหญประกอบดวย 5 หมูบาน ไดแก บานเขาลอม บานทุงคาตีกัน บานใน ยวนไทย บานทุงสงู และบา นหนิ ดาน (2) ตำบลนาเหนือ ประกอบดวย 7 หมูบาน คือ บานลาว บานนาเหนือ บานบางโทง บา นบางไทร บา นบางเจรญิ บา นบางทอง และบา นควนสบาย (3) ตำบลเขาตอ ประกอบดวย 7 หมูบาน คือ บานบางเทาแม บานบางหอย บานบางยิง วัว บา นเขาตอ บา นบางโสก บา นนา และบา นโคกยอ (4) ตำบลเขาเขน ประกอบดว ย 6 หมูบา น คือ บา นชองแบก บานนาเทา บานตัวอยาง บาน ถ้ำรอบ และบา นควนเศยี ร บา นคลองปญ ญา 2) ประเดน็ การรบั ฟง ความคดิ เหน็ กำหนดการแบงกลุม (Focus group) ออกกเปน 3 กลุม ไดแก กลุมพื้นที่ตนน้ำ ที่มี ความเสี่ยงตอการชะลางพังทลายสูง กลุมพื้นที่กลางน้ำ ที่มีความเสี่ยงตอการชะลางพังทลายปานกลาง กลุมพื้นที่ปลายน้ำ ที่มีความเสี่ยงตอการชะลางพังทลายเล็กนอย ไดดำเนินการ 2 ครั้ง เปนตัวแทนกลุมที่ เปนผูนำชุมชนและหมอดินอาสา โดยมีประเด็นการรับฟงความคิดเห็น คือ ความรูความเขาใจของเกษตรกร ตอการชะลางพังทลายของดิน สภาพปญหาของพื้นที่ แนวทางการแกไขปญหา (ภูมิปญญาและตามหลัก วชิ าการ) และการกำหนดเปาหมายในการดำเนินงาน (ภาพที่ 2-2) สภาพปัญหา ความรู้ ความเข้าใจ การจดั การ ของพืน้ ที่ ตอ่ การชะลา้ ง ดว้ ยระบบอนุรกั ษ์ดนิ และ พงั ทลายของดนิ น้ํา ลุม่ นํ้าคลองลาว อ.อ่าวลึก และ อ.ปลายพระยา จ.กระบ่ี แนวทางแก้ไข/ พนื้ ท่ีนําร่อง ภมู ิปัญญา + วิชาการ ภาพที่ 2-2 ประเดน็ การรับฟง ความคดิ เห็นของชุมชนแบบมสี ว นรวม

23 2.5.2 การประชาพิจารณเ์ พื่อการรบั ฟง� ความคิดเหน็ ต่อ (รา่ ง) แผน บ ริห า ร จัด ก า ร ป� องกั นการชะล้ างพั งทลายของดิ นและฟื้ นฟู พื้ นที่ เกษตรกรรม ด้วยระบบอนุรกั ษด์ ินและนา� 1) จัดทำ (ราง) รายงานแผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟู พื้นที่เกษตรกรรมดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ เพื่อประกอบการประชุมรับฟงความคิดเห็นจากหนวยงาน ภาครัฐ ประชุมรับฟงความคิดเห็นตอการจัดทำแผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดินและ ฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ พื้นที่ลุมน้ำคลองลาว วันพุธที่ 29 กรกฎาคม 2563 เวลา 14.00 น. ณ ศาลาเอนกประสงคบานบางเจริญ หมูที่ 5 ตำบลนาเหนือ อำเภออาวลึก จังหวัดกระบ่ี และวันพฤหัสบดีที่ 30 กรกฎาคม 2563 เวลา 13.00 น. ณ ศูนยกีฬาในรม บานเขาตอ ตำบลเขาตอ อำเภอปลายพระยา จังหวัดกระบี่ โดยมีผูเขารวมประชุมจากหนวยงานภาครัฐระดับจังหวัด ไดแก กระทรวงเกษตรและสหกรณ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ ม กระทรวงมหาดไทย กระทรวง พัฒนาสังคมและความมนั่ คงของมนุษย และองคการบริหารสว นตำบล 2) ปรับปรุงแกไข (ราง) รายงานแผนบริหารจัดการปองกันการชะลางพังทลายของดิน และฟน ฟูพืน้ ทเ่ี กษตรกรรมดวยระบบอนรุ ักษดนิ และน้ำ กอนนำเสนอตอคณะทำงานจดั ทำแผนการบริหาร จดั การโครงการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟน ฟูพ้ืนที่เกษตรกรรมดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ พื้นที่ลุมพื้นที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยา และอำเภออาวลึก จังหวัดกระบ่ี และคณะกรรมการ ขับเคลื่อนโครงการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม ดวยระบบอนุรักษดิน และน้ำ 2.6 การวเิ คราะหล์ ําดับความสําคัญ การกำหนดพน้ื ที่เปา หมายเพอ่ื ดำเนินกิจกรรม (implement) ประกอบการจดั ทำแผนปฏิบัติการให สอดคลองกับสภาพปญหาพื้นที่และความตองการของชุมชน ดวยการวิเคราะหลำดับความสำคัญเปนการ กำหนดพื้นที่นำรองโครงการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมดวยระบบ อนุรกั ษดนิ และนำ้ พ้นื ท่ีลมุ นำ้ คลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลึก จังหวัดกระบี่ จากขอบเขต พื้นที่ลุมน้ำยอย จำนวน 148,272 ไร เมื่อผานกระบวนการวิเคราะหจากขอมูลทุติยภูมิเบื้องตนทัง้ รูปแบบ รายงานและแผนที่ ประกอบดวย ขอมูลดินและสภาพดินปญหา การชะลางพังทลายของดิน การใชที่ดิน และแผนการใชที่ดิน จากขอมูลหนวยงานที่เกี่ยวของ และการสำรวจขอมูลจากสภาพพื้นที่ดำเนินการจริง ในปจจุบัน และการรับฟงความคิดเห็นตอแนวทางการปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นท่ี เกษตรกรรมดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ จะทำใหไดเกณฑ (criteria) สำหรับนำมาใชในการกำหนดพื้นที่ เปาหมายและกำหนดแผนงาน/โครงการสนับสนุนการดำเนินงานโครงการได เชน ระดับความรุนแรงของ พื้นที่ชะลางพังทลายของดิน (soil erosion) พื้นที่ถือครอง แหลงน้ำ สถานการณภัยแลงและน้ำทวม ระบบอนุรักษดินและน้ำ การใชท่ีดนิ และการมีสวนรวมหรอื การยอมรบั ของชมุ ชน

