42การแปลผลคะแนน 31 - 45 คะแนน หมายถึง ผเู้ รียนเป็ นคนขยนั ในการเล่าเรียน มีความมานะพยายาม สนใจ ศึกษาหาความรู้ในเรื่องบริการ หรือช่วยเหลือผูอ้ ่ืน ผเู้ รียนคิดว่าเป็ นส่ิงท่ีน่าภูมิใจฉะน้นั ผเู้ รียนควรจะฝึ กให้มีนิสัยรักการทางาน แลว้ จะเป็นคนที่น่าคบมาก 16 - 30 คะแนน หมายถึง ผเู้ รียนเป็ นคนทาตามอารมณ์ของตนเอง ผเู้ รียนพอใจจะทาสิ่งใดก็ทาสิ่งน้นั ถา้ ไมช่ อบก็ไม่อยากทา ควรปรับปรุงตนเองใหม้ ีนิสัยรักความขยนั แลว้ ผเู้ รียนจะประสบผลสาเร็จในทุกดา้ น 1 - 15 คะแนน หมายถึง ผเู้ รียนเป็ นคนค่อนขา้ งจะไม่ขยนั ในการเล่าเรียน แต่มีความสุขในการทางานบริการผอู้ ื่น มีจิตใจโอบออ้ มอารี เป็นคนท่ีน่ารักมาก ๆ สามารถดาเนินชีวติ อยา่ งมีความสุขผ้เู รียนวเิ คราะห์ตนเองเกย่ี วกบั หัวข้อต่อไปนี้ ตามความคิดเห็นของตนเอง 1. ความเห็นของผเู้ รียนในเรื่องความหมายของความขยนั คือ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 2. บุคคลท่ีประสบความสาเร็จในชีวติ เพราะความขยนั หมนั่ เพียรท่ีผเู้ รียนประทบั ใจมากท่ีสุด คือ........................................................................................................................................................ท้งั น้ีเพราะ................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 3. ความขยนั หมนั่ เพยี รมีคุณค่าและประโยชน์ตอ่ การศึกษาเล่าเรียน คือ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 4. ความขยนั หมนั่ เพียรมีคุณคา่ และประโยชน์ตอ่ อาชีพการงาน คือ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 5. ความขยนั หมนั่ เพียรมีคุณคา่ และประโยชน์ตอ่ สังคม และประเทศชาติ คือ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
43 6. ผลเสียท่ีเกิดจากความเกียจคร้าน คือ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................กจิ กรรมท่ี 7 “การเรียนรู้ด้วยตนเองของฉัน” คาชี้แจง 1. ใหผ้ เู้ รียน เขียนคาถามท่ีเป็นความคิดเห็นของตน จานวน 2 ประเด็นประเด็นแรกเกี่ยวกบั ส่ิงที่คิดวา่ สาคญั สาหรับตนเองประเด็นที่สอง เป็นสิ่งสาคญั รอบตวั 2. ใหผ้ เู้ รียนระบุหวั ขอ้ เรื่องท่ีตอ้ งการศึกษา ตามความตอ้ งการและความสนใจของผเู้ รียน จานวน1 เรื่อง เพอื่ กาหนดแหล่งการเรียนรู้ 3. ใหผ้ เู้ รียนกาหนดตารางการเรียน ไดแ้ ก่ จดั เวลาใหเ้ หมาะสมกบั หวั ขอ้ ที่เรียน 4. ใหผ้ เู้ รียนสร้างคาถามเก่ียวกบั หวั ขอ้ ที่สนใจเพือ่ ช้ีแนวทางที่จะศึกษาคน้ ควา้ ต่อไป 5. ใหผ้ เู้ รียนวางแผนกาหนดกระบวนการเรียนรู้ ไดแ้ ก่ การเลือกแหล่งการเรียนรู้ วิธีการนาเสนอผลการเรียนรู้ การสร้างเคร่ืองมือประเมินผลการเรียนรู้ 6. ใหผ้ เู้ รียนดาเนินการเรียนรู้ตามแผนที่กาหนด และจดั ทาบนั ทึกประจาวนั เพื่อแสดงผลการปฏิบตั ิวา่ เป็นไปตามเป้ าหมายท่ีมีการกาหนดตามแผนดว้ ยตนเอง นอกจากน้ี ใหผ้ เู้ รียนไปสมั ภาษณ์ผรู้ ู้กจิ กรรมที่ 8 “ทางแห่งความสาเร็จ” วตั ถุประสงค์ เพ่ือให้ผเู้ รียนเกิดความรู้ความเขา้ ใจ ตระหนกั ถึงการมีลกั ษณะชีวิตที่จะนาไปสู่ค ว า ม ส า เ ร็ จ แ ล ะ ส า ม า ร ถ น า ห ลัก ธ ร รม ไ ป ใ ช้ใ น ก า รพ ัฒ น า ต น เ อง ใ ห้ป ร ะ ส บ ผ ล ส า เ ร็ จ ใ น ชี วิต ไ ด้อยา่ งถูกตอ้ งเหมาะสม
แบบประเมนิ ตนเองหลงั เรียน 44 แบบสอบถาม เรื่อง ความพร้อมในการเรียนรู้ด้วยตนเองของผู้เรียนชื่อ........................................................นามสกุล................................................ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน้คาชี้แจง แบบสอบถามฉบบั น้ี เป็นแบบสอบถามท่ีวดั ความพึงพอใจและเจตคติเกี่ยวกบั การเรียนรู้ ของท่าน ใหท้ า่ นอา่ นขอ้ ความตา่ ง ๆ ต่อไปน้ี ซ่ึงมีดว้ ยกนั 58 ขอ้ หลงั จากน้นั โปรดทา เคร่ืองหมาย ลงในช่องท่ีตรงกบั ความเป็ นจริง ของตวั ท่านมากที่สุดระดบั ความคิดเหน็มากที่สุด หมายถึง ท่านรู้สึกว่า ข้อความน้ันส่วนใหญ่เป็นเช่นน้ีหรือมีนอ้ ยคร้ังท่ีไมใ่ ช่มาก หมายถึง ท่านรู้สึกว่า ข้อความเกนิ คร่ึงมกั เป็นเช่นน้ีปานกลาง หมายถึง ท่านรู้สึกว่า ข้อความจริงบา้ งไม่จริงบา้ งครึ่งต่อครึ่งนอ้ ย หมายถึง ท่านรู้สึกว่า ข้อความเป็นจริงบ้างไม่บ่อยนักนอ้ ยที่สุด หมายถึง ท่านรู้สึกว่า ข้อความไมจ่ ริง ไม่เคยเป็ นเช่นนี้ ความคดิ เห็น รายการคาถาม มาก มาก ปาน น้อย น้อย ทส่ี ุด กลาง ทส่ี ุด1. ขา้ พเจา้ ตอ้ งการเรียนรู้อยเู่ สมอตราบชวั่ ชีวติ2. ขา้ พเจา้ ทราบดีวา่ ขา้ พเจา้ ตอ้ งการเรียนอะไร3. เมื่อประสบกบั บางส่ิงบางอยา่ งที่ไมเ่ ขา้ ใจ ขา้ พเจา้ จะหลีกเล่ียงไปจากส่ิงน้นั4. ถา้ ขา้ พเจา้ ตอ้ งการเรียนรู้สิ่งใด ขา้ พเจา้ จะหาทางเรียนรู้ใหไ้ ด้5. ขา้ พเจา้ รักท่ีจะเรียนรู้อยเู่ สมอ6. ขา้ พเจา้ ตอ้ งการใชเ้ วลาพอสมควรในการเริ่มศึกษาเร่ืองใหม่ ๆ7. ในช้นั เรียนขา้ พเจา้ หวงั ที่จะให้ผสู้ อนบอกผูเ้ รียนท้งั หมดอยา่ งชดั เจนวา่ ตอ้ งทาอะไรบา้ งอยตู่ ลอดเวลา8. ขา้ พเจา้ เช่ือว่า การคิดเสมอวา่ ตวั เราเป็ นใครและอยทู่ ี่ไหน และจะทาอะไร เป็ นหลกั สาคญั ของการศึกษาของทุกคน9. ขา้ พเจา้ ทางานดว้ ยตนเองไดไ้ มด่ ีนกั10. ถา้ ตอ้ งการขอ้ มลู บางอยา่ งท่ียงั ไมม่ ี ขา้ พเจา้ ทราบดีวา่ จะไปหาไดท้ ี่ไหน11. ขา้ พเจา้ สามารถเรียนรู้สิ่งต่าง ๆ ดว้ ยตนเองไดด้ ีกวา่ คนส่วนมาก12. แมข้ า้ พเจา้ จะมีความคิดท่ีดี แตด่ ูเหมือนไม่สามารถนามาใชป้ ฏิบตั ิได้13. ขา้ พเจา้ ตอ้ งการมีส่วนร่วมในการตดั สินใจวา่ ควรเรียนอะไร และจะเรียนอยา่ งไร14. ขา้ พเจา้ ไม่เคยทอ้ ถอยต่อการเรียนสิ่งที่ยาก ถา้ เป็ นเรื่องท่ีขา้ พเจา้ สนใจ15. ไม่มีใครอ่ืนนอกจากตวั ขา้ พเจา้ ท่ีจะตอ้ งรับผิดชอบในส่ิงที่ขา้ พเจา้ เลือกเรียน16. ขา้ พเจา้ สามารถบอกไดว้ า่ ขา้ พเจา้ เรียนส่ิงใดไดด้ ีหรือไม่
45 ความคดิ เห็น รายการคาถาม มาก มาก ปาน น้อย น้อย ทส่ี ุด กลาง ทส่ี ุด17. สิ่งที่ขา้ พเจา้ ตอ้ งการเรียนรู้ไดม้ ากมาย จนขา้ พเจา้ อยากใหแ้ ตล่ ะวนั มีมากกวา่24 ชวั่ โมง18. ถา้ ตดั สินใจที่จะเรียนรู้อะไรกต็ ามขา้ พเจา้ สามารถจะจดั เวลาที่จะเรียนรู้ส่ิงน้นั ได้ไม่วา่ จะมีภารกิจมากมายเพียงใดกต็ าม19. ขา้ พเจา้ มีปัญหาในการทาความเขา้ ใจเร่ืองที่อ่าน20. ถา้ ขา้ พเจา้ ไม่เรียนกไ็ ม่ใช่ความผดิ ของขา้ พเจา้21. ขา้ พเจ้าทราบดีว่า เมื่อไรท่ีขา้ พเจา้ ตอ้ งการจะเรียนรู้ในเรื่องใดเรื่องหน่ีงใหม้ ากข้ึน22. ขอมีความเขา้ ใจพอท่ีจะทาขอ้ สอบใหไ้ ดค้ ะแนนสูง ๆ ก็พอใจแลว้ ถึงแมว้ า่ขา้ พเจา้ ยงั ไมเ่ ขา้ ใจเร่ืองน้นั อยา่ งถ่องแทก้ ็ตามที23. ขา้ พเจา้ คิดวา่ หอ้ งสมุดเป็ นสถานท่ีท่ีน่าเบ่ือ24. ขา้ พเจา้ ช่ืนชอบผทู้ ี่เรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ อยเู่ สมอ25. ขา้ พเจา้ สามารถคิดคน้ วธิ ีการต่าง ๆ ไดห้ ลายแบบสาหรับการเรียนรู้หวั ขอ้ ใหม่ ๆ26. ขา้ พเจา้ พยายามเช่ือมโยงส่ิงท่ีกาลงั เรียนกบั เป้ าหมายระยะยาวที่ต้งั ไว้27. ขา้ พเจา้ มีความสามารถเรียนรู้ ในเกือบทุกเร่ือง ที่ขา้ พเจา้ ตอ้ งการจะรู้28. ขา้ พเจา้ สนุกสนานในการคน้ หาคาตอบสาหรับคาถามต่าง ๆ29. ขา้ พเจา้ ไมช่ อบคาถามที่มีคาตอบถกู ตอ้ งมากกวา่ หน่ึงคาตอบ30. ขา้ พเจา้ มีความอยากรู้อยากเห็นเกี่ยวกบั สิ่งต่าง ๆ มากมาย31. ขา้ พเจา้ จะดีใจมาก หากการเรียนรู้ของขา้ พเจา้ ไดส้ ิ้นสุดลง32. ขา้ พเจา้ ไมไ่ ดส้ นใจการเรียนรู้ เม่ือเปรียบเทียบกบั ผอู้ ื่น33. ขา้ พเจ้าไม่มีปัญหา เก่ียวกับทักษะเบ้ืองต้นในการศึกษาค้นควา้ ได้แก่ทกั ษะการฟัง อา่ น เขียน และจา34. ขา้ พเจา้ ชอบทดลองสิ่งใหม่ ๆ แมไ้ มแ่ น่ใจวา่ ผลน้นั จะออกมาอยา่ งไร35. ขา้ พเจา้ ไมช่ อบ เม่ือมีคนช้ีใหเ้ ห็นถึงขอ้ ผดิ พลาดในสิ่งที่ขา้ พเจา้ กาลงั ทาอยู่36. ขา้ พเจา้ มีความสามารถในการคิดคน้ หาวธิ ีแปลก ๆ ที่จะทาส่ิงตา่ ง ๆ37. ขา้ พเจา้ ชอบคิดถึงอนาคต38. ขา้ พเจา้ มีความพยายามคน้ หาคาตอบในสิ่งท่ีตอ้ งการรู้ไดด้ ีเมื่อเทียบกบั ผอู้ ่ืน39. ขา้ พเจา้ เห็นวา่ ปัญหาเป็ นสิ่งท่ีทา้ ทาย ไมใ่ ช่สญั ญาณใหห้ ยดุ ทา40. ขา้ พเจา้ สามารถบงั คบั ตนเอง ใหก้ ระทาส่ิงที่ คิดวา่ ควรกระทา41. ขา้ พเจา้ ชอบวธิ ีการของขา้ พเจา้ ในการสารวจตรวจสอบปัญหาต่าง ๆ42. ขา้ พเจา้ มกั เป็ นผนู้ ากลมุ่ ในการเรียนรู้43. ขา้ พเจา้ สนุกที่ไดแ้ ลกเปลี่ยนความคิดเห็นกบั ผอู้ ่ืน
46 ความคดิ เห็น รายการคาถาม มาก มาก ปาน น้อย น้อย ทส่ี ุด กลาง ทส่ี ุด44. ขา้ พเจา้ ไม่ชอบสถานการณ์การเรียนรู้ที่ทา้ ทาย45. ขา้ พเจา้ มีความปรารถนาอยา่ งแรงกลา้ ท่ีจะเรียนรู้ส่ิงใหม่ ๆ46. ยงิ่ ไดเ้ รียนรู้มาก ขา้ พเจา้ ก็ยงิ่ รู้สึกวา่ โลกน้ีน่าต่ืนเตน้47. การเรียนรู้เป็ นเร่ืองสนุก48. การยดึ การเรียนรู้ท่ีใชไ้ ดผ้ ลมาแลว้ ดีกวา่ การลองใชว้ ธิ ีใหม่ ๆ49. ขา้ พเจา้ ตอ้ งการเรียนรู้ใหม้ ากยงิ่ ข้ึน เพอื่ จะไดเ้ ป็ นคนท่ีมีความเจริญกา้ วหนา้50. ขา้ พเจา้ เป็ นผรู้ ับผิดชอบเกี่ยวกบั การเรียนรู้ของขา้ พเจา้ เอง ไม่มีใครมารับผดิ ชอบแทนได้51. การเรียนรู้ถึงวธิ ีการเรียน เป็ นส่ิงที่สาคญั สาหรับขา้ พเจา้52. ขา้ พเจา้ ไมม่ ีวนั ท่ีจะแก่เกินไป ในการเรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ53. การเรียนรู้อยตู่ ลอดเวลา เป็ นส่ิงที่น่าเบ่ือหน่าย54. การเรียนรู้เป็ นเครื่องมือในการดาเนินชีวติ55. ในแต่ละปี ขา้ พเจา้ ไดเ้ รียนรู้ส่ิงใหม่ ๆ หลายๆ อยา่ งดว้ ยตนเอง56. การเรียนรู้ ไมไ่ ดท้ าใหช้ ีวติ ของขา้ พเจา้ แตกต่างไปจากเดิม57. ขา้ พเจา้ เป็ นผเู้ รียนที่มีประสิทธิภาพ ท้งั ในช้นั เรียน และการเรียนรู้ดว้ ยตนเอง58 ขา้ พเจา้ เห็นดว้ ยกบั ความคิดที่วา่ “ผเู้ รียนคือ ผนู้ า”
แบบประเมนิ ตนเองหลงั เรีย4น7เรียน บทสะท้อนทไี่ ด้จากการเรียนรู้1. ส่ิงที่ทา่ นประทบั ใจในการเรียนรู้รายวชิ าการเรียนรู้ดว้ ยตนเอง..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................2. ปัญหา / อุปสรรค ท่ีพบในการเรียนรู้รายวชิ าการเรียนรู้ดว้ ยตนเอง.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3. ขอ้ เสนอแนะเพมิ่ เติม..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
48 แบบวดั ระดบั การเรียนด้วยตนเองของผู้เรียนคาชี้แจง แบบวดั น้ีเป็ นแบบวดั ระดบั การเรียนดว้ ยตนเองของผเู้ รียน มีจานวน 7 ขอ้โปรดกาเครื่องหมาย ลงในช่อง ท่ีตรงกบั ความสามารถในการเรียนดว้ ยตนเองตามความเป็ นจริงของท่าน1. การวนิ ิจฉยั ความตอ้ งการเน้ือหาในการเรียน 5. การดาเนินการเรียน นกั ศึกษาไดเ้ รียนเน้ือหา ตามคาอธิบายรายวชิ าเท่าน้นั นกั ศึกษาดาเนินการเรียนตามแนวทางที่ครูกาหนด ครู นาเสนอเน้ือหาอ่ืน นอกเหนือจากคาอธิบาย นกั ศึกษาดาเนินการเรียน ตามแนวทางท่ีครูนาเสนอรายวชิ า แลว้ ใหน้ กั ศึกษาเลือกเรียนเพ่มิ เติม แลว้ ใหน้ กั ศึกษาปรับ นักศึกษาได้เสนอเน้ื อหาอ่ืนเพ่ือเรี ยนเพ่ิมเติม นักศึกษาดาเนินการเรียน ตามแนวทางที่นกั ศึกษานอกเหนือจากคาอธิบายรายวชิ าดว้ ย ร่วมกนั กาหนดกบั ครู นกั ศึกษาเป็ นผกู้ าหนดเน้ือหาในการเรียนเอง นกั ศึกษาดาเนินการเรียน ตามการกาหนดของตนเอง2. การวนิ ิจฉยั ความตอ้ งการวธิ ีการเรียน 6. การแสวงหาแหลง่ ทรัพยากรการเรียน ครูเป็ นผกู้ าหนดวา่ จะจดั การเรียนการสอนวธิ ีใด ครูเป็ นผจู้ ดั หาแหล่งทรัพยากรการเรียนใหน้ กั ศึกษา ครูนาเสนอวธิ ีการเรียนการสอนแลว้ ใหน้ กั ศึกษาเลือก ครูเป็ นผูจ้ ัดหาแหล่งทรัพยากรการเรียน แลว้ ให้ นกั ศึกษาร่วมกบั ครูกาหนดวธิ ีการเรียนรู้ นกั ศึกษาเลือก นกั ศึกษาเป็ นผกู้ าหนดวธิ ีการเรียนรู้เอง นักศึกษาร่วมกับครูหาแหล่งทรัพยากรการเรี ยน ร่วมกนั3. การกาหนดจุดมงุ่ หมายในการเรียน นกั ศึกษาเป็ นผจู้ ดั หาแหล่งทรัพยากรการเรียนเอง ครูเป็ นผกู้ าหนดจุดมงุ่ หมายในการเรียน ครูนาเสนอจุดมุ่งหมายในการเรียนแลว้ ใหน้ กั ศึกษาเลือก 7. การประเมินการเรียน นกั ศึกษาร่วมกบั ครูกาหนดจุดม่งุ หมายในการเรียน ครู เป็ นผปู้ ระเมินการเรียนของนกั ศึกษา นกั ศึกษาเป็ นผกู้ าหนดจุดม่งุ หมายในการเรียนเอง ครู เป็ นผูป้ ระเมินการเรียนของนักศึกษาเป็ นส่วน ใหญ่ และเปิ ดโอกาสใหน้ กั ศึกษาไดป้ ระเมินการเรียนของ4. การวางแผนการเรียน ตนเองดว้ ย นกั ศึกษาไมไ่ ดเ้ ขียนแผนการเรียน มีการประเมินการเรียนโดยครู ตวั นกั ศึกษาเอง และ ครูนาเสนอแผนการเรียนแลว้ ใหน้ กั ศึกษานาไปปรับแก้ เพอื่ นนกั ศึกษา นกั ศึกษาร่วมกบั ครูวางแผนการเรียน นกั ศึกษาเป็ นผปู้ ระเมินการเรียนของตนเอง นักศึกษาวางแผนการเรียนเอง โดยการเขียนสัญญา กระบวนการเรียนรู้ท่ีเป็ นการเรียนรู้ดว้ ยตนเองการเรียนที่ระบุจุดมุ่งหมายการเรียน วิธีการเรียน แหล่ง มีความจาเป็นที่จะตอ้ งอาศยั ทกั ษะและความรู้ทรัพยากรการเรียน วธิ ีการประเมินการเรียน และวนั ท่ี บางอยา่ ง ผเู้ รียนควรไดม้ ีการตรวจสอบพฤติกรรมจะทางานเสร็จ ที่จาเป็ นสาหรบั ผเู้ รียนท่ีจะเรียนรู้ดว้ ยตนเอง
