หลักสูตรอบรมเพื่อสร้างอาชีพและสร้างรายได้บนฐานชุมชนไทรย้อย อำเภอเนินมะปราง

คำนำ หลักสตู รอบรมเพ่ือสรา้ งอาชีพและสร้างรายได้บนฐานชมุ ชนเลม่ นี้มวี ัตถุประสงค์เพื่อ 1.)เพ่ือ ศกึ ษาขอ้ มลู พ้นื ฐานเกี่ยวกบั ผลติ ภัณฑข์ องชุมชนไทรย้อย อำเภอเนนิ มะปราง จังหวดั พิษณโุ ลก 2.)เพื่อ พฒั นาการนำพชื สมนุ ไพรในชุมชนมาแปรรูปใหเ้ กดิ ประโยชน์ ท่แี สดงถงึ คุณค่าและอัตลักษณข์ องชุมชนและ 3) ศึกษแนวทางการจัดการผลิตภณั ฑ์ และการนำความรู้ทไี่ ด้มากระจายใหค้ นในและนอกชุมชนได้รู้จกั สามารถ นำไปใชป้ ระโยชน์ สร้างรายไดใ้ นอนาคต จากภูมิปญั ญาทอ้ งถ่นิ ของชมุ ชน สู่การทำรายไดเ้ ข้าสูช่ มุ ชน สำหรับชมุ ชนไทรยอ้ ยเป็น แนวทางสง่ เสริมเพ่ือให้คนในชุมชนนำไปใช้ประโยชน์ในอนาคต ข้ันตอนการทำหลกั สตู รนแ้ี บง่ ได้ 3 ขั้นตอน สมั ภาษณ์เชงิ ลกึ การลงพนื้ ท่ี และการสังเคราะห์ ผลกาศกึ ษานี้พบว่า พืชทีม่ ีอยูใ่ นชุมชนนั้น ได้แก่ ขมนิ้ ชนั ว่านสาวหลง อญั ชัน มะกรูด ฯลฯ เป็นต้น ท่สี ามารถนำมาแปรรูปเป็นของเสริมสุขภาพความงามต่างๆ รวมไปถึงงานศิลปหัตถกรรม คือ การนวด ฝ่าเทา้ ทโี่ ดยเดมิ ก็มีการเรยี นการสอนในสถาบนั ฝึกฝีมือแรงงาน จงั หวดั พิษณุโลก เพ่ือนำความรทู้ ่ีได้ไปเพ่มิ มลู คา่ และนำไปประกอบอาชีพด้วยตัวเองได้ เป็นต้น ซง่ึ วสั ดสุ ่วนใหญ่เปน็ วสั ดุทม่ี ีอยู่ในท้องถ่ิน สำหรบั การ นำมาแปรรปู ผลิตภัณฑ์และพัฒนาฝีมอื ของชมุ ชนไทรย้อย อำเภอเนนิ มะปราง จงั หวัดพิษณุโลก โดยผสมผสาน กบั ภมู ิปญั ญาท้องถนิ่ นั้น พบว่า ผลติ ภณั ฑท์ ่ีพฒั นาขึน้ ควรสื่อใหเ้ หน็ ถึงผลติ ภณั ฑท์ ่ีเกิดมาจากภมู ปิ ัญญา ท้องถ่ิน และสามารถเพิ่มมลู ค่าใหก้ บั ผลติ ภณั ฑ์ได้ ทำให้ผลิตภัณฑ์นั้นดมู ีคุณค่า มมี าตรฐาน มีเอกลักษณโ์ ดด เด่นเนน้ เรื่องราว วิถกี ารดำเนินชวี ิตของชาวบา้ นทีอ่ ยู่ติดภเู ขาชนบน และสถานที่ท่องเท่ียงสำคัญ ซ่ึงจากเดมิ ชาวบา้ นบางสว่ นอาจจะมรี ายได้จากเกษตรกร บางสว่ นอาจจะไม่มีรายได้ แต่เม่ือมีการสร้างมหาวิทยาลยั ไทร ย้อยขน้ึ มา โดยมวี ัตถปุ ระสงค์เพือ่ ส่งเสริมพัฒนาอาชีพใหม่ให้กบั ชาวบา้ นทส่ี นใจในชมุ ชน ก็สามารถสร้าง รายได้ส่วนหนง่ึ ให้กบั คนพื้นที่นน่ั ๆได้ ทง้ั น้ีจงึ ได้มีการทำโครงการการศึกษาแนวทางการแก้ไขปญั หาความยากจนแบบเบ็ดเสรจ็ และแมน่ ยำภาคเหนือ ตอนลา่ ง: กรณศี ึกษาจังหวัดพิษณโุ ลก มาลงพืน้ ทศี่ ึกษาเพ่ือที่จะสำรวจเกย่ี วกับตน้ ทุน รายได้ และกลมุ่ คน เปราะบาง เพ่ือนำขอ้ มูลตา่ งๆมาส่งเสริมอาชีพประชาชนในชุมชน เพือ่ เป็นการเพ่มิ ศกั ยภาพใหก้ ับชมุ ชนให้มี ความสามารถและทักษะ มีความรู้ความเข้าใจในเรอื่ งการส่งเสริมอาชีพตามแนวเศรษฐกิจพอเพียงอยา่ งถ่องแท้ และสามารถสร้างงาน สร้างธรุ กิจพฒั นาอาชีพในระดับชุมชนตามแนวเศรษฐกิจพอเพยี ง ดำเนนิ กจิ กรรมท่เี ปน็ ประโยชน์ในทอ้ งถนิ่ ซ่ึงจะเชื่อมโยงกับการขับเคล่ือนและพัฒนาศกั ยภาพของคนและชมุ ชนตามแนวเศรษฐกิจ พอเพียง ให้มีมาตรฐานและเป็นรูปธรรมชดั เจนยงิ่ ขนึ้ ในระยะยาวยังสามารถช่วยเพ่มิ ขีดความสามารถและ ศกั ยภาพในการจัดการดา้ นสวัสดกิ ารชมุ ชนไดอ้ ย่างยั่งยนื

สารบญั สบ่สู มุนไพร.................................................................................................................................................... 5 วสั ดุอปุ กรณ์................................................................................................................................................ 5 วิธกี ารทำ .................................................................................................................................................... 6 แหลง่ การเรียนรู้ .......................................................................................................................................... 7 แชมพสู ระผมสมนุ ไพร ................................................................................................................................. 11 วัสดุอุปกรณ์.............................................................................................................................................. 11 วธิ กี ารทำ .................................................................................................................................................. 12 แหลง่ การเรยี นรู้ ........................................................................................................................................ 13 สครับเกลือมะขามเปียก-ขมิ้นชัน................................................................................................................. 17 วสั ดุอปุ กรณ์.............................................................................................................................................. 17 วธิ ีการทำ .................................................................................................................................................. 18 แหลง่ การเรียนรู้ ........................................................................................................................................ 19 นวดฝ่าเท้า ................................................................................................................................................... 23 วสั ดอุ ปุ กรณ์.............................................................................................................................................. 23 วธิ กี ารทำ .................................................................................................................................................. 24 แหลง่ การเรยี นรู้ ........................................................................................................................................ 38 คณะผวู้ จิ ยั .................................................................................................................................................... 42



สบู่สมนุ ไพร เวลา 2 ชว่ั โมง กลุ่มเปา้ หมาย ประชาชนอำเภอเนนิ มะปราง จุดประสงค์ 1) เพอื่ อธบิ ายวธิ ีการทำสบสู่ มุนไพร และนำพืชสมุนไพรในท้องถิ่นมาเปน็ ส่วนผสมเพ่ือเพิ่มรายได้ให้กับ ชุมชน 2) เพื่อเสริมสรา้ งพัฒนาคุณภาพชวี ติ เกษตรกรใหม้ ีความม่นั คงดา้ นอาชีพ และมง่ั คั่งดา้ นรายได้อย่าง ย่งั ยนื 3) เพื่อกระจายความรสู้ คู่ รัวเรอื น เพือ่ นำไปประกอบอาหารภายในครัวเรอื น รวมไปถึงการนำไปประกอบ อาชพี ได้ 4) เพื่อสร้างมูลค่าเพม่ิ ผลติ ผลทางการเกษตร ( Value Added ) ให้กบั เกษตรกรในกลุม่ วิสาหกิจชุมชน หรือกลมุ่ ชุมชนการเกษตรหรือสหกรณ์การเกษตร เพ่ือเพ่ิมขดี ความสามารถในการแข่งขัน ทงั้ ดา้ นการ ผลิต การพฒั นาคุณภาพผลิตภัณฑ์และบรรจภุ ัณฑ์ รวมทง้ั การตลาด วัสดอุ ปุ กรณ์ - เบสสบู่ - กลเี ซอรสี เหลว - วิตามิมอี - น้ำหอม - ขม้นิ ชัน

