ສາທາລະນະລດັ ປະຊາທປິ ະໄຕ ປະຊາຊນົ ລາວ ສນັ ຕພິ າບ ເອກະລາດ ປະຊາທປິ ະໄຕ ເອກະພາບ ວດັ ທະນະຖາວອນ ກະຊວງສກຶ ສາທກິ ານ ແລະ ກລິ າ ກມົ ສາ້ ງຄູ ວທິ ະຍາໄລຄູຫວຼ ງນາ້ ທາ (ເອກະສານປະກອບການສອນ) ການເມອື ງ1 ສກົ ຮຽນ 2015 - 2016
ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ສາຍຮຽນ ປະຖມົ -ອະນຸບານ ລະບບົ 9+3 ແລະ 12+2 ຮຽບຮຽງໂດຍ ປະລນິ ຍາຕີ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ກວດແກໂ້ ດຍ ອາຈານ ປະລນິ ຍາໂທ ສຸກນັ ໄຊ ພງົ ສະຫວນັ ປະລນິ ຍາຕີ ສາຍຄາ ປະດຈິ ດິ ປະລນິ ຍາຕີ ນອ້ ຍແສງແກວ້ ໄຊຍະຈກັ
ຄຳນຳ ປມື້ ວທິ ະຍຳສຳດກຳນເມອງ ເຫມັຼ ນໄ້ື ດຮື້ ບັຼ ກຳນຄນ້ື ຄວື້ ຳຮຽນຮຽວຂນື້ ມຳ ເພ່ື ອປະກອນເຂຳ້ື ໃນກຳນ ສອນຂອງຄູອຳຈຳນ ແລະ ຄນ້ື ຄວ້ື ຳຮ່ື ຳຮຽນຂອງນກຼັ ສກສຳປກກະຕສິ ຳລບັຼ ສະເພຳະຢື່ ູວທິ ະຍຳໄລຄູຫວງນຳ້ື ທຳ. ເນອື້ ໃນທື່ ນຳເຂຳື້ ມຳສະເໜໃນປມ້ື ເຫມັຼ້ື ນປ້ື ະກອບ 9 ບດ ສອນຕວຈງິ 16 ອຳທດິ ດວ້ື ຍຄ: ປະຫວດັຼ ປັຼດຊຳຍຳໂດຍສງຼັ ເຂບ, ຄວຳມຮູເ້ື ບອື້ ງຕນື້ ກື່ ຽວກບັຼ ລດຼັ ທວິ ດັຼ ຖຸນຍິ ມສດຼັ ຈະວພິ ຳກ, ຄວຳມຮູເື້ ບອື້ ງ ຕນື້ ກື່ ຽວກບັຼ ວດຼັ ຖຸນຍິ ມປະຫວດັຼ ວພິ ຳກ, ບດບຳດຂອງກຳນຜະລດິ ສງັຼ ຄມ ແລະ ບດບຳດໃນກຳນພດຼັ ທະນຳ ສງັຼ ຄມມະນຸດ, ລະບອບກຳນເມອງ ແລະ ແນວທຳງນະໂຍບຳຍຂອງສຳທຳລະນະລດັຼ ປະຊຳທປິ ະໄຕປະຊຳຊນ ລຳວ(ສປປລຳວ), ລດັຼ ແລະ ກດໝຳຍແຫື່ ງສປປລຳວ, ລດັຼ ຖະທຳມະນູນແຫ່ື ງ ສ. ປ. ປ. ລຳວ, ຄວຳມຮູ ື້ ພນ້ື ຖຳນກື່ ຽວກບຼັ ກດໝຳຍແຮງງຳນ ແລະ ພກັຼ ປະຊຳຊນປະຕວິ ດຼັ ລຳວ ຫວງັຼ ຍື່ ຳງຍ່ື ງິ ວຳປມ້ື ເຫມຼັື້ ນ້ື ຈະເປັຼນປະໂຫຍດອນັຼ ສຳຄນັຼ ໃຫແ້ື ກ່ື ນກຼັ ສກສຳ ແລະ ຜູທື້ ່ື ມຄວຳມສນ ໃຈກ່ື ຽວກບຼັ ກຳນຄນື້ ຄວື້ ຳຄວຳມຮູກ້ື ່ື ຽວກບັຼ ວທິ ະຍຳສຳດກຳນເມອງ ເພື່ ອປະກອບເຂຳື້ ໃນກຳນຄນ້ື ຄດິ , ກຳນ ເບ່ື ງິ ບນັຼ ຫຳ, ຕລຳຄຳບນຼັ ຫຳຢື່ ຳງມເຫດຜນຢື່ ູໃນຊວດິ ຕວຈງິ ຂອງສງຼັ ຄມ. ປມື້ ເຫມັຼື້ ນໄື້ ດຮ້ື ບຼັ ກຳນຮຽບຮຽງ ແລະ ກວດແກຈື້ ຳກຫອ້ື ງກຳນວທິ ະຍຳສຳດສງຼັ ຄມ, ສະນນັຼ້ື , ເມື່ ອ ບນັຼ ດຳອຳຈຳນ, ນກັຼ ຮຽນນກັຼ ສກສຳ ແລະ ຜູນ້ື ຳໃຊປື້ ມື້ ເຫມຼັ້ື ນຫື້ ຳກໄດພື້ ບເຫນຼັ ຂຂື້ ຳດຕກບກຜື່ ອງທຳງດຳື້ ນ ເນອ້ື ໃນ ແລະ ບນັຼ ຫຳອ່ື ນໆ ຂໃຫທື້ ່ື ຳນປະກອບຄຳຄດິ ຄຳເຫນຼັ ໄປຍງຼັ ຜູຮ້ື ຽບຮຽງ, ຂຳ້ື ພະເຈຳ້ື ຍນິ ດຕອ້ື ນຮບຼັ ປັຼບປຸງແກໄື້ ຂໃຫດ້ື ຂນື້ .
ສາລະບານ ໜາ້ ທີ ພາກທີ 1 ປັດຊະຍາ ບດົ ທີ 1 ປະຫວດັ ປັດຊາຍາໂດຍສງັ ເຂບ 1. ຄວາມສານກຶ ກ່ ຽວກບັ ປັດຊາຍາ…………………………............……………………1 1.1. ນຍິ າມກ່ ຽວກບັ ປັດຊະຍາ..................................................................................1 1.2. ຕນົ້ ກາເນດີ ຂອງປັດຊາຍາ.................................................................................2 1.3. ບນັ ຫາພນ້ ຖານຂອງປັດຊະຍາ……………………………………………………....3 1.4. ສອງວທິ ຮີ ບັ ຮທ້ ່ ຂີ ດັ ແຍ່ ງ ແລະ ປລະປັກໃນປັດຊະຍາ………………………………......4 2. ປັດຊະຍາມາກຊດິ ………………………………………………………..………....6 2.1. ຄວາມສາຄນັ ໃນການສກຶ ສາວຊິ າປັດຊະຍາ………………………………………....…9 2.2. ເງ່ອນໄຂການກາເນດີ ຂອງປັດຊະຍາມາກເລນນິ ........................................................9 2.3.ການພດັ ທະນາປັດຊະຍາມາກ - ເລນນິ ……………………………………………....10 2.4. ຈພຸ ເິ ສດຂອງປັດຊະຍາມາກ - ເລນນິ ...................................................................11 ບດົ ທີ 2 ຄວາມຮເ້ ບອ້ ງຕນົ້ ກ່ ຽວກບັ ລດັ ທວິ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ສດັ ຈະວພິ າກ 1.ວດັ ຖຸ ແລະ ການເຄ່ ອນເໜງັ ຂອງວດັ ຖຸ……………………………………...…….....…12 1.1.ວດັ ຖຸ..........................................................................................................12 1.2. ການເຄ່ ອນເໜງັ ຂອງວດັ ຖຸ................................................................................12 2. ຕນົ້ ກາເນດີ ແລະທາດແທຂ້ ອງສະຕ…ິ …………………………………………….......13 2.1. ສະຕ.ິ ........................................................................................................13 2.2. ຕນົ້ ກາເນດີ ຂອງສະຕ.ິ ....................................................................................13 2.3.ສາຍພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງວດັ ຖຸ ແລະ ສະຕ…ິ ……………………………………......….16 3. ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ...............................................................................18 3.1. ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກ..........................................................................................18 3.2. ຫກັ ມນພນ້ ຖານຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ...................................................18 4. ບນັ ດາກດົ ເກນພນ້ ຖານຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ……………………………......21 4.1. ກດົ ເກນ.....................................................................................................21 4.2. ກດົ ເກນຕ່ າງໆຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ......................................................21 5.ຄ່ ມາດຕະເກນຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ………………..…………………........25 5.1ມາດຕະເກນ.................................................................................................25 5.2. ຄ່ ມາດຕະເກນຕ່ າງໆຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ..............................................26 6. ທດິ ສະດກີ ່ ຽວກບັ ຄວາມຮບັ ຮຂ້ ອງວດັ ຖຸນຍິ ມົ ສດັ ຈະວພິ າກ…………………………......30 6.1. ຄວາມຮບັ ຮ.້ ...............................................................................................30 6.2. ທາດແທຂ້ ອງຄວາມຮບັ ຮ.້ ..............................................................................31 6.3. ພດຶ ຕກິ າເປັນພນ້ ຖານ ແລະ ຈດຸ ປະສງົ ຂອງຄວາມຮບັ ຮ.້ ...........................................31 6.4. ເສນັ້ ທາງແຫ່ ງການຮບັ ຮແ້ ບບສດັ ຈະວພິ າກ..........................................................31
