“ชุมชนคนสู้เหล้า” เพื่อการรณรงค์งดเหล้าครบพรรษา

คู่มอื “ชุมชนคนสเู้ หลา้ ” เพ่อื การรณรงคง์ ดเหลา้ ครบพรรษา



หลกั การ และเหตุผล

นำ�เรือ่ ง เคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์ มีผลกระทบอย่างมากต่อสุขภาพของผู้ดื่ม และเกิด ปญั หาตอ่ เนอื่ ง เชน่ กระท�ำ ความรนุ แรงตอ่ เดก็ และสตรใี นครอบครวั , ปญั หา อุบัติเหตุ, อาชญากรรม, โรคเอดส์, ยาเสพติด, การเบี่ยงเบนพฤติกรรม ของเดก็ เยาวชน, สญู เสยี อาชพี รายไดจ้ นน�ำ ไปสคู่ วามยากจน ตลอดจนความ เส่ือมถอยทางศีลธรรมประเพณีท่ีดีงาม จากการศึกษาผลกระทบ พบว่า เครือ่ งดืม่ แอลกอฮอล์ท�ำ ใหค้ นไทยเสียชวี ติ ทุก 20 นาที ปลี ะกวา่ 26,000 ราย กระทรวงสาธารณสุขประเมินว่าการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เป็น ปัจจัยเส่ียงทางสุขภาพอันดับ 1 (ตามการคำ�นวณความสูญเสียปีสุขภาวะ (DALYs) ข้อมูลปี 2552) และจากการศึกษาผลกระทบทางเศรษฐกิจท่ี รัฐต้องจ่ายประมาณ 1.51 แสนล้านบาทต่อปี (คิดเป็นร้อยละ 1.97 ของผลติ ภณั ฑม์ วลรวมประชาชาต)ิ เพอื่ รกั ษาพยาบาล คา่ ทรพั ยส์ นิ เสยี หาย ค่าฟ้องร้องคดีและการบังคับใช้กฎหมาย ท้ังน้ี รัฐได้รับประโยชน์จากภาษี ปีละประมาณ 80,000 ล้านบาท (ข้อมูลปี 2552) 4

สำ�นักงานเครือข่ายองค์กรงดเหล้า ได้รับการสนับสนุนจาก สสส. ให้เป็น องค์กรประสานงานโครงการรณรงค์งดเหล้าเข้าพรรษามาต้ังแต่ปี 2546 และในปี 2551 คณะรัฐมนตรีได้มีมติให้วันเข้าพรรษาเป็นวันงดดื่มสุรา แหง่ ชาติ โดยผลการรณรงคง์ ดเหลา้ เขา้ พรรษาปี 2557 มปี ระชาชนประมาณ 17 ล้านคน เปลย่ี นพฤติกรรมการดม่ื โดยประมาณ 8 ลา้ นคน งดด่ืมตลอด ช่วงเข้าพรรษา และประมาณ 9 ล้านคน ลดการดื่ม โดยพบข้อมูลกลุ่มคน งดดื่ม-ลดการด่ืม ระบุว่า ประหยัดเงินได้ตลอดช่วงเข้าพรรษาเฉล่ียคนละ 1,455 บาท เมอื่ ประมาณการระดบั ประเทศจะเทา่ กบั ประหยดั ไดก้ วา่ 24,557 ล้านบาท (ขอ้ มูลสังเขป โดย ศนู ย์วิจยั ปญั หาสรุ า (ศวส.) ปี 2557) รวมท้ัง สถติ กิ ารงดเหล้าของประชาชนในชว่ งเข้าพรรษามีแนวโน้มดีข้ึน 5

สถติ กิ ารงดเหล้าของประชาชนในช่วงเขา้ พรรษา ตง้ั แตป่ ี 2546-2557 6





ปัจจัยความสำ�เร็จ ในการด�ำ เนิน กิจกรรมชุมชนสเู้ หล้า และขอ้ ควรระวัง

จากการดำ�เนินการรณรงค์ของสำ�นักงานเครือข่ายองค์กรงดเหล้า ในหลาย พ้ืนท่ีทั่วประเทศมากวา่ 1 ทศวรรษ ซึ่งตลอดเวลาทผี่ ่านมา ได้มีการพฒั นา ปรับปรุงแผนดำ�เนินงาน และเก็บข้อมูลท้ังระดับชุมชนและระดับบุคคล จนสามารถถอดเป็นบทเรียนองคค์ วามรู้ ได้ดังน้ี ปัจจัยความส�ำ เร็จทีท่ �ำ ใหผ้ ้งู ดดมื่ สามารถงดเหลา้ ได้ครบพรรษา ได้แก่ 1. การตงั้ เปา้ หมายตนเองทแี่ นช่ ดั คอื งดเหลา้ ครบพรรษา เลกิ ตอ่ เนอื่ ง ออกพรรษา และเลกิ ตลอดชวี ติ 2. การตง้ั ใจว่าเป็นการทำ�บญุ 3. การเหน็ คุณค่าตนเอง ต้งั ใจปฏญิ าณตน 4. การได้รับโอกาสการยอมรบั จากชุมชน 5. การรวมกลมุ่ ของคนท่ีเลกิ ดม่ื อาทิ กลุ่ม“คนหัวใจหนิ ” 6. การได้ข้อมูลต่อเน่ืองเร่ืองผลดีจากการงดด่ืม ท่ีมีผลต่อครอบครัว เช่น สขุ ภาพ ความสขุ รายได้รายจา่ ย 7. มีความร่วมมือในชุมชน มีนักรณรงค์ท่ีเข้มแข็ง มีผู้นำ�ทางการ และไม่เป็นทางการ เป็นแกนนำ�ในการรณรงค์ มีองค์กรในชุมชน มารว่ มมอื ทุกส่วน ปัจจยั ที่ท�ำ ให้ ผู้งดดื่มเลกิ เหล้าไม่ได้ ไดแ้ ก่ 1. ไม่สามารถจดั การอารมณห์ งดุ หงดิ ทีเ่ กดิ จากความอยากเหล้า 2. คิดไม่ออกว่าหากงดด่ืมแล้วจะทำ�กิจกรรมอะไรทดแทน และ ไม่มี กจิ กรรมอะไรใหท้ ำ� 10

3. สมาชกิ ในครอบครัวไมไ่ ดง้ ดเหลา้ ดว้ ย 4. สมาชิกในครอบครัวไม่ให้กำ�ลังใจ และอาจมีการดูถูกเหยียดหยาม อกี ตา่ งหาก 5. เพอ่ื นมาชวนไปดื่มนอกบ้าน หรอื มเี พอื่ นมาชวนดื่มในบา้ น 6. ในชุมชนยงั จัดงานเลย้ี งทม่ี เี หลา้ 7. มนี สิ ัยเสียดายของฟรี ของเหลอื ข้อควรระวงั สำ�หรบั นกั รณรงค์ ในการดำ�เนินกจิ รรมชวนคนเลิกเหลา้ - ในช่วง 4 สัปดาห์แรกของเข้าพรรษา เป็นช่วงท่ีคนจะมีโอกาส กลับไปดื่มในช่วงน้ีสูงสาเหตุหลัก คือ ผู้งดดื่มยังเจอเพื่อนชวนด่ืม ในชุมชนมีงานเลี้ยงที่มีเหล้า ตัวเองยังไม่สามารถจัดการความ อยากเหลา้ ได้ และไม่มีกจิ กรรมมาทำ�แทนชว่ งเวลาทเ่ี คยอยกู่ บั เหล้า รวมถึงขาดคนให้กำ�ลังใจในการทำ�ดี เม่ือรู้สาเหตุดังน้ี นักรณรงค์ ต้องช่วยสร้างหรือมีกิจกรรมเน้นในช่วงนี้ เช่น กิจกรรมเยี่ยมบ้าน / กิจกรรมธรรมเสวนาคนเลิกเหล้า / กิจกรรมสันทนาการสานสามวัย ในชมุ ชนรว่ มทุกขส์ ุขฯลฯ - นักรณรงค์ต้องเตรียมตัวช่วยเหลือกรณีท่ีคนเลิกเหล้ามีอาการ อยากเหล้า โดยประสานกับหมออนามัย ในโรงพยาบาลสร้างเสริม สุขภาพ หรือหมอ / พยาบาลจากโรงพยาบาลชมุ ชน - นักรณรงค์ควรให้ความรู้กับครอบครัวคนเลิกเหล้าด้วย ว่าสมาชิก ครอบครัวควรปฏิบัติตนอย่างไรในภาวะท่ีผู้งดเหล้ามีอาการ อยากเหลา้ วธิ กี ารให้กำ�ลงั ใจ หรือการหาสิ่งอืน่ ๆ ทดแทน 11

