\"...มคี นบอกวา่ โครงการพระราชดำ� รแิ ตะตอ้ ง ไม่ได้ ข้อน้ีเป็นความคิดที่ผิด หรือเป็น ความคดิ ทไ่ี มถ่ กู ตอ้ งนกั เพราะหากโครงการ พระราชดำ� รแิ ตะตอ้ งไมไ่ ด้ เมอื งไทยไมเ่ จรญิ พระราชด�ำรินั้น ก็เป็นความคิดของ พระราชา ถ้าความคิดของพระราชาแก้ไข ไม่ได้ ก็หมายความว่าเมืองไทยมีความ ก้าวหน้าไม่ได้...\" พระราชดำ� รสั เมอ่ื วนั ที่ ๔ ธันวาคม ๒๕๓๖ ณ ศาลาดสุ ดิ าลัย สวนจติ รลดา พระราชวงั ดสุ ติ \"โครงการพระราชดำ� ริ แตะตอ้ งได้\"
ค�ำน�ำ ๓ ทศวรรษ กปร. ส�ำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริ (ส�ำนักงาน กปร.) ได้จัดท�ำหนังสือชุด “เผยแพร่องค์ความรู้ตามแนวพระราชด�ำริ” ในปี ๒๕๕๘ เพื่อเฉลิมพระเกียรติเน่ืองในโอกาสที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเจริญ พระชนมายุ ๖๐ พรรษา ๒ เมษายน ๒๕๕๘ โดยรวบรวมหนังสือที่ส�ำนักงาน กปร. จัดพิมพ์แล้ว มาด�ำเนินการปรับปรุงเพ่ิมเติมสาระส�ำคัญ โดยเฉพาะอย่างยิ่งตัวอย่างของความส�ำเร็จท่ีเกิดขึ้นจาก การพฒั นาตามแนวพระราชดำ� รใิ นพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั และการทรงงานสานตอ่ พระราชดำ� ริ ของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี รวมถึงเร่ืองราวการสนองพระราชด�ำริของ สำ� นกั งาน กปร. ทกี่ อ่ เกดิ โครงการอนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำ� รมิ ากมายกวา่ ๔,๐๐๐ โครงการทวั่ ประเทศ และการนอ้ มนำ� ปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี งไปปฏบิ ตั ใิ ชใ้ นรปู แบบตา่ ง ๆ พรอ้ มตวั อยา่ งการประยกุ ต์ ใชท้ ่ถี กู ตอ้ ง ตามคำ� แนะน�ำและขอ้ เสนอแนะของ ศาสตราจารย์เกียรติคุณ นายแพทย์เกษม วัฒนชัย องคมนตรี ซ่งึ ได้ใหข้ ้อคิดช้ีแนะเนื้อหาทม่ี าจากพระราชดำ� ริ เพอ่ื ใหป้ ระชาชนทว่ั ไปได้ใช้ในการศกึ ษา ไดอ้ ยา่ งงา่ ย ๆ และสามารถน�ำไปประยกุ ตใ์ ช้ได้อย่างรวดเรว็ จากผลสำ� เร็จและตวั อย่างทีม่ ใี หเ้ ห็นเปน็ รูปธรรมในทกุ ๆ ด้านและทุกมิติ
ดังนั้น ส�ำนักงาน กปร. จึงได้จัดท�ำหนังสือชุดเผยแพร่องค์ความรู้ตามแนวพระราชด�ำริ จ�ำนวน ๔ เล่ม ประกอบไปด้วย ๑) หลกั การทรงงานในพระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอย่หู ัว ๒) เศรษฐกจิ พอเพียง ๓) ทรงงานสานตอ่ สรา้ งสขุ สปู่ วงประชา ๔) ๓ ทศวรรษ กปร. ส�ำหรับหนงั สอื ชุดเผยแพร่องค์ความรู้ตามแนวพระราชด�ำริ เลม่ ที่ ๔ “๓ ทศวรรษ กปร.” เลม่ น้ี จะกลา่ วถงึ บทบาทหนา้ ทข่ี องสำ� นกั งาน กปร. ทด่ี ำ� เนนิ งานสนองพระราชดำ� รใิ นพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั สมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ นี าถ และพระบรมวงศ์ มาเปน็ ระยะเวลากวา่ ๓๐ ปี จนกระทั่งมีการด�ำเนินงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริกว่า ๔,๐๐๐ โครงการ กระจายท่ัว ทกุ ภมู ภิ าคของประเทศ ปจั จบุ นั ยงั มกี ารขยายผลสำ� เรจ็ ของโครงการอนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำ� รพิ รอ้ ม กบั การสรา้ งเครอื ขา่ ยมากยง่ิ ขน้ึ โดยในแตล่ ะภมู ภิ าคไดน้ ำ� เสนอผลสำ� เรจ็ ของโครงการอนั เนอื่ งมาจาก พระราชด�ำริในภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื และภาคใต้ ทีก่ อ่ เกดิ จากพระราชด�ำริ และส่งผลต่อประโยชนใ์ นการด�ำเนนิ ชีวติ ของประชาชนและประเทศชาตอิ ย่างอเนกอนันต์ ส�ำนักงาน กปร. เมษายน ๒๕๕๙
สารบญั ๗ ๘ ๓ ทศวรรษ กปร. ๑๔ กปร. สานต่อพระราชด�ำริ เพ่ือประโยชน์สขุ ปวงประชา ๑๔ ตามรอยเบอื้ งพระยุคลบาท : การพฒั นาอนั เน่อื งมาจากพระราชด�ำริ โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ ภาคเหนือ ๑๗ ๒๐ ๒๑ ๒๒ ๒๓ ๒๔ ๒๖ ๒๗ ๒๘ ๓๔ ๒๙ ๓๐ ๓๑ ๓๓ โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ ภาคกลาง ๓๖ ๓๘ ๔๐ ๔๒ ๔๔ ๔๖ ๔๘ ๕๐ ๕๒
๕๓ ๕๔ ๕๕ ๕๗ ๕๘ ๕๙ ๖๐ โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ๖๑ ๖๓ ๖๕ ๖๖ ๖๗ ๖๙ ๗๐ ๗๑ โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ ภาคใต้ ๗๓ ๗๔ ๗๖ ๗๗ ๗๙ ๘๑ ๘๒ ๘๓ ๘๔ ๓๔ ปี มุ่งม่นั สนองพระราชด�ำร ิ
ชดุ เผยแพร่องค์ความรู้ ตามแนวพระราชด�ำริ 6z
\"๓ ทศวรรษ กปร.\" ๓ ทศวรรษ กปร. นับตั้งแต่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จข้ึนเถลิงถวัลย ราชสมบัติ ตั้งแต่วันที่ ๙ มิถุนายน ๒๔๘๙ เป็นต้นมา ทรงสอดส่อง ในทุกข์สุขของพสกนิกรทั้งหลายท่ัวท้ังแผ่นดินมาแต่ครั้งต้นรัชกาล สืบเน่ืองจวบจนถงึ ปัจจุบัน ระยะแรกนนั้ ทรงพบว่า ประชาชนสว่ นใหญ่ ยังประสบปญั หา จากโรคภัยไข้เจ็บ และสุขภาพอนามัย สาเหตมุ าจาก การไม่มีความรู้ในการป้องกันและรักษาตนเอง ประกอบกับในระยะ แรกน้ันการบริการสาธารณสุขขั้นพื้นฐานของประเทศ ยังอยู่ในระยะ เร่ิมต้นของการพัฒนา ดังนน้ั การพระราชทานความช่วยเหลือพสกนิกร ในระยะแรกจึงเน้นไปในด้านการแพทย์ และสาธารณสุขเป็นส่วนใหญ่ เช่น การรณรงค์ และป้องกันวัณโรค การสร้างอาคารโรงพยาบาล เพื่อรองรับผ้ปู ว่ ย และการออกแพทยเ์ คลื่อนทต่ี ามโครงการแพทย์หลวง พระราชทาน “เรือเวชพาหน์” เป็นต้น ต่อมาเม่ือปัญหาดังกล่าว เริ่มคลี่คลายไปในทิศทางท่ีดีขึ้นจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มี การพฒั นาขน้ั พนื้ ฐานดา้ นตา่ งๆ แกป่ ระชาชน เพอ่ื จกั ไดเ้ ปน็ สงิ่ ทช่ี ว่ ยคำ�้ จนุ การพ่ึงตนเองในเบื้องต้นให้ได้อย่างม่ันคงและอนาคต โครงการสร้างถนน ตลอดจนการสร้างอ่างเก็บน้�ำหลายแห่ง จึงบังเกิดข้ึนด้วย พระเมตตาธิคุณ ซึ่งสิ่งเหล่าน้ีจะช่วยปูทางให้การประกอบอาชีพของราษฎรเกิดความผาสุก ม่ังค่ังสมบูรณ์ข้ึนได้ดั่งพระราชประสงค์ ที่จะให้พสกนิกรของพระองค์มีความ อยู่ดีกนิ ดเี ปน็ ทต่ี ัง้ z7
ชดุ เผยแพร่องคค์ วามรู้ ตามแนวพระราชด�ำริ กปร. สานตอ่ พระราชดำ� ริ เพ่ือประโยชน์สขุ ปวงประชา ตลอดระยะเวลากว่า ๓๐ ปี ท่ีส�ำนักงาน กปร. ได้สนองพระราชด�ำริพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และ พระบรมวงศานวุ งศ์ ในการดำ� เนนิ งานโครงการอนั เนอื่ งมาจากพระราชดำ� ริ มผี ลสมั ฤทธเ์ิ ปน็ ทป่ี ระจกั ษ์ สง่ ผลใหพ้ สกนกิ ร มคี ณุ ภาพชวี ติ ความเปน็ อยทู่ ด่ี ขี น้ึ สามารถพงึ่ ตนเองได้ และมคี วามสขุ ในการดำ� เนนิ ชวี ติ แบบพอเพยี ง ควบคกู่ บั การฟน้ื ฟู และอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ท้ังดิน น�้ำ ป่าไม้ และอ่ืนๆ ที่เส่ือมโทรมให้กลับมาอุดมสมบูรณ์ และมีใช้อย่างย่ังยืน ทั้งน้ี ด้วยหลักการทรงงานของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวที่ยึดหลัก “ภูมิสังคม” เป็นพ้ืนฐานของการพัฒนา และแก้ไขปัญหาท่ีสอดคล้องกับสภาพภูมิประเทศ ภูมิศาสตร์ รวมไปถึงสภาพสังคม วัฒนธรรม ประเพณี ความเชื่อ ทมี่ คี วามแตกตา่ งกนั ทำ� ใหก้ ารดำ� เนนิ งานโครงการอนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำ� ริ สามารถแกไ้ ขปญั หาใหแ้ กร่ าษฎรไดอ้ ยา่ ง เหมาะสมกับพนื้ ท่ี โครงการพระราชดำ� ริ ทั้งหลายในระยะแรกน้นั มีขึน้ มากมายสามารถแบง่ ไดเ้ ปน็ ๒ ประเภท คือ ๑. โครงการท่ีมีการค้นควา้ ศึกษาทดลองเป็นการส่วนพระองค์ เพื่อจกั ไดน้ ำ� ไปใชใ้ นพืน้ ท่ี และลักษณะงาน ทที่ รงเห็นวา่ เหมาะสม ๒. โครงการท่ีเร่ิมเข้าไปแก้ปัญหาหลักของเกษตรกร เป็นการพัฒนาแบบผสมผสาน (Integrated Development) ซึ่งในระยะแรกจะอยใู่ กล้บริเวณทปี่ ระทับในแตล่ ะภูมิภาค และคอ่ ยๆ ขยายขอบเขตไปในวงกว้างขึ้น 8z