ບດົ ທີ 3 ຄວາມຮເ້ ບອ້ ງຕນົ້ ກ່ ຽວກບັ ວດັ ຖຸນຍິ ມົ ປະຫວດັ ວພິ າກ 1.ຊນົ ຊນັ້ ແລະ ການຕ່ ສຊ້ ນົ ຊນັ້ …………………………………………………….......33 1.1.ຄວາມໝາຍຂອງຊນົ ຊນັ້ ...................................................................................33 1.2.ຕນົ້ ກາເນດີ ຂອງຊນົ ຊນັ້ ....................................................................................33 1.3.ໂຄງປະກອບຂອງຊນົ ຊນັ້ ໃນສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັ້ .........................................................34 1.4.ໂຄງປະກອບຂອງຊນົ ຊນັ້ ໃນສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັ້ .........................................................35 1.5. ການຕ່ ສຊ້ ນົ ຊນັ້ ...........................................................................................35 2.ບດົ ບາດຂອງມະຫາຊນົ ແລະ ບຸກຄນົ ໃນປະຫວດັ ສາດ.................................................38 2.1. ມະຫາຊນົ ເປັນຜສ້ າ້ ງໃຫສ້ ງັ ຄມົ ຄງົ ຕວົ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ..........................................38 2.2. ມະຫາຊນົ ເປັນຜປ້ ະດດິ ແຕ່ ງຕຸນຕ່ າທາງດາ້ ນວດັ ທະນະທາ..........................................39 2.3. ມະຫາຊນົ ເປັນກາລງັ ແຮງຂອງມຸກການປະຕວິ ດັ …………………….……................39 2.4. ບດົ ບາດຂອງບຸກຄນົ ໃນປະຫວດັ ສາດ..................................................................40 3. ທ່ ານປະທ່ ານໄກສອນພມົ ວຫິ ານວບິ ະບລຸດຂອງຊາດລາວ…………………………….....41 3.1. ຊວີ ະປະຫວດັ ຫຍຂ້ ອງທ່ ານໄກສອນພມົ ວຫິ ານ.......................................................41 3.2. ຜນົ ງານ ແລະ ຄຸນງານຄວາມດຂີ ອງທ່ ານ ໄກສອນ ພມົ ວຫິ ານ.....................................43 ພາກທີ 2 ເສດຖະສາດ ບດົ ທີ 4 ບດົ ບາດຂອງການຜະລດິ ສງັ ຄມົ ແລະ ບດົ ບາດໃນການພດັ ທະນາສງັ ຄມົ ມະນຸດ 1. ການຜະລດິ ວດັ ຖຸສ່ ງິ ຂອງແມ່ ນພນ້ ຖານການດາລງົ ຊວີ ດິ ຂອງມະນຸດ………………...….....44 1.1.ປັດໄຈຕ່ າງໆຂອງການອອກແຮງງານ.....................................................................44 1.2. ແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ .....................................................................................46 2.ສນິ ຄາ້ ແລະ ກດົ ເກນມນຄ່ າ……………………………………………………........47 2.1.ສນິ ຄາ້ ........................................................................................................47 2.2. ລກັ ສະນະປະຈາຕວົ ຂອງສນິ ຄາ້ ........................................................................48 2.3. ກດົ ເກນມນຄ່ າ............................................................................................49 3. ການເງນິ , ການທະນາຄານ ແລະ ການຄາ້ ................................................................50 3.1. ການເງນິ ....................................................................................................50 3.2. ບດົ ບາດ ແລະ ໜາ້ ທ່ ຂີ ອງການເງນິ ……………………………………….…..........51 3.3. ທະນາຄານ................................................................................................52 3.4. ການຄາ້ ……………………………………………………………………......53 3.5. ນະໂຍບາຍການຄາ້ ສປປລາວ...........................................................................53 3.6. ນະໂຍບາຍຂອງພກັ ປະຊາຊນົ ປະຕວິ ດັ ລາວກ່ ຽວກບັ ການກ່ ສາ້ ງໂຄງປະກອບເສດຖະກດິ ......54 4. ພາກສ່ ວນ ແລະ ໂຄງປະກອບເສດຖະກດິ ສປປລາວ………………………….…….......56 4.1. ເສດຖະກດິ ທາມະຊາດ ແລະ ເສດຖະກດິ ສນິ ຄາ້ ......................................................56 5. ນະໂຍບາຍຂອງພກັ ສປປ ລາວຕ່ ກບັ ການສາ້ ງພນຶ້ ຖານເສດຖະກດິ ສນິ ຄາ້ ............................57 5.1. ທດັ ສະນະ...................................................................................................57 5.2. ທດິ ທາງ....................................................................................................58
6. ເສມີ ຂະຫຍາຍບນັ ດາຫວົ ໜ່ ວຍເສດຖະກດິ ……………………………………….......58 6.1. ພາກສ່ ວນເສດຖະກດິ ....................................................................................58 ພາກທີ 3 ສງັ ຄມົ ສາດ ບດົ ທີ 5 ລະບອບການເມອງ ແລະ ແນວທາງນະໂຍບາຍຂອງສາທາລະນະລດັ ປະຊາທປິ ະໄຕ ປະຊາຊນົ ລາວ(ສປປລາວ) 1. ລະບອບປະຊາທປິ ະໄຕປະຊາຊນົ ………………………………………….......…….61 1.1. ຄວາມໝາຍ 1.2. ລະບບົ ປະຊາທປິ ະໄຕ 1.3. ຕນົ້ ກາເນດີ ຂອງປະຊາທປິ ະໄຕ..........................................................................61 1.4.ເນອ້ ໃນການເສມີ ຂະຫຍາຍປະຊາທປິ ະໄຕໃນຂງົ ເຂດຊວີ ດິ ສງັ ຄມົ ....................................63 2. ນະໂຍບາຍສງັ ຄມົ - ວດັ ທະນະທາສປປລາວ………………………………………......65 2.1. ນາໂຍບາຍດາ້ ນສງັ ຄມົ 2.2.ນະໂຍບາຍວດັ ທະນະທາໃໝ່ ຂອງພກັ ………………………………………….........68 3. ວຽກງານປອ້ ງກນັ ຊາດ - ປອ້ ງກນັ ຄວາມສະຫງບົ …………………………………........70 3.1. ເງ່ອນໄຂການວາງນະໂຍບາຍ 3.2. ຄວາມສາຄຂັ ອງວຽກງານປອ້ ງກນັ ຊາດ - ປ້ອງກນັ ຄວາມສະຫງບົ ……………………....71 3.3. ການພວົ ພນັ ວຽກງານປ້ອງກນັ ຊາດ - ປອ້ ງກນັ ຄວາມສະຫງບົ ກບັ ວຽກງານການຕ່ າງປະເທດ 4. ນະໂຍບາຍການຕ່ າງປະເທດຂອງສປປລາວ..............................................................72 4.1. ສະພາບຄວາມເປັນຈງິ ໃນປັດຈບຸ ນັ 4.2. ວຽກງານການຕ່ າງປະເທດ ແລະ ຮ່ ວມມສາກນົ ຂອງພກັ - ລດັ ....................................72 ບດົ ທີ 6 ລດັ ແລະ ກດົ ໝາຍແຫ່ ງສປປລາວ 1. ລດັ .............................................................................................................74 1.1. ຄວາມສານກຶ ກ່ ຽວກບັ ລດັ 1.2. ທາດແທ້ ແລະ ອງົ ປະກອບຂອງລດັ 1.3.