ศิลปศึกษา ทช21003

93 1.5. โขนฉาก เปน รปู แบบโขนทีพ่ ฒั นาเปนลําดบั สุดทาย กลา วคอื เปนการแสดงในโรง มกี ารจดั ทําฉาก เปล่ยี นไปตามเรอ่ื งราวทกี่ าํ ลังแสดง ดําเนนิ เร่ืองดว ยการพากย เจรจา และขบั รอง รา ยรําประกอบคาํ รองมรี ะบํา ฟอ นประกอบ 2. ละคร คอื การแสดงท่ีเลน เปน เรอื่ งราว มงุ หมายกอใหเกดิ ความบนั เทงิ ใจ สนกุ สนานเพลดิ เพลนิ หรอื เรา อารมณ ความรูสึกของผดู ู ตามเรอ่ื งราวนนั้ ๆ ขณะเดยี วกันผดู กู จ็ ะไดแ นวคดิคตธิ รรมและปรัชญา จากการละครน้ัน ประเภทของละครไทย ละครไทยเปน ละครท่ีมพี ฒั นาการมาเปนลําดบั ต้งั แตสมยั กรุงศรีอยุธยาจนถึงปจ จุบันดงั น้นั ละครไทยจงึ มรี ปู แบบตาง ๆ ซ่งึ แบงออกเปน ประเภทใหญ ได ประเภทดงั ตอไปนี้ ละครรํา ละครรอ ง ละครพูด ละครราํ เปนศลิ ปะการแสดงของไทยท่ีประกอบดว ยทา ราํ ดนตรบี รรเลง และบทขับรอ งดําเนนิ เรื่อง มีผูแสดงเปนตวั พระ ตวั นาง และตวั ประกอบแตง องคทรงเครอ่ื งตามบท งดงามระยับตา ทา รําตามบทรองประสานทํานองดนตรบี รรเลง จังหวะชา เรว็ เราอารมณ ใหเ กิดความรสู ึกตามบทละครทั้งคกึ คกัสนกุ สนาน หรือโศกเศรา ตวั ละครส่อื ความหมายบอกกลาวตามอารมณด ว ยภาษาทา โดยมผี ขู ับรอ ง คือผูเลา เร่ืองดว ยทํานองเพลงตามบทละคร ซ่ึงเปน คาํ ประพนั ธ ประเภทคํากลอน บทละคร มกี ารบรรยายความวา ตัวละครเปนใคร อยูที่ไหน กําลังทาํ หรอื คดิ ส่ิงใด และมีทํานอง เพลงรอง เพลงหนาพาทย ประกอบทาราํ บรรจไุ วใ นบทกลอน ตามรูปแบบศิลปะการแสดงละครรํา ดนตรใี ชวงปพ าทยบ รรเลงประกอบการแสดง ละครรําแบงการแสดงออกเปน 6 ชนิดคอื ละครนอก ละครใน ละครดกึ ดาํ บรรพ ละครพันทางละครเสภา และละครชาตรีเครอ่ื งใหญ

94ภาพละครในเรือ่ งอิเหนา ละครชาตรเี ร่ืองมโนราห

95 ละครนอกเร่อื งสงั ขท อง 3. ราํ และระบํา เปนการแสดงชดุ เบด็ เตลด็ มหี ลายรปู แบบ ไดแกราํ หนา พาทย การราํ บท การราํเดี่ยว การราํ หมู ระบาํ มาตรฐาน ระบาํ ทีป่ รับปรุงขึน้ ใหม ราํ หรือ ระบาํ สวนใหญ จะเนน ในเรอ่ื งสวยงามความพรอมเพรียง ถา เปน การแสดงหมมู าก ตลอดทัง้ ใชร ะยะเวลาการแสดงสน้ั ๆชมแลว ไมเ กิดความเบ่อื หนาย ราํ สีนวล

96 ฉุยฉายพราหมณ4. การละเลน พืน้ เมอื ง การละเลน พื้นเมอื งเปน การละเลนในทอ งถนิ่ ท่สี บื ทอดกันมาเปนเวลานาน แบง ออกเปน ภาคกลาง ภาคเหนือ ภาคใต ภาคอีสาน แตล ะภาคจะมีลกั ษณะเฉพาะในการแสดง ท้งั น้ขี น้ึ อยูกับปจจัยหลายประการไดแ กส ภาพภูมศิ าสตร ประเพณี ศาสนา ความเช่ือและคานิยม ทาํ ใหเกดิ รปู แบบการละเลนพน้ื เมอื งข้ึนหลายรูปแบบ ไดแ ก รปู แบบการแสดงทีเ่ ปน เรอื่ งราวของการรอ งเพลง เชน เพลงเกยี่ วขา ว เพลงบอก เพลงซอ หรอื รูปแบบการแสดง เชน ฟอนเทียน เซ้ิงกระหยัง ระบาํ ตารกี ีปสซ่งึ แตละรูปแบบนีจ้ ะมที ง้ั แบบอนุรกั ษป รบั ปรงุ และพฒั นา เพ่อื ใหด ํารงอยสู บื ไป ภาพฟอนเทียน

97เรือ่ งท่ี 4 นาฏยศัพท นาฏยศพั ท หมายถึง ศัพทเ ฉพาะในทางนาฏศิลป ซ่ึงเปน ภาษาที่ใชเปน สญั ลกั ษณและส่ือความหมายกันในวงการนาฏศิลปไ ทย นาฏยศพั ท แบง ออกเปน 3 หมวด คือ 1. หมวดนามศัพท หมายถึง ทา รําส่อื ตางๆ ท่บี อกอาการของทา นนั้ ๆ - วง เชน วงบน วงกลาง - จีบ เชน จีบหงาย จบี ควํ่า จีบหลัง - ทา เทา เชน ยกเทา ประเทา กระดก 2. หมวดกิริศพั ท คอื ศพั ทท่ีใชใ นการปฏบิ ัติอาการกริ ิยา แบงออกเปน ศัพทเสริมและศพั ทเส่ือม - ศพั ทเสรมิ หมายถงึ ศัพทท ี่ใชเสรมิ ทวงทใี หถ กู ตอ งงดงาม เชน ทรงตัว สง มอื เจยี ง ลักคอกดไหล ถบี เขา เปน ตน - ศัพทเ ส่อื ม หมายถึง ศพั ทท ีใ่ ชเ รียกทารําที่ไมถูกระดบั มาตรฐาน เพื่อใหผรู าํ รูต ัวและตองแกไ ขทว งทขี องตนใหเขาสูร ะดบั เชน วงลา วงตกั วงลน ราํ เลือ้ ย ราํ ลน เปน ตน 3. หมวดนาฏยศพั ทเ บ็ดเตลด็ คอื ศัพทท น่ี อกเหนือจากนามศัพท กิริยาศัพท ซึง่ จัดไวเ ปน หมวดเบด็ เตล็ด มีดงั นี้ เหล่ยี ม หมายถึง ระยะเขา ทง้ั สองขางแบะออก กวาง แคบ มากนอยสุดแตจะเปน ทาของพระหรือนาง ยกั ษ ลงิ เหล่ียมท่กี วา งท่ีสดุ คือเหลีย่ มยกั ษ เดินมอื หมายถึง อาการเคลอ่ื นไหวของแขนและมอื เพ่ือเชอื่ มทา แมท า หมายถึง ทา ราํ ตามแบบมาตรฐาน เชน แมบท ขนึ้ ทา หมายถงึ ทาทีป่ ระดษิ ฐใ หส วยงาม แบง ออกเปน ก. ข้นึ ทาใหญ มอี ยู 4 ทา คอื (1) ทาพระสห่ี นา แสดงความหมายเจรญิ รุงเรอื ง เปน ใหญ (2) ทานภาพร แสดงความหมายเชน เดียวกับพรหมสห่ี นา (3) ทาเฉดิ ฉิน แสดงความหมายเก่ียวกบั ความงาม (4) ทาพสิ มยั เรียงหมอน มคี วามหมายเปนเกยี รติยศ

98 ข. ข้ึนทา นอ ย มีอยูหลายทาตา งกนั คอื (1) ทามอื หนง่ึ ตงั้ วงบัวบาน อกี มอื หนึ่งจีบหลงั (2) ทา ยอดตอ งตอ งลม (3) ทา ผาลาเพียงไหล (4) ทา มอื หนงึ่ ตง้ั วงบน อกี มือหนงึ่ ต้งั วงกลาง เหมือนทา บงั สรุ ยิ า (5) ทา เมขลาแปลง คือมอื ขางทหี่ งายไมตองทําน้วิ ลอ แกว พระใหญ – พระนอ ย หมายถึง ตวั แสดงทม่ี บี ทสําคัญพอๆ กัน พระใหญ หมายถึงพระเอก เชนอเิ หนา พระราม สวนพระนอย มีบทบาทเปนรอง เชน สังคามาระตา พระลกั ษณ นายโรง หมายถงึ พระเอก เปนศัพทเฉพาะละครราํ ยืนเครือ่ ง หมายถงึ แตงเคร่ืองละครรําครบเครอื่ ง นางกษตั ริย บคุ ลิกทว งทเี รยี บรอ ย สงา มีทีทาเปนผูด ี นางตลาด ทว งทวี อ งไว สะบดั สะบ้งิ ไมเรียบรอ ย เชน นางยกั ษ นางแมว เปนตน ทา “เฉดิ ฉิน” นาฏยศพั ท มือขวาตง้ั “วงบัวบาน” มือซายตัง้ ”วงหนา” เทาซา ย “กระดกหลงั ”

99 ภาษาทา หมายถงึ การแสดงกริ ยิ าทาทางเพ่อื สือ่ ความหมายแทนคาํ พดู สว นมากใชในการแสดงนาฏศลิ ปแ ละการแสดงละครตา งๆ ภาษาทา แบง เปน 3 ประเภท ดงั นี้ 1. ทา ทางทใี่ ชแทนคาํ พดู เชน ไป มา เรยี ก ปฏเิ สธ 2. ทาทางที่ใชแ ทนอารมณภ ายใน เชน รกั โกรธ ดใี จ เสียใจ 3. ทา แสดงกริ ิยาอาการหรืออิริยาบถ เชน ยนื เดิน น่งั การรา ยราํ ทา ตางๆ นํามาประกอบบทรอ งเพลงดนตรี โดยมงุ ถงึ ความสงางามของลลี าทา ราํ และจาํ เปน ตองอาศยั ความงามทางศิลปะเขาชว ย วธิ กี ารใชท า ทางประกอบบทเรียน บทพากย และเพลงดนตรีพนั ทางนาฏศิลปเ รียกวา การตีบท หรือการรําบท

100เรอื่ งท่ี 5 ราํ วงมาตรฐานประวัติรําวงมาตรฐาน รําวงมาตรฐาน เปนการแสดงมาจากราํ โทน เปนการละเลน พน้ื บา นอยา งหนง่ึ ของชาวไทยท่ีบงบอกถงึ ความสนกุ สนาน ซง่ึ แตเ ดิมราํ โทนกเ็ ลนกนั เปน วง จึงเรียกวา “ราํ วง” แตเ ดิมไมมคี าํ วา “มาตรฐาน”จะเรียกกันวา ราํ วงเทานน้ั ตอ มาราวสงครามโลกคร้งั ท่ี 2 ไดม กี ารปรับปรุงการเลน ราํ โทนใหงดงามตามแบบของกรมศลิ ปากร ทงั้ การรอ ง และการรายรําใหมคี วามงดงามเปน แบบฉบบั กลางๆ ทจี่ ะรองเลน ไดท่ัวไปในทกุ ภาค และเปล่ียนจากการเรียกวา ราํ โทน เปน ราํ วง เพราะประการท่ีหน่ึง เครื่องดนตรที ใ่ี ชมีมากกวา ฉง่ิ กรบั และโทน เพือ่ เพิ่มความสนกุ สนาน และความไพเราะใหถูกหลกั ทง้ั ไทยและสากลประการทสี่ อง แตเ ดมิ ราํ โทนกเ็ ลน กันเปนวงการเปลยี่ นจากราํ โทนเปน รําวง ก็ยงั คงรูปลักษณเดิมไวส ว นท่พี ัฒนาคอื ทารํา จดั ใหเปน ทา ราํ ไทยพืน้ ฐานอยางงา ยๆ สโู ลกสากล เรยี นรงู า ย เปน เรว็ สนุก และเปนแบบฉบับของไทยโดยแท ทางดา นเนือ้ รอ งไดพฒั นาในทาํ นองสรา งสรรค ราํ วงที่พัฒนาแลวนเ้ี รียกวา รําวงมาตรฐาน เนอื้ เพลงในราํ วงมาตรฐานมที ้ังหมด 10 เพลง แตละเพลงจะบอกทาราํ (จากแมบ ท) ไวใ หพ รอมปฏิบตั ิชอ่ื เพลงรําวงมาตรฐานและทาราํ ทารํา ชอ่ื เพลง 1. สอดสรอ ยมาลา 1. งามแสงเดอื น 2. ชักแปง ผัดหนา 2. ชาวไทย 3. รําสา ย 3. รํามาซิมาราํ 4. สอดสรอ ยมาลาแปลง 4. คนื เดอื นหงาย 5. แขกเตาเขารงั 5. ดวงจนั ทรว ันเพญ็เพลงรําวงมาตรฐาน1. เพลงงานแสงเดือน ราํ ทา สอดสรอ ยมาลางามแสงเดอื นมาเยือนสอ งหลา งามใบหนา เมือ่ อยวู งราํ (2 เทยี่ ว)เราเลน เพ่อื สนกุ เปล้อื งทกุ ขวายระกําขอใหเ ลน ฟอนรํา เพ่อื สามัคคี เอย.

1012. เพลงชาวไทย รําทา ชักแปง ผดั หนาชาวไทยเจาเอย ขออยา ละเลยในการทําหนา ที่การทเ่ี ราไดเลน สนกุ เปลือ้ งทุกขส บายอยางน้ีเพราะชาติเราไดเ สรี มีเอกราชสมบูรณเราจึงควรชว ยชาติ ใหเกงกาจเจดิ จํารูญเพ่ือความสุขเพ่มิ พูน ของชาวไทยเรา เอย.3. เพลงรําซิมารํา รําทา รําสาย เรงิ ระบาํ กันใหส นุก รํามาซิมารํา ไมละไมทิ้งจะเกดิ เขญ็ ขกุ ตามเชิงเชนเพอื่ ใหส รา งทกุ ขยามงานเราทาํ งานจริงจริง เลน สนกุ อยางวฒั นธรรมถึงยามวางเราจงึ ราํ เลน ใหงามใหเรยี บจงึ จะคมขาํตามเยี่ยมอยางตามยุค มาเลนระบําของไทยเรา เอย.เลน อะไรใหม ีระเบยี บมาซิมาเจา เอยมาฟอนราํ4. เพลงคนื เดอื นหงาย ราํ ทา สอดสรอ ยมาลาแปลงยามกลางคนื เดอื นหงาย เยน็ พระพายโบกพล้วิ ปลิวมาเย็นอะไรก็ไมเ ย็นจติ เทา เยน็ ผกู มิตรไมเบ่อื ระอาเย็นรม ธงไทยปกไทยทว่ั หลา เย็นย่ิงนาํ้ ฟามาประพรม เอย. ชือ่ เพลง ทา ราํ6. ดอกไมข องชาติ 6. รํายั่ว7. หญงิ ไทยใจงาม 7. พรหมสห่ี นา, ยงู ฟอนหาง8. ดวงจันทรข วญั ฟา 8. ชา งประสานงา, จันทรท รงกลดแปลง9. ยอดชายใจหาญ 9. (หญิง) ชะนีรายไม (ชาย) จอ เพลงิ กาฬ10. บชู านักรบ 10. เท่ียวแรก (หญิง) ขดั จางนาง (ชาย) จนั ทรท รงกลด เท่ียวสอง (หญงิ ) ลอ แกว (ชาย) ขอแกว

102ลักษณะทา รําแบบตางของราํ วงมาตรฐาน ทาสอดสรอยมาลาทาชกั แปง ผัดหนา

103ทา นกแขกเตาเขา รัง

104เร่ืองท่ี 6 การอนุรักษน าฏศิลปไทย นาฏศลิ ปไทย เปนผลผลิตทางวัฒนธรรมทเ่ี ปน รปู ธรรม ซ่ึงนบั เปน มรดกทางวัฒนธรรมทีบ่ รรพบุรษุ ของเราไดส รา งและสั่งสมภมู ิปญญามาแตโ บราณ เปนส่ิงท่แี สดงถงึ เอกลักษณของชาติ ซงึ่ แสดงใหเห็นถงึ ความเปนอารยประเทศของชาตไิ ทยที่มีความเปนเอกราชมาชานาน นานาประเทศในโลกตางชนื่ ชมนาฏศลิ ปไ ทยในความงดงามวจิ ิตรบรรจง เปน ศิลปะทมี่ คี ณุ คาควรแกก ารอนรุ กั ษแ ละสบื ทอดแนวทางในการอนรุ ักษนาฏศลิ ปไ ทย 1. การอนุรกั ษร ปู แบบ หมายถงึ การรกั ษาใหค งรปู ดงั เดิม เชน เพลงพน้ื บา นกต็ อ งรกั ษาข้นั ตอนการรอ ง ทํานอง การแตง กาย ทาราํ ฯลฯ หรอื หากจะผลิตขน้ึ ใหมกใ็ หร กั ษารูปแบบเดมิ ไว 2. การอนรุ กั ษเนอ้ื หา หมายถงึ การรักษาในดานเนอ้ื หาประโยชนค ณุ คา ดว ยวิธีการผลิต การรวบรวมขอมลู เพ่ือการศึกษา เชน เอกสาร และสือ่ สารสนเทศตางๆ การอนรุ กั ษท้งั 2 แบบน้ี หากไมมกี ารสืบทอดและสง เสริม ก็คงไวประโยชนใ นท่นี ้ีจะขอนาํ เสนอแนวทางในการสงเสริมเพื่ออนรุ ักษน าฏศิลปไ ทย ดงั นี้ 1. จดั การศึกษาเฉพาะทาง สง เสรมิ ใหม ีสถาบนั การศกึ ษาดา นนาฏศิลปจัดการเรยี นการสอน เพ่ือสบื ทอดงานศลิ ปะดานนาฏศิลป เชน วิทยาลัยนาฏศลิ ป สถาบนั เอกชน องคก รของรัฐบางแหง ฯลฯ 2. จดั การเรียนการสอนในข้ันพนื้ ฐาน โดยนําวชิ านาฏศิลปจดั เขา ในหลกั สูตรและเขา สรู ะบบการเรียนการสอนทกุ ระดับ ตามระบบทค่ี วรจะใหเยาวชนไดร บั รูเปนขน้ั ตอนตงั้ แตอนบุ าล ประถมมธั ยมศกึ ษา และอดุ มศึกษา ตลอดจนสถาบนั การศกึ ษาทุกระดับ จดั รวบรวมขอ มลู ตา งๆ เพือ่ ประโยชนต อการศึกษาคนควา และบริการแกช มุ ชนไดด ว ย 3. มีการประชาสัมพันธใ นรปู แบบสอื่ โฆษณาตา งๆ ทง้ั วิทยุ โทรทัศน และหนังสือพิมพ โดยนาํศลิ ปวฒั นธรรมดานนาฏศิลปเ ขา มาเก่ยี วขอ งเพื่อเปนการสรางบทบาทของความเปน ไทยใหเปนทร่ี จู กั 4. จัดเผยแพร ศิลปวัฒนธรรม ในรูปแบบการแสดงนาฏศลิ ปแกห นว ยงานรฐั และเอกชนโดยทวั่ ไปทั้งภายในประเทศและตางประเทศ 5. สง เสรมิ และปลกู ฝงมรดกทางศิลปวัฒนธรรมภายในครอบครวั ใหร ูซ้ึงถึงความเปน ไทยและอนุรกั ษร ักษาเอกลักษณไทย