“๓ ทศวรรษ กปร.” โครงการอนั เน่ืองมาจากพระราชด�ำริ มีหลายประเภทในระยะแรก มชี ่ือเรยี กต่างกนั วา่ ๑. โครงการตามพระราชประสงค์ หมายถึง โครงที่ทรงศึกษาปฏิบัติส่วนพระองค์กับผู้เชี่ยวชาญในศาสตร์ สาขาต่างๆ เม่ือได้ผลดแี ล้ว จึงทรงน�ำมาใชใ้ ห้เกิดประโยชนแ์ ก่ประชาชน ๒. โครงการหลวง เป็นโครงการท่ีทรงมุ่งพัฒนาชาวไทยภูเขาให้รอดพ้นจากความทุกข์ยากล�ำเข็ญ ด้วยวิธี การส่งเสริมการปลูกพืชเมืองหนาว ทดแทนการปลูกฝิ่น และลดปัญหาการตัดไม้ท�ำลายป่า มาสู่วิถีเกษตรรูปแบบใหม่ ทท่ี ำ� รายได้ดยี งิ่ ขน้ึ ๓. โครงการในพระบรมราชานเุ คราะห์ เปน็ โครงการทพ่ี ระราชทานขอ้ แนะนำ� และพระราชดำ� รใิ หภ้ าคเอกชน รับไปด�ำเนินการพัฒนาในทกุ ดา้ น เพอ่ื ประโยชน์สขุ ของชาวไทยทัง้ มวล เชน่ โครงการสารานุกรมไทย สำ� หรับเยาวชน เป็นต้น ๔. โครงการตามพระราชด�ำริ คอื โครงการท่ที รงวางแผนพัฒนาและเสนอแนะใหภ้ าครัฐบาล และทุกส่วน ราชการรว่ มดำ� เนนิ งานตามพระราชดำ� ริ โดยพระองคเ์ สดจ็ ฯ ไปรว่ มทรงงานกบั หนว่ ยงานราชการทง้ั หลายดว้ ย โครงการ ตามพระราชด�ำรินี้ ในปัจจุบันเรียกว่า “โครงการอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริ” ซ่ึงมีกระจายอยู่ท่ัวทุกภูมิภาคของ ประเทศไทย z9
ชดุ เผยแพร่องคค์ วามรู้ ตามแนวพระราชดำ� ริ บทบาทหนา้ ท่ีของส�ำนกั งาน กปร. สำ� นกั งานคณะกรรมการพเิ ศษเพอ่ื ประสานงานโครงการอนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำ� ริ (สำ� นกั งาน กปร.) ในฐานะฝ่ายเลขานกุ าร มหี นา้ ท่ใี นการสนองงานพระราชดำ� ริ ตลอดจนถวาย รายงานการด�ำเนินงานให้ทรงทราบ ทำ� หนา้ ทส่ี �ำรวจ ศกึ ษา วเิ คราะห์ จดั ทำ� แผนงาน/โครงการ งบประมาณ สนบั สนุน ประสานงานกบั สว่ นราชการ และหน่วยงานท่ีเกยี่ วขอ้ งกับการด�ำเนนิ งาน โครงการอันเนือ่ งมาจากพระราชด�ำริ รวมทง้ั ติดตามประเมินผล การประชาสมั พันธแ์ ละเผยแพร่ การดำ� เนนิ งานโครงการอนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำ� ริ และปฏบิ ตั หิ นา้ ทอี่ นื่ ใดตามทม่ี พี ระราชกระแส ใหส้ �ำเร็จลุล่วงเกดิ ประโยชนส์ ุขต่อประชาชน 10 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” ท่มี าของโครงการอนั เน่อื งมาจากพระราชด�ำริ การรวบรวมข้อมูลโครงการอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริในคร้ังน้ี ส�ำนักงาน กปร. ไดก้ ำ� หนดท่ีมาของโครงการอันเนื่องมาจากพระราชด�ำรจิ าก ๓ แหล่ง ดังนี้ ๑. เปน็ โครงการอนั เนือ่ งมาจากพระราชดำ� ริท่ไี ดพ้ ระราชทานพระราชด�ำรโิ ดยตรง ๒. เปน็ โครงการอนั เนอื่ งมาจากพระราชดำ� รทิ เ่ี กดิ จากการทร่ี าษฎรทลู เกลา้ ฯ ถวายฎกี า ขอพระราชทานความช่วยเหลือ ๓. เปน็ โครงการอนั เนอื่ งมาจากพระราชดำ� รทิ ห่ี นว่ ยงานไดก้ ราบบงั คมทลู รายงานและ/ หรือขอพระราชทานพระบรมราชวนิ จิ ฉัยเรียบร้อยแลว้ z 11
ชดุ เผยแพรอ่ งคค์ วามรู้ ตามแนวพระราชดำ� ริ ส�ำนักงาน กปร. ได้แบ่งประเภทของโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ ออกเป็น ๘ ประเภท ดงั น้ี ๑. โครงการพฒั นาด้านแหล่งน�ำ้ ๕. โครงการพฒั นาดา้ นสาธารณสขุ ๒. โครงการพฒั นาดา้ นการเกษตร ๖. โครงการพัฒนาดา้ นคมนาคม/ส่ือสาร ๓. โครงการพัฒนาดา้ นส่งิ แวดล้อม ๗. โครงการพัฒนาด้านสวสั ดิการสงั คม/การศึกษา ๔. โครงการพฒั นาด้านการส่งเสริมอาชพี ๘. โครงการพฒั นาแบบบรู ณาการ และโครงการพฒั นาดา้ นอนื่ ๆ 12 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” สำ� นกั งาน กปร. ไดร้ วบรวมโครงการอนั เนื่องมาจากพระราชดำ� ริ ณ เดอื นกนั ยายน ๒๕๕๘ มจี �ำนวนทัง้ ส้นิ ๔,๕๙๖ โครงการ แยกเปน็ ภาคและการพฒั นาดา้ นตา่ งๆ สรปุ ได้ ดังน้ี การพฒั นาดา้ น ภาค ใต ้ ไม่ระบ ุ รวม เหนือ กลาง ตะวนั ออกเฉียงเหนือ ๑. โครงการพัฒนาด้านแหลง่ น�้ำ ๑,๒๐๙ ๕๐๙ ๘๒๑ ๖๐๙ - ๓,๑๔๘ ๒. โครงการพัฒนาด้านการเกษตร ๔๖ ๔๙ ๔๔ ๒๗ - ๑๖๖ ๓. โครงการพฒั นาด้านสิง่ แวดลอ้ ม ๕๕ ๔๒ ๓๗ ๓๒ ๓ ๑๖๙ ๔. โครงการพฒั นาดา้ นสง่ เสรมิ อาชีพ ๘๘ ๓๔ ๑๒๒ ๙๔ - ๓๓๘ ๕. โครงการพฒั นาด้านสาธารณสุข ๑๔ ๑๕ ๙ ๗ ๑๐ ๕๕ ๖. โครงการพฒั นาด้านคมนาคม/สอ่ื สาร ๑๘ ๒๒ ๑๙ ๒๒ - ๘๑ ๗. โครงการพัฒนาดา้ นสวสั ดกิ ารสังคม/การศึกษา ๑๙๙ ๗๔ ๕๓ ๖๓ ๔ ๓๙๓ ๘. โครงการพฒั นาแบบบูรณาการ/อืน่ ๆ ๑๐๒ ๕๙ ๕๒ ๓๐ ๓ ๒๔๖ รวม ๑,๗๓๑ ๘๐๔ ๑,๑๕๗ ๘๘๔ ๒๐ ๔,๕๙๖ (ท่มี า : สำ� นกั งาน กปร. , กนั ยายน ๒๕๕๘) z 13
ชดุ เผยแพร่องคค์ วามรู้ อตนัามเนร่อื องยมเบาื้อจงาพกพระรยะุคราลชบดา�ำทริ: การพฒั นา ตามแนวพระราชดำ� ริ 14 z โครงการอันเน่อื งมาจากพระราชด�ำริ ภาคเหนือ พนื้ ที่ภาคเหนือ ประกอบดว้ ย ๑๗ จังหวดั ดงั นี้ กำ� แพงเพชร เชยี งราย เชียงใหม่ ตาก น่าน นครสวรรค์ พะเยา แพร่ เพชรบรู ณ์ พจิ ิตร พิษณุโลก แมฮ่ อ่ งสอน ลำ� ปาง ล�ำพูน สุโขทยั อุตรดิตถ์ และอทุ ยั ธานี ภาคเหนอื ของประเทศไทยมลี กั ษณะภมู ปิ ระเทศเปน็ เทอื กเขาทส่ี ลบั ซบั ซอ้ น ทอดตวั ยาวจากเหนอื ลงมาใต้ ถอื เปน็ แหลง่ กำ� เนดิ ตน้ นำ�้ ลำ� ธารทสี่ ำ� คญั ของประเทศ แตใ่ นชว่ ง ๕๐ ปี ทผ่ี า่ นมา การพัฒนาเศรษฐกจิ และการเพิ่มขนึ้ ของจ�ำนวนประชากร สง่ ผลให้มีการบุกรุกแผ้วถาง พืน้ ทีป่ า่ เพอื่ ใชท้ ำ� การเกษตร เชน่ การทำ� ไรเ่ ลอ่ื นลอย ปลกู พชื เชงิ เดย่ี ว รวมถงึ การใชส้ ารเคมี ปยุ๋ ยาฆา่ แมลง ได้ส่งผลกระทบต่อผนื ดิน ป่าต้นน้�ำล�ำธาร แหล่งน�ำ้ สตั วป์ ่า และอืน่ ๆ
“๓ ทศวรรษ กปร.” ดว้ ยเหตุนี้ เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั เสด็จฯ ไปทรง เยย่ี มราษฎรในเขตพน้ื ทภ่ี าคเหนอื และบนภเู ขาสงู ไดท้ อดพระเนตรเหน็ การบุกรุกท�ำลายป่าตามภูเขาต่างๆ เป็นจ�ำนวนมาก ซึ่งนอกจาก จะเป็นการกระท�ำผิดทางกฎหมายแล้ว ที่ส�ำคัญเป็นการท�ำลายต้นน้�ำ ล�ำธารซ่ึงเป็นบ่อเกิดของแม่น้�ำสายส�ำคัญโดยความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ และหากปล่อยท้ิงไว้ก็จะท�ำให้เกิดความเสียหายอย่างใหญ่หลวง สง่ ผลกระทบต่อวงจรธรรมชาตแิ ละชวี ติ มนุษย์อย่างรุนแรง ...การท่ีจะมตี น้ นำ้� ลำ�ธารไปชัว่ กาลนานน้ันสำ�คญั อย่ทู ีก่ ารรักษาปา่ และปลูกป่าบริเวณต้นน�้ำ ซ่งึ เปน็ ยอดเขาและเนินสูง ตอ้ งมกี ารปลกู ปา่ โดยไมย้ นื ตน้ และปลกู ไมฟ้ นื ซง่ึ ไมฟ้ นื นน้ั ราษฎรสามารถตดั ไปใชไ้ ด้ แตต่ อ้ งมี การปลูกป่าทดแทนเปน็ ระยะ สว่ นไม้ยนื ต้นนนั้ จะช่วยให้อากาศมคี วาม ชมุ่ ช้นื เปน็ ขัน้ ตอนหนง่ึ ของระบบการใหฝ้ นตกแบบธรรมชาติ ทงั้ ยงั ชว่ ย ยดึ ดนิ บนเขาไมใ่ หพ้ ังทลายเมอ่ื เกิดฝนตกอกี ดว้ ย ซ่งึ ถา้ รกั ษาสภาพปา่ ไม้ ไวใ้ ห้ดีแล้ว ทอ้ งถ่ินก็จะมีน้ำ� ไวใ้ ช้ชั่วกาลนาน... พระราชด�ำรสั พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยหู่ ัว วนั ท่ี ๑๔ เมษายน ๒๕๒๐ จากปัญหาดังกลา่ ว ด้วยพระมหากรณุ าธิคุณในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยหู่ วั จึงไดพ้ ระราชทานพระราชด�ำริ ในการแก้ไขปัญาหาความเดอื ดรอ้ นของประชาชน และความเส่อื มโทรมของทรพั ยากรธรรมชาติ จนก่อเกดิ เป็นโครงการ อันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ ในพ้ืนที่ภาคเหนือถึง ๑,๗๓๑ โครงการ (ส�ำนักงาน กปร., กันยายน ๒๕๕๘) จากแนว พระราชด�ำริไดส้ ่งผลส�ำเรจ็ เป็นรปู ธรรมเปน็ ต้นแบบการพัฒนาท่ยี ่งั ยืน ดงั ตัวอย่างตอ่ ไปนี้ z 15
ชดุ เผยแพร่องค์ความรู้ ตามแนวพระราชด�ำริ 16 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” ศู น ย์ ศึ ก ษ า ก า ร พั ฒ น า ห้ ว ย ฮ่ อ ง ไ ค ร้ อั น เ น่ื อ ง ม า จ า ก พ ร ะ ร า ช ด� ำ ริ อ�ำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ ในอดีตพน้ื ท่บี ริเวณน้ี เปน็ พืน้ ท่ปี ่าไม้ท่ีอุดมสมบูรณ์ และมสี ัตว์ป่าชกุ ชุม ต่อมา เกิดปญั หาการบกุ รกุ ตดั ไมท้ ำ� ลายป่า จนมีสภาพเส่อื มโทรม เกิดความแหง้ แล้ง ปัญหาไฟปา่ และในฤดฝู นเกดิ การชะลา้ งของดิน การด�ำเนนิ งานสนองพระราชดำ� ริ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานพระราชดำ� ริ ให้จัดต้ังศูนย์ศึกษา การพัฒนาห้วยฮอ่ งไคร้อนั เนอ่ื งมาจากพระราชด�ำริขึน้ บนเนอื้ ท่ปี ระมาณ ๘,๕๐๐ ไร่ เพ่ือ ศกึ ษา ทดลอง วจิ ยั ในการฟน้ื ฟู และพฒั นาตน้ นำ้� ลำ� ธารทเ่ี สอื่ มโทรมใหก้ ลบั มาอดุ มสมบรู ณ์ ดว้ ยวธิ กี ารทหี่ ลากหลาย เชน่ การปลกู ปา่ โดยใชว้ ธิ กี ารรบั นำ�้ ซมึ จากคนู ำ้� ระบบกา้ งปลา ทำ� ให้ z 17