การชว่ ยเหลอื เบื้องต้นสำ�หรบั ผู้มีอาการอยากเหล้า (ลงแดง) ผูต้ ิดสุรา หรือดื่มสรุ ามานาน หรือด่ืมหลายวนั จนเมาหวั ราน้�ำ เมือ่ หยดุ ด่ืมสุราหรือลดปริมาณการด่ืมลง จะเกิดอาการขาดสุรา ซึ่งเกิดข้ึนต่อเน่ือง ประมาณ 7-10 วัน โดยทวั่ ไปจะแยกอาการเป็น 2 กลมุ่ คอื 1) อาการขาดสรุ าแบบไม่รุนแรง (withdrawal stage) จะเกิดอาการ ลงแดงหลังจากหยุดสุรา 6-36 ชั่วโมง โดยมีอาการ วิตกกังวล หงุดหงิด ปวดมึนศีรษะ เหง่ือออก ใจส่ัน มือสั่น เบื่ออาหาร คล่ืนไส้ อาเจียน นอน ไมห่ ลับ และอาการเหล่าน้ี อาจรนุ แรงมากขึ้น 2) อาการขาดสรุ าแบบรนุ แรงเพอ้ คลงั่ (delirium tremens) มอี าการ ทม่ี กั เกดิ หลงั หยดุ ดม่ื 48-96 ชวั่ โมง อาการทร่ี นุ แรง คอื กระสบั กระสา่ ยมาก ตัวส่นั ใจสั่นมาก เหงื่ออกมาก ชีพจรเตน้ เรว็ เหน็ ภาพหลอน หแู วว่ หลงผิด หวาดระแวง กลวั มาก นอกจากนี้ ยงั มี โรครว่ มทเ่ี กดิ ไดใ้ นบางคน ไดแ้ ก่ อาการ ชักจากการขาดสรุ า อาการประสานหลอนจากการขาดสุรา เปน็ ต้น เม่ือพบผู้ป่วยที่มีอาการจากการหยุดสุราต้องให้บุคลากรทางการแพทย์ ได้แก่ หมออนามัย พยาบาล แพทย์ ดูอาการและให้การรักษา ที่มีอาการ ไม่มาก เช่น มีอาการวุ่นวาย นอนไม่หลับ เบื่ออาหาร จะต้องให้ผู้ป่วยสงบ อยา่ งรวดเรว็ เชน่ การใหย้ าคลายเครยี ด หลงั จากนน้ั สงั เกตอาการอยา่ งนอ้ ย 2 ชว่ั โมง ถา้ ไมเ่ ปลี่ยนแปลงก็สามารถกลบั บ้านได้โดยไดร้ ับยาไปรับประทาน ต่อ 4-5 วันแล้วไปพบแพทย์ตามนัด บางรายอาจมีอาการชกั ช่วงส้นั จะต้อง ตรวจหาว่าได้รับบาดเจ็บทางร่างกายที่ไหนบ้าง และควรตรวจหาโรคที่เกิด จากสุรา เช่น ตบั หัวใจ (ท่มี า : รวบรวมจากเอกสารการแพทย)์ 12

ใครคือคนที่เรยี กวา่ “ผู้ติดสุรา” อาการทีส่ ามารถสงั เกตคนตดิ สรุ าไดอ้ ย่าง นอ้ ย 3 ใน 7 ขอ้ ต่อไปน้ี 1. ต้องการดืม่ สุราเพ่ิมขึน้ เพื่อใหเ้ กิดฤทธ์เิ มาเทา่ เดิม 2. มอี าการขาดสุรา เม่ือต้องลดหรือหยุดดื่ม 3. ดื่มสรุ านานกว่าทีต่ ัง้ ใจไว้ 4. ไม่สามารถหยุดด่มื หรือควบคมุ การดม่ื ได้ 5. ใชเ้ วลาสว่ นใหญใ่ นการหาสุรามาดมื่ 6. ต้องงดหรือลดการเข้าสังคม การหย่อนใจอ่ืนๆ หรือหยุดงาน เน่ืองจากใช้เวลาในการด่มื สุรา 7. ยังคงด่ืมอยู่ แม้จะทราบว่ามีโอกาสก่อหรือกระตุ้นปัญหาทาง ร่างกายหรือจิตใจทมี่ แี ลว้ ให้เกิดข้ึน (ท่ีมา www.1413.in.th) 13



สรา้ ง 9 ขอ้ …สร้างชุมชนส้เู หลา้

1. สร้างคุณค่าให้แก่ผู้เลิกด่ืม ได้แก่ กิจกรรมเชิญชวนตกลงว่าใคร จะร่วมโครงการ ซึ่งจะเช่ือมกับ การทำ�ความดีถวายเป็นพระราชกุศลแด่ พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หวั โดยมีการลงนามปฏญิ าณตนร่วมกนั 2. สรา้ งกระแสในชมุ ชน ไดแ้ ก่ เดนิ รณรงคใ์ นชมุ ชนโดยเนน้ เดก็ เยาวชน มีส่วนร่วม รวมถึง การประชาสัมพันธ์ โดยใช้เสียงตามสาย การทำ�ไวนิล รูปคนต้นแบบตัง้ ใจเลิกเหล้าติดในชุมชน เป็นการให้กำ�ลงั ใจ 3. สรา้ งเงนิ ออมและความอบอนุ่ ใหค้ รอบครวั โดยเชญิ ชวนใหผ้ เู้ ขา้ รว่ ม โครงการเตรยี มกระปกุ ออมสนิ หรอื ใชว้ สั ดงุ า่ ยๆ ในทอ้ งถนิ่ มาท�ำ เปน็ กระปกุ ออมสิน เช่น บาตรพระสามารถแปลงเป็นกระปุกออมสินได้ ให้ครอบครัว เลิกเหล้าต้ังปฏิญาณว่าเงินค่าเหล้าจะเก็บไว้กี่บาทต่อวัน เช่น เคยกินเหล้า วนั ละ 100 บาท เปลยี่ นคา่ เหลา้ 100 บาท เปน็ เงนิ ออมแทน พอครบ 3 เดอื น รวมคนเขา้ รว่ มโครงการมาเปดิ กระปกุ เงนิ ออมคา่ เหลา้ รว่ มกนั และประกาศวา่ ชุมชนเราเปล่ียนค่าเหลา้ เปน็ เงินออมไดก้ บี่ าท 4. สร้างบุญร่วมกัน ได้แก่ วัดมีกิจกรรมวันพระทำ�บุญและให้กำ�ลังใจ และจัดธรรมะเสวนาคนเลิกเหล้า เพ่ือตอกย้ำ�ให้กำ�ลังใจ พระสงฆ์ออกไป เยีย่ มบ้านสอบถามสาระทุกขส์ ขุ ดิบ 5. สร้างรอยย้ิมให้ชุมชน โดยกิจกรรมสันทนาการสานสัมพันธ์สามวัย (เด็ก ผู้ใหญ่ ผู้สูงอายุ) เล่นเกมส์ แข่งขันกีฬา เพื่อให้คนในชุมชนมีความ รสู้ กึ ถึงความผูกพนั ใกลช้ ดิ มีโอกาสไดค้ ยุ กัน เป็นความสุขของชมุ ชน 16

