ม.4 #หน่วยที่ 5.4 เล่ม 2 @ถ่านหิน

หน่วยการเรยี นร้ทู ่ี 5 ทรพั ยากรธรณี แผนฯ ที่ 4 ถา่ นหิน แผนการจดั การเรียนรู้ท่ี 4 ถ่านหิน เวลา 4 ชวั่ โมง 1. ผลการเรยี นรู้ 3. อธบิ ายกระบวนการเกดิ และสำรวจแหล่งปโิ ตรเลยี มและถา่ นหิน โดยใชข้ ้อมูลทางธรณวี ิทยา 4. อธิบายสมบัติของผลิตภัณฑ์ท่ีได้จากปิโตรเลียมและถ่านหิน พร้อมนำเสนอการใช้ประโยชน์อย่าง เหมาะสม 2. จดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้ 1. อธิบายกระบวนการเกดิ และสำรวจแหลง่ ถา่ นหนิ โดยใช้ข้อมูลทางธรณวี ิทยาได้ (K) 2. อธบิ ายสมบตั ขิ องผลิตภณั ฑท์ ไี่ ดจ้ ากถ่านหนิ ได้ (K) 3. นำเสนอการใช้ประโยชน์จากผลติ ภณั ฑ์ท่ไี ดจ้ ากถา่ นหินได้ (K) 4. ใช้กระบวนการสืบเสาะหาความรู้เพอื่ ศกึ ษาเก่ยี วกับถ่านหินได้ (P) 5. สนใจใฝ่ร้ใู นการศกึ ษา (A) 3. สาระการเรยี นรู้ สาระการเรียนรู้เพิม่ เตมิ สาระการเรยี นรทู้ อ้ งถนิ่ - ทรัพยากรปิโตรเลียมและถ่านหินเป็นทรัพยากร พจิ ารณาตามหลกั สตู รของสถานศกึ ษา สิ้นเปลืองที่มีอยู่อย่างจำกัด ใช้แล้วหมดไป ไม่สามารถเกิดขึ้นทดแทนได้ในเวลาอันรวดเร็ว ทรัพยากรปิโตรเลียมและถ่านหินถูกนำมาใช้ใน อุต ส าห ก รรม ท่ี ส ำคั ญ ข อ งป ระเท ศ เช่ น การคมนาคม การผลิตไฟฟ้า เชื้อเพลิงใน อตุ สาหกรรมตา่ ง ๆ - การศึกษากระบวนการเกิดและการสำรวจแหล่ง ปิโตรเลียมและถ่านหินต้องใช้ความรู้พ้ืนฐาน ธรณีวิทยาหลายด้าน เช่น ตะกอนวิทยา การ ลำดับชั้นหิน ธรณีโครงสร้าง รวมทั้งวิธีการและ เทคนิคต่างๆ ท่ีเหมาะสม เพ่ือท่ีจะนำทรัพยากร มาใช้ได้อย่างคุ้มคา่ และยัง่ ยนื 4. สาระสำคญั /ความคิดรวบยอด 54

หน่วยการเรยี นร้ทู ่ี 5 ทรพั ยากรธรณี แผนฯ ที่ 4 ถา่ นหิน ถ่านหนิ เป็นเชอ้ื เพลงิ ธรรมชาติ เกดิ จากการสะสมตัวตามธรรมชาตขิ องซากพชื ในแอง่ ตะกอนนำ้ ตนื้ ซ่ึง เมื่อเวลาผ่านไปนานๆ แหล่งสะสมตัวน้ันจะได้รับความดันและความร้อนจนซากพืชเกิดการเปล่ียนแปลง กลายเป็นหิน ซ่ึงถ่านหินนั้นเป็นหินตะกอนชนิดหน่ึงท่ีสามารถติดไฟได้ มีส่วนประกอบท่ีสำคัญ คือ สารประกอบของคารบ์ อน ซง่ึ มอี ยู่ประมาณไม่น้อยกวา่ ร้อยละ 50 5. สมรรถนะสำคัญของผ้เู รยี นและคุณลักษณะอันพงึ ประสงค์ สมรรถนะสำคญั ของผเู้ รียน คณุ ลกั ษณะอนั พงึ ประสงค์ 1. ความสามารถในการสอื่ สาร 1. มีวินัย 2. ความสามารถในการคดิ 