ชดุ เผยแพรอ่ งคค์ วามรู้ ตามแนวพระราชด�ำริ ป่าต้นน้�ำในพ้ืนท่ีเขียวชอุ่ม มีความชุ่มช้ืนตลอดทั้งปี และยังท�ำหน้าท่ีเป็นแนว ปอ้ งกนั ไฟปา่ อกี ดว้ ย การปลกู ปา่ ตามแนวรอ่ งเขา ใชฝ้ ายขนาดเลก็ หรอื ทเ่ี รยี กวา่ Check Dam ชว่ ยชะลอการไหลของนำ�้ และเก็บกกั ตะกอนดิน ใช้วสั ดทุ ห่ี าได้ ในท้องถ่ิน เช่น ไม้ไผ่ และก้อนหิน การท�ำระบบป้องกันไฟป่าเปียก หรือ Wet Fire Break เปน็ การลดปัญหาไฟปา่ และเพิ่มความชุ่มช้นื ให้แก่ผนื ป่า และ การปลูกป่า ๓ อย่าง ประโยชน์ ๔ อยา่ ง ได้แก่ ไมใ้ ชส้ อย ไม้ผล และไมฟ้ ืน นอกจากนี้ ยงั ไดป้ ระโยชนอ์ ย่างที่ ๔ คือ การอนรุ กั ษด์ นิ และน�ำ้ ส่งผลให้สภาพ ปา่ ท่ีเส่อื มโทรมค่อยๆ ฟนื้ ตวั ขึ้นมาจนเป็นป่าที่อดุ มสมบูรณ์ 18 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” ผลสำ� เรจ็ จากการพฒั นา ท�ำให้คนสามารถอยู่ร่วมกับป่าได้อย่างเกื้อกูล นำ� ไปสกู่ ารอนรุ กั ษแ์ ละพฒั นาปา่ ไมร้ ว่ มกนั อยา่ งยง่ั ยนื สภาพ ปา่ เตง็ รงั มรี ะบบนเิ วศดขี น้ึ มคี วามอดุ มสมบรู ณ์ ปอ้ งกนั ไฟปา่ ไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ เปน็ ตน้ แบบในการพฒั นาพน้ื ทตี่ น้ นำ้� ล�ำธาร ควบคกู่ ับการสง่ เสริมและพฒั นาอาชีพท่ีเหมาะสม z 19
ชดุ เผยแพรอ่ งคค์ วามรู้ ตามแนวพระราชด�ำริ เข่ือนแม่กวงอุดมธารา จังหวัดเชียงใหม่ เม่ือวันที่ ๔ มีนาคม ๒๕๑๙ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้เสด็จฯ ไปทอดพระเนตรบริเวณที่จะก่อสร้าง เขอื่ นแมก่ วงอดุ มธาราแหง่ น้ี ไดพ้ ระราชทานพระราชดำ� รใิ หก้ รมชลประทานศกึ ษาการพฒั นาลำ� นำ�้ สาขาของลำ� นำ้� แมก่ วง และจดั หาท่ดี ินท�ำกนิ ใหม่ใหแ้ กร่ าษฎรทพ่ี ื้นทีท่ ำ� กินจะถูกนำ้� ท่วมหลังการก่อสร้างเขื่อน งานก่อสร้างตวั เขอ่ื นและอาคาร ประกอบได้เร่ิมเม่อื ปี ๒๕๓๑ และเสรจ็ สมบูรณใ์ นปี ๒๕๓๖ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยหู่ วั ทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ พระราชทานช่อื เขอื่ นแห่งนี้ เมอื่ วนั ที่ ๑๘ กมุ ภาพันธ์ ๒๕๓๘ ว่า “เขอ่ื นแม่กวงอุดมธารา” เขื่อนน้ีเป็นเขื่อนดินถม บดอัดแน่น สามารถเก็บกักน้�ำใน อ่างด้านเหนือเข่ือนได้ประมาณ ๒๖๓ ลา้ นลกู บาศก์เมตร มปี รมิ าณ น้�ำไหลเข้าอ่างเฉลี่ยปีละ ๑๘๖ ล้านลูกบาศก์เมตร ส่งน�้ำให้พ้ืนท่ี เพาะปลูก ๑๓ ต�ำบล ในเขต จังหวัดเชียงใหม่และจังหวัดล�ำพูน ประมาณ ๑๗๕,๐๐๐ ไร่ ผลส�ำเร็จจากการพฒั นา ท�ำให้ประชาชนในพ้ืนที่ลุ่มน�้ำแม่แตง-แม่งัด-แม่กวง ได้รับประโยชน์ในด้านการเกษตร การอุปโภคบริโภค ดา้ นอตุ สาหกรรมและการทอ่ งเทยี่ ว ทำ� ใหเ้ กดิ ผลผลติ ภาคการเกษตรในฤดแู ลง้ เพม่ิ มากขนึ้ และสนองความตอ้ งการใชน้ ำ�้ ในกิจกรรมต่างๆ ในฤดแู ล้ง รวมท้ังการเพ่มิ ผลผลติ ในพนื้ ท่ีต่างๆ ในลุม่ น้ำ� แมแ่ ตง-แมง่ ัด แมก่ วง 20 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” โครงการพัฒนาพื้นท่ีลุ่มน้�ำแม่งอนอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ จังหวัดเชียงราย บริเวณบ้านยาง อ�ำเภอแม่งอน เป็นท่ีต้ังของโรงงานหลวงอาหารส�ำเร็จรูปที่ ๑ เป็นโรงงานหลวงแห่งแรก ตามพระราชด�ำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่ด�ำเนินกิจการเพื่อชุมชน เน้นการผลิตในท้องถิ่นและเป็นมิตรต่อ สงิ่ แวดลอ้ ม แตใ่ นปี ๒๕๔๙ ไดเ้ กดิ อทุ กภยั ฝนตกหนกั ในเขตภเู ขา และนำ้� ปา่ ไดไ้ หลลน้ ทะลกั เขา้ ทว่ มบา้ นเรอื นประชาชน พืน้ ทที่ ำ� การเกษตร รวมถงึ โรงงานหลวงแห่งนี้ด้วย การด�ำเนนิ งานสนองพระราชด�ำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้มีพระราชด�ำริให้มีการปรับปรุงโรงงานหลวง อาหารส�ำเร็จรูปท่ี ๑ และฟื้นฟูสภาพสิ่งแวดล้อมลุ่มน�้ำแม่งอน โดยพระราชทานแนวทางเกี่ยวกับการฟื้นฟูสภาพป่าไม้ และการจัดการท่ที ำ� กินให้แกร่ าษฎร รวมถึงการอนุรกั ษด์ นิ และน้ำ� ด้วย นอกจากน้ี ไดพ้ ระราชทานพระราชด�ำริเก่ยี วกับ การวางแผนในการเพิ่มวัตถุดิบเพ่ือป้อนเข้าโรงงานหลวง และจัดท�ำแปลงสาธิตการเกษตรแก่ราษฎร ตลอดจนการใช้ หญา้ แฝกและเทคนคิ วศิ วกรรมในการแกไ้ ขปญั หาดนิ ถลม่ และศกึ ษาการปลกู พชื ทมี่ เี รอื นยอดตา่ งกนั เปน็ แนวคนั่ ระหวา่ ง พชื สวนเปรยี บเทยี บการถล่มของดนิ ผลส�ำเร็จจากการพฒั นา สามารถป้องกันและลดผลกระทบจากการ เกดิ อทุ กภยั และดนิ ถลม่ ในพนื้ ทไี่ ดม้ ากกวา่ ๖๖,๐๐๐ ไร่ พัฒนาและยกระดับคุณภาพชีวิตของราษฎรในเขต ต�ำบลแม่งอน และต�ำบลแม่สูน อ�ำเภอฝาง จังหวัด เชียงใหม่ ได้มากกว่า ๔,๓๐๐ ครัวเรือน ประมาณ ๑๖,๘๐๐ คน ผลผลิตทางการเกษตรเพิ่มมากข้ึน รวมท้ังประชาชนมีส่วนร่วมในการฟื้นฟูระบบนิเวศ ต้นน�้ำลำ� ธารและใช้ประโยชนไ์ ด้อยา่ งย่ังยืน z 21
ชุดเผยแพร่องค์ความรู้ ตามแนวพระราชด�ำริ โครงการพัฒนาพื้นท่ีลุ่มน้�ำแม่อาวอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ จังหวัดล�ำพู น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จฯ ไปทอดพระเนตรสภาพพ้ืนท่ีบริเวณท่ีสร้างอ่างเก็บน�้ำแม่อาวน้อย ต�ำบลนครเจดีย์ อ�ำเภอป่าซาง จังหวัดล�ำพูน ทรงเข้าพระราชหฤทัยในปัญหาที่เกิดขึ้น และได้ทรงแนะน�ำวิธีการแก้ไข ปญั หาอย่างเปน็ ระบบ ดงั พระราชดำ� รัส เมอ่ื วันท่ี ๑๑ มีนาคม ๒๕๓๕ ความว่า ...ให้พจิ ารณาดำ�เนินการเกยี่ วกับการจำ�แนกประเภทปา่ เสอื่ มโทรม บริเวณท่รี าบดินยังมคี ุณภาพ เพือ่ จัดสรรใหร้ าษฎร ที่ไมม่ ีที่ทำ�กนิ ไดเ้ ข้าอยู่เป็นการถาวร จะเป็นการช่วยแก้ไขปญั หา การบุกรุกทำ�ลายปา่ ส่วนพน้ื ทดี่ อย พ้ืนท่ีเนินสูง หรอื ภเู ขา ต่างๆ รวมทง้ั พ้นื ทีด่ ินคณุ ภาพไมด่ ี และเสียสภาพปา่ ไม้ ให้ดำ�เนนิ การปลูกป่าทดแทน... การด�ำเนินงานสนองพระราชด�ำริ ไดด้ ำ� เนนิ การ ๔ ดา้ น คอื การฟน้ื ฟพู น้ื ทป่ี า่ การจดั สรรทด่ี นิ ทำ� กนิ พน้ื ทกี่ ารเกษตรรบั นำ้� และการสง่ นำ้� สำ� หรบั อปุ โภคบรโิ ภค ผลสำ� เรจ็ จากการพฒั นา ปัจจุบัน ลุ่มน�้ำแม่อาวมีสภาพป่าที่อุดมสมบูรณ์ เป็นแหล่งต้นน้�ำล�ำธาร เป็นตัวอย่างท่ีดีในเร่ืองการจัดการ และพัฒนาพ้ืนท่ลี ่มุ น้ำ� สามารถฟื้นฟพู ื้นทป่ี ่าได้กว่า ๖๑,๐๐๐ ไร่ พัฒนาพน้ื ท่กี ารเกษตรรับน้ำ� ได้กวา่ ๒๙,๐๐๐ ไร่ และ มกี ารจดั สรรท่ีดนิ ท�ำกิน ประมาณ ๒๒,๐๐๐ ไร่ ให้เกษตรกรมากกว่า ๑,๙๐๐ คน และสามารถยกระดับคณุ ภาพชีวติ ของราษฎรให้ดีข้นึ และมีความมนั่ คง ดว้ ยการส่งเสรมิ ความรู้ด้านการเกษตรแกร่ าษฎร เชน่ การปลกู ลำ� ไย มะมว่ ง และ ปลูกไผ่ เป็นอาชีพเสริม เพ่ือจะไดไ้ ม่ต้องทำ� การเกษตรแบบยงั ชีพ ท่ีมีรายได้ไมแ่ นน่ อนอีกต่อไป 22 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” โครงการเข่ือนแควน้อยอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ จังหวัดพิษณุโลก เม่ือวนั ที่ ๒๕ กุมภาพนั ธ์ ๒๕๒๕ พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอย่หู ัว พระราชทานพระราชด�ำริให้พจิ ารณาจดั สร้าง เขื่อนเกบ็ กกั น�้ำแควนอ้ ย บริเวณต�ำบลคนั โซ้ง อ�ำเภอวดั โบสถ์ จงั หวัดพษิ ณุโลก เพ่อื ใหส้ ามารถเก็บกกั น�ำ้ ไวใ้ ชใ้ นฤดูแลง้ และบรรเทาอทุ กภยั ในลมุ่ นำ�้ แควนอ้ ยตอนลา่ ง