อณํฐวรรธน์ (2)

ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถนิ่ ภาคเหนือ

ภูมปิ ัญญาทอ้ งถนิ่ ภาคเหนือ ภูมปิ ัญญาทอ้ งถนิ่ ของภาคเหนือทส่ี าคญั มดี งั นี้ 1.1 งานหตั ถกรรม ไดแ้ ก่ งานแกะสลกั ไมแ้ ละภาชนะเครอ่ื งเงนิ ของจงั หวดั เชยี งใหม่ ผา้ ไหมยกดอก จงั หวดั ลาพูน และผา้ ตนี จกบา้ นนามน จงั หวดั แพร่ เป็ นตน้ 1.2 ภาษติ สอนใจ ทเี่ รยี กวา่ “ลา้ นนาภาษติ ” สอนใหผ้ ูค้ นเคารพกฎระเบยี บ ของสงั คม เชน่ ไม่เห็นแกต่ วั รจู ้ กั การแบ่งปัน ระมดั ระวงั คาพูดไม่ใชค้ าพูด ลว่ งเกนิ ผูอ้ นื่ และเนน้ การ สรา้ งความสมั พนั ธท์ ด่ี กี บั ผูค้ นในสงั คม เป็ นตน้ ภูมปิ ัญญาทอ้ งถนิ่ ภาคเหนือ ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถนิ่ ของภาคเหนือทสี่ าคญั มี ดงั นี้

 ภมู ปิ ระเทศของภาคเหนือประกอบไปดว้ ยเทอื กเขานอ้ ยใหญ่สลบั ซบั ซอ้ น และมี พนื้ ทสี่ าคญั ของประเทศหลายจดุ เชน่ พนื้ ทท่ี างดา้ นตะวนั ตกสุดของประเทศที่ อาเภอแม่สะเรยี ง จงั หวดั แม่ฮ่องสอน พนื้ ทที่ างดา้ นเหนือสุดของประเทศท่ี อาเภอแม่สาย จงั หวดั เชยี งราย จดุ สงู สุดของประเทศทด่ี อยอนิ ทนนท ์ จงั หวดั เชยี งใหม่ นอกจากนี้ ภาคเหนือยงั เป็ นพนื้ ทแี่ รกของประเทศทแ่ี ม่น้าโขงไหล ผ่าน โดยจดุ แรกทแี่ ม่น้าโขงไหลผ่านประเทศไทยอยู่บรเิ วณสามเหลย่ี ม ทองคา อาเภอเชยี งแสน จงั หวดั เชยี งราย  ภาคเหนือมพี นื้ ทรี่ วมทงั้ หมด 93,690.85 ตารางกโิ ลเมตร คดิ เป็ นสดั สว่ นรอ้ ย ละ 0.06 ของพนื้ ทบ่ี นผวิ โลก  เขตแดนตดิ กบั ประเทศเพอ่ื นบา้ นและภูมภิ าคอนื่ ๆ ของภาคเหนือ เรยี งตาม เข็มนาฬกิ า ไดแ้ ก่ ทศิ ตะวนั ตกและทศิ เหนือตดิ กบั ประเทศพม่า ทศิ เหนือและ ทศิ ตะวนั ออกตดิ กบั ประเทศลาว ทศิ ใตต้ ดิ กบั ภาคกลาง พนื้ ทจี่ งั หวดั พษิ ณโุ ลก และ สโุ ขทยั ทางดา้ นตะวนั ตกเฉียงใตม้ พี นื้ ทต่ี ดิ กบั ภาค ตะวนั ตก บรเิ วณจงั หวดั ตาก

 ประเพณียเี่ ป็ ง  ประเพณีทานขนั ขา้ ว  ประเพณีอมุ ้ พระดานา้  ประเพณีปอยสา่ งลอง(งานบวชลกู แกว้ )  ประเพณีฟ้ อนผปี ่ ูยา่  ประเพณีสลากภตั