49 บทที่ 2การใช้แหล่งเรียนรู้สาระสาคญั แหล่งเรียนรู้มีความสาคญั ในการพฒั นาความรู้ของมนุษยใ์ ห้สมบูรณ์มากย่ิงข้ึน นอกเหนือจากการเรียนในช้นั เรียน และเป็ นแหล่งที่อยใู่ หส้ ังคมชุมชนลอ้ มรอบตวั ผูเ้ รียน สามารถเขา้ ไปศึกษาคน้ ควา้เพื่อการเรียนรู้ไดต้ ลอดชีวติผลการเรียนทค่ี าดหวงั 1. ผเู้ รียนมีความรู้ ความเขา้ ใจ เห็นความสาคญั ของแหล่งเรียนรู้ และหอ้ งสมุดประชาชน 2. ผเู้ รียนสามารถใชแ้ หล่งเรียนรู้ หอ้ งสมุดประชาชนได้ขอบข่ายเนือ้ หา เรื่องที่ 1 ความหมาย และความสาคญั ของแหล่งเรียนรู้ เร่ืองที่ 2 หอ้ งสมุด : แหล่งเรียนรู้ เร่ืองท่ี 3 แหล่งเรียนรู้สาคญั ในชุมชน
50เรื่องที่ 1 ความหมาย และความสาคญั ของแหล่งเรียนรู้ ความรู้ในยุคปัจจุบนั มีการเกิดข้ึนใหม่ และมีการพฒั นาเปล่ียนแปลงตลอดเวลา ท้งั ในประเทศและทวั่ โลก ประกอบกบั เทคโนโลยีสารสนเทศ สามารถเผยแพร่ส่ือสารถึงกนั ไดอ้ ย่างรวดเร็ว ต่อเน่ืองและตลอดเวลา ทาให้มนุษยจ์ าเป็ นตอ้ งเรียนรู้กบั ส่ิงใหม่ ๆ ที่เกิดข้ึนกบั ความเปลี่ยนแปลงอยา่ งต่อเนื่องเพื่อให้สามารถปรับตัวให้สอดคล้องกลมกลืนกับสังคมท่ีไม่หยุดนิ่ง และสามารถดารงชีวิตได้อยา่ งมีความสุข อย่างไรก็ตามการเรียนรู้ในหอ้ งเรียนยอ่ มไม่ทนั เหตุการณ์และเพียงพอ ตอ้ งมีการเรียนรู้ทุกรูปแบบใหด้ าเนินไปพร้อม ๆ กนั โดยเฉพาะการเรียนรู้จากส่ิงแวดลอ้ มในชุมชนท่ีมีสาระเน้ือหาท่ีเป็ นขอ้ มูลความรู้ หรือองค์ความรู้เป็ นแหล่งให้ความรู้ ประสบการณ์ ส่ิงแปลกใหม่ที่เอ้ือต่อการเรียนรู้ประสาทสัมผสั ท้งั ตา จมูก หู ลิ้น กาย และใจ จึงจะทาให้เรียนรู้ได้เท่าทนั ความเปลี่ยนแปลงที่เกิดข้ึนแหล่งสถานท่ี บริเวณ หรือท่ีอยทู่ ี่มีองคค์ วามรู้ท่ีมนุษยส์ ามารถเรียนรู้ไดเ้ รียกวา่ “แหล่งเรียนรู้” ความหมาย แหล่งเรียนรู้ หมายถึง ถ่ิน ที่อยู่ บริเวณ ศูนยร์ วม บ่อเกิด แห่ง ที่มีสาระเน้ือหาท่ีเป็ นขอ้ มูลความรู้หรือองคค์ วามรู้ที่ปรากฏอยรู่ อบตวั ของมนุษย์ เม่ือไดป้ ฏิสมั พนั ธ์ดว้ ย ไม่วา่ ทางตา หู จมกู ลิ้น กาย และใจแลว้ ทาให้เกิดความรู้ ความเขา้ ใจ มีความเท่าทนั ความเปล่ียนแปลงไปของส่ิงต่าง ๆ ช่วยให้สามารถดารงชีวติ อยใู่ นโลกของการเปล่ียนแปลงไดอ้ ยา่ งเป็นสุขตามสมควรแก่อตั ภาพ ความสาคัญ แหล่งเรียนรู้มีบทบาทสาคญั อยา่ งยิง่ ในการช่วยพฒั นาคุณภาพของมนุษยใ์ นยุคความรู้ที่เกิดข้ึนใหม่ๆ และเปล่ียนแปลงอยา่ งรวดเร็ว ดงั ตอ่ ไปน้ี 1. เป็นแหล่งท่ีมีสาระเน้ือหา ท่ีเป็นขอ้ มลู ความรู้ใหม้ นุษยเ์ กิดโลกทศั นท์ ี่กวา้ งไกล 2. เป็นส่ือการเรียนรู้สมยั ใหม่ท่ีเรียนรู้ไดเ้ ร็วและมากยง่ิ ข้ึน 3. เป็นแหล่งช่วยเสริมการเรียนรู้ของการศึกษาทุกประเภท 4. เป็นแหล่งการเรียนรู้ตลอดชีวติ ท่ีบุคคลสามารถเรียนรู้ไดด้ ว้ ยตนเอง 5. เป็นแหล่งท่ีมนุษยไ์ ดร้ ับประสบการณ์ตรงจากการเขา้ ไปหาความรู้จากแหล่งกาเนิด 6. เป็นแหล่งท่ีมนุษยส์ ามารถเขา้ ไปปฏิสัมพนั ธ์ใหเ้ กิดความรู้เก่ียวกบั วทิ ยาการใหม่ ๆ 7. เป็นแหล่งส่งเสริมความสมั พนั ธ์อนั ดีระหวา่ งคนในทอ้ งถ่ินกบั ผเู้ ขา้ ศึกษา 8. เป็นสิ่งท่ีช่วยเปลี่ยนทศั นคติ คา่ นิยมใหเ้ กิดการยอมรับส่ิงใหม่ เกิดจินตนาการและความคิดสร้างสรรค์ 9. เป็นการประหยดั เงินของผเู้รียนในการใชแ้ หล่งเรียนรู้ของชุมชนใหเ้กิดประโยชน์สูงสุด ภาพจาก http://www.google.co.th/imglanding
51กจิ กรรม ใหผ้ เู้ รียนศึกษาคน้ ควา้ เก่ียวกบั ความหมายและความสาคญั ของแหล่งเรียนรู้ จากหนงั สือเรียนระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน้เร่ืองที่ 2 ห้องสมุด : แหล่งเรียนรู้ หอ้ งสมุด เป็ นแหล่งเรียนรู้ท่ีสาคญั ในชุมชน เพราะเป็ นแหล่งจดั หา รวบรวมสรรพความรู้ต่าง ๆท่ีมีและเกิดข้ึนในโลกมาจดั ระบบในการอานวยความสะดวกให้ผรู้ ับบริการไดเ้ ขา้ ถึงสารสนเทศท่ีตนเองตอ้ งการ และสนใจไดส้ ะดวกรวดเร็ว ตลอดจนจดั กิจกรรมสนบั สนุนส่งเสริมการอ่าน การศึกษาคน้ ควา้หาความรู้ เพ่อื ใหเ้ กิดการใชบ้ ริการใหม้ ากที่สุด ความหมายของห้องสมุดประชาชน หอ้ งสมุดประชาชน หมายถึง สถานที่จดั หารวบรวมทรัพยากรสารสนเทศเพ่ือการอ่านการศึกษาคน้ ควา้ ทุกชนิด มีการจดั ระบบหมวดหมู่ตามหลกั สากลเพื่อการบริการ และจดั บริการอย่างกวา้ งขวางแก่ประชาชนในชุมชน สังคม ในประเทศและต่างประเทศ โดยไม่จากัดเพศ วยั ความรู้ เช้ือชาติศาสนา รวมท้งั การจดั กิจกรรมส่งเสริมการอ่าน โดยรัฐเป็ นผสู้ นบั สนุนทางการเงิน และมีบุคลากรที่มีความรู้ทางบรรณารักษศ์ าสตร์เป็นผดู้ าเนินการ ห้องสมุดเป็ นแหล่งเรี ยนรู้สาคัญในชุมชนท่ีใกล้ชิดกับผู้เรี ยนมากที่สุด แทบทุกอาเภอจะมีห้องสมุดประชาชน สังกดั กศน. ให้บริการไดแ้ ก่ ห้องสมุดประชาชนจงั หวดั ห้องสมุดประชาชน“เฉลิมราชกุมารี” และห้องสมุดประชาชนอาเภอ นอกจากน้ียงั มีห้องสมุดประเภทอื่นอีก ท้งั ท่ีรัฐเป็ นผสู้ นบั สนุนและเอกชนดาเนินการเอง ซ่ึงมีวตั ถุประสงคใ์ นการจดั ต้งั แตกต่างกนั อาจจะบริการประชาชนทวั่ ไปหรือกลุ่มเป้ าหมายเฉพาะ ซ่ึงผใู้ ชบ้ ริการสามารถสอบถามไดเ้ ป็นแห่งๆไป เช่น หอ้ งสมุดประชาชนขององคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถ่ิน หอ้ งสมุดประชาชนของกรุงเทพมหานคร หอ้ งสมุดโรงเรียน เป็ นตน้ในท่ีน้ีจะแนะนาหอ้ งสมุดตา่ งๆ ดงั น้ี 1. หอ้ งสมุดประชาชน “เฉลิมราชกมุ ารี” 2. หอ้ งสมุดโรงเรียน 3. หอ้ งสมุดมหาวทิ ยาลยั 4. หอสมุดแห่งชาติ 5. หอ้ งสมุดเฉพาะ
521.ห้องสมุดประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” ในวโรกาสมิ่งมงคลสมยั ท่ีสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเจริญพระชนมายุ 36 พรรษา เมื่อปี พุทธศกั ราช 2534 กระทรวงศึกษาธิการไดร้ ับพระราชทานพระราชานุญาตให้ดาเนินโครงการจดั ต้งั ห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” เพ่ือเฉลิมพระเกียรติและสนองแนวพระราชดาริในการส่งเสริมการศึกษาสาหรับประชาชนห้องสมุดประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” อาเภอเมอื ง บทบาทหน้าที่ ราชบุรี 1. ศนู ยข์ ่าวสารขอ้ มูลของชุมชน 2. ศูนยส์ ่งเสริมการเรียนรู้ของชุมชน ภาพจาก library4902.blogspot.com 3. ศนู ยก์ ลางจดั กิจกรรมของชุมชน 4. ศนู ยก์ ลางสนบั สนุนเครือขา่ ยการเรียนรู้ในชุมชน บริการของห้องสมุดประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” ลักษณะเด่นของห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี ” คือ ห้องสมุดทุกแห่งจะได้รับพระราชทานหนงั สือจาก สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เพื่อนามาให้บริการแก่ประชาชน รวมท้งั พระองคจ์ ะเสด็จเปิ ดห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” ทุกแห่งดว้ ยพระองค์เองภายในหอ้ งสมุดประกอบดว้ ย หอ้ งต่าง ๆ ดงั น้ี 1. ห้องอ่านหนังสือทว่ั ไป ภายในห้องอ่านหนงั สือทว่ั ไปจะเน้นบรรยากาศท่ีเรียบง่าย สะดวกสบาย แมก้ ารจดั หมวดหมู่หนงั สือจะใชร้ ะบบมาตรฐานสากล แต่จะมีคาแนะนาง่าย ๆ เพ่ืออานวยความสะดวกแก่ผใู้ ชบ้ ริการ ซ่ึงมีความหลากหลายต่างวยั ต่างระดบั ความรู้ 2. ห้องเด็กและครอบครัว หอ้ งสมุดประชาชน “เฉลิมราชกมุ ารี” แต่ละแห่งไดจ้ ดั บริเวณเฉพาะสาหรับเด็ก เยาวชนและครอบครัว จดั กิจกรรมท่ีเด็กและครอบครัวสามารถมีส่วนร่วม และแสดงออก เช่น การเล่านิทานการแสดงละครหุ่น การวาดภาพ การแข่งขนั อ่านเขียน 3. ห้องโสตทศั นศึกษา หอ้ งโสตทศั นศึกษาเป็นหอ้ งท่ีมุง่ พฒั นาใหเ้ ป็นศูนยเ์ ทคโนโลยที างการศึกษาของอาเภอ
53 4. ห้องอเนกประสงค์ หอ้ งสมุดประชาชน “เฉลิมราชกมุ ารี” มีบทบาทในการเป็นศูนยส์ ่งเสริมการเรียนรู้ของประชาชนในการวางแผนเบ้ืองต้น จึงกาหนดให้มีห้องอเนกประสงค์ที่จะสามารถจัดกิจกรรมการศึกษาที่หลากหลายท้งั ในรูปของพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น นิทรรศการ การอภิปราย การพบกลุ่มของนักศึกษาหรือการเรียนการสอน กลุ่มสนใจ 5. ห้องเฉลมิ พระเกยี รติ เป็นหอ้ งจดั แสดงหนงั สือพระราชนิพนธ์ รวมท้งั สิ่งของท่ีสมเดจ็ พระเทพฯ ทรงออกแบบสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี มีพระราชประสงคใ์ หห้ อ้ งสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” จดั รวบรวมขอ้ มูลเกี่ยวกบั อาเภอ และจงั หวดั ท่ีต้งั ในรูปของสถิติ เอกสารสิ่งพิมพ์ บทสัมภาษณ์แผนที่ ตลอดจนภาพถ่าย ในปัจจุบนั ศูนยข์ อ้ มูลภายในห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” ยงั มีความแตกต่างกนั ในความสมบรู ณ์ และวธิ ีการนาเสนอ แต่ส่วนใหญ่จะมีขอ้ มูลในเรื่องดงั ตอ่ ไปน้ี 1. ขอ้ มูลสภาพทว่ั ไป 2. ขอ้ มลู ทางสงั คม 3. ขอ้ มูลทางการเมืองการปกครอง 4. ขอ้ มลู ทางการศึกษา 5. ขอ้ มลู ทางศิลปวฒั นธรรม 6. ขอ้ มูลทางวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี 7. ขอ้ มูลทางการเกษตร 8. ขอ้ มูลทางอุตสาหกรรม 9. ขอ้ มลู ทางเศรษฐกิจห้องสมุดประชาชน \"เฉลมิ ราชกมุ ารี\" อาเภอสาม ห้องสมุดประชาชน \"เฉลมิ ราชกมุ ารี\" อาเภอท่าพราน จ.นครปฐม ตูม จ.สุรินทร์ภาพจาก http://library1812.blogspot.com/ ภาพจากhttp://202.143.148.85/libinfow3be/
542. ห้องสมุดโรงเรียน ห้องสมุดโรงเรียน หมายถึง ห้องสมุดท่ีจดั ต้งั ข้ึนในโรงเรียน หรือสถานท่ีจดั การศึกษาต่ากว่าระดบั อุดมศึกษา มีวตั ถุประสงค์สาคญั เพ่ือให้เป็ นศูนยก์ ลางการเรียนของนกั เรียน และการสอนของครูหอ้ งสมุดโรงเรียน จะจดั หาวสั ดุตามหลกั สูตรเพ่ือใหบ้ ริการแก่นกั เรียน และครู ความสาคญั อีกอยา่ งหน่ึงคือ เป็นการปลูกฝังนิสยั รักการอา่ นของนกั เรียน บทบาทและหนา้ ที่ของหอ้ งสมุดโรงเรียนมี 3 ประการ ดงั น้ี 1. เป็นศูนยก์ ลางของการศึกษาคน้ ควา้ ของการเรียน 2. เป็นศนู ยก์ ลางฝึกวจิ ารณญาณในการอ่าน มีบรรณารักษท์ าหนา้ ที่แนะนาการอ่าน 3. เป็นศนู ยก์ ลางอุปกรณ์การสอน นอกจากการส่งเสริมการเรียนของนกั เรียน แลว้ ยงัส่งเสริมการสอนของครูดว้ ย ห้องสมุดโรงเรียนสารวทิ ยา ห้องสมุดโรงเรียนแม่พระฟาติมาภาพจาก http://librarianmagazine.com ภาพจาก www.taradgame.com3. ห้องสมุดมหาวทิ ยาลยั หอ้ งสมุดวทิ ยาลยั และมหาวิทยาลยั เป็ นแหล่งเรียนรู้หลกั ในสถาบนั อุดมศึกษา มีบทบาทหนา้ ท่ีส่งเสริมการเรียนการสอนตามหลกั สูตรท่ีเปิ ดในวทิ ยาลยั หรือมหาวทิ ยาลยั น้นั ๆ เป็ นสาคญั โดยการจดัรวบรวมหนงั สือ และสื่อความรู้อ่ืน ๆ ในสาขาวิชาตามหลกั สูตร ส่งเสริมช่วยเหลือการคน้ ควา้ วิจยั ของอาจารยแ์ ละนกั ศึกษา ส่งเสริมพฒั นาการทางวชิ าการของอาจารย์ และนกั ศึกษา จดั ทาบรรณานุกรม และดรรชนีสาหรับการคน้ หาเรื่องราวท่ีตอ้ งการ แนะนานกั ศึกษาในการใชห้ นงั สืออา้ งอิง บตั รรายการ และคูม่ ือสาหรับการคน้ เร่ือง เช่น หอ้ งสมุดมหาวทิ ยาลยั สุโขทยั ธรรมาธิราช เป็ นห้องสมุดมหาวิทยาลยั เปิ ดมีช่ือเรียกว่า “สานักบรรณสารสนเทศ” มีบริการท้งั ในมหาวิทยาลยั ส่วนกลาง ระดบั ภาค และระดบัจงั หวดั ท่ีประชาชนมีโอกาสเขา้ ใชบ้ ริการได้