6. สร้างกำ�ลังใจต่อเนื่อง โดยนักรณรงค์ทำ�การติดตามเยี่ยมบ้าน ใหก้ �ำ ลงั ใจ และให้ค�ำ แนะน�ำ กรณีการแกอ้ าการอยากเหลา้ 7. สร้างค่านิยมใหม่ให้เด็ก โดยโรงเรียนหรือนักรณรงค์ มีกิจกรรม “พ่อแม่จ๋า ลูกขอพ่อแม่เลิกเหล้า” หรือกิจกรรม “ขอค่าเหล้าของพ่อเป็น ค่าเรยี นของลูก” หรืออ่ืนๆ เพ่อื ปลูกฝังคา่ นิยมของนักเรียน และใหน้ ักเรยี น ร่วมแก้ปัญหาให้กำ�ลังใจผูป้ กครองไปพร้อมกบั ชมุ ชน 8. สรา้ งเสรมิ รายไดแ้ ละใหม้ งี านท�ำ โดยในกลมุ่ คนเลกิ เหลา้ มกี ารท�ำ งาน ร่วมกันสร้างรายได้ เช่น ทำ�ลวดสานรูปสัตว์, การทำ�ปุ๋ย, การทำ�สมุนไพร ควรเป็นกิจกรรมท่ีต้องใช้แรงได้ออกกำ�ลังกายไปด้วยจะช่วยฟ้ืนฟูสุขภาพ ไปด้วย 9. สร้างประเพณีท่ีดีให้ลูกหลาน ได้แก่ งานประเพณี งานเล้ียง ปลอดเหลา้ เพราะงานประเพณขี องคนไทยจะมกี ารจดั เลยี้ งเหลา้ เปน็ คา่ นยิ ม ทำ�ให้คนตั้งใจเลิกเหล้าทำ�ใจลำ�บาก จึงต้องมีการรณรงค์ หรือเป็นกติกา ชุมชน ให้งานทุกชนิดปลอดเหล้า เช่น แข่งเรือ งานแซนโฎนตา งานศพ งานเล้ียงตา่ งๆ เปน็ งานปลอดเหลา้ ตลอดไป เป็นตน้ 17



รปู แบบในการปฏบิ ตั ิ เพื่อชมุ ชนสเู้ หล้า

ในการรณรงค์งดเหล้าครบพรรษาต่อจากน้ี ทางคณะทำ�งานได้มีการวาง ยุทธศาตร์ 3 ปี (2558–2560) โดยเน้นพลังชุมชน “ชุมชนคนสู้เหล้า” 3 รูปแบบ คือ 1. ชมุ ชนรปู ธรรม ใหเ้ กดิ ขน้ึ ทกุ จงั หวดั สามารถวดั ผลการเปลย่ี นแปลงได้ 2. ชุมชนแหลง่ เรียนรู้ ที่ยกระดับมาจากชมุ ชนรูปธรรม 3. ชุมชนพ้ืนที่วจิ ยั สามารถผลติ ความรู้ สรา้ งตัวอย่างบทเรียน พัฒนา...ชมุ ชนให้เป็นรปู ธรรมวดั ผลได้ ชุมชนรูปธรรม หมายถึง ชุมชนท่ีหวังผลการเปลี่ยนแปลงจำ�นวน คนงดเหล้าครบพรรษา นิยามชุมชน หมายถึง ชุมชนตามเขตการปกครอง (หมู่บ้าน / ชุมชน เมือง ตำ�บล) ชมุ ชนตามการเชอ่ื มโยงกนั ตามภมู ศิ าสตร์ หรอื สายเครอื ญาติ ชุมชนทเ่ี ป็นองค์กร หน่วยงาน โรงเรียน บรษิ ทั เอกชน แนวทาง 1. ลงทะเบยี นประกาศช่อื ว่าจะมีชุมชนไหนทเ่ี ขา้ ร่วมรณรงค์ ในเวปไซต์ www.stopdrink.com 2. ดำ�เนินกิจกรรมอย่างจริงจังโดยความร่วมมือจากทุกฝ่าย (แนะนำ� กิจกรรมตามคูม่ ือ) 3. มีการวัดผลก่อน และหลังการรณรงค์ มีใครเข้าร่วม (ตัวอย่าง แบบประเมนิ กอ่ น-ระหวา่ ง-หลัง) 4. ขยายผลกิจกรรมไม่รณรงค์เฉพาะเข้าพรรษา แต่เป็นการรณรงค์ ตลอดทง้ั ปที กุ งานทกุ โอกาส 20

ยกระดบั .....ชมุ ชนรปู ธรรมเป็นชุมชนแหลง่ เรียนรู้ คุณสมบตั ิชุมชนแหล่งเรยี นรู้ เปน็ แหลง่ เรยี นรู้ ทเ่ี ปน็ แบบอยา่ งเพอ่ื การเรยี นรแู้ ละน�ำ ไปปฏบิ ตั ติ อ่ ไปได้ องค์ประกอบของแหล่งเรียนรู้ ไดแ้ ก่ • มผี ู้รู้ คน/ครอบครัว ต้นแบบ ลด ละ เลกิ • ความรู้ ประสบการณ์ เชน่ เรื่องเล่าทีเ่ ป็นกรณีศกึ ษา, กจิ กรรมทที่ �ำ , ความร้ดู า้ นกระบวนการเรยี นรู้ • สัญญา กติกาชุมชน-สังคม ระเบียบหรือข้อตกลงร่วมกันในการ ป้องกัน ควบคมุ เคร่ืองด่ืมแอลกอฮอล์ (ถ้าม)ี • สอ่ื ความรู้ เชน่ สื่อสิ่งพมิ พ์ ส่อื มัลตมิ ีเดีย (ถา้ ม)ี • ผู้ประสานงาน/จดุ ประสานงาน (ถา้ มี) 21

รายชือ่ ชมุ ชนแหล่งเรยี นรู้ 10 แห่ง (ปี 2558) 1) ภาคเหนือตอนบน ชุมชน: บ้านดอนแกว้ จ.ลำ�ปาง จดุ เดน่ : - มีการกำ�หนดหน้าท่ีในการดูแลชัดเจน รวมทั้งกำ�หนดกติกา ในหมู่บ้าน ในสังคมท่ีเข้มแข็ง ชาวบ้าน มีความศรัทธาในผู้นำ� หมบู่ า้ น และมีการท�ำ งานเป็นทมี ผปู้ ระสานงาน: นายธงชัย ยงยืน โทร. 086 918 1326 2) ภาคเหนือตอนลา่ ง ชมุ ชน: บา้ นหัวแท จ.พิษณโุ ลก จุดเดน่ : - มีตน้ แบบเลิกเหล้าตลอดชวี ิต 42 คน - ผู้นำ�เข้มแข็ง ดูแล เกาะตดิ ติดตาม ไม่มีปลอ่ ย - ขยายผลรปู ธรรม ตอ่ เน่ือง - สรุปบทเรียนและถ่ายทอดเรื่องราว ผ้ปู ระสานงาน: นายสอน ขำ�ปลอด โทร. 085 876 7890 3) ภาคอีสานตอนบน ชุมชน: ตำ�บลหนองกงุ จ.มหาสารคาม - ผนู้ �ำ เป็นผูน้ �ำ ทเี่ สียสละ เปน็ แบบอย่างไมส่ ูบไม่ด่มื - ชุมชนสุขใจ มเี จา้ ภาพงานร่วมดว้ ยชว่ ยกนั ลดคา่ ใช้จา่ ย 22