ซงึ่ เกดิ ขนึ้ เปน็ ประจำ� ทกุ ปี สรา้ งความเสยี หายแกป่ ระชาชน รวมทง้ั เปน็ การ จัดหานำ้� สนับสนุนโครงการชลประทานพิษณโุ ลก และโครงการชลประทานเจา้ พระยาให้ไดผ้ ลอย่างสมบูรณ์ การดำ� เนนิ งานสนองพระราชด�ำริ “เข่ือนแควน้อยบ�ำรุงแดน” ก่อสร้างแล้วเสร็จ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จพระราชด�ำเนินทรงประกอบพิธีเริ่มการเก็บกักน�้ำ เม่ือวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน ๒๕๕๑ ปริมาณน้�ำกักเก็บสูงสุด ๙๓๙ ล้านลูกบาศก์เมตร เป็นเข่ือนท่ีมีศักยภาพในการติดต้ังเคร่ืองกังหันน้�ำ เพื่อผลิตกระแสไฟฟ้า นอกจากน้ี ได้มี การแก้ปัญหาราษฎรท่ีได้รับผลกระทบจากการด�ำเนินงานโครงการ โดยให้มีการจ่ายเงินค่าชดเชยแก่ราษฎรอย่างคุ้มค่า และเปน็ ธรรม รวมถึงการสง่ เสริมอาชพี ใหร้ าษฎรทีไ่ ด้รบั ผลกระทบได้มีอาชีพเสรมิ และมรี ายได้อย่างตอ่ เน่อื ง ผลสำ� เร็จจากการพัฒนา เปน็ แหลง่ น�ำ้ ทส่ี �ำคญั สำ� หรบั การอปุ โภคบริโภคและอุตสาหกรรม บรรเทาปัญหาอุทกภัยในเขตเทศบาลเมือง พษิ ณุโลก และล่มุ น�ำ้ แควนอ้ ยตอนล่างในเขตอำ� เภอวัดโบสถ์ ไดป้ ระมาณ ๗๕,๐๐๐ ไร่ มีพน้ื ทีก่ ารเกษตรเพมิ่ ขึ้นมากกวา่ ๑๕๐,๐๐๐ ไร่ เกษตรกรเพาะปลูกข้าวได้ ๒ ครั้งต่อปี ผลผลิตมีคุณภาพและปรมิ าณเพ่ิมข้ึน มีรายไดม้ นั่ คง นอกจากน้ี ยงั เปน็ แหล่งประมงแห่งใหม่ สถานทีท่ อ่ งเท่ยี วและแหล่งเรยี นรสู้ ำ� หรับประชาชน รวมทัง้ ยังเปน็ โรงไฟฟ้าพลงั นำ�้ มกี ำ� ลงั การผลติ ๑๔๔ ลา้ นกิโลวัตต์-ชว่ั โมงต่อปี z 23
ชดุ เผยแพร่องคค์ วามรู้ ตามแนวพระราชดำ� ริ โครงการอ่างเก็บน้�ำห้วยไฟอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ จังหวัดพะเยา อา่ งเกบ็ นำ�้ ห้วยไฟ เกิดขึ้นจากการท่ีราษฎรไดท้ ลู เกลา้ ฯ ถวายฎกี า ขอพระราชทานอ่างเก็บน�้ำ เม่ือปี ๒๕๒๓ เน่ืองจากพ้ืนที่ต�ำบลภูซาง อ�ำเภอภูซาง จังหวัดพะเยา ประสบปัญหาในเรื่องน้�ำ ในช่วงหน้าฝนเกิดน้�ำท่วมในท่ีลุ่มติด รมิ นำ�้ และในฤดูแล้งขาดแคลนน�้ำ ไม่มีทง้ั น้ำ� กิน น�้ำใช้ และนำ้� เพอื่ การเพาะปลูก จนราษฎรตอ้ งอพยพละทง้ิ บ้านเรอื นไป ประกอบอาชีพที่อ่ืน ซ่ึงพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานพระราชด�ำริในเร่ืองนี้ เมื่อวันท่ี ๑๒ กุมภาพันธ์ ๒๕๒๓ ความวา่ ...ควรพิจารณาวางโครงการกอ่ สรา้ งอา่ งเกบ็ นำ้� ขนาดเล็ก และฝายทดน้�ำตามลำ�นำ้� สาขาของแมล่ าว เพื่อจดั หานำ้� ให้ราษฎรหม่บู า้ นต่างๆ ในเขตอำ�เภอ เชียงคำ� จังหวัดพะเยา สามารถทำ�การเพาะปลูก ไดท้ ั้งในฤดฝู นและฤดแู ล้ง และมีนำ้� เพอื่ การอุปโภค บริโภคตลอดปดี ว้ ย... 24 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” ผลสำ� เร็จจากการพฒั นา การด�ำเนินงานสนองพระราชด�ำรินี้ ช่วยให้ราษฎรจากต�ำบลภูซางและต�ำบลป่าสัก รวม ๘ หมู่บ้าน กวา่ ๔๐๐ ครวั เรอื น สามารถทำ� การเกษตรในพื้นที่ได้มากกว่า ๓,๐๐๐ ไร่ ได้ผลผลติ เพมิ่ ข้นึ มากกว่าเดมิ ทีส่ ำ� คญั มกี ล่มุ ผู้ใช้น้�ำที่มีประสิทธิภาพ ซึ่งเป็นตัวอย่างที่ดีในเร่ืองการบริหารจัดการน้�ำและจัดสรรทรัพยากรที่มีอยู่อย่างจ�ำกัดให้เกิด ประโยชน์สงู สุด โดยให้ทกุ คนมสี ว่ นรว่ มในการกำ� หนดและรับรกู้ ารบรหิ ารจัดการ ด้านการเกษตร ในช่วงแรกเป็นการท�ำนาปี และช่วงที่สองเป็นการปลูกพืชฤดูแล้ง เช่น กระเทียม ถ่ัวลิสง และเกษตรกรจะปลูกขา้ วโพดก่อนฤดฝู นอกี หนึง่ รอบ ด้านการประมง มีการเลี้ยงปลาทับทิมในกระชังภายในอ่างเก็บน้�ำ และมีการท�ำประมงเพื่อเป็นอาหาร กลางวนั ให้แกเ่ ด็กนกั เรยี น ด้านน้�ำเพื่อการอุปโภคบริโภค จะน�ำน้�ำมากักเก็บไว้ในอ่างเก็บน้�ำขนาดเล็ก และจากอ่างเก็บน้�ำขนาดเล็ก มาเกบ็ ไว้ท่สี ระนำ้� เพ่ือใช้ในการบรโิ ภคอุปโภค และการเพาะปลกู ดา้ นการเลยี้ งสตั ว์ มนี �ำ้ เพียงพอในการท�ำปศสุ ตั ว์ เชน่ การเลี้ยงโค กระบือ เป็นต้น z 25
ชุดเผยแพร่องคค์ วามรู้ ตามแนวพระราชดำ� ริ โครงการสถานีพัฒนาการเกษตรท่ีสูงตามพระราชด�ำริ โครงการสถานีพัฒนาการเกษตรที่สูงตามพระราชดำ� ริ จัดตั้งข้ึน ตามพระราชด�ำริ สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ต้งั แต่ปี ๒๕๔๓ ในเขตพื้นที่ภาคเหนือรวม ๑๘ สถานี ในเขตจังหวัดเชียงใหม่ ๘ สถานี จงั หวัดเชียงราย ๔ สถานี จังหวดั นา่ น ๓ สถานี และจงั หวัดพะเยา จงั หวัด พิษณุโลก จังหวดั ก�ำแพงเพชร จังหวัดละ ๑ สถานี การดำ� เนนิ งานสนองพระราชด�ำริ หลักการของสถานีพัฒนาการเกษตรท่ีสูง ด�ำเนินงานภายใต้ แนวพระราชด�ำริ “คนอยู่ร่วมกับป่า” คือ ให้ราษฎรเข้ามามีส่วนร่วมใน กจิ กรรมต่างๆ ของสถานี เพ่ือซึมซับความรูแ้ ละเกิดทกั ษะ มีจติ ส�ำนกึ ในการ ใชท้ รพั ยากรดนิ นำ�้ ปา่ ไมใ้ หเ้ กดิ ประโยชนส์ งู สดุ เปน็ แหลง่ เรยี นรแู้ ละตวั อยา่ ง การท�ำการเกษตรที่ถูกต้องตามหลักวิชาการ ช่วยเหลือราษฎรในพื้นท่ีไม่ให้ อพยพโยกย้ายถ่ินฐาน มีอาหารเพียงพอต่อการบริโภคในครัวเรือน มีความ มัน่ คง และมคี ุณภาพชวี ิตทด่ี ขี ึน้ ผลสำ� เรจ็ จากการพัฒนา ปัจจุบันราษฎรมีความรู้ในการท�ำการเกษตรท่ีเหมาะสมกับพ้ืนท่ี ของตน ท�ำให้มีรายได้ ท่ีม่ันคงและต่อเน่ืองตลอดท้ังปี มีรายได้เสริมนอก ภาคการเกษตร เช่น งานหัตถกรรม เครื่องเงิน ผ้าทอมือ มีการศึกษาที่สูงข้ึน ด้านทรัพยากรธรรมชาติที่เสื่อมโทรม ได้มีการอนุรักษ์และฟื้นฟูทรัพยากร ป่าไม้อย่างต่อเนื่อง เช่น การปลูกป่า การสร้างฝายต้นน�้ำ ส่งผลให้มีพื้นที่ป่า กลบั มาอดุ มสมบรู ณม์ ากกวา่ ๖๗,๐๐๐ ไร่ มปี รมิ าณนำ้� ในลำ� หว้ ยเพยี งพอ สำ� หรบั การอุปโภค บรโิ ภค และการเกษตร รวมท้ังมสี ัตว์ป่าเพ่มิ ข้ึน เชน่ ไก่ฟา้ ไก่ป่า 26 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” โครงการพัฒนาพ้ืนท่ีดอยเต่าอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ จังหวัดเชียงใหม่ เม่ือเดือนมกราคม ๒๕๔๙ สมเด็จพระนางเจ้า ฯ พระบรมราชินีนาถ ได้เสด็จฯ ไปทรงเย่ียมราษฎรที่ บ้านแม่บวนเหนือ แม่บวนใต้ ต�ำบลโปงทุ่ง อ�ำเภอดอยเต่า จังหวัดเชียงใหม่ ท�ำให้ทรงพบว่าในพ้ืนที่บริเวณนี้ ประสบปัญหาการบุกรุกท�ำลายป่า ท�ำให้ระบบนิเวศเสื่อมโทรม ขาดแคลนน้�ำเพื่อการเกษตร และน้�ำอุปโภคบริโภค ไมม่ ีแหลง่ นำ้� ถาวร การท�ำนาไม่ได้ผล ราษฎรใช้นำ�้ ท่ตี ้องขดุ บ่อน�้ำลกึ ลงไปในดิน ซึ่งกม็ นี ำ้� ไมม่ ากนัก การดำ� เนนิ งานสนองพระราชดำ� ริ สมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชินีนาถ จึงพระราชทานพระราชด�ำริ ให้ด�ำเนินการฟื้นฟู สภาพป่าเสื่อมโทรม และปลูกจิตส�ำนึกให้ราษฎร ดแู ลรกั ษาปา่ พรอ้ มทงั้ จดั หาแหลง่ นำ�้ เพอ่ื ชว่ ยเหลอื ราษฎรที่ประสบปัญหาการขาดแคลนน�้ำ ผลสำ� เร็จจากการพฒั นา ท�ำใหร้ าษฎรกวา่ ๒,๐๐๐ ครัวเรือน ประมาณ ๕,๗๐๐ คน มนี �ำ้ ใชเ้ พ่ือการเกษตรและอปุ โภคบริโภค ทำ� ให้ได้ ผลผลติ ทดี่ ขี น้ึ รวมทง้ั มกี ารจดั ตงั้ กลมุ่ อาชพี เสรมิ และโรงฝกึ อาชพี ทำ� ใหร้ าษฎรมอี าชพี รายได้ และคณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ขี น้ึ นอกจากน้ี พ้ืนท่ีป่าจ�ำนวน ๑๓๐,๐๐๐ ไร่ ได้รับการดูแลและฟื้นฟูจนมีความอุดมสมบูรณ์ ด้วยความร่วมมือร่วมใจ ของราษฎร z 27