ສດິ ແລະ ພນັ ທະຂອງລດັ .................................................................................74 1.4. ລດັ ແຫ່ ງ ສ. ປ. ປ. ລາວ.................................................................................75 1.5. ລກັ ສະນະຂອງລດັ ແຫ່ ງ ສປປ...........................................................................75 1.6. ທາດແທຂ້ ອງລດັ ປະຊາທປິ ະໄຕປະຊາຊນົ ລາວ.........................................................76 1.7. ພາລະບດົ ບາດຂອງລດັ ແຫ່ ງ ສປປ ລາວ.................................................................77 2.ກດົ ໝາຍແຫ່ ງ ສປປລາວ.....................................................................................78 2.1. ນຍິ າມກ່ ຽວກບັ ກດົ ໝາຍ ບດົ ທີ 7 ລດັ ຖະທາມະນນແຫ່ ງ ສ. ປ. ປ. ລາວ 1. ນຍິ າມລດັ ຖະທາມະນນ…………..…………………………………………….....80 2. ທາດແທຂ້ ອງລດັ ຖະທາມະນນ...........................................................................80
3. ບດົ ບາດ ແລະ ໜາ້ ທ່ ຂີ ອງລດັ ຖະທາມະນນ............................................................80 3.1. ພາລະບດົ ບາດ 3.2. ໜາ້ ທ່ ີ 4. ຫກັ ການ ແລະ ເນອ້ ໃນພນ້ ຖານຂອງລດັ ຖະທາມະນນ...............................................80 4.1. ຫກັ ການຂອງລດັ ຖະທາມະນນ 5. ລະບອບການເມອງ.........................................................................................81 6. ລະບອບເສດຖະກດິ - ສງັ ຄມົ ..............................................................................81 7. ສດິ ແລະ ພນັ ທະຂອງພນົ ລະເມອງລາວ...................................................................81 8. ການການດົ ກງົ ຈກັ ລດັ ........................................................................................83 8.1. ກງົ ຈກັ ລດັ ແຫ່ ງ ສປປລາວ ບດົ ທີ 8: ຄວາມຮພ້ ນ້ ຖານກ່ ຽວກບັ ກດົ ໝາຍແຮງງານ 1. ໜາ້ ທ່ ຂີ ອງກດົ ໝາຍແຮງງານ................................................................................85 2. ຫກັ ການລວມຂອງກດົ ໝາຍແຮງງານ......................................................................85 3. ຂອບເຂດການນາໃຊກ້ ດົ ໝາຍແຮງງານ....................................................................85 4. ເນອ້ ໃນຂອງກດົ ໝາຍແຮງງານ..............................................................................85 4.1. ລະບຽບການຄຸມ້ ຄອງແຮງງານ ແລະ ສນັ ຍາແຮງງານ 4.2. ລະບຽບການອອກແຮງງານ: ເວລາເຮດັ ວຽກ ແລະ ເວລາພກັ ຜ່ ອນ.................................86 4.3. ແຮງງານເພດຍງິ ແລະ ເດກັ ນອ້ ຍ..........................................................................87 4.5. ເບຍ້ ບານານ ແລະ ບາເນດັ .................................................................................87 ບດົ ທີ 9 ພກັ ປະຊາຊນົ ປະຕວິ ດັ ລາວ 1. ການກາເນດີ ແລະ ຜນົ ງານ ຂອງພກັ ປະຊາຊນົ ປະຕວິ ດັ ລາວ...........................................88 1.1. ການກາເນດີ ຂອງ ພປປລາວ 1.2.ຜນົ ງານ ແລະ ມນເຊອ້ ຂອງ ພປປລາວ 2.ທາດແທຊ້ ນົ ຊນັ້ ແລະ ອຸດມົ ການຂອວພກັ ປປລາວ........................................................91 3.ໜາ້ ທ່ ຂີ ອງພກັ ປປລາວໃນພາລະກດິ ປ່ ຽນແປງໃໝ່ .........................................................91 4. ພກັ ປປປລາວ ກ່ ສາ້ ງ ແລະ ປັບປຸງຕນົ ເອງຕາມ 5 ຫກັ ການ.............................................92
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ພາກທີ 1 ປັດຊະຍາ ບດົ ທີ 1 ປະຫວດັ ປັດຊາຍາໂດຍສງັ ເຂບ 1. ຄວາມສານກຶ ລວມກ່ ຽວກບັ ປັດຊາຍາ 1.1.ນຍິ າມກ່ ຽວກບັ ປັດຊະຍາ ຄາວ່ າ “ປຣຊັ ຍ” ເປັນຄາມາຈາກພາສາອງັ ກດິ 2 ຄາຄ:ື “ປັຣ” ກບັ “ຊຍາ”. “ປັຣ” ແປວ່ າປະເສີດ, ດີ ເລດີ , ວເີ ສດ. “ ຊຍາ” ແປວ່ າຄວາມຮູ.ູ້ ດ່ ງັ ນນັູ້ , ເມ່ ອື ລວມ “ປັຣ” ກບັ “ຊຍາ” ເຂາົູ້ ກນັ ຈງຶ ເປັນ “ປຣັຊຍ” ແປ ວ່ າຄວາມຮູອູ້ ນັ ປະເສດີ ໝາຍເຖງິ ຄວາມຮູທູ້ ່ ໄີ ດພູ້ ຈິ າລະນາຢ່ າງຖ່ ຖີ ວູ້ ນແລວູ້ . ປັດຊະຍາໃນພາສາອງັ ກດິ ໃຊຄູ້ າວ່ າ (Philosophy) ເຊ່ ິງມາຈາກພາສາເກກັ 2 ຄາຄ:ື “Philo” (Love) ແປວ່ າ “ຄວາມຮກັ ” ແລະ “Sophai” (Wisdom) ແປວ່ າ “ຄວາມຮູຄູ້ ວາມສະຫາດສະຫຽວ”, ເມ່ ອື ເອາົ ລວມມາເຂາົູ້ ກນັ ຈງິ ເປັນ Philosophy = Love of wisdom ແປວ່ າຄວາມຮກັ ໃນຄວາມຮູ ,ູ້ ຄວາມ ຮູໃູ້ ນປັນຍາ. ເຖງິ ຢ່ າງໃດກຕາມ, ປັດຊະຍາກ່ ໄດໝູ້ າຍເຖງິ ສະເພາະເລ່ ອື ງຄວາມຮູແູ້ ຕ່ ພຽງຢ່ າງດຽວເທ່ າົ ນນັູ້ , ແຕ່ ປັດ ຊະຍາມຂີ ອບເຂດກວູ້ າງທ່ ສີ ຸດ ແລະ ກວມເອາົ ເນອືູ້ ໃນຕ່ າງໆຢ່ າງຫວງຫາຍຈນົ ມບີ າງທດັ ສະນະໃຫຄູ້ ວາມເຫນັ ບ່ ອາດສາມາດໃຫຄູ້ ວາມໝາຍ ຫື ນຍິ າມປັດຊະຍາດວູ້ ຍເນອືູ້ ໃນຄາສບັ ສນັູ້ ໆໄດ,ູ້ ແຕ່ ເຖງິ ຢ່ າງໃດກ່ ມ່ ຄວາມຈາເປັນ ທ່ ຈີ ະຕອູ້ ງນຍິ າມ ຫື ໃຫຄູ້ າຈາກດັ ຂອງຄາວ່ າປັດຊະຍານນັູ້ .ບນັ ດານກັ ປັດຊະຍາແຕ່ ລະຄນົ ກ່ ໃຫນູ້ ຍິ າມກ່ ຽວກບັ ປັດຊະຍາແຕກຕ່ າງກນັ ໄປຕາມແນວຄວາມຄດິ ທ່ ເີ ຊ່ ອື ຖຂື ອງຕນົ ເອງ, ຕາມທດັ ສະນະ ແລະ ຊນົ ຊນັູ້ ຂອງຕນົ ເອງ ເຊ່ ນັ : ທ່ ານ ໂຊກຣາດ (Socrates) ນກັ ປັດຊະຍາເກຣກັ ບູຮານ“ ປັດຊະຍາຄື ຄວາມຮກັ ໃນຄວາມຮູ”ູ້ . ທ່ ານ ໂອກຣູສ ແລະ ກງົ ເຕີ (Auguste comte) ນກັ ປັດຊະຍາຝຣ່ ງັ “ປັດຊະຍາຄວື ທິ ະຍາສາດ”. ທ່ ານ ອາຣດິ ສະໂຕດ (Aristote) ນກັ ປັດຊະຍາເກກັ ບູຮານ “ ປັດຊະຍາຄື ຫກັ ແຫ່ ງຄວາມຮູ ທູ້ ່ ຄີ ນົູ້ ຄູ້ ວາເຖງິ ທາມະຊາດຂອງສ່ ງິ ທ່ ຢີ ່ ູອອູ້ ມຂາູ້ ງ ແລະ ຄຸນລກັ ສະນະຕາມທາມະຊາດຂອງສ່ ງິ ຕ່ າງໆ”. ທ່ ານ ຟິແຕ (Fichte)ນກັ ປັດຊະຍາກາລາດຊກິ ເຢຍລະມນັ “ປັດຊະຍາຄວື ທິ ະຍາສາດຫ່ ງຄວາມຮູ”ູ້ . ທ່ ານ ໂກບລດັ (Coblot) ນກັ ປັດຊະຍາອງັ ກດິ “ປັດຊະຍາແຕ່ ລະດາູ້ ນກ່ ມທີ ດັ ສະນະສະເພາະຂອງມນັ , ປັດຊະຍາການດົ ຄວາມສາພນັ ລະຫວ່ າງວທິ ະຍາສາດກບັ ຊີວດິ . ສະນນັູ້ , ຈ່ ງຶ ບ່ ສາມາດໃຫນູ້ ຍິ າມກວມເອົາ ຄວາມໝາຍທຸກລະບບົ ແລະ ທຸກຂງົ ເຂດໄດ”ູ້ . ທ່ ານ ໂວນແຕ (Voltair) ນກັ ປັດຊະຍາຝຣ່ ງັ “ ປັດຊະຍາຄກື ານຮວບຮວມຄວາມຄວາມຮູທູ້ ່ ໄີ ດມູ້ າ ຈາກວທິ ະຍາສາດສາຂາຕ່ າງໆມາໄວບູ້ ່ ອນດຽວກນັ ” ທ່ ານ ໂຈເຊບ - ອາໄລເຕນິ (Jeosephaleigbton) “ປັດຊະຍາກ່ ເໝອື ນວທິ ະຍາສາດທ່ ປີ ະກອບ ດວູ້ ຍທດິ ສະດແີ ຫ່ ງຄວາມຮູທູ້ ງັ ຫາຍທ່ ຄີ ນົູ້ ພບົ ວ່ າເປັນຜນົ ແຫ່ ງຄວາມຄດິ ໄຕ່ ຕອງທ່ ມີ ລີ ະບບົ . ນອກຈາກທ່ ກີ ່ າວ ມານກີູ້ ່ ຍງັ ມທີ ດັ ສະນະຜູອູ້ ່ ນື ໆອກີ ”. 1