- มีข้อตกลงร่วมกันในชุมชนมีความสามัคคี คนพื้นท่ีให้ความ รว่ มมอื มติชมุ ชน - เปน็ แบบอย่างชุมชนตน้ แบบ ผปู้ ระสานงาน: นายนริ จุ น์ อทุ ธา โทร. 081 974 1199 4) ภาคอีสานตอนลา่ ง ชมุ ชน: ต�ำ บลเสยี ว อ�ำ เภอโพธศ์ิ รีสวุ รรณ จ.ศรีสะเกษ จดุ เด่น: - การมสี ว่ นร่วม การบรู ณาการหน่วยงาน ชมุ ชน - มีมาตรการชุมชุน - องค์กรปกครองท้องถ่นิ ให้ความส�ำ คัญ ผู้ประสานงาน: นายบำ�รุง เปน็ สขุ โทร. 089 945 1728 5) ภาคกลาง ชุมชน: บา้ นหนองไมแ้ กน่ อ.หนองมะโมง จ.ชัยนาท จดุ เดน่ : - มีระบบ/กติกาควบคุมเข้มแข็ง ต้ังแต่การรับสมัครเข้าร่วม โครงการ จนถึงการติดตามถ้าพบว่าสมาชิกด่ืมจะถูกปรับ 2,000 บาท แกนน�ำ ด่ืมปรบั 4,000 บาท - ความร่วมมือจาก อบต. - มกี ารขยายผลไปสงู่ านศพงดเหล้า 23

ผปู้ ระสานงาน: นายทนงชัย บูรณพิสทุ ธิ์ โทร. 084 709 1551 6) ภาคตะวนั ตก ชมุ ชน: บ้านทองมงคล จ.ประจวบครี ขี นั ธ์ จดุ เดน่ : - การมสี ว่ นร่วม การบรู ณาการหน่วยงาน ชมุ ชน - มมี าตรการชุมชนุ - องคก์ รปกครองทอ้ งถิน่ ใหค้ วามสำ�คญั ผปู้ ระสานงาน: นายสวุ ชิ วฒั นารมย์ โทร. 089 743 4094 7) ภาคตะวันออก ชุมชน: ต�ำ บลหนองแหน จ.ฉะเชงิ เทรา จุดเดน่ : - มีกลุ่มผู้สูงอายุ มีการขับเคลื่อนอำ�เภอเช่ือมโยงอำ�เภอ และ เช่อื มโยงประเด็นงาน - ขบั เคลื่อนธรรมนญู สุขภาพต�ำ บลนำ�สกู่ ารปฏบิ ตั ิ ปี 2555 ผปู้ ระสานงาน: นางสาวเพ็ญนภา หัสรังค์ โทร. 081 0024 448 8) ภาคใตต้ อนบน ชมุ ชน: บา้ นตากแดด จ.พงั งา จุดเดน่ : - ความสามัคคีของชมุ ชน 24

- ผู้น�ำ ชมุ ชนมวี สิ ัยทัศน์ในการทำ�งาน - มตี น้ ทุนสังคม เชน่ เปน็ พนื้ ทเ่ี รยี นรูเ้ ศรษฐกิจชมุ ชนพอเพียง - มกี ารบรู ณาการจากภาคสว่ นตา่ งๆ เชน่ พมจ. อบต. สสส. สพส. ร.ร. รพ.สต. วดั ธกส. กศน. สรรพาสามิต ต�ำ รวจ สนง.เกษตร อ่นื ๆ ผปู้ ระสานงาน: นายองอาจ พรหมมงคล โทร. 089 963 7611 9) ภาคใต้ตอนล่าง ชมุ ชน: ตำ�บลยาบี จ.ปตั ตานี จุดเดน่ : - ทำ�กิจกรรมกับเยาวชนในหมู่บ้าน โรงเรียน รณรงค์ด้วยศิลปะ วาดรูป เกี่ยวกบั การรณรงคห์ า้ มกนิ เหลา้ สบู บหุ รี่ - แกนนำ�ชุมชน อบต.ยาบี โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำ�บล (รพ.สต.) ขบั เคลอ่ื นกิจกรรมงดเหล้า และขยายผลไปรา้ นคา้ ท่ี ขายเหล้า ขยายวงกว้างเพื่อให้ชาวบ้านทุกคนสามารถเข้ามา มสี ว่ นรว่ มและเพ่มิ กจิ กรรม เช่น ลดเคม็ หวาน งดบหุ รี่ งดการ ซื้อหวยหุ้น งดการด่มื น�้ำ กระทอ่ ม - เจ้าอาวาสจะบรรยายวิถีชีวิตของคนยาบีในทุกวันเสาร์และ สอดแทรกเรื่องเหลา้ บุหรี่ ผปู้ ระสานงาน: นายวันอาฟันดี เจ๊ะสาเหาะ โทร. 081 097 4547 25

10) กรุงเทพฯ ชุมชน: ชมุ ชนวัดโพธิ์เรยี ง (โซนกรุงธนเหนือ) จุดเด่น: - รณรงค์ ช้ีเป้า เฝา้ ระวงั - คณะกรรมการชุมชนชุมชนวัดโพธิ์เรียง ทำ�งานเชื่อมร้อย เครือข่ายภายใน และภายนอก บูรณาการกจิ กรรมตา่ งๆ โดยใช้ เด็กและเยาวชนเป็นกลไกในการขับเคลื่อนกิจกรรม ผปู้ ระสานงาน: นายชาญ รูปสม โทร. 089 048 8558 26

ถอดบทเรยี นและพฒั นา....ชุมชนพืน้ ทว่ี ิจัย ชมุ ชนพืน้ ทีว่ จิ ัย คอื พื้นท่ที ี่สามารถผลิตความรู้ สร้างตวั อย่างบทเรยี น ผ่านการเก็บข้อมลู วิจยั เพือ่ แบ่งปันใหช้ ุมชนอ่นื ๆต่อไป งานวิจัยมีแนวทางดังน้ี 1. การคดั เลอื กชมุ ชน จะแบง่ เปน็ พนื้ ทดี่ �ำ เนนิ การ กบั พนื้ ทเี่ ปรยี บเทยี บ 2. พ้ืนที่ดำ�เนินการ จะมีกิจกรรมแบบมีส่วนร่วมในการเชิญชวนให้ สมาชิกในชุมชนลด ละ เลกิ ตลอดใหค้ รบพรรษา และเลกิ ไปเลย โดยทีมวิจยั และแกนนำ�ชุมชน 3. พนื้ ท่ีเปรยี บเทียบ มไี ว้เพื่อเปรียบเทียบผลกับพ้ืนท่ีทดลอง โดยต้อง คัดเลอื กพื้นที่ใกล้เคยี งกัน อยใู่ นบรบิ ทคล้ายๆ กนั แต่ไมม่ ีกจิ กรรมเข้มข้น 4. มีการสำ�รวจโดยใช้แบบสอบถาม ใน 4 ช่วงเวลา เพ่ือนำ�ผลมา เปรียบเทียบ และแปรผลการดำ�เนินงานของพื้นที่ดำ�เนินการ และพื้นท่ี เปรียบเทียบ 5. ระยะเวลาดำ�เนินการระหว่างพรรษา การเก็บข้อมูล โดยเก็บซำ้� ในคนเดิม 4 ครัง้ คือ a. เกบ็ ก่อนเขา้ พรรษา 1 สัปดาห์ b. เก็บระหว่างพรรษา ไปแล้ว 1 เดอื น c. เกบ็ ระหวา่ งพรรษา ไปแล้ว 2 เดือน d. เก็บออกพรรษาไปแล้ว 1 สปั ดาห์ 27