วธิ กี ารทำ 1. ห่ันสบู่กอ้ นใสใหเ้ ปน็ ชน้ิ เล็กๆใส่ภาชนะที่ทนความร้อน นำไปตุ๋นให้ละลายเปน็ ของเหลว ( การตนุ๋ สบู่ คือการทำใหส้ บู่ร้อนด้วยไอจากนำ้ เดอื ด โดยใชห้ มอ้ 2 ใบ ใบล่างใสน่ ้ำตั้งบนเตาไฟใหเ้ ดอื ด ใบบนใส่ สบ่แู ลว้ วางช้อนไวบ้ นหม้อใบล่างทที่ ำอยา่ งนเ้ี พื่อไม่ให้เน้ือสบู่ไหม้ ) 2. เมอื่ สบู่ละลายแล้วใสก่ ลเี ซอรีนเหลวลงไป กวนเบาๆ ใหเ้ ขา้ กนั 3. นำภาชนะท่ใี สเ่ บสสบู่ ลงจากเตา เตมิ วติ ามินลงไป กวนใหเ้ ข้ากนั 4. เตมิ ขมิน้ ชันลงไป ( ไม่ควรเกิน 30 ซีซี ) กวนให้เขา้ กนั 5. พอสบู่อนุ่ ลงสักเล็กน้อยจึงใส่น้ำหอม คนใหส้ ่วนผสมเข้ากันแลว้ หยดสบู่เหลวลงในพมิ พ์ นำ แอลกอฮอล์สเปรย์ลงบนผิวเลก็ นอ้ ย เพ่อื ให้ฟองยบุ ตวั ปลอ่ ยทิง้ ไว้จนสบแู่ ข็งตัวดีจึงแคะออกจากพิมพ์ เก็บสบู่ไว้ในภาชนะทป่ี ดิ สนทิ เกบ็ ภาชนะไว้ในท่ไี มร่ อ้ นและแสงแดดส่องไม่ถงึ *เกร็ดความรู้ – ไม่ควรขยบั พิมพ์ขณะรอสบู่แข็งตวั เพราะจะทำใหห้ นา้ สบ่เู ห่ียว

แหลง่ การเรยี นรู้ - มหา’ลัยไทรย้อย ศนู ย์เรยี นร้พู ฒั นาอาชีพชุมชนบ้านโคก หมู่ 6 ตำบลไทรย้อย อำเภอเนินมะปราง - YouTube channel : โครงการการแก้ไขปัญหาความยากจนแบบเบด็ เสรจ็ และแม่นย้ำ URL : https://youtu.be/YI6NlXS47R4 - Podcast สบสู่ มนุ ไพร: https://soundcloud.com/tipparat-sittiwong/podcast- 8?utm_source=clipboard&utm_medium=text&utm_campaign=social_sharing



6.



แชมพสู ระผมสมนุ ไพร เวลา 2 ช่ัวโมง กลุ่มเปา้ หมาย ประชาชนอำเภอเนนิ มะปราง จุดประสงค์ 1) เพอื่ อธิบายวธิ ีการทำแชมพูสมุนไพร และนำพืชสมนุ ไพรในท้องถ่ินมาเป็นส่วนผสมเพื่อเพิ่มรายได้ ใหก้ บั ชุมชน 2) เพือ่ เสริมสรา้ งพัฒนาคณุ ภาพชีวติ เกษตรกรใหม้ ีความม่นั คงดา้ นอาชีพ และมง่ั คง่ั ด้านรายได้อย่าง ย่งั ยืน 3) เพือ่ กระจายความรสู้ คู่ รวั เรอื น เพอื่ นำไปประกอบอาหารภายในครวั เรือน รวมไปถึงการนำไปประกอบ อาชีพได้ 4) เพื่อสร้างมูลคา่ เพ่มิ ผลติ ผลทางการเกษตร ( Value Added ) ใหก้ ับเกษตรกรในกล่มุ วิสาหกจิ ชมุ ชน หรือกลุ่มชุมชนการเกษตรหรือสหกรณ์การเกษตร เพ่ือเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขัน ทง้ั ดา้ นการ ผลิต การพัฒนาคุณภาพผลิตภณั ฑแ์ ละบรรจภุ ณั ฑ์ รวมทั้งการตลาด วัสดุอุปกรณ์ - มะกรูด - หัวเชอื้ N8000 - ดอกอญั ชัน - D.K ( บำรุงผม) - วา่ นสาวหลง - สารกนั เสยี - เตาให้ความร้อน - ผงฟอง - ภาชนะทนความร้อน - ผงข้น - ไม้คน - ลาโนลีนเมด็ (บำรงุ หนังศรี ษะ) - ขวดบรรจแุ ชมพู - น้ำหอม - นำ้

วธิ กี ารทำ 1. หน่ั มะกรดู และวา่ นสาวหลงออกเป็นช้ินๆ นำนำ้ สะอาด 4 กิโลกรมั ต้ังไฟใหเ้ ดือด นำมะกรูด ดอกอญั ชนั และวา่ นสาวหลงใสล่ งไป จากนั้นยกลงกรอกเอามะกรดู ดอกอญั ชนั และว่านสาวหลงออก รูป 1 นำอญั ชนั มะกรูด วำ่ นสำวหลงตงั้ ไฟ 2. แบ่งน้ำมา 1 กิโลกรัม ใสห่ มอ้ ใส่ผงฟองและลาโนลีนนำไปตัง้ ไฟอ่อนๆ กวนใหล้ ะลาย เสร็จแล้วตง้ั ไฟ อ่อนๆ กวนให้ละลาย เสร็จแล้วปิดไฟ 3. นำถังเปล่ามา 1 ใบ ใส่N8000 ผงข้น กวนให้เปน็ เนอ้ื เดียวกันเสรจ็ แล้วนำผงฟองและลาโนลนี ท่ลี ะลาย แลว้ มาผสมใหเ้ ข้ากัน 4. ใส่ D.K ลงไปกวนให้เขา้ กัน 5. ใส่น้ำทเ่ี หลอื ทลี ะนอ้ ย และใช้ไม้พายกวนไปด้วยจนน้ำหมด 6. ใส่นำ้ หอมลงไปกวนใหเ้ ข้ากนั รูป 2 หวั เชือ้ แชมพู

แหลง่ การเรียนรู้ - มหา’ลัยไทรย้อย ศนู ยเ์ รียนรู้พัฒนาอาชีพชมุ ชนบ้านโคก หมู่ 6 ตำบลไทรย้อย อำเภอเนินมะปราง - YouTube channel : โครงการการแก้ไขปัญหาความยากจนแบบเบด็ เสรจ็ และแม่นยำ้ URL : https://youtu.be/dDiheOEr_KQ - Podcast แชมพู : https://soundcloud.com/tipparat-sittiwong/podcast- 4?utm_source=clipboard&utm_medium=text&utm_campaign=social_sharing







สครับเกลือมะขามเปี ยก-ขมนิ้ ชัน เวลา 1 ชั่วโมง กลุม่ เป้าหมาย ประชาชนอำเภอเนินมะปราง จุดประสงค์ 1) เพื่ออธิบายวธิ กี ารทำสครับ และนำพชื สมุนไพรในท้องถ่ินมาเป็นส่วนผสมเพอื่ เพิ่มรายไดใ้ หก้ ับชมุ ชน 2) เพ่อื เสริมสรา้ งพฒั นาคุณภาพชีวิตเกษตรกรให้มีความม่ันคงดา้ นอาชพี และม่งั คง่ั ดา้ นรายไดอ้ ย่าง ยง่ั ยนื 3) เพ่ือกระจายความรู้สู่ครัวเรือน เพอ่ื นำไปประกอบอาหารภายในครัวเรอื น รวมไปถึงการนำไปประกอบ อาชพี ได้ 4) เพอ่ื สรา้ งมลู คา่ เพมิ่ ผลติ ผลทางการเกษตร ( Value Added ) ใหก้ บั เกษตรกรในกลมุ่ วิสาหกิจชุมชน หรอื กลมุ่ ชมุ ชนการเกษตรหรือสหกรณ์การเกษตร เพื่อเพ่ิมขดี ความสามารถในการแข่งขัน ท้งั ด้านการ ผลิต การพฒั นาคุณภาพผลติ ภัณฑแ์ ละบรรจภุ ัณฑ์ รวมท้งั การตลาด วัสดุอปุ กรณ์ - นำ้ มะขามเปียก - ผงขมน้ิ ชัน - เกลอื ปน่ - นำ้ ผึ้ง - ผ้าขาวบางสำหรับกรอง - ภาชนะสำหรบั ใสบ่ รรจุ

วธิ กี ารทำ 1. นำเกลอื สะตุในกระทะเพ่ือลบเหลย่ี มเกลอื ทำความสะอาด ทำใหเ้ กลือบริสทุ ธ์ิ ทำไดโ้ ดยนำเกลือมาต้งั ไฟใหส้ ีเปลย่ี น หรือทำการเตมิ นำ้ แลว้ รอใหน้ ำ้ ระเหยออกมาจนแหง้ ไดเ้ กลือทเ่ี ปน็ ผงละเอียด 2. ค้ันนำ้ มะขามเปียก เนอ้ื มะขามเปียก 100 กรัม ลงในกระทะ เตมิ นำ้ ผึง้ และผงขม้นิ ชนั ผสมเขา้ ดว้ ยกนั ตั้งไฟจนเดือด รูป 3 ผดั เกลอื และผสมนำ้ ขมิน้ ชนั และนำ้ มะขำมเปียก 3. รอใหเ้ ย็นลงสักครู่ นำเกลอื ท่ีเตรยี มไว้ผสมลงไปให้เขา้ กัน รูป 4 ผสมนำ้ ครบั เขำ้ กบั เกลอื 4. ตงั้ ทิ้งไว้ให้เยน็ จากนนั้ บรรจใุ สภ่ าชนะ

แหล่งการเรยี นรู้ - มหา’ลยั ไทรย้อย ศนู ย์เรียนรู้พัฒนาอาชีพชุมชนบา้ นโคก หมู่ 6 ตำบลไทรย้อย อำเภอเนินมะปราง - YouTube channel : โครงการการแก้ไขปัญหาความยากจนแบบเบด็ เสรจ็ และแม่นย้ำ URL : https://youtu.be/UQMp7Y7bmcs - Podcast ทำสครับเองได้ : https://soundcloud.com/tipparat- sittiwong/7wbykbh4poxh?utm_source=clipboard&utm_medium=text&utm_campaign =social_sharing







นวดฝ่ าเท้า เวลา 2 ชว่ั โมง กลมุ่ เปา้ หมาย ประชาชนอำเภอเนินมะปราง จดุ ประสงค์ 1) เพื่ออธิบายวธิ กี ารนวดฝา่ เท้า และนำพชื สมนุ ไพรในท้องถนิ่ มาเปน็ สว่ นผสมเพอ่ื เพ่มิ รายได้ให้กับชุมชน 2) เพ่ือเสริมสรา้ งพัฒนาคุณภาพชวี ติ เกษตรกรใหม้ ีความมนั่ คงดา้ นอาชพี และมงั่ คั่งด้านรายได้อย่าง ย่ังยนื 3) เพอื่ กระจายความรู้สู่ครัวเรือน เพื่อนำไปประกอบอาหารภายในครัวเรอื น รวมไปถึงการนำไปประกอบ อาชีพได้ 4) เพื่อสรา้ งมลู คา่ เพมิ่ ผลติ ผลทางการเกษตร ( Value Added ) ให้กบั เกษตรกรในกลมุ่ วสิ าหกิจชมุ ชน หรอื กลมุ่ ชุมชนการเกษตรหรือสหกรณ์การเกษตร เพื่อเพิ่มขดี ความสามารถในการแข่งขัน ท้ังดา้ นการ ผลติ การพัฒนาคุณภาพผลิตภัณฑแ์ ละบรรจภุ ณั ฑ์ รวมทงั้ การตลาด วสั ดอุ ุปกรณ์ - เกา้ อ้ชี ดุ นวดเทา้ - ไม้นวดเทา้ / กดจุด - ผ้าขนหนู 3 ผืน ขนาด 15 X 30 นิว้ - ครีมเพ่ือใช้นวด ( ครมี ยหี่ ้อใดก็ได้ ท่ีมีส่วนผสมไม่เหนยี วหรอื ลืน่ จนเกินไป ) - บาลม์ /ยาหม่อง - สำลีแอลกอฮอล์/ทิชชเู่ ปยี ก ( ที่มีสว่ นผสม แอลกอฮอล์ 70 %) - อา่ งเเชเ่ ท้า ( ใชน้ ำ้ ผสมสมุนไพร/นำ้ มันหอมระเหย/เกลอื เพือ่ ทำความสะอาดเท้า) - แปง้ ฝุ่น

วธิ กี ารทำ 1. ทำความสะอาดเท้าของผู้ถูกนวด 2. ใชผ้ า้ ขนหนพู นั หอ่ เท้าข้างขวาของผถู้ ูกนวดก่อน (การห่อฝ่าเท้าเพื่อทำให้บรเิ วณเท้ามคี วามอบอ่นุ และทำให้เลือดไหลเวยี นได้ด)ี 3. เร่มิ ขนั้ ตอนในการนวด โดยการนวดเทา้ ซ้ายก่อนเสมอ รูป 5 ภำพจดุ ตำ่ งๆบนเทำ้

โดยมขี น้ั ตอนดังนี้ 1. ปัน่ ขอ้ เท้า 10 ครัง้ ใชส้ ้นมือทั้งสองขา้ งลอ๊ คไวใ้ ต้ตาตมุ่ ท้ัง 2 ขา้ ง แล้วดันส้นมือสลบั กนั 2 ขา้ งให้ปลาย เทา้ สะบดั ไปมาในลกั ษณะปน่ั ขอ้ เท้า 2. ปั่นปลายเทา้ 10 ครั้ง ทำมือเป็นรูปบัวตมู ประกบไว้ทป่ี ลายเท้า แล้วดันมือสลับกัน 2 ขา้ งในลกั ษณะที่ ปน่ั ปลายเท้า 3. ลูบสลบั มอื ทฝี่ า่ เทา้ และหลงั เท้า 10 ครง้ั และครมี และบาล์มลงบนฝา่ มอื ทั้งสองข้าง แลว้ วางมอื บริเวณ ใตฝ้ า่ เทา้ และหลงั เทา้ ในลกั ษณะลูบเข้าหาตัวผู้นวด ทำซ้ำ 10 ครั้ง ขณะลูบมือ ตอ้ งให้มือสมั ผัสแนบ ฝ่าเทา้ และหลังเท้า 4. ลบู สลบั มอื ทีเ่ อ็นร้อยหวาย 10 ครงั้ วางฝ่ามอื ทง้ั 2 ขา้ งไว้ทสี่ ้นเทา้ บริเวณเอ็นร้อยหวาย แล้วลูบสลบั มอื ท่ลี ะขา้ งมาทางส้นเทา้ ในลักษณะตบสน้ เท้าเป็นการลูบเทา้ เขา้ หาตวั ผนู้ วด ทำซำ้ 10 ครั้ง 5. ลบู แบบหัวแมม่ ือตัง้ ข้ึน 10 คร้ัง วางนิ้วหวั แม่มือจรดกนั ท่ีก่ึงกลางส้นเท้าในลักษณะต้ังขึ้น นิ้วทง้ั 4 อยู่ ที่หลงั เทา้ ลบู มือท้ัง 2 ข้างพร้อมกัน จากส้นเทา้ ไปทางปลายเท้า ขณะลูบขน้ึ มาถึงปลายเท้าใหด้ ัน ปลายนวิ้ เท้าเข้าหาตวั ผ้ถู กู นวด 6. ฉีกฝา่ เท้า 10 คร้งั วางนิ้วหัวแมม่ ือท้ังสองข้างเกยกนั ท่ีส้นเท้า นว้ิ ท้ัง 4 อยูท่ ่ีหลังเทา้ ฉกี นิ้วหวั แม่มือ ออกไปด้านขา้ งฝ่าเท้าทง้ั 2 ข้าง โดยสลบั น้วิ ทกุ ครงั้ แลว้ ฉกี นิ้วหัวแม่มอื ไลจ่ ากส้นเท้าข้ึนไปจนถึงเนิน นิว้ เท้า แล้วไลล่ ง ทำซำ้ 10 คร้งั 7. มะเหงกครูดฝา่ เท้า 10 คร้งั มือซา้ ยจับปลายเท้าแอ่นขนึ้ โดยใหป้ ลายเท้าดันเข้าหาผ้ถู ูกนวด มือขวา กำเป็นมะเหงกคว่ำกดครดู ตงั้ แต่เนนิ นวิ้ เท้าลงไปจนถึงส้นเท้า 8. มะเหงกครดู เนน้ นวิ้ เทา้ 10 ครั้ง มอื ซ้ายจบั ปลายเท้าแอน่ ขึ้นในลกั ษณะเดียวกับขอ้ 7 มือขวากำเป็น มะเหงกคว่ำและใช้นิว้ หัวแมม่ ือแตะยดึ ไวข้ ้างเนน้ นวิ้ หัวแมเ่ ท้า ส่วนมะเหงกกดครูดจากเนนิ นว้ิ กอ้ ย กลับมาจนถงึ เนนิ หวั แม่เทา้ ** เทคนคิ ใชน้ วิ้ หวั แมม่ ือเปน็ จดุ หมุนแตะยดึ ไว้ท่ีข้างฝ่าเท้าไม่ใหห้ ลดุ ใหท้ ัง้ 4 สัมผัสเสมอกัน อย่าลง นำ้ หนกั ลงท่ีนิว้ ใดนิ้วหนึง่ 9. มะเหงดคาดคอนว้ิ เทา้ 10 คร้ัง วางมือทั้ง 2 ขา้ งอย่ใู นลักษณะเดยี วกนั กบั ข้อ 8 แต่มะเหงกจะเล่ือน สูงข้นึ ไปที่คอน้ิวเท้า กดมะเหงกครูดจากคอน้วิ กอ้ ยไปจนถึงคอนิ้วหัวแมเ่ ท้า