24 ในการคัดเลือกพื้นที่ดำเนินการ ปจจัยหลักที่นำมาพิจารณา 5 ดาน ประกอบดวย 1) ระดับความ รุนแรงของการชะลาง 2) เอกสารสิทธิ์ 3) การใชที่ดิน 4) กิจกรรมที่ดำเนินงานในพื้นท่ี 5) แผนปฏิบัติงาน ของพื้นท่ี 6) ความตอ งการของชมุ ชน โดยมเี กณฑการใหค ะแนน ดังน้ี 1) ระดับความรนุ แรงของการชะลาง สงู = 3 คะแนน ปานกลาง = 2 คะแนน ตำ่ = 1 คะแนน 2) การถอื ครองที่ดนิ มเี อกสารสิทธิ์ = 2 คะแนน ไมม เี อกสารสิทธ์ิ = 1 คะแนน 3) การใชท ีด่ นิ พชื หลกั (พชื ไร) = 3 คะแนน นาขาว (พืชรอง) = 2 คะแนน ไมผ ล/ไมย นื ตน (พชื รอง) = 1 คะแนน 4) กจิ กรรมทีด่ ำเนินงานในพืน้ ท่ี ไมเคยมี = 2 คะแนน เคยมี = 1 คะแนน 5) แผนการดำเนินงานในพน้ื ท่ี ป 2563 แหลง น้ำ ปรับปรุงดิน ระบบอนรุ กั ษดินและนำ้ = 3 คะแนน = 2 คะแนน แหลงน้ำและปรบั ปรงุ ดิน = 1 คะแนน แหลงน้ำ หรือปรับปรงุ ดนิ 6) ความตอ งการของชมุ ชน = 3 คะแนน ตองการแหลงน้ำและระบบอนรุ ักษดนิ และนำ้ = 2 คะแนน = 1 คะแนน ตองการแหลงน้ำหรือระบบอนรุ ักษด ินและน้ำ ตอ งการงานดานอ่ืน ๆ

25 2.7 การจัดทําแผนบริหารจัดการเพื่อป�องกันการชะล้างพังทลายของ ดินและฟื้นฟูพื้นที่เกษตรกรรม ด้วยระบบอนุรกั ษด์ ินและนา� แผนปฏิบัติการเพื่อปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรมพื้นที่ลุมน้ำคลอง ลาว ระยะ 4 ป (พ.ศ. 2563-2566) และระยะ 1 ป เพ่อื เปน เครอื่ งมอื ในการขบั เคลือ่ นโครงการปอ งกนั การ ชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นที่เกษตรกรรม ดวยระบบอนุรักษดินและน้ำ ใหสามารถนำไปสูการ วางแผน การกำหนดมาตรการและบริหารจัดการพื้นที่เกษตรกรรมที่มีความเสี่ยงตอการชะลางพังทลาย ของดินและพื้นที่ดินเสื่อมโทรม นำไปสูการใชประโยชนอยางสูงสุดสมดุล เปนธรรม และยั่งยืน รวมทั้ง สามารถแปลงไปสูการปฏิบัติไดอยางเปนรูปธรรม ตามระบบการบริหารเชิงยุทธศาสตรที่สอดคลองกับ ประเด็นปญหาและบูรณาการการดำเนินงานของหนวยงานโดยผานกระบวนการมีสวนรวมจากภาคีผูมี สวนไดเสยี ทีเ่ ก่ยี วของ ภาพท่ี 2-3 หลักการสำคัญในการจดั ทำแผนการบริหารจดั การท่ดี นิ และทรัพยากรดินของประเทศ ที่มา : สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอม (2561) การบริหารจัดการทรัพยากรดินระดับลุมน้ำ ไดนำหลักการดานการอนุรักษดินและน้ำ การบริหาร จัดการเชิงระบบนิเวศที่ตองดำเนินการเพื่อใหเกิดความสมดุลของระบบ ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียง การบูรณาการใหการใชประโยชนท ด่ี นิ เปน ไปอยา งเหมาะสมตามศักยภาพของทด่ี ินมคี วามเช่ือมโยง กับการจัดการทรัพยากรน้ำ ปาไม และชายฝง ใหเกิดประโยชนสูงสุดทั้งในดานเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม สิ่งแวดลอม และความมั่นคงของประเทศ โดยใหคำนึงถึงสิทธิในทรัพยสินของประชาชนหลักธรรมาภิบาล การรับรูขอมูลขาวสาร การกระจายอำนาจ การมีสวนรวมของประชาชน ชุมชนและ ภูมิสังคม ดังน้ัน

26 เพื่อใหแผนบรหิ ารจดั การแปลงไปสกู ารปฏิบัติ จึงไดจดั ทำแผนปฏบิ ัติการ แบงออกเปน 2 ระยะ คือ ระยะ 4 ป และระยะ 1 ป โดยนำเสนอตนแบบการบริหารจัดการทรัพยากรดินระดับลุมน้ำในพื้นที่อื่น ๆ ครอบคลุมการแกไข และปองกันการชะลางพังทลายของดินและฟนฟูพื้นเกษตรกรรมครอบคลุมทั้งประเทศ ครอบคลุมทุกมิติ แบบองครวม (interdisciplinary) ประกอบดวย มิติทางกายภาพ สังคม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดลอม โดย กำหนดทิศทางจากสภาพปญหาเปนตัวนำ (problem orientation) ความรูทางวิชาการที่หลากหลาย สาขาผานกระบวนการคิด วิเคราะห จากงานวิจัย (research) และเทคโนโลยีดานการพัฒนาที่ดิน การ อนุรกั ษดนิ และนำ้ ผานกระบวนการมสี วนรวมของชมุ ชน (participation approach)

27 3บทที่ สถานภาพพน้ื ท่ี ลมุ่ น้าํ คลองลาว

28 3บทที่ สถานภาพพ้ืนที่ ลุ่มนา� คลองลาว 3.1 ที่ตั้งและอาณาเขต พื้นท่ลี ุมน้ำคลองลาว มีพืน้ ทีร่ วมทงั้ สนิ้ 237.23 ตารางกิโลเมตร หรอื 148,272 ไร โดยตั้งอยพู ิกดั E 460950 N 934475 และ E 482563 N 958690 อยูในลุมน้ำคลองลาว และเปนสวนหนึ่งของ 1 ลุมน้ำ สาขา ไดแก ลุมน้ำสาขาภาคใตฝงตะวันตกสวนที่ 2 (2505) โดยพื้นที่สวนใหญอยูใน ตำบลเขาตอ อำเภอ ปลายพระยา จังหวัดกระบ่ีและมีพื้นที่บางสวนอยูในตำบลนาเหนือ อำเภออาวลึก จังหวัดกระบ่ี ลักษณะ ลมุ น้ำวางตัวตามแนวทศิ เหนือ-ทศิ ใต มีอาณาเขตตดิ ตอ (ภาพที่ 3-1) ดงั นี้ ทิศเหนอื ติดตอ ลมุ นำ้ สาขาคลองสก (2207) แมน ้ำตาป (22) ทิศใต ตดิ ตอ ลมุ น้ำสาขาภาคใตฝง ตะวนั ตกสว นที่ 2 (2505) ทะเลอันดามัน ทศิ ตะวนั ออก ตดิ ตอ ลุม นำ้ สาขาคลองอีปน (2205) และแมน ้ำตาป (22) ทศิ ตะวันตก ติดตอ ลุมนำ้ สาขาภาคใตฝ ง ตะวันตกสวนที่ 2 (2505) ทะเลอันดามัน 3.2 สภาพภูมิประเทศ เขตพัฒนาที่ดินลุมน้ำคลองลาว จังหวัดกระบี่ มีสภาพภูมิประเทศ ดังนี้ พื้นที่ตนน้ำอยูทางทิศ ตะวันออก และทิศตะวันตกของพื้นที่ลุมน้ำ มีลักษณะเปนพื้นที่เขาสูงชัน อยูสูงจากระดับทะเลปานกลาง 573-417 เมตร เริ่มจากแนวสันเขาพนม วางตัวเปนแนวยาวทางขอบทิศตะวันตกของพื้นที่ลุมน้ำ ทำให เกิดลำคลองหลายสาย ไดแก คลองลังตัง คลองบางเทาแม และคลองบางปริก และทิศตะวันออกบริเวณ แนวสันเขาหัวสิงห และเขาใหญ ไดแก คลองบางไทร หวยบางหินพุก และคลองบางทอม และมาบรรจบ กันที่หมู 2 บานนาเหนือ ตำบลนาเหนือ อำเภออาวลึก และออกสูแมน้ำมะรุย ลักษณะความสูงและความ ลาดชันของพื้นที่ ลาดเทจากทิศตะวันตกและทิศตะวันออกไปยังตอนกลางของพื้นที่ซึ่งเปนพื้นที่กลางน้ำ ของลุมน้ำ คลองลาว มีลักษณะพื้นที่แบบลูกคลื่นลอนลาด สลับกับพื้นที่ลูกคลื่นลอนชัน อยูสูงจากระดับ ทะเลปานกลาง 20-100 เมตร มกี ารใชป ระโยชนท ี่ดนิ ไดแ ก ปาลมน้ำมัน ยางพารา สวนพ้ืนทป่ี ลายนำ้ ซึ่ง อยูทางตอนใตของพื้นที่ลุมน้ำ มีลักษณะพื้นที่คอนขางราบเรียบถึงพื้นที่ราบเรียบ อยูสูงจากระดับทะเล ปานกลาง นอยกวา 10 เมตร ยังคงมีการใชประโยชนที่ดินทำนา และบางสวนยกรองปลูกปาลมน้ำมัน รวมทั้งเปนพื้นที่ชุมชนที่อยูอาศัยและโรงงาน เนื่องจากมีการคมนาคมที่สะดวก (ภาพที่ 3-1 และภาพที่ 3-2)

29 ตารางท่ี 3-1 ความลาดชันพ้ืนที่ลุมน้ำคลองลาว อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลึก จังหวัดกระบี่ ความลาดชนั ลักษณะสภาพพนื้ ที่ เน้ือที่ (%) ไร รอยละ 0-2 พน้ื ทรี่ าบเรยี บหรือคอนขา งราบเรียบ 49,961 33.69 2-5 พน้ื ทล่ี ูกคลืน่ ลอนลาดเลก็ นอย 28,293 19.08 5-12 พน้ื ทล่ี ูกคลน่ื ลอนลาด 58,606 39.53 12-20 พื้นที่ลกู คล่นื ลอนชนั 7,460 5.03 20-35 พน้ื ทเ่ี นินเขา 3,943 2.66 - พื้นทนี่ ำ้ 9 0.01 เนือ้ ทร่ี วม 148,272 100.00

30 ภาพที่ 3-1 ที่ตั้งและอาณาเขต และลักษณะภูมิประเทศ พื้นที่ลุมคลองลาว อำเภอปลายพระยา และ อำเภออา วลึก จงั หวัดกระบี่

31 ภาพท่ี 3-2 ความลาดชนั พนื้ ท่ลี ุมคลองลาว อำเภอปลายพระยา และอำเภออา วลึก จงั หวดั กระบ่ี

32 3.3 สภาพภูมิอากาศ พื้นที่โครงการอยูในพื้นที่จังหวัดกระบี่ ไดรับอิทธิพลของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต และลมมรสุม ตะวนั ออกเฉียงเหนือ นอกจากน้ยี ังมพี ายุดีเปรสชั่นและพายุใตฝ ุนพัดผา นมาจากทะเลจีนใตเขามาเปนครั้ง คราว สงผลทำใหเ กิดฤดูกาลตาง ๆ ไดแก ฤดูฝนจะเกดิ ในชวงเดือนพฤษภาคมถงึ เดือนตุลาคม ฤดหู