องคค์ วามร้ทู ไี่ ด้จากข้อมูลหลงั การท�ำ วิจัยในพนื้ ท่ตี า่ งๆ • ผูน้ �ำ ชุมชนและแกนนำ�ชมุ ชนเปน็ แบบอย่างที่ดใี นการปฏิบตั ิ • ครอบครัวเป็นแรงกระตุน้ ทีส่ �ำ คญั ในการลดการดม่ื สรุ า • ค่านิยมและความเช่ือส่วนบุคคลในบางกลุ่มอาชีพ ส่งผลกระทบ ตอ่ การด่ืมสุราในชว่ งเขา้ พรรษา • การลงช่อื ในพันธะสัญญาเป็นการผกู มดั ผู้เขา้ รว่ มกจิ กรรมโครงการ • ควรกระตนุ้ การดำ�เนินกจิ กรรมอย่างต่อเนือ่ ง รายช่ือพน้ื ทชี่ มุ ชนวิจยั 4 แหง่ ปี 2558) ภาคเหนอื บา้ นวงั ว้า จ.น่าน นักวจิ ัย : คณุ จฬุ ารตั น์ สรุ ิยาทยั รพ.ทา่ วงั ผา จ.นา่ น โทร 089-8381752 ภาคกลาง ออก ตก บ้านชอนสมบรู ณ์ จ.ลพบุรี นกั วิจัย : อ.จารุวรรณ แกน่ ทรพั ย์ สถาบันนารายณ์เพื่อการพัฒนา จ.ลพบรุ ี โทร 081-6303042 28

ภาคอสี าน บ้านโนนบอน จ.อบุ ลราชธานี นกั วจิ ัย : คณุ จรรยา ราชวงศ์ สมาคมหมออนามยั จ.อุบลราชธานี โทร 085-7656227 ภาคใต้ บ้านบางนำ�้ จดื จ.สรุ าษฎร์ธานี นักวจิ ัย : คณุ ทวี สร้อยสริ ิสุนทร นกั วชิ าการอิสระ โทร 091-7215683 29



ผลการวจิ ัย ปี 2557

1.บา้ นชอนสมบรู ณ์ จังหวัดลพบุรี ชอื่ โครงการวิจัย การพัฒนารูปแบบการลดการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ตาม “โครงการหมู่บ้านศีลห้า ประชาเป็นสุข” บ้านชอนสมบูรณ์ หมู่ 4 ต.ชอน สมบรู ณ์ อ.หนองม่วง จ.ลพบุรี ด้วยกระบวนการมีสว่ นรว่ ม การปฏิบตั กิ ารวิจยั • กลมุ่ ตวั อยา่ ง กลุ่ม ครวั เรือน ประชากร อายุ 15 ปี ด่ืม ลงนามงดเหลา้ 846 267 31 พืน้ ทีด่ ำ�เนินการ 316 481 68 32 พน้ื ทเ่ี ปรยี บเทยี บ 192 • มองทนุ มผี นู้ ำ�ทางศาสนา พระครูใบฎีกาทรงพล ชยนนโท • เห็นทุน เปิดเวทีช้ีแจงโครงการ ระดมความคิดภาคีเครือข่าย จัดกจิ กรรมเสวนาคนหัวใจหนิ • ร่วมทำ� บอกลูกหลานให้งดดื่ม พาออกกำ�ลังกาย พาสวดมนต์ เปดิ เวทเี สานา ชวนนอ้ งบอกพอ่ เลกิ เหลา้ มกี จิ กรรมทดลองฝกึ อบรม เช่น สอนการทำ�โครงลวดรูปสัตว์ และภูมิปัญญาอาหาร การปรุง อาหารคาวหวาน และสามารถขยายผลการด�ำ เนินงานออกไปได้ • การสะท้อนผล การคนื ข้อมูลสชู่ ุมชน และชมุ ชนเสนอแนวทางในการ กา้ วต่อ 32

บทเรียนกจิ กรรม กิจกรรม ท�ำ กับใคร ท�ำ อยา่ งไร คัดแยกผ้ดู ื่มไมด่ ื่ม ผญ.บ้าน อสม. อบต. ประเมนิ สถานการณ์จริง-สำ�รวจ ประชากร (846 คน) และมกี าร แบง่ ประเภทการดมื่ ทุกวัน ไม่ทกุ วนั ออกก�ำ ลังกายทกุ 5 โมงเยน็ ผูส้ ูงอายุ/ท่วั ไป ออกกำ�ลังกายประกอบจงั หวะ ปฏญิ าณตนงดเหลา้ ผู้สงู อายุ/ผ้ดู ่ืม/ทัว่ ไป สวดมนตท์ �ำ วตั รเยน็ เปิดเวทีสาธารณะคนหัวใจหิน ผู้ดมื่ /ท่วั ไป เปิดใจคนหัวใจหิน เดก็ ชวนพ่อเลิกเหลา้ และ เดก็ เยาวชน/ผู้ดื่ม/ทั่วไป ท�ำ กับขา้ ว ขนมให้คุณพอ่ ทำ�กบั ข้าวใหพ้ ่อแมก่ ิน คณุ แม่กนิ ศึกษาดูงาน ฝึกอาชพี ศกึ ษา กลมุ่ อาชพี แกนน�ำ หวั ใจหิน มอี าชพี ดูงานภมู ปิ ัญญา ขยายผล แม่ครวั อสม. เยาวชน เพิ่มรายได้ ส่ชู มุ ชน-สอนทำ�โครงลวด คนด่มื กลมุ่ เป้าหมาย/ทวั่ ไป รปู สัตว์–สอนท�ำ อาหารคาว หวาน รณรงค์งานเกษียณ ขา้ ราชการคร/ู ทั่วไป ปลอดเหล้า รณรงคง์ านศพปลอดเหล้า ชุมชน/ทวั่ ไป เชิญวิทยากรให้ความรู้ ชมุ ชน/คนหัวใจหิน/ทัว่ ไป เปดิ เวทีเสวนา - ต�ำ รวจ/การบงั ใช้กฎหมาย - อนามัย/สขุ ภาพ - จุดประกายความคดิ ต่อยอด ผ้ทู ีส่ นใจเขา้ มาศกึ ษาดูงาน - นศ.กศน.เขา้ มาท�ำ การเรยี นรู้ เย่ยี มเยยี นใหก้ �ำ ลงั ใจ การท�ำ โครงลวด - ม.ราชมงคล มาศึกษาดูงาน - ดารา และ สอื่ มวลชน มาเย่ียมเยียน 33

ผลการด�ำ เนนิ งาน - เกดิ ชมรมคนหัวใจหนิ - มีเพอื่ น มรี ายได้เพิ่มข้ึน พื้นทห่ี า้ มด่ืม ร้านคา้ ตน้ แบบ เกดิ อาชีพเสรมิ ในชุมชน - เกดิ ศนู ยเ์ รียนรชู้ มุ ชน มฐี านขอ้ มูล - มีภาคีเครือข่าย ภายในและภายนอก - มคี วามเชื่อม่ัน มกี ารทำ�งานเปน็ ทีม - มพี น้ื ท่แี ลกเปล่ียนเรยี นรู้ - มีคนตน้ แบบ ร้านคา้ ต้นแบบ รา้ นคา้ ท่ีเขา้ ร่วมโครงการ - แรงบนั ดาลใจ จากการเหน็ การดมื่ เหลา้ ท�ำ ใหเ้ สยี สขุ ภาพ และขาดสติ ส่งผลต่อการดำ�รงชีวิตและการสร้างครอบครัว ทำ�ให้ครอบครัว ยากจน และรู้สึกไม่ดี จึงลดการขายใหน้ อ้ ยลง (เป็นรา้ นขายสง่ ) และ ไมข่ ายใหเ้ ดก็ เยาวชน (ท�ำ ตามกฏหมายอยา่ งเครง่ ครดั ) 34