ชุดเผยแพรอ่ งคค์ วามรู้ ตามแนวพระราชด�ำริ โครงการพัฒนาดอยตุง (พ้ืนท่ีทรงงาน) อันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ อ�ำเภอแม่ฟ้ าหลวง จังหวัดเชี ยงราย โครงการพฒั นาดอยตงุ ฯ เรมิ่ ตน้ ขนึ้ ในปี ๒๕๓๐ ดว้ ยพระราชปณธิ านในสมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนี ในการพฒั นาฟน้ื ฟพู นื้ ทต่ี น้ นำ�้ ลำ� ธารทถี่ กู ทำ� ลายใหก้ ลบั คนื ความอดุ มสมบรู ณ์ ซงึ่ ดำ� เนนิ การไปพรอ้ มกบั การพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ และความเป็นอยขู่ องราษฎร เพ่อื ให้สามารถพ่ึงพาตนเองได้ โดยไม่บุกรกุ ท�ำลายทรพั ยากรธรรมชาติทีอ่ ยู่รอบตวั แตจ่ ะ ตอ้ งมีส่วนร่วมในการฟืน้ ฟู และดแู ลทรพั ยากรธรรมชาตเิ หลา่ นี้ให้คงอยู่ต่อไปอยา่ งยั่งยนื ด้วย การด�ำเนินงานสนองพระราชด�ำริ มเี ปา้ หมายของการพฒั นาประกอบดว้ ย ๕ ด้าน ดังน้ี ดา้ นท่ี ๑ การลดการตดั ไมท้ �ำลายป่าและพัฒนาการ เกษตรในพน้ื ท่ีปา่ อย่างมรี ะบบ ด้านท่ี ๒ การใชท้ รพั ยากรธรรมชาติ แหลง่ นำ�้ ดนิ แรธ่ าตุ ให้เกิดประโยชน์ในเชงิ พาณชิ ย์ ด้านที่ ๓ การเพม่ิ ผลผลติ ทางการเกษตรอยา่ งมปี ระสิทธภิ าพ พัฒนาเป็นอตุ สาหกรรมขนาดย่อม และสง่ เสริมการตลาด ดา้ นที่ ๔ การพัฒนาประชากรท้องถ่นิ ใหม้ ีคุณภาพและรักษาขนบประเพณีอนั งดงาม ด้านที่ ๕ การพฒั นาพนื้ ท่ดี อยตงุ ให้เปน็ สถานทท่ี อ่ งเทีย่ ว ผลสำ� เร็จจากการพฒั นา ปัจจุบันพ้ืนที่โครงการประมาณ ๙๓,๕๐๐ ไร่ ได้มีการใช้ประโยชน์อย่างเหมาะสม ส่วนพื้นที่เดิมประมาณ ๑๖,๓๐๐ ไร่ ซ่งึ เป็นพ้ืนท่ีต้นน�ำ้ ลำ� ธารท่สี ำ� คัญไม่ถูกบกุ รกุ สำ� หรบั พ้ืนที่ป่าท่ีถูกท�ำลายได้มกี ารปลกู ทดแทน จนสภาพปา่ คืนความอุดมสมบูรณ์อีกคร้ัง โดยเห็นได้จากสภาพภูมิอากาศบนดอยตุงท่ีมีปริมาณน้�ำฝนต่อปีเพ่ิมข้ึน ความชื้นสัมพัทธ์ สูงข้ึน คุณภาพชีวิตของประชาชนดีข้ึน ด้วยมีการส่งเสริมอาชีพเพิ่มรายได้จากการปลูกกาแฟ ปลูกไม้ดอกเมืองหนาว การเพาะพันธุ์หญ้าแฝก และการท่องเที่ยว รวมท้ังปัญหายาเสพติดในพื้นที่ลดน้อยลง เยาวชนมีโอกาสได้รับการศึกษา ท่ดี ีและสงู ขึ้น และราษฎรมสี ิทธิและหนา้ ที่เชน่ เดียวกบั พลเมืองไทยทว่ั ไป 28 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” โครงการพัฒนาพ้ืนท่ีป่ าขุนแม่กวงอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ อ�ำเภอดอยสะเก็ด จังหวัด เชี ยงใหม่ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานพระราชด�ำริเก่ียวกับการพัฒนาพื้นที่ป่าขุนแม่กวง อ�ำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ สรุปได้ดังน้ี ให้พิจารณาด�ำเนินการพัฒนาพ้ืนที่ป่าสงวนแห่งชาติป่าขุนแม่กวง ครอบคลุมพ้ืนที่อ�ำเภอดอยสะเก็ด จนจรดพื้นท่ีอ�ำเภอสันก�ำแพง จังหวัดเชียงใหม่ อ�ำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย และอ�ำเภอแจ้ห่ม จงั หวดั ลำ� ปาง พื้นที่โครงการ ๓๔๕,๐๐๐ ไร่ ซึ่งได้พระราชทานแนวทางการพัฒนาพ้ืนทีด่ งั กล่าว ดงั น้ี พิจารณาคัดเลือกพื้นที่ท่ีเหมาะสมจัดให้แก่ราษฎรที่อาศัยอยู่ในพ้ืนท่ีโครงการก่อนเพื่อไม่ให้มีการบุกรุกป่าเพิ่มเติม เร่งรัดให้มีการปลูกป่าในพ้ืนท่ีท่ีถูกท�ำลายเพ่ือฟื้นฟูแหล่งต้นน�้ำล�ำธาร พิจารณาด�ำเนินการอนุรักษ์พื้นที่ป่าไม้ท่ีสมบูรณ์ และมมี าตรการปอ้ งกนั รกั ษาปา่ ทเ่ี หมาะสม และพจิ ารณาสรา้ งฝายตน้ นำ้� ลำ� ธารกระจายพนื้ ทโี่ ครงการเพอ่ื เพมิ่ ความชมุ่ ชนื่ ใหแ้ กพ่ ื้นทป่ี ่าและจัดหาน�้ำสนับสนนุ โครงการตามความเหมาะสม ผลสำ� เร็จจากการพฒั นา จากการด�ำเนนิ งานสนองพระราชด�ำริ ส่งผลให้สามารถปอ้ งกันพนื้ ท่ีปา่ ไม้ ๒๖๒,๐๐๐ ไร่ ท่ีมีสภาพสมบรู ณ์ อยู่แล้วใหค้ งสภาพที่สมบูรณ์ต่อไป สามารถฟ้ืนฟูปรับปรงุ และพัฒนาปา่ ไม้ท่ีเส่ือมโทรมกว่า ๔๖,๐๐๐ ไร่ ให้เปน็ สภาพ ป่าที่สมบูรณ์ สามารถจัดและพัฒนาที่ดินท�ำกินให้แก่ราษฎรในเขตพื้นท่ีโครงการฯ สามารถพัฒนาและส่งเสริมอาชีพ ท่เี หมาะสม ทงั้ ในด้านการเกษตรและนอกการเกษตรให้แกร่ าษฎร ส่งผลให้ราษฎรมคี ณุ ภาพชีวิตท่ีดีข้ึน z 29
ชดุ เผยแพรอ่ งคค์ วามรู้ ตามแนวพระราชดำ� ริ ศูนย์บริการพัฒนาขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลบ้านไร่อันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ จังหวัดเชียงใหม่ พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หัวมีพระราชดำ� ริเมอื่ ปี ๒๕๒๓ และปี ๒๕๒๘ โดยสรุปประเดน็ สำ� คัญดังนี้ ...งานนี้เปน็ ประโยชนถ์ ึงประชาชนอย่างแท้จรงิ ใหข้ ยายงานไปใหม้ ากและหาคนให้มาช่วยงาน เพมิ่ ขน้ึ ... หลงั จากทไี่ ดเ้ ร่มิ งานครั้งแรกไดพ้ ระราชทรพั ยส์ ว่ นพระองค์ เพื่อทดลองขยายพันธุไ์ มด้ อกไม้ผล และไดเ้ ริม่ ทำ� แปลงสาธิตในหมูบ่ ้าน ทบ่ี า้ นไร่ หมทู่ ี่ ๑ ต�ำบลบา้ นแหวน อำ� เภอหางดง จงั หวัดเชียงใหม่ โดยมีพ้นื ท่เี ป้าหมายดำ� เนนิ งานในถนิ่ ทุรกนั ดาร คอื สถานีวจิ ัยและฝึกอบรมหลกั หมู่บา้ นไร่ หมู่ที่ ๑ ตำ� บล บา้ นแหวน อ�ำเภอหางดง จงั หวัดเชยี งใหม่ สถานวี จิ ัยและฝึกอบรมยอ่ ย หมูบ่ า้ นใหม่ดอนชัย หมทู่ ี่ ๘ ตำ� บลยางคราม กงิ่ อำ� เภอดอยหลอ่ จงั หวดั เชยี งใหม่ และสำ� นกั งานประสานงานและงานวจิ ยั ระดบั หอ้ งปฏบิ ตั กิ าร มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่ และงานพัฒนาอาชพี เกษตรดา้ นไมด้ อกไมผ้ ล ดำ� เนนิ งานในพนื้ ท่ี ๖ จงั หวัด ผลส�ำเร็จจากการพฒั นา การด�ำเนินงานสนองพระราชด�ำรินี้ ส่งผลให้เกิดมีไม้ดอกไม้ผลพันธุ์ดีกระจายอยู่ตามหมู่บ้านในชนบท เช่น แกลดโิ อลัสและพชื กลมุ่ กระเจยี ว เปน็ ตน้ สามารถขยายพันธ์อุ อกปลกู เป็นจ�ำนวนมากได้ ราษฎรมีความสามารถในการ ขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลและผลิตพันธุ์ไม้จ�ำหน่ายเป็นอาชีพรอง ทั้งยังเป็นการอนุรักษ์พันธุ์ไม้ดอกของไทย มีการพัฒนา พันธุ์ไม้ดอกที่เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมของไทย รวมถึงมีผลงานวิจัยด้านการพัฒนาพันธุ์ การขยายพันธุ์ การผลิต และการใชป้ ระโยชนจ์ ากไมด้ อกไมผ้ ลเผยแพร่สู่สาธารณชน เชน่ การผลติ กลว้ ยไมด้ นิ เออ้ื งใบหมากและการผลติ ปทุมมา ในน�้ำยา และการอนรุ กั ษพ์ ันธุ์รองเท้านารอี นิ ทนนท์ 30 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” โครงการพัฒนาเบ็ดเสร็จลุ่มน้�ำสาขาแม่น้�ำปิ งอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ อ�ำเภอจอมทอง อ�ำเภอฮอด จังหวัดเชียงใหม่ และอ�ำเภอบ้านโฮ่ง จังหวัดล�ำพู น โครงการพัฒนาเบ็ดเสร็จลุ่มน้�ำสาขาแม่น�้ำปิงอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริ ได้เร่ิมด�ำเนินการตั้งแต่ปี ๒๕๒๖ จากการที่ศูนย์บริการการพัฒนาขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ผลบ้านไร่อันเนื่องมาจากพระราชด�ำริ ได้เข้ามาทดลองเพาะ ปลูกดอกแกลดิโอลัสและพืชพันธุ์ไม้อื่นๆ ในเขตพ้ืนท่ีบ้านโรงวัว ต�ำบลแม่สอย อ�ำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ ได้พบว่า ราษฎรในพื้นท่ีโครงการมีความเป็นอยู่ที่ยากจน เนื่องจากสภาพดินฟ้าอากาศแห้งแล้ง ปริมาณน้�ำฝนมี ไม่เพียงพอต่อความต้องการเพาะปลูก สภาพดินมีคุณภาพต�่ำ และราษฎรได้เข้ามาร้องเรียนเกี่ยวกับปัญหาท่ีท�ำกิน หม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธ์ุ (พระยศในขณะน้ัน) จึงได้น�ำปัญหาความเดือดร้อนของราษฎรกราบบังคมทูล พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเพ่ือขอพระราชทานความช่วยเหลือ และพัฒนาพื้นที่การเกษตร ซึ่งส่วนใหญ่เป็นท่ีราบ ตามเนินเขา ใกล้กับล�ำห้วยสาขาต่าง ๆ ของแม่น้�ำปิงพื้นท่ีการเกษตรเดิมเป็นป่าเส่ือมโทรมท่ีราษฎรได้บุกเบิกไปแล้ว แต่ส่วนใหญ่ยังคงปล่อยไว้เป็นพ้ืนที่รกรา้ งวา่ งเปลา่ ไมไ่ ดเ้ พาะปลกู พชื ใด เนอื่ งจากขาดแคลนนำ�้ ส�ำหรับการเพาะปลูก เปน็ ประจำ� ทกุ ปี สภาพโดยทวั่ ไปเปน็ ปา่ เสอื่ มโทรมกงึ่ ปา่ คอ่ นขา้ งสมบรู ณ์ จงึ เหมาะทจี่ ะพฒั นาพนื้ ทดี่ งั กลา่ วนใี้ หเ้ ปน็ ปา่ สมบรู ณ์ ทั้งนี้เพื่อเป็นการอนุรักษ์ไว้เป็นพ้ืนท่ีต้นน�้ำล�ำธารต่อไป โดยมีพ้ืนที่ที่ได้รับประโยชน์ ๒ จังหวัด คือ อ�ำเภอจอมทอง และอ�ำเภอฮอด จังหวัดเชียงใหม่ และอ�ำเภอบ้านโฮ่ง จังหวัดล�ำพูน โดยด�ำเนินการพัฒนาพื้นที่ป่าไม้ ซ่ึงพ้ืนที่ ส่วนใหญ่ของโครงการฯ อยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติ คอื ป่าสงวนแห่งชาติป่าบา้ นโฮง่ จำ� นวน ๒๔,๒๑๘ ไร่ ปา่ สงวนแห่งชาติปา่ ท่าธาร จำ� นวน ๖๙,๐๖๒ ไร่ และ ปา่ สงวนแห่งชาตปิ ่าแมต่ าล–แม่ยยุ จำ� นวน ๑๔,๕๑๑ ไร่ รวมจำ� นวน ๑๐๗,๗๙๑ ไร่ z 31