รูป 6 รูปประกอบกำรนวดขน้ั ท่ี 1

10. มะเหงกครูดข้างเทา้ ด้านใน 10 ครง้ั มือขวาจับปลายเท้าเอียงใหเ้ ท้าด้านในหงายข้นึ มือซา้ ยกำเปน็ มะเหงกหงายคว่ำที่ข้างเทา้ ดา้ นในตงั้ แตน่ ้วิ หัวแม่เทา้ จนถึงส้นเทา้ 11. มะเหงกครูดปาดปลายเท้า 5 ครั้ง ใช้มือซ้ายจบั นิ้วเทา้ ไว้ มือขวากำเปน็ มะเหงกคว่ำ แตใ่ ช้มะเหงกท่นี วิ้ ชี้ ครูดปาดปลายน้ิวเท้าตั้งแตห่ ัวแมเ่ ท้าไปจนถงึ นว้ิ ก้อย ลกั ษณะคลา้ ยปอกผลไม้ แล้วปาดครูดยอ้ นกลับใน ลกั ษณะเดียวกัน ตั้งแต่นวิ้ กอ้ ยกลับไปจนถึงน้ิวหัวแม่มอื 12. มะเหงกครูดเซาะร่องนิ้วเท้า 5 คร้ัง ใช้มือซา้ ยจับนิว้ หวั แมเ่ ท้าไว้ มอื ขวากำเปน็ มะเหงกควำ่ แต่ใชม้ ะเหงก ที่น้วิ ชี้ครูดข้างน้วิ หวั แม่เท้า ข้างนวิ้ ช้ี 5 คร้งั ครดู ข้างนว้ิ ต้งั แตน่ ิว้ หวั แม่เท้าไปจนถึงน้ิวก้อย 13. มะเหงกครูดข้างเท้าด้านนอก 10 ครง้ั มอื ซา้ ยจบั ปลายเทา้ เอยี งให้ดา้ นนอกหงายข้ึน มอื ขวากำมะเหงก คว่ำครูดทีข่ ้างเท้าด้านนอก ต้ังแตน่ ิว้ กอ้ ยไปจนถึงสน้ เท้า 14. มะเหงกครูดเซาะร่องนวิ้ เท้า 5 ครง้ั ทำเหมือนกนั ในข้อ 12 แตค่ รูดย้อยกลับต้ังแตน่ วิ้ กอ้ ยไปจนถึงนวิ้ หัวแม่ 15. มะเหงกครูดเจาะขอ้ นว้ิ เท้า 5 ครงั้ มอื ซ้ายจับหวั แมเ่ ทา้ ใหแ้ อ่นข้นึ มือขวากำเปน็ มะเหงกโดยใช้มะเหงกที่น้ิวช้แี ตะข้อนว้ิ และครดู ขอ้ น้วิ ลงตามแนวต้ัง ทำซ้ำในลักษณะเดยี วกนั โดยครดู คอนิ้ว ต้งั แต่นิ้วหวั แมเ่ ท้าไปจนถึงนิว้ กอ้ ย ทำซำ้ น้ิวละ 5 คร้งั แลว้ ทำย้อนกลับตง้ั แตน่ ้ิวก้อยมาจนถึงนิว้ หวั แม่เทา้ 16. มะเหงกครดู ปาดขอ้ นิ้วเท้า 5 ครงั้ วางมือในลักษณะเดียวกบั ขอ้ 15 แตเ่ ปลยี่ นเปน็ ครูดปาดคอนิ้วหวั แม่ เท้าตามแนวนอน ทำซ้ำในลักษณะเดียวกัน โดยครูดปาดขอ้ นวิ้ เท้าตั้งแตน่ ว้ิ หัวแม่เทา้ ไปจนถึงนว้ิ ก้อย ทำซำ้ นิ้ว ละ 5 ครงั้ แลว้ ทำย้อนกลับตัง้ แตน่ ้วิ ก้อยมาจนถงึ นิว้ หัวแมเ่ ท้า 17. มะเหงกครูดออ้ มเนินนว้ิ หัวแม่เท้า 10 คร้ัง มือซ้ายประคองนิ้วหวั แมเ่ ท้า มะเหงกนิ้วชี้ แตะง่ามร่องระหวา่ งนิ้วโป้งและนว้ิ ช้ี แล้วกดครูดจากเนินน้ิวนิ้วหัวแม่เท้าโค้งอ้อมเนนิ น้ิวเทา้ ไปทางดา้ นใน 18. มะเหงกครูดเนนิ นิว้ เท้ามาดา้ นนว้ิ กอ้ ย 10 ครั้ง มือทง้ั 2 ข้างอยู่ในลกั ษณะเดยี วกบั ข้อ 17 ใช้มะเหงกกดครูดจากเนินน้ิวช้ีไปทางเนนิ นวิ้ ก้อย ครูดเปน็ แนวตรง 19. มะเหงกครูดฝ่าเท้า 3 แนว แนวละ 5 คร้งั มือทั้ง 2 ข้างอยู่ในลักษณะเดียวกับข้อ 17 - ใช้มะเหงกน้วิ ชก้ี ดครดู เป็นแนวยาวทีก่ ่ึงกลางฝา่ เท้า จากใต้เนินนิ้วกลางไปจนถึงสน้ เทา้ ทำซ้ำ 5 ครั้ง - ใช้มะเหงกน้วิ ชกี้ ดครูดเป็นแนวยาวจากใตเ้ นินนว้ิ หวั แม้เท้าไปจนถงึ สน้ เท้า ทำซ้ำ 5 คร้ัง - ใชม้ ะเหงกน้วิ ช้ีกดครูดเป็นแนวยาวจากใต้เนนิ นิว้ ก้อยไปจนถงึ ส้นเท้า 5 ครั้ง

20. มะเหงกครูดฝ่าเท้าสลับฟันปลา ขนึ้ -ลง 5 ครัง้ มือทงั้ 2 ขา้ งอยู่ในลักษณะเดียวกับข้อ 17 ใชม้ ะเหงกนิ้วชี้ กดครูดขวางสลบั ฟนั ปลาจากส้นเทา้ จนถึงเนินนว้ิ เทา้ 21. มะเหงกครดู รปู ตัว V ควำ่ ทีส่ น้ เทา้ 5 ครัง้ มือท้ัง 2 ขา้ งอยใู่ นลักษณะเดยี วกบั ข้อ 17 โดยใชม้ ะเหงกนว้ิ ช้ี กดครูดเฉียงลงบรเิ วณเหนือส้นเทา้ ในลักษณะรูปตัว V คว่ำ โดยเฉียงไปทางดา้ นนอก 5 ครงั้ 22. มะเหงกครูดเจาะสน้ เท้า 10 ครง้ั มือทั้ง 2 ข้างอยู่ในลกั ษณะเดยี วกบั ข้อ 17 โดยใชม้ ะเหงกน้วิ ชก้ี ดครูดลง เป็นแนวตรงใหท้ ่ัวบรเิ วณสน้ เท้า (บรเิ วณน้เี ปน็ สว่ นทีห่ นา สามารถลงนำ้ หนักไดม้ ากกวา่ จุดอืน่ ) รูป 7 รูปประกอบกวรนวดขนั้ ท่ี 2