105กิจกรรมที่ 1ผลการเรยี นรูที่คาดหวงั บอกท่มี าและประเภทของนาฏศลิ ปไทยไดคาํ ชี้แจง ใหผ ูเ รยี นตอบคาํ ถามตอไปนี้ 1. นาฏศลิ ปไ ทยเกิดขึน้ จากเหตใุ ด 2. นาฏศลิ ปไทยมีกป่ี ระเภท อะไรบาง จงอธบิ าย 3. ใหผูเรยี นเขยี นช่อื การแสดงราํ และระบาํ ของนาฏศลิ ปไทยที่เคยชมใหมากท่ีสุด 4. ใหผ ูเ รยี นหาภาพและประวัตกิ ารแสดงเกยี่ วกับนาฏศลิ ปไทยกจิ กรรมที่ 2ผลการเรยี นรทู ค่ี าดหวัง 1. บอกความหมายของนาฏยศัพทได 2. เขา ใจสุนทรยี ะของการแสดงนาฏศิลปไ ทยตามหลกั การใชภ าษาทาคําช้แี จง ใหผเู รียนตอบคาํ ถามตอไปนี้ 1. อธิบายความหมายของนาฏศัพท พรอมยกตัวอยางพอสังเขป 2. อธิบายความหมายของภาษาทา ในนาฏศิลปไทย 3. แบง กลุม คดิ ภาษาทา กลมุ ละ 3 ประโยค ออกมาแสดงภาษาทาทคี่ ิดไวท ีละกลุม โดยใหก ลมุ อ่ืนเปนผูทายวาภาษาทานนั้ ๆ หมายถึงอะไรกิจกรรมที่ 3ผลการเรยี นรูทค่ี าดหวงั 1. แสดงความรูส ึก ความคิดเหน็ ไดอยางมีเหตผุ ลและสรางสรรค 2. รับฟง ความคดิ เหน็ ของผูอ่นื และนาํ ไปปรับใชไ ดอยางมีเหตผุ ลคาํ ชแี้ จง ใหผ ูเรยี นบอกชื่อการแสดงนาฏศลิ ปไ ทยท่ีเคยชม แลวแสดงความคดิ เห็น 1. เร่อื งทชี่ ม 2. เนือ้ เรือ่ ง 3. ตวั แสดง 4. ฉาก 5. ความเหมาะสมของการแสดง

106กจิ กรรมท่ี 4ผลการเรียนรูท่ีคาดหวัง 1. บอกประวตั คิ วามเปน มาของรําวงมาตรฐานได 2. แสดงราํ วงมาตรฐานไดอ ยา งถกู ตองเหมาะสมคาํ ช้ีแจง 1. จงอธิบายประวัติความเปน มาของรําวงมาตรฐาน 2. ราํ วงมาตรฐานนาํ ไปแสดงในโอกาสใดบา ง จงอธิบาย 3. ใหผเู รียนแบงกลมุ ฝก การแสดงราํ วงมาตรฐาน กลุมละ 3 เพลง แสดงใหเพ่อื นดทู ลี ะกลุมกิจกรรมที่ 5ผลการเรียนรูทค่ี าดหวงั รคู ุณคา ของนาฏศิลปไทยและแนวทางอนุรกั ษนาฏศลิ ปไ ทยคาํ ช้แี จง ใหผูเรยี นตอบคําถามตอไปนี้ 1. ถา หากไมม นี าฏศิลปไ ทย ประเทศไทยจะเปน อยา งไร 2. ผเู รยี นมแี นวทางการอนรุ กั ษน าฏศลิ ปไทยอยางไรบาง

107 บทท่ี 4 นาฏศิลปไทยกับการประกอบอาชีพ นาฏศิลปไ ทยเปน การแสดงศิลปะที่เปนเอกลักษณของไทย เปนเรื่องท่ีมีความเกี่ยวของสัมพันธกบั ประวตั ศิ าสตรไทย วัฒนธรรมไทย เปนการละเลนเพอื่ ความบนั เทงิ รนื่ เรงิ ของชาวบานภายหลังฤดูเก็บเกย่ี ว นาฏศิลปไ ทยมหี ลายประเภท เชน โขน ละคร ราํ การละเลน พนื้ เมือง เปนตน สาํ หรบั แนวทางในการประกอบอาชีพนาฏศิลปไทยนั้น ไดแก อาชีพการละเลนพื้นเมืองของแตละภาค ดังนี้ 1. อาชพี การแสดงหนังตะลงุ 2. อาชีพการแสดงลเิ ก 3. อาชพี การแสดงหมอลาํ ผูเรยี นสนใจทีจ่ ะศึกษาแนวทางการประกอบอาชพี ดา นน้ีตองมคี วามสนใจ และมีความเช่ือม่ันในตัวเอง พรอ มที่จะเรยี นรูส่ิงตางๆ เก่ยี วกบั อาชพี ดังกลาวเร่อื งท่ี 1 คุณสมบตั ิของอาชพี นกั แสดงทดี่ ี ในการแสดงบทบาทตางๆ นักแสดงตองมีความรับผิดชอบ มีการซอมบทบาทท่ีตองแสดงโดยการศึกษาเน้อื เร่อื ง และบททไี่ ดรับมอบหมายใหแ สดง แสดงบทตลก บทที่เครงเครียด โดยการใชถอยคําหรอื กิรยิ าทาทาง แสดงประกอบ อาจรอ งเพลง เตนรํา หรอื ฟอนรํา อาจชํานาญในการแสดงบทบาทอยางใดอยางหน่ึง หรอื การแสดงประเภทใดประเภทหนึ่งและอาจมีช่ือเรียกตามบทบาทหรือประเภทของการแสดงเรื่องท่ี 2 คุณลกั ษณะของผูประกอบอาชีพการแสดง 1. มีความถนดั ทางศิลปะการแสดง 2. มสี นุ ทรยี ะ สนใจสง่ิ สวยงาม ดนตรี วรรณกรรม 3. มีอารมณอ อ นไหว 4. มีจนิ ตนาการสงู มีความคดิ สรา งสรรค และไมล อกเลยี นแบบใคร

108โอกาสกา วหนา ในอาชีพ เปนนกั แสดง โอกาสกาวหนาขึ้นอยูกบั ความสามารถของผูแสดง และความนยิ มของผชู ม ท้ังน้ีอยูท่ีการพัฒนาตนเองและการใฝหาความรูของผูท่จี ะประกอบอาชีพ1. อาชพี การแสดงหนงั ตะลงุ หนังตะลุง คือ ศลิ ปะการแสดงประจาํ ทอ งถ่ินอยางหนง่ึ ของภาคใต เปนการเลา เรื่องราวท่ีผูกรอยเปนนิยาย ดาํ เนินเรือ่ งดวยบทรอ ยกรองท่ีขับรอ งเปน ลําเนียงทองถิ่น หรือท่ีเรียกกันวาการ “วาบท” มีบทสนทนาแทรกเปนระยะ และใชการแสดงเงาบนจอผาเปนส่ิงดึงดูดสายตาของผูชม ซ่ึงการวาบท การสนทนา และการแสดงเงาน้ี นายหนงั ตะลงุ เปนคนแสดงเองท้งั หมด หนังตะลุงเปน มหรสพทนี่ ิยมแพรหลายอยางย่ิงมาเปน เวลานาน โดยเฉพาะในยุคสมัยกอนที่ไมมีไฟฟา ใชก ันทว่ั ถึงทกุ หมูบ านอยา งในปจจบุ นั หนงั ตะลงุ แสดงไดท ง้ั ในงานบุญและงานศพ ดังน้ันงานวัดงานศพ หรืองานเฉลมิ ฉลองทีส่ าํ คญั จงึ มักมหี นงั ตะลงุ มาแสดงใหช มดวยเสมอ ปจ จบุ ัน โครงการศิลปน แหงชาติ สํานักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหงชาติ ไดสงเสริมใหมีการอนรุ ักษและสืบทอดศลิ ปะการแสดงหนังตะลงุ ใหแ กอ นชุ นรุนหลัง เพอ่ื รกั ษามรดกทางวัฒนธรรมอันทรงคุณคา นใ้ี หค งอยสู ืบไป ประวัตคิ วามเปนมาของหนังตะลุง นักวิชาการหลายทานเชื่อวา มหรสพการแสดงเงาจําพวกหนังตะลุง เปนวัฒนธรรมเกาแกของมนุษยชาติ ปรากฏแพรห ลายมาทง้ั ในแถบประเทศยโุ รป และเอเชยี โดยมหี ลกั ฐานปรากฏวา เม่ือคร้ังพระเจาอเล็กซานเดอรม หาราชมีชัยชนะเหมือนอียิปต ไดจัดใหมีการแสดงหนัง (หรือการละเลนท่ีคลายกัน)เพอื่ เฉลมิ ฉลองชัยชนะและประกาศเกยี รตคิ ณุ ของพระองค และเชื่อวามหรสพการแสดงเงาน้ีมีแพรหลายในประเทศอียิปตม าแตกอ นพุทธกาล ในประเทศอนิ เดยี พวกพราหมณแสดงหนังทีเ่ รียกกันวา ฉายานาฏกะเรื่องมหากาพยรามายณะ เพื่อบูชาเทพเจาและสดุดีวีรบุรุษ สวนในประเทศจีนมีการแสดงหนังสดุดีคุณธรรมความดีของสนมเอกแหง จกั รพรรดย์ิ วนตี่ (พ.ศ. 411 – 495)