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ມາເຖງິ ສະຕະວດັ ທີ 19 ປັດຊະຍາມາກໄດກູ້ າເນີດຂນຶູ້ ຈ່ ງຶ ໄດໃູ້ ຫທູ້ ດັ ສະນະ ແລະ ນຍິ າມກ່ ຽວກບັ ປັດ ຊະຍາຢ່ າວມວີ ທິ ະຍາສາດ ແລະ ຖກື ຕອູ້ ງທ່ ສີ ຸດ. ປັດຊາຍາແມ່ ນລະບບົ ທດັ ສະນະ ແລະ ຄວາມສານກຶ ລວມທ່ ສີ ຸດຂອງຄນົ ເຮາົ ກ່ ຽວກບັ ໂລກ(ທາມະຊາດ , ຈນິ ຕະນາການແລະສງັ ຄມົ ), ແມ່ ນໂລກກະທດັ ຂອງຊນົ ຊນັູ້ ໃດໜ່ ງຶ ຫື ກາລງັ ສງັ ຄມົ ໃດໜ່ ງຶ ທ່ ແີ ນ່ ນອນ. 1.2. ຕນົູ້ ກາເນດີ ຂອງປັດຊາຍາ ເລ່ ມີ ຕນົູ້ ແຕ່ ສະໄມດກຶ ດາບນັ ເມ່ ອື ເວລາມະນຸດເລ່ ມີ ມຄີ ວາມສານກຶ ກ່ ຽວກບັ ບນັ ດາປະການຂອງໂລກ ທາມະຊາດ - ສງັ ຄມົ ມາີ ຍບນັ ຫາທ່ ຕີ ງັູ້ ຂນຶູ້ ເຊ່ ນັ ໂລຫພາວະວໄິ ສເກດີ ຂນຶູ້ ມາໄດແູ້ ນວໃດ? ມກີ ານປະກອບສາູ້ ງຄື ແນວໃດ?ຍອູ້ ນຫຍັງຢ່ ູ ໃນສັງຄົມເຮົາຈ່ ງຶ ຜູຮູ້ ່ ັງ ແລະ ຜູທູ້ ຸກທຸກ? ແມ່ ນອັນໃດຕັດສິນການຄົງຕົວ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນຸດ, ທງັ ໝດບນັ ຫາເຫ່ ານນັູ້ ມນັ ຮຽກຮອູ້ ງຕອູ້ ງຊອກຫາທຸກວທິ ີ ເພ່ ອື ອະທບິ າຍໃນ ເບອືູ້ ງຕນົູ້ ຍອູ້ ນວ່ າລະດບັ ຄວາມຮບັ ຮູຍູ້ ງັ ຕ່ າ, ຄນົ ພຽງແຕ່ ອະທບິ າຍວທິ ງີ ່າຍໆບນົ ພນືູ້ ຖານການສງັ ເກດເບ່ ງິ ບນັ ດາ ປະກດົ ການສະພາບທ່ ພີ ວົ ພນັ ກບັ ຊວີ ດິ ຂອງຕນົ ເທ່ າົ ນນັູ້ , ເນ່ ອື ງຈາກມະນຸດເຮາົ ຕອູ້ ງປະເຊນີ ໜາູ້ ກບັ ທຸກເຫດການ ສະພາບແວດລອູ້ ມ ແລະ ບັນຫາຕ່ າງໆໃນຊີວິດປະຈາວນັ ກ່ ຽວກບັ ທາງດາູ້ ນເສດຖະກດິ - ສັງຄົມ ແລະ ການເມອື ງ ເຮດັ ໃຫຕູ້ ຄນົ ເຮາົ ຕອູ້ ງດນິູ້ ຮນົ ເພ່ ອື ແກໄູ້ ຂບນັ ຫາຕ່ າງໆເຫ່ າົ ນນັູ້ ໂດຍການຄນົູ້ ຄດິ ວຊິ າການຕ່ າງໆ ຕາມ ທດັ ສະນະແນວຄດິ ຄວາມເຊ່ ອື ຖື ແລະ ປະສບົ ການຄວາມຮູ ຂູ້ ອງຕນົ ເອງ, ຈາກນນັູ້ ໜ່ ແໜງຂອງແນວຄດິ ປັດ ຊະຍາກເກດີ ຂນຶືູ້ . ອາດເວາົູ້ ໄດວູ້ ່ າຜ່ ານພດຶ ຕກິ າແຫ່ ງການຕ່ ສູກູ້ ບັ ທາມະຊາດ - ສງັ ຄມົ , ປັດຊະຍາໃນຖາະນະເປັນລະບບົ ທດັ ສະນະໄດປູ້ ະກດົ ຕວົ ຂນຶູ້ , ປັດຊະຍາເກດີ ມາຈາກສອງປັດໄຈຄເື ກດີ ມາຈາກປັດໄຈແຫ່ ງຄວາມຮບັ ຮູຂູ້ ອງຄນົ ເຮາົ ແລະ ເກດີ ມາຈາດປັດໄຈທາງດາູ້ ນສງັ ຄມົ . ກ. ເງ່ ອື ນໄຂແຫ່ ງຄວາມຮບັ ຮູຂູ້ ອງຄນົ ເຮາົ ໃນການດາລງົ ຊວີ ດິ ຂອງຄນົ ເຮາົ ໄດພູ້ ວົ ພນັ ກບັ ໂລກພາວະວໄິ ສ ( ໂລກທາມະຊາດ ແລະ ໂລກສງັ ຄມົ ) ຢ່ າງສະໜດິ ແໜນູ້ ທ່ ສີ ຸດເພ່ ອື ມຊີ ີວດິ ຢ່ ູລອດ, ຄນົ ເຮາົ ຕອູ້ ງຕ່ ສູກູ້ ບັ ທາມະຊາດ ແລະ ສງັ ຄມົ ໂດຍຜ່ ານຂະບວນ ວວິ ດັ ແຫ່ ງການຜະລດິ ແລະ ການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງສງັ ຄມົ ເພ່ ດື ດັ ສາູ້ ງໂລກທາມະຊາດ, ສງັ ຄມົ ຕາມຄວາມ ຮຽກຮອູ້ ງຕອູ້ ງການແຫ່ ງການດາລງົ ຊວີ ດິ ຂອງສງັ ຄມົ . ຜ່ ານພດຶ ກາຕວົ ຈງິ ຈາກການຜະລດິ , ການເຄ່ ອື ນໄຫວດາລງົ ຊີວດິ ແລະ ການຊອກຮູທູ້ າມະຊາດສງັ ຄມົ ຂອງຄນົ ເຮາົ ເປັນເວລາດນົ ນານ, ຄນົ ເຮາົ ສາມາດສະສມົ ຄວາມຮູກູ້ ່ ຽວກບັ ທາມະຊາດ, ສງັ ຄມົ ນບັ ມນືູ້ ບັ ຫາຍ ແລະ ອຸດມົ ສມົ ບູນຢ່ າງບ່ ຢຸດຢັງູ້ ໂດຍສະເພາະແມ່ ນເວລາສງັ ຄມົ ມກີ ານແບ່ ງງານ ແລະ ການແຍກການອອກແຮງ ງານດວູ້ ຍມນັ ສະໝອງກບັ ການອອກແຮງານດວູ້ ຍຕນີ ມອື ອກຈາກກນັ , ພາກສ່ ວນທ່ ອີ ອກແຮງງານດວູ້ ຍມນັ ສະ ໝອງກ່ ຍງິ ເດນີ ເຂາົູ້ ໃນໃນການຄນົູ້ ຄວູ້ າໂລກ ແລະ ສງັ ຫຸບບດົ ຮຽນຈາກພດຶ ຕກິ າເພ່ ອື ຖອດຖອນເປັນຄວາມຮູໃູ້ ໝ່ ນບັ ມນືູ້ ບັ ຫາຍຂນຶູ້ ເມ່ ອື ຂອບເຂດການອອກ ແລະ ການເຄ່ ອື ນໄຫວສງັ ຄມົ ຍ່ ງິ ກວູ້ າງຂວາງອອກເທ່ າົ ໃດຄວາມຮບັ ຮູໂູ້ ລກ ແລະ ການອະທບິ າຍໂລກກຍງິ ອຸດມົ ສງົ ບູນເລກິ ເຊງິ ແລະ ກວູ້ າງຂວາງອອກກວ່ າເກ່ າົ . ດ່ ງັ ນນັູ້ , ປັດຊະຍາໃນຖານະເປັນລະບບົ ທດັ ສະນະ ແລະ ຄວາມສານກຶ ລວມສຸດຂອງຄນົ ກ່ ຽວກບັ ໂລກ ຈ່ ງິ ຄອ່ ຍໆກາເນດີ ຂນືູ້ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ຢ່ າງບ່ ຢຸດຢັງູ້ . 2
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ຂ. ເງ່ ອື ນໄຂທາງດາູ້ ນສງັ ຄມົ ເມ່ ອື ສງັ ຄມົ ແບ່ ງອອກເປັນຊນົ ຊນັູ້ ແລະ ມກີ ານຕ່ ສ່ ູຊນົ ຊນັູ້ , ການຕ່ ສ່ ູນນັູ້ ຮຽກຮອູ້ ງໃຫມູ້ ກີ ານອະທບິ າຍ ໂລກໂດຍສອດຄອງກບັ ສດິ ທຜິ ນົ ປະໂຫຍຂອງຊນົ ຊນັູ້ ຕນົ , ແຕ່ ລະຊນົ ຊນັູ້ ໄດຊູ້ ອກຫາຊ່ ອງທາງເພ່ ອື ຄນົູ້ ຄວູ້ າ ແລະ ສງັ ລວມເອາົ ຄວາມຮບັ ຮູຂູ້ ອງສ່ ວນບຸກຄນົ ທ່ ຍີ ງັ ກະແຈກກະຈາຍຢ່ ູນນັູ້ ເປັນຄວາມຮູລູ້ ວມ, ເປັນລະບບົ ທດັ ສະນະ ແລະ ຄວາມສານກຶ ຂອງຊນົ ຊນັູ້ ຂອງຕນົ ກ່ ຽວກບັ ໂລກ ( ທາມະຊາດ, ສງັ ຄມົ ແລະຈນິ ຕະນາການ). ໃນຂະບວນວວິ ດັ ທາງປະຫວດັ ສາດຂອງປັດຊະຍາ ໄດມູ້ ປີ ັດຊະຍາຫາຍຝ່ າຍທ່ ແີ ຕກຕ່ າງກນັ ແຕ່ ສງັ ລວມແລວູ້ ກ່ ມສີ ອງຝ່ າຍທ່ ກີ ງົ ກນັ ຂາູ້ ມກນັ ນນັູ້ ແມ່ ນປັດຊະຍາຝ່ າຍວດັ ຖຸນຍິ ມົ ແລະ ປັດຊະຍາຝ່ າຍຈດິ ຕະນຍິ ມົ , ໃນນນັູ້ ປັດຊະຍາວດັ ຖຸນຍິ ມົ ຕດິ ພນັ ກບັ ວທິ ະຍາສາດ ແລະ ອງີ ໃສ່ ຜນົ ສາເລດັ ຂອງວທິ ະຍາສາດ. ສ່ ວນລດັ ທິ ຈດິ ຕະນຍິ ມົ ຕດິ ພນັ ກບັ ສາສະໜາ ແລະ ເຊ່ ອື ມຈອດກບັ ສາສະໜາ, ໃນປະຫວດັ ສາດຂອງປັດຊະຍາແມ່ ນ ປະຫວດັ ສາດແຫ່ ງການຕ່ ສູລູ້ ະຫວ່ າງສອງຝ່ າຍນນັູ້ ເອງ. 1.3. ບນັ ຫາພນືູ້ ຖານຂອງປັດຊະຍາ ບນັ ດາປະກດົ ການທງັ ໝດົ ທ່ ຄີ ນົ ເຮາົ ເຄ່ ຍີ ພບົ ພໃນຊວີ ດິ ລວູ້ ນແຕ່ ແມ່ ນບນັ ດາປະກດົ ການທາງດາູ້ ນວດັ ຖຸ (ການຄງົ ຕວົ ) ແລະ ບນັ ດາປະກດົ ການທ່ ເີ ກດີ ຂນຶູ້ ກບັ ສະຕິ ( ຈດິ ໃຈ) ຂອງຄນົ ເຮາົ ເທ່ າົ ນນັູ້ , ວດັ ຖຸ ແລະ ຈດິ ໃຈ ແມ່ ນສອງມາດຕາເກນທ່ ກີ ວູ້ າງຂວາງກວ່ າໝ່ ທູ ່ ໃີ ຊເູ້ ພ່ ອື ຊບີູ້ ອກເຖງິ ສອງປະກດົ ການເທ່ ງິ ນນັູ້ ແລະເມ່ ອື ພຈິ ະລະນາ ເຖງິ ທ່ ສີ ຸດແລວູ້ ບວ່ າປັດຊະຍາໄດກູ້ ່ ລວູ້ ນແຕ່ ແຕະຕອູ້ ງແກໄູ້ ຂການພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງວດັ ຖຸ ແລະ ຈດິ ໃຈເທ່່ າົ ນນັູ້ . ທ່ ານ ອງັ ແກນ ຂຽນວ່ າ ບນັ ຫາພນືູ້ ຖານອນັ ໃຫຍ່ ຫວງຂອງປັດຊະຍາໂດຍສະເພາະແມ່ ນປັດຊະຍາໃນ ປັດຈບຸ ນັ ກ່ ແມ່ ນການພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງການຄງົ ຕວົ (ວດັ ຖຸ ) ກບັ ຈນິ ຕະນາການ (ຈດິ ໃຈ). ບນັ ຫາພນືູ້ ຖານຂອງປັດຊະຍາມີ 2 ດາູ້ ນຄ:ື - ລະຫວ່ າງວດັ ຖຸແລະຈດິ ໃຈອນັ ເກດີ ກ່ ອນ ແລະ ອນັ ໃດຕດັ ສນິ ອນັ ໃດ - ຄນົ ສາມາດຮບັ ຮູໂູ້ ລກໄດບູ້ ? ກ. ທດັ ສະນະຂອງລດັ ທວິ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ລດັ ດທວິ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ຢັງູ້ ຢືນວ່ າວດັ ຖຸເປັນອນັ ມກີ ່ ອນ, ວດັ ຖຸຕດັ ສນິ ຈດິ ໃຈ, ໂລກນວີູ້ ດັ ຖຸຄງົ ຕວົ ຢ່ າງພາວະ ວໄິ ສບ່ ຂນຶູ້ ກບັ ຈດິ ໃຈ, ຄນົ ເຮາົ ແມ່ ນພາກສ່ ວນໜ່ ງຶ ຂອງໂລກທາມະຊາດ, ຈດິ ໃຈຂອງຄນົ ເຮາົ ແມ່ ນຜະລດິ ຕະພນັ ຂອງວດັ ຖຸໜຶ໋ງຶ ທ່ ມີ ກີ ານຈດັ ຕງັູ້ ສູງນນັູ້ ແມ່ ນມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ . ໂດຍອງີ ໃສ່ ຂມູ້ ູນເອກະສານທາງດາູ້ ນວທິ ະຍາສາດເຊ່ ນັ ວຊິ າພູມສາດ, ປະຫວດັ ສາດ, ຊວີ ະສາດໄດູ້ ຢັງູ້ ຢືນວ່ າ: ໜ່ ວຍໂລກຂອງຄນົ ເຮາົ ກາເກດີ ຂນຶູ້ ກ່ ອນນີປູ້ ະມານ 4-5ຕປືູ້ ີ ( 4000-5000 ລາູ້ ນປີ). ຄນົ ເຮາົ ກາເນດີ ຂນຶູ້ ມາປະມານ 2-3 ລາູ້ ນປີ ເທ່ າົ ນນັູ້ , ເມ່ ອື ກາເນີດມຄີ ນົ ຈ່ ງຶ ປະກດົ ການທາງດາູ້ ນຈດິ ໃຈ. ສະນນັູ້ , ເປັນ ອນັ ຈະແຈງູ້ ວ່ າວດັ ຖຸມກີ ່ ອນຈດິ ໃຈ. ການກາເນດີ ຈດິ ໃຈໄດຮູ້ ບັ ການທດົ ລອງດວູ້ ຍວຊິ າຊີວະສາດໂດຍການທດົ ລອງຂອງ ທ່ ານ ປາບລົບ (ນກັ ປາດຣດັ ເຊຍ) ຈດິ ໃຈແມ່ ນຜະລດິ ຕະພນັ ຂອງມນັ ສະໝອງ, ແມ່ ນການສ່ ອງແສງໂລກພາວະວໄິ ສເຂາັູ້ ໃນມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ , ມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ ມລີ ະບບົ ປະສາດປະມານ 15ຕຈືູ້ ລຸ ງັ , ມແີ ຕ່ ຄນົ ເທ່ າົ ນນັູ້ ທ່ ມີ ແີ ນວ ຄດິ ຈດິ ໃຈ. ສ່ ວນພດື , ສດັ ບ່ ມແີ ນວຄດິ ຈດິ ໃຈ(ສະຕ)ິ . 3
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ລດັ ທວິ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ຢັງຢືນວ່ າ ຄນົ ເຮາົ ສາມາດຮບັ ຮູໂູ້ ລກໄດູ້ ແລະ ບ່ ພຽງແຕ່ ຮບັ ຮບັ ຍງັ ສາມາດດດັ ສາູ້ ງ ໂລກໄດ,ູ້ ມແີ ຕ່ ປະກດົ ການໃດໜ່ ງຶ ທ່ ຍີ ງັ ບ່ ທນັ ຄນົູ້ ພບົ ເທ່ າົ ນນັູ້ ຈ່ ງຶ ບ່ ຮູ,ູ້ ແຕ່ 6ໍໜາູ້ ດວເຍການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງ ວທິ ະຍາສາດເທ່ າົ ນນັູ້ ຄນົ ເຮາົ ມຄີ ວາມສາມາດຮບັ ຮູໂູ້ ລກໄດນູ້ ບັ ມຫືູ້ າຍຂນຶູ້ ໃນອະນາຄດົ . ບນັ ດານກັ ປັດຊະຍາເກກັ ບູຮານ ເຊ່ ນັ ທ່ ານ ເລີເຊີບ, ທ່ ານ ເດໂມກຣດິ (460 – 370 ກ່ ອນ ຄສ) ແລະ ທ່ ານ ເອປີກູ (341 – 270 ກ່ ອນ ຄສ) ໄດຄູ້ ນົູ້ ຄວູ້ າ ແລະ ສາູ້ ງທດິ ສະດປີ າລາມະນຂູ ນຶູ້ , ທຸກໆວດັ ຖຸລວູ້ ນ ແຕ່ ປະກອບສາູ້ ງຈາກປະລາມະນູ ແລະ ປາລະມານແູ ມ່ ນຫວົ ໜ່ ວຍນອູ້ ຍສຸດບ່ ສາມາດແບ່ ງອອກໄດອູ້ ກີ . ທດິ ສະ ດປີ ະລາມາະນູດ່ ງັ ກ່ າວພຽງແຕ່ ແມ່ ນການຄາດຄະເນເທ່ າົ ນນັູ້ ເພາະວ່ າສະໄໝນນັູ້ ຄນົ ເຮາົ ຍງັ ບທນັ ຄນົູ້ ພບົ ປະລາ ມະນູເທ່ ອື , ຈນົ ມາເຖງິ ສະຕະວດັ ທີ 17-18 ວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດກ່ ໄດຄູ້ ນົູ້ ພບົ ປະລາມະນູ ແລະ ຮອດ ສະຕະວດັ ທ່ ີ 19 ຕນົູ້ ສະຕະວດັ ທີ 20 ວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດກ່ ໄດຄູ້ ນົູ້ ພບົ ປະລາມະນູກ່ ບ່ ແມ່ ນຫວົ ໜ່ ວຍ ນອູ້ ຍທ່ ສີ ຸດອກີ ດວູ້ ຍເຊ່ ນັ ການຄນົູ້ ພບົ ລດັ ສະໝເີ ຮນີ ແກນໃນປີ 1895, ຄນົູ້ ພບົ ເອເລກັ ຕງົ (ē) ໃນປີ 1897 ແລະ ການຄນົູ້ ພບົ ເມດັ ທາດອ່ ນື ໆ. ຂ. ທດັ ສະນະລດັ ທຈິ ດິ ຕະນຍິ ມົ ລດັ ທຈິ ດິ ຕນິ ຍິ ມົ ຢັງູ້ ຢືນວ່ າຈດິ ໃຈເປັນສ່ ງິ ມກີ ່ ອນ, ຈດິ ໃຈຕດັ ສນິ ວດັ ຖຸ ແລະ ເປັນພນືູ້ ຖານມຫແູ້ ກ່ ການ ຄງົ ຕົວຂອງວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ. ໃນລດັ ທຈິ ດິ ຕະນຍິ ມົ ພາວະວໄິ ສໃຫທູ້ ດັ ສະນະວ່ າຈດິ ໃຈເດດັ ຖານຫື ສາບູນມມີ າກ່ ອນໂລກທາມະຊາດແລະມະນຸດ, ສ່ ວນລດັ ທຈິ ດິ ຕະນຍິ ມົ ອດັ ຕະວໄິ ສໃຫທູ້ ດັ ສະນະວ່ າຈດິ ໃຈຂອງ ຄນົ ເຮາົ ເປັນສ່ ງິ ທ່ ມີ ມີ າກ່ ອນ, ບນັ ດາສ່ ງິ ວດັ ຖຸປະກດົ ທ່ ເີ ຮາົ ຮູ ູ້ ແລະ ເຫນັ ພຽງນນັູ້ ແຕ່ ແມ່ ນສງັ ລວມບນັ ດາຄວາມ ຮູ ສູ້ ກຶ ດວູ້ ຍອນິ ຊີຂອງຄນົ ເຮາົ ເທ່ າົ ນນນັູ້ . ຕວົ ແທ່ ນໃຫແູ້ ກ່ ລດັ ທຈິ ດິ ຕະນຍິ ມົ ພາວະວໄິ ສ ແມ່ ນ ທ່ ານ ປລາຕງົ (427 – 347 ກ່ ອນ ຄສ) ເຊງິ ແມ່ ນນກັ ປັດຊະຍາຊາວເກກັ , ທ່ ານ ເຮແກນ (1770 – 1831 ) ນກັ ປັດຊະຍາ ເຢຍລະມນັ , ສ່ ວນລດັ ທຈິ ດິ ຕະນຍິ ມົ ອດັ ຕະວໄິ ສແມ່ ນ ທ່ ານ ເບກັ ເກລີ ີ (1684 – 1753 ), ທ່ ານ ຮີອູມ (1711 – 1776)ນກັ ປັດຊະຍາຊາວອງັ ກດິ . ໃນດາູ້ ນທ່ ສີ ອງບນັ ຫາພນືູ້ ຖານປັດຊະຍານນັູ້ ລດັ ທຈິ ດິ ຕະນຍິ ມົ ແລະ ລດັ ທອິ ະວຊິ ານຍິ ມົ ໄດປູ້ ະຕເິ ສດ ຄວາມອາດສາມາດຂອງຄນົ ເຮາົ ດວູ້ ຍທດິ ສະດໄີ ຮຕູ້ ກັ ກະຖານປັນຍານຍິ ມົ , ທດິ ສະດລີ ະແວງສງົ ໄສ ຫບື າງກລະນີ ເຂາົ ກຮບັ ຮອູ້ ງວ່ າຄນົ ເຮາົ ສາມາດຮບັ ຮູໂູ້ ລກໄດແູ້ ຕ່ ໂລກນນັູ້ ພດັ ແມ່ ນໂລກທ່ ຄີ ງົ ຕວົ ຟ່ ູໃນແນວຄດິ ຈດິ ສານກຶ ຂອງ ຄນົ . ຕວົ ຢ່ າງ: ທ່ ານ ກງັ ເຕີ ນກັ ປັດຊະນາຊາວເຢຍລະມນັ (1724-1804) ໄດແູ້ ບ່ ງໂລກອອກເປັນສອງໂລກຄ:ື ໂລກ ວດັ ຖຸເພ່ ອື ຄນົ ເຮາົ , ໂລກນສີູ້ າມາດຮບັ ຮູມູ້ ນັ ໄດູ້ ໝາຍຄວາມວ່ າຄນົ ເຮາົ ຮບັ ຮູໂູ້ ລກໄດແູ້ ຕ່ ຮູບນອກ ຫື ດາູ້ ນນອກ ເທ່ າົ ນນັູ້ , ສ່ ວນໂລກວດັ ຖຸດວູ້ ຍມນັ ເອງນຄີູ້ ນົ ເຮາົ ບ່ ສາມາດຮບັ ຮູໄູ້ ດແູ້ ຕ່ ເທວະດາພະເຈາົູ້ ເທ່ າົ ນນັູ້ ທ່ ຮີ ູໄູ້ ດ.ູ້ 1.4. ສອງວທິ ຮີ ບັ ຮູທູ້ ່ ຂີ ດັ ແຍ່ ງ ແລະ ປລະປັກໃນປັດຊະຍາ ນອກຈາກບນັ ຫາທ່ ໄີ ດກູ້ ່ າວຂາູ້ ງເທ່ ງິ ນນັູ້ , ປັດຊະຍາຍງັ ໄດແູ້ ກໄູ້ ຂບນັ ຫາລວມອກີ , ນນັູ້ ແມ່ ນບນັ ຫາວທິ ີ ຮບັ ຮູໂູ້ ລກ, ໃນປະຫວດັ ສາດປັດຊະຍາໄດມູ້ ວີ ທິ ຮີ ບັ ຮູໂູ້ ລກສອງຢ່ າງທ່ ແີ ຕກຕ່ າງກນັ ນນັູ້ ແມ່ ນ ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກ ແລະ ວທິ ເີ ມຕາຟີຊກິ (ກນົ ຈກັ ). 4