23. นิ้วหัวแมม่ ือครูดข้างน้ิวหัวแมเ่ ทา้ 10 ครงั้ แตะครมี ลงท่ีเทา้ ดา้ นในผสานน้วิ ขวาผู้นวดไปท่รี องเท้าทกุ น้วิ แลว้ ใช้นิว้ หัวแมม่ ือขวาของผู้นวดครูดดา้ นข้างของน้วิ หัวแม่เท้าของผถู้ กู นวด 24. มะเหงกครดู ออ้ มเนินน้ิวหัวแม่เทา้ 10 คร้ัง มอื ท้ัง 2 ขา้ งอย่ใู นลกั ษณะเดยี วกับข้อ 1 ใชน้ ว้ิ หัวแม่มือขวา ของผูน้ วด ครูดอ้อมเนนิ หวั แม่เทา้ ของผ้นู วด โดยใชท้ ั้ง 4 น้วิ เปน็ จดุ หมุน 25. มะเหงกครูดเท้าดา้ นใน 10 ครงั้ มือขวาจบั ปลายเทา้ เอียงให้เท้าด้านในพลกิ หงายขน้ึ มอื ซ้ายกำเป็นมะเหงกคว่ำ กดครูดตั้งแต่ขา้ งนิ้วหัวแม่เท้าไปจนถงึ ข้างส้นเท้า โดยให้น้วิ หวั แมม่ อื ซา้ ยประคอง อยใู่ ตฝ้ า่ เท้า 26. มะเหงกครูดใต้ตาตุ่มด้านใน 10 ครั้ง มือทั้ง 2 ขา้ งอยู่ในลกั ษณะเดียวกบั ข้อ 25 ใชน้ ว้ิ หวั แมซ่ า้ ยแตะท่กี ลางส้นเทา้ เป็นจดุ หมุน กำมือซ้ายเป็นมะเหงกควำ่ กดคลึงใต้ตาตุ่มเป็นแนวโค้งไปทางเอ็น รอ้ ยหวาย 27. มะเหงกครดู เอ็นร้อยหวายดา้ นใน 10 คร้งั มือท้ัง 2 ข้างอยู่ในลักษณะเดยี วกบั ขอ้ 26 ใช้นว้ิ หัวแม่มอื ซ้าย แตะสน้ เทา้ กำมือซา้ ยเปน็ มะเหงกคว่ำครดู ข้างเอน็ ร้อยหวายไปจนถึงสน้ เท้า ในลักษณะดึงเข้าหาตัวผนู้ วด โดย ลงน้ำหนกั ท่ขี ้อนว้ิ ทั้ง 4 นิว้ 28. มะเหงกครูดเอน็ ร้อยหวาย 10 ครั้ง มือขวาจบั กลางเท้ายกสน้ ชี้เทา้ ขึน้ ใหฝ้ ่าเท้าต้งั ตรง มือซา้ ยกำเปน็ มะเหงกหงาย โดยให้ร่องนิว้ ชก้ี บั นว้ิ กลางอย่รู ะหว่างเอ็นร้อยหวาย ครูดตั้งแตเ่ อน็ ร้อยหวายมา ทางส้นเทา้ ในลกั ษณะดึงเข้าหาตวั ผ้นู วด ในลักษณะท่ีครูดตามเสน้ เอน็ ร้อยหวายใหท้ ำมือโคง้ ตามส้นเท้า 29. มะเหงกครดู เท้าด้านนอก 10 ครั้ง มอื ซ้ายจบั ปลายเท้า เอยี งให้เทา้ ด้านนอกพลิกหงาย ขนึ้ มือขวากำเปน็ มะเหงกคว่ำกดครดู ตั้งแต่ข้างนว้ิ กอ้ ยไปจนถึงสน้ เทา้ โดยให้น้ิวหวั แม่มือขวาประคองอยู่ท่ีใต้ ฝ่าเทา้ 30. มะเหงกครดู ใต้ตาต่มุ ดา้ นนอก 10 ครงั้ มอื ทงั้ 2 ขา้ งอยู่ในลกั ษณะเดยี วกับขอ้ 29 ใช้นิ้วหวั แมม่ ือขวา แตะ ทกี่ ลางส้นเท้าเปน็ จุดหมนุ กำมอื ซา้ ยเป็นมะเหงกคว่ำกดคลึงใตต้ าตุ่มเปน็ แนวโคง้ ไปทางเอน็ ร้อยหวาย 31. มะเหงกครูดเอ็นรอ้ ยหวายด้านนอก 10 ครัง้ มือท้งั 2 ขา้ งอยู่ในลักษณะเดียวกบั ข้อ 30 ใชน้ วิ้ หัวแม่มือ ขวาแตะท่ีส้นเท้ากำมือขวาเป็นมะเหงกคว่ำ ครดู ข้างเอน็ รอ้ ยหวายไปจนถึงส้นเทา้ ในลักษณะดงึ เข้าหาตวั ผ้นู วด 32. มะเหงกครดู เอ็นร้อยหวาย 10 ครัง้ มือซา้ ยจับกลางเท้ายกข้ึนให้ฝ่าเทา้ ต้งั ตรง มือขวากำเปน็ มะเหงกหงาย โดยให้รอ่ งนวิ้ ช้ีกบั นิ้วกลางอยู่ระหว่างเอ็นร้อยหวาย ครดู ตั้งแต่เอน็ ร้อยหวายลงมาทางสน้ เทา้ ในลักษณะดึงเข้า หาตวั ผ้นู วด

33. มะเหงกวนหลังเทา้ ให้ทั่ว มือซา้ ยจับปลายเท้าคว่ำลง ให้หลังเท้าตงึ มือขวากำเปน็ มะเหงกควำ่ ครดู วนจากข้อเท้ามาทางปลายเท้า วนให้ท่วั หลังเท้า 34. มะเหงกคาดหลังเทา้ 10 ครั้ง มอื ซ้ายจบั ปลายเทา้ คว่ำลง มอื ขวากำเปน็ มะเหงกตั้ง ครดู บนหลังเทา้ ใน ลกั ษณะเป็นแนวขวาง จากด้านหวั แมเ่ ท้าไปทางดา้ นน้วิ ก้อย 35. มะเหงกครดู หลงั เท้า 10 คร้ัง มอื ซ้ายจบั ใตฝ้ า่ เท้า มอื ขวากำเปน็ มะเหงกกดครดู บนหลังเทา้ ตัง้ แต่ข้อเทา้ ไปจนถึงปลายนวิ้ เท้า 36. ใชข้ ้อนิ้วชีเ้ กาโคนเลบ็ นิว้ ละ 5 ครงั้ (ไปและย้อนกลับ) มอื ซา้ ยประคองใตฝ้ า่ เทา้ นิ้ว หวั แม่มือขวาแตะใตน้ ิว้ หวั แม่เทา้ แลว้ งอน้ิวชขี้ ้างขวาให้ข้อแรกของน้วิ ช้เี กาบริเวณโคนเล็บหัวแมเ่ ทา้ ทำเชน่ นี้ ทุกน้ิวตั้งแตน่ ้ิวหวั แมเ่ ท้าไปจนถงึ นิ้วก้อย น้วิ ละ 5 คร้ัง จากน้ันทำย้อนกลบั จากนิว้ ก้อยมาจนถงึ นิ้วหวั แมม่ ือ 37. มือลบู โอบหลังเท้า 10 ครั้ง วางมอื ทั้ง 2 ขา้ งลงบนหลงั เทา้ โดยให้ 4 นิว้ โอบอยู่บนหลังเทา้ บริเวณข้อเท้า น้ิวหัวแม่มอื แนบอยูท่ ี่ส้นเทา้ ลบู มือขึน้ มาจนถงึ ปลายน้ิวเท้าในลกั ษณะดงึ เขา้ หาตวั ผนู้ วดจนนวิ้ ชี้ 2 ข้างชิดกนั 38. ใช้นวิ้ มอื กดร่องนิ้วหวั แมเ่ ท้า-น้ิวกอ้ ย นบั 1-10 ปล่อย วางมือท้งั 2 ขา้ ง โดยใหน้ ้ิวท้งั 4 ขา้ งซ้ายอยู่ ระหวา่ งรอ่ งนว้ิ หวั แม้เท้ากับน้ิวช้ี นิ้วท้งั 4 ข้างขวาอย่รู ะหว่างรอ่ งของนว้ิ นางกบั นว้ิ ก้อย สว่ นน้วิ หัวแมม่ ือทง้ั 2 ขา้ ง ประคองอยใู่ ตฝ้ า่ เทา้ 39. มอื ลูบแบบคีบ 10 ครง้ั กำมือและวางน้ิวชที้ ั้ง 2 ขา้ งลงบนหลงั เท้าบริเวณข้อเท้า ลบู มือขึน้ มาจนถงึ ปลาย เทา้ ในลักษณะดึงเข้าหาตวั ผู้นวด นิ้วก้อยจะสมั ผสั ขอบเท้าด้านนอกและด้านในตลอด ลูบจนนวิ้ ช้ที ัง้ 2 ข้างชดิ กนั 40. น้ิวมอื ลูบอ้อมใต้ตาตมุ่ 10 ครั้ง วางนว้ิ หวั แมม่ ือท้งั สองไว้ทห่ี ลงั เท้า บริเวณโคนน้ิว กลาง ครูดน้ิวหัวแม่มือพร้อมกนั ลงมาท่ีข้อเท้า แล้วครูดอ้อมใต้ตาตุ่มทง้ั สองดา้ นจนน้วิ หวั แมม่ อื ชนกนั ที่บรเิ วณ เอ็นรอ้ ยหวาย 41. มะเหงกตงั้ ถูสลบั ใต้ตาตุ่ม 10 ครงั้ กำมือท้ัง 2 ข้างในลักษณะมะเหงกต้ังแตะไว้ทีใ่ ต้ตาตุ่มทั้ง 2 ข้าง ถสู ลับ ข้นึ ลง 10 ครั้ง 42. น้ิวหัวแม่มอื ครูดขา้ งตาตุ่มและวนรอบตาตมุ่ ด้านใน 10 ครง้ั มือซ้ายจับปลายเทา้ เอียง ให้เทา้ ดา้ นในหงาย ขึน้ ใชน้ ้วิ หวั แมม่ ือขวากดครดู ใตต้ าตุ่มเป็นแนวตรงข้นึ ไปทางหลังเทา้ 10 ครั้ง แลว้ วนเปน็ วงกลมรอบตาตุ่ม ตามเข็มนาฬิกา ทำซำ้ 10 ครั้ง