109 ในสมัยตอมา การแสดงหนังไดแพรหลายเขาสูในเอเชียอาคเนย เขมร พมา ชวา มาเลเซีย และประเทศไทย คาดกนั วา หนังใหญค งเกิดขึน้ กอ นหนงั ตะลงุ และประเทศแถบนคี้ งจะไดแ บบมาจากอินเดียเพราะยงั มีอิทธิพลของพราหมณหลงเหลืออยูมาก เรายังเคารพนับถือฤาษี พระอิศวร พระนารายณ และพระพรหม ย่ิงเรอ่ื งรามเกียรต์ิ ยิ่งถอื วาเปนเรอื่ งขลังและศกั ด์ิสทิ ธ์ิ หนังใหญจ ึงแสดงเฉพาะเร่ืองรามเกียรต์ิเรม่ิ แรกคงไมมจี อ คนเชดิ หนังใหญจงึ แสดงทาทางประกอบการเชดิ ไปดว ย เคร่ืองดนตรีหนังตะลงุ เครื่องดนตรีหนังตะลุงในอดีต มีความเรียบงาย ชาวบานในทองถ่ินประดิษฐขึ้นไดเอง มีทับกลอง โหมง ฉิง่ เปน สําคญั สว นป เกดิ ข้นึ ภายหลัง แตก็ยังเปนเครื่องดนตรีที่ชาวบานประดิษฐไดเองจนเมื่อมีวัฒนธรรมภายนอกเขามา หนังตะลุงบางคณะจึงนําเครื่องดนตรีใหมๆ เขามาเสริม เชน กลองชุดกตี าร ไวโอลิน ออรแกน เมอ่ื เคร่ืองดนตรีมากขน้ึ จาํ นวนคนในคณะก็มากขึ้น ตนทุนจึงสูงขึ้น ทําใหตองเรยี กคา ราด (คา จา งแสดง) แพงข้ึน แตห นังตะลงุ หลายคณะก็ยังรักษาเอกลกั ษณเ อาไว เครอื่ งดนตรสี ําคญั ของหนังตะลุง มีดงั ตอ ไปนี้ ทับ ของหนังตะลุงเปนเครอื่ งกาํ กบั จังหวะและทวงทํานองท่ีสําคัญที่สุด ผูบรรเลงดนตรีช้ินอ่ืนๆตองคอยฟงและยกั ยายจงั หวะตามเพลงทบั นกั ดนตรที ี่สามารถตที ับไดเรียกวา “มือทับ” เปนคํายกยองวาเปนคนเลน ทับมือฉมัง รปู หนังตะลงุ ตัวตลกหนังตะลงุ

110 ตวั ตลกหนังตะลงุ เปน ตวั ละครที่มคี วามสาํ คญั อยางย่ิง และเปนตัวละครท่ี “ขาดไมได” สําหรับการแสดงหนงั ตะลุง บทตลกคือเสนหหรือสีสัน ที่นายหนังจะสรางความประทับใจใหกับคนดู เมื่อการแสดงจบลง ส่งิ ท่ีผชู มจาํ ได และยังเกบ็ ไปเลา ตอ กค็ อื บทตลก นายหนงั ตะลุงคนใดท่ีสามารถสรางตัวตลกไดมีชีวติ ชวี าและนาประทบั ใจ สามารถทําใหผ ชู มนําบทตลกน้ันไปเลา ขานตอไดไมรูจบ ก็ถือวาเปนนายหนังทป่ี ระสบความสําเรจ็ ในอาชีพโดยแทจ รงิ ตวั ตลกหนังตะลุงมชี อื่ ดงั ตอ ไปน้ี 1. อายเทง 2. อา ยหนนู ุย 3. นายยอดทอง 4. นายสแี กว 5. อายสะหมอ ข้นั ตอนการแสดงหนังตะลุง หนังตะลงุ ทุกคณะจะนิยมเลนเปน แบบเดยี วกันโดยมีการลําดบั การเลน ดังน้ี 1. ตง้ั เคร่อื งเบิกโรง เปนการทําพธิ ีเอาฤกษ ขอทตี่ ัง้ โรงและปด เปา เสนียดจัญไร เร่ิมโดยเมื่อคณะหนังขนึ้ โรงแลว นายหนังจะตกี ลองนําเอาฤกษ ลกู คูบรรเลงเพลงเชดิ ชนั้ นี้เรยี กวา ต้งั เคร่อื ง 2. โหมโรง การโหมโรงเปนการบรรเลงดนตรีลวนๆ เพื่อเรียกคนดู และใหนายหนังไดเตรียมพรอม การบรรเลงเพลงโหมโรงเดิมที่เลากันวาใช “เพลงทับ” คือใชทับเปนตัวยืนและเดินจังหวะทํานองตา งๆ กันไป 3. ออกลิงหัวคํา่ เปนธรรมเนยี มการเลนหนังตะลุงสมัยกอน ปจจุบันเลิกเลนแลว เขาใจวาไดรับอิทธพิ ลจากหนงั ใหญ เพราะรูปท่ใี ชส ว นใหญเปนรูปจับ มีฤาษีอยูกลาง ลิงขาวกับลิงดําอยูคนละขาง แตรูปทแ่ี ยกเปน รูปเดีย่ วๆ 3 รูป แบบเดียวกบั ของหนังตะลุงกม็ ี 4. ออกฤาษี เปนการเลนเพ่ือคารวะครู และปดเปาเสนียดจัญไร โดยขออํานาจจากพระพรหมพระอิศวร พระนารายณ และเทวะอน่ื ๆ และบางหนังยังขออํานาจจากพระรัตนตรัยดวย 5. ออกรูปฉะ หรือรูปจับ คําวา “ฉะ” คอื สูร บ ออกรปู ฉะเปนการออกรูปจากพระรามกับทศกัณฐใหต อสกู นั วธิ ีเลน ใชท ํานองพากยค ลา ยหนงั ใหญ การเลนชดุ น้ีหนงั ตะลุงเลิกเลน ไปนานแลว 6. ออกรูปปรายหนา บท รูปปรายหนาบท เปน รปู ผูชายถือดอกบัวบา ง ธงชาตบิ าง ถือเปนตัวแทนของนายหนงั ใชเลน เพ่อื ไหวครู ไหวสิ่งศกั ดิ์สิทธแ์ิ ละผทู ีห่ นังเคารพหนงั ถอื ทง้ั หมดตลอดท้งั ใชรองกลอนฝากเนื้อฝากตัวกบั ผูชม 7. ออกรูปบอกเร่อื ง รปู บอกเรือ่ งเปน รปู ตลก หนงั สวนใหญใชร ูปขวัญเมืองเลนเพ่ือเปนตัวแทนของนายหนัง ไมมีการรอง กลอน มีแตพูด จุดประสงคของการออกรูปน้ีเพ่ือบอกกลาวกับผูชมถึงเรื่องนิยายทห่ี นังจะหยิบยกข้ึนแสดง

111 8. เก้ียวจอ เปนการรองกลอนสั้นๆ กอนต้ังนามเมืองเพ่ือใหเปนคติสอนใจแกผูชม หรือเปนกลอนพรรณนา ธรรมชาติและความในใจ กลอนท่ีรองนห้ี นงั จะแตง ไวก อ น และถอื วา มคี วามคมคาย 9. ต้ังนามเมือง หรือตั้งเมือง เปนการออกรูปกษัตริย โดยสมมติขึ้นเปนเมืองๆ หน่ึงจากนั้นจึงดาํ เนนิ เหตุการณไ ปตามเรื่องท่ีกาํ หนดไววตั ถุประสงคก ารเลน หนังตะลุง จากทก่ี ลาวมา เปน ขนบนิยมในการเลนหนังเพื่อความบันเทิงโดยทั่วๆ ไป แตหากเลนประกอบพิธกี รรม จะมขี นบนิยมเพิ่มขน้ึ การเลน เพอื่ ประกอบพิธีกรรมมี 2 อยาง คือ เลนแกเหมรยและเลนในพิธีครอบมือ การเลน แกเหมรยเปน การเลนเพื่อบวงสรวง ครูหมอหนังหรือส่ิงศักด์ิสิทธิ์ตามพันธะท่ีบนบานไว หนงั ตะลุงทจี่ ะเลน แกเหมรยไดต อ งรอบรใู นพิธกี รรมอยางดี และผานพิธคี รอบมอื ถูกตอ งแลว การเลนแกเหมรยจะตองดูฤกษยามใหเหมาะ เจาภาพตองเตรียมเครื่องบวงสรวงไวใหครบถวนตามที่บนบานไวขนบนยิ มในการเลนทั่วๆไปแบบเดียวกับเลนเพื่อความบันเทิง แตเสริมการแกบนเขาไปในชวงออกรูปปรายหนาบท โดยกลา วขับรองเชิญครหู มอหรอื สง่ิ ศกั ดิ์สิทธ์ิมารบั เครอ่ื งบวงสรวง ยกเรอื่ งรามเกียรติ์ตอนใดตอนหนงึ่ ทพ่ี อจะแกเ คล็ดวาตัดเหมรยไดขึ้นแสดง เชน ตอนเจาบุตรเจาลบ เปนตน จบแลวชุมนุมรูปตา งๆมีฤาษีเจาเมือง พระ นาง ตัวตลก ฯลฯ โดยปกรวมกนั หนาจอเปน ทํานองวา ไดรว มรูเห็นเปนพยานวาเจาภาพไดแกเหมรยแลว แลวนายหนังใชมีดตัด หอเหมรยขวางออกนอกโรง เรียกวา “ตัดเหมรย” เปนเสรจ็ พิธี สวนการครอบมือเปน พธิ ีที่จดั ขึน้ เพ่อื ยอมรับนบั ถอื ครหู นงั แตครั้งบุรพกาล ซง่ึ เรียกวา “ครตู น ” มีพระอณุ รทุ ธไชยเถร พระพริ าบหนา ทอง ตาหนยุ ตาหนักทอง ตาเพชร เปนตน

112ตวั อยางผทู ปี่ ระสบความสาํ เรจ็ ในอาชีพการแสดงหนังตะลุง นายหนงั พรอ มนอ ย นายหนงั พรอ มนอ ย ตะลงุ สากล เปน นายหนังผูหนงึ่ ที่ไดร ับความนิยมจากประชาชนท่มี ีความช่ืนชอบการแสดงหนังตะลุงของนายหนังพรอมนอย ตะลุงสากล เนื่องจากมีคุณลักษณะในการแสดงหนังตะลงุ หลายๆ ดานรวมกัน เชน 1. มเี สยี งเพราะนํา้ เสียงในการขับบทกลอนทมี่ เี สียงดงั ฟงชดั 2.มคี วามรอบรทู ัง้ ทางโลกและทางธรรม 3. มกี ารนําเหตุการณบ า นเมอื งในปจ จบุ นั มาทําการแสดงเขากับวรรณกรรม 4. สอดแทรกมขุ ตลกนายหนงั พรอ มนอ ย ตะลุงสากล มคี ณุ ลกั ษณะในเร่ืองของเสียงนายหนังพรอมนอย ตะลุงสากล เปนนายหนังท่ีมนี ํ้าเสยี งทสี่ ามารถแสดงหนงั ตะลงุ ติดตอกันหลายชั่วโมงโดยเสียงไมแหบและสามารถเลียนเสียงตัวหนังแตล ะตัวที่เอกลักษณข องนา้ํ เสียงแตกตางกันออกไปไดอยางเหมาะสม สามารถถายทอดใหผูชมไดร บั รูถึงบทบาทของนายหนังไดเ ปน อยา งดี วรรณกรรมท่ีแสดงหนังพรอมนอย ตะลุงสากล มีการนําคติสอนใจมาสอดแทรกในเนื้อหาการแสดงสอนใหผชู มไดรบั รูถงึ คําสอนในทางโลกและทางธรรม วรรณกรรมที่แสดงเขากับยุคสมัยโดยการนําเหตุการณในทองถิ่น เหตุการณการเมืองการปกครองมาดัดแปลงในการแสดงเพ่ือเปนสื่อกลางใหชาวบานผูชมทราบถึงเหตุการณบานเมืองในปจจุบัน เร่ืองมุขตลกหนังพรอมนอย ตะลุงสากลมีวิธีการแสดงโดยนาํ มาสอดแทรกในเรอื่ งทาํ ใหก ารแสดงหนังตะลงุ เปนเร่อื งสอื่ บนั เทิงใหกับชาวบานในทองถ่ินไดม ีความสนุกมสี วนรวมไปกับการแสดงหนังตะลงุ หนังพรอมนอย ตะลุงสากลยังมีลุกคูที่มีความสามารถบรรเลงประกอบการแสดงหนังตะลุงรวมถึงความทันสมยั ในเรื่องดนตรที นี่ าํ มาบรรเลงกบั ดนตรีพนื้ บาน ทําใหไ ดรับความนิยมจากผูชมทุกวัยการนําดนตรีสากลเขา มาใชป ระกอบการแสดงหนังตะลุงของคณะหนงั พรอมนอย มีการสรา งสรรคโ ดยนาํเพลงไทยเดิมมาบรรเลงกับดนตรีสากล สวนเพลงตามสมัยนิยมสามารถนํามาบรรเลงกับการแสดงหนังตะลงุ ไดอ ยางเหมาะสมและลงตัว สิ่งที่ขาดไมไดนอกเหนือจากองคประกอบความสามารถของนายหนังในการแสดงหนังตะลุงนายหนังตะลุงควรนําองคประกอบการแสดงหนังตะลุงและความสามารถจากการแสดงหนัง

113 ตะลุงและความสามารถจากการแสดงไปชว ยเหลือสังคม โดยนายหนังพรอมนอย ตะลุงสากลกลาววา การแสดงหนังตะลุงท่ตี นประสบความสาํ เร็จไดม ากจากการยอมรับจากประชาชน เราควรจะทําอะไรเพ่ือประโยชนใหกับสังคมบาง หนังพรอมนอย ตะลุงสากล จึงนําเงินที่ไดจากการแสดงหนังตะลุงไปชวยเหลือชุมชน หรือบางคร้ังเปดการแสดงหนังตะลุงเพ่ือหาเงินสมทบไปพัฒนาหมูบาน โรงเรียน วัดสถานทร่ี าชการ ใหม คี วามสะดวกยง่ิ ขนึ้ คณุ สมบตั พิ เิ ศษของผูทจ่ี ะแสดงหนังตะลงุ จะตองเปนคนเสียงดีและเสียงดัง ทําเสียงไดหลายเสียง เปลี่ยนเสียงตามบทบาทของตัวละครที่พากยไดฉบั พลันและเปนธรรมชาติ พากยย กั ษเสียงตองหาวอยางยักษ พากยนางเสียงตองนุมหวานอยางนาง พากยต ัวตลกตัวใดเสียงตองเปน อยา งตวั ตลกตัวนั้น เรยี กภาษาหนังตะลุงวา “กินรูป” เสียงท่ีชวนฟงตอ งแจมใสกังวานกลมกลนื กับเสยี งโหมง เรียกวา “เสียงเขาโหมง ” และสามารถรกั ษาคุณภาพของเสียงไดตลอดเวลา การแสดงตงั้ แตป ระมาณ 3 ทุม จนสวาง ตองรอบรูในศิลปและศาสตรตางๆ อยางกวางขวางท้ังคดีโลกและคดธี รรม เพื่อแสดงหนงั ใหไดท ั้งความบันเทงิ และสารประโยชน มีอรรถรส สามารถดึงดูดผชู มใหช วนตดิ ตาม 2.อาชพี การแสดงลิเก ลเิ ก เกิดขนึ้ ในสมัยรชั กาลที่ 5 คําวา ลเิ ก ในภาษามลายู แปลวา ขับรอง เดิมเปนการสวดบูชาพระในศาสนาอิสลาม สวดเพลงแขกเขากับจังหวะรํามะนา พวกแขกเจาเซ็นไดสวดถวายตัวเปนคร้ังแรกในการบาํ เพญ็ พระราชกศุ ล เมือ่ พ.ศ. 2423 ตอ มาคิดสวดแผลงเปน ลํานําตางๆ รอ งเปน เพลงตา ง

114ภาษา และทําตัวหนังเชิด โดยเอารํามะนาเปนจอก็มี ลิเกจึงกลายเปนการเลนขึ้น ตอมามีผูคิดเลน ลเิ กอยา งละคร คอื เรม่ิ รอ งเพลงแขก แลวตอไปเลน อยางละครราํ และใชป พ าทยอยา งละคร ลเิ กมี 4 แบบ คอื ลิเกบันตน เร่ิมดวยรองเพลงบันตนเปนภาษามลายู ตอมาก็แทรกคําไทยเขาไปบาง ดนตรีก็ใชรํามะนา จากนั้นก็แสดงเปนชุดๆ ตางภาษา เชน แขก ลาว มอญ พมา ตองเร่ิมดวยชุดแขกเสมอผูแสดงแตงตัวเปนชาติตางๆ รองเอง พวกตีรํามะนาเปนลูกคู มีการรองเพลงบันตนแทรกระหวางการแสดงแตล ะชดุ ลิเกลูกบท คอื การแสดงผสมกบั การขบั รองและบรรเลงเพลงลูกบท รองและราํ ไปตามกระบวนเพลง ใชป พ าทยป ระกอบแทนรํามะนา แตง กายตามทนี่ ิยมในสมัยน้นั ๆ แตสีฉดู ฉาด ผูแสดงเปนชายลว นเม่อื แสดงหมดแตละชุด ปพ าทยจ ะบรรเลงเพลง 3 ช้ันท่เี ปน แมบ ทข้นึ อกี และออกลูกหมดเปนภาษาตางๆชุดอนื่ ๆ ตอ ไปใหม ลิเกทรงเครอ่ื ง เปน การผสมผสาน ระหวางลเิ กบนั ตนและลิเกลกู บท มีทา รําเปน แบบแผน แตงตัวคลา ยละครราํ แสดงเปนเรื่องยาวๆ อยางละคร เริม่ ดว ยโหมโรงและบรรเลงเพลงภาษาตางๆ เรียกวา \"ออกภาษา\" หรือ \"ออกสบิ สองภาษา\" เพลงสดุ ทา ยเปนเพลงแขก พอปพ าทยห ยดุ พวกตีรํามะนาก็รองเพลงบันตน แลวแสดงชุดแขก เปนการคํานับครู ใชปพาทยรับ ตอจากน้ันก็แสดงตามเนื้อเร่ือง ลิเกท่ีแสดงในปจ จุบันเปนลิเกทรงเคร่ือง ลิเกปา เปนศิลปะการแสดงที่เคยไดรับความนิยมอยางกวางขวางในจังหวัดสุราษฎรธานีและจังหวดั ทางภาคใตท่วั ๆ ไป แตใ นปจ จุบนั ลเิ กปามีเหลืออยูนอ ยมาก ผูเฒาผูแกเลาวา เดิมลิเกปาจะมีแสดงใหดูทกุ งาน ไมวาจะเปน บวชนาค งานวดั หรอื งานศพ ลเิ กปามีเคร่ืองดนตรีประกอบการแสดง 3 อยา ง คือ กลองรํามะนา 1-2 ใบ ฉ่งิ 1 คู กรับ 1 คู บางคณะอาจจะมโี หมง และทบั ดวย ลเิ กปามนี ายโรงเชน เดยี วกบั หนงั ตะลงุ และมโนราห สําหรบั การแสดงก็คลา ยกบั โรงมโนราห ผแู สดงลิเกปา คณะหนงึ่ มีประมาณ 6-8 คน ถา รวมลกู คดู ว ยก็จะมจี าํ นวนคนพอ ๆกบั มโนราหห น่ึงคณะ การแสดงจะเรม่ิ ดวยการโหมโรง \"เกริน่ วง\" ตอ จากเกรน่ิ วงแขกขาวกบั แขกแดงจะออกมาเตน และรอ งประกอบ โดยลกู คจู ะรบั ไปดว ย หลังจากน้นั จะมผี ูออกมาบอกเรื่อง แลว กจ็ ะเรม่ิ แสดง วธิ กี ารแสดง เดนิ เรื่องรวดเรว็ ตลกขบขนั เร่ิมดวยโหมโรง 3 ลา จบแลว บรรเลงเพลงสาธุการ ใหผูแสด ง ไ หว ค รู แล ว จึ ง ออก แข ก บอก เรื่ อง ท่ี จ ะ แสด ง สมั ย ก อน มี ก าร รํ า ถว า ย มื อหรื อราํ เบกิ โรง แลวจึงดาํ เนินเร่ือง ตอมาการราํ ถวายมือก็เลกิ ไป ออกแขกแลว กจ็ บั เรือ่ งทนั ที การรายรํานอยลงไปจนเกอื บไมเ หลอื เลย คงมีเพียงบางคณะทยี่ งั ยดึ ศลิ ปะการราํ อยู ผแู สดง เดิมใชผูชายลวน ตอมาแสดงชายจริงหญิงแทน้ัน ผูแสดงตองมีปฏิภาณในการรองและเจรจา ดาํ เนนิ เร่ืองโดยไมมกี ารบอกบทเลย หัวหนา คณะจะเลา ใหฟ ง กอนเทา น้ัน นอกจากน้ี

