สมุนไพรไทย 4.0

จดั ทำโดย นำยมำนพ สแิ น่ส่ง ครูสุรีรัตน์ ทกั ษะวสุ

สมนุ ไพร หมำยถงึ ผลติ ผลธรรมชำติ ได้จำก พชื สตั ว์ และ แร่ธำตุ ที่ใช้เป็นยำ หรือผสมกบั สำรอ่ืนตำมตำรับยำ เพ่ือบำบดั โรคบำรุง ร่ำงกำย หรือ ใช้เป็นยำพิษ หำกนำเอำสมนุ ไพรตงั้ แตส่ องชนิดขนึ ้ ไปมำผสม รวมกนั ซงึ่ จะเรียกว่ำ ยำ ในตำรับยำ นอกจำกพืชสมนุ ไพรแล้วยงั อำจประกอบด้วยสตั ว์และแร่ธำตอุ ีกด้วย เรำเรียกพืช สตั ว์ หรือแร่ ธำตทุ ี่เป็นสว่ นประกอบของยำนีว้ ่ำเภสชั วตั ถุ พืชสมนุ ไพรบำงชนิด เช่น เร่ว กระวำน กำนพลู และจนั ทน์เทศ เป็นต้น

ประโยชน์ของพืชสมนุ ไพร 1.สำมำรถรักษำโรคบำงชนิดได้ โดยไมต่ ้องใช้ยำแผนปัจจบุ นั ซงึ่ บำงชนิดอำจมี รำคำแพง และต้องเสียค่ำใช้จ่ำยมำก อีกทงั้ อำจหำซือ้ ได้ยำกในท้องถิ่นนนั้ 2.ให้ผลกำรรักษำได้ดีใกล้เคียงกบั ยำแผนปัจจบุ นั และให้ควำมปลอดภยั แกผ่ ้ใู ช้ มำกกว่ำแผนปัจจบุ นั 3.สำมำรถหำได้ง่ำยในท้องถ่ินเพรำะสว่ นใหญ่ได้จำกพชื ซงึ่ มีอยทู่ วั่ ไปทงั้ ในเมืองและชนบท 4.มีรำคำถกู สำมำรถประหยดั ค่ำใช้จ่ำยในกำรซือ้ ยำแผนปัจจบุ นั ที่ต้องสง่ั ซือ้ จำก ต่ำง ประเทศเป็นกำรลดกำรขำดดลุทำงกำรคำ้ 5.ใช้เป็นยำบำรุงรักษำให้ร่ำงกำยมีสขุ ภำพแขง็ แรง 6.ใช้เป็นอำหำรและปลกู เป็นพืชผกั สวนครัวได้ เช่น กะเพรำ โหระพำ ขิง ข่ำ ตำลงึ 7.ใช้ในกำรถนอมอำหำรเชน่ ลกู จนั ทร์ ดอกจนั ทร์และกำนพลู8.ใช้ปรุงแตง่ กลนิ่ สี รส ของอำหำร เช่น ลกู จนั ทร์ ใช้ปรุงแตง่ กลน่ิ อำหำรพวก ขนมปัง เน ย ไส้กรอก แฮม เบคอน 9.สำมำรถปลกู เป็นไม้ประดบั อำคำรสถำนที่ต่ำง ๆ ให้สวยงำม เช่น คนู ชมุ เหด็ เทศ 10. ใช้ปรุงเป็นเครื่องสำอำงเพื่อเสริมควำมงำม เช่น ว่ำนหำงจระเข้ ปรนะคำดีควำย 11.ใช้เป็นยำฆ่ำแมลงในสวนผกั , ผลไม้ เช่น สะเดำ ตะไคร้ หอม ยำสบู 12. เป็นพืชที่สำมำรถสง่ ออกทำรำยได้ให้กบั ประเทศ เชน่ กระวำน ขมิน้ ชนั เร่ว 13. เป็นกำรอนรุ ักษ์มรดกไทยให้ประชำชนในแตล่ ะท้องถ่ิน รู้จกั ชว่ ยตนเองในกำร นำ พชื สมนุ ไพรในท้องถ่ินของตนมำใช้ให้เกิดประโยชน์ตำมแบบแผนโบรำณ 14. ทำให้คนเหน็ คณุ ค่ำและกลบั มำดำเนินชีวติ ใกล้ชิดธรรมชำติยิ่งขนึ ้ 15. ทำให้เกิดควำมภมู ใิ จในวฒั นธรรม และคณุ ค่ำของควำมเป็นไทย