2. ใฝ่เรยี นรู้ 1) ทักษะการสงั เกต 3. มุ่งม่ันในการทำงาน 2) ทักษะการสำรวจคน้ หา 3) ทกั ษะการนำความรไู้ ปใช้ 4) ทักษะการสรุปลงความเห็น 3. ความสามารถในการใชท้ ักษะชีวติ 6. กจิ กรรมการเรยี นรู้  แนวคดิ /รูปแบบการสอน/วิธกี ารสอน/เทคนิค : สบื เสาะหาความรู้ 5Es (5Es Instructional Model) ชัว่ โมงที่ 1 ขัน้ นำ กระต้นุ ความสนใจ (Engage) ครตู ง้ั คำถามกระตุ้นความสนใจ โดยให้นักเรยี นรว่ มกนั อภิปรายเพื่อตอบคำถาม ตวั อย่างเช่น • นักเรียนคดิ ว่าถา่ นหนิ เกิดข้นึ ได้อยา่ งไร • ถ่านหนิ มกี ป่ี ระเภท อะไรบา้ ง • เรานำถา่ นหนิ มาใชป้ ระโยชน์อย่างไรบา้ ง ขน้ั สอน สำรวจค้นหา (Explore) 1. ให้นักเรียนแต่ละคนศึกษาเรื่อง การกำเนดิ ถ่านหิน และค่าการใหค้ วามร้อนของถ่านหิน จากหนงั สือ เรียนโลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ ม.4 เลม่ 2 หรือจากแหลง่ เรยี นร้ตู ่างๆ 55

หน่วยการเรยี นรทู้ ี่ 5 ทรพั ยากรธรณี แผนฯ ที่ 4 ถา่ นหิน 2. ครแู ละนกั เรยี นร่วมกนั อภปิ รายเพื่อให้ได้ขอ้ สรุปจากการศึกษา อธบิ ายความรู้ (Explain) 1. ให้นักเรียนร่วมกันสรุปสาระสำคัญ เรื่อง การกำเนิดถ่านหิน และค่าการให้ความร้อนของถ่านหิน โดยมแี นวการสรุป ดงั นี้ “ถา่ นหิน เกิดจากการทับถมและสลายตัวของซากพืชภายในแหล่งน้ำเป็นเวลานาน ภายใตค้ วาม ร้อนและความดันสูง รวมทั้งอยู่ในภาวะท่ีขาดออกซิเจน ซากพืชเหล่าน้ันเน่าเป่ือยจนเหลือ สารประกอบที่มีปริมาณคารบ์ อนสูงขนึ้ ตามระยะเวลาท่ีถูกทับถม สามารถจำแนกถ่านหินตามค่าการให้ความรอ้ นได้ 4 ประเภท โดยเรียงจากค่าให้ความร้อนน้อย ไปมาก ไดแ้ ก่ ลกิ ไนต์ ซับบิทมู ินสั บิทูมนิ ัส และแอนทราไซต์” 2. ครตู ั้งคำถามเพิ่มเติมเพอ่ื ให้นักเรยี นได้ขยายความรู้ความเข้าใจย่ิงข้ึน • ปริมาณคารบ์ อนในถ่านหนิ กับระยะเวลาท่เี กิดถ่านหินมีความสัมพันธ์กันอย่างไร (แนวตอบ : ปริมาณคาร์บอนในถ่านหินจะแปรผันตรงตามระยะเวลาการเกิดถ่านหิน กล่าวคือ ยิ่งมีการทับถมกันของซากพืชเป็นเวลานาน ปริมาณคาร์บอนในถ่านหินก็จะมี ปรมิ าณสงู ขน้ึ ตามไปดว้ ย) • ปริมาณคาร์บอนในถ่านหนิ กบั คา่ การให้ความร้อนมีความสัมพันธ์กันอย่างไร (แนวตอบ : คา่ การให้ความร้อนจะแปรผันตรงกบั ปริมาณคาร์บอนในถ่านหิน กล่าวคือ ยิ่ง มีปริมาณคาร์บอนสงู ถา่ นหนิ นัน้ กจ็ ะมีคา่ การใหค้ วามรอ้ นสงู ด้วย) ชวั่ โมงท่ี 2 สำรวจคน้ หา (Explore) 1. แบง่ นักเรยี นออกเปน็ 2 กลุ่มใหญ่ เพือ่ ศึกษาการใช้ประโยชนจ์ ากถ่านหิน ดังน้ี - ภาคอุตสาหกรรม - ภาคการผลติ ไฟฟ้า 2. ใหน้ ักเรียนแตล่ ะกลุ่มอภปิ รายรว่ มกนั เพือ่ ใหไ้ ด้ข้อสรปุ อธบิ ายความรู้ (Explain) ครอู ธบิ ายเพม่ิ เติมเกย่ี วกับการใช้ประโยชน์จากถา่ นหิน ดังน้ี “สมัยโบราณมักใช้ถ่านหินเป็นเช้ือเพลิงเพื่อให้ความอบอุ่นในครัวเรือน ปัจจุบันใช้ถ่านหินเป็น เช้ือเพลิงในการผลิตกระแสไฟฟ้า การถลุงโลหะ อุตสาหกรรมปูนซีเมนต์ และอุตสาหกรรมอื่นๆ อีก 56

หน่วยการเรยี นร้ทู ่ี 5 ทรพั ยากรธรณี แผนฯ ที่ 4 ถา่ นหิน ทัง้ ยงั นำมาทำถ่านกัมมันตเ์ พอ่ื เป็นสารดูดซับในเคร่ืองกรองน้ำและกรองอากาศ ทำคาร์บอนไฟเบอร์ ซ่ึงใชท้ ำอปุ กรณ์กฬี า” ชั่วโมงท่ี 3 สำรวจคน้ หา (Explore) 1. ครกู ล่าวถงึ ผลกระทบจากการใช้ถา่ นหนิ เปน็ เชือ้ เพลิง ดงั น้ี “การใชถ้ า่ นหินเปน็ เชอื้ เพลิงจะได้ผลิตภัณฑ์ทง้ั แกส๊ ซง่ึ เป็นออกไซดข์ องธาตอุ งคป์ ระกอบในถ่าน หิน และเถ้าถ่านต่าง ๆ ซึง่ สง่ ผลกระทบต่อสงิ่ มชี ีวิตและสิ่งแวดลอ้ ม เช่น - แกส๊ คารบ์ อนไดออกไซด์ สง่ ผลตอ่ ระบบหายใจของสิ่งมีชวี ิต ทำให้เกดิ อาการมนึ งง คลนื่ ไส้ และอาจหมดสติ เปน็ ส่วนหน่งึ ทท่ี ำให้เกิดปรากฏการณเ์ รือนกระจก - แกส๊ ซลั เฟอรไ์ ดออกไซด์ ทำใหเ้ กดิ อาการระคายเคืองต่อทางเดนิ หายใจ ทำใหเ้ กดิ ฝนกรด” โดยครูสามารถใช้ข้อมลู จากใบความรู้ที่ 5.3 เรอื่ ง ผลกระทบจากการใชถ้ ่านหนิ จากน้นั ครู กลา่ วเขา้ สเู่ รื่องเทคโนโลยถี ่านหนิ สะอาด 2. ให้นักเรียนแบ่งกลุ่ม กลุ่มละ 5-6 คน ศึกษาเรื่องเทคโนโลยีถ่านหินสะอาด จากหนังสือเรียน โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ ม.4 เล่ม 2 หรือจากแหลง่ เรยี นรตู้ า่ งๆ อธิบายความรู้ (Explain) 1. ครูต้งั คำถามเพอื่ ตรวจสอบความเขา้ ใจของนกั เรียน เช่น • การลดปริมาณฝุน่ เถ้าถ่าน และโลหะตา่ งๆ ในถา่ นหินทำไดอ้ ย่างไร (แนวตอบ : ใช้อปุ กรณท์ ่ีอาศัยหลกั การไฟฟ้าสถิตชว่ ยดกั จับฝุน่ เถา้ ถา่ น และโลหะต่างๆ หรืออาจนำมาผสมกบั ซีเมนตเ์ พือ่ ใชใ้ นการก่อสรา้ ง หรอื นำไปผา่ นกระบวนการเพื่อแยกโลหะ ออกมาใช้ประโยชน์) • วธิ กี ารลดผลกระทบจากแกส๊ ซลั เฟอร์ไดออกไซด์ทำได้อยา่ งไร (แนวตอบ : ทำได้โดยการกำจัดกำมะถนั ออกไปก่อนนำถ่านหินมาเผาไหม้ และอีกวธิ หี นึง่ ทำได้โดยการพ่นหินปนู เขา้ ไปในเตาเผาทีม่ ีอุณหภูมสิ งู หนิ ปูนจะสลายตัวเป็นแคลเซียม ออกไซดซ์ งึ่ ทำปฏิกิรยิ ากบั แก๊สซัลเฟอร์ไดออกไซด์ไดส้ ารประกอบของแคลเซยี มซัลไฟต์ทน่ี ิยม นำมาผลติ ยปิ ซมั ) 2. ครตู ้ังคำถามเพิม่ เติมเก่ยี วกบั แหล่งถ่านหนิ ในประเทศไทย เช่น • ถา่ นหินท่พี บในประเทศไทยสว่ นมากเปน็ ประเภทใด (แนวตอบ : ลิกไนต์และซับบิทูมินัส) • แหล่งถ่านหนิ ทพ่ี บในประเทศไทยส่วนใหญอ่ ย่ใู นบริเวณใด (แนวตอบ : ภาคเหนือ) • แหล่งถ่านหินในประเทศไทยที่มขี นาดใหญ่ทสี่ ุด 2 อันดับแรก คอื ทใ่ี ด 57

หน่วยการเรียนร้ทู ่ี 5 ทรพั ยากรธรณี แผนฯ ที่ 4 ถา่ นหิน (แนวตอบ : เหมืองแม่เมาะ จังหวดั ลำปาง และเหมืองกระบี่ จังหวัดกระบี่) ช่ัวโมงท่ี 4 ขยายความเขา้ ใจ (Elaborate) 1. ใหน้ กั เรยี นแตล่ ะคนทบทวนความรูห้ นว่ ยการเรยี นรทู้ ่ี 5 ทรพั ยากรธรณี จาก Summary ในหนงั สือ เรียน โลก ดาราศาสตร์ ม.4 เล่ม 2 2. ให้นักเรียนแต่ละคนตรวจสอบความรู้ความเข้าใจของตนเอง โดยพิจารณาข้อความในกรอบ Self Check ซ่ึงหากยงั เข้าใจไมถ่ ูกตอ้ งให้กลับไปทบทวนเน้ือหาในหัวข้อนน้ั ๆ 3. ให้นักเรยี นแต่ละคนเขียนผังมโนทัศนส์ รุปความรู้ท่ีได้ศกึ ษามาท้ังหน่วยการเรยี นรู้ 4. ครูมอบหมายให้นักเรียนแบ่งกลุ่มทำรายงาน เร่ือง ถ่านหินกับการผลิตกระแสไฟฟ้า และกำหนด สง่ งานตามความเหมาะสม ขน้ั สรุป ตรวจสอบผล (Evaluate) 1. ใหน้ ักเรยี นทำแบบฝกึ หัดใน Unit Question 5 และใน แบบฝึกหัด โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ ม.4 เล่ม 2 2. ใหน้ กั เรยี นทำแบบทดสอบหลังเรยี น 3. ครูตรวจสอบผลการทำแบบฝึกหดั และแบบทดสอบหลงั เรียน 4. ครูประเมนิ ผล โดยการสงั เกตการตอบคำถาม การรว่ มกนั ทำกจิ กรรม 5. ครตู รวจผังมโนทศั น์สรุปความร้ทู ง้ั หน่วยการเรียนรู้ 6. ครูตรวจรายงาน เรอื่ ง ถ่านหินกบั การผลิตกระแสไฟฟ้า 7. การวดั และประเมนิ ผล รายการวดั วิธีการ เครื่องมอื เกณฑ์การประเมิน 7.1 การประเมนิ ก่อนเรยี น - - - - 7.2 ประเมนิ ระหวา่ งการจัด กิจกรรมการเรียนรู้ 1) ถา่ นหนิ - ตรวจแบบฝึกหัด - แบบฝึกหดั - ร้อยละ 60 ผ่านเกณฑ์ - แบบประเมนิ - รอ้ ยละ 60 ผ่านเกณฑ์ - ตรวจผงั มโนทศั น์ ผงั มโนทัศน์ - แบบประเมินรายงาน - รอ้ ยละ 60 ผ่านเกณฑ์ - ตรวจรายงาน 58