1. บา้ นเรอื นไทยภาคเหนือ ภาพ: บา้ นสไตลล์ า้ นนา เนื่องจากพนื้ ทภ่ี าคเหนือมอี ากาศหนาวเย็น บา้ นเรอื นไทยทางภาคเหนือจงึ นิยมสรา้ ง เป็ นเรอื นแฝด และมหี ลงั คาเตยี้ กว่าเรอื นไทยภาคอนื่ ๆ รวมถงึ สดั ส่วนของตวั บา้ นดว้ ย เชน่ กนั โดยนิยมสรา้ งบา้ นเรอื นใหป้ ิ ดมดิ ชดิ เจาะหนา้ ตา่ งเล็ก ๆ เพอ่ื ปกป้ องผูอ้ ยอู่ าศยั จากอากาศเย็น และใชว้ สั ดทุ ห่ี าไดจ้ ากทอ้ งถน่ิ โดยบา้ นเรอื นไทยภาคเหนือหรอื อาณาจกั รลา้ นนามกั เรยี กวา่ “เรอื นกาแล” ซงึ่ มคี วาม สวยงามอย่างมาก เรยี กไดว้ ่าเป็ นเรอื นสาหรบั ผูท้ ม่ี ฐี านะ อย่างเชน่ ผูน้ าชมุ ชน หวั หนา้ เป็ นตน้ โดยจะมลี กั ษณะทแ่ี ตกตา่ งไปจากเรอื นสามญั ชน จดุ เดน่ ของเรอื นกาแลมสี ลกั สวยงามทปี่ ลายยอดจว่ั เนือ้ ไมแ้ ข็ง ยกใตถ้ นุ สูง ปัจจบุ นั มกี ารปลกู เป็ นเรอื นแฝด มี ชายคาคลุมเรอื นทงั้ หมด ผนังผายออก

ผา้ ไหมยกดอก  ผา้ ไหมลาพูน ผา้ ไหมยกดอกลาพูน  เป็ นทรี่ จู ้ กั กนั แพรห่ ลายทง้ั ภายในประเทศและตา่ งประเทศ เนื่องจากลกั ษณะ ของผา้ ไหมลาพูน หรอื ผา้ ไหมยกดอกลาพูน มเี อกลกั ษณท์ โี่ ดดเดน่ คอื เนือ้ ผา้ แน่น ละเอยี ด มคี วามมนั วาว ซกั แลว้ สไี ม่ตก ไม่ซดี เมอื่ นาไปตดั เย็บ เสอื้ ผา้ ตะเข็บไม่แตกง่าย มคี วามพถิ พี ถิ นั ในการทอ ตง้ั แตก่ รรมวธิ กี ารทอ การ ออกแบบลวดลายใหห้ ลากหลาย การยอ้ มสี ทง้ั สธี รรมชาติ และสเี คมี แตย่ งั มี การอนุรกั ษร์ ปู แบบเดมิ ๆไว ้ จากการทอผา้ ไหมเพอ่ื ใชเ้ องมาเป็ นของฝาก จนกระทง่ั ทอผา้ ไหมเพอื่ จาหน่ายทง้ั ใน และตา่ งประเทศ

อาหารภาคเหนือ  กระบอง  ขา้ วหลาม  ขา้ วซอยไก่  ไสอ้ ว่ั  ขนมจนี น้าเงยี้ ว  แกงฮงั เล  น้าพรกิ หนุ่มกบั แคบหมู  ลาบดบิ