2.บ้านวังว้า จงั หวดั นา่ น ชอื่ โครงการวจิ ยั ผลการพฒั นารปู แบบกจิ กรรมงดเหลา้ เขา้ พรรษาโดยการมสี ว่ นรว่ มของ ชุมชน ประจ�ำ ปี 2557 หมูบ่ า้ นวังวาั ต�ำ บลทา่ วังผา อำ�เภอทา่ วงั ผา จังหวดั น่าน ความเปน็ มาและความส�ำ คญั • หมู่บา้ นวังวา้ มกี ารดมื่ เครอ่ื งดื่มแอลกอฮอล์ร้อยละ 66.25 • มกี ารดมื่ เครอ่ื งดมื่ แอลกอฮอลห์ ลงั เลกิ งานหรอื ชว่ งระหวา่ งวนั ในการ ลงแขก และภายหลังจากการก่อสร้างบ้านเพ่ือแก้อาการเมื่อยล้า จากการประกอบอาชีพ • มีค่าใช้จ่ายสำ�หรับซ้ือสุราเฉลี่ยวันละ 50 บาทต่อราย หรือ 1,500 บาทต่อเดือน • หมู่บ้านวังว้ามีกิจกรรมการรณรงค์ งดเหล้าเข้าพรรษา ต้ังแต่ ปี 2554 เนื่องจากอุบัติเหตุจากการดื่มสุราในกลุ่มเยาวชน และทีม เวชปฏิบัติและครอบครัว รพ.ท่าวังผาได้คืนข้อมูลภาวะสุขภาพ จากการดม่ื สรุ า • กิจกรรมงดเหล้าเข้าพรรษา ในปี 2556 - เขา้ ร่วมกิจกรรม จ�ำ นวน 137 คน - งดการดม่ื ไดต้ ลอด 3 เดือน 85 คน คิดเปน็ ร้อยละ 62.04 - ไม่สามารถงดด่มื ไดต้ ลอด 3 เดอื น 52 คน คดิ เปน็ รอ้ ยละ 37.96 35

ประชากรและกลมุ่ ตวั อย่าง พ้นื ทด่ี ำ�เนนิ งาน • นักดื่มท่ีไม่ติดสุราในชุมชนบ้านวังว้า ที่สมัครใจเข้าร่วมโครงการ จ�ำ นวน 210 คน • นักดื่มที่ติดสุราในชุมชนบ้านวังว้า ที่สมัครใจเข้าร่วมโครงการ จ�ำ นวน 5 คน • เยาวชนบ้านวงั วา้ จำ�นวน 106 คน พืน้ ท่เี ปรยี บเทียบ • นักด่ืมท่ีไม่ติดสุราในชุมชนบ้านสบยาว ท่ีสมัครใจเข้าร่วมโครงการ จำ�นวน 43 คน • นักด่ืมท่ีติดสุราในชุมชนบ้านสบยาว ท่ีสมัครใจเข้าร่วมโครงการ จ�ำ นวน 4 คน • เยาวชนบา้ นสบยาว จำ�นวน 54 คน 36

ผลการรณรงค์งดเหลา้ ครบพรรษา • มีรา้ นคา้ ปลอดเหลา้ 3 ร้านในหมู่บ้านวังวา้ • หลังจากออกพรรษา ไมพ่ บการฉลองภายหลงั จากออกพรรษา • มีกิจกรรมที่ดำ�เนินการท่ีหมู่บ้านวังว้า ทั้งระยะก่อนเข้าพรรษา เข้าพรรษา และออกพรรษา ดังน้ี กอ่ นเข้าพรรษา เข้าพรรษา ออกพรรษา เยาวชน เยาวชน เยาวชน ตดิ ตามปอ้ งกนั นกั ดมื่ ปชส/รณรงค์ คา่ ยแกนนำ�ตา้ นสรุ าในวัยทนี หนา้ ใหม่ ชวนพ่อแมเ่ ลิกสรุ า ค่าเหลา้ พ่อขอเป็นคา่ เรยี นลกู เรยี งความทุกขจ์ ากสรุ า ชาววงั หวา้ ชาววงั หว้าชวนปฏิบตั ธิ รรมวนั ศีล ชาววังว้ามอบประกาศนยี บัตร ปชส/รณรงค์/สื่อ/เสอื้ พระสงฆ์เทศนา ชืน่ ชมยกย่อง ชวนโดยคนต้นแบบ สนับสนุนงานศพ/บุญปลอดเหลา้ สนบั สนุนการเลิกเหลา้ ตอ่ เน่อื ง สรา้ งแรงจงู ใจ ตงั้ ชมรมคนเลกิ เหล้า แขง่ เรือปลอดเหล้า ใหค้ วามรู้โดยแพทย์ ตง้ั คลีนิกเลกิ สุราในชุมชน ขอโครงการ สสส. ตอ่ เน่ือง ครอบครวั สนับสนุน แกนน�ำ ใหก้ �ำ ลังใจเยย่ี มบา้ น พระสงฆ์สนับสนนุ สร้างเครือขา่ ยงดเหลา้ ต้งั คลนี กิ เลกิ สุราในชุมชน แกนนำ�ใหก้ ำ�ลงั ใจเยยี่ มบ้าน สรา้ งเครอื ข่ายงดเหลา้ แขง่ เรอื ปลอดเหล้า กีฬาผูส้ งู อายปุ ลอดเหลา้ กจิ กรรมสัมพันธ์สามวัยสานสายใย 37

บทเรียนบทบาทของแกนน�ำ ชมุ ชน กลวิธกี ารชักชวน ปจั จัยเออื้ ปญั หาอปุ สรรค เทิดไท้องค์ราชนั ครอบครวั ชกั ชวนเลกิ เหล้า การเป็นแบบอยา่ งท่ีดขี องผ้นู ำ� การลงชือ่ ในพนั ธะสัญญา ใหค้ วามใส่ใจไมท่ อดท้งิ ผนู้ ำ�ครอบครัวเลิกเหล้า ญาตพิ ่นี ้องจากตา่ งจงั หวัด เพอ่ื ใหม้ ีสุขภาพท่ีดี การประชาสัมพันธอ์ ยา่ งตอ่ ผลลัพธจ์ ากการงดเหลา้ ที่ วิเคราะห์ผดู้ ืม่ และเขา้ หาเม่อื มี เนื่องตลอดชว่ งเขา้ พรรษา ผา่ นมา โอกาสเอ้ืออำ�นวย เปน็ ตวั อยา่ งหมู่บ้านอ่ืน ความตอ่ เนื่องของการจัด กิจกรรม การมอบโลใ่ หก้ บั ผทู้ ่ีเลิกได้ ตลอดชวี ิต แขง่ เรอื ประเพณปี ลอดเหล้า การชักชวนให้เห็นความสำ�คัญ รา้ นค้าภายในหมู่บา้ น 3 ร้าน ร้านทตี่ ดิ ถนนไมร่ ว่ มมอื ไมข่ ายเหล้า บทเรียนในกลมุ่ ผู้ดื่มทสี่ ามารถงดเหล้าได้ตลอดพรรษา ปจั จยั เอือ้ ปัญหาอปุ สรรค จิตใจที่เข้มแข็งและสามารถหกั ห้ามใจ เพอ่ื นคะยั้นคะยอใหด้ ืม่ สุขภาพท่ีดขี ้นึ การท้าทายจากเพือ่ นทเ่ี คยดื่ม ปัญหาความรุนแรงในครอบครัวทลี่ ดลง คำ�ดูถกู จากผู้ทไี่ ม่เขา้ ร่วมกจิ กรรม ประหยดั ค่าใชจ้ า่ ย ประมาณ 1,000-2,000 การมเี งินเก็บไว้กับตัว บาท/ครวั เรือน การทำ�งานท่ีมีประสทิ ธิภาพ แบบอยา่ งการไม่ดื่มเหลา้ ในครอบครัว ประเพณีการน�ำ เหล้ามาเลี้ยงเมือ่ พบปะกนั ครอบครวั ใหก้ �ำ ลังใจ ไม่ดถู ูกเหยยี ดหยาม ลกั ษณะอาชพี เชน่ ชา่ งกอ่ สรา้ ง ชัยชนะในประเพณแี ข่งเรอื ลักษณะนิสัยสว่ นตัวทช่ี อบดมื่ เหลา้ 38