43. นิ้วหวั แมม่ ือครดู ขา้ งตาตุ่มและวนรอบตาต่มุ ดา้ นนอก 10 ครง้ั มือขวาจับปลายเท้าเอยี งใหเ้ ท้าดา้ นอกพลกิ หงายข้นึ ใชน้ ิ้วหัวแมเ่ ทา้ กดครูดเปน็ แนวตรงจาดเอ็นร้อยหวายอ้อมตาตุม่ ขึ้นไปทางหลังเท้า ทำซ้ำ 10 ครั้ง แลว้ วนเป็นวงกลมรอบตาตุม่ ตามเขม็ นาฬิกา ทำซำ้ 10 ครั้ง 44. นว้ิ หัวแมม่ อื ครูดขอ้ เทา้ เป็นแนวตรง 10 คร้ัง มือซ้ายจับปลายเทา้ ใหค้ ว่ำลง ใช้นว้ิ หวั แม่มอื ขวาครดู ก่ึงกลาง หลังเท้าเปน็ แนวตรง จากหลังเทา้ ผ่านข้อเท้าขึ้นไปเลก็ น้อย ทำซำ้ 5 ครัง้ เปลี่ยนเป็นมือขวา กดครูดเป็นแนว ตรงลกั ษณะเดยี วกนั ทำซำ้ 5 คร้ัง 45. น้วิ หัวแมม่ อื ถสู ลับมือที่ข้อเท้า 10 ครงั้ วางเทา้ ให้อยู่ในลักษณะเดียวกันกบั ข้อ 44 หวั แมม่ ือทั้ง 2 ข้าง ชดิ กนั ในลกั ษณะตรงกันข้ามกับบริเวณข้อเทา้ แล้วกดครูดนิ้วหวั แม่มอื สลับกนั 2 ขา้ งในลักษณะดนั เข้าหากนั 46. ลูบมือสลับทฝ่ี ่าและหลังเท้า 10 คร้ัง วางมือบรเิ วณใต้ฝา่ เทา้ และหลังเทา้ แล้วลบู สลับมอื มาทางปลายเท้า ในลกั ษณะลูบเขา้ หาตัวผนู้ วด ขณะสลบั มือต้องให้มอื สัมผัสแนบฝา่ เท้าและหลงั เทา้ รูป 8 รูปประกอบกำรนวดเทำ้ ขน้ั ท่ี 3

47. กดจดุ 26 จดุ กดลงน้ำหนัก หนว่ ง เนน้ นิง่ นับ 1-10 แล้วปล่อย การกดจุดใหเ้ รียงลำดับไปตามหมายเลข ทกี่ ำหนดไวต้ ามภาพ ไม่กดสลับกันไปมา พอกดจุดเสรจ็ เรียบร้อยแลว้ ลูบสลบั มือท่ฝี ่าเทา้ และหลงั เท้า 10 ครัง้ ดงั ข้อ 46 จดุ ที่ 1 โพรงอากาศกระดกู หนา้ ผาก ใหก้ ดท่ีบรเิ วณปลายนิ้วหัวแมเ่ ทา้ จดุ ท่ี 2 ขมบั (กกห)ู ใหก้ ดทีบ่ ริเวณข้างนวิ้ หัวแม่เท้าด้านนอก จุดท่ี 3 ต่อมใต้สมอง ใหก้ ดที่บริเวณกง่ึ กลางนิว้ หัวแม่เท้า จุดที่ 4 จมกู ใหก้ ดท่ีบรเิ วณข้างนว้ิ หวั แม่เท้าด้านใน จดุ ที่ 5 โพรงอากาศหนา้ ผาก ให้กดทีบ่ ริเวณปลายนวิ้ ชี้ จุดท่ี 6 โพรงอากาศหนา้ ผาก ใหก้ ดท่ีบริเวณปลายนิ้วกลาง จดุ ท่ี 7 โพรงอากาศกระดกู หน้าผาก ให้กดที่บริเวณปลายนิ้วนาง จดุ ที่ 8 โพรงอากาศกระดกู หนา้ ผาก ใหก้ ดท่ีบริเวณปลายนิ้วกอ้ ย จุดที่ 9 คอ ให้กดที่บริเวณโคนนว้ิ หัวแมเ้ ทา้ ด้านใน จุดที่ 10 ตา ให้กดท่ีบริเวณระหวา่ งรอ่ งหวั แมเ่ ทา้ กับน้ิวชี้ จุดที่ 11 ตา ให้กดท่ีบริเวณนิ้วชกี้ ับน้ิวกลาง จุดที่ 12 หู ให้กดท่ีบรเิ วณนิว้ กลางกับนวิ้ นาง จุดที่ 13 หู ใหก้ ดท่ีบริเวณน้ิวนางกับนิ้วก้อย จุดที่ 14 ต่อมธัยรอยด์ ใหก้ ดท่ีบรเิ วณข้างเนนิ นว้ิ หัวแม้เท้า จุดท่ี 15 จุดรวมประสาท ให้กดที่บริเวณใตเ้ นนิ นวิ้ กลาง จุดท่ี 16 ตอ่ มหมวกไต ให้กดทบี่ ริเวณห่างจากจุดรวมประสาทมาประมาณ 1 เซนติเมตร จุดที่ 17 ไต ให้กดที่บริเวณกึง่ กลางฝ่าเท้าห่างจากจุดต่อมหมวกไตลงมา 1 เซนตเิ มตร จดุ ที่ 18 อัณฑะหรือรังไข่ ให้กดท่บี ริเวณก่ึงกลางสน้ เทา้ จดุ ท่ี 19 กระเพาะอาหาร ให้กดท่ีบรเิ วณใตเ้ นินนิว้ หวั แม้เท้า จดุ ท่ี 20 ตับอ่อน ใหก้ ดท่บี ริเวณห่างจากจุดกระเพาะอาหารลงมา 1 เซนติเมตร

จุดที่ 21 ลำไส้เล็กสว่ นบน ให้กดท่ีบรเิ วณ หา่ งจากจุดตับอ่อน 1 เซนตเิ มตร จุดที่ 22 กระเพาะปัสสาวะ ใหก้ ดที่บริเวณส้นเทา้ เฉยี งไปทางดา้ นขา้ งของเท้าดา้ นใน จดุ ที่ 23 หวั ใจ(เท้าซา้ ย) หรือตบั (เท้าขวา) ใหก้ ดท่บี ริเวณก่ึงกลางใต้เนนิ ระหวา่ งร่องนว้ิ นางกบั น้ิวก้อย จุดท่ี 24 ลำไส้ใหญ่สว่ นขวาง ให้กดที่บริเวณห่างจากจุดหวั ใจ 3 เซนตเิ มตรและแนวเดยี วกับจุดไต จดุ ท่ี 25 ลำไส้ใหญ่ขาลง (เท้าซา้ ย) หรอื ลำไส้ใหญข่ าขึน้ (เท้าขวา) ใหก้ ดทบ่ี รเิ วณห่างจากลำไสใ้ หญ่ส่วนขวาง ลงมา 1 เซนตเิ มตร จุดท่ี 26 ลำไสใ้ หญ่ส่วนตรง (เท้าซา้ ย) หรือไส้ติ่ง (เทา้ ขวา) ให้กดที่บริเวณสน้ เท้าเฉยี งไปทางดา้ นขา้ งของเทา้ ด้านนอก รูป 9 รูปประกอบกำรนวดขนั้ ท่ี 4