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ກ. ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກ ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກຂອງ ທ່ ານ ກາກມາກ ແລະ ຟ. ອງັ ແກນ ຍງັ ໄດສູ້ ບື ທອດຢ່ າງເລອື ກເຟັນູ້ ເອາົ ບນັ ດາ ໝາກຜນົ ຂອງບນັ ດາປັດຊະຍາກ່ ອນນນັູ້ ໂດຍສະເພາະແມ່ ນປັດຊະຍາບູຮານ (ກຣາສຊກິ ) ຂອງເຢຍລະມນັ ໃນ ຕນົູ້ ສະຕະວດັ ທີ 19 ( ປັດຊະຍາຂອງເຮແກນ ແລະ ເຟີແບກັ ) ໂດຍມກີ ານຕານວິ ພິ າກ ແລະ ເລອື ກເຟັນູ້ ຢ່ າງຄກັ ແນ່ , ນອກຈາກນນັູ້ ອງີ ໃສ່ ບດົ ຮຽນການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມາຊບີ ຕາູ້ ນກບັ ຊນົ ຊນັູ້ ນາຍທນຶ ທ່ ຂີ ູດຮີດຢ່ ູປະ ເທດອງັ ກດິ , ຝຣ່ ງັ ແລະ ເຢຍລະມນັ . ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ແມ່ ນການສງັ ເກດໂລກໃນສາຍພວົ ພນັ , ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ການ ຂະຫຍາຍຕວົ . ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ຢັງູ້ ຢືນວ່ າ ໂລກວດັ ຖຸມກີ ານເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຢ່ າງບ່ ຢຸດຢັງູ້ , ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕວົ ນນັູ້ ມນັ ແມ່ ນກະໂຕມນັ ເອງ ແລະ ແມ່ ນຂະຫຍາຍແຕ່ ຕ່ າຫາສູງ, ແຕ່ ງ່າຍຫາສບັ ສນົ , ແຕ່ ບທນັ ບລບິ ູນຫາບ່ ອນບລບິ ູນ, ແມ່ ນຂະບວນວວິ ດັ ອນັ ປ່ ຽນແທ່ ນອນັ ເກ່ າົ ຕາມ ເສນັູ້ ທາງລະອດິ ລະອຽວ, ຂນຶູ້ ໆລງົ ໆແຕ່ ທ່ າອ່ ຽງລວູ້ ນກາູ້ ວຂນຶູ້ ຕາມແບບຮູບວຽນກຽູ້ ວກນົູ້ ຫອູ້ ຍ. ຮູບທີ 1 ວຽນກຽູ້ ວກນົູ້ ຫອູ້ ຍ ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ໄດກູ້ ່ າຍເປັນວທິ ່ ຮີ ບັ ຮູໂູ້ ລກ ແລະ ດດັ ສາູ້ ງໂລກຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ແລະ ຊາວຜູອູ້ ອກແຮງງານ. ໃນການຕ່ ສູເູ້ ພ່ ອື ໂຄ່ ນລມົູ້ ລະບອບກດົ ຂຂີູ້ ູດຮດີ (ທນຶ ນຍິ ມົ ) ແລະ ກ່ ສາູ້ ງລະບອບ ໃໝ່ ສວິ ໄິ ລ ແລະ ເປັນທາ (ສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ). ແມ່ ນວທິ ກີ ານສງັ ເກດໂລກໃນສາຍພວົ ພນັ , ເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະຂະຫຍາຍຕວົ ແມ່ ນຂະຫຍາຍຕວົ ແຕ່ ຕ່ າຫາ ສູງ, ແຕ່ ງ່າຍຫາສນັ ສນົ , ແຕ່ ບ່ ທນັ ບລບິ ູນຫາບລບິ ູນ, ແມ່ ນຂະບວນວວິ ດັ ອນັ ໃໝ່ ແທນອນັ ເກ່ າົ . ຂ. ວທິ ເີ ມຕາຟີຊກິ (ແບບກນົ ຈກັ ) ກງົ ກນັ ຂາູ້ ມກບັ ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ແມ່ ນວທິ ເີ ມຕາຟີຊກິ , ວທິ ນີ ໄີູ້ ດປູ້ ະກດົ ຂນຶູ້ ໃນສະໄໝເກກັ ບູຮານ ໂດຍແມ່ ນ ທ່ ານ ອາຣດິ ສະໂຕດ (Aristote) ເປັນຜູທູ້ າອດິ ທ່ ນີ າໃຊວູ້ ທິ ນີ ີູ້ ແລະ ຕ່ ມາກ່ ຄ່ ອຍໆເປັນວທິ ີ ຮບັ ຮູໂູ້ ລກ ເຊງິ ຍອດສູງຂອງມນັ ແມ່ ນ ແມ່ ນວທິ ເີ ມຕາຟີຊກິ ໃນສະຕະວດັ ທີ 17-18 ວທິ ເີ ມຕາຟີຊກິ ຈາກຄາສບັ ພາສາລາຕນິ (Metaphysique) ກງົ ກບັ ພາສາລາວທ່ ໃີ ຊມູ້ າ ແມ່ ນ ວທິ ອີ ະພທິ າ ຫື ກນົ ຈກັ . ໃນສະຕະວດັ ທີ 17-18 ລດັ ທທິ ນຶ ນຍິ ມົ ໄດຂູ້ ະຫຍາຍຕວົ ຢ່ າງແຂງແຮງ, ມນັ ໄດຊູ້ ຸກຍູບູ້ ນັ ດາຂະແໜງວທິ ະຍາສາດຄ:ື ດາູ້ ນກນົ ຈກັ , ຟີຊກິ , ເຄມສິ າດ…ເປັນຕໜົູ້ ແມ່ ນກນົ ຈກັ . ເວລານເີູ້ ມຕາຟີຊກິ ໄດມູ້ ວີ ທິ ະຍາສາດເປັນບ່ ອນອງີ ເພ່ ອື ຢັູງ້ ຢືນ 5
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ພອູ້ ມກນັ ນນັູ້ ມນັ ໄດໃູ້ ຫຄູ້ ຸນປະໂຫຍດຢ່ າງໃຫຍ່ ຫວງຕ່ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງວທິ ະຍາສາດ ທາມະຊາດ. ທ່ ານ ຟ ອງັ ແກນ ໄດຊູ້ ບີູ້ ອກວທິ ນີ ນັູ້ , ໃນຍຸກສະໄໝຂອງມນັ , ໄດມູ້ ບີ ່ ອນອງີ ອນັ ຍ່ ງິ ໃຫຍ່ ທາງດາູ້ ນ ປະຫວດັ ສາດດ ກ່ ອນເວລາລງົ ມຄື ນົູ້ ຄວູ້ າບນັ ດາຂະບວນວວິ ດັ ແມ່ ນຈະຕອູ້ ງຄນົູ້ ຄວູ້ າບນັ ດາສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ກ່ ອນໝດົ ຕອູ້ ງເຂາົູ້ ໃຈວ່ າວດັ ຖຸນນັູ້ ແມ່ ນຫຍງັ ກ່ ອນ.ຫງັ ຈາກນນັູ້ ຈ່ ງຶ ສາມາດຄນົູ້ ຄວູ້ າບນັ ດາການປ່ ຽນແປງທ່ ສີ ະແດງອອກໃນ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸນນັູ້ , ໃນບນັ ດາວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດ. ໃນນນັູ້ ວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດນນັູ້ ສະພາບການແມ່ ນເປັນຄື ແນວນນັູ້ . ແມ່ ນວທິ ກີ ານສງັ ເກດໂລກວດັ ຖຸຢ່ າງໂດດດຽວດາູ້ ນດຽວ, ບ່ ມກີ ານເຄ່ ອື ນເໜງັ , ບ່ ມກີ ານປ່ ຽນແປງ, ບ່ ມກີ ານກາເນດີ ແລະການຂະຫຍາຍຕວົ . ວທິ ເີ ມຕາຟີຊກິ ຖືວ່ າການເຄ່ ອື ນເໜງັ ພຽງແຕ່ ເປັນການຍາູ້ ຍທ່ ຕີ ງັູ້ ແບບງ່ າຍດາຍຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການຢ່ ູໃນເທສະ, ການຂະຫຍາຍຕວົ ພຽງແຕ່ ເປັນການເພ່ ີມ ຫື ຫຸດລງົ ທາງດາູ້ ນປະລມິ ານ, ພຽງແຕ່ ເປັນ ການໝນູ ວຽນມາຫາອນັ ເກ່ າົ ອນັ ເກ່ າົ ເທ່ າົ ນນັູ້ , ບ່ ມກີ ານກາເນດີ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕວົ ແຕ່ ລະປະການພວກເຂາົ ໄດປູ້ ະຕເິ ສດຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງພາຍໃນຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ, ປະຕເິ ສດການຕ່ ສູລູ້ ະຫວ່ າງອນັ ເກ່ າົ ແລະ ອນັ ໃໝ່ ແລະ ບ່ ຮບັ ຮອງອນັ ເກ່ າົ . 2. ປັດຊະຍາມາກຊດິ ກ. ປະຫວດັ ຫຍູ້ ແລະ ຜນົ ງານ ທ່ ານ ກາກມາກ ( 1818-1883) ທ່ ານ ກາກມາກ ເກດີ ເມ່ ອື ວນັ ທີ 5 /5/1818 ທລີ ດັ ປະຣຸດຊີ ປະເທດ ເຢຍລະມນັ ໃນຄອບຄວົ ທ່ ມີ ຖີ ານະ ມວີ ດັ ທະນະທາດ,ີ ພ່ ເປັນທະນາຍຄວາມ (ນກັ ກດົ ໝາຍ) ຄອບຄວົ ເປັນທ່ ມີ ຖີ ານະດີ . ປີ 1844 ທ່ ານ ອງັ ແກນ ໄດເູ້ ດນີ ທາງໄປປາລີ ໄດພູ້ ບົ ກບັ ທ່ ານ ກາກມາກ ໃນທ່ ສີ ຸດກເປັນທ່ ສີ ະໜດິ ທ່ ີ ສຸດຂອງທ່ ານ ກາກມາກ ແລະ ທງັ ສອງໄດພູ້ ອູ້ ມກນັ ຄນົູ້ ຄວູ້ າສາູ້ ງທດິ ສະດ,ີ ຍຸດໂທບາຍຂອງລດັ ທສິ ງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ກາ ມະຊບີ ປະຕວິ ດັ ຫື ເອນີູ້ ວ່ າ: ລດັ ທກິ ອມມູນດິ , ໄດປູ້ ະກອບສ່ ວນວຽກງານຕ່ າງໆນາກນັ ແລະ ໃນທ່ ສີ ຸດ ທ່ ານ ກາກມາກກ່ ຖກື ເນລະເທດອອກຈາກເຢຍລະມນັ 19 ພດຶ ສະພາ 1849 ໄດເູ້ ດີນທາງໄປລອນດອນໂດຍອາໄສຢ່ ູ ບ່ ອນຫນັ ຈນົ ເຖງິ ແກ່ ມລະນະກາວນັ ທີ 17/3/1883 ທ່ ນີ ະຄອນຫວງລອນດອນ ປະເທດອງັ ກດິ . ທ່ ານ ກາກມາກ ເປັນຜູສູ້ າູ້ ງຕງັູ້ ລດັ ທມິ າກຊດິ ເຊ່ ງິ ລວມມສີ າມພາກສ່ ວນຄ:ື ປັດຊະຍາ, ເສດຖະສາດ ການເມອື ງ ແລະ ລດັ ທສິ ງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ວທິ ະຍາສາດ. ຕະຫອດ 40 ປີທ່ໄີ ດທູ້ ຸມເທເຫອື ແຮງ ສະຕປິ ັນຍາເຂາົູ້ ໃນການຄນົູ້ ຄວູ້ າທດິ ສະດີວທິ ະຍາສາດ ແລະ ມີ ຜນົ ງານອນັ ໃຫຍ່ - ນອູ້ ຍໃນການຂຽນບດົ ນພິ ນົ ຕ່ າງໆ ຫາຍກວ່ າ 50 ເຫມັູ້ . ພເິ ສດແມ່ ນ ບດົ ນພິ ນົ ກ່ ຽວກບັ ທນຶ ເຊ່ ິງລວບລວມເອາົ ພນືູ້ ຖານທາງທດິ ສະດີປັດຊະຍາ, ເສດຖະສາດການເມອື ງ ແລະ ລັດທສິ ັງຄມົ ນຍິ ມົ ວທິ ະຍາສາດ. ທ່ ານຍງັ ເປັນຜູສູ້ າູ້ ງຕງັູ້ ສາກນົ ທີ 1 ໃນວນັ ທີ 28/9/1864 ທ່ ລີ ອນ. 6