เหตใุ ดกลมุ่ ผดู้ ื่ม จึงไมส่ ามารถงดเหลา้ ไดต้ ลอดพรรษา • จติ ใจไมเ่ ข้มแขง็ • เพอ่ื นบา้ นทีไ่ มเ่ ขา้ รว่ มโครงการดื่มและชักชวนให้ดม่ื • ครอบครัวด่ืมทุกคนและไม่เข้าร่วมโครงการการพบปะสังสรรค์กับ เพอ่ื นฝงู ในงานเลย้ี ง • คา่ นยิ มและความเชอ่ื ของการท�ำ งานบางลกั ษณะงาน เชน่ ชา่ งกอ่ สรา้ ง • การท�ำ งานเปน็ ช่างก่อสรา้ งภายนอกหม่บู า้ น บทเรียนในกลุ่มรา้ นค้า ปญั หาอปุ สรรค ชาวบา้ นหนั มาตม้ เหลา้ ขาวดม่ื ปัจจัยท่ที �ำ ใหไ้ ม่ขายเครอ่ื งด่ืมแอลกอฮอล์ รายได้ลดลง เพื่อเป็นตัวอยา่ งใหแ้ ก่คนอนื่ ๆในชุมชน “ถา้ แกนนำ�ไม่เร่ิม แลว้ ใครจะเริ่ม” การสูญเสยี บุคคลอันท่เี ปน็ เสาหลักของครอบครวั ด้วยโรคมะเรง็ สง่ ผลใหท้ ัศนคติเปลี่ยนไป ปัญหาความรนุ แรงในครอบครัว(บตุ รตดิ เหลา้ ) บทเรยี นการจดั กจิ กรรม 1. กจิ กรรมรณรงค์ การดำ�เนินงานโดยใชว้ าระพเิ ศษในการรณรงค์ วธิ ีการ - เดนิ รณรงค์ - ใช้สื่อ ปชส. เช่น ป้ายรณรงค์ เสียงตามสาย เสื้อ กิจกรรมเป็นสื่อ รณรงคใ์ นโอกาสวันพิเศษ เปน็ ต้น - รณรงคใ์ นวนั พระ ผลของกจิ กรรม - ชาวบา้ นรบั รู้ และเขา้ รว่ มโดยการสมัครเขา้ ร่วม 215 คน 39

- เกิดการกระตุ้นให้คนเขา้ รว่ มกิจกรรม 2. กจิ กรรมกฬี าปลอดเหลา้ วิธีการ - จัดการแข่งขนั กีฬา 9 ประเภท - ให้เด็กเยาวชนเป็นผดู้ �ำ เนนิ การ - จัดเป็นลีก ให้ผลการแข่งขันไปส้ินสุดส้ินปี เพ่ือแย่งชิงช่วงเวลาการ ดมื่ ท่ีจะเกดิ ข้นึ ผลของกจิ กรรม - เน้นความสามัคคี - เกดิ ความรว่ มมือมากขึ้นในการดำ�เนินงานต่างๆ เพม่ิ ร้อยละ 80 3. ถือศีลวันธรรมสวนะ งานศพปลอดเหลา้ วิธีการ - ปฏบิ ัติถือศีลหา้ - ไมข่ ายสรุ าวนั พระ(ท�ำ ท้ังปี) - มรี า้ นคา้ ร่วมมอื เปน็ ร้านปลอดสุรา ผลของกิจกรรม - ท�ำ ใหค้ นด่ืมงดเหล้าเขา้ พรรษามากขึ้นและอยูค่ รบพรรษามากข้ึน 4.กจิ กรรมสานสมั พนั ธ์ สามวยั สานสายใย (สนั ทนาการสอดแทรกวชิ าการ) วธิ ีการ - เชิญชวนเข้ารว่ มโครงการ - สญั ญาต่อหนา้ พระ - บอกความรสู้ กึ บอกรัก โอบกอด 40

- ต้นแบบเล่าเรื่อง เสนอเทคนิค วิธี และแพทย์ สอดแทรกเรื่อง ความสขุ วชิ าการต่างๆ - ช่นื ชม ยกย่อง ใหก้ �ำ ลังใจ ผลของกิจกรรม - เกิดความรสู้ ึกที่ดีตอ่ กัน - สัมพันธภาพทด่ี ีต่อกัน - คนเข้าร่วมสนุกสนาน กิจกรรม - ใช้บุคคลต้นแบบขยายผล เกดิ คนตน้ แบบเพิ่มขน้ึ - คนตน้ แบบมคี นในครอบครวั ใหก้ ำ�ลงั ใจ - ผ้นู �ำ ชมุ ชนใหก้ �ำ ลังใจ และสอดสอ่ งดูแล วิธีการ - สขุ ภาพจิตลดความขัดแย้ง ลดการทะเลาะเบาะแว้งในชุมชน - ลดค่าใช้จา่ ย - พ่อแมเ่ ปน็ ตัวอยา่ งให้ลกู - เกิดความภาคภมู ใิ จ - สขุ ภาพดี ทำ�งานมปี ระสิทธิภาพ - ลดปญั หาครอบครัว-สังคม ผลของกิจกรรม - ลดการด่มื ในแวดวงกลุ่มอาชพี เกษตรกร - มีร้านค้าท่ีเลิกขายและเป็นต้นแบบ (มีผลกระทบเรื่องรายได้จาก อาชีพ) - ผใู้ หญ่บ้าน เปน็ ตน้ แบบในการเลกิ เหล้าตลอดชวี ิต 41

3.บา้ นโนนบอน จังหวดั อุบลราชธานี ช่ือโครงการ โครงการวจิ ยั เชงิ ปฏบิ ตั กิ ารแบบมสี ว่ นรว่ มงดเหลา้ ครบพรรษา ปี 2557 อบุ ลราชธานี กรณบี า้ นโนนบอน หมทู่ ี่ 13 ต�ำ บลบงุ่ หวาย อ�ำ เภอวารนิ ช�ำ ราบ จงั หวัดอบุ ลราชธานี ค�ำ ถามวจิ ยั • สภาพบริบททางสังคมและวัฒนธรรมบ้านโนนบอน ตำ�บลบุ่งหวาย เปน็ อย่างไร • ประวัติศาสตร์และการเปลี่ยนแปลง ของพฤติกรรมการบริโภค เคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์ จากอดีตจนถึงปัจจุบัน ของบ้านโนนบอน ตำ�บลบ่งุ หวาย มีการเปลยี่ นแปลงอยา่ งไร • ปัญหา สาเหตุ ผลกระทบและปัจจัยเสี่ยงต่อพฤติกรรมการบริโภค เครื่องดม่ื แอลกอฮอลบ์ า้ นโนนบอน ต�ำ บลบงุ่ หวาย คอื อะไร • ภูมิปัญญาท้องถิ่นและทุนทางสังคมในชุมชนต่อการควบคุมการด่ืม เครอื่ งดม่ื แอลกอฮอล์ของบา้ นโนนบอน ต�ำ บลบุ่งหวาย เปน็ อย่างไร • การงดเหล้าเข้าพรรษาต่อเนื่อง 3 เดือน ของบ้านโนนบอน ตำ�บล บุง่ หวาย เป็นอย่างไร 42