115การเจรจาตองดดั เสียงใหผ ดิ ปกติ ซึง่ เปนเอกลักษณ ของลิเก แตตวั สามัญชนและตัวตลกพูดเสียงธรรมดา เพลงและดนตรี ดาํ เนินเร่อื งใชเ พลงหงสท องช้ันเดียว แตด ดั แปลงใหดนไดเน้ือความมาก ๆ แลวจึงรับดวยปพาทย แตถาเลนเรื่องตางภาษา ก็ใชเพลงท่ีมีสําเนียงภาษาน้ันๆ ตามทองเร่ือง แตดนใหคลายหงสทอง ตอมานายดอกดิน เสือสงา ไดดัดแปลงเพลงมอญครวญของลิเกบันตนที่ใชกับบทโศก มาเปน เพลงแสดงความรกั ดวย เรื่องที่แสดง นิยมใชเรื่องละครนอก ละครใน และเร่ืองพงศาวดารจีน มอญ ญวน เชน สามกกราชาธิราช การแตงกาย แตงตัวดวยเคร่ืองประดับสวยงาม เลียนแบบเครื่องทรงกษัตริย จึงเรียกวา ลิเกทรงเครื่อง \"สมยั ของแพง\" กล็ ดเครื่องแตงกายที่แพรวพราวลงไป แตบางคณะก็ยังรักษาแบบแผนเดิมไวโดยตวั นายโรงยังแตงเลียนแบบเครื่องทรงของกษัตริยในสวนที่มิใชเครื่องตน เชน นุงผายกทอง สวมเสื้อเขมขาบหรือเยียรบับ แขนใหญถึงขอมือ คาดเข็มขัดนอกเสื้อ ประดับเคร่ืองราชอิสริยาภรณตางๆ แตดดั แปลงเสียใหม เชน เครอื่ งสวมศรี ษะ เครอื่ งประดับหนา อก สายสะพาย เครอื่ งประดับไหล ตัวนางนุงจีบยกทอง สวมเส้ือแขนกระบอกยาว หมสไบปกแพรวพราว สวมกระบังหนาตอยอดมงกุฎ ท่ีแปลกกวาการแสดงอนื่ ๆ คือสวมถุงเทา ยาวสีขาวแทนการผัดฝนุ อยา งละคร แตไมสวมรองเทา สถานทแ่ี สดง ลานวัด ตลาด สนามกวางๆ โดยปลกู เพิงสงู ระดับตา ดานหนา เปน ทแ่ี สดง ดานหลงัเปนที่พักท่แี ตง ตวั คณุ สมบัติของผูท จี่ ะแสดงลเิ ก - มีใจรกั ในการแสดงและฝกฝนใหช าํ นาญ - มีการรอ งและราํ ทีด่ ีและสวยงามเพราะเปน จุดเดนของลเิ กไทย - ผสมผสานศิลปวฒั นธรรมไทยไดอยา งงดงาม นาชม - ตรงตอเวลา และมคี วามรบั ผดิ ชอบในอาชีพ สามารถทํางานกับสวนรวมให เพราะคณะลิเกจะมผี ูแ สดงจาํ นวนมาก ผูที่ประสบความสําเร็จจากอาชีพการแสดงลิเก คุณพนม พง่ึ อํานาจ อายุ 40 ป ลิเกคณะ พนมพึ่งอาํ นาจ ทอ่ี ยู 121/1 อาํ เภอเมือง จงั หวดัเพชรบรุ ี ลิเกคณะพนมพึง่ อาํ นาจ เริม่ มกี ารแสดงมาแลว ต้งั แตส มยั บรรพบรุ ษุ โดยคณุ พอคณุ แมข องคุณพนมไดแ สดงลิเกมากอ นแลว และเขาไดเ ริ่มเลนตอนอายุ 26 ปซึ่งอดีตไดเ คยทํางานธนาคารแลวลาออกมาเลน ลิเก เพราะชอบศลิ ปวฒั นธรรมของไทยและไดต ้งั คณะลเิ กข้ึนเปน ของตนเองเพื่อเปนการสบื สานตอจากคุณพอคณุ แม การแสดงลเิ กจะถือวา เปนเรอื่ งทง่ี า ยก็งายจะวา ยากกย็ ากแตถา มใี จรักในสงิ่ ทเ่ี ราทาํ นนั้ กจ็ ะถอื วาเปน ความถนดั และงา ยสาํ หรบั ตวั เราเอง และมพี ืน้ ฐานตน แบบของการแสดงลเิ กนี้มาจากคณุ พอคณะมีผูรว มแสดงทง้ั หมดประมาณ 27 คน จะมอี ายุตั้งแต 17 ปซ ่งึ จะอยูในวยั เรยี น แลว ก็อายุ 20 ปทม่ี ากสดุ 60 ป การแสดงแตล ะเร่ืองจะมหี ลายบทบาทที่แตกตา งกนั

116ออกไปก็จะดวู า ใครเหมาะสมกบั บทบาทไหน สวนใหญจ ะแสดงลิเกกันเปนอาชีพหลัก การแสดงจะมีอยูตลอดทุกเดือนอยางตอเน่ืองและมีการแสดงมากในชวงออกพรรษาตระเวนแสดงผลงานทั้งป การแสดงไดรับเงินมากท่ีสุด คือ 60,000 บาท การแสดงเร่ืองหนึ่งจะใชเวลา 4 ชั่วโมง เวลาที่แสดงจะเปนชวงกลางคืนเวลาสามทุมถึงตีหนงึ่ เสนห ข องลเิ กอยทู ่เี นอ้ื เรื่อง การแตง ตัวสําคัญที่สุดคือศิลปะการรอง การรําซึง่ จะเปนจุดเดน ของลิเกไทยเปน การผสมผสานของศลิ ปวัฒนธรรมไทยทาํ ใหม ีความงดงามนาชม ความเจริญกา วหนา ในอาชพี ฝกการแสดงในบทรอง – บทราํ ใหม ีความชํานาญและพฒั นาไปในสิ่งท่ีดี และมีความรับผิดชอบจนเปน ทีย่ อมรับของผูชมท่ัวไป สามารถประสบความสาํ เรจ็ ได 3. อาชีพการแสดงหมอลาํ คําวา \"ลาํ \" มีความหมายสองอยาง อยางหน่ึงเปนช่ือของเร่ือง อีกอยางหน่ึงเปนชื่อของ การขับรอ งหรือการลํา ที่เปนชือ่ ของเรือ่ งไดแ กเรอื่ งตา ง ๆ เชน เรอ่ื งนกจอกนอย เรอ่ื ง ทา วกา่ํ กาดํา เรอื่ งขลู นู างอว้ัเปนตน เรือ่ งเหลา นีโ้ บราณแตงไวเ ปนกลอน แทนทจี่ ะเรยี กวา เร่อื งก็เรียกวา ลาํ กลอนท่เี อามาจากหนังสือลาํ เรยี กวากลอนลํา อกี อยางหนง่ึ หมายถึงการขับรอง หรือการลํา การนําเอาเร่ืองในวรรณคดีอีสานมา ขับรอง หรือมาลํา เรียกวา ลํา ผูที่มีความชํานาญในการขับรองวรรณคดีอีสาน โดยการทองจําเอากลอนมาขบั รอง หรือผทู ีช่ ํานาญในการเลานทิ านเรอื่ งนัน้ เรอ่ื งน้ี หลายๆ เรื่องเรยี กวา \"หมอลาํ \"