55 นอกจากน้ี ยังมีห้องสมุดมหาวิทยาลัยต่าง ๆ ท่ีประชาชนสามารถเข้าไปใช้บริ การได้โดยเสียคา่ บริการตามอตั ราท่ีหอ้ งสมุดแห่งน้นั เรียกเก็บ รวมท้งั กฎ กติกา ขอ้ บงั คบั ใหย้ ึดถือตามประกาศของหอ้ งสมุดแห่งน้นั ห้องสมุดมหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม สานักหอสมุด มหาวทิ ยาลยั นเรศวรภาพจาก www.oknation.net/blog/reading ภาพจาก www.rd1677.com/rd_pitsanulok4. หอสมุดแห่งชาติ หอสมุดแห่งชาติ ถือเป็นหอ้ งสมุดท่ีใหญ่ที่สุด เป็นแหล่งเรียนรู้ท่ีสาคญั ที่สุดแห่งหน่ึงในประเทศที่ดาเนินการโดยรัฐบาล บทบาทหน้าที่หลัก ได้แก่ การรวบรวมหนังสือ ส่ิงพิมพ์ และสื่อความรู้ทุกอยา่ งที่ผลิตข้ึนในประเทศ และทุกอยา่ งที่เก่ียวกบั ประเทศไม่วา่ จะจดั พิมพใ์ นประเทศใด ภาษาใด เป็ นการอนุรักษส์ ื่อความรู้ท่ีเป็นทรัพยส์ ินทางปัญญาของชาติไม่ใหส้ ูญไป และให้มีไวใ้ ชใ้ นอนาคต นอกจากรวบรวมส่ิงพิมพ์ในประเทศแล้ว ยงั มีหน้าท่ีรวบรวมหนังสือที่มีคุณค่าซ่ึงพิมพ์ในประเทศอื่นไว้เพือ่ การศึกษา คน้ ควา้ อา้ งอิง ตลอดจนทาหนา้ ท่ีเป็นศูนยร์ วมบรรณานุกรมต่าง ๆ และจดั ทาบรรณานุกรมแห่งชาติออกเผยแพร่ให้ทราบโดยทว่ั กนั ว่ามีหนังสืออะไรบา้ งที่ผลิตข้ึนในประเทศ หอสมุดแห่งชาติจึงเป็นแหล่งให้บริการความรู้แก่คนท้งั ประเทศ ช่วยเหลือการคน้ ควา้ วจิ ยั ตอบคาถาม และใหค้ าแนะนาปรึกษาเก่ียวกบั หนงั สือ บทบาทและหน้าที่ 1. ดาเนินการจดั หา รวบรวม และสงวนรักษาทรัพยส์ ินทางปัญญา วทิ ยาการ ศิลปกรรมและวฒั นธรรมของชาติในรูปของหนังสือตัวเขียน เอกสารโบราณ และจารึ ก หนังสือตัวพิมพ์ส่ือส่ิงพิมพ์ สื่อโสตทศั นวสั ดุ และส่ืออิเลก็ ทรอนิกส์ ท่ีผลิตจากในประเทศ และต่างประเทศ 2. ศึกษา วเิ คราะห์ วจิ ยั ดาเนินงานดา้ นเทคนิควิชาการบรรณารักษศาสตร์ สารนิเทศศาสตร์และเทคโนโลยสี ารนิเทศตามหลกั มาตรฐานสากล ตลอดจนให้การฝึ กอบรมแก่บุคลากรของหน่วยงานและสถาบนั การศึกษา
56 3. ใหบ้ ริการการอ่าน ศึกษาคน้ ควา้ และวจิ ยั แก่ประชาชน เพอ่ื ใหเ้ ป็นแหล่งเรียนรู้ตลอดชีวติและการศึกษาตามอธั ยาศยั 4. เป็นศนู ยป์ ระสานงานระบบสารนิเทศทางวชิ าการแห่งชาติ 5. เป็นศูนยข์ อ้ มูลวารสารระหวา่ งชาติแห่งประเทศไทย และภูมิภาคเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ศูนยก์ าหนดเลขมาตรฐานสากลประจาหนงั สือและวารสาร ศูนยก์ าหนดรายละเอียดทางบรรณานุกรมของหนังสือท่ีจดั พิมพ์ในประเทศ และเป็ นศูนย์กลางแลกเปลี่ยน และยืมสิ่งพิมพ์ในระดับชาติและนานาชาติ 6. เป็นคลงั ส่ิงพิมพข์ องชาติ และศนู ยร์ วบรวมสิ่งพิมพข์ ององคก์ รสหประชาชาติ 7. ปฏิบตั ิงานร่วมกนั หรือสนบั สนุนการปฏิบตั ิงานของหน่วยงานอ่ืนที่เกี่ยวขอ้ ง หรือที่ไดร้ ับมอบหมาย หอสมุดแห่งชาติ นอกจากท่ีต้งั อยู่ที่ท่าวาสุกรี กรุงเทพมหานครแล้ว ยงั มีหอสมุดแห่งชาติสาขาอยใู่ นภมู ิภาคตา่ งๆ อีก 17 แห่ง หอสมุดแห่งชาต(ิ ท่าวาสุกรี) หอสมุดแห่งชาตริ ัชมงั คลาภเิ ษก จันทบุรีภาพจาก www.trueplookpanya.com ภาพจาก thai-culture.net/chanthaburi/บริการของหอสมุดแห่งชาติ ท่าวาสุกรี นอกจากการให้บริการการอ่าน ศึกษาค้นควา้ และวิจยั แก่ประชาชน เพ่ือเป็ นแหล่งเรียนรู้ตลอดชีวติ และการศึกษาตามอธั ยาศยั แลว้ ยงั มีบริการอื่น ๆ ดงั ตวั อยา่ ง 1. บริการอินเทอร์เน็ต เพือ่ ศึกษาคน้ ควา้ และเป็นแหล่งเรียนรู้ตลอดชีวติ ของนกั เรียนนกั ศึกษา ผศู้ ึกษาคน้ ควา้ วจิ ยั และประชาชนทวั่ ไป โดยไม่เสียค่าใชจ้ า่ ย 2. บริการวทิ ยานิพนธ์ และรายงานการวจิ ยั ปัจจุบนั สานกั หอสมุดแห่งชาติ ใหบ้ ริการวทิ ยานิพนธ์ต้งั แต่ปี พ.ศ. 2546 - ปี ปัจจุบนั
57 3. บริการโสตทศั นวสั ดุ ใหบ้ ริการเกี่ยวกบั แผนท่ี CD, DVD สารคดี/ การ์ตูนและภาพยนตร์ท้งั ภาษาไทย และภาษาต่างประเทศ แถบบนั ทึกเสียงธรรมะ และนิทานอิสป 4. บริการเลขมาตรฐานสากลประจาหนงั สือ วารสาร 5. บริการขอ้ มลู ทางบรรณานุกรมของหนงั สือ5. ห้องสมุดเฉพาะ หอ้ งสมุดเฉพาะ คือ หอ้ งสมุดซ่ึงรวบรวมหนงั สือในสาขาวชิ าบางสาขาโดยเฉพาะ มกั เป็นส่วนหน่ึงของหน่วยงานราชการ องค์การ บริษทั เอกชน หรือธนาคาร ทาหน้าท่ีจดั หาหนังสือ และให้บริการความรู้ ขอ้ มูล และข่าวสารเฉพาะเร่ืองที่เก่ียวข้องกบั การดาเนินงานของหน่วยงานน้ัน ๆห้องสมุดเฉพาะจะเนน้ การรวบรวมรายงานการคน้ ควา้ วจิ ยั วารสารทางวิชาการ เช่น ห้องสมุด มารวยซ่ึงเป็ นหอ้ งสมุดของตลาดหลกั ทรัพยแ์ ห่งประเทศไทย จดั ต้งั ข้ึนเพื่อเป็ นแหล่งสารสนเทศดา้ นตลาดเงินตลาดทุน และสาขาวชิ าท่ีเกี่ยวขอ้ ง ก่อนจะปรับปรุงรูปลกั ษณ์ใหม่ และเปลี่ยนชื่อเป็ น “หอ้ งสมุดมารวย”ในปี พ.ศ. 2547 เพื่อเป็นเกียรติแด่ ดร.มารวย ผดุงสิทธ์ิ กรรมการผจู้ ดั การตลาดหลกั ทรัพยฯ์ คนที่ 5 ห้องสมุดมารวย ห้องสมุดธนาคารแห่งประเทศไทยภาพจาก http://www.thaigoodview.com ภาพจากhttp://www.bot.or.thเรื่องที่ 3 แหล่งเรียนรู้สาคัญในชุมชน นอกจากแหล่งเรียนรู้ประเภทห้องสมุดตามท่ีกล่าวมาแล้ว ยงั มีแหล่งเรียนรู้ที่สาคญั ในชุมชนอีกจานวนมาก แต่จะขอกล่าวถึงแหล่งเรียนรู้ท่ีผูเ้ รียนควรทราบและศึกษาเพ่ือประกอบการเรียนรู้ดงั ตอ่ ไปน้ี 1. พิพิธภณั ฑ์ 2. ศาสนสถาน 3. อินเทอร์เน็ต
581. พพิ ธิ ภณั ฑ์ พิพิธภณั ฑเ์ ป็นแหล่งเรียนรู้ที่รวบรวม รักษา คน้ ควา้ วจิ ยั และจดั แสดงหลกั ฐานวตั ถุสิ่งของท่ีสมั พนั ธ์กบั มนุษยแ์ ละสิ่งแวดลอ้ ม เป็นบริการการศึกษาท่ีใหค้ วามรู้ และความเพลิดเพลินแก่ประชาชนทวั่ ไป เนน้ การจดั กิจกรรมการศึกษาท่ีเอ้ือให้ประชาชนสามารถเรียนรู้ดว้ ยตวั เองอย่างอิสระเป็ นสาคญัพิพิธภณั ฑ์มีหลากหลายรูปแบบ มีการจดั แบ่งประเภทแตกต่างกนั ไป ซ่ึงกล่าวโดยสรุปไดว้ ่าประเภทของพพิ ธิ ภณั ฑส์ ามารถแบง่ ออกได้ 6 ประเภท ดงั น้ี ก. พิพธิ ภณั ฑส์ ถานประเภททว่ั ไป (Encyclopedia Museum) เป็นสถาบนั ท่ีรวมวชิ าการทุกสาขาเขา้ ดว้ ยกนั โดยจดั เป็นแผนก ๆ ข. พิพธิ ภณั ฑส์ ถานศิลปะ (Museum of Arts) เป็นสถาบนั ที่จดั แสดงงานศิลปะทุกแขนงเช่น พิพิธภณั ฑส์ ถานศิลปะการแสดง หอศิลป์ พิพิธภณั ฑศ์ ิลปะสมยั ใหม่ เป็นตน้ ค. พิพิธภณั ฑส์ ถานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี (Museum of Science and Technology)เป็ นสถาบันท่ีจัดแสดงวิวฒั นาการทางวิทยาศาสตร์ด้านต่าง ๆ เช่น เคร่ืองจักรกล โทรคมนาคมยานอวกาศ และววิ ฒั นาการเก่ียวกบั เคร่ืองมือการเกษตร เป็นตน้ ง. พิพธิ ภณั ฑส์ ถานธรรมชาติวทิ ยา (Natural Science Museum) เป็นสถาบนั ที่จดั แสดงเรื่องราวของธรรมชาติเก่ียวกบั เรื่องของโลก ดิน หิน แร่ สัตว์ พืช รวมท้งั สวนสัตว์ สวนพฤกษชาติวนอุทยาน และพิพิธภณั ฑส์ ัตวน์ ้า และสตั วบ์ กดว้ ยพิพิธภณั ฑส์ ตั วน์ ้าราชมงคลศรีวชิ ยั จงั หวดั ตรัง www.aquariumthailand.com พพิ ธิ ภณั ฑ์สถานแห่งชาตนิ ่าน www.travelthaimagazine.com จ. พพิ ิธภณั ฑส์ ถานประวตั ิศาสตร์ (Historical Museum) เป็นสถาบนั ท่ีจดั แสดงหลกั ฐานทางประวตั ิศาสตร์ แสดงถึงชีวิตความเป็ นอยู่ วฒั นธรรมและประเพณี พิพิธภณั ฑ์ประเภทน้ีอาจแยกเฉพาะเร่ืองก็ได้ เช่น พิพธิ ภณั ฑท์ ี่รวบรวม และจดั แสดงหลกั ฐานทางประวตั ิศาสตร์ ซ่ึงเกี่ยวกบั การเมืองการทหาร เศรษฐกิจ สังคม หรือการแสดงบ้านและเมืองประวตั ิศาสตร์ ท้ังน้ีรวมถึงโบราณสถานอนุสาวรีย์ และสถานที่สาคญั ทางวฒั นธรรม
59 ฉ. พิพธิ ภณั ฑส์ ถานชาติพนั ธุ์วทิ ยา และประเพณีพ้ืนเมือง (Museum of Ethnology) และการจาแนกชาติพนั ธุ์ และอาจจดั เฉพาะเรื่องราวของทอ้ งถิ่นใดทอ้ งถิ่นหน่ึง ซ่ึงเรียกวา่ พิพิธภณั ฑส์ ถานพ้ืนบา้ น และถา้ จดั แสดงกลางแจง้ โดยปลูกโรงเรือน จดั สภาพแวดลอ้ มให้เหมือนสภาพจริง ก็เรียกวา่พพิ ิธภณั ฑส์ ถานกลางแจง้ (Open-air Museum) พพิ ธิ ภัณฑ์พระปกเกล้า ภาพจาก www.kingprajadhipokmuseum.org ภาพจาก www.pamame.com ภาพจาก www.bloggang.com2. ศาสนสถาน วดั โบสถ์ มสั ยดิ เป็นศาสนสถานท่ีเป็นรากฐานของวฒั นธรรมในดา้ นตา่ ง ๆ เป็นศูนยก์ ลางท่ีสาคญั ในการทากิจกรรมทางศาสนาของชุมชน และเป็ นแหล่งเรียนรู้ที่มีค่ามากในทุกดา้ น เช่น การให้การอบรมตามคาส่ังสอนของศาสนา การให้การศึกษาดา้ นศิลปวฒั นธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณีพิธีกรรมต่าง ๆ นบั วา่ เป็ นการให้การศึกษาทางออ้ มแก่ประชาชน เช่น วดั พระเชตุพนวิมล มงั คลารามเป็นแหล่งเรียนรู้ดา้ นการนวดแผนโบราณเพื่อรักษาโรค ตารายาสมุนไพร วดั พระศรีรัตนศาสดาราม เป็ นแหล่งเรียนรู้ดา้ นจิตรกรรมฝาผนงั เร่ือง รามเกียรต์ิ
60วดั พระศรีรัตนศาสดาราม (วดั พระแก้ว) มสั ยดิ กลางปัตตานี ภาพจาก www.bhodhiyalaya.com ภาพจาก travel.sanook.com/gallery โบส์ถ ภาพจาก www.oknation.netกจิ กรรม 1. ใหผ้ เู้ รียนศึกษาคน้ ควา้ เรื่องศาสนสถานเพ่มิ เติมจากอินเทอร์เน็ต 2. ใหผ้ เู้ รียนแต่ละคนไปสารวจวดั โบสถ์ และมสั ยดิ ท่ีอยใู่ นชุมชน ตาบล เขียนประวตั ิความเป็นมา ความสาคญั สิ่งท่ีจะเรียนรู้ไดจ้ ากวดั โบสถ์ และมสั ยดิ จดั ทาเป็นรายงานส่งครู3. อนิ เทอร์เน็ต อนิ เทอร์เน็ต (Internet) คืออะไร อินเทอร์เน็ต เป็นระบบเครือข่ายท่ีเช่ือมโยงทว่ั โลกเขา้ ดว้ ยกนั เหมือนใยแมงมุม หรือworld wide web (www.) จึงเป็ นแหล่งขอ้ มูลขนาดใหญ่ท่ีมีขอ้ มูลทุก ๆ ดา้ น ท้งั ภาพ เสียง ภาพเคล่ือนไหวใหผ้ สู้ นใจเขา้ ไปศึกษาคน้ ควา้ ไดส้ ะดวก รวดเร็ว และง่าย มีคอมพิวเตอร์เป็ นเคร่ืองมือ ผทู้ ่ีใชเ้ ครือข่ายน้ีสามารถส่ือสารถึงกนั ไดห้ ลาย ๆ ทาง เช่น อีเมล์ (E-mail) เวบ็ บอร์ด (Web board) แชทรูม (Chat room)การสืบคน้ ขอ้ มูล และขา่ วสารต่าง ๆ รวมท้งั คดั ลอกแฟ้ มขอ้ มลู และโปรแกรม มาใชไ้ ด้ ความสาคัญของอนิ เทอร์เน็ต หลายประเทศทวั่ โลกกาลงั ใหค้ วามสาคญั กบั เทคโนโลยสี ารสนเทศ (InformationTechnology) หรือเรียกโดยย่อวา่ “ไอที (IT)” ซ่ึงหมายถึงความรู้ในวธิ ีการประมวลผล จดั เก็บ รวบรวมเรียกใช้ และนาเสนอขอ้ มูล อินเทอร์เน็ตเป็ นเคร่ืองมือสาคญั อยา่ งหน่ึงในการประยุกต์ใช้ไอที หากเราจาเป็ นตอ้ งอาศยั ขอ้ มูลข่าวสารในการทางานประจาวนั อินเทอร์เน็ตจะเป็ นช่องทางท่ีทาให้เราเขา้ ถึง
61ขอ้ มูลข่าวสาร หรือเหตุการณ์ความเป็ นไปต่าง ๆ ทว่ั โลกท่ีเกิดข้ึนได้ในเวลาอนั รวดเร็ว ในปัจจุบนัสามารถสืบคน้ ขอ้ มูลไดง้ ่ายกวา่ สื่ออื่น ๆ อินเทอร์เน็ตเป็นแหล่งรวบรวมขอ้ มูลแหล่งใหญ่ท่ีสุดของโลก ประวตั คิ วามเป็ นมาของอนิ เทอร์เน็ต อินเทอร์เน็ตถือกาเนิดข้ึนคร้ังแรก โดยองคก์ รทางทหารของสหรัฐอเมริกา ชื่อวา่ยู.เอส.ดีเฟนซ์ (U.s.Defence Department) เป็ นผูค้ ิดคน้ ระบบข้ึนมา สาหรับประเทศไทยการเชื่อมต่อเข้าสู่อินเทอร์เน็ต มีจุดกาเนิดมาจากเครือข่ายคอมพิวเตอร์ ระหว่างมหาวิทยาลัย หรือท่ีเรียกว่า“แคมปัสเน็ตเวิร์ก” (Campus Network) เครือข่ายดงั กล่าวไดร้ ับการสนบั สนุนจาก “ศูนยเ์ ทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส์ และคอมพิวเตอร์แห่งชาติ” (NECTEC) จนกระทง่ั ในเดือนสิงหาคม ปี พ.ศ. 2535 ไดเ้ ชื่อมเขา้ สู่อินเทอร์เน็ตโดยสมบูรณ์ ถา้ จะกล่าวถึงพฒั นาการประเทศไทย ต้งั แต่ ปี พ.ศ. 2530 ไดเ้ ริ่มมีการติดต่อกบั อินเทอร์เน็ตโดยใช้ E-mail โดยเริ่มท่ี “มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์ วทิ ยาเขตหาดใหญ่” และสถาบนั เทคโนโลยแี ห่งเอเชียเป็นแห่งแรก อนิ เทอร์เน็ตเป็ นแหล่งเรียนรู้สาคัญในโลกปัจจุบนั ท่ีจริงแลว้ อินเทอร์เน็ตเป็นท้งั ช่องทางการเรียนรู้สู่แหล่งเรียนรู้อื่นเองดว้ ย เราสามารถใชช้ ่องทางน้ีทาอะไรไดม้ ากมายโดยที่เราก็คาดไม่ถึง เหตุผลสาคญั ท่ีทาใหอ้ ินเทอร์เน็ตเป็นแหล่งเรียนรู้ท่ีไดร้ ับความนิยมแพร่หลาย คือ 1. การสื่อสารบนอินเทอร์เน็ตไมจ่ ากดั ระบบปฏิบตั ิการของเคร่ืองคอมพวิ เตอร์ 2. อินเทอร์เน็ตไมม่ ีขอ้ จากดั ในเร่ืองของระยะทาง 3. อินเทอร์เน็ตไม่จากดั รูปแบบของขอ้ มูล ความสาคญั ของอนิ เทอร์เน็ต 1. ความสาคญั ของอนิ เทอร์เน็ตกบั งานด้านต่าง ๆ 1.1 ดา้ นการศึกษา 1) สามารถใชแ้ หล่งคน้ ควา้ หาขอ้ มูลทางวชิ าการ ขอ้ มลู ดา้ นการบนั เทิง ดา้ นการแพทย์ และอ่ืนๆ ท่ีน่าสนใจ 2) ระบบเครือขา่ ยอินเทอร์เน็ตจะทาหนา้ ที่เสมือนเป็ นหอ้ งสมุดขนาดใหญ่ 3) ผใู้ ชส้ ามารถใชอ้ ินเทอร์เน็ตติดตอ่ กบั แหล่งเรียนรู้อื่นๆ เพอื่ คน้ หาขอ้ มลู ที่กาลงัศึกษาอยไู่ ด้ ท้งั ที่ขอ้ มูลท่ีเป็นขอ้ ความ เสียง ภาพเคล่ือนไหวต่าง ๆ เป็นตน้ 1.2 ดา้ นธุรกิจและการพาณิชย์ 1) ในการดาเนินงานธุรกิจ สามารถคน้ หาขอ้ มูลต่าง ๆ เพื่อช่วยในการตดั สินใจทางธุรกิจ 2) สามารถซ้ือขายสินคา้ ผา่ นระบบเครือข่ายอินเทอร์เน็ต 3) บริษทั หรือองคก์ รต่าง ๆ ก็สามารถเปิ ดใหบ้ ริการ และสนบั สนุนลูกคา้ ของตนผา่ น