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ຮູບທີ 2 ທ່ ານ ກາກມາກ 1818-1883 ທ່ ານ ເຟຣດີຣິດອງັ ແກນ (1820-1895) ທ່ ານ ເຟຣດຣິກ ອງັ ແກນ ເກດີ ເມ່ ອື ວນັ ທີ 28/11/1820 ທ່ ເີ ມອື ງບຣາແມນປະເທດເຢຍລະມນັ ທ່ ານ ກາເນດີ ໃນຄອບຄວົ ທ່ ມີ ຖີ ານະດີ ພ່ ເປັນເຈາົູ້ ຂອງໂຮງງານ ໂດຍປະຕບິ ດັ ຕາມຈດຸ ປະສ່ ງົ ຂອງພ່ ປີ 1837 (ອາຍຸ 17 ປີ) ທ່ ານ ຟ. ອງັ ແກນ ໄດເູ້ ຂາົູ້ ຮຽນວຊິ າການຄາູ້ , ແຕ່ ໃນເວລາຮຽນຕວົ ຈງິ ທ່ ານບ່ ຄອຍເອາົ ໃຈໃສ່ ເວລາສ່ ວນຫາຍ ໃຊໃູ້ ນການຄນົູ້ ຄວູ້ າວທິ ະຍາສາດສງັ ຄມົ . ທ່ ານແກມລະນະກາວນັ ທີ 7/8/1895. ທ່ ານ ຟ. ອງັ ແກນ ເປັນເພ່ ອື ຮ່ ວມງານ ແລະ ຮ່ ວມອຸດມົ ການຂອງ ທ່ ານ ກາກມາກ ໃນຕະຫອດຊວີ ດິ ທ່ ານ ຟ.ອງັ ແກນໄດເູ້ ຂາົູ້ ຮ່ ວມກບັ ທ່ ານ ກາກມາກໃນການສາູ້ ງຕງັູ້ ສາກນົ ທີ 1 ແລະ ທ່ ານ ຟ. ອງັ ແກນເປັນຜູ ູ້ ສາູ້ ງຕງັູ້ ສາກນົ ທີ 2 ວນັ ທີ 14/7/1889 ທ່ ປີ າຣີ ປະເທດຝຣ່ ງັ . ທ່ ານ ຟ.ອງັ ແກນ ມຜີ ນົ ງານອນັ ໃຫຍ່ ຫວງໃນການ ປະດດິ ແຕ່ ງທດິ ສະດທີ າງດາູ້ ນວທິ ະຍາສາດ ເຊ່ ງິ ຮວມກບັ ທ່ ານ ກາກມາກ ຂຽນບດົ ນພິ ນົ ໃຫຍ່ -ນອູ້ ຍອອກຫາຍ ເຫມັູ້ ແລະ ບດົ ນພິ ນົ ການຂຽນເອງຈານວນໜ່ ງຶ . ພາຍຫງັ ທ່ ານ ກາກມາກ ມລະນະກາແລວູ້ ທ່ ານ ອງັ ແກນ ເປັນຜູສູ້ ບື ທອດພາລະກດິ ຂອງທ່ ານ ກາກມາກ ດວູ້ ຍຄວາມຊສື ດັ ບ່ ລສິ ຸດ ແລະ ສຸດກກົ ສຸດປາຍ. ຮູບທີ 3 ທ່ ານ ຟ ອງັ ແກນ 1820-1895 7
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ທ່ ານ ວາລາດເີ ມຍອລິ ດິ ເລນນິ ( 1870-1924) ທ່ ານ ເລນນິ ເກດີ ເມ່ ອື ວນັ ທີ 22/4/1870 ທ່ ເີ ມອື ງຊມິ ບຽກສະກປີ ັດຈບຸ ນັ ແມ່ ນເມອື ງອູລີອານບົ ແຄມຝັງ ຊາູ້ ຍຂອງແມ່ ນາູ້ ໂວນກາ, ຕອນລ່ ຸມຂອງເມອື ງ ກາຊານ ເຂດສະຫະພນັ ລດັ ເຊຍ ພ່ ແມ່ ເປັນປັນຍາຊນົ ທ່ ກີ າູ້ ວໜາູ້ , ຊວີ ດິ ໃນເຍາົ ໄວຂອງ ທ່ ານ ເລນນິ ດາເນນີ ໄປໃນສະພາບຂອງການບີບບງັ ຄບັ ທ່ ຮີ າູ້ ຍກາດ(ພາຍໃຕລູ້ ະບອບການ ປົກຄອງຂອງ ເຈາົູ້ ຊາ ) ຊ່ ງຶ ໄດປູ້ ົກຄຸມູ້ ໄປທ່ ວົ ປະເທດ ລດັ ເຊຍໃນເວລານນັູ້ . ໃນຕອນກາງຂອງຊຸມປີ 80 ຂອງ ສະຕະວດັ ທ່ ຜີ ່ ານມາ ເພ່ ນິ ໄດຄູ້ ນົູ້ ຄວູ້ າທດິ ສະດມີ າກ-ອງັ ແກນດວູ້ ຍຕນົ ເອງຢ່ າງເປັນລະບບົ . ເດອື ນ 9 ປີ 1895 ທ່ ານ ເລນນິ ໄດເູ້ ດນີ ທາງໄປປະເທດ ສະຫວດິ ເຊແີ ລນ ເພ່ ອື ຕດິ ຕ່ ພວົ ພນັ ໂດຍກງົ ກບັ ກ່ ຸມມາກຊດິ ທ່ ມີ ຊີ ່ ວື ່ າ:ຂະບວນການປົດປ່ ອຍແຮງງານ ຊ່ ງຶ ນາພາໂດຍ ທ່ ານ ປະເລຄານບົ . ເດອື ນ 9 ປີ 1895 ທ່ ານ ເລນິນ ໄດກູ້ ບັ ຄນື ມາເປເຕກບວກ ເພ່ ອື ສບື ຕ່ ເຄ່ ອື ນໄຫວປະຕວິ ດັ ເດອື ນ 12 1869 ເລນນິ ພອູ້ ມພກັ ພວກໄດຖູ້ ກື ຈບັ ກ່ ຸມ, ຖກື ຂງັ ຄຸກມາເປເຕກບວກ 4 ເດອື ນ, ແລວູ້ ຖກື ເນລະເທດໄປເຂດ ຊເີ ບຣີ ໃນວນັ ທີ 13/12/1897 ເປັນເວລາ 3 ປີ. ວນັ ທີ 29 ເດອື ນມງັ ກອນ ປີ 1900 ທ່ ານ ເລນນິ ໄດອູ້ ອກຈາກຄຸກ ຫງັ ຈາກນນັູ້ ເພນິ ກໄດດູ້ າເນີນ ເຕາົູ້ ໂຮມກາລງັ ການປະຕວິ ດັ ໂລກ, ບນົ ຫກັ ການທາງດາູ້ ນທດິ ສະດກີ ານເມອື ງ ແລະ ການຈດັ ຕງັູ້ ຂອງລດັ ທມິ າກ. ຍາມໃດທ່ ານກເອາົ ໃຈໃສ່ ເປັນພເິ ສດຕ່ ພກັ ກາມະຊບີ ເຊ່ ງິ ແມ່ ນພກັ ແບບໃໝ່ , ທ່ ສີ າມາດນາພາການຕ່ ສູປູ້ ະຕວິ ດັ ຂອງມະຫາຊນົ , ແຕ່ ພກັ ປະຕວິ ດັ ບ່ ສາມາດຄງົ ຕວົ ໄດຖູ້ ເາຫາກປາສະຈາກທດິ ສະດປີ ະຕວິ ດັ ທ່ ສີ ງັ ລວມເອາົ ແນວ ຄດິ ຂອງຊາວກາມະຊບີ ແລະ ຕດິ ພນັ ຢ່ າງສະໜດິ ແໜນູ້ ກບັ ພດຶ ຕກິ າແຫ່ ງຊວີ ດິ . 1917 ເດອື ນ 9 ທ່ ານ ເລນນິ ໄດຂູ້ ຽນປືມູ້ : ລດັ ແລະ ການປະຕວິ ດັ ປືມູ້ ເຫມັູ້ ນໄີູ້ ດປູ້ ະກອບສ່ ວນຢ່ າງໃຫຍ່ ຫວງໃນການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງລດັ ທມິ າກ. ຄຸນງາມຄວາມດຂີ ອງ ທ່ ານ ເລນນິ ແມ່ ນໃຫຍ່ ຫວງທ່ ສີ ຸດ, ບ່ ເປັນແຕ່ ພຽງເພ່ ນິ ປົກປັກຮກັ ສາທດິ ສະດມີ າກ ເທ່ າົ ນນັູ້ , ແຕ່ ຫາກໄດເູ້ ສ່ ມີ ຂະຫຍາຍໃຫມູ້ ນັ ອຸດມົ ສມົ ບູນອກີ . ພາຍຫງັ ທ່ ານ ອງັ ແກນ ເຖງິ ມລະນະກາແລວູ້ ໄດູ້ ເກດີ ລດັ ທແິ ກສູ້ ວຍໂອກາດຂນຶູ້ ໃນຂະບວນກອມມູນດິ ສາກນົ , ແຕ່ ມທີ ່ ານ ເລນນິ ຜູດູ້ ຽວເທ່ າົ ນນັູ້ ໄດປູ້ ົກປັກ ຮກັ ສາລດັ ທມິ າກ, ປັດຊະຍາມາກ ແລະ ເພ່ ນິ ໄດຈູ້ ດັ ຕງັູ້ ສາກນົ ທີ 3 ເອນີູ້ ວ່ າ: “ສາກນົ ກອມມູນດິ ທີ 3”. ທ່ ານເປັນຜູທູ້ ່ ສີ ບື ຕ່ ປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ເສ່ ມີ ຂະຫຍາຍລດັ ທມິ າກໃນເງ່ອື ນໄຂປະຫວດັ ສາດໃໝ່ , ເຮດັ ໜາູ້ ທ່ ີ ໃຫພູ້ າກສ່ ວນສາຄນັ ຂອງລດັ ທມິ າກອຸດມົ ສມົ ບູນຂນຶູ້ . ທ່ ານ ເລນິ ນິ ເປັນຜູນູ້ າຂອງມະຫາປະຕວິ ດັ ສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ເດອື ນ ຕຸລາ ປີ 1917 ແມ່ ນຜູສູ້ າູ້ ງຕງັູ້ ລດັ ຜະເດດັ ການ ກາມາຊບີ , ແມ່ ນຜູສູ້ າູ້ ງຕງັູ້ ແລະ ນາພາກາມະຊບີ ແບບໃໝ່ (ພກັ ກອມມນູ ດິ ) ແລະ ທ່ ານຍງັ ເປັນຜູສູ້ າູ້ ງຕງັູ້ ສາກນົ ທ3ີ ຂນຶູ້ ວນັ ທີ 2/3/1919 ທ່ ມີ ດົ ສະກູປະເທດລດັ ເຊຍ, ຜນົ ງານໃນການປະດດິ ແຕ່ ງມບີ ດົ ນພິ ນົ ໃຫຍ່ - ນອູ້ ຍ ຫາຍກວ່ າ 50 ເຫມັູ້ , ໄດຮູ້ ບັ ນາມມະຍດົ ວ່ າ ລດັ ທເິ ລນນິ ແລະ ລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ແລະ ທ່ ານແກມລະນະກາ ວນັ ທີ 21/1/1924 ທ່ ລີ ດັ ເຊຍ. 8
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ຮູບທີ 4 ທ່ ານ ວ ອ ເລນນິ 1870-1924 2.1. ຄວາມສາຄນັ ໃນການສກຶ ສາວຊິ າປັດຊະຍາ ເນ່ ອື ງຈາກຂອບເຂດ ແລະ ເນືອູ້ ໃນຂອງວຊິ າປັດຊະຍາກວູ້ າງຂວາງ ແລະ ອຸ ດມົ ສມົ ບູນທ່ ີມີ ວທິ ະຍາສາດຕ່ າງໆ ເປັນພນືູ້ ຖານ ທງັ ກ່ ານເປັນວທິ ະຍາສາດທ່ ຊີ ທີູ້ ດິ ໃຫແູ້ ກ່ ການຄນົູ້ ຄວູ້ າວທິ ພຍາສາດອ່ ນື ໆ, ດ່ ງັ ຄວາມສານກຶ ກ່ ຽວກບັ ປັດຊະຍາຂອງທ່ ານ ກງົ ເຕີນ (Comte) “ ປັດຊະຍາຄື ວທິ ະຍາສາດຂອງວທິ ະຍາສາດ ທງັ ຫາຍ” ດ່ ງັ ນນັູ້ , ການສກຶ ສາປັດຊະຍາ ແມ່ ນການສກຶ ສາສາລບັ ບນັ ດາກດົ ເກນລວມຂອງວດັ ຖຸ, ສກຶ ສາປັດຊະ ຍາຊ່ ວຍໃຫຄູ້ ນົ ເຮາົ ຮບັ ຮູ ູ້ ແລະ ເຂາົູ້ ໃຈສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການໃນໂລກພາວະວໄິ ສດີຂນຶູ້ , ເຂາົູ້ ໃຈຕນົ ເອງ, ເຂາົູ້ ໃຈຄນົ ອ່ ນື ໆ, ເຂາົູ້ ໃຈໃນສງັ ຄມົ ມຄີ ວາມຈະເລີນ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ທາງດາູ້ ນຈນິ ຕະນາການທ່ ຖີ ກື ຕອູ້ ງ ຕາມຄວາມເປັນຈງິ ແລວູ້ ການສກຶ ສາປັດຊະຍາແມ່ ນເອອືູ້ ອານວຍໃຫແູ້ ກ່ ຄນົ ເຮາົ ການດົ ແນວທາງການດາລງົ ຊວີ ດິ ຂອງຕນົ ເອງຢ່ າງຖກື ຕອູ້ ງ. ປັດຊະຍາມາກຊດິ - ເລນນິ ນດິ ແມ່ ນວທິ ະຍາສາດຄນົູ້ ຄວູ້ າບນັ ດາກດົ ເກນລວມກວ່ າໝ່ ູຂອງການ ພວົ ພນັ ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງທາມະຊາດ, ສງັ ຄມົ ແລະ ຈນິ ຕະນາການບນົ ພນືູ້ ຖານການ ແກໄູ້ ຂບນັ ຫາຂອງປັດຊະຍາຢ່ າງຖກື ຕອູ້ ງ ແລະ ແມ່ ນໂລກະທດັ ວທິ ວີ ພິ າກຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນຊາວຜູອູ້ ອກ ແຮງງານ. 