นาวจะ เกิดในชวงปลายเดือนตุลาคมถึงเดือนกุมภาพันธและฤดูรอนจะเกิดในชวงเดือนมีนาคมถึงเดือนเมษายน นอกจากนี้ จังหวัดกระบ่ียังมีสภาพภูมิประเทศโดยรอบเปนหุบเขาและภูเขาสูงชันมาก ทิวเขาวางตัวใน แนวเหนือใต ทำใหบริเวณยอดเขา รับความกดอากาศสูงที่แผมาจากประเทศจีนในฤดูหนาวไดทั่วถึงและ เต็มที่ ขณะเดยี วกนั ทีท่ วิ เขาวางตวั เหนอื ใตท ำใหเ สมอื นกำแพงปด กัน้ ลมมรสมุ ทางทิศตะวนั ออก รวมท้งั ยัง มีระดบั ความสงู เฉล่ยี บนยอดเขากับความสงู เฉลยี่ ในพื้นที่ลมุ แตกตางกนั มาก จากปจ จัยทงั้ หลายเหลา นี้ ใน ตอนกลางวันถูกอิทธิพลของแสงแดดเผา ทำใหอุณหภูมิรอ นมาก และในตอนกลางคืนจะไดรับอิทธิพลของ ลมภเู ขา พัดลงสหู ุบเขา ทำใหอ ากาศเยน็ ในตอนกลางคืน จากขอมูลอุตุนิยมวิทยาของกรมอุตุนิยมวิทยา มีสถานีตรวจอากาศในพื้นที่ ไดแก สถานีตรวจวัด อากาศของกรมอุตุนิยมวิทยา อำเภอปลายพระยาและอำเภออาวลึก จังหวัดกระบี่ โดยแบงรายละเอียด ของลักษณะภมู อิ ากาศของสถานตี รวจอากาศ ชว ง 30 ป คอื (ป พ.ศ. 2531-2561) รายละเอียด ดงั นี้ 1) อณุ หภมู ิ จังหวัดกระบ่ี มีอุณหภูมิเฉลี่ยตลอดป 28.1 องศาเซลเซียส มีอุณหภูมิสูงสุดเฉลี่ยตลอดป 29.0 องศาเซลเซียส โดยพบอุณหภูมิสูงสุดในเดือนเมษายน คือ 29.0 องศาเซลเซียส และมีอุณหภูมิต่ำสุดเฉล่ีย ตลอดป 27.1 องศาเซลเซยี ส โดยพบอุณหภูมติ ่ำสุดในเดือนธนั วาคม คอื 27.1 องศาเซลเซยี ส 2) ปรมิ าณนำ้ ฝน จังหวัดกระบี่ มีปริมาณน้ำฝนรวม 2,200.5 มิลลิเมตร โดยในเดือนสิงหาคม มีปริมาณน้ำฝนเฉลยี่ มากที่สุด 337.50 มิลลิเมตร และเดือนกุมภาพันธมีปริมาณน้ำฝนเฉล่ียนอยที่สุดคือ 25.20มิลลิเมตร 3) ปริมาณนำ้ ฝนใชก ารได (Effective Rainfall : ER) ปริมาณน้ำฝนใชการได คือ ปริมาณน้ำฝนที่เหลืออยูในดิน ซึ่งพืชสามารถนำไปใชประโยชนได ภายหลังจากมีการไหลซึมลงไปในดินจนดินอิ่มตัวดวยน้ำแลวไหลบาออกมากักเก็บในพื้นดินจังหวัดกระบี่ มีปริมาณน้ำฝนใชการได 1,306.6 มิลลิเมตร ในเดือนสิงหาคม มีปริมาณน้ำฝนใชการไดมากที่สุด 158.8 มลิ ลิเมตร และเดอื นกุมภาพนั ธมปี รมิ าณนำ้ ฝนใชการไดนอยทสี่ ดุ คือ 24.2 มิลลเิ มตร 4) ความชน้ื สมั พัทธแ ละศกั ยภาพการคายระเหยน้ำ จังหวัดกระบ่ี พบวา มีความชื้นสัมพัทธเฉลี่ยตลอดป 81.2 เปอรเซ็นต ปริมาณการคายระเหย เฉล่ยี ตลอดป 86.3 มลิ ลิเมตร ปรมิ าณการคายระเหยสูงสุด 97.65 มลิ ลเิ มตร ในเดอื นสงิ หาคมปริมาณการ คายระเหยต่ำสุด 69.90 มิลลิเมตร ในเดอื นพฤศจิกายน 5) การวิเคราะหชวงฤดูกาลที่เหมาะสมสำหรับปลูกพืช การวิเคราะหชวงฤดูเพาะปลูกพืชเพื่อหาชวงเวลาที่เหมาะสมในการปลูกพืชโดยใชขอมูลปริมาณ น้ำฝนเฉลี่ย และคาศักยภาพการคายระเหยน้ำของพืชรายเดือนเฉลี่ย (Evapotranspiration : ETo) ซ่ึง