62ระบบเครือข่ายอินเทอร์เน็ตได้ เช่น การให้คาแนะนา สอบถามปัญหาต่าง ๆ ให้แก่ลูกคา้ แจกจ่ายตวัโปรแกรมทดลองใช้ (Shareware) หรือโปรแกรมแจกฟรี (Freeware) เป็นตน้ 1.3 ดา้ นการบนั เทิง 1) การพกั ผอ่ นหยอ่ นใจ สันทนาการ เช่น การคน้ หาวารสารต่าง ๆ ผา่ นระบบเครือข่ายอินเทอร์เน็ต ที่เรียกว่า Magazine Online รวมท้งั หนังสือพิมพ์ และข่าวสารอ่ืน ๆ โดยมีภาพประกอบที่จอคอมพวิ เตอร์เหมือนกบั วารสารตามร้านหนงั สือทวั่ ๆ ไป 2) สามารถฟังวทิ ยผุ า่ นระบบเครือข่ายอินเทอร์เน็ตได้ 3) สามารถดึงขอ้ มูล (Download) ภาพยนตร์ตวั อยา่ ง ท้งั ภาพยนตร์ใหม่ และเก่า 2. ความสาคญั ของการเรียนรู้ทางอนิ เทอร์เน็ต 2.1 การจดั เกบ็ ขอ้ มูลจากอินเทอร์เน็ตไดง้ ่าย และส่ือสารไดร้ วดเร็ว 2.2 ความครบถว้ นของขอ้ มูลจากอินเทอร์เน็ต 2.3 ความรวดเร็วของเครือข่ายอินเทอร์เน็ต 3. การเรียนรู้ผ่านเครือข่ายอนิ เทอร์เน็ตมตี ้นทุนประหยดั กจิ กรรม 1. ใหผ้ เู้ รียนศึกษาคน้ ควา้ เพ่ิมเติมเร่ือง อินเทอร์เน็ต 2. ใหผ้ เู้ รียนบอกถึงความแตกตา่ งระหวา่ งหอ้ งสมุด กบั อินเทอร์เน็ต 3. ใหผ้ เู้ รียนบอกถึงความสาคญั ของอินเทอร์เน็ต วา่ มีความสาคญั กบั ตวั ผเู้ รียนในดา้ นใดบา้ ง และ สามารถนาไปใชป้ ระโยชนส์ าหรับชุมชนของตนเองไดอ้ ยา่ งไร การสืบค้นข้อมูลทางอนิ เทอร์เน็ต ในการสืบค้นหาข้อมูลผ่านเครือข่ายอินเทอร์เน็ต มีเคร่ืองมือท่ีช่วยในการสืบค้นท่ีสะดวกเรียกวา่ โปรแกรมคน้ หา (Search Engine) ซ่ึงโปรแกรมคน้ หาน้ีสามารถใชไ้ ดห้ ลายภาษา เช่น ภาษาไทยภาษาองั กฤษ ภาษาจีน โปรแกรมคน้ หาท่ีเป็นท่ีนิยมท่ีสามารถใชภ้ าษาไทย คือ เวบ็ ไซตก์ เู กิล (Google) ข้นั ตอนในการใช้โปรแกรมค้นหา 1. เปิ ดโปรแกรมอินเทอร์เน็ต (Internet Explorer) 2. พมิ พช์ ่ือเวบ็ ไซต์ www.google.com ลงในช่องแอด็ เดรส (Address) แลว้ กดป่ ุม Goหรือกดเอน็ เทอร์ (Enter) รอจนหนา้ ต่างของเวบ็ ไซตก์ เู กิล Google ข้ึน
633. หนา้ ตา่ งของเวบ็ ไซตก์ เู กิล google มีส่วนประกอบดงั ภาพดา้ นล่าง 4. มีบริการท่ีสามารถเขา้ ถึงไดส้ ะดวกในการคน้ หา 6 รายการ คือ รูปภาพ กลุ่มขา่ ว บล็อกสารบญั เวบ็ Gmail และเพิ่มเติม 5. พมิ พค์ าสาคญั หรือส่ิงที่ตอ้ งการคน้ หาในช่องคน้ หา แลว้ กดป่ ุมคน้ หา โดย google 6. เม่ือกดป่ ุมคน้ หาโดย Google ก็จะข้ึนรายละเอียดของเวบ็ ไซตเ์ ก่ียวขอ้ งกบั คาสาคญัหรือสิ่งท่ีตอ้ งการคน้ หา 7. คลิกขอ้ ความที่ขีดเส้นใตเ้ พือ่ ศึกษารายละเอียด จะมีการเช่ือมโยง (Link) ไปเวบ็ ไซตท์ ่ีตอ้ งการกจิ กรรม ใหผ้ เู้ รียนสืบคน้ ขอ้ มูลทางอินเทอร์เน็ตเก่ียวกบั ศิลปวฒั นธรรมทอ้ งถ่ินที่เป็ นภูมิลาเนาของผเู้ รียนสรุปเป็นรายงานส่งครู พร้อมท้งั เขียนแผนภมู ิเส้นทางการสืบคน้ ขอ้ มลู ดงั กล่าวดว้ ย
64 แบบทดสอบ เร่ือง การใช้แหล่งเรียนรู้ ระดบั มธั ยมศึกษาตอนต้น1. ข้อใดเป็ นแหล่งรวบรวมข้อมูลสารสนเทศ มากทส่ี ุด ก. หอ้ งสมุด ข. อินเทอร์เน็ต ค. สวนสาธารณะ ง. อุทยานแห่งชาติ2. ห้องสมุดประเภทใดทเี่ กบ็ รวบรวมทรัพยากรสารสนเทศทม่ี ีเนือ้ หาเฉพาะวชิ า ก. หอ้ งสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” ข. หอ้ งสมุดโรงเรียนสวนกหุ ลาบวทิ ยาลยั ค. หอ้ งสมุดมารวย ง. หอ้ งสมุดอาเภอ3. แหล่งเรียนรู้ หมายถึงข้อใด ก. สถานท่ีใหค้ วามรู้ตามอธั ยาศยั ข. แหล่งคน้ ควา้ เพอ่ื ประโยชน์ในการพฒั นาตนเอง ค. แหล่งรวบรวมความรู้และขอ้ มูลเฉพาะสาขาวชิ าใดวชิ าหน่ึง ง. แหล่งขอ้ มลู และประสบการณ์ท่ีส่งเสริมใหผ้ เู้ รียนแสวงหาความรู้และเรียนรู้ดว้ ยตนเอง4. ถ้านักศึกษาต้องการรู้เกย่ี วกบั โลกและดวงดาว ควรไปใช้บริการแหล่งเรียนรู้ใด ก. ทอ้ งฟ้ าจาลอง ข. เมืองโบราณ ค. พพิ ธิ ภณั ฑ์ ง. หอ้ งสมุด5. หนังสือประเภทใดทหี่ ้ามยมื ออกนอกห้องสมุด ก. เร่ืองแปล ข. นวนิยาย ค. หนงั สืออา้ งอิง ง. วรรณกรรมสาหรับเด็ก
656. เหตุใดห้องสมุดจึงต้องกาหนดระเบียบและข้อปฏิบตั ิในการเข้าใช้บริการ ก. เพื่ออานวยความสะดวกต่อผใู้ ชบ้ ริการ ข. เพ่ือสนองความตอ้ งการแก่ผใู้ ชบ้ ริการทุกคน ค. เพื่อใหก้ ารบริหารงานหอ้ งสมุดเป็นไปอยา่ งเรียบร้อย ง. เพื่อใหเ้ กิดความเป็นธรรมและความเสมอภาคแก่ผใู้ ชบ้ ริการ7. การจัดทาคู่มอื การใช้ห้องสมุดเพอื่ ให้ข้อมูลเกย่ี วกบั ห้องสมุด เป็ นบริการประเภทใด ก. บริการขา่ วสารขอ้ มลู ข. บริการสอนการใชห้ อ้ งสมุด ค. บริการแนะนาการใชห้ อ้ งสมุด ง. บริการตอบคาถามและช่วยการคน้ ควา้8. ความสาคัญของห้องสมุดข้อใดทช่ี ่วยให้ผ้ใู ช้บริการมจี ิตสานึกทดี่ ีต่อส่วนรวม ก. ช่วยใหร้ ู้จกั แบ่งเวลาในการศึกษาหาความรู้ ข. ช่วยใหม้ ีความรู้เท่าทนั โลกยคุ ใหมต่ ลอดเวลา ค. ช่วยใหม้ ีนิสยั รักการคน้ ควา้ หาความรู้ดว้ ยตนเอง ง. ช่วยใหร้ ะวงั รักษาทรัพยส์ ิน สิ่งของของหอ้ งสมุด9. ห้องสมุดประเภทใดให้บริการทกุ เพศ วยั และความรู้ ก. หอ้ งสมุดเฉพาะ ข. หอ้ งสมุดโรงเรียน ค. หอ้ งสมุดประชาชน ง. หอ้ งสมุดมหาวทิ ยาลยั10. ห้องสมุดมารวยเป็ นห้องสมุดประเภทใด ก. หอ้ งสมุดเฉพาะ ข. หอ้ งสมุดโรงเรียน ค. หอ้ งสมุดประชาชน ง. หอ้ งสมุดมหาวทิ ยาลยั
6611. ข้อใดเป็ นแหล่งเรียนรู้ทท่ี สี่ าคัญในการทากจิ กรรมทางศาสนาและสอนคนให้เป็ นคนดี ก. วดั ข. มสั ยดิ ค. โบสถ์ ง. ถูกทุกขอ้12. ข้อใดเป็ นประโยชน์ของอนิ เทอร์เน็ต ก. สะดวก รวดเร็ว ข. ส่ือสารไดห้ ลายช่องทาง ค. มีภาพน่ิงและภาพเคลื่อนไหว ง. ถูกทุกขอ้13. http://www.nfe.go.th คาว่า th หมายถงึ อะไร ก. ตวั ยอ่ ประเทศ ข. ตวั ยอ่ หน่วยงานตน้ สงั กดั ค. ตวั ยอ่ ของประเภทองคก์ ร ง. ตวั ยอ่ ของผใู้ หบ้ ริการอินเทอร์เน็ต14. กลุ่มคา ทใี่ ช้ในการค้นหาข้อมูลเรียกว่าอะไร ก. Password ข. Keyword ค. word ง. Microsoft Word15. ลงิ ค์ (Link)ในอนิ เทอร์เน็ตหมายถึงอะไร ก. การขาดหายของขอ้ มลู ในเวบ็ เพจ ข. การเชื่อมโยงของขอ้ มูลในเวบ็ เพจ ค. การคน้ หาขอ้ มลู ในเวบ็ เพจ ง. ผดู้ ูแลและผใู้ ชใ้ นเวบ็ เพจแนวคาตอบ ขอ้ 1 ข ขอ้ 2 ค ขอ้ 3 ง ขอ้ 4 ก ขอ้ 5 ค ขอ้ 6 ง ขอ้ 7 ค ขอ้ 8 ง ขอ้ 9 ค ขอ้ 10 ก ขอ้ 11 ง ขอ้ 12 ง ขอ้ 13 ก ขอ้ 14 ข ขอ้ 15 ข
67 บทที่ 3 การจดั การความรู้สาระสาคญั การจดั การความรู้เป็ นเครื่องมือของการพฒั นาคุณภาพของงาน หรือสร้างนวตั กรรมในการทางาน การจดั การความรู้จึงเป็ นการจดั การกบั ความรู้และประสบการณ์ท่ีมีอยูใ่ นตวั คน และความรู้เด่นชดั นามาแบ่งปันให้เกิดประโยชน์ต่อตนเองและองคก์ รดว้ ยการผสมผสานความสามารถของคนเขา้ดว้ ยกนั อยา่ งเหมาะสม มีเป้ าหมายเพ่ือการพฒั นางาน พฒั นาคน และพฒั นาองคก์ รใหเ้ ป็ นองคก์ รแห่งการเรียนรู้ผลการเรียนรู้ทค่ี าดหวงั 1. วเิ คราะห์ผลที่เกิดข้ึนของขอบข่ายความรู้ ตดั สินคุณค่า กาหนดแนวทางพฒั นา 2. เห็นความสัมพนั ธ์ของกระบวนการจดั การความรู้ กบั การนาไปใชใ้ นการ พฒั นาชุมชนปฏิบตั ิการ 3. ปฏิบตั ิตามกระบวนการจดั การความรู้ไดอ้ ยา่ งเป็นระบบหวั ข้อบทเรียน ความหมาย ความสาคญั หลกั การ กระบวนการจดั การความรู้ เร่ืองที่ 1 การรวมกลุ่มเพ่ือตอ่ ยอดความรู้ การฝึกทกั ษะและกระบวนการจดั การความรู้ เรื่องท่ี 2
68 แบบทดสอบเรื่องการจดั การความรู้คาชี้แจง : จงกากบาท X เลอื กข้อทที่ ่านคดิ ว่าถูกต้องทส่ี ุด 1. การจดั การความรู้เรียกส้ัน ๆ วา่ อะไร ก. MK ข. KM ค. LO ง. QA 2. เป้ าหมายของการจดั การความรู้คืออะไร ก. พฒั นาคน ข. พฒั นางาน ค. พฒั นาองคก์ ร ง. ถูกทุกขอ้ 3. ขอ้ ใดถูกตอ้ งมากที่สุด ก. การจดั การความรู้ หากไม่ทา จะไม่รู้ ข. การจดั การความรู้คือการจดั การความรู้ของผเู้ ชี่ยวชาญ ค. การจดั การความรู้ถือเป็นเป้ าหมายของการทางาน ง. การจดั การความรู้คือการจดั การความรู้ท่ีมีในเอกสาร ตารา มาจดั ใหเ้ ป็น ระบบ 4. ข้นั สูงสุดของการเรียนรู้คืออะไร ก. ปัญญา ข. สารสนเทศ ค. ขอ้ มูล ง. ความรู้ 5. ชุมชนนกั ปฏิบตั ิ (Cop) คืออะไร ก. การจดั การความรู้ ข. เป้ าหมายของการจดั การความรู้ ค. วธิ ีการหน่ึงของการจดั การความรู้ ง. แนวปฏิบตั ิของการจดั การความรู้
69 6. รูปแบบการจดั การความรู้ตามโมเดลปลาทู ส่วน “ทอ้ งปลา” หมายถึงอะไร ก. การกาหนดเป้ าหมาย ข. การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ค. การจดั เกบ็ เป็นคลงั ความรู้ ง. ความรู้ที่ชดั แจง้ 7. ผทู้ ี่ทาหนา้ ท่ีกระตุน้ ใหเ้ กิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้คือใคร ก. คุณเอ้ือ ข. คุณอานวย ค. คุณกิจ ง. คุณลิขิต 8. สารสนเทศเพอ่ื เผยแพร่ความรู้ในปัจจุบนั มีอะไรบา้ ง ก. เอกสาร ข. วซี ีดี ค. เวบ็ ไซต์ ง. ถูกทุกขอ้ 9. การจดั การความรู้ดว้ ยตนเองกบั ชุมชนแห่งการเรียนรู้มีความเก่ียวขอ้ งกนั หรือไม่ อยา่ งไร ก. เกี่ยวขอ้ งกนั เพราะการจดั การความรู้ในบุคคลหลาย ๆ คน รวมกนั เป็น ชุมชน เรียกวา่ เป็นชุมนุมแห่งการเรียนรู้ ข. เกี่ยวขอ้ งกนั เพราะการจดั การความรู้ใหก้ บั ตนเองก็เหมือนกบั จดั การความรู้ ใหช้ ุมชนดว้ ย ค. ไมเ่ กี่ยวขอ้ งกนั เพราะจดั การความรู้ดว้ ยตนเองเป็นปัจเจกบุคคล ส่วน ชุมชนแห่งการเรี ยนรู้เป็ นเรื่ องของชุมชน ง. ไมเ่ กี่ยวขอ้ งกนั เพราะชุมชนแห่งการเรียนรู้เป็นการเรียนรู้เฉพาะกลุ่ม 10. ปัจจยั ที่ทาใหก้ ารจดั การความรู้การรวมกลุ่มปฏิบตั ิการประสบผลสาเร็จคืออะไร ก. พฤติกรรมของคนในกลุ่ม ข. ผนู้ ากลุ่ม ค. การนาไปใช้ ง. ถูกทุกขอ้เฉลย 1) ข 2) ง 3) ก 4) ก 5) ค 6) ข 7) ข 8) ง 9) ก 10) ง
70เร่ืองท่ี 1 ความหมาย ความสาคญั หลกั การ กระบวนการจัดการความรู้ การรวมกล่มุ เพอ่ื ต่อยอดความรู้ และการจัดทาสารสนเทศเผยแพร่ความรู้ความหมายของการจัดการความรู้ การจดั การ (Management) หมายถึง กระบวนการในการเขา้ ถึงความรู้และการถ่ายทอดความรู้ที่ตอ้ งดาเนินการร่วมกนั กบั ผูป้ ฏิบตั ิงาน ซ่ึงอาจเร่ิมตน้ จากการบ่งช้ีความรู้ที่ตอ้ งการใช้ การสร้างและแสวงหาความรู้ การประมวลเพ่ือกลนั่ กรองความรู้ การจดั การความรู้ให้เป็ นระบบ การสร้างช่องทางเพ่ือการส่ือสารกบั ผเู้ กี่ยวขอ้ ง การแลกเปล่ียนความรู้ การจดั การสมยั ใหม่ใชก้ ระบวนการทางปัญญาเป็ นสิ่งสาคญั ในการคิด ตดั สินใจ และส่งผลใหเ้ กิดการกระทา การจดั การจึงเนน้ ไปท่ีการปฏิบตั ิ ความรู้ (Knowledge) หมายถึง ความรู้ท่ีควบคู่กบั การปฏิบตั ิ ซ่ึงในการปฏิบตั ิจาเป็ นตอ้ งใชค้ วามรู้ที่หลากหลายสาขาวิชามาเช่ือมโยงบูรณาการเพ่ือการคิดและตดั สินใจและลงมือปฏิบตั ิ จุดกาเนิดของความรู้คือสมองของคน เป็ นความรู้ที่ฝังลึกอยใู่ นสมอง ช้ีแจงออกมาเป็ นถอ้ ยคาหรือตวั อกั ษรไดย้ ากความรู้น้นั เมื่อนาไปใชจ้ ะไม่หมดไป แตจ่ ะยงิ่ เกิดความรู้ เพ่ิมพนู มากข้ึนอยใู่ นสมองของผปู้ ฏิบตั ิ ในยุคแรก ๆ มองว่า ความรู้หรือทุนทางปัญญา มาจากการจดั ระบบและการตีความสารสนเทศ ซ่ึงสารสนเทศก็มาจากการประมวลขอ้ มลู ข้นั ของการเรียนรู้เปรียบดงั ปิ ระมิดตามรูปแบบน้ีความรู้แบ่งได้เป็ น 2 ประเภท คือ 1. ความรู้เด่นชัด (Explicit Knowledge) เป็ นความรู้ที่เป็ นเอกสาร ตารา คู่มือ ปฏิบตั ิงาน สื่อต่าง ๆ กฎเกณฑ์ กติกา ขอ้ ตกลง ตารางการทางาน บนั ทึกจากการทางาน ความรู้เด่นชดั จึงมีช่ือเรียกอีกอยา่ งหน่ึงวา่ “ความรู้ในกระดาษ”