 ภาคเหนือ ตอนบน มที งั้ หมด 9 จงั หวดั ไดแ้ ก่ 1. จงั หวดั เชยี งราย 2. จงั หวดั เชยี งใหม่ 3. จงั หวดั น่าน 4. จงั หวดั พะเยา 5. จงั หวดั แพร่ 6. จงั หวดั แม่ฮ่องสอน 7. จงั หวดั ลาปาง 8. จงั หวดั ลาพนู 9. จงั หวดั อตุ รดติ ถ ์ ภาคเหนือ ตอนล่าง มที งั้ หมด 8 จงั หวดั ไดแ้ ก่ 1. จงั หวดั ตาก 2. จงั หวดั พษิ ณโุ ลก 3. จงั หวดั สโุ ขทยั 4. จงั หวดั เพชรบรู ณ์ 5. จงั หวดั พจิ ติ ร 6. จงั หวดั กาแพงเพชร 7. จงั หวดั นครสวรรค ์ 8. จงั หวดั อทุ ยั ธานี

 วฒั นธรรมการกนิ ชาวเหนือมวี ฒั นธรรมการกนิ คลา้ ยกบั คนอสี าน คอื กนิ ขา้ วเหนียวและ ปลารา้ ซง่ึ ภาษาเหนือเรยี กว่า \"ขา้ วน่ิง\" และ \"ฮา้ \" สว่ นกรรมวธิ กี ารปรงุ อาหาร ของภาคเหนือจะนิยมการตม้ ปิ้ง แกง หมก ไม่นิยมใชน้ า้ มนั สว่ นอาหารขนึ้ ชอ่ื เรยี กว่าถา้ ไดไ้ ปเทย่ี วตอ้ งไปลมิ้ ลอง ไดแ้ ก่ น้าพรกิ หนุ่ม, น้าพรกิ ออ่ ง, นา้ พรกิ น้าปู, ไสอ้ ว่ั , แกงโฮะ, แกงฮงั เล, แคบหมู, ผกั กาดจอ ลาบหมู, ลาบเนือ้ , จนิ้ สม้ (แหนม), ขา้ วซอย และขนมจนี นา้ เงยี้ ว เป็ นตน้

 วฒั นธรรมทเี่ กยี่ วกบั ศาสนา-ความเชอื่ ชาวลา้ นนามคี วามผูกพนั อยกู่ บั การนับถอื ผซี ง่ึ เชอ่ื ว่ามสี งิ่ เรา้ ลบั ใหค้ วาม คมุ ้ ครองรกั ษาอยู่ ซงึ่ สามารถพบเห็นไดจ้ ากการดาเนินชวี ติ ประจาวนั เชน่ เมอ่ื เวลาทต่ี อ้ งเขา้ ป่ าหรอื ตอ้ งคา้ งพกั แรมอยู่ในป่ า จะนิยมบอกกล่าวและขอ อนุญาตเจา้ ท-่ี เจา้ ทางอย่เู สมอ และเมอ่ื เวลาทก่ี นิ ขา้ วในป่ าจะแบง่ อาหาร บางสว่ นใหเ้ จา้ ทอ่ี กี ดว้ ย เชน่ กนั ซงึ่ เหลา่ นีแ้ สดงใหเ้ ห็นวา่ วถิ ชี วี ติ ทยี่ งั คงผูกผนั อยกู่ บั การนับถอื ผสี าง แบง่ ประเภท ดงั นี้ + ผบี รรพบรุ ุษ มหี นา้ ทคี่ มุ ้ ครองเครอื ญาตแิ ละครอบครวั + ผอี ารกั ษ ์ หรอื ผเี จา้ ทเี่ จา้ ทาง มหี นา้ ทคี่ มุ ้ ครองบา้ นเมอื งและชมุ ชน + ผขี นุ น้า มหี นา้ ทใี่ หน้ ้าแกไ่ รน่ า + ผฝี าย มหี นา้ ทค่ี มุ ้ ครองเมอื งฝาย + ผสี บน้า หรอื ผปี ากน้า มหี นา้ ทคี่ มุ ้ ครองบรเิ วณทแ่ี ม่น้าสองสายมา บรรจบกนั + ผวี ญิ ญาณประจาขา้ ว เรยี กว่า เจา้ แม่โพสพ + ผวี ญิ ญาณประจาแผ่นดนิ เรยี กวา่ เจา้ แม่ธรณี