วันพืชมงคล

วันพืชมงคล วันพืชมงคล หมายถึง วันท่ีกําหนดพระราชพิธีจรด พระนังคัลแรกนาขวัญ เปนพระราชพิธีเกามาแตโบราณ ที่เสริมสรางขวัญและกําลังใจแกเกษตรกรของชาติ เพ่ือเปน การระลึกถึงความสําคัญของเกษตรกรที่มีตอเศรษฐกิจไทย โดยการจัดพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ มีสืบเน่ืองมาตั้งแตสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ซึ่งพระราชพิธี น้ีจะกระทําที่ทองสนามหลวง ประกอบดวย 2 พระราชพิธี คือ พระราชพิธีพืชมงคล และพระราชพิธีจรดพระนังคัล แรกนาขวญั พิธีพืชมงคล เปนพิธีทําขวัญเมล็ดพืชพันธุตาง ๆ เชน ขาวเปลือก ขาวเจา ขาวเหนียว ขาวฟาง ขาวโพด ถั่ว งา เผือก มัน เปนตน มีจุดมุงหมายที่จะใหเมล็ดพันธุเหลานั้น ปราศจากโรคภัย และใหอดุ มสมบรู ณเ จริญงอกงามดี พิธีแรกนาขวัญ เปนพิธีเริ่มตนการไถนาเพื่อหวานเมล็ด ขาว มีจุดมุงหมายท่ีจะใหเปนอาณัติสัญญาณวา บัดน้ีฤดูกาล แหงการทํานาและเพาะปลกู ไดเริม่ ข้นึ แลว

ประวตั วิ นั พชื มงคล พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ หรือเรียกสั้น ๆ วา พิธีแรกนา เปนพระราชพิธีที่มีมาแตโบราณต้ังแตคร้ัง สุโขทัยเปนราชธานี ซึ่งในสมัยนั้นพระมหากษัตริยไมไดลงมือ ไถนาเอง เปนแตเพยี งเสดจ็ ฯ ไปเปน องคประธานในพระราชพิธี เทาน้ัน ครั้นถึงสมัยกรุงศรีอยุธยา พระมหากษัตริยไมไดเสด็จฯ ไปเปนองคประธาน แตจะมอบอาญาสิทธ์ิใหโดยทรงทําเหมือน อยางออกอํานาจจากกษัตริย และจะทรงจําศีลเงียบ 3 วัน ซงึ่ วิธีนีไ้ ดใ ชตลอดมาถึงปลายสมัยกรงุ ศรีอยธุ ยา ตอมา สมัยรัตนโกสินทรในรัชกาลที่ 1 ไดโปรดให ขา ราชการชน้ั ผูใหญเปนผูป ระกอบพระราชพิธีแรกนาขวัญแทน พระองค และมิไดถือวาเปนพิธีหนาพระท่ีน่ัง เวนแตเมื่อมี พระราชประสงคจะทอดพระเนตร สถานที่ประกอบพิธีใน ตอนแรก ๆ จึงไมตายตัว แลวแตจะทรงกําหนดให ครั้นในสมัย รัชกาลที่ 4 โปรดเกลาฯ ใหจัดพิธีสงฆเพ่ิมข้ึนในพระราช พิธีตาง ๆ ทุกพิธี ดังนั้น \"พระราชพิธีพืชมงคล\" จึงไดเริ่มมีขึ้น แตบัดน้ันมา โดยไดจัดรวมกับพระราชพิธีจรดพระนังคัล แรกนาขวัญ และมีชื่อเรียกรวมกันวา \"พระราชพิธีพืชมงคล จรดพระนังคัลแรกนาขวัญ\"

สวนพิธีกรรมนอกเหนือจากการทําใหเปนตัวอยางตามท่ี ทรงจําแนกไว 3 อยาง โดย 2 อยางแรก ที่วา \"อาศัยคํา อธิษฐานเอาความสัตยเปนท่ีตั้งบาง ทําการซึ่งไมมีโทษนับวา เปนการสวัสดิมงคลตามซึ่งมาในพระพุทธศาสนาบาง\" นั้น ทรงหมายถึง \"พิธีพืชมงคล\" อันเปนพิธีสงฆท่ีกระทํา ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม สวนอีกอยางหน่ึงท่ีวา \"บูชาเซน สรวงตามท่ีมาทางไสยศาสตรบาง\" นั้น ทรงหมายถึงพิธีจรด พระนังคัลแรกนาขวญั อนั เปนพธิ พี ราหมณ ดังนั้น จึงพอจะสรุปความมุงหมายอันเปนมูลเหตุใหเกิด พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญน้ีไดวา พิธีแรก นามุงหมายที่จะใหเปนตัวอยางแกราษฎร เพ่ือชักนําใหมีความ มั่นใจในการทํานา อันเปนอาชีพหลักที่สําคัญของคนไทยท่ีมีมา แตชานานสืบมาจนปจจุบันยังคงเปนอยูอยางนั้น เพราะ การเกษตรซ่ึงมีการทํานาเปนหลักน้ัน เปนสิ่งสําคัญแกชีวิต ความเปนอยแู ละเศรษฐกิจของประเทศทุกสมัย