71 2. ความรู้ซ่อนเร้น / ความรู้ฝังลึก (Tacit Knowledge) เป็ นความรู้ที่แฝงอยใู่ นตวั คน พฒั นาเป็ นภูมิปัญญา ฝังอยใู่ นความคิด ความเช่ือ ค่านิยม ท่ีคนไดม้ าจากประสบการณ์ สั่งสมมานาน หรือเป็ นพรสวรรคอ์ นั เป็นความสามารถพิเศษเฉพาะตวั ที่มีมาแต่กาเนิดหรือเรียก อีกอยา่ งหน่ึงวา่ “ความรู้ในคน”แลกเปลี่ยนความรู้กนั ไดย้ าก ไม่สามารถแลกเปลี่ยนมาเป็ นความรู้ที่เปิ ดเผยไดท้ ้งั หมด ตอ้ งเกิดจากการเรียนรู้ร่วมกนั ผา่ นการเป็นชุมชน เช่น การสงั เกต การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหวา่ งการทางาน หากเปรียบความรู้เหมือนภเู ขาน้าแขง็ จะมีลกั ษณะดงั น้ีส่วนของน้าแข็งท่ลี อยพ้นน้า เปรียบเหมือนความรู้ที่เด่นชดั คือความรู้ที่อยใู่ นเอกสาร ตารา ซีดี วดี ีโอหรือส่ืออ่ืน ๆ ท่ีจบั ตอ้ งได้ ความรู้น้ีมีเพยี ง 20 เปอร์เซ็นต์ ส่วนของน้าแข็งท่ีจมอยู่ใต้น้า เปรียบเหมือนความรู้ที่ยงั ฝังลึกอยใู่ นสมองคน มี ความรู้จากสิ่งที่ตนเองไดป้ ฏิบตั ิ ไม่สามารถถ่ายทอดออกมาเป็นตวั หนงั สือให้คนอื่นไดร้ ับรู้ได้ ความรู้ท่ีฝังลึกในตวั คนน้ีมีประมาณ 80 เปอร์เซ็นต์ความรู้ 2 ยคุ ความรู้ยุคท่ี 1 เนน้ ความรู้ในกระดาษ เน้นความรู้ของคนส่วนนอ้ ย ความรู้ที่สร้างข้ึนโดยนกั วิชาการท่ีมีความชานาญเช่ียวชาญเฉพาะด้าน เรามกั เรียกคนเหล่าน้ันว่า “ผูม้ ีปัญญา” ซ่ึงเชื่อว่าคนส่วนใหญ่ไม่มีความรู้ ไม่มีปัญญา ไม่สนใจที่จะใชค้ วามรู้ของคนเหล่าน้นั โลกทศั น์ในยุคที่ 1 เป็ นโลกทศั นท์ ี่คบั แคบ
72 ความรู้ยุคที่ 2 เป็ นความรู้ในคน หรืออยู่ในความสัมพนั ธ์ระหว่างคน เป็ นการ คน้ พบ“ภมู ิปัญญา” ที่อยใู่ นตวั คน ทุกคนมีความรู้เพราะทุกคนทางาน ทุกคนมีสัมพนั ธ์กบั ผอู้ ่ืน จึงยอ่ มมีความรู้ที่ฝังลึกในตวั คนท่ีเกิดจากการทางาน และการมีความสัมพนั ธ์กนั น้นั เรียกว่า “ความรู้อนั เกิดจากประสบการณ์” ซ่ึงความรู้ยคุ ท่ี 2 น้ี มีคุณประโยชน์ 2 ประการ คือ ประการแรก ทาใหเ้ ราเคารพซ่ึงกนั และกนั วา่ ต่างก็มีความรู้ ประการที่ 2 ทาใหห้ น่วยงาน หรือองคก์ รท่ีมีความเชื่อเช่นน้ี สามารถใชศ้ กั ยภาพแฝงของทุกคนในองคก์ รมาสร้างผลงาน สร้างนวตั กรรมใหก้ บั องคก์ ร ทาใหอ้ งคก์ รมีการพฒั นามากข้ึนการจัดการความรู้ การจดั การความรู้ (Knowledge Management) หมายถึง การจดั การกบั ความรู้ และประสบการณ์ที่มีอยู่ในตวั คน และความรู้เด่นชดั นามาแบ่งปันให้เกิดประโยชน์ต่อตนเอง และองค์กร ด้วยการผสมผสานความสามารถของคนเขา้ ดว้ ยกนั อยา่ งเหมาะสม มีเป้ าหมาย เพื่อการพฒั นางาน พฒั นาคน และพฒั นาองคก์ รใหเ้ ป็นองคก์ รแห่งการเรียนรู้ ในปัจจุบนั และในอนาคตโลกจะปรับตวั เขา้ สู่การเป็ นสังคมแห่งการเรียนรู้ ซ่ึงความรู้กลายเป็ นปัจจยั สาคญั ในการพฒั นาคน ทาใหค้ นจาเป็ นตอ้ งสามารถแสวงหาความรู้พฒั นา และสร้างองค์ความรู้อยา่ งต่อเน่ือง เพื่อนาพาตนเองสู่ความสาเร็จ และนาพาประเทศชาติไปสู่การพฒั นา มีความเจริญกา้ วหนา้และสามารถแขง่ ขนั กบั ต่างประเทศได้ คนทุกคนมีการจดั การความรู้ในตนเองแต่ยงั ไม่เป็ นระบบ การจดั การความรู้เกิดข้ึนไดใ้ นครอบครัวท่ีมีการเรียนรู้ตามอธั ยาศยั พ่อแม่สอนลูก ป่ ูยา่ ตายาย ถ่ายทอดความรู้ และภูมิปัญญาใหแ้ ก่ลูกหลานในครอบครัว ทากนั มาหลายชว่ั อายุคน โดยใชว้ ธิ ีธรรมชาติ เช่น พูดคุย สั่งสอน จดจา ไม่มีกระบวนการท่ีเป็ นระบบแต่อยา่ งใด วิธีการดงั กล่าวถือเป็ น การจดั การความรู้รูปแบบหน่ึง แต่อยา่ งไรก็ตาม โลกในยุคปัจจุบนั มีการเปลี่ยนแปลงอยา่ ง รวดเร็วในดา้ นต่าง ๆ การใชว้ ธิ ีการจดั การความรู้แบบธรรมชาติ อาจกา้ วตามโลกไมท่ นั จึงจาเป็นตอ้ งมีกระบวนการที่เป็นระบบ เพ่ือช่วยให้องคก์ รสามารถทาใหบ้ ุคคลไดใ้ ชค้ วามรู้ตามที่ตอ้ งการไดท้ นั เวลา ซ่ึงเป็นกระบวนการพฒั นาคนใหม้ ีศกั ยภาพ โดยการสร้างและใชค้ วามรู้ในการปฏิบตั ิงานให้เกิดผลสัมฤทธ์ิดีข้ึนกว่าเดิม การจดั การความรู้หากไม่ปฏิบตั ิจะไม่เขา้ ใจเรื่องการจดั การความรู้ นน่ั คือ “ไม่ทา ไม่รู้” การจดั การความรู้จึงเป็ นกิจกรรมของนกั ปฏิบตั ิกระบวนการจดั การความรู้จึงมีลกั ษณะเป็ นวงจรเรียนรู้ที่ต่อเน่ืองสม่าเสมอ เป้ าหมายคือการพฒั นางานและพฒั นาคน การจดั การความรู้ท่ีแทจ้ ริงเป็ นการจดั การความรู้โดยกลุ่มผูป้ ฏิบตั ิงานเป็ นการดาเนินกิจกรรมร่วมกนั ในกลุ่มผทู้ างาน เพื่อช่วยกนั ดึง “ความรู้ในคน” และควา้ ความรู้ภายนอกมาใชใ้ นการทางาน ทาใหไ้ ดร้ ับความรู้มากข้ึน ซ่ึงถือเป็นการยกระดบั ความรู้และนาความรู้ท่ีไดร้ ับการยกระดบั ไปใช้ในการทางานเป็ นวงจรต่อเนื่องไม่จบสิ้น การจดั การความรู้จึงตอ้ งร่วมมือกนั ทาหลายคน ความคิดเห็นท่ีแตกต่างในแต่ละบุคคลจะก่อใหเ้ กิดการสร้างสรรคด์ ว้ ยการใชก้ ระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ มีปณิธาน
73มุ่งมน่ั ที่จะทางาน ใหป้ ระสบผลสาเร็จดีข้ึนกวา่ เดิม เม่ือดาเนินการจดั การความรู้แลว้ จะเกิดนวตั กรรมในการทางานนนั่ คือเกิดการต่อยอดความรู้ และมีองคค์ วามรู้เฉพาะเพ่ือใชใ้ นการปฏิบตั ิงานของตนเอง การจดั การความรู้มิใช่การเอาความรู้ที่มีอยู่ในตาราหรือจากผูเ้ ช่ียวชาญมากองรวมกันและจดั หมวดหมู่เผยแพร่ แต่เป็ นการดึงเอาความรู้เฉพาะส่วนที่ใชใ้ นงานมาจดั การให้เกิดประโยชน์กบั ตนเอง กลุ่ม หรือชุมชน การจดั การความรู้เป็ นการเรียนรู้จากการปฏิบตั ิ นาผลจากการปฏิบตั ิมาแลกเปล่ียนเรียนรู้กนัเสริมพลงั ของการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ดว้ ยการช่ืนชม ทาให้เป็ นกระบวนการแห่งความสุข ความภูมิใจ และการเคารพเห็นคุณค่าซ่ึงกนั และกนั ทกั ษะเหล่าน้ีนาไปสู่การสร้างนิสัยคิดบวกทาบวก มองโลกในแง่ดีและสร้างวฒั นธรรมในองคก์ รที่ผคู้ นสัมพนั ธ์กนั ดว้ ยเรื่องราวดี ๆ ดว้ ยการแบ่งปันความรู้ และแลกเปล่ียนความรู้จากประสบการณ์ซ่ึงกนั และกนั โดยท่ีกิจกรรมเหล่าน้ีสอดคลอ้ งแทรกอยใู่ นการทางานประจาทุกเรื่อง ทุกเวลา... ศ.นพ.วจิ ารณ์ พานิชความสาคญั ของการจัดการความรู้ หวั ใจของการจดั การความรู้ คือ การจดั การความรู้ท่ีมีอยใู่ นตวั บุคคล โดยเฉพาะบุคคลที่มีประสบการณ์ในการปฏิบตั ิงานจนงานประสบผลสาเร็จ กระบวนการแลกเปล่ียนเรียนรู้ระหวา่ งคนกบั คนหรือกลุ่มกบั กลุ่ม จะก่อให้เกิดการยกระดบั ความรู้ท่ีส่งผลต่อเป้ าหมายของการทางาน นนั่ คือ เกิดการพฒั นาประสิทธิภาพของงาน คนเกิดการพฒั นา และ ส่งผลต่อเน่ืองไปถึงองคก์ ร เป็ นองค์กรแห่งการเรียนรู้ ผลท่ีเกิดข้ึนกบั การจดั การความรู้ จึงถือว่ามีความสาคญั ต่อการพฒั นาบุคลากรในองค์กร ซ่ึงประโยชนท์ ่ีจะเกิดข้ึนต่อบุคคล กลุ่ม หรือองคก์ ร มีอยา่ งนอ้ ย 3 ประการ คือ 1. ผลสัมฤทธ์ิของงาน หากมีการจดั การความรู้ในตนเอง หรือในหน่วยงาน องคก์ รจะเกิดผลสาเร็จที่รวดเร็วยงิ่ ข้ึน เน่ืองจากความรู้เพ่ือใชใ้ นการพฒั นางานน้นั เป็ นความรู้ที่ไดจ้ ากผทู้ ่ีผา่ นการปฏิบตั ิโดยตรง จึงสามารถนามาใชใ้ นการพฒั นางานไดท้ นั ที และเกิดนวตั กรรมใหม่ในการทางาน ท้งั ผลงานที่เกิดข้ึนใหม่และวฒั นธรรมการทางานร่วมกนั ของคนในองคก์ รท่ีมีความเอ้ืออาทรต่อกนั 2. บุคลากร การจดั การความรู้ในตนเองจะส่งผลให้คนในองคก์ รเกิดการพฒั นา ตนเอง และส่งผลรวมถึงองคก์ ร กระบวนการเรียนรู้จากการแลกเปล่ียนความรู้ร่วมกนั จะทาให้บุคลากรเกิดความมนั่ ใจในตนเอง เกิดความเป็ นชุมชนในหมู่เพื่อนร่วมงาน บุคลากร เป็ นบุคคลเรียนรู้และส่งผลให้องคก์ รเป็นองคก์ รแห่งการเรียนรู้อีกดว้ ย
74 3. ยกระดบั ความรู้ของบุคลากรและองคก์ ร การแลกเปล่ียนเรียนรู้ จะทาให้บุคลากรมีความรู้เพ่ิมข้ึนจากเดิม เห็นแนวทางในการพฒั นางานที่ชดั เจนมากข้ึน และเมื่อนาไปปฏิบตั ิจะทาให้บุคคลและองคก์ รมีองคค์ วามรู้เพื่อใช้ในการปฏิบตั ิงานในเร่ืองท่ีสามารถนาไปปฏิบตั ิได้ มีองค์ความรู้ที่จาเป็ นต่อการใชง้ าน และจดั ระบบใหอ้ ยใู่ นสภาพพร้อมใช้ การที่เรามีการจดั การความรู้ในตวั เอง จะพบวา่ ความรู้ในตวั เราท่ีคิดวา่ เรามีมากแลว้ น้นั จริง ๆแลว้ ยงั นอ้ ยมากเม่ือเทียบกบั บุคคลอื่น และหากเรามีการแบ่งปันแลกเปล่ียนความรู้กบั บุคคลอ่ืน จะพบวา่มีความรู้บางอยา่ งเกิดข้ึนโดยที่เราคาดไม่ถึง และหากเราเห็นแนวทางมีความรู้แลว้ ไม่นาไปปฏิบตั ิ ความรู้น้นั ก็จะไม่มีคุณค่าอะไรเลย หากนาความรู้น้นั ไปแลกเปลี่ยน และนาไปสู่การปฏิบตั ิที่เป็ นวงจรต่อเนื่องไมร่ ู้จบจะเกิดความรู้เพิ่มข้ึนอยา่ งมาก หรือท่ีเรียกวา่ “ยงิ่ ให้ ยง่ิ ได้รับ”หลกั การของการจัดการความรู้ การจดั การความรู้ ไม่มีสูตรสาเร็จในวธิ ีการของการจดั การเพื่อให้บรรลุเป้ าหมาย ในเรื่องใดเร่ืองหน่ึง แต่ข้ึนอยกู่ บั ปณิธานความมุ่งมน่ั ท่ีจะทางานของตน หรือกิจกรรมของกลุ่มตนให้ดีข้ึนกวา่ เดิมแลว้ ใช้วธิ ีการจดั การความรู้เป็ นเครื่องมือหน่ึงในการพฒั นางานหรือสร้างนวตั กรรมในงาน มีหลกั การสาคญั 4 ประการ ดงั น้ี 1. ให้คนหลากหลายทศั นะ หลากหลายวถิ ีชีวิต ทางานร่วมกนั อยา่ งสร้างสรรค์ การจดั การความรู้ท่ีมีพลงั ตอ้ งทาโดยคนท่ีมีพ้ืนฐานแตกต่างกนั มีความเช่ือหรือวิธีคิดแตกต่างกนั (แต่มีจุดรวมพลงัคือ มีเป้ าหมายอยทู่ ี่งานดว้ ยกนั ) ถา้ กลุ่มท่ีดาเนินการจดั การความรู้ประกอบดว้ ยคนที่คิดเหมือน ๆ กนัการจดั การความรู้จะไม่มีพลงั ในการจดั การความรู้ความแตกตา่ งหลากหลายมีคุณค่ามากกวา่ ความเหมือน 2. ร่วมกนั พฒั นาวิธีการทางานในรูปแบบใหม่ ๆ เพ่ือบรรลุประสิทธิภาพและประสิทธผลท่ีกาหนดไว้ ประสิทธิผลประกอบดว้ ยองคป์ ระกอบ 4 ประการ คือ 2.1 การตอบสนองความตอ้ งการ ซ่ึงอาจเป็นความตอ้ งการของตนเอง ผรู้ ับ บริการ ความตอ้ งการของสังคม หรือความตอ้ งการท่ีกาหนดโดยผนู้ าองคก์ ร 2.2 นวตั กรรม ซ่ึงอาจเป็นนวตั กรรมดา้ นผลิตภณั ฑใ์ หม่ ๆ หรือวธิ ีการใหม่ ๆ กไ็ ด้ 2.3 ขีดความสามารถของบุคคล และขององคก์ ร 2.4 ประสิทธิภาพในการทางาน 3. ทดลองและการเรียนรู้ เน่ืองจากกิจกรรมการจดั การความรู้ เป็ นกิจกรรมที่สร้างสรรค์จึงตอ้ งทดลองทาเพียงนอ้ ย ๆ ซ่ึงถา้ ลม้ เหลวก็ก่อผลเสียหายไม่มากนกั ถา้ ไดผ้ ลไม่ดีก็ยกเลิกความคิดน้นัถา้ ไดผ้ ลดีจึงขยายการทดลองคือปฏิบตั ิมากข้ึน จนในที่สุดขยายเป็ นวิธีทางานแบบใหม่ หรือท่ีเรียกวา่ ได้วธิ ีการปฏิบตั ิที่ส่งผลเป็นเลิศ (best practice) ใหมน่ น่ั เอง
75 4. นาเขา้ ความรู้จากภายนอกอยา่ งเหมาะสม โดยตอ้ งถือวา่ ความรู้จากภายนอก ยงั เป็ นความรู้ท่ี “ดิบ” อยตู่ อ้ งเอามาทาให้ “สุก” ใหพ้ ร้อมใชต้ ามสภาพของเรา โดยการเติมความรู้ท่ีมีตามสภาพของเราลงไป จึงจะเกิดความรู้ท่ีเหมาะสมกบั ที่เราตอ้ งการใช้ หลกั การของการจดั การความรู้ จึงมุ่งเนน้ ไปท่ีการจดั การที่มีประสิทธิภาพ เพราะการจดั การความรู้เป็นเครื่องมือระดมความรู้ในคน และความรู้ในกระดาษท้งั ที่เป็นความรู้จากภายนอก และความรู้ของกลุ่มผรู้ ่วมงานเอามาใช้และยกระดบั ความรู้ของบุคคลขอ ผูร้ ่วมงาน และขององค์กรทาให้งานมีคุณภาพสูงข้ึน คนเป็ นบุคคลเรียนรู้และองคก์ รเป็ นองค์กรแห่งการเรียนรู้ การจดั การความรู้จึงเป็ นทกั ษะสิบส่วน เป็นความรู้เชิงทฤษฎีเพียงส่วนเดียว การจดั การความรู้จึงอยใู่ นลกั ษณะ “ไม่ทา - ไม่รู้” กิ จ ก ร ร มกจิ กรรมท่ี 1 ใหอ้ ธิบายความหมายของ “การจดั การความรู้” มาพอสังเขป..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................กจิ กรรมที่ 2 ใหอ้ ธิบายความสาคญั ของ “การจดั การความรู้” มาพอสงั เขป..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