หน่วยการเรยี นร้ทู ี่ 5 ทรพั ยากรธรณี แผนฯ ที่ 4 ถา่ นหิน 2) พฤติกรรมการ - สงั เกตพฤติกรรม - แบบสังเกตพฤติกรรม - ระดบั คณุ ภาพ 2 การทำงานรายบุคคล ผ่านเกณฑ์ ทำงานรายบคุ คล การทำงานรายบุคคล - แบบสงั เกตพฤติกรรม - ระดบั คุณภาพ 2 การทำงานกลุ่ม ผ่านเกณฑ์ 3) พฤติกรรมการ - สงั เกตพฤติกรรม - แบบประเมิน - ระดบั คุณภาพ 2 คณุ ลกั ษณะ ผ่านเกณฑ์ ทำงานกลุ่ม การทำงานกลุ่ม อนั พึงประสงค์ 4) คณุ ลักษณะ - สงั เกตความมวี ินยั อนั พึงประสงค์ ใฝเ่ รียนรู้ และมุ่งมั่น ในการทำงาน 7.3 การประเมินหลังเรยี น - แบบทดสอบหลังเรยี น - ตรวจแบบทดสอบ - แบบทดสอบหลังเรียน - ร้อยละ 60 ผ่านเกณฑ์ หนว่ ยการเรียนรู้ท่ี 5 หลงั เรียน 8. สอ่ื /แหล่งการเรยี นรู้ 8.1 สอ่ื การเรยี นรู้ 1) หนังสอื เรยี น โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ ม.4 เลม่ 2 หน่วยการเรยี นร้ทู ่ี 5 ทรพั ยากรธรณี 2) ใบความรู้ที่ 5.3 เร่อื ง ผลกระทบจากการใช้ถ่านหิน 3) แบบฝกึ หดั โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ ม.4 เล่ม 2 หน่วยการเรยี นรทู้ ่ี 5 ทรัพยากรธรณี 8.2 แหล่งการเรยี นรู้ 1) ห้องเรยี น 2) หอ้ งสมุด ใบความรู้ท่ี 5.3 เรือ่ ง ผลกระทบจากการใช้ถ่านหนิ การใชถ้ ่านหนิ เป็นเชอ้ื เพลงิ จะไดผ้ ลิตภณั ฑท์ ง้ั แกส๊ ซึ่งเปน็ ออกไซด์ของธาตุองคป์ ระกอบ ในถ่านหิน และเถา้ ถา่ นต่าง ๆ ซึง่ ส่งผลกระทบต่อสิ่งมชี วี ติ และส่ิงแวดลอ้ ม ดังตาราง ผลติ ภัณฑจ์ ากการใช้ถ่านหนิ 59 ผลกระทบต่อส่ิงมีชีวิตและสิ่งแวดล้อม แก๊สคารบ์ อนไดออกไซด์ (CO2) - สดู ดมแลว้ ทำให้เกิดอาการมึนงง คลนื่ ไส้ และ

หน่วยการเรยี นรทู้ ่ี 5 ทรพั ยากรธรณี แผนฯ ที่ 4 ถา่ นหิน 9. ความเหน็ ของผบู้ รหิ ารสถานศึกษาหรอื ผู้ทไ่ี ดร้ บั มอบหมาย 60

หน่วยการเรียนรทู้ ี่ 5 ทรพั ยากรธรณี ลงชอ่ื ............................ แผนฯ ที่ 4 ถา่ นหิน ( ......................... ) ข้อเสนอแนะ ตำแหนง่ 10. บันทกึ ผลหลงั การสอน • ด้านความรู้ • ดา้ นสมรรถนะสำคญั ของผูเ้ รียน • ด้านคุณลักษณะอนั พึงประสงค์ • ด้านความสามารถทางวทิ ยาศาสตร์ • ดา้ นอืน่ ๆ (พฤติกรรมเด่น หรือพฤตกิ รรมท่มี ีปญั หาของนักเรียนเปน็ รายบุคคล (ถ้าม)ี ) • ปัญหา/อปุ สรรค • แนวทางการแก้ไข 61