ชดุ เผยแพรอ่ งคค์ วามรู้ ตามแนวพระราชดำ� ริ ผลสำ� เรจ็ จากการพฒั นา การด�ำเนินงานสนองพระราชด�ำริ ส่งผลให้สามารถฟื้นฟู ทรัพยากรป่าไม้และสภาพแวดล้อมในพ้ืนท่ีโครงการให้มีความ อดุ มสมบรู ณ์ รกั ษาพน้ื ทปี่ า่ ไมข้ องโครงการฯ ประมาณ ๑๐๗,๐๐๐ ไร่ ไว้ได้อีกทั้งราษฎรได้เข้ามามีส่วนร่วมในการดูแลรักษาป่าในพ้ืนที่ โครงการฯ เพ่ิมมากขึ้น ราษฎรมีท่ีดินท�ำกินและมีแหล่งน้�ำส�ำหรับ ท�ำการเกษตรและอุปโภคบริโภคได้ตลอดปี รวมถึงราษฎรในพื้นที่ โครงการฯ ไดม้ งี านทำ� ในทอ้ งถนิ่ ของตนเองและมคี ณุ ภาพชวี ติ ทดี่ ขี นึ้ ซง่ึ สว่ นหนงึ่ เปน็ ผลมาจากการนำ� ผลการศกึ ษาจากศนู ยศ์ กึ ษาการพฒั นา หว้ ยฮอ่ งไครฯ้ มาขยายผล ใหเ้ กดิ ประโยชนอ์ ยา่ งเป็นรปู ธรรมยงิ่ ขน้ึ 32 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” โครงการฟ้ื นฟู ทรัพยากรป่ าไม้ในพื้นท่ีเกิดอุ ทกภัย และดินถล่ม จังหวัดอุตรดิตถ์ เม่ือปี ๒๕๔๙ ได้เกิดอุทกภัยใหญ่น�้ำป่าไหลหลาก และดินโคลนถล่มในเขตพื้นที่จังหวัดอุตรดิตถ์ มีอ�ำเภอที่ได้รับความ เสียหายจากเหตุดงั กลา่ ว ๔ อ�ำเภอ คือ อ�ำเภอท่าปลา อ�ำเภอลับแล อ�ำเภอพิชัย และอ�ำเภอเมืองอุตรดิตถ์ จังหวัดอุตรดิตถ์ เกิดความ เสยี หายทั้งชีวติ และทรัพยส์ ินอยา่ งมหาศาล รวมถึงพืน้ ทเี่ กษตรกรรม ซึ่งส่วนใหญ่เปน็ การปลูกพืชสวนเชงิ เด่ยี วในเขตพ้นื ทล่ี าดชัน การดำ� เนนิ งานสนองพระราชดำ� ริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ได้ พระราชทานพระราชด�ำริในการแก้ไขและฟื้นฟูเพ่ือบรรเทาความ เดอื ดรอ้ นของราษฎรในระยะยาว ดงั น้ี การสนบั สนนุ การพฒั นาแหลง่ นำ้� การฟน้ื ฟสู ภาพพนื้ ทป่ี า่ ไม้ โดยระบบฝายตน้ นำ�้ ลำ� ธาร และการปลกู ปา่ ๓ อยา่ ง ประโยชน์ ๔ อย่าง การปลูกหญา้ แฝกแกไ้ ขปญั หาการชะลา้ ง พังทลายของดิน และการสร้างจิตสำ� นึกของประชาชนในการอนรุ ักษ์ ทรพั ยากรปา่ ไม้ พ้ืนท่ีประมาณ ๒๒๗,๐๐๐ ไร่ ท่ีได้รับผลกระทบจาก เหตุการณ์อุทกภัยและดินถล่ม ได้รับการฟื้นฟูให้สามารถกลับมาใช้ ประโยชน์ได้ ประกอบด้วย เขตลุ่มน้�ำลี เขตลุ่มน�้ำแม่เฉย เขตลุ่มน้�ำ ห้วยขุนฝาง และเขตลุ่มน�้ำห้วยปู่เจ้า รวมถึงลดปัญหาการพังทลาย ของดินและดนิ ถลม่ ไดใ้ นระดบั ที่น่าพอใจ z 33
ชดุ เผยแพร่องค์ความรู้ ตามแนวพระราชด�ำริ โครงการอนั เน่ืองมาจากพระราชด�ำริ ภาคกลาง พื้นที่ภาคกลางและกรุงเทพมหานคร จ�ำนวน ๒๖ จังหวัด ดังน้ี กรุงเทพมหานคร กาญจนบรุ ี จนั ทบุรี ฉะเชงิ เทรา ชลบุรี ชัยนาท ตราด นครนายก นครปฐม นนทบรุ ี ปทมุ ธานี ประจวบคีรีขันธ์ ปราจีนบุรี พระนครศรีอยุธยา เพชรบุรี ราชบุรี ระยอง ลพบุรี สมุทรปราการ สมุทรสงคราม สมุทรสาคร สระบรุ ี สระแก้ว สงิ หบ์ รุ ี สพุ รรณบรุ ี และอ่างทอง 34 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” พ้ืนที่ภาคกลางส่วนใหญ่เป็นที่ราบลุ่ม มีดินตะกอนที่มีความอุดมสมบูรณ์ มีแม่น�้ำส�ำคัญหลายสายจึงเหมาะ อยา่ งย่งิ ส�ำหรบั การเกษตรกรรม โดยทว่ั ไปจะเปน็ การปลกู ข้าว ปลกู พชื ไร่ เชน่ ขา้ วโพด อ้อย ถวั่ ต่างๆ มนั ส�ำปะหลัง และ สบั ปะรด ส่วนพืชสวน ไดแ้ ก่ ลิน้ จ่ี มงั คุด ทุเรยี น เป็นตน้ แต่เม่ือการพฒั นาประเทศให้ความส�ำคญั กับการเจริญเตบิ โต ของตัวเลขทางเศรษฐกจิ เป็นหลัก ท�ำให้เกษตรกรหนั มาปลูกพืชเชงิ เดย่ี วกนั มากขน้ึ การขยายพืน้ ทีท่ �ำการเกษตรเกิดข้ึน อยา่ งรวดเรว็ นำ� มาซึ่งปัญหาการบกุ รกุ พน้ื ท่ปี า่ สงวน รวมถึงพ้นื ทป่ี ่าชายเลน นอกจากนี้ การท�ำเกษตรกรรมยังมีการใช้สารเคมีเพ่ือเร่ง การเจริญเติบโตของพืช และก�ำจัดแมลงศัตรูพืช เพียงเพ่ือให้ได้ผลผลิต เป็นจ�ำนวนมาก ส่งผลให้ทรัพยากรดินและน�้ำ ซึ่งเป็นปัจจัยส�ำคัญต่อการ เพาะปลูกเสื่อมโทรม เช่น ดินกลายเป็นดินดาน ดินจืด ดินเปรี้ยว เป็นต้น และยังก่อเกิดปัญหาการสะสมของขยะและน้�ำเน่าเสียท่ีส่งผลกระทบ ตอ่ ส่งิ แวดล้อมและสขุ ภาพอนามัยของประชาชน จากปญั หาดงั กลา่ ว พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ไดพ้ ระราชทาน พระราชด�ำริ และช่วยเหลือราษฎร จนก่อเกิดเป็นโครงการอันเนื่องมาจาก พระราชดำ� รใิ นพน้ื ทภี่ าคกลาง ถงึ ๘๐๔ โครงการ (สำ� นกั งาน กปร. , กนั ยายน ๒๕๔๘) ซ่ึงส่งผลส�ำเร็จตามแนวพระราชดำ� ริ โดยมตี ัวอย่างทแี่ สดงให้ ดงั น้ี z 35
ชุดเผยแพร่องค์ความรู้ ตามแนวพระราชดำ� ริ ถนนห้วยมงคล อ�ำเภอหัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ : ถนนสายแรก ในอดีต บ้านห้วยมงคล ต�ำบลทับใต้ อ�ำเภอหัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ เป็นพ้ืนที่ป่า สัตว์ป่าชุกชุม ทงั้ เสอื ชา้ ง กระทงิ ฯลฯ ดว้ ยสภาพทเ่ี ปน็ ปา่ จงึ ทำ� ใหก้ ารเดนิ ทางเขา้ ออกจากหมบู่ า้ นไปยงั ตวั เมอื งหวั หนิ เปน็ ไปดว้ ยความ ยากล�ำบาก ราษฎรในหมู่บ้านส่วนใหญ่ปลูกพืชผัก ถ้าไม่มีพ่อค้ามารับซ้ือในพื้นที่ จะต้องน�ำผลผลิตไปขายเองที่ตลาด หวั หนิ คา่ รถมีราคาแพงไม่คมุ้ กับราคาพชื ผลทีข่ ายได้ ถา้ น�ำมาขายเองกวา่ จะมาถงึ ตลาด พชื ผกั เน่าและเสยี หายเชน่ กัน ในปี ๒๔๙๕ พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หวั และสมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ ีนาถ เสดจ็ ฯ ผ่านหมู่บา้ น ห้วยมงคล รถยนต์พระที่น่ังตดิ หลม่ และได้ทรงซกั ถามราษฎรที่มาช่วยกนั ออกแรงดันรถยนตพ์ ระทน่ี ั่ง ท�ำใหท้ รงทราบวา่ ปญั หาใหญ่ของหมูบ่ า้ นแห่งนี้ คือ ไม่มีถนน การด�ำเนินงานสนองพระราชด�ำริ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานรถบูลโดลเซอร์ให้ต�ำรวจตระเวนชายแดน ค่ายนเรศวร ไปด�ำเนินการสร้างถนน ดังท่ีได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานสัมภาษณ์แก่ผู้บริหารส�ำนักงาน กปร. เมื่อวันท่ี ๑๗ มนี าคม ๒๕๒๙ ความตอนหนงึ่ ว่า ...ในระยะปี ๙๕ เรากเ็ รมิ่ ทำ�ทข่ี า้ งในถึงหนองพลบั ท่ีโครงการห้วย สตั ว์ใหญ่อะไรน้นั แต่ก่อนน้ีเข้าไม่ได้ เราเข้าไปในนั้นปี ๙๕ เมือ่ ได้ รถบลู โดลเซอรแ์ ล้วเอาไปใหค้ ่ายนเรศวรใหส้ รา้ งถนนให้ไถถนนเข้าไป หว้ ยมงคล ซึง่ เด๋ยี วนห้ี ว้ ยมงคลเรอื่ งเลก็ ๒๐ นาทกี ถ็ งึ ตอนนน้ั เรา เข้าไปต้ังแต่ ๘ - ๙ โมงเช้า เข้าไปถึงร่วมบ่ายโมง ไปรถพวกรถจ๊ีป เขา้ ไปเขน็ ไป ลากเข้าไปในน้ัน...” 36 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” ผลสำ� เรจ็ จากการพัฒนา ถนนห้วยมงคล ระยะทาง ๑๑.๕ กโิ ลเมตร เปน็ ถนน ท่ีน�ำความสุขมาสู่ราษฎรในหมู่บ้าน ด้วยสามารถน�ำผลผลิต ทางการเกษตรออกไปจ�ำหน่ายได้ การด�ำเนินชีวิตด้านต่างๆ ของราษฎรเป็นไปอย่างสะดวกสบายขน้ึ ส่งผลให้เศรษฐกิจของ ชุมชนดีข้ึน นับเป็นโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริด้าน การพัฒนาโครงการแรกและได้มีการขยายผล การพัฒนาน�ำไป สู่โครงการอนั เนอื่ งมาจากพระราชด�ำริในดา้ นตา่ งๆ ทั่วประเทศ z 37