117 ววิ ฒั นาการของหมอลํา ความเจริญกา วหนา ของหมอลาํ กค็ งเหมือนกบั ความเจริญกา วหนาของสงิ่ อน่ื ๆ เร่มิ แรกคงเกดิ จากผูเฒา ผูแกเ ลานิทาน นิทานทน่ี าํ มาเลา เกยี่ วกบั จารตี ประเพณแี ละศลี ธรรม โดยเรยี กลกู หลานใหม าชมุ นุมกนั ทีแรกนั่งเลา เม่ือลูกหลานมาฟงกนั มากจะนั่งเลา ไมเหมาะ ตอ งยืนขน้ึ เลา เรือ่ งทน่ี ํามาเลาตอ งเปน เรื่องท่ีมใี นวรรณคดี เชน เรื่องกาฬเกษ สนิ ชัย เปนตน ผูเ ลาเพยี งแตเ ลา ไมออกทาออกทางก็ไมสนุก ผูเ ลาจึงจาํ เปนตอ งยกไมย กมือแสดงทา ทางเปน พระเอก นางเอก เปน นกั รบ เปน ตน เพียงแตเ ลา อยา งเดยี วไมส นุก จึงจาํ เปนตองใชส ําเนียงส้ันยาว ใชเสยี งสงู ต่ํา ประกอบ และหาเคร่ืองดนตรีประกอบ เชน ซงุ ซอ ป แคน เพือ่ ใหเ กิดความสนุกครกึ ครนื้ ผูแสดง มเี พียงแตผ ูช ายอยา งเดยี วดไู มมรี สชาติเผด็ มนั จงึ จําเปน ตองหาผหู ญงิ มาแสดงประกอบ เม่อื ผูหญงิ มาแสดงประกอบจึงเปน การลําแบบสมบูรณ เม่อื ผหู ญิงเขา มาเกี่ยวของเร่อื งตา ง ๆ ก็ตามมา เชน เรอื่ งเกีย้ วพาราสี เร่ืองชงิ ดชี งิ เดน ยาด (แยง) ชยู าดผัวกนั เรื่องโจทย เรื่องแก เร่อื งประชนั ขันทา เร่อื งตลกโปกฮากต็ ามมา จึงเปนการลาํ สมบรู ณแบบ จากการทมี่ ีหมอลาํ ชายเพียงคนเดียวคอย ๆ พัฒนาตอมาจนมีหมอลาํ ฝายหญงิ มเี คร่อื งดนตรีประกอบจังหวะเพ่อื ความสนกุ สนาน จนกระทั่งเพม่ิ ผแู สดงใหมจี าํ นวนเทา กบั ตวั ละครที่มใี นเรื่องมีพระเอกนางเอก ตวั โกง ตวั ตลก เสนา ครบถวน ซง่ึ พอจะแบง ยคุ ของววิ ฒั นาการไดดงั นี้ ลาํ โบราณ เปน การเลา ทานของผูเฒา ผูแกใ หล ูกหลานฟง ไมมที า ทางและดนตรปี ระกอบ ลกู คูห รือลํากลอน เปนการลําทมี่ ีหมอลําชายหญิงสองคนลําสลับกัน มีเครื่องดนตรีประกอบ คือแคน การลาํ มีทัง้ ลําเรอื่ งนทิ านโบราณคดีอสี าน เรยี กวา ลาํ เรอื่ งตอ กลอน ลําทวย (ทายโจทย) ปญหา ซึ่งผลู ําจะตองมี ปฏิภาณไหวพริบที่ดี สามารถตอบโต ยกเหตุผลมาหกั ลา งฝายตรงขามได ตอ มามกี ารเพ่ิมผูลํา ข้ึนอีกหนึง่ คน อาจเปนชายหรือหญิง กไ็ ด การลาํ จะเปล่ียนเปนเรอื่ ง ชิงรักหกั สวาทยาดชูยาดผัว เรียกวา ลําชิงชู ลาํ หมู เปน การลําท่มี ีผแู สดงเพิม่ มากขน้ึ จนเกือบจะครบตามจาํ นวนตัวละครทมี่ ีในเรอ่ื ง มเี คร่อื งดนตรีประกอบเพ่มิ ขน้ึ เชน พณิ (ซงุ หรือ ซึง) กลอง การลําจะมี 2 แนวทาง คอื ลาํ เวยี ง จะเปนการลําแบบลํากลอน หมอลําแสดง เปนตวั ละครตามบทบาทในเร่อื ง การดาํ เนินเร่อื งคอ นขา งชา แตก ็ไดอรรถรสของละครพ้ืนบาน หมอลําไดใ ชพรสวรรคข องตวั เองในการลาํ ทงั้ ทางดา นเสียงรอง ปฏภิ าณไหวพริบ และความจาํ เปนทนี่ ิยมในหมผู สู งู อายุ ตอมาเมอื่ ดนตรลี ูกทงุ มอี ทิ ธิพลมากขึน้ จึงเกิดววิ ัฒนาการของลําหมูอีกคร้ังหนงึ่ กลายเปน ลําเพลิน ซึง่ จะมจี ังหวะทีเ่ ราใจชวนใหส นุกสนาน กอ นการลาํ เรอ่ื งในชวงหวั ค่าํ จะมีการนําเอารปู แบบของ วงดนตรีลกู ทุงมาใชเ รยี กคนดู กลา วคอื จะมนี กั รอง (หมอลาํ ) มารอง เพลงลกู ทุงท่ีกําลังฮิตในขณะนัน้ มหี างเครอ่ื งเตนประกอบ นําเอาเครอื่ งดนตรีสมัยใหมม าประยกุ ตใ ช เชน กตี ารคียบ อรด แซ็กโซโฟน ทรมั เปต และกลองชดุ โดยนํามาผสมผสานเขากบั เคร่อื งดนตรีเดิมไดแ ก พณิ แคนทาํ ใหไ ดรสชาตขิ องดนตรที ่แี ปลกออกไป ยุคนับวา หมอลําเฟอ งฟมู ากท่สี ุด คณะหมอลําดัง ๆ สว นใหญจะอยูในแถบจังหวดั ขอนแกน มหาสารคาม อุบลราชธานี ลาํ ซงิ่ หลงั จากท่หี มอลําคูและหมอลําเพลิน คอย ๆ เส่อื มความนยิ มลงไป อนั เนือ่ งมาจากการกา วเขามาของเทคโนโลยีวทิ ยโุ ทรทศั น ทําใหดนตรีสตริงเขา มาแทรกในวิถีชวี ติ ของผูค นอสี าน ความนยิ มของ

118การชมหมอลาํ คอ นขางจะลดลงอยา งเห็นไดช ดั จนเกิดความวิตกกังวลกนั มากในกลมุ นกั อนรุ กั ษศิลปวัฒนธรรมพืน้ บา น แตแลว มนตข ลงั ของหมอลําก็ไดก ลบั มาอีกครั้ง ดวยรปู แบบท่ีสะเทือนวงการดวยการแสดงทีเ่ รียกวา ลําซงิ่ ซ่งึ เปนววิ ัฒนาการของลาํ คู (เพราะใชห มอลํา 2-3 คน) ใชเครือ่ งดนตรสี ากลเขารว มใหจ ังหวะเหมอื นลําเพลิน มีหางเคร่ืองเหมอื นดนตรลี กู ทงุ กลอนลาํ สนุกสนานมจี ังหวะอันเราใจ ทาํใหไ ดร บั ความนิยมอยา งรวดเรว็ จนกระท่งั ระบาดไปสกู ารแสดงพืน้ บา นอน่ื ใหต อ งประยกุ ตปรบั ตวั เชนเพลงโคราชกลายมาเปน เพลงโคราชซง่ิ กนั ตรมึ ก็กลายเปนกันตรึมรอ็ ค หนงั ปราโมทยั (หนังตะลงุ อีสาน)กลายเปน ปราโมทัยซ่งิ ถงึ กบั มกี ารจดั ประกวดแขง ขัน บันทึกเทปโทรทัศนจ าํ หนายกันอยา งแพรห ลายจนถึงกับ มบี างทา นถึงกับกลา ววา \"หมอลาํ ไมมวี นั ตาย จากลมหายใจชาวอสี าน\"กลอนลาํ แบบตางๆ กลอนท่ีนํามาเสนอ ณ ท่ีน้มี หี ลายกลอนทม่ี คี าํ หยาบโลนจาํ นวนมาก บางทา นอาจจะทําใจยอมรับไมไดก ต็ อ งกราบขออภยั เพราะผจู ดั ทาํ มเี จตนาที่จะเผยแพรไวเพอ่ื เปนการสบื สาน วัฒนธรรมประเพณี มไิ ดมีเจตนาทีจ่ ะเสนอใหเปนเรอ่ื งลามกอนาจาร ตอ งยอมรับอยา งหน่งึ วา น่ีคอื วิถชี วี ิตของคนอีสาน กลอนลาํทงั้ หลายท้งั ปวงผูลํามีเจตนาจะทําใหเกิดความสนุกสนานตลกโปกฮาเปนที่ตั้ง ทา นท่อี ยใู นทอ งถน่ิ อนื่ ๆ ขอไดเขา ใจในเจตนาดว ยครับ สนใจในกลอนลําหัวขอใดคลกิ ทหี่ ัวขอนน้ั เพอ่ื เขา ชมไดค รับ กลอนที่นํามารอ งมาลํามมี ากมายหลายอยาง จนไมสามารถจะกลาวนับหรือแยกแยะไดห มด แตเ มือ่ยอรวมลงแลว จะมีอยูสองประเภท คอื กลอนสัน้ และกลอนยาว กลอนสั้น คือ คาํ กลอนท่ีส้ันๆ สาํ หรับเวลามีงานเล็กๆ นอ ยๆ เชน งานทําบญุ บา น หรอื งานประจําป เชน งานบญุ เดอื นหกเปนตน กลอนสนั้ มดี ังตอ ไปน้ี 1. กลอนข้นึ ลาํ 2. กลอนลงลํา 3. กลอนลาํ เหมดิ คนื 4. กลอนโตน 5. กลอนต่ิง 6. กลอนตง 7. กลอนอศั จรรย 8. กลอนสอย 9. กลอนหนังสอื เจียง 10. กลอนเตยหรือผญา 11. ลําสีฟนดอน 12. ลาํ สนั้ เรือ่ งตดิ เสนห 

119 กลอนยาว คือ กลอนสาํ หรบั ใชล าํ ในงานการกศุ ล งานมหรสพตางๆ กลอนยาวนใี้ ชเ วลาลาํ เปนชวั่ โมงบาง คร่ึงชว่ั โมงบาง หรือแลว แตก รณี ถา ลาํ คนเดยี วเชน ลําพื้น หรอื ลําเรื่อง ตองใชเ วลาลาํ เปนวนั ๆคนื ๆ ท้งั น้แี ลวแตเรื่องที่จะลําสั้นหรอื ยาวแคไ หน แบง ออกเปน หลายชนดิ ดังนี้ 1. กลอนประวัติศาสตร 2. กลอนลาํ พน้ื หรอื ลาํ เรื่อง 3. กลอนเซงิ้ 4. กลอนสอ ง 5. กลอนเพอะ 6. กลอนลอ งของ 7. กลอนเวาสาว 8. กลอนฟอนแบบตางๆ อปุ กรณวธิ ีการแสดง ประกอบดว ยผแู สดงและผบู รรเลงดนตรคี อื หมอแคน แบงประเภทหมอลําดงั น้ี 1. หมอลาํ พ้นื ประกอบดวยหมอลํา 1 คน หมอแคน 1 คน 2. หมอลาํ กลอน ประกอบดว ย หมอลํา 2-3 คน และหมอแคน 1-2 คน 3. หมอลําเรอื่ งตอกลอน ประกอบดว ยหมอลาํ หลายคน เรยี ก หมอลําหมู ดนตรีประกอบคอื แคน พณิ ฉงิ่ กลอง และเครื่องดนตรีสากล 4. หมอลาํ เพลนิ ประกอบดว ยหมอลาํ หลายคนและผูบรรเลงดนตรีหลายคน สถานท่ีแสดง เปนมหรสพที่ใชในงานเทศกาล งานบวช งานกฐิน งานวันเกิด งานศพ ฯลฯ เปนมหรสพทปี่ ระชาชนชาวอสี านในอดีตนิยมชมชน่ื มาก