48. มอื ขวากดนวดบริเวณเข่า มอื ซา้ ยจับปลายเทา้ ไว้ มือขวาเอาบาล์มและครีมทาที่ใตข้ ้อพบั และบริเวณเขา่ แล้วใชน้ ว้ิ โปง้ กดจุดเขา่ ใตล้ ูกสะบ้าเข่า จุดขา้ งใต้ลูกสะบ้าเข่าท้ังซ้ายและขวา และจดุ นาคบาทในลกั ษณะ ค่อยๆ กดน้ำหนกั เพ่มิ ไปทลี ะน้อยจนได้นำ้ หนกั ทีต่ อ้ งการก็นิ่งไว้ พอประมาณ (ซ่ึงศัพทท์ างแผนไทยเรียกวา่ “หน่วง เน้น นงิ่ ”) จากน้นั ใช้น้วิ มือขวา 4 นว้ิ ชอ้ นใตข้ อ้ พับเขา่ นวดในลักษณะคล้ายควกั และใชน้ ้ิว 4 นิว้ มอื ขวานวด เหนอื เข่าลูบเขา้ ดา้ นใน และลูบออกดา้ นนอก อยา่ งละ 5 รอบ 49. มอื ขวากดนวดบรเิ วณเข่าและกดจดุ ใตเ้ ขา่ เปลี่ยนมือขวาจับปลายเท้าไว้ แลว้ ใช้มือซ้าย 4 นว้ิ ชอ้ นใต้ข้อพับ เข่าในลักษณะคลา้ ยควัก ใชน้ วิ้ มอื ซา้ ยนวดเหนอื เขา่ ลบู ออกด้านนอก และลบู ออกดา้ นในอยา่ งละ 5 คร้งั จากน้นั ใช้น้วิ ช้แี ละน้วิ กลางทง้ั 2 มือกดจุดใต้ข้อพบั เขา่ 50. ลบู สันหน้าแขง้ ดา้ นนอกและด้านใน 5 รอบ แตะครีมลงบนสันหน้าแข้งทัง้ ดา้ นในและดา้ นนอก มือซา้ ยจบั สน้ เทา้ ยกขน้ึ มอื ขวานวดหนา้ แข้งดา้ นนอก ตัง้ แต่ใต้ขาพับจนถึงเอ็นร้อยหวายในลกั ษณะลูบไปนวดไป แลว้ เปลีย่ นมาทำท่ีกล้ามเนื้อน่อง เปล่ยี นเป็นมอื ขวาจับส้นเท้ายกข้ึนมือซ้ายนวดหนา้ แข้งด้านในตั้งแต่ใต้ขาพับ จนถึงเอ็นร้อยหวายในลกั ษณะลบู ไปนวดไป 51. น้ิวหัวแมม่ อื ครดู 3 แนวหน้าแข้งดา้ นใน แนวละ 5 รอบ มอื ขวาจบั ปลายเท้าเอียงให้ขาดา้ นในหงายข้นึ แล้วใช้นว้ิ มอื ซา้ ย 4 นิ้ว ประคองข้างหน้าแขง้ ดา้ นนอก นิว้ หัวแมม่ อื กดครูดขึ้นเป็นแนวตรงจากเอ็นร้อยหวายถงึ ขาพับ แนวท1่ี ขา้ งร่องกระดูกสันหน้าแข้งด้านใน แนวท่ี 2 แนวตาตมุ่ แนวท่ี 3 แนวเอน็ ร้อยหวาย 52. นิ้วหัวแมม่ ือครดู 3 แนวหนา้ แขง้ ดา้ นนอก แนวละ 5 รอบ แนวท่ี 1 ขา้ งร่องกระดกู สันหนา้ แข้งดา้ นนอก แนวท่ี 2 แนวตาตุ่ม แนวที่ 3 แนวเอ็นรอ้ ยหวาย 53. นิว้ ช้คี รดู รอ่ งสนั หนา้ แข้งดา้ นนอก 3 รอบ มือซ้ายจับปลายเท้าเอียงเข้าด้านใน งอนวิ้ ชี้มือขวาใหล้ งน้ำหนัก ท่ีนว้ิ ชีก้ ดครูดไปตามร่องสนั หนา้ แข้งดา้ นนอก ต้ังแต่ข้อเท้าไปจนถึงปลายเข่า ทำซ้ำ 3 คร้ัง ใหน้ ้ิวโปง้ ประคอง กระดูกสันหนา้ แขง้ ด้านใน

54. น้ิวช้กี ดเปน็ จังหวะ ไล่ลงเปน็ ระยะ ๆ 3 รอบ วางมือท้งั 2 ข้างในลกั ษณะเดยี วกบั ข้อ 53 ลงนำ้ หนักทน่ี ิ้วชี้ กดไปตามรอ่ งสันหนา้ แขง้ ด้านนอก โดยไล่เปน็ ระยะ ๆ ตัง้ แต่ใต้เขา่ ลงไปจนถงึ ขอ้ เทา้ 55. กดกา้ งปลาหนา้ แข้งด้านนอก ทำซำ้ 5 รอบ มือขวาจับปลายเทา้ เอยี งไปทางปลายเท้า ดา้ นใน น้ิวหัวแม่มอื ซ้ายอยู่ข้างกระดูกหนา้ แข้งด้านนอก 4 นิว้ ประคองหน้าแขง้ ด้านใน จากนัน้ กดครดู น้ิวหวั แม่มือลงบนกระดูกหน้าแขง้ ดา้ นนอกเปน็ แนวขวาง แตก่ ดขึน้ อย่างเดยี ว 5 รอบ 56. กดก้างปลาหนา้ แข้งด้านใน ทำซำ้ 5 รอบ มือขวาจบั ปลายเท้าเอยี งไปทางด้านนอก นิ้วหัวแมม่ อื ขวาอยู่ ข้างกระดกู หนา้ แข้งด้านนอก 4 น้วิ ประคองหน้าแข้งดา้ นนอก แล้วกดครูดนวิ้ หัวแม่มือลงบนกระดูกหน้าแข้ง ด้านในเป็นแนวขวาง ในลกั ษณะกดลงอยา่ งเดียว 5 รอบ 57. มือนวดใต้ข้อพับเขา่ 5 รอบ ตัง้ เข่าผู้ถกู นวดขน้ึ ให้ฝา่ เท้าวางบนเข่าของผู้นวด มือท้ัง 2 ขา้ ง นวดใต้ข้อพับ เขา่ สลบั มือกัน โดยลงน้ำหนักทน่ี ้ิวมอื ทั้ง 4 58. ตบสลับมือใต้ขอ้ พับเขา่ 5 รอบ ตั้งเขา่ ในลักษณะเดิม ใชป้ ลายน้วิ ทงั้ 4 ของท้ัง 2 ข้างตบเบา ๆ สลบั มอื กัน ท่ีบริเวณใต้ขอ้ พับเข่า โดยลงน้ำหนักที่ปลายน้ิวท้งั 4 59. มอื ครดู ใต้น่องเอ็นร้อยหวาย 5 รอบ ตัง้ เขา่ ในลักษณะเดิม ใช้ปลายนว้ิ กลางกับน้ิวนาง กดครดู บริเวณกลบี น่องจากใตข้ อ้ พับเขา่ ไปตามแนวเอน็ ร้อยหวายไปจนถึงข้อเท้า โดยให้นิว้ หวั แม่มือประคอง ไวท้ ่กี ระดกู หน้าแขง้ ทงั้ 2 ข้าง จากนนั้ ใชฝ้ า่ มือทั้ง 2 ข้าง ลูบจากข้อเทา้ ขึน้ ไปตามหน้าแข้งจนถึงใต้เข่า 60. มะเหงกคลงึ หน้าแขง้ ด้านนอก-ด้านใน 5 รอบ กำมอื ตั้ง 2 ขา้ งในลักษณะมะเหงกต้ังแลว้ วางน้ิวหวั แมม่ ือ ประคองไว้ท่ีสันหน้าแข้ง ใชม้ ะเหงกคลงึ เปน็ วงกลมทีน่ ่องจากใต้ข้อพบั เข่าถงึ ที่ขอ้ เทา้ ลงน้ำหนักท่ีมะเหงก 61. มะเหงกตัง้ กดหน้าแข้งด้านนอก-ด้านใน 5 รอบ กำมอื ในลักษณะเดมิ เหมือนขอ้ 13 ใช้มะเหงกกดข้างหนา้ แข้งด้านนอกและดา้ นในเป็นระยะ ๆ จากใตข้ ้อพับถงึ ขอ้ เทา้ โดยลงน้ำหนักทม่ี ะเหงก 62. มือลบู น่องและหน้าแขง้ ด้านนอก-ดา้ นใน 5 รอบ มือซ้ายจับปลายเทา้ ใช้ฝ่ามือลบู ไป ตามน่องด้านนอก ทำซ้ำ 5 รอบ จากนน้ั ใช้ฝา่ มือซา้ ยลูบขึ้นไปตามแนวหน้าแขง้ ดา้ นใน แล้วลูบลงมาตามนอ่ ง ทำซำ้ 5 รอบ 63. ยกสน้ เทา้ ขึน้ มือลบู น่องด้านนอก 5 คร้ัง ด้านใน 5 คร้งั มอื ซา้ ยจบั สน้ เท้ายกข้ึน ใช้ฝ่ามือขวาลบู ไปตาม แนวดา้ นนอก โดยลงนำ้ หนักท่ปี ลายน้วิ ทงั้ 4 ทำซ้ำ 5 ครัง้ แล้วเปลี่ยนเป็นมือขวาจบั สน้ เทา้ ยกข้ึนใช้ฝา่ มือซ้าย ลูบไปตามแนวน่องดา้ นใน ทำซ้ำ 5 ครง้ั