76กจิ กรรมที่ 3 ใหอ้ ธิบายหลกั การของ “การจดั การความรู้” มาพอสังเขป..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................กระบวนการในการจัดการความรู้ การจดั การความรู้น้นั มีหลายรูปแบบ หรือท่ีเรียกกนั วา่ “โมเดล” มีหลากหลาย โมเดล หวั ใจของการจดั การความรู้ คือ การจดั การความรู้ที่อยใู่ นตวั คน ในฐานะผปู้ ฏิบตั ิ และเป็ นผมู้ ีความรู้ การจดั การความรู้ที่ทาให้คนเคารพในศกั ด์ิศรีของคนอื่น การจดั การความรู้นอกจากการจดั การความรู้ในตนเองเพือ่ ใหเ้ กิดการพฒั นางานและพฒั นาตนเองแลว้ ยงั มองรวมถึงการจดั การความรู้ในกลุ่มหรือองคก์ รดว้ ย รูปแบบ การจดั การความรู้จึงอยบู่ นพ้ืนฐานของความเช่ือท่ีวา่ ทุกคนมีความรู้ ปฏิบตั ิในระดบั ความชานาญที่ต่างกนั เคารพความรู้ที่อยใู่ นตวั คน ดร.ประพนธ์ ผาสุกยึด ไดค้ ิดคน้ รูปแบบการจดั การความรู้ไว้ 2 แบบ คือ รูปแบบปลาทูหรือท่ีเรียกวา่ “โมเดลปลาทู” และรูปแบบปลาตะเพียน หรือที่เรียกวา่ “โมเดลปลา ตะเพียน” แสดงให้เห็นถึงรูปแบบการจดั การความรู้ในภาพรวมของการจดั การ ท่ีครอบคลุมท้งั ความรู้ท่ีชดั แจง้ และความรู้ท่ีฝังลึกดงั น้ี โมเดลปลาทู เพื่อใหก้ ารจดั การความรู้ หรือ KM เป็นเร่ืองท่ีเขา้ ใจง่าย จึงกาหนดใหก้ ารจดั การ ความรู้เปรียบเหมือนกบั ปลาทูตวั หน่ึง มีส่ิงที่ตอ้ งดาเนินการจดั การความรู้อยู่ 3 ส่วน โดย กาหนดวา่ ส่วนหวั คือ การกาหนดเป้ าหมายของการจดั การความรู้ท่ีชดั เจน ส่วนตวั ปลา คือ การแลกเปล่ียนความรู้ซ่ึงกนั และกนัและส่วนหางปลา คือ ความรู้ที่ไดร้ ับจากการแลกเปล่ียน เรียนรู้
77รูปแบบการจัดการความรู้ตาม “โมเดลปลาท”ู ส่วนที่ 1 “หวั ปลา” หมายถึง “Knowledge Vision” หรือ KV คือ เป้ าหมายของการจดั การความรู้ผใู้ ชต้ อ้ งรู้วา่ จะจดั การความรู้เพ่ือบรรลุเป้ าหมายอะไร เก่ียวขอ้ งหรือสอดคลอ้ งกบั วสิ ัยทศั น์ พนั ธกิจและยทุ ธศาสตร์ขององคก์ รอยา่ งไร เช่น จดั การความรู้เพื่อเพ่ิมประสิทธิภาพของงานจดั การความรู้เพื่อพฒั นาทกั ษะชีวติ ดา้ นยาเสพติด จดั การความรู้เพ่ือพฒั นาทกั ษะชีวิตดา้ นส่ิงแวดลอ้ ม จดั การความรู้เพื่อพฒั นาทกั ษะชีวิตดา้ นชีวิตและทรัพยส์ ิน จดั การความรู้เพ่ือฟ้ื นฟูขนบธรรมเนียมประเพณีด้งั เดิมของคนในชุมชน เป็นตน้ ส่วนท่ี 2 “ตวั ปลา” หมายถึง “Knowledge Sharing” หรือ KS เป็นการแลกเปลี่ยนเรียนรู้หรือการแบ่งปันความรู้ที่ฝังลึกในตวั คนผปู้ ฏิบตั ิ เป็ นการแลกเปลี่ยนวิธีการทางานที่ประสบผลสาเร็จไม่เนน้ ท่ีปัญหา เคร่ืองมือในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้มีหลากหลายแบบ อาทิ การเล่าเรื่อง การสนทนาเชิงลึก การช่ืนชมหรือการสนทนาในเชิงบวก เพ่ือนช่วย เพ่ือน การทบทวนการปฏิบตั ิงาน การถอดบทเรียน การถอดองคค์ วามรู้ ส่วนท่ี 3 “หางปลา” หมายถึง “Knowledge Assets” หรือ KA เป็ นขุมความรู้ท่ีไดจ้ ากการแลกเปล่ียนเรียนรู้ มีเครื่องมือในการจดั เก็บความรู้ท่ีมีชีวติ ไม่หยุดนิ่ง คือ นอกจากจดั เก็บความรู้แลว้ ยงั ง่ายในการนาความรู้ออกมาใชจ้ ริง ง่ายในการนาความรู้ออกมาต่อยอด และง่ายในการปรับขอ้ มูลไม่ให้ลา้ สมยั ส่วนน้ีจึงไม่ใช่ส่วนท่ีมีหน้าท่ีเก็บขอ้ มูลไวเ้ ฉย ๆ ไม่ใช่ห้องสมุดสาหรับเก็บสะสมขอ้ มูลท่ีนาไปใชจ้ ริงไดย้ าก ดงั น้นั เทคโนโลยกี ารส่ือสารและสารสนเทศ จึงเป็ นเครื่องมือจดั เก็บความรู้อนั ทรงพลงั ยงิ่ ในกระบวนการจดั การความรู้
78ตวั อยา่ งการจดั การความรู้เรื่อง “พฒั นากล่มุ วสิ าหกจิ ชุมชน” ในรูปแบบปลาทูโมเดลปลาตะเพยี น จากโมเดล “ปลาทู” ตวั เดียวมาสู่โมเดล “ปลาตะเพยี น” ท่ีเป็ นฝงู โดยเปรียบ แม่ปลา “ปลาตวัใหญ”่ ไดก้ บั วสิ ัยทศั น์ พนั ธกิจ ขององคก์ รใหญ่ ในขณะที่ปลาตวั เล็ก หลาย ๆ ตวั เปรียบไดก้ บั เป้ าหมายของการจดั การความรู้ที่ตอ้ งไปตอบสนองเป้ าหมายใหญ่ขององคก์ ร จึงเป็นปลาท้งั ฝงู เหมือน “โมบายปลาตะเพยี น” ของเล่นเด็กไทยสมยั โบราณที่ผใู้ หญ่สานเอาไวแ้ ขวนเหนือเปลเด็ก เป็ นฝงู ปลาที่หนั หนา้ ไปในทิศทางเดียวกนั และมีความเพยี รพยายามท่ีจะวา่ ยไปในกระแสน้าที่เปล่ียนแปลงอยตู่ ลอดเวลา
79 ปลาใหญ่ อาจเปรียบเหมือนการพฒั นาอาชีพ ตามแนวทางปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงในชุมชนซ่ึงการพฒั นาอาชีพดงั กล่าวตอ้ งมีการแกป้ ัญหาและพฒั นาร่วมกนั ไปท้งั ระบบ เกิดกลุ่มต่าง ๆ ข้ึนในชุมชน เพื่อการเรียนรู้ร่วมกนั ท้งั การทาบญั ชีครัวเรือน การทาเกษตรอินทรีย์ การทาป๋ ุยหมกั การเล้ียงปลาการเล้ียงกบ การแปรรูปผลิตภณั ฑเ์ พอ่ื ใช้ ในครอบครัวหรือจาหน่ายเพ่ือเพ่มิ รายได้ เป็ นตน้ เหล่าน้ีถือเป็ นปลาตวั เล็ก หากการแกป้ ัญหาท่ีปลาตวั เล็กประสบผลสาเร็จ จะส่งผลให้ปลาตวั ใหญ่หรือเป้ าหมายในระดบั ชุมชนประสบผลสาเร็จดว้ ยเช่นกนั นน่ั คือ ปลาวา่ ยไปขา้ งหนา้ อยา่ งพร้อมเพรียงกนั ท่ีสาคญั ปลาแตล่ ะตวั ไมจ่ าเป็นตอ้ งมีรูปร่างและขนาดเหมือนกนั เพราะการจดั การ ความรู้ของแตล่ ะเรื่อง มีสภาพของความยากง่ายในการแกป้ ัญหาที่แตกต่างกนั รูปแบบของการจดั การความรู้ของแต่ละหน่วยยอ่ ย จึงสามารถสร้างสรรค์ปรับใหเ้ ขา้ กบั แต่ละท่ีไดอ้ ยา่ ง เหมาะสม ปลาบางตวั อาจมีทอ้ งใหญ่เพราะอาจมีส่วนของการแลกเปล่ียนเรียนรู้มาก บางตวั อาจเป็ นปลาที่หางใหญ่เด่นในเรื่องของการจดั ระบบคลงั ความรู้เพ่ือใชใ้ นการปฏิบตั ิมาก แต่ทุกตวั ตอ้ งมีหวั และตาที่มองเห็นเป้ าหมายที่จะไปอยา่ งชดั เจน การจดั การความรู้ไดใ้ หค้ วามสาคญั กบั การเรียนรู้ท่ีเกิดจากการปฏิบตั ิจริง เป็ นการเรียนรู้ในทุกข้นั ตอนของการทางาน เช่น ก่อนเริ่มงานจะตอ้ งมีการศึกษาทาความเขา้ ใจในส่ิงท่ีกาลงั จะทา จะเป็ นการเรียนรู้ดว้ ยตนเองหรืออาศยั ความช่วยเหลือจากเพ่ือนร่วมงาน มีการศึกษาวธิ ีการและเทคนิคต่าง ๆ ท่ีใช้ไดผ้ ล พร้อมท้งั คน้ หาเหตุผลดว้ ยวา่ เป็นเพราะอะไร และจะสามารถนาสิ่งที่ไดเ้ รียนรู้น้นั มาใชง้ านท่ีกาลงัจะทาน้ีไดอ้ ยา่ งไร ในระหวา่ งท่ีทางานอยเู่ ช่นกนั จะตอ้ งมีการทบทวนการทางานอยตู่ ลอดเวลา เรียกไดว้ า่เป็นการเรียนรู้ท่ีไดจ้ ากการทบทวนกิจกรรมยอ่ ยในทุก ๆ ข้นั ตอน หมน่ั ตรวจสอบอยเู่ สมอวา่ จุดมุ่งหมายของงานที่ทาอยนู่ ้ีคืออะไรกาลงั เดินไปถูกทางหรือไม่เพราะเหตุใด ปัญหาคืออะไร จะตอ้ งทาอะไรให้
80แตกต่างไปจากเดิมหรือไม่ และนอกจากน้นั เมื่อเสร็จสิ้นการทางานหรือเม่ือจบโครงการ ก็จะตอ้ งมีการทบทวนส่ิงต่าง ๆ ท่ีไดม้ าแลว้ วา่ มีอะไรบา้ งท่ีทาไดด้ ี มีอะไรบา้ งท่ีตอ้ งปรับปรุงแกไ้ ขหรือรับไวเ้ ป็ นบทเรียน ซ่ึงการเรียนรู้ตามรูปแบบปลาทูน้ีถือเป็ นหวั ใจสาคญั ของกระบวนการเรียนรู้ท่ีเป็ นวงจรอยู่ส่วนกลางของรูปแบบการจดั การความรู้นนั่ เองกระบวนการจัดการความรู้ กระบวนการจดั การความรู้ เป็ นกระบวนการแบบหน่ึงที่จะช่วยใหอ้ งคก์ รเขา้ ถึง ข้นั ตอนท่ีทาใหเ้ กิดการจดั การความรู้ หรือพฒั นาการของความรู้ที่จะเกิดข้ึนภายในองคก์ ร มีข้นั ตอน 7 ข้นั ตอน ดงั น้ี 1. การบง่ ช้ีความรู้ เป็นการพจิ ารณาวา่ เป้ าหมายการทางานของเราคืออะไร และ เพ่ือให้บรรลุเป้ าหมายเราจาตอ้ งรู้อะไร ขณะน้ีเรามีความรู้อะไร อยใู่ นรูปแบบใด อยกู่ บั ใคร 2. การสร้างและแสวงหาความรู้ เป็ นการจดั บรรยากาศและวฒั นธรรมการทางานของคนในองคก์ รเพื่อเอ้ือให้คนมีความกระตือรือร้นในการแลกเปล่ียนความรู้ซ่ึงกนั และกนั ซ่ึง จะก่อให้เกิดการสร้างความรู้ใหม่ เพ่อื นาไปใชใ้ นการพฒั นาอยตู่ ลอดเวลา 3. การจดั การความรู้ใหเ้ ป็ นระบบ เป็ นการจดั ทาสารบญั และจดั เก็บความรู้ประเภท ต่าง ๆเพื่อใหก้ ารเก็บรวบรวมและการคน้ หาความรู้ นามาใชไ้ ดง้ ่ายและรวดเร็ว 4. การประมวลและกลนั่ กรองความรู้ เป็ นการประมวลความรู้ให้อยู่ในรูปเอกสาร หรือรูปแบบอื่น ๆ ท่ีมีมาตรฐาน ปรับปรุงเน้ือหาใหส้ มบรู ณ์ ใชภ้ าษาท่ีเขา้ ใจง่าย และใชไ้ ดง้ ่าย 5. การเขา้ ถึงความรู้ เป็ นการเผยแพร่ความรู้เพ่ือให้ผอู้ ่ืนไดใ้ ชป้ ระโยชน์ เขา้ ถึงความรู้ไดง้ ่ายและสะดวก เช่น ใชเ้ ทคโนโลยี เวบ็ บอร์ด หรือบอร์ดประชาสมั พนั ธ์ เป็นตน้ 6. การแบ่งปันแลกเปล่ียนความรู้ทาไดห้ ลายวิธีการ หากเป็ นความรู้เด่นชดั อาจจดั ทาเป็ นเอกสารฐานความรู้ท่ีใชเ้ ทคโนโลยีสารสนเทศ หากเป็ นความรู้ที่ฝังลึกท่ีอยใู่ นตวั คนอาจจดั ทาเป็ นระบบแลกเปล่ียนความรู้เป็นทีมขา้ มสายงานชุมชนแห่งการเรียนรู้ พี่เล้ียงสอนงาน การสับเปลี่ยนงาน การยืมตวัเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เป็นตน้ 7. การเรียนรู้ การเรียนรู้ของบุคคลจะทาให้เกิดความรู้ใหม่ ๆ ข้ึนมากมาย ซ่ึงจะไปเพ่ิมพนูองคค์ วามรู้ขององคก์ รท่ีมีอยแู่ ลว้ ใหม้ ากข้ึนเร่ือย ๆ ความรู้เหล่าน้ีจะถูกนาไปใชเ้ พ่ือสร้างความรู้ใหม่ ๆเป็นวงจรท่ีไมส่ ิ้นสุด เรียกวา่ เป็น “วงจรแห่งการเรียนรู้”
81ตวั อย่างของกระบวนการจัดการความรู้ “วสิ าหกจิ ชุมชน” บ้านทุ่งรวงทอง 1. การบ่งชี้ความรู้ หมบู่ า้ นทุง่ รวงทองเป็นหมบู่ า้ นหน่ึงที่อยใู่ นอาเภอจุน จงั หวดั พะเยา จากการที่หน่วยงานต่าง ๆไดไ้ ปส่งเสริมใหเ้ กิดกลุ่มต่าง ๆ ข้ึนในชุมชน และเห็นความสาคญั ของการ รวมตวั กนั เพ่ือเก้ือกลู คนในชุมชนใหม้ ีการพ่งึ พาอาศยั ซ่ึงกนั และกนั จึงมีเป้ าหมายจะพฒั นา หมู่บา้ นใหเ้ ป็ นวิสาหกิจชุมชน จึงตอ้ งมีการบง่ ช้ีความรู้ท่ีจาเป็นท่ีจะพฒั นาหมบู่ า้ นใหเ้ ป็ น วสิ าหกิจชุมชน นน่ั คือหาขอ้ มูลชุมชนในประเทศไทยท่ีมีลกั ษณะเป็ นวสิ าหกิจชุมชน และเม่ือศึกษาขอ้ มูลแลว้ ทาให้รู้วา่ ความรู้เร่ืองวสิ าหกิจชุมชนอยู่ท่ีไหนนนั่ คืออยูท่ ่ีเจา้ หน้าท่ีหน่วยงาน ราชการที่มาส่งเสริม และอยู่ในชุมชนที่มีการทาวิสาหกิจชุมชนแล้วประสบผลสาเร็จ 2. การสร้างและแสวงหาความรู้ จากการศึกษาขอ้ มูลแลว้ วา่ หมู่บา้ นที่ทาเร่ืองวิสาหกิจชุมชนประสบผลสาเร็จอย่ทู ี่ไหน ได้ประสานหน่วยงานราชการ และจดั ทาเวทีแลกเปล่ียนเรียนรู้เพื่อเตรียมการในการไปศึกษาดูงาน เมื่อไปศึกษาดูงานไดแ้ ลกเปล่ียนเรียนรู้ ทาใหไ้ ดร้ ับความรู้เพ่ิมมากข้ึน เขา้ ใจรูปแบบกระบวนการของการทาวิสาหกิจชุมชน และแยกกนั เรียนรู้เฉพาะกลุ่ม เพื่อนาความรู้ท่ีไดร้ ับมาปรับใชใ้ นการทาวิสาหกิจชุมชนในหมู่บา้ นของตนเอง เม่ือกลบั มาแลว้ มีการทาเวทีหลายคร้ังท้งั เวทีใหญ่ท่ีคนท้งั หมู่บา้ นและหน่วยงานหลายหน่วยงานมาใหค้ าปรึกษาชุมชนร่วมกนั คิดวางแผน และตดั สินใจ รวมท้งั มีเวทียอ่ ยเฉพาะกลุ่มจากการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ผ่านเวทีชาวบ้านหลายคร้ัง ทาให้ชุมชนเกิดการพฒั นาในหลายด้าน เช่นความสัมพนั ธ์ของคนในชุมชน การมีส่วนร่วม ท้งั ร่วมคิด ร่วมวางแผน ร่วมดาเนินการ ร่วมประเมินผลและร่วมรับผลประโยชนท์ ่ีเกิดข้ึนในชุมชน 3. การจัดการความรู้ให้เป็ นระบบ การทาหมู่บา้ นให้เป็ นวิสาหกิจชุมชนเป็ นความรู้ใหม่ของคนในชุมชนชาวบา้ นไดเ้ รียนรู้ไปพร้อม ๆ กนั มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้กนั เป็ นทางการและไม่เป็ นทางการ โดยมีส่วนราชการและองคก์ รเอกชนตา่ ง ๆ ร่วมกนั หนุนเสริมการทางานอยา่ งบูรณาการ และจากการถอดบทเรียนหลายคร้ัง ชาวบา้ นมีความรู้เพ่ิมมากข้ึน และบนั ทึกความรู้อยา่ งเป็ นระบบนน่ั คือ มีความรู้เฉพาะกลุ่ม ส่วนใหญ่จะบนั ทึกในรูปเอกสารและมีการทาวจิ ยั จากบุคคลภายนอก 4. การประมวลและกลน่ั กรองความรู้ มีการจดั ทาขอ้ มูล ซ่ึงมาจากการถอดบทเรียน และการจดั ทาเป็ นเอกสารเผยแพร่เฉพาะกลุ่มเป็นแหล่งเรียนรู้ใหก้ บั นกั ศึกษา กศน. และนกั เรียนในระบบโรงเรียน รวมท้งั มีการนาขอ้ มูลมาวเิ คราะห์เพ่ือจดั ทาเป็นหลกั สูตรทอ้ งถิ่นของ กศน.อาเภอจุนดว้ ย