ชุดเผยแพร่องค์ความรู้ ตามแนวพระราชดำ� ริ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ อ�ำเภอพนมสารคาม จังหวัด ฉะเชิ งเทรา ในอดตี พน้ื ทป่ี ระสบปญั หาดนิ ขาดความอดุ มสมบรู ณแ์ ละการชะลา้ งพงั ทลายของดนิ สงู มาก เนอื่ งจากเปน็ ดนิ ทราย และสภาพภูมิประเทศมีความลาดชนั มีลกั ษณะล่มุ นำ�้ ทเ่ี อื้ออำ� นวยต่อการเกิดการชะลา้ งพังทลายของดนิ เกษตรกรนิยม ปลูกพืชชนิดเดียวกันเป็นเวลายาวนาน โดยเฉพาะมันส�ำปะหลัง ซ่ึงท�ำให้ความอุดมสมบูรณ์ของดินลดลงอย่างรวดเร็ว และขาดความร้คู วามเข้าในการอนุรกั ษด์ ินและน�้ำ การดำ� เนนิ งานเพ่ือสนองพระราชด�ำริ ศนู ยศ์ กึ ษาการพฒั นาเขาหนิ ซอ้ นฯ ไดส้ นองพระราชดำ� ริ ในการศึกษาทดลองและหาวิธีการที่เหมาะสมในการฟื้นฟูและ พัฒนาดินที่เสื่อมโทรมจากการท�ำการเกษตรท่ีผิดวิธีให้กลับมา อุดมสมบูรณ์ โดยเร่ิมต้นจากการสร้างอ่างเก็บน�้ำเพ่ือการเกษตร และท�ำให้ดนิ เกิดความชมุ่ ชื้น สว่ นพ้ืนทล่ี าดชัน แกไ้ ขโดยการปลูก หญ้าแฝกเพื่อป้องกันดินพังทลาย รวมท้ังส่งเสริมการใช้ปุ๋ยคอก ปุ๋ยหมักในไม้ผล ไม้ล้มลุกและพืชสมุนไพรและมีการปรับเปลี่ยน การใชป้ ระโยชนท์ ด่ี นิ จากทเ่ี กษตรกรเคยปลกู มนั สำ� ปะหลงั เพยี งอยา่ งเดยี ว ไดเ้ ปลีย่ นเปน็ การท�ำการเกษตรแบบผสมผสาน ผลส�ำเร็จจากการพฒั นา ปัจจุบันจากพ้ืนท่ีแห้งแล้งและเส่ือมโทรม ได้กลายเป็น พน้ื ทส่ี เี ขยี วทม่ี คี วามอดุ มสมบรู ณ์ ทงั้ ในเรอ่ื งดนิ แหลง่ นำ้� และปา่ ไม้ สามารถปลูกพชื ต่างๆ ได้และเป็นพ้นื ท่ตี วั อย่างทด่ี ีในด้านการฟื้นฟู และพฒั นาดนิ ใหก้ ลบั มาอดุ มสมบรู ณแ์ ละใชป้ ระโยชนไ์ ดอ้ กี ครงั้ หนง่ึ ดังพระราชกระแสรบั ส่งั เมอื่ วนั ท่ี ๒๓ เมษายน ๒๕๔๐ ความว่า 38 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” ...ทเ่ี ขาหนิ ซอ้ นหลายฝา่ ยช่วยกนั ใชเ้ วลา ๑๕ ปี ทีน่ จี่ ึงเปน็ แม่แบบ ช่วยชาวบ้านได้ ทอ่ี ื่นเลยทำ�งา่ ยขึน้ ตอ้ งอดทน แลว้ เปน็ ไง กไ็ ด้ ประโยชน์ ชาวบ้านมีความสุข เรากส็ ุข ท่นี เี่ มอื่ กอ่ นปลูก มนั สำ�ปะหลังยังไมข่ นึ้ เลย เด๋ียวนี้ดีขนึ้ แต่ก็เยน็ สบายดี เปลย่ี นแปลงไปมาก... z 39
ชดุ เผยแพร่องคค์ วามรู้ ตามแนวพระราชดำ� ริ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาอา่ วคุ้งกระเบนอันเน่ืองมาจากพระราชดำ� ริ อำ� เภอทา่ ใหม่ จงั หวดั จันทบุรี ในอดีตบริเวณอ่าวคุ้งกระเบน มีป่าชายเลนท่ีอุดมสมบูรณ์และทรัพยากรธรรมชาติท่ีหลากหลาย เป็นแหล่ง ท�ำการประมงท่ีส�ำคัญของราษฎรในพื้นท่ี ต่อมาได้เกิดปัญหาราษฎรบุกรุกพื้นท่ีป่าชายเลนเพ่ือเปลี่ยนสภาพเป็นบ่อกุ้ง มีการจับสตั ว์นำ�้ ในปรมิ าณทม่ี ากเกนิ กำ� ลงั การผลติ ของธรรมชาตแิ ละการปลอ่ ยน้�ำทง้ิ จากการเลยี้ งกงุ้ ทะเล โดยไมม่ กี าร บ�ำบัด ส่งผลให้อ่าวคุ้งกระเบนมีสภาพเสื่อมโทรม รวมถึงการปลูกพืชได้รับความเสียหายจากน�้ำทะเลท่วมถึงท�ำให้ดิน กลายเป็นดนิ เคม็ สร้างความเสียหายต่อชวี ติ ความเป็นอยู่และการประกอบอาชพี ของราษฎร การดำ� เนนิ งานสนองพระราชดำ� ริ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาอ่าวคุ้งกระเบนฯ ได้สนองพระราชด�ำริในการศึกษา ทดลอง วิจัย การพัฒนาในเขตท่ีดินชายฝั่งทะเล การเพาะเล้ียง สัตว์น�้ำชายฝั่ง พันธุ์ไม้ป่าชายเลน การฟื้นฟูและ อนรุ ักษท์ รัพยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดล้อม ควบคู่ กับการส่งเสริมและพัฒนาอาชีพเกษตรกรรม ตลอดจนการสร้างจิตส�ำนึกให้ประชาชนเกิดความ หวงแหนทรัพยากรป่าชายเลนให้คงอยู่อย่างย่ังยืน ต่อไป ดังพระราชด�ำรัสเมื่อวันที่ ๒๖ สิงหาคม ๒๕๓๑ ความวา่ ...คุ้งกระเบนเป็นการศึกษาเกยี่ วกับ ชายทะเล ตน้ ไม้ตา่ งๆ ชายทะเลและปลา การประมง... 40 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” ผลสำ� เรจ็ จากการพฒั นา ตลอดระยะเวลากวา่ ๓๐ ปี ศนู ย์ศึกษา ก า ร พั ฒ น า อ ่ า ว คุ ้ ง ก ร ะ เ บ น อั น เ น่ื อ ง ม า จ า ก พระราชด�ำริ สามารถฟื้นฟูและพัฒนาได้อย่าง ครบวงจรของระบบนเิ วศตงั้ แตย่ อดเขาสทู่ อ้ งทะเล และเปลี่ยนป่าชายเลนที่เส่ือมโทรมให้กลับคืน ความอุดมสมบูรณ์ จ�ำนวน ๑,๓๐๐ ไร่ อนุรักษ์ หญา้ ทะเลในอา่ วคงุ้ กระเบนจำ� นวน ๖๑๗ ไร่ มกี าร เพาะเลย้ี งสตั วน์ ำ�้ ชายฝง่ั ทไ่ี ดม้ าตรฐาน COC/GAP มีการเล้ียงกุ้งทะเลด้วยระบบชลประทานน�้ำเค็ม เปน็ มติ รตอ่ สง่ิ แวดลอ้ มและมคี วามยงั่ ยนื และทำ� ให้ ราษฎรมอี าชพี รายได้ และคณุ ภาพชีวิตทีด่ ขี ้นึ z 41
ชุดเผยแพร่องค์ความรู้ ตามแนวพระราชดำ� ริ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทรายอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ อ�ำเภอชะอ�ำ จังหวัดเพชรบุรี “...หากปลอ่ ยทงิ้ ไวจ้ ะกลายเปน็ ทะเลทรายในทส่ี ดุ ...” พระราชดำ� รสั พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั เมอ่ื วนั ท่ี ๕ เมษายน ๒๕๒๖ ที่สะท้อนใหเ้ หน็ ถงึ ปัญหาของดินในเขตพื้นที่อ�ำเภอชะอำ� ได้เป็นอย่างดี แตเ่ ดิมในบรเิ วณพื้นท่ีแหง่ น้ี ดนิ มีความอดุ มสมบูรณ์ ปา่ สมบรู ณ์ สตั ว์ป่าชกุ ชุม โดยเฉพาะเนอื้ ทราย ต่อมาประสบปัญหาการบกุ รุกพ้นื ท่แี ละปลกู พืช เชิงเดี่ยวเป็นเวลายาวนาน เช่น สับปะรด และมันส�ำปะหลัง เป็นต้น โดยไม่มีการปรับปรุงบ�ำรุงดิน ท�ำให้ดินจืดและ กลายเปน็ ทราย เมื่อถกู ลมและนำ้� ชะล้างไปหมดจนเหลอื แตด่ นิ ดาน ไม่สามารถท�ำประโยชนใ์ นด้านการเกษตรได้ เพราะ ไม่มแี รธ่ าตุใด รวมทงั้ ยงั มสี ารเคมตี กค้างอยูใ่ นปริมาณท่สี งู จงึ ยง่ิ ทำ� ให้คุณภาพดินถกู ทำ� ลายไปหมดสิน้ แมว้ า่ จะปลูกพืช ได้แต่ไม่ค่อยเจริญเติบโต ประชาชนได้ละทิ้งพ้ืนท่ีไปประกอบอาชีพรับจ้างในที่อ่ืนๆ แทนการทำ� การเกษตรที่เคยท�ำมา แตด่ งั้ เดิม 42 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” การด�ำเนินงานสนองพระราชด�ำริ ศู น ย ์ ศึ ก ษ า ก า ร พั ฒ น า ห ้ ว ย ท ร า ย อั น เ น่ื อ ง ม า จ า ก พระราชดำ� ริ ไดด้ ำ� เนนิ การแกไ้ ขปญั หาเพอื่ ใหด้ นิ กลบั มาอดุ มสมบรู ณ์ อีกคร้ัง โดยการสร้างอ่างเก็บน้�ำตามล�ำน้�ำหลักเพ่ือเก็บกักน�้ำรักษา ความชมุ่ ชน้ื ปรบั ปรุงหนา้ ดนิ โดยใช้ป๋ยุ หมัก ปุย๋ พืชสด โดยการปลกู พืชตระกูลถั่วแล้วไถกลบ ที่ส�ำคัญคือ ให้ปลูกหญ้าแฝกขวาง แนวลาดเทขนานกันหลายๆ แนว วิธีนี้จะเป็นการป้องกันไม่ให้ หน้าดินถูกชะล้างพังทลาย ลดความแรงของน้�ำท่ีไหลบ่ามาให้ช้าลง และรักษาความชุ่มชื้นในดิน ท�ำให้ดินดานท่ีมีความแข็งเปล่ียนเป็น ดินร่วนซุย สามารถปลูกพืชได้อีกครั้งหนึ่ง รวมถึงการให้ราษฎร ได้มีส่วนร่วมในการรักษาป่าไม้และได้ประโยชน์จากป่าไม้ ควบคู่ กับการพัฒนาเกษตรกรรมที่เหมาะสมเพอื่ พฒั นาอาชพี ผลสำ� เร็จจากการพฒั นา ในวนั น้ี จากพน้ื ทเ่ี สอื่ มโทรม แหง้ แลง้ ไดเ้ ปลย่ี นเปน็ พนื้ ท่ี ปา่ สีเขยี ว สตั วป์ า่ กลับมา มแี หล่งนำ้� ทพ่ี อเพยี ง เกษตรกรทคี่ รง้ั หน่ึง ไดอ้ พยพโยกยา้ ยไปอยทู่ อี่ นื่ ไดก้ ลบั มาประกอบอาชพี เกษตรกรรมใน พนื้ ท่ีแห่งน้โี ดยนำ� แนวพระราชด�ำรมิ าปรับใช้ในพ้นื ทข่ี องตนเอง ท้งั การฟื้นฟูดินและการเลือกปลูกพืชที่เหมาะสมกับสภาพดินและเป็น ทต่ี อ้ งการของตลาด สามารถดำ� รงชวี ติ อยไู่ ดอ้ ยา่ งพอเพยี งและพงึ่ พา ตนเองได้ ดงั พระราชดำ� รสั เมอ่ื วนั ท่ี ๑๔ กรกฎาคม ๒๕๔๐ ความวา่ ...สิ่งท่ที ำ�ไวท้ ี่หว้ ยทรายนบั วา่ ประสบความสำ�เร็จดีมากตอ้ งบนั ทึก เอาไวเ้ ป็นทฤษฎหี รอื ตำ�รา...ฉนั ปล้มื ใจมาก... z 43