120ผปู ระสบความสําเรจ็ จากอาชพี การแสดงหมอลาํ หมอแปน หรือ น.พ.สุชาติ ทองแปน อายุรแพทย วัย 36 ป เขาสามารถใชชีวิตอยูตรงก่ึงกลางระหวางการเปน \"หมอรกั ษาคน\" และ \"หมอลาํ \" ไดลงตวั อะไรทท่ี ําใหน ายแพทยคนหน่ึงเลือกที่จะมีชีวิตสองข้วั บนเสน ทางคขู นานระหวา งความฝนกบั ความเปนจรงิ \"หมอแปน \" เปน แพทยประจาํ โรงพยาบาลมหาสารคาม ผูท ที่ ุมเทใหกับการรกั ษาผูปวยดวยหัวใจเกินรอย เขายังไดรับการยอมรับจากบุคลากรทุกระดับช้ันของโรงพยาบาล วาเปนหมอท่ีมากดวยประสทิ ธภิ าพในการเยียวยารักษา เอาใจใสผ ูปว ย และนิสยั ใจคอกโ็ อบออมอารี หมอแปน เลาวา โดยสวนตัวผมชอบหมอลํามาต้ังแตเด็ก แลวจําไดวาตอนท่ีเรียนหมออยูป 4 ทค่ี ณะมหี มอลาํ เขามาเปดสอนใหหดั รองหัดลาํ ผมก็อยากจะไปเรียน เพราะชอบมาต้ังนานแลว ก็ไปบอกพอกับแม แตเ ขากไ็ มใ หเรียน บอกวาอยาเลย ผมเลยไมไ ดไ ปสมัคร แตต อนนน้ั กจ็ ะไปดหู มอลาํ ตลอดดูจนถึง 6 โมงเชา เกือบทุกวันเลย แตไมใหเสียการเรียน ถึงกลับมาเชาเราก็ไปเขาเรียนตอได ไมมีผลกระทบอะไร เพราะเราแบง เวลาเปน และทีล่ าํ หมอลาํ ไดกไ็ มไดไปเรียนทไ่ี หน อาศยั จําเอา ดูคนนั้นคนน้ีแลวก็จํา ตอมาประมาณป 2547 ก็เริ่มชักชวนเพื่อนๆ ในโรงพยาบาลตั้งวงหมอลําข้ึนมา ช่ือวา \"บานรมเย็น\" ปจ จบุ ันมีสมาชิกประมาณ 30 คน มีท้ังแพทย พยาบาล เจาหนาที่โภชนาการ แมบาน ผูปวย ฯลฯซง่ึ ชว งแรกเปน เงนิ ของตัวเอง ตอ มากเ็ ปนเงินกองทุนบานรมเย็นเอาไวซ้ือเคร่ืองสําอาง วิชาชีพ \"หมอลํา\"เปนการแสดงพน้ื บาน ท่หี ลอเล้ียง จิตวญิ ญาณของชาวอสี าน ทด่ี ไู ปแลว ศาสตรท ง้ั 2 น้นั ไมนา จะโคจรมาพบกนั ได ทําใหหนา ที่เปน หมอรกั ษาคนไข กบั การแสดงความเพลิดเพลินใหคนดมู คี วามสุข ความเจรญิ กาวหนาในอาชพี ฝก การแสดงใหมีความชาํ นาญ และพัฒนาไปในสิ่งท่ีดี มีความรับผิดชอบ จนเปนท่ียอมรับของผชู มทว่ั ไป สามารถประสบความสาํ เรจ็ ได

121 สถานที่สําหรบั ศกึ ษาหมอลาํ โรงเรยี นสอนหมอลาํ กลอน ลาํ ซง่ิ (ศิลปะการแสดงพ้ืนบาน) ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ วิทยาลัยนาฏศลิ ปรอ ยเอด็ สําหรับผูทีส่ นใจเรยี นศลิ ปะการแสดง หมอลํากลอน แคนเตาเดียว หรือลาํ ซิ่ง การเรียนลาํเรียนตง้ั แตกอ นฟอน พนื้ ฐานตา งๆ สวนลํากลอนเรยี น 5 ยก ลาํ ซง่ิ 3-4 ยก กจิ กรรมทา ยบท ผลการเรียนรูท่คี าดหวัง บอกลักษณะท่ีมาและประเภทของอาชพี นาฏศลิ ปไทยได คาํ ช้แี จง ใหผูเรยี นตอบคําถามตอไปน้ี 1. อธิบายข้ันตอนของอาชพี การแสดงหนังตะลุง 2. อธิบายขั้นตอนของอาชีพการแสดงลิเก 3. อธบิ ายขน้ั ตอนของอาชพี การแสดงหมอลํา

122 คณะผจู ัดทําทปี่ รกึ ษา1. นายประเสริฐ บญุ เรือง เลขาธกิ าร กศน. รองเลขาธกิ าร กศน.2. ดร.ชยั ยศ อม่ิ สวุ รรณ รองเลขาธิการ กศน. ทป่ี รกึ ษาดานการพัฒนาหลักสตู ร กศน.3. นายวชั รินทร จาํ ป ผูอาํ นวยการกลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น4. ดร.ทองอยู แกว ไทรฮะ ขาราชการบํานาญ กศน. เฉลมิ พระเกรี ยติ จ.บุรีรัมย5. นางรกั ขณา ตัณฑวฑุ โฒ สถาบนั กศน. ภาคใต สถาบัน กศน. ภาคตะวนั ออกผูเขียนและเรียบเรยี ง สถาบัน กศน. ภาคตะวนั ออก กลุมพฒั นาการศึกษานอกโรงเรียน1. นายจํานง วนั วิชยั ขาราชการบํานาญ2. นางสรญั ณอร พฒั นไพศาล กศน. เฉลิมพระเกีรยติ จ.บุรรี ัมย สถาบัน กศน. ภาคใต3. นายชยั ยนั ต มณีสะอาด สถาบัน กศน. ภาคตะวนั ออก สถาบัน กศน. ภาคตะวนั ออก4. นายสฤษดิช์ ัย ศริ ิพร กลมุ พัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรียน ขาราชการบาํ นาญ5. นางชอทพิ ย ศิรพิ ร กลุมพฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น6. นายสรุ พงษ มั่นมะโน กลมุ พฒั นาการศึกษานอกโรงเรียน กลุมพัฒนาการศึกษานอกโรงเรียนผบู รรณาธกิ าร และพัฒนาปรับปรุง กลุมพัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น1. นายจํานง วันวชิ ัย2. นางสรัญณอร พัฒนไพศาล3. นายชยั ยนั ต มณสี ะอาด4. นายสฤษดชิ์ ัย ศริ พิ ร5. นางชอทิพย ศริ ิพร6. นายสรุ พงษ มัน่ มะโน7. นายวิวฒั นไชย จนั ทนสุคนธคณะทาํ งาน1. นายสรุ พงษ มนั่ มะโน2. นายศุภโชค ศรรี ัตนศลิ ป3. นางสาววรรณพร ปท มานนท4. นางสาวศริญญา กลุ ประดษิ ฐ5. นางสาวเพชรินทร เหลอื งจิตวัฒนา กลุมพัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรียน

123ผพู ิมพตน ฉบบั คะเนสม กลมุ พัฒนาการศึกษานอกโรงเรียน1.นางสาวปยวดี เหลืองจติ วฒั นา กลุมพัฒนาการศึกษานอกโรงเรยี น2. นางสาวเพชรนิ ทร กวีวงษพิพัฒน กลมุ พัฒนาการศึกษานอกโรงเรยี น3. นางสาวกรวรรณ ธรรมธิษา กลุมพฒั นาการศึกษานอกโรงเรียน4. นางสาวชาลนิ ี บา นชี กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น5. นางสาวอลิศราผูอ อกแบบปก ศรีรัตนศลิ ป กลุม พัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรียน นายศุภโชค ผพู ัฒนาและปรบั ปรงุ ครั้งท่ี 2คณะทปี่ รกึ ษา บุญเรือง เลขาธกิ าร กศน. อมิ่ สวุ รรณ รองเลขาธิการ กศน.นายประเสริฐ จาํ ป รองเลขาธิการ กศน.นายชัยยศ จนั ทรโอกลุ ผเู ชย่ี วชาญเฉพาะดานพฒั นาสอื่ การเรยี นการสอนนายวชั รนิ ทร ผาตนิ ินนาท ผูเ ชีย่ วชาญเฉพาะดานการเผยแพรท างการศกึ ษานางวทั นี ธรรมวธิ กี ลุ หวั หนาหนวยศกึ ษานเิ ทศกนางชลุ ีพร งามเขตต ผูอ าํ นวยการศกึ ษานอกโรงเรยี นนางอัญชลีนางศุทธนิ ีผพู ฒั นาและปรับปรงุ คร้ังท่ี 2นายสรุ พงษ มนั่ มะโน กลุมพัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรียน กลมุ พฒั นาการศึกษานอกโรงเรียนนายศุภโชค ศรรี ตั นศลิ ป กลุมพัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น กลมุ พัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี นนายกิตติพงศ จันทวงศ กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี นนางสาวผณนิ ทร แซอ้งึนางสาวเพชรินทร เหลืองจติ วฒั นา

124คณะผูปรบั ปรงุ ขอ มลู เกย่ี วกบั สถาบันพระมหากษตั ริยป พ.ศ. 2560ทป่ี รกึ ษา จําจด เลขาธกิ าร กศน. หอมดี ผูต รวจราชการกระทรวงศึกษาธกิ าร1. นายสุรพงษ ปฏิบตั หิ นาทร่ี องเลขาธกิ าร กศน.2. นายประเสรฐิ สุขสุเดช ผอู าํ นวยการกลมุ พัฒนาการศกึ ษานอกระบบ และการศึกษาตามอธั ยาศยั3. นางตรีนุชผปู รบั ปรุงขอ มลูนายศุภโชค ศรีรัตนศิลป กลุม พัฒนาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยัคณะทํางาน1. นายสรุ พงษ ม่ันมะโน กลุมพฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั กลุมพัฒนาการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัย2. นายศุภโชค ศรรี ัตนศลิ ป กลุมพฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย3. นางสาวเบญ็ จวรรณ อาํ ไพศรี กลมุ พัฒนาการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัย กลุมพัฒนาการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัย4. นางเยาวรตั น ปน มณวี งศ กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัย5. นางสาวสลุ าง เพ็ชรสวาง6. นางสาวทิพวรรณ วงคเ รือน7. นางสาวนภาพร อมรเดชาวฒั น8. นางสาวชมพูนท สังขพิชยั