ผลการรณรงค์งดเหลา้ ครบพรรษา ผลการรณรงค์งดเหล้าครบพรรษา(หมู่บา้ นปฏบิ ตั ิการ) 43

บทเรียนกิจกรรม บา้ นโนนบอน กจิ กรรม วธิ กี าร ผลของกิจกรรม 1. กิจกรรมประชุม - ชี้แจงโครงการ - ดื่มในรอบปี 84 คน เข้าร่วม ทมี วจิ ยั (15 คน) - วางแผนการด�ำ เนนิ การ โครงการงดเหลา้ ฯ จำ�นวน 70 คน (คิดเป็นร้อยละ 83) - ประชุมทีมวจิ ยั - ไมเ่ ขา้ ร่วมงดเหลา้ เขา้ พรรษา - ประชาคมหมบู่ า้ น 14 คน (คิดเป็นร้อยละ 20) - ขอ้ ดี รบั ทราบขา่ วทั่วพ้นื ที่ และมมี ติ เพราะมีทัศนคติไม่คดิ จะ รว่ มกนั งดเหล้าและติดสรุ าหนัก - ครบพรรษา 56 คน (คดิ เปน็ 2. ประชาคมหมบู่ า้ น - ผนู้ ำ�ชุมชน แม่บ้าน อสม. ร้อยละ 80) เพราะตั้งใจจะ ผูส้ งู อายุ เยาวชน งดเหลา้ เหน็ ถึงความ - เวทปี ระชาคม ประหยัด และยังไดก้ ำ�ลังใจ จากครอบครวั 3. จดั กิจกรรม - ลงชือ่ ตง้ั ปณธิ าน - ไมค่ รบพรรษา 14 คน เพราะ งดเหล้าเข้า - ประชาสัมพนั ธ์ ตดิ สุรามานาน ตดิ สงั คม พรรษา - คัดกรองบำ�บัด แยกระดบั ความเส่ียง เพือ่ นฝูง อยู่ในชว่ งงาน การตดิ สรุ า และทราบข้อมลู รายบคุ คล บุญประเพณี - ออมสนิ คา่ เหล้า สมทบการออม - งดเหล้าตลอดปี 5 คน 3000 บาท ประมาณ 20 ราย - แนวโน้มจะงดตลอดไป 2 คน - ประภาพวาด เรียงความ ใชเ้ ดก็ เพราะต้องการเลกิ เพอ่ื ลูก เป็นยุวทูต ชกั ชวนใหพ้ ่อเลกิ เหลา้ และเพ่ือครอบครวั - ออกกำ�ลังกาย - บำ�บัดสมุนไพร 4. สรปุ บทเรียน - กจิ กรรมบ�ำ บดั เชน่ ชารางจดื (แกค้ วาม การทำ�งาน อยาก) ชว่ ยขับพิษ และสร้างความเช่ือ สาเหตุทที่ �ำ ให้กลับไปดื่มใหม่ การด่มื ชาดกี วา่ ดม่ื เหลา้ การบำ�บัดโดย (แหกพรรษา) ใชส้ มุนไพร การแพทย์พน้ื บา้ น (ถอด - ความเชอ่ื กินเหลา้ เพอ่ื ฆ่า พยาธิ จากการกนิ ลาบปลาดบิ พษิ สุรา) - หนนุ เสริมก�ำ ลังใจ ใช้ทุนเดิมของชุมชน - วธิ กี ารท�ำ ใหเ้ กดิ ความตอ่ เนอ่ื ง เช่ือมโยง ตอ่ ยอด ขยายผล 5. จดั เวทีคนื ขอ้ มลู - ทบทวนความถกู ตอ้ งของข้อมลู สชู่ มุ ชน ปรบั ปรุง/แกไ้ ข/เพิ่มเตมิ และนำ�ไปใช้ ประโยชน์ 44

4.บ้านบางน�ำ้ จืด จังหวดั สุราษฎ์ธานี ชอ่ื โครงการวิจัย กระบวนการวจิ ยั เชงิ ปฏบิ ตั กิ าร การปรบั เปลยี่ นทศั นคติ และพฤตกิ รรม การรณรงค์งดเหลา้ เขา้ พรรษา ในระดบั หมบู่ ้าน พ้นื ที่ ภาคใต้ ปี 2557 ขอ้ มูลพืน้ ฐาน หมู่ท่ี 2 บา้ นบางน�ำ้ จดื ต�ำ บลเขา้ ถา่ น • บริบท มี 294 ครวั เรือน ประชากร รวม 1,092 คน • อาชพี ทำ�สวน รับราชการ รับจา้ งทวั่ ไป • อยใู่ นเขตการปกครองทอ้ งถน่ิ เทศบาลต�ำ บลทา่ ฉาง มที วี่ า่ การอ�ำ เภอ ท่าฉาง รพ.สต.เขาถ่าน วัดบางน้ำ�จืด และ โรงเรียนมัธยมประจำ� อำ�เภออยู่ในในพน้ื ทหี่ มู่บา้ น ผลการศกึ ษา ทศั นคติต่อเคร่ืองด่ืมแอลกอฮอล์ • ก่อน : เปน็ เรื่องปกตธิ รรมดา ทกุ วัน ทุกงาน ทุกเทศกาล • หลัง : ไมใ่ ชเ่ รอื่ งปกตธิ รรมดาลดรายจา่ ยสขุ ภาพดขี นึ้ ความสมั พนั ธ์ ครอบครัวดีขน้ึ ทศั นคตติ ่อการรณรงค์งดเหล้าเขา้ พรรษา • กอ่ น : เป็นเรื่องไกลตัว เห็นเป็นเร่ืองตลก ไม่กิจกรรมรณรงค์ รูปธรรม • หลัง : ไม่ใช่เรื่องไกลตัว มีกลุ่มมีกิจกรรม เข้าถึงและสัมผัสได้ วัดหา้ มขายเหล้า 45

ผลการรณรงค์งดเหลา้ เข้าพรรษา ปี 57 ปจั จยั งดเหลา้ ไมค่ รบพรรษา • ขาดภาวะม่นั คงทางอารมณ์ บรรยากาศพาไป • เสยี ดายของฟรี (งานมงคล งานอวมงคล) ปจั จัยทีท่ ำ�ให้กจิ กรรมบรรลุผล • ส่ือโฆษณาทวี ีสรา้ งกระแส • กลมุ่ องคก์ รในชุมชนทีต่ ระหนัก ท�ำ งานเปน็ ทีม • ผนู้ ำ�แกนน�ำ ที่มั่นคงมงุ่ การเปลย่ี นแปลง • หนว่ ยงานภาคใี นพื้นทห่ี นุนเสรมิ • องค์กรและบุคคลภายนอกชุมชนที่สนับสนุนและเอื้ออำ�นวย กระบวนการ 46

บทเรียนการจดั กจิ กรรม แยกเป็น 5 ประเดน็ ใหญๆ่ ได้แก่ กจิ กรรม การด�ำ เนินงาน ผลต่อครอบครวั และชมุ ชน การประชมุ สร้างการ - เวทผี ้นู ำ�ชมุ ชน (ช้แี จงทำ�ความเข้าใจ) - คนงดเหลา้ สุขภาพดี แขง็ แรง มีสว่ นร่วม - เวที อสม. (ชีแ้ จงท�ำ ความเขา้ ใจ) - ลดรายจ่ายในครัวเรอื น - เวทีก่อนสำ�รวจ - ครอบครวั อบอุน่ - เวทีสรปุ ผลการส�ำ รวจ - อุบัติเหตุลดลง - ประชุมตดิ ตามคนงดเหล้า - เรอ่ื งทะเลาะวิวาทไมค่ ่อยมี - ลงพ้ืนทต่ี ดิ ตาม ใหก้ �ำ ลังใจ คนงดเหล้า - คนตน้ แบบ 9 คน - ประชุมสรปุ บทเรยี น การรณรงคใ์ นชมุ ชน - กฬี าอ�ำ เภอ - ติดปา้ ยรณรงค์ รา้ นค้าท่ัวตำ�บล - จดั นิทรรศการ - ตดิ ป้ายรณรงคจ์ ดุ ส�ำ คัญ เชน่ วัด บ้านคนต้นแบบ-เชิดชใู หก้ �ำ ลังใจ คนงดเหลา้ อสม. ทีมวจิ ยั -รณรงค์ ในงานวัฒนธรรมประเพณี เชน่ งาน บุญเดือน 10 งานแห่เทยี นพรรษา งานชกั พระ เปน็ ตน้ กจิ กรรมท่ีนา่ สนใจ - ใช้เด็กเปน็ สือ่ เช่น การเล่านิทาน - ให้ อสม. เปน็ กลไกการขับเคลอื่ น การเยย่ี มเยียนทีบ่ า้ น (9 ครัวเรือน) 47