82 5. การเข้าถึงความรู้ นอกจากการมีขอ้ มูลในชุมชนแลว้ หน่วยงานต่าง ๆ โดยเฉพาะองคก์ ารบริหารส่วนตาบล ได้จดั ทาขอ้ มูลเพื่อใหค้ นเขา้ ถึงความรู้ไดง้ ่าย ไดน้ าขอ้ มูลใส่ไวใ้ นอินเทอร์เน็ต และ ในแต่ละตาบลจะมีอินเทอร์เน็ตตาบลให้บริการ ทาให้คนภายนอกเขา้ ถึงขอ้ มูลไดง้ ่าย และมี การเขา้ ถึงความรู้จากการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกนั จากการมาศึกษาดูงานของคนภายนอก 6. การแบ่งปันแลกเปลย่ี นความรู้ ในการดาเนินงานกลุ่มชุมชน ไดม้ ีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้กนั ในหลายรูปแบบ ท้งั การไปศึกษาดูงานการศึกษาเป็นการส่วนตวั การรวมกลุ่มในลกั ษณะชุมชนนกั ปฏิบตั ิ (CoP) ท่ีแลกเปล่ียนเรียนรู้ร่วมกนั ท้งัเป็ นทางการและไม่เป็ นทางการทาให้กลุ่มได้รับความรู้มากข้ึน และบางกลุ่มเจอปัญหาอุปสรรคโดยเฉพาะเร่ืองการบริหารจดั การกลุ่มทาใหก้ ลุ่มตอ้ งมาทบทวนร่วมกนั ใหม่ สร้างความเขา้ ใจร่วมกนั และเรียนรู้เรื่องการบริหารจดั การจากกลุ่มอื่นเพ่ิมเติมทาใหก้ ลุ่มสามารถดารงอยไู่ ดโ้ ดยไม่ล่มสลาย 7. การเรียนรู้ กลุ่มไดเ้ รียนรู้หลายอยา่ งจากการดาเนินการวิสาหกิจชุมชน การที่กลุ่มมีการพฒั นาข้ึน นนั่แสดงว่ากลุ่มมีความรู้มากข้ึนจากการลงมือปฏิบตั ิและแลกเปล่ียนเรียนรู้ร่วมกนั การพฒั นานอกจากความรู้ท่ีเพิ่มข้ึน ซ่ึงเป็ นการยกระดบั ความรู้ของคนในชุมชนแลว้ ยงั เป็ นการพฒั นาความคิดของคนในชุมชนดว้ ย ชุมชนมีความคิดที่เปล่ียนไปจากเดิม มีการทากิจกรรม เพ่ือเรียนรู้ร่วมกนั บ่อยข้ึน มีความคิดในการพ่งึ พาตนเอง และเกิดกลุ่มต่าง ๆ ข้ึนในชุมชน โดยการมีส่วนร่วมของคนในชุมชน กิ จ ก ร ร ม ท้ า ย บ ทกจิ กรรมที่ 1 รูปแบบของการจดั การความรู้มีอะไรบา้ ง และมีลกั ษณะอยา่ งไร.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
83กจิ กรรมที่ 2 กระบวนการจดั การความรู้มีกี่ข้นั ตอน อะไรบา้ ง..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................กจิ กรรมท่ี 3 ใหผ้ เู้ รียนยกตวั อยา่ งกลุ่มหรือชุมชนที่มีการจดั การความรู้ประสบผลสาเร็จ และอธิบายดว้ ยวา่สาเร็จอยา่ งไร เพราะอะไร..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................การรวมกล่มุ เพอ่ื การเรียนรู้บุคคลและเครื่องมอื ทเี่ กย่ี วข้องกบั การจัดการความรู้ในการจดั การความรู้ดว้ ยวิธีการรวมกลุ่มปฏิบตั ิการเพ่ือต่อยอดความรู้ การแลกเปล่ียนเรียนรู้เพ่อื ดึงความรู้ท่ีฝังลึกในตวั บุคคลออกมาแลว้ สกดั เป็ นขุมความรู้ หรือองคค์ วามรู้เพื่อใชใ้ นการปฏิบตั ิงานน้นั จะตอ้ งมีบุคคลท่ีส่งเสริมให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ในบรรยากาศของการมีใจในการแบ่งปันความรู้ รวมท้งั ผทู้ ่ีทาหนา้ ท่ีกระตุน้ ใหค้ นอยากที่จะแลกเปลี่ยนเรียนรู้ซ่ึงกนั และกนั บุคคลที่สาคญั และเกี่ยวขอ้ งกบั การจดั การความรู้ มีดงั ตอ่ ไปน้ี “คุณเออื้ ” ช่ือเตม็ คือ “คุณเอ้ือระบบ” เป็ นผนู้ าระดบั สูงขององคก์ รหนา้ ท่ีสาคญั คือ 1) ทาใหก้ ารจดั การความรู้ เป็ นส่วนหน่ึงของการปฏิบตั ิงานตามปกติขององคก์ ร 2) เปิ ดโอกาสให้ทุกคนในองคก์ รเป็ น “ผนู้ า” ในการพฒั นาวธิ ีการทางานที่ตนรับผิดชอบ และนาประสบการณ์มาแลกเปลี่ยนเรียนรู้กบัเพ่ือนร่วมงาน สร้างวฒั นธรรมการเอ้ืออาทรและแบ่งปันความรู้ และ 3) หากุศโลบายทาให้ความสาเร็จของการใชเ้ คร่ืองมือการจดั การความรู้มีการนาไปใชม้ ากข้ึน
84 “คุณอานวย” หรือผอู้ านวยความสะดวกในการจดั การความรู้ เป็ นผกู้ ระตุน้ ส่งเสริมใหเ้ กิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ และอานวยความสะดวกต่อการแลกเปล่ียนเรียนรู้นาคนมาแลกเปลี่ยนประสบการณ์การทางานร่วมกนั ช่วยใหค้ นเหล่าน้นั ส่ือสารกนั ใหเ้ กิดความเขา้ ใจ เห็นความสามารถของกนั และกนั เป็ นผเู้ ชื่อมโยงคนหรือหน่วยงานเขา้ มาหากนั โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ เชื่อมระหวา่ งคนที่มีความรู้หรือประสบการณ์กบั ผตู้ อ้ งการเรียนรู้และนาความรู้น้นั ไปใชป้ ระโยชน์ คุณอานวยตอ้ งมีทกั ษะที่สาคญั คือทกั ษะการสื่อสารกบั คนที่แตกต่างหลากหลาย รวมท้งั ตอ้ งเห็นคุณค่าของความแตกต่างหลากหลายและรู้จกั ประสานความแตกต่าง เหล่าน้นั ให้มีคุณค่าในทางปฏิบตั ิ ผลกั ดนั ใหเ้ กิดการพฒั นางาน และติดตามประเมินผลการดาเนินงานคน้ หาความสาเร็จ หรือการเปลี่ยนแปลงท่ีตอ้ งการ “คุณกจิ ” คือ เจา้ หนา้ ที่ ผปู้ ฏิบตั ิงานคนทางานที่รับผิดชอบงานตามหนา้ ที่ของตนในองคก์ รถือเป็นผจู้ ดั การความรู้ตวั จริงเพราะเป็นผดู้ าเนินกิจกรรมการจดั การความรู้มีประมาณร้อยละ 90 ของท้งั หมดเป็ นผรู้ ่วมกนั กาหนดเป้ าหมายการใช้การจดั การความรู้ของกลุ่มตน เป็ นผคู้ น้ หาและแลกเปล่ียนเรียนรู้ภายในกลุ่ม และดาเนินการเสาะหาและดูดซบั ความรู้จากภายนอกเพือ่ นามาประยกุ ตใ์ ชใ้ หบ้ รรลุเป้ าหมายร่วมที่กาหนดไวเ้ ป็นผดู้ าเนินการจดบนั ทึกและจดั เกบ็ ความรู้ใหห้ มุนเวยี นต่อยอดความรู้ไป “คุณลิขิต” คือ คนที่ทาหนา้ ที่จดบนั ทึกกิจกรรมจดั การความรู้ต่าง ๆ เพ่ือจดั ทาเป็ นคลงั ความรู้ขององคก์ ร ในการจดั การความรู้ที่อย่ใู นคนโดยการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกนั จากการเล่าเร่ืองสู่กนั ฟังบุคคลท่ีส่งเสริมสนบั สนุนให้มีการรวมตวั กนั เพื่อเล่าเร่ืองคือผนู้ าสูงสุด หรือท่ีเรียกวา่ “คุณเอือ้ ” เม่ือรวมตวั กนั แลว้ แตล่ ะคนไดเ้ ล่าเร่ืองท่ีประสบผลสาเร็จจากการปฏิบตั ิของตนเอง ออกมาใหเ้ พื่อนฟัง คนที่เล่าเรื่องแต่ละเร่ืองน้นั เรียกวา่ “คุณกจิ ” และในระหวง่ ท่ีเล่าจะมีการซกั ถามความรู้ เพื่อให้เห็นแนวทางของการปฏิบตั ิ เทคนิค เคล็ดลบั ในการทางานใหป้ ระสบผลสาเร็จ ผูท้ ่ีทาหนา้ ที่เรียกวา่ “คุณอานวย”และในขณะที่เล่าเร่ืองจะมีผคู้ อยจดบนั ทึก โดยเฉพาะเคล็ดลบั วธิ ีการทางานให้ประสบผลสาเร็จ นนั่ คือ“คุณลิขิต” ซ่ึงก็หมายถึงคนท่ีคอยจดบนั ทึกนน่ั เอง เมื่อทุกคนเล่าจบไดฟ้ ังเร่ืองราววิธีการทางานให้ประสบ ผลสาเร็จแลว้ ทุกคนช่วยกนั สรุปความรู้ที่ไดจ้ ากการสรุปน้ี เรียกวา่ “แก่นความรู้” นนั่ เองเครื่องมอื ทเ่ี กยี่ วข้องกบั การจัดการความรู้ การจดั การความรู้ หวั ใจสาคญั คือการจดั การความรู้ท่ีอยใู่ นตวั คน เคร่ืองมือท่ีเกี่ยวขอ้ งกบั การจดั การความรู้เพอ่ื การแลกเปล่ียนเรียนรู้ จึงมีหลากหลายรูปแบบ ดงั น้ี 1. การประชุม (สัมมนา ปฏิบตั ิการ) ท้งั ที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ เป็ นการแลกเปล่ียนเรียนรู้ร่วมกนั หน่วยงานองคก์ รต่าง ๆ มีการใชเ้ ครื่องมือการจดั การความรู้ในรูปแบบน้ีกนั มาก โดยเฉพาะหน่วยงานราชการ
85 2. การไปศึกษาดูงาน นนั่ คือ แลกเปลี่ยนเรียนรู้จากการไปศึกษาดูงาน มีการซักถาม หรือจดั ทาเวทีแสดงความคิดเห็นในระหวา่ งไปศึกษาดูงาน ก็ถือเป็นการแลกเปล่ียนความรู้ร่วมกนั คือ ความรู้ยา้ ยจากคนไปสู่คน 3. การเล่าเรื่อง (storytelling) เป็ นการรวมกลุ่มกนั ของผปู้ ฏิบตั ิงานที่มีลกั ษณะคลา้ ยกนัประมาณ 8 - 10 คน แลกเปลี่ยนเรียนรู้โดยการเล่าเรื่องสู่กนั ฟัง การเล่าเรื่องผฟู้ ัง จะตอ้ งนงั่ ฟังอยา่ งมีสมาธิหรือฟังอยา่ งลึกซ้ึง จะทาให้เขา้ ใจในบริบทหรือสภาพความเป็ นไปของเรื่องที่เล่า เมื่อแต่ละคนเล่าจบจะมีการสกดั ความรู้ที่เป็ นเทคนิค วิธีการท่ีทาให้งานประสบผลสาเร็จออกมา งานท่ีทาจนประสบผลสาเร็จเรียกวา่ best practice หรือการปฏิบตั ิงานท่ีเลิศ ซ่ึงแต่ละคนอาจมีวิธีการท่ีแตกต่างกนั ความรู้ท่ีไดถ้ ือเป็ นการยกระดบั ความรู้ใหก้ บั คนท่ียงั ไม่เคยปฏิบตั ิ และสามารถนาความรู้ที่ไดร้ ับประยกุ ตใ์ ช้เพื่อพฒั นางานของตนเองได้ 4. ชุมชนนกั ปฏิบตั ิ (Community of Practice : CoPs) เป็ นการรวมตวั กนั ของคนท่ีสนใจเร่ืองเดียวกนั รวมตวั กนั เพื่อแลกเปลี่ยนท้งั เป็ นทางการ ผา่ นการส่ือสารหลาย ๆ ช่องทาง อาจรวมตวั กนั ในลกั ษณะของการประชุม สัมมนา และแลกเปลี่ยนความรู้กนั หรือการ รวมตวั ในรูปแบบอื่น เช่น การต้งัเป็ นชมรม หรือใช้เทคโนโลยีในการแลกเปลี่ยนความรู้กนั ในลักษณะของเว็บบล็อก ซ่ึงสามารถแลกเปลี่ยนเรียนรู้กนั ไดท้ ุกที่ ทุกเวลา และประหยดั ค่าใชจ้ ่ายอีกดว้ ย การแลกเปลี่ยนเรียนรู้จะทาให้เกิดการพฒั นาความรู้ และตอ่ ยอดความรู้ 5. การสอนงาน หมายถึง การถ่ายทอดความรู้หรือบอกวิธีการทางาน การช่วยเหลือให้คาแนะนา ใหก้ าลงั ใจแก่เพื่อนร่วมงาน รวมท้งั การสร้างบรรยากาศเพื่อถ่ายทอดและแลกเปล่ียนความรู้จากคนที่รู้มาก ไปสู่คนท่ีรู้นอ้ ยในเรื่องน้นั ๆ 6. เพื่อนช่วยเพื่อน (Peer Assist) หมายถึง การเชิญทีมอ่ืนมาแบ่งปันประสบการณ์ดี ๆ ท่ีเรียกวา่ best practice ให้เรามาแนะนา มาสอน มาบอกต่อ หรือมาเล่าใหเ้ ราฟัง เพ่ือเราจะไดน้ าไปประยกุ ตใ์ ชใ้ นองคก์ รของเราได้ และเปรียบเทียบเป็ นระยะ เพื่อยกระดบั ความรู้และพฒั นางานใหด้ ียง่ิ ข้ึนตอ่ ไป 7. การทบทวนก่อนการปฏิบตั ิงาน (Before Aciton Review : BAR) เป็ นการทบทวนการทางานก่อนการปฏิบตั ิงาน เพื่อดูความพร้อมก่อนเร่ิมการอบรม ให้ความรู้ หรือทากิจกรรมอ่ืน ๆ โดยการเชิญคณะทางานมาประชุมเพ่ือตรวจสอบความพร้อมแต่ละฝ่ ายนาเสนอถึงความพร้อมของตนเองตามบทบาทหนา้ ท่ีท่ีไดร้ ับการทบทวนก่อนการปฏิบตั ิงาน จึงเป็ นการป้ องกนั ความผดิ พลาดท่ีจะเกิดข้ึนก่อนการทางานนน่ั เอง 8. การทบทวนขณะปฏิบตั ิงาน (During Action Review : DAR) เป็นการทบทวนในระหวา่ งที่ทางาน หรือจดั อบรม โดยการสังเกตและนาผลจากการสังเกตมาปรึกษาหารือ และแกป้ ัญหาในขณะทางานร่วมกนั ทาใหล้ ดปัญหาหรืออุปสรรคในระหวา่ งการทางานได้
86 9. การทบทวนหลงั การปฏิบตั ิงาน (After Action Review : AAR) เป็ นการติดตาม ผลหรือทบทวนการทางานของผเู้ ขา้ ร่วมกิจกรรม หรือคณะทางานหลงั เลิกกิจกรรมแลว้ โดยการนง่ั ทบทวนส่ิงท่ีไดป้ ฏิบตั ิไปร่วมกนั ผา่ นการเขียนและการพูด ดว้ ยการตอบคาถามง่าย ๆ วา่ คาดหวงั อะไรจากการทากิจกรรมน้ีไดต้ ามท่ีคาดหวงั หรือไม่ไดเ้ พราะอะไรและจะทาอยา่ งไรต่อไป 10. การจดั ทาดชั นีผรู้ ู้ คือการรวบรวมผทู้ ่ีเชี่ยวชาญเก่งเฉพาะเร่ือง หรือภูมิปัญญามารวบรวมจดั เกบ็ ไวอ้ ยา่ งเป็นระบบ ท้งั รูปแบบท่ีเป็นเอกสาร สื่ออิเลก็ ทรอนิกส์ เพ่ือให้คนไดเ้ ขา้ ถึงแหล่งเรียนรู้ไดง้ ่ายและนาไปสู่กิจกรรมการแลกเปล่ียนรู้ต่อไป เคร่ืองมือในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้น้ีเป็นเพยี งส่วนหน่ึงของเครื่องมืออีกหลายชนิดท่ีนาไปใชใ้ นการจดั การความรู้ เครื่องมือท่ีมีผนู้ ามาใชม้ ากในการแลกเปล่ียนเรียนรู้ในระดบั ตนเองและระดบั กลุ่ม คือการแลกเปลี่ยนเรียนรู้โดยเทคนิคการเล่าเรื่อง การเล่าเรื่องเป็ นการแลกเปลี่ยนเรียนรู้จากวิธีการทางานของคนอ่ืนท่ีประสบผลสาเร็จ หรือที่เรียกวา่ Best practice เป็ นการเรียนรู้ทางลดั นน่ั คือเอาเทคนิควธิ ีการทางานที่คนอ่ืนทาแลว้ ประสบผลสาเร็จมาเป็ นบทเรียน และนาวิธีการน้นั มาประยกุ ตใ์ ชก้ บั ตนเองเกิดวิธีการปฏิบตั ิใหม่ที่ดีข้ึนกวา่ เดิม เป็ นวงจรเร่ือยไปไม่สิ้นสุด การแลกเปล่ียนเรียนรู้จากการเล่าเร่ืองมีลกั ษณะ ดงั น้ี การเล่าเร่ือง การเล่าเร่ือง หรือ Storytelling เป็นเคร่ืองมืออยา่ งง่ายในการจดั การความรู้ ซ่ึงมีวิธีการไม่ยุง่ ยากซับซ้อน สามารถใช้ไดก้ บั ทุกกลุ่มเป้ าหมายเป็ นการเล่าประสบการณ์ในการทางานของแต่ละคนว่ามีวธิ ีการทาอยา่ งไรจึงจะประสบผลสาเร็จกจิ กรรมเล่าเร่ือง ต้องทาอะไรบ้าง กิจกรรมจดั การความรู้ โดยใชเ้ ทคนิคการเล่าเรื่อง ประกอบดว้ ยกิจกรรมต่าง ๆ ดงั น้ี 1. ใหค้ ุณกิจ (สมาชิกทุกคน) เขียนเรื่องเล่าประสบการณ์ความสาเร็จในการทางาน ของตนเองเพือ่ ใหค้ วามรู้ฝังลึกในตวั (Tacit Knowledge) ปรากฏออกมาเป็นความรู้ชดั แจง้ (Expicit Knowledge) 2. เล่าเรื่องความสาเร็จของตนเอง ใหส้ มาชิกในกลุ่มยอ่ ยฟัง 3. คุณกิจ (สมาชิก) ในกลุ่มช่วยกนั สกดั ขมุ ความรู้จากเรื่องเล่า เขียนบนกระดาษฟลิปชาร์ต 4. ช่วยกนั สรุปขุมความรู้ที่สกดั ไดจ้ ากเรื่อง ซ่ึงมีจานวนหลายขอ้ ให้กลายเป็ นแก่น ความรู้ซ่ึงเป็นหวั ใจท่ีทาใหง้ านประสบผลสาเร็จ 5. ใหแ้ ตล่ ะกลุ่ม คดั เลือกเรื่องเล่าที่ดีที่สุด เพื่อนาเสนอในท่ีประชุมใหญ่ 6. รวมเร่ืองเล่าของทุกคน จดั ทาเป็ นเอกสารคลงั ความรู้ขององคก์ ร หรือเผยแพร่ผา่ นทางเวบ็ ไซต์ เพอ่ื แบ่งปันแลกเปลี่ยนความรู้ และนามาใชป้ ระโยชน์ในการทางาน