สวนวันประกอบพิธีน้ัน ตองเปนวันท่ีดีท่ีสุดของแตละป ประกอบดวยขึ้น แรม ฤกษยาม ใหไดวันอันเปนอุดมฤกษตาม ตําราโหราศาสตร แตตองอยูในระหวางเดือน 6 เพราะเดือนน้ี เริ่มจะเขาฤดูฝน เปนระยะเวลาที่เหมาะสมสําหรับเกษตรกร ชาวไร ชาวนา จะไดเตรียมทํานา เม่ือโหรหลวงคํานวณไดวัน อุดมมงคลพระฤกษ ที่จะประกอบพระราชพิธีจรดพระนังคัล แรกนาขวัญแลว สํานักพระราชวังจะไดลงไวในปฏิทินหลวงท่ี พระราชทานในวันขึ้นปใหมทุกป และไดกําหนดไววาวันใดเปน วันพืชมงคล วนั ใดเปน วันจรดพระนังคัลแรกนาขวญั พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ แตเดิมมาทําท่ี ทุงนาพญาไท เม่ือไดมีการฟนฟูพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรก นาขวัญขน้ึ ใหม จึงจัดใหมีข้ึนท่ีทองสนามหลวง ทั้งนี้ วันแรกนา ขวัญเปนวันสําคัญของชาติ คณะรัฐมนตรีมีมติใหหยุดราชการ 1 วนั และมปี ระกาศใหชกั ธงชาตติ ามระเบยี บทางราชการ

การประกอบพระราชพธิ ีวันพืชมงคล พระราชพธิ พี ชื มงคล เปนพิธีทําขวัญพืชพรรณธัญญาหาร ที่พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงอธิษฐานเพ่ือความอุดม สมบรู ณข องพชื พรรณธญั ญาหารแหง ราชอาณาจักรไทย ซ่ึงขาว ท่ีนําเขาพิธีพืชมงคลน้ันเปนขาวเปลือก มีท้ังขาวเจาและ ขาวเหนียว นอกจากน้ีมีเมล็ดพืชตาง ๆ รวม 40 อยาง แตละ อยางบรรจุถุงผาขาว นอกจากน้ียังมีขาวเปลือกท่ีหวานในพิธี แรกนา บรรจกุ ระเชาทองคูหนึ่งและเงินคูหน่ึง เปนขาวพันธุดีท่ี โปรดเกลาฯ ใหปลูกในสวนจิตรลดา และพระราชทานมาเขา พธิ พี ชื มงคล โดยพันธุขาวพระราชทานนี้จะใชหวานในพระราชพิธี แรกนาสวนหน่ึง อีกสวนหน่ึงที่เหลือทางการจะบรรจุซอง แลว สงไปแจกจายแกชาวนาและประชาชนในจังหวัดตาง ๆ ใหเปน ม่ิงขวัญและเปน สริ มิ งคลแกพืชผลท่จี ะเพาะปลกู ในปน้ี

ทั้งน้ี พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญในปจจุบันน้ี ไดดําเนินตามแบบอยางโบราณราชประเพณี เวนแตบางอยาง ไดมีการดัดแปลงใหเหมาะแกกาลสมัย อาทิ พิธีของพราหมณก็ มีการตัดทอนใหเหลือนอยลง พระยาแรกนาก็ใหตกเปนหนาที่ ของปลดั กระทรวงเกษตรและสหกรณ สว นเทพนี ้ันคัดเลือกจาก ขาราชการสตรโี สดในสงั กัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ ระดับ 3-4 คือขั้นโทขึ้นไป พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวและสมเด็จ พระนางเจาฯ พระบรมราชินี ไดเสด็จพระราชดําเนิน ทอดพระเนตรพระราชพิธีทุกป มีขาราชการช้ันผูใหญ ทตู านุทูต และประชาชนไดม าชมการแรกนาเปน จาํ นวนมาก สําหรับการประกอบพิธีนั้นก็จะถูกกําหนดข้ึนโดย โหรหลวง ในระหวางพิธีอันสวยงามนี้ ก็จะมีการทํานาย ปริมาณนํ้าฝนในชวงฤดฝู นที่กําลงั จะมาถึง และแลวพระยาแรก นาก็จะทําการเลือกผา 3 ผืนที่มีความยาวตางขนาดกันตาม ชอบใจ ผาทัง้ 3 ผนื นจ้ี ะดคู ลายกัน ถา พระยาแรกนาเลือกผืนท่ี ยาวที่สุดก็ทายวา ปนี้ปริมาณน้ําฝนจะมีนอย ถาเลือกผืนท่ีส้ัน ทีส่ ดุ ทายวา ปน้ปี รมิ าณนํ้าฝนจะมาก และถาเลอื กผืนท่ีมีความ ยาวปานกลาง ทายวา มปี ริมาณน้าํ ฝนพอประมาณ