33 คำนวณและพิจารณาจากระยะเวลาชวงที่เสนน้ำฝนอยูเหนือเสน 0.5 ETo ถือเปนชวงระยะเวลาที่ เหมาะสมในการปลูกพืช จากการวิเคราะหชวงฤดูกาลที่เหมาะสมจากการปลูกพืชเศรษฐกิจจังหวัดกระบี่ สามารถสรปุ ไดด ังน้ี (1) ชว งระยะเวลาทีเ่ หมาะสมตอ การปลกู พืช เปนชว งที่ดนิ มคี วามช้ืนพอเหมาะตอการปลกู พืช ซ่ึง เปนชวงฤดูฝนปกติอยูในชวงระหวางตนเดือนมีนาคมถึงกลางเดือนพฤศจิกายน ซึ่งในชวงกลางเดือน พฤศจิกายนนั้น เปนชวงที่มีปริมาณน้ำฝนเพียงเล็กนอยแตเนื่องจากมีปริมาณน้ำที่สะสมไวในดิน จึงมี ความชื้นในดินเพียงพอสำหรับปลูกพืชอายุสั้นได แตควรมีการวางแผนจัดการระบบการเพาะปลูกให เหมาะสมสำหรับพื้นที่เพาะปลูกแตละแหง เนื่องจากอาจตองอาศัยน้ำจากแหลงน้ำในไรนาหรือน้ำ ชลประทานชว ยในการเพาะปลกู บาง (2) ชวงระยะเวลาที่มีน้ำมากเกินพอ เปนชวงที่ดินมีความชื้นสูงและมีฝนตกชุกอยูใน ชวง ระหวา งปลายเดอื นมนี าคมถึงปลายเดือนตลุ าคม (3) ชวงระยะเวลาที่ไมเหมาะสมตอการปลูกพืชโดยอาศัยน้ำฝน เนื่องจากมีปริมาณฝน และการ กระจายของฝนนอ ย ทำใหดินมคี วามชน้ื ไมเพยี งพอตอ การเจรญิ เติบโตของพชื อยูในชวงระหวางกลางเดือน พฤศจิกายนถึงตนเดือนมีนาคม ซึ่งในชวงเวลาดังกลาวถาพื้นที่เพาะปลูกแหงใดมีการจัดการระบบ ชลประทานทด่ี ีก็สามารถปลกู พชื ฤดแู ลง ได ตารางที่ 3-2 สถติ ภิ มู ิอากาศ โดยเฉล่ยี ในคาบ 30 ป (พ.ศ. 2531-2561) ณ สถานตี รวจวัดอากาศ จังหวัดกระบ่ี เดือน อุณหภมู ิ (C°) ความชื้นสมั พัทธ ปรมิ าณน้ำฝน ปริมาณแสง ความเร็วลม ปรมิ าณฝน การระเหยและการ ใชการ คายน้ำอางอิง เฉล่ยี (เปอรเซ็นต) (มม.) (ชม./วัน) (กม./วัน) (มม.) (มม.) 30.6 - 193.0 29.1 90.5 ม.ค. 27.7 76.0 25.2 - 178.1 24.2 87.1 78.0 - 148.5 68.3 91.8 ก.พ. 28.2 74.0 124.5 - 143.5 99.7 85.5 228.9 - 232.6 145.1 90.2 ม.ี ค. 28.7 77.0 262.2 - 287.0 151.2 89.1 283.4 - 311.7 153.3 93.0 เม.ย. 29.0 80.0 337.5 - 371.1 158.8 97.7 328.0 - 301.9 157.8 85.2 พ.ค. 28.9 83.0 300.6 - 193.0 155.1 77.5 140.6 - 128.7 109.0 69.9 ม.