ชะพลู (Wildbetal Leafbush) เป็นพืชสมนุ ไพรจำพวกต้น ท่ีมีช่ือเรียกตำมท้องถ่ินต่ำงๆ เชน่ ภำคใต้เรียก นมวำ สว่ นภำคอีสำนเรียก ผกั อีไร หรือชำ้ พลตู ้น และภำคเหนือเรียก ผกั ปนู ก, พลนู ก หรือ พลลู งิ เป็นต้น ซงึ่ ต้นชะพลนู ีห้ ลำยๆ คนอำจเขำ้ใจผดิ คดิ ว่ำเป็นต้นพลทู ี่ไว้ รับประทำนกบั หมำก ด้วยช่ือและลกั ษณะท่ีคลำ้ ยกนั แตใ่ นควำมจริงแล้วเป็นคนละ ชนิดกนั ต้นชะพลนู นั้ จะมีขนำดเลก็ กว่ำต้นพลู สว่ นใบพลจู ะมีรสจดั กว่ำชะพลู โดย ต้นชะพลนู ีม้ กั ชอบขนึ ้ ในพืน้ ท่ีลมุ่ ที่มีควำมชืน้ และขยำยพนั ธ์ุโดยกำรปักชำ ลกั ษณะทว่ั ไปของชะพลู สำหรับต้นชะพลนู นั้ เป็นไม้ล้มลกุ ขนำดเลก็ เป็นเถำเลอื ้ ยอยรู่ วมกนั เป็น กลมุ่ มีลำต้นสงู ประมำณ 30 – 80 เซนติเมตร โดยลำต้นนนั้ จะทอดไป ตำมพืน้ ดนิ สีเขียว มีไหลงอกเป็นต้นใหม่ และมีรำกงอกออกมำตำมข้อ ของลำต้นช่วยในกำรยดึ เกำะ ซง่ึ มกี ลน่ิ เป็นเอกลกั ษณ์เฉพำะตวั สว่ นใบ นนั้ เป็นใบเด่ียวบำง ออกแบบเรียงสลบั เป็นรูปหวั ใจคลำ้ ยใบพลู แต่ ขนำดเลก็ กว่ำ ปลำยแหลม โคนเวำ้ และมีดอกออกเป็นช่อๆ เลก็ ๆ สีขำว ท่ีซอกใบ เป็นลกั ษณะทรงกระบอก สำมำรถปลกู ได้ง่ำย โดยเฉพำะ บริเวณพืน้ ที่เปียกชืน้ จะขนึ ้ ได้ดีมำก ประโยชน์และสรรพคณุ ของชะพลู ต้น,ดอก,ใบ ชว่ ยขบั เสมหะได้ดี รำก ช่วยในกำรบำรุงธำตใุ นร่ำงกำย แก้ธำตพุ ิกำร แก้โรคบิด และแก้ ท้องอืดท้องเฟอ้ ชว่ ยขบั ลมรวมทงั้ ขบั เสมหะด้วย ทงั้ ต้น ช่วยในกำรรักษำโรคเบำหวำน และแก้อำกำรท้องอืดท้องเฟอ้ รวมทงั้ ชว่ ยขบั เสมหะได้ดี

จนั ทน์เทศ (Nutmeg Tree, Myristica) เป็นพืชสมนุ ไพรจำพวกต้นขนำดกลำง ที่มีช่ือเรียกตำมท้องถิ่นต่ำงๆ เช่นฉำน- แมฮ่ ่องสอนเรียก จนั ทน์บำ้ น เป็นต้น ซงึ่ มีถิ่นกำเนิดอยใู่ นหม่เู กำะโมลกุ กะ ประเทศ อนิ โดนีเซีย และสำมำรถปลกู ขนึ ้ ได้ดีในดินแทบทกุ ชนิด แตด่ ินท่ีเหมำแก่กำร เจริญเติบโตมำกท่ีสดุ คือดินร่วนปนทรำยท่ีมีอินทรียวตั ถสุ งู และเจริญเตบิ โตได้ดีใน เขตร้อนชืน้ โดยเฉพำะภำคตะวนั ออกและภำคใต้ของไทย มกั นิยมขยำยพนั ธ์ดุ ้วยกำร เพำะเมลด็ ลกั ษณะทวั่ ไปของจนั ทน์เทศ สำหรับต้นจนั ทน์เทศนนั้ เป็นไม้พมุ่ ยืนต้นขนำดกลำงถงึ ขนำดใหญ่ที่ไม่ ผลดั ใบ มีควำมสงู ของลำต้นประมำณ 5 – 18 เมตร ลำต้นเรียบมสเี ทำ แกมดำ สว่ นเนือ้ ไม้นนั้ มีกล่นิ หอม เน่ืองจำกมีนำ้ มนั หอมระเหยอยู่ เป็นใบ เด่ียวออกแบบเรียงสลบั รูปทรงรี ปลำยแหลมโคนสอบ ขอบใบเรียบ ออกดอกเป็นช่อ ช่อละประมำณ 2 – 3 ดอก หรือบำงครัง้ อำจออกเป็น ดอกเดี่ยว จะออกตำมซอก สีเหลืองสว่ นผลเป็นรูปทรงกลม คลำ้ ยลกู สำล่ี เปลือกผลเรียบสเี หลืองนวล หรือแดงออ่ น เมื่อผลแกจ่ ะแตกปริ ออกเป็น 2 ซีก ภำยในผลมีเมลด็ กลมๆ สนี ำ้ ตำล ประโยชน์และสรรพคณุ ของจนั ทน์เทศ เนือ้ ไม้, แก่น ชว่ ยในกำรบำรุงปอด หวั ใจ และนำ้ ดี รวมทงั้แก้อำกำรตบั พิษตีพษิ โลหติ และแก้ไข้เพ่ือดี ให้รสขมหอมสขุ มุ ลกู ช่วยแก้ธำตพุ กิ ำร แก้กำเดำ แก้อำกำรท้องร่วง รวมทงั้ แก้อำกำรจกุ เสยี ด แก้ร้อนใน กระหำยนำ้ ตลอดจนช่วยบำรุงโลหติ ขบั ลม และแก้ อำกำรปวดมดลกู ให้รสฝำดร้อนหอม รกห้มุ เมลด็ (ดอกจนั ทน์เทศ, จนั ทน์ปำน) ช่วยในกำรบำรุงโลหติ ชว่ ยขบั ลม และบำรุงธำตุ ให้รสเผด็ ร้อน เมลด็ (ลกู จนั ทน์เทศ, หนว่ ยสำน) ชว่ ยในกำรบำรุงกำลงั บำรุงธำตุ ช่วย ขบั ลม แก้อำกำรปวดมดลกู รวมทงั้ แก้ธำตพุ ิกำร บำรุงโลหิต และแก้ อำกำรท้องร่วง ให้รสร้อนหอมติดจะฝำด เปลือกเมลด็ ชว่ ยในกำรแก้อำกำรปวดท้อง รวมทงั้ ชว่ ยสมำนบำดแผล ภำยใน และแก้ท้องขนึ ้

เถำเอน็ ออ่ น (Cryptolepis buchanani Roem. & Schult.) เป็นพืชสมนุ ไพรจำพวกเถำ ท่ีมีช่ือเรียกตำมท้องถ่ินต่ำงๆ เชน่ ภำคเหนือเรียก ตีนเป็ด เครือ สว่ นเชียงใหม่เรียก เครือเขำเอน็ หรือเครือเจน สรุ ำษฎร์ธำนีเรียก หมอ่ นตีนเป็ดหรือเม่ือย และปัตตำนีเรียก หญำ้ ลเิ ล เป็นต้น ซง่ึ พืชสมนุ ไพรอยำ่ งต้นเถำเอน็ ออ่ นนนั้ มกั มีกำรขยำยพนั ธ์ุโดยกำรเพำะเมลด็ สว่ นใหญ่ชอบขนึ ้ อย่ตู ำมป่ ำรำบหรือในพืน้ ที่รก รำ้ ง โดยเฉพำะในจงั หวดั หวดั สระบรุ ี สำหรับปัจจบุ นั นอกจำกกำรนำต้นเถำเอน็ ออ่ นมำใช้เป็นยำสมนุ ไพรแล้ว ยงั มีกำรนำมำปลกู เป็นไม้ประดบั ตำมบำ้ นอีกด้วย ลกั ษณะทว่ั ไปของเถำเอ็นออ่ น สำหรับต้นเอน็ เถำออ่ นนนั้ เป็นไม้เลอื ้ ยจำพวกเถำเนือ้ แข็งท่ีชอบพำดพนั กบั ต้นไม้อ่ืน มเี ปลือกเถำเรียบสีนำ้ ตำลแกมดำ เมื่อแก่เปลอื กจะหลดุออกมำเป็นแผน่ และทกุ สว่ นของต้นเถำเอน็ ออ่ นนนั้ จะมีนำ้ ยำงสขี ำวอยู่ สว่ นใบนนั้ จะเป็นใบเดี่ยวออกตรงขำ้ มกนั แผน่ ใบจะหนำเป็นรูปรี บริเวณปลำยจะมน หำงสนั้ สว่ นโคนสอบ และดอกจะออกเป็นดอกชอ่ อยู่ ตำมซอกใบ มีดอกยอ่ ยเป็นสีเหลืองออ่ นๆ โคนกลีบนนั้ จะเช่ือมตดิ กนั และผลของต้นเถำเอน็ ออ่ นนีจ้ ะเป็นออกเป็นฝักทรงกระบอก มีเนือ้ แข็ง ตดิ กนั เป็นคๆู่ ปลำยแหลม ผิวลน่ืเม่ือแก่แล้วผลจะแตกออกเพียงดำ้ น เดียว มีเมลด็ เป็นรูปทรงรีสนี ำ้ ตำล พร้อมขนปยุ สขี ำวๆตดิ อยู่ ประโยชน์และสรรพคณุ ของเถำเอน็ ออ่ น ใบ ใช้ทำเป็นลกู ประคบชว่ ยแก้อำกำรเม่ือยขบ ชว่ ยคลำยเส้น และแก้ อำกำรปวดเสียวเส้นเอน็ ให้รสเบื่อเอียน เถำ ชว่ ยแก้อำกำรปวดเม่ือยกลำ้ มเนือ้ แก้ขดั ยอก รวมทงั้ แก้เส้นเอน็ พกิ ำร และชว่ ยบำรุงเส้นเอน็ ให้แข็งแรง ให้รสขมเบ่ือมนั เมลด็ ช่วยแก้อำกำรจกุ เสียดแนน่ เฟอ้ ในท้อง และชว่ ยขบั ลมในกระเพำะ อำหำร ให้รสขมเมำ นอกจำกนีย้ งั นำสมนุ ไพรอยำ่ งต้นเถำเอน็ ออ่ นนีม้ ำใช้อบเป็นยำสมนุ ไพร เพื่อสขุ ภำพ สำหรับบรรเทำอำกำรปวดเมื่อยต่ำงๆตำมร่ำงกำย ไมว่ ่ำจะ เป็นปวดเอว หรือปวดหลงั เป็นต้น แตม่ ีข้อควรระวงั สำหรับต้นเถำ เอน็ ออ่ นนีค้ ือ ไมค่ วรรับประทำนในปริมำณมำกเกินกว่ำที่ได้กำหนดไว้ เพรำะต้นเถำเอน็ ออ่ นมีฤทธ์ิกระต้นุ หวั ใจ ซง่ึ อำจก่อให้เกิดอนั ตรำยได้

เทพธำโร(Cinnamomum porrectum Kosterm) หรืออบเชยจีน, ไม้กำรบรู เป็นพืชสมนุ ไพรจำพวกต้น ที่มีช่ือเรียกตำมท้องถิ่นต่ำงๆ เชน่ ภำคเหนือเรียก จะไดหอม หรือจะไดต้น สว่ นภำคใต้เรียก จวงหอม หรือจวง และภำค อีสำนเรียกตะไคร้ต้น หรือปตู ้น ตลอดจนชำวมลำยเู รียก มือแดกะมำงิง เป็นต้น ซง่ึ เทพธำ โรนนั้ จดั เป็นไม้หอมชนิดหนงึ่ อยใู่ นตระกลูเดียวกนั กบั อบเชย โดยเป็นต้นไม้ประจำจงั หวดั พงั งำ มกั พบกระจำยพนั ธ์ใุ นแถบเอเชียเขตร้อน สว่ นในประเทศไทยนนั้ จะพบต้นเทพธำโรนี ้ตำมเขำในป่ ำดงดิบ โดยเฉพำะในภำคใต้ของไทย และถือเป็นไม้พืน้ เมืองเก่ำแกต่ งั้ แตส่ มยั สโุ ขทยั เลยทีเดียวลกั ษณะทว่ั ไปของเทพธำโร สำหรับต้นเทพธำโรนนั้ จดั เป็นไม้ต้น เนือ้ ไม้มีกล่ินหอมฉนุ โดยมีลำต้นสงู ประมำณ 10 – 30เมตร บริเวณยอดจะเป็นพมุ่ ทบึ มีเปลือกเป็นสี นำ้ ตำลเข้มหรือสเี ทำแกมเขียว สว่ นใบของเทพธำโรนนั้ จะมีลกั ษณะเป็น ใบเดี่ยวออกแบบเรียงตรงกนั ขำ้ มกนั รูปทรงรี บริเวณโคนใบสอบ และ ปลำยใบแหลม มีสเี หลอื งหรือขำว สว่ นดอกนนั้ จะออกแบบเป็นช่อๆ กระจกุ อยบู่ ริเวณปลำยกิ่ง และผลนนั้ มีสเี ขียวเป็นทรงกลมเลก็ ๆ ซงึ่ มีกำร ขยำยพนั ธ์ุโดยกำรปักชำและเพำะเมลด็ ประโยชน์และสรรพคณุ ของเทพธำโร เนือ้ ไม้ ชว่ ยในกำรแก้ลมจกุ เสียด ขบั ลมในกระเพำะอำหำรและ ลำไส้ แก้อำกำรแน่นเฟอ้ รวมทงั้แก้อำกำรปวดท้อง ช่วยในกำรขบั ผำยลม ทำให้เรอ และใช้บำรุงธำตุ ตลอดจนสำมำรถนำมำฝนกบั เปลือกหอยขมนำ้ ซำวขำ้ วดำก้นยำ แก้อำกำรไข้สะอกึ ให้รสเผด็ ร้อน หอม ยำง ช่วยในกำรขบั ถ่ำยพยำธิ และถ่ำยนำ้ เหลอื งเสยี และถ่ำยอย่ำง แรง ให้รสร้ อน

ตะไคร้ (Lemon Grass) เป็นพืชสมนุ ไพรจำพวกหญำ้ ที่มีชื่อเรียกตำมท้องถ่ินต่ำงๆ เชน่ ภำคเหนือเรียก เยี่ยง เฮือ้และภำคอีสำนเรียก สงิ ไค เป็นต้น ซงึ่ ตะไคร้นนั้ เป็นพืชสมนุ ไพรทกี่ ำเนิดขนึ ้ ใน ประเทศอินเดีย อนิ พม่ำ ศรีลงั กำ อินโดนีเซียและไทย โดยนิยมนำมำเป็นสว่ นประกอบ ของอำหำรต่ำงๆ รับประทำน นบั เป็นสมนุ ไพรไทยที่หลำยๆ คนนิยมปลกู ในบำ้ น เรียกได้ว่ำเป็นพืชผกั สวนครัวก็ว่ำได้ เน่ืองจำกเป็นทงั้ ยำรักษำโรคแถมยงั มีวิตำมนิ ที่สำคญั ตอ่ ร่ำงกำยอกี มำกมำยเลยทีเดียว โดยเฉพำะเป็นสว่ นประกอบในอำหำรของไทยอย่ำง ต้มยำท่ีหลำยๆ คนชอบรับประทำนกนั ลกั ษณะทว่ั ไปของตะไคร้ สำหรับต้นตะไคร้นนั้ จดั เป็นพืชล้มลกุ มีควำมสงู ของลำต้นประมำณ 4 – 6 ฟตุ ซงึ่ ลำต้นนนั้ จะมีกำบหอ่ ห้มุ อยรู่ อบใบ สว่ นใบนนั้ จะมีลกั ษณะยำว เรียว ช่วงปลำยจะมีขนหนำม ลกั ษณะลำต้นรวมกนั เป็นกอ และมีกลน่ิ หอม และในใบของต้นตะไคร้นีแ้ หละท่ีอดุ มด้วยนำ้ มนั หอมระเหย สำหรับ ดอกของต้นตะไคร้นนั้ จะออกเป็นช่อยำวและมีดอกเลก็ ๆ ฝอยๆ อยู่ มำกมำย โดยสว่ นต้นหวั มกั จะนำไปประกอบอำหำร ซง่ึ เป็นพืชท่ีอยใู่ น ตระกลู หญำ้ สำมำรถขนึ ้ และเจริญเตบิ โตได้ง่ำยประโยชน์และสรรพคณุ ของตะไคร้ ใบ ชว่ ยแก้อำกำรไข้ และลดควำมดนั โลหติ ให้รสหอมปร่ำ ต้น ช่วยแก้โรคทำงเดินปัสสำวะ ชว่ ยขบั ลม แก้น่ิว รวมทงั้ ดบั กลิน่ คำว และช่วยให้เจริญอำหำร ให้รสหอมปร่ำ เหงำ้ ช่วยบำรุงไฟธำตุ แก้กระษัย ชว่ ยขบั ลมในลำไส้ รวมทงั้ แก้อำกำร เบ่ืออำหำร แก้ขดั ปัสสำวะ และแก้ปัสสำวะพิกำร โรคนิ่ว ให้รสหอมปร่ำ ทงั้ ต้น ชว่ ยขบั เหง่ือ บำรุงธำตุรวมทงั้ ขบั ปัสสำวะ แก้อำกำรปวดท้อง และแก้หืด ให้รสหอมปร่ำ