หลังจากสวมเสื้อผาเรียกวา \"ผานุง\" เรียบรอยแลว พระ ยาแรกนาก็จะไถลงไปบนพื้นท่ีทองสนามหลวงดวยพระนังคัลสี แดงและสที อง ซึ่งลากโดยพระโคผูสีขาว ตามขบวนดวยเทพีทั้ง 4 ผูซึ่งหาบกระเชาทองและกระเชาเงินท่ีบรรจุดวยเมล็ด ขาวเปลือก นอกจากนี้ก็มีคณะพราหมณเดินคูไปกับขบวน พรอมท้ังสวดและเปา สงั ขไปพรอ มกัน เมื่อเสร็จจากการไถแลวพระโคก็จะไดรับการปอนพระ กระยาหารและเครื่องด่ืม 7 ชนิด คือ เมล็ดขาว ถั่ว ขาวโพด หญา เมล็ดงา น้ํา และเหลา ไมวาพระโคจะเลือกกินหรือด่ืมสิ่ง ใด ก็ทายวาปนี้จะอดุ มสมบรู ณด ว ยสิ่งทพ่ี ระโคเลอื กนัน้ เมื่อเสร็จพิธีแลว ประชาชนจะพากันแยงเก็บเมล็ดขาว ที่หวานโดยพระยาแรกนา เพราะวาเมล็ดขาวนี้ถือวาเปนสิ่ง ศักด์ิสิทธิ์ อันจะนํามาซ่ึงความอุดมสมบูรณและความเปนสิริ มงคลแกผูที่มีไวในครอบครอง ชาวนาก็จะใชเมล็ดขาวนี้ผสม กบั เมลด็ ขา วของตน เพื่อใหพ ืชผลในปทจ่ี ะมาถงึ นอ้ี ุดมสมบรู ณ

สําหรับพระโคที่จะเขาพระราชพิธีแรกนาขวัญ จะถูกเลี้ยง ดูอยางดีในทุงหญาท่ีจังหวัดราชบุรี พระโคท่ีใชในพระราชพิธี จะตองมีลักษณะท่ีดีขาดเกินไมไดคือ หูดี ตาดี แข็งแรง เขาท้ัง สองตั้งตรงสวยงาม พระโคแตละคูตองสีเหมือนกัน ซึ่งจะมีการ คัดเลือกพระโคเพียงสองสีเทานั้น คือ สีขาวสําลีและสีน้ําตาล แดง และเจาะจงแตเพศผูเทาน้ันและตองผานการ \"ตอน\" เสียกอ นดวย อนึ่ง นบั ตัง้ แตป  พ.ศ. 2509 เปน ตน มา คณะรัฐมนตรี ไดประชุมปรึกษาลงมติใหวันพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระ นังคัลแรกนาขวัญ เปนวันเกษตรกรประจําปอีกดวย ท้ังนี้ เพ่ือใหผูมีอาชีพทางการเกษตรพึงระลึกถึงความสําคัญของ การเกษตร และรวมมือกันประกอบพระราชพิธีพืชมงคลจรด พระนังคัลแรกนาขวัญ เพอ่ื เปน สิรมิ งคลแกอ าชพี ของตน

กจิ กรรมตา ง ๆ ท่ีควรปฏบิ ัติในวันพืชมงคล 1. ประดับธงชาติตามอาคารบานเรือนและสถานที่ ราชการ 2. จัดนิทรรศการ แสดงประวัติความเปนมา และ ความสําคัญของวันพืชมงคล รวมท้ังพระราชพิธีจรดพระนังคัล แรกนาขวัญ

บรรณานกุ รม Kapook. (2563). วันพืชมงคล. สบื คน 4 พฤษภาคม 2563, จาก https://hilight.kapook.com/view/23040