64. นว้ิ หัวแมม่ อื ครูดร่องน้ิวเทา้ ไป-กลับ มือซ้ายจับทก่ี ลางฝา่ เทา้ โดยใหน้ ิ้วมอื ทงั้ 4 นว้ิ อยูบ่ นหลังเทา้ น้ิวหัวแม่มอื อยู่ที่ฝา่ เทา้ ใชน้ ้วิ หวั แม่มือขวากดครูดระหว่างซอกนวิ้ หัวแมเ่ ทา้ กบั นิ้วชี้ในลกั ษณะดึงเขา้ หาตัวผู้ นวด ทำซำ้ เชน่ เดิมโดยเล่ือนไปทลี่ ะซอกนิว้ จนถงึ ระหว่างซอกน้ิวนางกบั นว้ิ ก้อย แล้วทำยอ้ นกลับมาจนถึง ระหว่างซอกนวิ้ หวั แมเ่ ทา้ กับน้วิ ช้ี 65. มอื กระตกุ ปลายนวิ้ เทา้ ไปกลบั 66. ป่นั ขอ้ เท้า 10 คร้งั 67. ปนั่ ปลายเทา้ 10 ครงั้ 68. หมนุ ขอ้ เท้า หมุนเปน็ วงกลม 69. กำมอื หลวมทุบหน้าแข้งด้านนอกทุบลงเปน็ ระยะ 70. ทบุ ฝ่าเทา้ มือซา้ ยจับปลายเทา้ แอ่นขึน้ โยให้ปลายเทา้ ดันเข้าหาตวั ผูถ้ กู นวด มือขวากำเป็นกำปน้ั แลว้ ใช้ ด้านหลงั กำป้ันทุบเบา ๆ ใหท้ ั่วฝา่ เท้า 71. หอ่ ผ้า 72. แกะผ้าพนั เท้าขวาออก นวดเหมอื นเทา้ ซ้ายทุกอย่าง แล้วหอ่ ผา้ เหมือนเดิม 73. นวดนอกผา้ บรเิ วณฝา่ เท้าก่อน วางนิว้ หวั แม่มือทงั้ 2 ข้าง ชนกันทส่ี น้ เท้า นว้ิ มือท้ัง 4ประคองหลังเท้าลง น้ำหนกั ท่ีนวิ้ หวั แมม่ ือกดทัว่ ฝ่าเท้า 74. คลงึ หลังเท้าแกะผา้ ท่ีปลายน้วิ เท้าออก ใช้นว้ิ หัวแม่มือทั้ง 2 ขา้ ง นวดคลึงให้ท่วั หลังเท้า โดยนว้ิ หัวแมม่ ือทง้ั 4 ประคองอยู่ทีฝ่ า่ เทา้ 75. ดงึ น้วิ เท้า มือซ้ายจับอยู่ที่กลางฝ่าเท้า โดยให้นิ้วหัวแมม่ ืออยู่บนหลงั เท้า นว้ิ มือทงั้ 4 อยูท่ ี่ฝ่าเท้า ใช้ นิ้วหวั แมม่ อื ขวาคลึงโคนนิว้ แล้วดงึ นว้ิ ทำซ้ำทล่ี ะนว้ิ จนครบทุกนวิ้ 76. นวดหนา้ แข้ง ใชน้ ้ิวซ้ายจบั ปลายเท้าเอยี งไปทางเท้าด้านใน ใชน้ ิ้วหวั แมม่ อื ขวากดนวดให้ทวั่ บริเวณหน้า แข้งดา้ นนอก 77. แกะผ้าออกเช็ดครมี แกะผา้ พันเทา้ ออกไวบ้ นฝา่ เท้าด้านซา้ ย ใช้ผา้ เช็ดเขา่ ใต้ขาพบั เข่า ขณะเช็ดครมี ทนี่ ่องให้นวดไปด้วย แลว้ เปลี่ยนผ้ามาวางไวบ้ นฝา่ มอื ขวา ทำซ้ำเชน่ เดมิ วางผา้ บนฝ่ามอื ทั้ง 2 ข้าง แลว้ เช็ดครีมตามใตฝ้ ่าเท้า หลังเทา้ น้วิ เทา้ ง่ามเท้า และจมูกเลบ็ 78. ทบุ หนา้ แขง้ ปั่นข้อเท้า ป่ันปลายเท้า หมุนข้อเทา้ ทุบข้อเทา้ แลว้ ทาแปง้ เพ่ือไมใ่ หเ้ หนอะหนะ

รูป 10 รูปประกอบกำรนวดเทำ้ ขน้ั ท่ี 5

แหล่งการเรียนรู้ - มหา’ลยั ไทรย้อย ศนู ย์เรยี นรพู้ ฒั นาอาชีพชุมชนบ้านโคก หมู่ 6 ตำบลไทรย้อย อำเภอเนินมะปราง - สถาบันพฒั นาฝีมือแรงงาน 9 อำเภอพรหมพริ าม พิษณโุ ลก - YouTube channel : โครงการการแก้ไขปัญหาความยากจนแบบเบ็ดเสร็จและแม่นย้ำ URL : https://youtu.be/vANg1m1QXto - Podcast นวดเท้าเพ่ือสุขภาพ : https://soundcloud.com/tipparat- sittiwong/podcast?utm_source=clipboard&utm_medium=text&utm_campaign=social_ sharing





โครงการการศกึ ษาแนวทางการแก้ไขปัญหาความยากจนแบบเบ็ดเสรจ็ และแม่นยำ ภาคเหนอื ตอนล่าง : กรณศี ึกษาจงั หวัดพษิ ณุโลก The Study of Completed and Precise Solutions to Eliminate Poverty of Northern Region : Case Study in Phitsanulok

คณะผู้วิจยั ศ.ดร.จิรวัฒน์ พิระสนั ต์ (หวั หน้าโครงการ) อาจารยป์ ระจำคณะสถาปตั ยกรรมศาสตร์ รศ.ดร.ชื่นจิตร กองแกว้ (ผู้ร่วมวจิ ยั ) อาจารย์ประจำคณะเภสชั ศาสตร์ รศ.ดร.ทิพรตั น์ สิทธวิ งศ์ (ผรู้ ว่ มวิจยั ) อาจารย์ประจำคณะศึกษาศาสตร์ รศ.ดร.วชิ ญานนั รัตนวิบลู ย์สม (ผู้รว่ มวจิ ัย) อาจารยป์ ระจำคณะบริหารธรุ กิจ เศรษฐศาสตรแ์ ละ การสื่อสาร รศ.ดร.วลั ลภชั สขุ สวสั ดิ์ (ผรู้ ่วมวิจัย) อาจารยป์ ระจำคณะสงั คมศาสตร์ ผศ.ดร.กนกกาญจน์ เสน่ห์ นมะหตุ (ผรู้ ว่ มวจิ ัย) อาจารย์ประจำคณะบรหิ ารธรุ กิจ เศรษฐศาสตรแ์ ละ การสื่อสาร ผศ.ดร.ยุวยงค์ จนั ทรวิจิตร (ผรู้ ่วมวจิ ัย) อาจารยป์ ระจำคณะพยาบาลศาสตร์ ผศ. ดร.ภคพร วฒั นดำรงค์ (ผู้รว่ มวจิ ยั ) อาจารยป์ ระจำคณะบริหารธรุ กิจ เศรษฐศาสตรแ์ ละ การสอ่ื สาร ผศ.ดร.สรุ ยี ์พร สวา่ งเมฆ (ผูร้ ่วมวิจยั ) อาจารยป์ ระจำคณะศึกษาศาสตร์ ดร.อไุ รวรรณ ชยั ชนะวิโรจน์ (ผู้รว่ มวจิ ยั ) อาจารยป์ ระจำคณะพยาบาลศาสตร์ ผศ. ดร.วศนิ เหลยี่ มปรชี า (ผรู้ ว่ มวิจยั ) อาจารยป์ ระจำคณะบริหารธรุ กิจ เศรษฐศาสตรแ์ ละ การสื่อสาร ดร.ดาริน คงสัจววิ ัฒน์ (ผรู้ ว่ มวิจยั ) อาจารย์ประจำคณะสงั คมศาสตร์ ดร.ปรเมษฐ์ ดำชู (ผ้รู ่วมวิจัย) อาจารย์ประจำคณะบรหิ ารธุรกิจ เศรษฐศาสตร์และ การสือ่ สาร ดร.ปรญิ ญา สร้อยทอง (ผู้ร่วมวิจัย) อาจารยป์ ระจำคณะสงั คมศาสตร์ ดร.ภาวชั วจิ ารตั น์ (ผู้รว่ มวิจยั ) อาจารยป์ ระจำคณะเกษตรศาสตร์ ทรพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดล้อม ดร. สุกิจ ขอเชอื้ กลาง (ผ้รู ่วมวจิ ยั ) อาจารย์ประจำคณะบริหารธรุ กจิ เศรษฐศาสตรแ์ ละ การสื่อสาร ดร.สรุ ยิ า ชาปู่ (ผรู้ ว่ มวิจยั ) อาจารย์ประจำคณะศึกษาศาสตร์ ดร.อาทิตย์ พงษ์พานชิ (ผ้รู ่วมวจิ ัย) อาจารย์ประจำคณะมนุษยศาสตร์ ดร.สมคิด คำแหง (ผู้ร่วมวจิ ยั ) กองการสง่ เสรมิ บรกิ ารวิชาการ

ดำเนินการผลติ /ผู้จัดทำ นางสาวกมลวรรณชนก สวุ รรณเทพ นางสาวกญั ญาณฐั เลี่ยมสุวรรณ นางสาวชญานนิ ไชยเหมาะ นางสาวธัญชนก บญุ มสี ุโพธิ์ นางสาวพชิ ชาพร คำแปง นางสาววนั ทนยี ์ ทัศนัย นสิ ติ คณะศกึ ษาศาสตร์ สาขาเทคโนโลยีและส่ือสารการศึกษา มหาวิทยาลัยนเรศวร