ิ ย. 28.5 83.0 61.0 - 158.3 55.0 77.8 ก.ค. 28.3 83.0 2,200.5 - 2,647.4 1,306.6 1,035.2 - - - - - ส.ค. 28.2 83.0 ก.ย. 27.8 85.0 ต.ค. 27.4 86.0 พ.ย. 27.2 84.0 ธ.ค. 27.1 80.0 รวม - - เฉล่ยี 28.1 81.2 หมายเหตุ : *ไดจากการคำนวณ ที่มา : ฝายกรรมวิธีขอมูล กองภูมอิ ากาศ กรมอุตนุ ิยมวิทยา ป พ.ศ. 2561 และคา ทีไ่ ดจ ากการคำนวณ

34 ภาพท่ี 3-3 สมดลุ ของน้ำเพือ่ การเกษตร (พ.ศ. 2531-2561) จงั หวัดกระบ่ี 3.4 ทรพั ยากรดิน จากการศกึ ษาและวิเคราะหข อมูลทรัพยากรดินในระดับชดุ ดิน มาตราสว น 1:25,000 ในพ้นื ท่ลี มุ นำ้ คลองลาว ซึ่งมีเนื้อที่ครอบคลุม 148,.272 ไร สามารถจำแนกเปนหนวยแผนที่ดินได 55 หนวยแผนท่ี (ตารางท่ี 3-3 และภาพท่ี 3-4) ประกอบดวย ระดับหนว ยจำแนก มี 15 ชุดดนิ (39 หนวยแผนท)ี่ ดนิ คลาย 7 ดิน (13 หนวยแผนที่) คิดเปนรอยละ 29.05 ของเนื้อที่ทั้งหมด (รายละเอียดชุดดินตามภาคผนวกที่ 1) พื้นท่ีลาดชันเชิงซอน (SC) มี 1 หนวยแผนที่ ซึ่งมีการกระจายตัวเปนสวนใหญของพื้นที่ คิดเปนรอยละ 20.51 ของเนื้อทีท่ ั้งหมด และพนื้ ท่นี ำ้ (W) 1 หนวยแผนท่ี คิดเปน รอ ยละ 0.51 ของเน้ือทท่ี ัง้ หมด เมื่อพิจารณาการกระจายตัวของดิน จะเห็นวา ชุดดินที่มีการกระจายตัวมากที่สุด คือ ชุดดินลำภูรา (Ll) และดินคลายลำภูรา (Ll varients) มีเนื้อท่ี 19,476 ไร รอยละ 13.17 ของเนื้อที่ทั้งหมด กระจาย ครอบคลุมในพื้นที่ตำบลเขาตอและตำบลนาเหนือ ลักษณะดินเปนดินเหนียวละเอียดลึกมาก มีเนื้อดินบน เปนดินรวนถึงดินรวนละเอียด ดินลางเปนดินเหนียว พบในสภาพพื้นที่แบบราบเรียบถึงลอนลาดเล็กนอย นอกจากนี้ ยังพบการกระจายตัวของชุดดินปากจั่น (Pac) ชุดดินรือเสาะ (Ro) และชุดดินนาทอน (Ntn) มี เนื้อที่รอยละ 14.92 13.84 และ 9.18 ตามลำดับ สวนใหญพบกระจายตัวในตอนกลางของพื้นที่ลุมน้ำ คลองลาว ครอบคลุมพื้นที่ทุกตำบล ไดแก ตำบลนาเหนือ ตำบลเขาตอ ตำบลเขาเขน และตำบลเขาใหญ ดินมีลักษณะเปนดินรวนปนดินเหนียวลึกมาก ดินรวนปนทรายแปงลึกมากและดินรวนปนดินเหนียวลึก ปานกลาง สภาพพื้นท่ีราบเรียบหรือคอนขางราบเรียบ ราบเรียบถึงลูกคลื่นลอนชันเล็กนอยและพื้นที่ลูก คลื่นลอนลาดเล็กนอยถึงเนินเขา ดินบนมีเนื้อดินเปนดินรวนปนดินเหนียว ดินรวนปนทรายแปง และดิน รวนปนดินเหนียว ดินลางมีเนื้อดินเปนดินเหนียวและดินรวนปนดินเหนียวถึงดินเหนียว ดินมีโอกาสเสี่ยง