87 ตวั อย่างเร่ืองเล่า “ประสบการณ์ความสาเร็จ “...แซน อกี แล้ว ! ทาไม เธอถึงเกเรอย่างนี้ น่ีเป็ นคร้ังท่ีเท่าไหร่ล่ะ ทีช่ อบรังแกเด็ก ครูเออื มระอาเธอเหลอื เกนิ ” เสียงครูเวรประจาวนั เป็ นสุภาพสตรีวยั กลางคน กล่าวตาหนิ ด.ช.แซน ผกู้ าพร้าพ่อแม่ ต่อหนา้เพือ่ น ๆ ที่หนา้ เสาธง จากน้นั กห็ นั มาใส่อารมณ์กบั ขา้ พเจา้ ท่ียนื ดูอยขู่ า้ ง ๆ “ครูสมชาย ช่วยจดั การใหพ้ ท่ี ีเถอะ พ่ไี มร่ ู้จะทาอยา่ งไรกบั เดก็ เกเรคนน้ีแลว้ ” ขา้ พเจา้ ตอบรับไปส้ัน ๆ ดว้ ยคาวา่ “ครับ” พร้อมกบั ความรู้หลายอยา่ งท่ีอดั แน่นอยใู่ นใจท่ียากจะอธิบาย ขา้ พเจา้ ไปหาแซน ซ่ึงอาศยั อยกู่ บั ยายในเยน็ วนั หน่ึง พร้อมของฝากเล็ก ๆ นอ้ ย ๆ พดู คุย สาระทุกข์สุขดิบแบบคนคุน้ เคยกนั ตามประสาครูบา้ นนอก ทาให้ทราบขอ้ มูลเชิงลึกวา่ พ่อ และแม่ของแซนเสียชีวิตดว้ ยโรคภูมิคุม้ กนั บกพร่อง และตอนที่ยงั มีชีวิตอยูก่ ็มกั ทะเลาะตบตีกนั ให้ลูกเห็นเป็ นประจาขา้ พเจา้ กลบั บา้ นพร้อมโจทยข์ อ้ ใหญ่ รุ่งข้ึน ขา้ พเจา้ เรียกแซนมาคุย ชวนให้มาช่วยทางานในวนั เสาร์อาทิตย์ เพื่อหารายไดเ้ สริม เช่นปลูกผกั สวนครัว เพาะชากลา้ ไม้ ซ่ึงขา้ พเจา้ เป็นผรู้ ับซ้ือเอง จากวนั น้นั วนั ท่ีแซนเรียนอยชู่ ้นั ม.1 มีพฤติกรรมคือ...เกเร...ไมต่ ้งั ใจเรียน.... จนถึงวนั ที่ 23 มีนาคม 2551 แซนจบช้นั ม.3 ดว้ ยเกรดเฉล่ีย 3.68 สอบเขา้ เรียนต่อช้นั ม.4 โรงเรียนมธั ยมประจาอาเภอ ในโปรแกรมวทิ ย์ - คณิตได้ มีรายไดส้ ะสมเป็ นตวั เลขเงินในบญั ชีธนาคารจากการหารายไดพ้ ิเศษระหวา่ งเรียน เป็นจานวนเงินหม่ืนกวา่ บาท หลงั เสร็จพธิ ีรับประกาศนียบตั ร ช้นั ม.3 แซนมากราบท่ีตกั ของขา้ พเจา้ พร้อมพดู ดว้ ยน้าเสียงที่ส่ันเครือและน้าตาของความปล้ืมปิ ติวา่ ... “ครูครับ ! ถา้ ไม่มีครูผมคงไมม่ ีวนั น้ีครับ” น้าตาของขา้ พเจา้ ไหลซึมโดยไมร่ ู้ตวั ตบไหล่แซนแรง ๆ กอดซ้าอีกทีหน่ึง เหมือนกอดลูกชาย ดีใจดว้ ยจริง ๆ วะ่ สู้ตอ่ ไปนะ...นะ...แซน...ชุมชนนักปฏบิ ตั ิหรือชุมชนแห่งการเรียนรู้ (CoPs) ในชุมชนมีปัญหาซบั ซ้อนท่ีคนในชุมชนตอ้ งร่วมกนั แกไ้ ข การจดั การความรู้จึงเป็ นเร่ืองท่ีทุกคนตอ้ งใหค้ วามร่วมมือ และใหข้ อ้ เสนอแนะในเชิงสร้างสรรค์ การรวมกลุ่มเพื่อแกป้ ัญหา หรือร่วมมือกนั พฒั นาโดยการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกนั เรียกวา่ “ชุมชนนกั ปฏิบตั ิ” บุคคลในกลุ่มจึงตอ้ งมีเจตคติที่ดี
88ในการแบง่ ปันความรู้ นาความรู้ท่ีมีอยมู่ าพฒั นากลุ่มจากการลงมือปฏิบตั ิ และเคารพในความคิดเห็นของผอู้ ่ืนชุมชนนักปฏบิ ตั ิคืออะไร ชุมชนนกั ปฏิบตั ิ คือ คนกลุ่มเล็ก ๆ ซ่ึงทางานดว้ ยกนั มาระยะหน่ึงมีเป้ าหมายร่วมกนั และตอ้ งการท่ีจะแบ่งปันแลกเปลี่ยนความรู้ประสบการณ์จากการทางานร่วมกนั กลุ่มดงั กล่าวมกั จะไม่ไดเ้ กิดจากการจดั ต้งั โดยองคก์ ร หรือชุมชนเป็ นกลุ่มที่เกิดจากความตอ้ งการแกป้ ัญหา พฒั นาตนเองเป็ นความพยายามท่ีจะทาใหค้ วามฝันของตนเองบรรลุผลสาเร็จ กลุ่มที่เกิดข้ึนไม่มีอานาจใด ๆ ไม่มีการกาหนดไว้ในแผนภูมิโครงสร้างองคก์ ร ชุมชน เป้ าหมายของการเรียนรู้ของคนมีหลายอยา่ ง ดงั น้นั ชุมชนนกั ปฏิบตั ิจึงมิไดม้ ีเพียงกลุ่มเดียว แต่เกิดข้ึนเป็ นจานวนมาก ท้งั น้ีอยทู่ ี่ประเด็นเน้ือหาท่ีตอ้ งการจะเรียนรู้ร่วมกนันนั่ เอง และคนคนหน่ึงอาจจะเป็นสมาชิกในหลายชุมชนก็ได้ชุมชนนักปฏบิ ตั มิ คี วามสาคญั อย่างไร ชุมชนนกั ปฏิบตั ิเกิดจากกลุ่มคนท่ีมีเครือข่ายความสัมพนั ธ์ท่ีไม่เป็ นทางการมารวมตวั กนั เกิดจากความใกลช้ ิด ความพอใจจากการมีปฏิสัมพนั ธ์ร่วมกนั การรวมตวั กนั ในลกั ษณะท่ีไม่เป็ นทางการจะเอ้ือต่อการเรียนรู้ และการสร้างความรู้ใหม่ ๆ มากกวา่ การรวมตวั กนั อยา่ ง เป็ นทางการ มีจุดเนน้ คือตอ้ งการเรียนรู้ร่วมกนั จากประสบการณ์การทางานเป็ นหลกั การทางานในเชิงปฏิบตั ิ หรือจากปัญหาในชีวติ ประจาวนั หรือเรียนรู้เครื่องมือใหม่ ๆ เพื่อนามา ใชใ้ นการพฒั นางาน หรือวธิ ีการทางานท่ีไดผ้ ลและไม่ไดผ้ ลการมีปฏิสมั พนั ธ์ระหวา่ งบุคคล ทาใหเ้ กิดการถ่ายทอดแลกเปล่ียนความรู้ฝังลึก สร้างความรู้และความเขา้ ใจไดม้ ากกวา่ การเรียนรู้จากหนงั สือ หรือการฝึกอบรมตามปกติ เครือขา่ ยที่ไมเ่ ป็ นทางการในเวทีชุมชนนกั ปฏิบตั ิซ่ึงมีสมาชิกจากต่างหน่วยงาน ต่างชุมชน จะช่วยใหอ้ งคก์ รหรือชุมชนประสบความสาเร็จไดด้ ีกวา่ การสื่อสารตามโครงการที่เป็นทางการชุมชนนักปฏิบตั เิ กดิ ขนึ้ ได้อย่างไร การรวมกลุ่มปฏิบตั ิการ หรือการก่อตวั ข้ึนเป็ นชุมชนนกั ปฏิบตั ิไดล้ ว้ นเป็ นเร่ืองท่ีเกี่ยวกบั คน คนตอ้ งมี 3 สิ่งต่อไปน้ีเป็นเบ้ืองตน้ คือ 1. ตอ้ งมีเวลา คือ เวลาท่ีจะมาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ มาร่วมคิด ร่วมทา ร่วมแกป้ ัญหา ช่วยกนัพฒั นางาน หรือสร้างสรรคส์ ่ิงใหม่ ๆ ใหเ้ กิดข้ึน หากคนท่ีมารวมกลุ่มไม่มีเวลาหรือไม่จดั สรรเวลาไวเ้ พ่ือการน้ี กไ็ มม่ ีทางที่จะรวมกลุ่มปฏิบตั ิการได้ 2. ตอ้ งมีเวทีหรือพ้นื ท่ี การมีเวทีหรือพ้ืนที่คือการจดั หาหรือกาหนดสถานท่ีที่จะใชใ้ นการพบกลุ่มการชุมชน พบปะพูดคุยสนทนาแลกเปลี่ยนความคิด แลกเปล่ียนประสบการณ์ตามท่ีกลุ่มไดช้ ่วยกนักาหนดข้ึน เวทีดงั กล่าวน้ีอาจมีหลายรูปแบบ เช่น การจดั ประชุม การจดั สัมมนา การจดั เวทีประชาคมเวทีขา้ งบา้ น การจดั เป็นมุมกาแฟ มุมอา่ นหนงั สือ เป็นตน้
89 การจดั ใหม้ ีเวทีหรือพ้ืนที่ดงั กล่าว เป็ นการทาให้คนไดม้ ีโอกาสแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในบรรยากาศสบาย ๆ เปิ ดโอกาสให้คนท่ีสนใจเร่ืองคลา้ ย ๆ กนั หรือคนท่ีทางานดา้ นเดียวกนั มีโอกาสจบั กลุ่มปรึกษาหารือกนั ไดโ้ ดยสะดวก ตามความสมคั รใจในภาษาองั กฤษเรียกการ ชุมนุมลกั ษณะน้ีวา่ “Communityof Practices” หรือเรียกยอ่ วา่ CoPs ในภาษาไทยเรียก “ชุมชนนกั ปฏิบตั ิ” ชุมชนนกั ปฏิบตั ิเป็ นคาที่ใชก้ นั โดยทวั่ ไป และมีคาอ่ืน ๆ ท่ีมีความหมายเดียวกนั น้ี เช่น ชุมชนแห่งการเรียนรู้ ชุมชนปฏิบตั ิการ หรือเรียกคายอ่ ในภาษาองั กฤษวา่ CoPs กเ็ ป็นท่ีเขา้ ใจกนั 3. ตอ้ งมีไมตรี คนตอ้ งมีไมตรีต่อกนั เม่ือมาพบปะกนั การมีไมตรีเป็ นเรื่องของใจ การมีน้าใจต่อกนั มีใจให้กนั และกนั เป็ นใจที่เปิ ดกวา้ งรับฟังความคิดเห็นของผอู้ ื่น พร้อมรับส่ิงใหม่ ๆ ไม่ติดยึดอยู่กบั สิ่งเดิม ๆ มีความเอ้ืออาทร พร้อมท่ีจะช่วยเหลือเก้ือกลู ซ่ึงกนั และกนั การรวมกลุ่มปฏิบตั ิการ จะดาเนินไปไดด้ ว้ ยดี บรรลุตามเป้ าหมายที่ต้งั ไวจ้ ะตอ้ งมีเวลา เวทีไมตรี เป็ นองคป์ ระกอบที่ช่วยสร้างบรรยากาศที่เปิ ดกวา้ ง และเอ้ืออานวยต่อการแสดงความคิดเห็นท่ีหลากหลายในกลุ่ม จะทาใหไ้ ดม้ ุมมองท่ีกวา้ งขวางยงิ่ ข้ึนรูปแบบของเวทชี ุมชนนักปฏิบตั ิ การแลกเปล่ียนเรียนรู้ผา่ นเวทีชุมชนนกั ปฏิบตั ิมีหลากหลายรูปแบบ เช่น การมารวม กลุ่มกนั เพ่ือแลกเปลี่ยนความรู้ระหวา่ งกนั ในรูปแบบต่าง ๆ เช่น การประชุม การสัมมนา การจดั เวทีประชาคม เวทีขา้ งบา้ น การจดั เป็ นมุมกาแฟ มุมอ่านหนงั สือ แต่ในปัจจุบนั มีการใชเ้ ทคโนโลยีมาใชใ้ นการส่ือสาร ทาให้เกิดการแลกเปล่ียนเรียนรู้ร่วมกนั ผ่านทางอินเทอร์เน็ต ดงั น้ันรูปแบบของการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ท่ีเรียกวา่ “เวทีชุมชนนกั ปฏิบตั ิ” จึงมี 2 รูปแบบ ดงั น้ี 1. เวทีจริง เป็ นการรวมตวั กนั เป็ นกลุ่มหรือชุมชน และมาแลกเปล่ียนเรียนรู้ร่วมกนั ดว้ ยการเห็นหนา้ กนั พดู คุยแลกเปลี่ยนความคิดเห็นท้งั แบบเป็นทางการและไม่เป็ นทางการ แต่การแลกเปลี่ยนในลกั ษณะน้ีจะมีขอ้ จากดั ในเรื่องคา่ ใชจ้ า่ ยในการเดินทางมาพบกนั แต่สามารถแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกนั ได้ในเชิงลึก
90 2. เวทีเสมือน เป็ นการรวมตวั กนั เช่ือมเป็ นเครือข่าย เพ่ือแลกเปล่ียนเรียนรู้ร่วมกนั ผา่ นทางอินเทอร์เน็ต ซ่ึงในปัจจุบนั มีการใชอ้ ินเทอร์เน็ตในการสื่อสารหรือคน้ ควา้ หาขอ้ มูลกนั อยา่ งแพร่หลายท้งัในประเทศและต่างประเทศ การแลกเปล่ียนเรียนรู้ในลกั ษณะน้ีเป็ นการแลกเปลี่ยนเรียนรู้แบบไม่เป็ นทางการ มีปฏิสัมพนั ธ์กนั ผา่ นทางออนไลน์ จะเห็นหนา้ กนั หรือไม่เห็นหนา้ กนั ก็ได้ และจะมีความรู้สึกเหมือนอยใู่ กลก้ นั จึงเรียกวา่ “เวทีเสมือน” นน่ั คือ เสมือนอยใู่ กลก้ นั นน่ั เอง การแลกเปลี่ยนเรียนรู้จะใช้วิธีการบนั ทึกผ่านเว็บบล็อก ซ่ึงเหมือนสมุดบนั ทึกเล่มหน่ึงที่อยูใ่ นอินเทอร์เน็ต สามารถบนั ทึกเพ่ือแลกเปลี่ยนเรียนรู้และส่งขอ้ มูลหากนั ไดท้ ุกท่ีทุกเวลา และประหยดั ค่าใชจ้ ่ายเน่ืองจากไม่ตอ้ งเดินทางมาพบกนัชุมชนแห่งการเรียนรู้ ชุมชนแห่งการเรียนรู้ คือ การที่คนในชุมชนเขา้ ร่วมในกระบวนการเรียนรู้ พร้อมที่จะเป็ นผใู้ ห้ความรู้และรับความรู้จากการแบ่งปันความรู้ท้งั ในตนเองและความรู้ในเอกสารใหแ้ ก่กนั และกนั ชุมชนแห่งการเรียนรู้จึงมีท้งั ระบบบุคคลและระดบั กลุ่ม เชื่อมโยงกนั เป็นเครือข่ายเพ่ือเรียนรู้ร่วมกนั การส่งเสริมให้ชุมชนเป็ นชุมชนแห่งการเรียนรู้จึงตอ้ งเริ่มท่ีตวั บุคคล เริ่มตน้ จากการทาความเขา้ ใจ สร้างความตระหนกั ใหก้ บั คนในชุมชนเป็นบุคคลแห่งการเรียนรู้ เห็นความสาคญั ของการมีนิสัยใฝ่เรียนรู้ ส่งเสริมให้เกิดการเรียนรู้จากกิจกรรมท่ีรัฐบาลหรือองค์กร ชุมชนจดั ให้จากการพบปะพูดคุยแลกเปล่ียนเรียนรู้ร่วมกนั อยา่ งสม่าเสมอ จนเกิดเป็ นความเคยชินและเห็นประโยชน์จากความรู้ที่ไดร้ ับเพิม่ ข้ึน
91 การสร้างนิสัยใฝ่ เรียนรู้ของบุคคล คือ การให้ประชาชนในชุมชนไดร้ ับบริการต่าง ๆ ท่ีสนใจอยา่ งต่อเน่ืองสม่าเสมอ กระตุน้ ให้เกิดความอยากรู้อยากเห็นเป็ นอนั ดบั แรก เกิดความ ตระหนกั ถึงความสาคญั ของการศึกษาหาความรู้ เกิดการเรียนรู้อยา่ งต่อเนื่อง เป็ นผนู้ าในการพฒั นาดา้ นต่าง ๆ ท้งั การเรียนรู้จากหนงั สือ เรียนรู้เพ่อื พฒั นาอาชีพและการพฒั นาคุณภาพชีวติ ดงั น้นั บุคคลถือเป็ นส่วนหน่ึงของชุมชนหรือสังคม การส่งเสริมให้บุคคลเป็ นผใู้ ฝ่ เรียนรู้ ยอ่ มส่งผลใหช้ ุมชนเป็ นชุมชนแห่งการเรียนรู้ดว้ ย การส่งเสริมใหช้ ุมชนมีส่วนร่วมในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกนั อยา่ งสม่าเสมอ ท้งั เป็ นทางการและไม่เป็ นทางการ จะทาให้เกิดการหมุนเกลียวของความรู้ หากบุคคลในชุมชนเกิดความคุน้ เคยและเห็นความสาคญั ของการเรียนรู้อยูเ่ สมอ จะเป็ นกา้ วต่อไปของการพฒั นาชุมชนและสังคมใหเ้ ป็นสงั คมแห่งการเรียนรู้ตวั ชี้วดั ระดบั กลุ่ม 1. มีเวทีชุมชนแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในหลายประเดน็ 2. มีกลุ่ม องคก์ ร เครือข่ายที่มีการเรียนรู้ร่วมกนั อยา่ งต่อเนื่อง 3. มีชุดความรู้ องคค์ วามรู้ ภูมิปัญญา ท่ีปรากฏเด่นชดั และเป็ นประสบการณ์เรียนรู้ของชุมชนถูกบนั ทึกและจดั เกบ็ ไวใ้ นรูปแบบตา่ ง ๆการพฒั นาขอบข่ายความรู้ของกล่มุ ขอบข่ายความรู้จะกวา้ งขวางเพียงใดข้ึนอยกู่ บั เป้ าหมายและประโยชน์ของความรู้ท่ีกลุ่มตอ้ งการในกลุ่มพฒั นาอาชีพตา่ ง ๆ ในชุมชนน้นั เป้ าหมายของการจดั ต้งั กลุ่มก็เพื่อสร้างงานสร้างอาชีพให้กบั คนในชุมชน เพ่ิมรายได้ ลดรายจ่าย ลดปัญหาการวา่ งงาน และสร้างความสามคั คีในชุมชน แต่กลุ่มอาชีพท่ีดาเนินการอยไู่ ดใ้ นปัจจุบนั มีปัจจยั หลายอยา่ งที่ส่งผลใหก้ ลุ่มเขม้ แขง็ ยงั่ ยนื และกลุ่มล่มสลายไม่สามารถดาเนินการต่อไปได้ กลุ่มท่ีดาเนินการอยู่ไดถ้ ือวา่ กลุ่มมีการจดั ความรู้ในกลุ่มไดเ้ ป็ นอย่างดี ความรู้ท่ีเกี่ยวขอ้ งในการพฒั นากลุ่มน้นั มีขอบข่ายความรู้ที่จาเป็ นและสาคญั ต่อการพฒั นากลุ่ม ซ่ึงนาเสนอไวพ้ อสังเขป ดงั น้ี
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