ชดุ เผยแพร่องค์ความรู้ ตามแนวพระราชดำ� ริ เข่ือนขุนด่านปราการชล จังหวัดนครนายก พนื้ ทใี่ นจงั หวดั นครนายกสว่ นใหญเ่ ปน็ พน้ื ทท่ี ำ� การเกษตร ทำ� นาปลกู ขา้ ว และในสว่ นอำ� เภอองครกั ษส์ ว่ นมาก เป็นนาข้าวขนาดใหญแ่ ละประสบปญั หาดินเปรยี้ วมาเป็นเวลานานมาก ...จังหวดั นครนายก เปน็ จังหวัดทีม่ ี ปัญหาน�้ำท่วม ฝนแลง้ ดนิ เปรี้ยว จำ�เปน็ มากท่จี ะตอ้ งมีเข่อื นกกั เก็บน�ำ้ ขนาดใหญ่ในคลองท่าดา่ น... พระราชดำ� รัสพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หวั เมือ่ วันที่ ๔ ธันวาคม ๒๕๓๖ 44 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” การดำ� เนินงานสนองพระราชดำ� ริ “...ฉะนน้ั การสรา้ งเขอื่ น เฉพาะตวั เขอื่ นและอาคารประกอบ จะทำ� ใหแ้ กไ้ ขปญั หาไปไดม้ าก และจะไมท่ ว่ ม ท่ีของประชาชนมากนกั มที ตี่ รงน้ันประมาณ ๕๐๐ ไร่ ทเี่ ปน็ ของกรมชลประทานอยแู่ ล้ว ไม่ต้องเวนคืน ไมต่ ้องซอื้ ไมต่ อ้ งเดอื ดรอ้ น และกย็ งั เหลอื ทที่ ำ� มาหากนิ เลก็ นอ้ ยของประชาชนในหมบู่ า้ นทา่ ดา่ นนนั้ หมบู่ า้ นเองกจ็ ะไมถ่ กู แตะตอ้ ง ฉะน้นั ถ้าหากว่าทำ� โครงการน้ี ก็จะเป็นการช่วยขจัดภยั แล้งได.้ ..” (พระราชดำ� รสั เม่อื วันท่ี ๔ ธนั วาคม ๒๕๓๖) เขื่อนขุนด่านปราการชล เป็นเขื่อนคอนกรีตบดอัด (RCC Dam) ที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย เก็บกักน้�ำได้ สงู สดุ ๒๒๔ ล้านลกู บาศกเ์ มตร สามารถสง่ นำ�้ ไปยงั พนื้ ทก่ี ารเกษตรไดก้ วา่ ๑๘๕,๐๐๐ ไร่ มกี ารจดั สรรนำ�้ ไปยงั พน้ื ทต่ี า่ งๆ เพอ่ื ท�ำนาปรัง เพ่ือการอุปโภคบรโิ ภค แก้ไขปญั หาดนิ เปร้ยี ว รวมทงั้ ชว่ ยลดความเสยี หายจากอทุ กภยั และปญั หาภยั แลง้ ซ่ึงก่อใหเ้ กดิ ประโยชน์แกป่ ระชาชนในพน้ื ที่และบริเวณใกลเ้ คยี งได้อย่างมาก ผลส�ำเร็จจากการพัฒนา เขื่อนแห่งนี้เป็นแหล่งเก็บกักน้�ำส�ำหรับการเกษตรและการอุปโภคบริโภค ช่วยแก้ปัญหาดินเปร้ียวในอ�ำเภอ องครกั ษ์ ซงึ่ พนื้ ทสี่ ว่ นใหญเ่ ปน็ นาขา้ วและประสบปญั หาดนิ เปรยี้ วมาเปน็ เวลานานไดก้ วา่ ๑๐๐,๐๐๐ ไร่ ท�ำใหผ้ ลผลติ ขา้ วนาปี และข้าวนาปรงั เพมิ่ ขน้ึ ส่งผลใหเ้ กษตรกรมีรายได้เฉลย่ี เพิ่มขึน้ ครัวเรือนละ ๕,๐๕๓ บาทต่อเดือน ขณะเดียวกันสามารถ ลดค่าใช้จา่ ย รวมถงึ ประโยชน์จากการทอ่ งเที่ยวเชงิ นเิ วศ แหลง่ ประมงและการปศุสตั ว์ z 45
ชุดเผยแพรอ่ งค์ความรู้ ตามแนวพระราชด�ำริ เข่ือนป่ าสักชลสิทธ์ิ จังหวัดลพบุรี ประเทศไทยประสบปญั หาวกิ ฤตดา้ นนำ้� มาโดยตลอด ทง้ั ปญั หานำ้� ทว่ มและปญั หานำ้� แลง้ ซงึ่ สรา้ งความเสยี หาย และสูญเสีย ทง้ั เรอื กสวนไร่นา บา้ นเรอื น บริเวณพื้นท่เี ชิงพาณชิ ย์และเขตอุตสาหกรรม โดยเฉพาะบรเิ วณลุม่ น้�ำปา่ สกั และลมุ่ นำ�้ เจา้ พระยาตอนลา่ งซง่ึ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ไดม้ พี ระราชดำ� รเิ กยี่ วกบั เขอื่ นปา่ สกั เมอื่ ๓๐ กวา่ ปมี าแลว้ ...โครงการปา่ สักมีไวส้ ำ�หรบั น้�ำแห้งและมีไวส้ ำ�หรบั น�้ำเปยี ก น�ำ้ มาก นำ้� เกินมันกเ็ ปยี ก ทำ�ให้มีความเสียหาย เสยี หายท้งั ทางเกษตร คือ ถ้าส่งิ ทเ่ี พาะปลกู ถูกนำ�้ ทว่ มก็เน่า เม่ือเนา่ แล้วเจ้าของคือเกษตรกร ก็ไมม่ รี ายได้ ตอ้ งชว่ ยเขา... เสียหายมากในดา้ นอื่น ในกรงุ ในเมือง กม็ นี �ำ้ มาก ไมไ่ ด้ประโยชนก์ ล็ น้ มาท่วมถนน การจราจรตดิ ขัด ธรุ กิจต่างๆ หยุดชะงักเสียหาย... พระราชด�ำรัสพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หวั เม่อื วันท่ี ๒๓ ธนั วาคม ๒๕๔๒ 46 z
“๓ ทศวรรษ กปร.” การดำ� เนินงานสนองพระราชดำ� ริ เขอื่ นปา่ สกั ชลสทิ ธเิ์ ปน็ แหลง่ ตน้ ทนุ นำ�้ ทมี่ คี วามจนุ ำ�้ ไดส้ งู สดุ ถงึ ๙๖๐ ลา้ นลกู บาศกเ์ มตร เพอ่ื การเกษตรกรรม ป้องกันและบรรเทาอุทกภัยในบริเวณลุ่มน้�ำป่าสักและลุ่มน�้ำเจ้าพระยาตอนล่าง รวมถึงบรรเทาปัญหาน�้ำเน่าเสีย ในเขตกรุงเทพฯ และเมืองใหญ่ในเขตภาคกลาง โครงการน้ีเป็นโครงการต้นแบบของการด�ำเนินงานตามพระราชด�ำริ พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว “อย่าให้ราษฎรเขาเดือดรอ้ น” โดยการชดเชยคา่ ที่ดิน รวมถึงการให้ความส�ำคญั ในเรอ่ื ง การก�ำหนดนโยบาย การศึกษาความเป็นไปได้ของโครงการ การประชาสัมพันธ์อย่างต่อเน่ือง การท�ำประชาพิจารณ์ และการน�ำผลท่ไี ดม้ าวางแผนในการบริหารโครงการและการแก้ปญั หา ผลสำ� เรจ็ จากการพัฒนา ในปจั จบุ นั เขอ่ื นปา่ สกั ชลสทิ ธม์ิ รี ะบบชลประทานเพอ่ื สง่ นำ�้ ไปยงั พนื้ ทเี่ กษตรกรรม มากกวา่ ๑๗๔,๕๐๐ ไร่ ไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ รวมถงึ ระบบสง่ นำ�้ สำ� หรบั การอปุ โภคบรโิ ภค และน้�ำใช้ในงานอุตสาหกรรม ช่วยบรรเทาปัญหาอุทกภัยให้แก่พื้นท่ีบริเวณลุ่มน�้ำป่าสัก และพื้นทล่ี มุ่ น�้ำเจ้าพระยา เชน่ จังหวัดสระบุรี พระนครศรอี ยธุ ยา กรงุ เทพฯ และปริมณฑล ช่วยลดความเสียหายด้านเศรษฐกิจให้แก่ประเทศได้อย่างมาก ที่ส�ำคัญอีกประการหน่ึงคือ สามารถชว่ ยฟน้ื ฟู รกั ษาสมดลุ ของระบบนเิ วศ เปน็ แหลง่ เพาะพนั ธป์ุ ลาและแหลง่ ประมงนำ้� จดื ขนาดใหญ่ สรา้ งอาชีพและเพ่มิ รายไดใ้ ห้แก่ราษฎรในพ้ืนที่ z 47
ชุดเผยแพรอ่ งคค์ วามรู้ ตามแนวพระราชดำ� ริ โครงการประตูระบายน้�ำคลองลัดโพธ์ิอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ อ�ำเภอพระประแดง จังหวัด สมุทรปราการ แต่เดิมคลองลัดโพธ์ิเป็นคลองเล็กๆ มีความยาวประมาณ ๖๐๐ เมตร ซึ่งใช้ เป็นคลองลัดแนวเหนือ-ใต้ ของคงุ้ แมน่ ำ้� เจา้ พระยา บรเิ วณหมทู่ ่ี ๙ ตำ� บลทรงคะนอง อ�ำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ แต่มีสภาพต้ืนเขิน ขณะเดียวกัน ในชว่ งฤดฝู น หรอื ระยะนำ�้ เหนอื หลากในระหวา่ งเดอื นกนั ยายน - พฤศจกิ ายน นำ�้ ในแมน่ ำ้� เจา้ พระยามปี รมิ าณมาก หากไม่สามารถไหลออกทะเล ได้ทันจะท่วมเอ่อล้นในบริเวณสองฝั่งแม่น�้ำเจ้าพระยา ตอนล่าง โดยเฉพาะกรงุ เทพฯ และปริมณฑล ...ใหพ้ จิ ารณาใชค้ ลองลดั โพธิ์ จงั หวดั สมทุ รปราการ เปน็ ทางลดั ระบายนำ�้ เหนอื ซง่ึ จะทำ�ใหช้ ว่ ยระบายนำ�้ ไดเ้ รว็ เพราะระยะทางสนั้ เพยี ง ๖๐๐ เมตร กอ็ อกทะเล หากวนั ใดมีน้�ำทะเลขน้ึ สูงกป็ ิดประตูไมใ่ ห้นำ้� ทะเลเข้ามา... 48 z พระราชด�ำรัสพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยูห่ วั เม่อื วันท่ี ๒๐ กนั ยายน ๒๕๔๕
“๓ ทศวรรษ กปร.” การด�ำเนนิ งานสนองพระราชดำ� ริ โครงการประตูระบายน�้ำคลองลัดโพธิ์อันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ ต้ังอยู่ที่ ตำ� บลทรงคะนอง ในบรเิ วณแมน่ ำ�้ เจา้ พระยาตอนลา่ ง เนอ่ื งจากอยใู่ กลบ้ รเิ วณปากอา่ วไทย จงึ ไดร้ บั อทิ ธพิ ลของนำ้� ทะเลหนนุ ขนึ้ ลง ดงั นนั้ การบรหิ ารจดั การประตรู ะบายนำ้� จะตอ้ ง มีความสัมพันธ์กับจังหวะการข้ึนลงของน�้ำทะเลด้วย โดยใช้การพยากรณ์มาตรน�้ำของ กรมอุทกศาสตร์ กองทัพเรือ และการพยากรณ์การเคลื่อนตัวของน้�ำหนุนในแม่น�้ำ เจ้าพระยาตอนล่างจากแบบจ�ำลองทางชลศาสตร์และระบบโทรมาตร การด�ำเนินงาน โครงการตามแนวพระราชด�ำริเป็นการเพิ่มประสิทธิภาพการระบายน้�ำของแม่น้�ำ เจ้าพระยาในช่วงฤดูน�้ำหลาก ท�ำให้น้�ำในแม่น้�ำเจ้าพระยาไหลลงทะเลได้เร็วขึ้น โดยไมต่ ้องออ้ ม ผลสำ� เร็จจากการพฒั นา เม่ือโครงการประตูระบายน้�ำคลองลัดโพธิ์ฯ ด�ำเนินการแล้วเสร็จสามารถ ลดผลกระทบน้�ำท่วมในพื้นที่ริมแม่น้�ำเจ้าพระยาในเขตกรุงเทพฯ และปริมณฑลได้ อย่างมีประสิทธิภาพ นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้มีพระราชกระแส เพม่ิ เตมิ วา่ “...โครงการนจ้ี ะท�ำประโยชน์ได้อย่างมหัศจรรย์ มีพลงั งานมหาศาลจะใช้ พลงั งานนำ้� ทร่ี ะบายผา่ นคลองทำ� ประโยชนอ์ ยา่ งอน่ื ดว้ ยไดห้ รอื ไม.่ ..” ซง่ึ กรมชลประทาน และมหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตรไ์ ดส้ นองพระราชดำ� ริ โดยการประดษิ ฐแ์ ละทดลองกงั หนั พลงั นำ�้ ตน้ แบบเพอื่ เปน็ ตน้ กำ� ลงั ไปหมนุ เครอื่ งกำ� เนดิ ไฟฟา้ แบบแมเ่ หลก็ ถาวร ไดก้ ำ� ลงั ไฟฟา้ สงู สุด ๕.๗๔ กโิ ลวัตต์ เคร่ืองกำ� เนิดไฟฟา้ พลังงานจลนน์ ้ี ได้รบั การจดทะเบียนสิทธบิ ตั ร สง่ิ ประดษิ ฐใ์ นพระปรมาภไิ ธย เมอ่ื วนั ที่ ๑๙ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๓ ซง่ึ ตอ่ มาไดน้ ำ� ไปขยายผล ในประตนู �้ำแหง่ อ่ืนๆ เพ่อื ให้เกิดประโยชนส์ ูงสุด z 49
Search