2.2. ເງ່ອື ນໄຂການກາເນດີ ຂອງປັດຊະຍາມາກເລນນິ ກ. ເງ່ ອື ນໄຂທາງດາູ້ ນເສດຖະກດິ - ສງັ ຄມົ ປັດຊະຍາ ມາກ-ເລນນິ ໄດກູ້ າເນດີ ຂນຶູ້ , ກອ່ ນອ່ ືນໝດົ ແມ່ ນຍອູ້ ນການປ່ ຽນແປງທ່ ີເລກິ ເຊ່ ງິ ກ່ ຽວກບັ ເສດຖະກດິ , ການເມອື ງ ທ່ ເີ ກດີ ຂນຶູ້ ຢ່ ູໃນສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ , ພເິ ສດແມ່ ນຍອູ້ ນການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນຕາູ້ ນກບັ ຊນົ ຊນັູ້ ນາຍທນຶ . ປັດຊະຍາມາກ - ເລນນິ ໄດກູ້ າເນດີ ຂນຶູ້ , ກ່ ອນອ່ ນື ໝດົ ແມ່ ນຍອູ້ ນບນັ ດາການປ່ ຽນແປງທ່ ເີ ລກິ ເຊ່ ງິ ກ່ ຽວ ກບັ ເສດຖະກດິ , ການເມອື ງທ່ ເີ ກດີ ຂນຶູ້ ຢ່ ູໃນສງັ ທນຶ ນຍິ ມົ , ພເິ ສດແມ່ ນຍອນູ້ ການຕ່ ສູຂູ້ ອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ 9
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ຕາູ້ ນກບັ ຊນົ ຊນັູ້ ນາຍທນຶ . ໃນສະຕະວດັ ທີ 19 ເກດີ ມຂີ ະບວນການຕ່ ສູຕູ້ ່ າງໆເປັນຕນົູ້ ແມ່ ນຢ່ ູອງັ ກດິ ( ຂະບວນ ການຕ່ ສູຂູ້ ອງກາມະກອນມເີ ນອືູ້ ໃນທາງດາູ້ ນເສດຖະກດິ , ການເມອື ງຂະບວນການຂອງຊາກຕໃີ ນຊ່ ຸ ມປີ 30 – 40 ), ຢ່ ູປະເທດຝຣ່ ງັ (ຂະບວນການຕ່ ສູຂູ້ ອງກາມະກອນເມອື ງລີອງົ ປີ 1831 – 1834) ແລະ ປະເທດເຢຍບະ ມນັ (ຂະບວນການຕ່ ສູຂູ້ ອງກາມະກອນເມອື ງຊເີ ລຊປີ ີ 1844), ດ່ ງັ ນນັູ້ ທ່ ານ ກາກມາກ ແລະ ທ່ ານ ຟ. ອງັ ແກນ ຈ່ ງິ ໄດຄູ້ ນົູ້ ຄວູ້ າທດິ ສະດກີ ່ ອນໜາູ້ ນນັູ້ ໄດ່ ສງັ ເຂບບນັ ດາບດົ ຮຽນການຕ່ ສູຂູ້ ອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ. ຈາກນນັູ້ ຈງຶ ໄດ ປະດດິ ສາູ້ ງທດິ ສະດຂີ ອງຕນົ ກ່ ຽວກບັ ລດັ ທກິ ອມມູນດິ ວທິ ະຍາສາດ. ໃນນນັູ້ ປັດຊະຍາມາກ ເປັນພນືູ້ ຖານທດິ ສະດລີ ວມກໄດກູ້ າເນດີ ຂນຶູ້ ນນັູ້ ຄື ລດັ ທວິ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ສດັ ຈະວພິ າກ. ຂ. ເງ່ ອື ນໄຂທາງດາູ້ ນວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດ ຄວາມຮຽກຮອູ້ ງຕອູ້ ງການຂອງການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ມນສງັ ຄມົ ນນັູ້ ແມ່ ນເງ່ອື ນໄຂທ່ ຍີ ງັ ຕອູ້ ງການແຕ່ ຍງັ ບ່ ທນັ ພຽງພທ່ ຈີ ະເຮດັ ໃຫມູ້ ກີ ານກາເນດີ ເກດີ ຂນຶູ້ ຂອງທດິ ສະດວີ ທິ ະຍາສາດດ່ ງັ ນນັູ້ ຄ່ ຽງຄູກບັ ເງ່ອື ນໄຂເສດຖະກດິ - ການເມອື ງ, ສງັ ຄມົ ແລວູ້ ຍງັ ມລີ ະດບັ ການຂະຫຍາຍຕວົ ອນັ ແນ່ ນອນຂອງວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດຈງຶ ມກີ ານ ປະດດິ ສາູ້ ງທດິ ສະດວີ ທິ ະຍາສາດໄດ.ູ້ ໃນຕນົູ້ ສະຕະວັດທີ 19ບນັ ດາຂະແໜ່ ງວທິ ະຍາສາດໄດມູ້ ກີ ານຂະຫຍາຍຕວົ ສູງລະດບັ ສູງເຊ່ ງິ ໄດູ້ ລວບລວມເອາົ ຜນົ ສາເລດັ ທາງດາູ້ ນວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດເຊ່ ນັ : ການຄນົູ້ ພບົ ທດິ ສະດີກ່ ຽວກບັ ການປະກອບ ສາູ້ ງຈລຸ ງັ ຂອງຮ່ າງທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ຂອງ ທ່ ານ ສະໄລແດນ ແລະ ຊູອານ, ທດິ ສະດີຫກັ ເກນພະລງັ ງານແລະຫນັ ປ່ ຽນ ພະລງັ ງານຂອງ ທ່ ານ ໂລໂມໂນສບົ , ທດິ ສະດີວວິ ດັ ທະນາການຂອງທ່ ານດກັ ວນິ ກ່ ຽວກບັ ການຈະເລນີ ເຕີບໂຕ ຂອງສ່ ທິ ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ . ຜນົ ສາເລດັ ຂອງວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດທງັ ສາມຢ່ າງນໄີູ້ ດຕູ້ າູ້ ນລດັ ທຈິ ດິ ຕະນຍິ ມົ ແລະ ເມຕາ ຟີຊກິ (ກນົ ຈກັ ). ຄ. ເງ່ ອື ນໄຂທາງດາູ້ ນທດິ ສະດີ ປັດຊະຍາມາກ - ເລນນິ ກາເນດີ ຂນຶູ້ ໃນເງ່ນື ໄຂເສດຖະກດິ ສງັ ຄມົ ຂອງຕນົູ້ ສະຕະວດັ ທີ 19,ຈາກການ ສງັ ເຂບບນັ ດາຜນົ ສາເລດັ ໃໝ່ ຂອງວິທະຍາສາດໃນເວລານນັູ້ . ພອູ້ ມກນັ ນນັູ້ ກ່ ໄດມູ້ ກີ ານສບື ທອດຢ່ າງມກີ ານ ເລອື ກເຟັນູ້ ບນັ ດາມູນມລະດກົ ທາງດາູ້ ນທດິ ສະດຂີ ອງມວນມະນຸດທ່ ຜີ ່ ານມາ, ພເິ ສດແມ່ ນພນືູ້ ຖານແນວຄດິ ປັດ ຊະຍາກຣາສຊກິ ເຢຍລະມນັ ໃນສະຕະວດັ ທີ 19. ທ່ ານ ກາກມາກ ແລະ ທ່ ານ ຟ. ອງັ ແກນໄດສູ້ ບື ທອດຢ່ າງມກີ ານເລອື ກເຟັນູ້ ບນັ ດາແນວຄດິ ອນັ ປະເສດີ ຂອງນກັ ປັດຊະຍາກຣາສຊກິ ເຢຍລະມນັ 2 ທ່ ານເຊນັ : ໄດສູ້ ຍື ທອດເອາົ ແນວຄດິ “ສດັ ຈະວພິ າກ” ຂອງທ່ ານ ເຮ ແກນ ໂດຍເອາົ ແກນສານທ່ ສີ ອດຄອງ ແລະ ບນັ ດາແນວຄດິ ສດັ ຈະວພິ າກນນັູ້ ແລວູ້ ດດັ ສາູ້ ງບນົ ພນືູ້ ຖານວດັ ຖຸ ນຍິ ມົ ແລະ ປະຖມິູ້ ເປືອກຫຸມູ້ “ຈດິ ຕະນຍິ ມົ ” ຂອງປັດຊະຍາເຮແກນ ແລະ ໄດສູ້ ບື ທອດເອາົ “ລດັ ທວິ ດັ ຖຸ ນຍິ ມົ ” ຂອງທ່ ານ ເຟີແບກັ ປະຖມິູ້ “ຈດິ ຕະນຍິ ມົ ” ກ່ ຽວກບັ ດາູ້ ນສງັ ຄມົ ຂອງເພ່ ນິ ແລວູ້ ຈ່ ງຶ ສາູ້ ງເປັນ “ລດັ ທິ ວດັ ຖຸນຍິ ມົ ສດັ ຈະວພິ າກ ແລະ ປະຫວດັ ວພິ າກ”. 2.3.ການພດັ ທະນາປັດຊະຍາມາກ - ເລນນິ ການຮູເູ້ ສມີ ຂະຫຍາຍປັດຊະຍາມາກ - ເລນນິ ຢ່ າງບ່ ຢຸດຢັງູ້ ແມ່ ນຂອດສາຄນັ ໃນການໝນູ ໃຊທູ້ ດິ ສະດີ ດ່ ງັ ກ່ າວ ອນັ ນອີູ້ ນັ ໝາຍຄວາມວ່ າພວກເຮາົ ຕອູ້ ງກາູ້ ຫານນາເອາົ ຜນົ ສາເລດັ ດ ນາເອາົ ບດົ ຮຽນທ່ ຖີ ອດຖອນໄດໃູ້ ນ 10
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ການປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ການພດັ ທະນາປະເທດຊາດດ ນາເອາົ ສດັ ຈະທາເຂາົູ້ ເພ່ ມີ ເຕມີ ໃສ່ ຄ່ ງັ ສາງລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ . ບດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ແມ່ ນທດິ ສະດີປະຕວິ ດັ ແລະ ວທິ ະຍາສາດ, ຢຶດໝນັູ້ ລດັ ທມິ າກ-ເລນນິ ແມ່ ນ ຫກັ ການຂອງພກັ ເຮາົ , ຈ່ ງົ ຮກັ ພກັ ດຕີ ່ ລດັ ທມິ າກ-ເລນນິ ຕອູ້ ງກາແໜນູ້ ທາດແທກູ້ ານປະຕວິ ດັ , ວທິ ະຍາສາດ, ມະນຸດສະທາຂອງມນັ , ໝນູ ໃຊໃູ້ ຫຖູ້ ກື ຕອູ້ ງສອດຄ່ ອງກບັ ຈດຸ ພເິ ສດຂອງປະເທດຕນົ ແລະ ເດດັ ດຽວປົກປູ້ອງ ລດັ ທມິ າກ-ເລນນິ ດວູ້ ຍການນາເອນົ ບດົ ຮຽນຈາກການໝນູ ໃຊທູ້ ດິ ສະດີ ເຂາົູ້ ໃນພາລະກດິ ການປົດປ່ ອຍຊາດໃນ ໄລຍະຜ່ ານມາກຄບື ດົ ຮຽນແຫ່ ງການປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ການສາູ້ ງສາປະເທດຊາດໃນໄລຍະນທີູ້ ່ ເີ ຂາົູ້ ເພ່ ີມເຕມີ ໃນ ທດິ ສະດລີ ດັ ທມິ າກ-ເລນນິ , ພອູ້ ມນກີູ້ ່ ຕອູ້ ງຕາູ້ ນກບັ ການປະຕເິ ສດ, ບດິ ເບ່ ອື ນໃສ່ ຮາູ້ ຍປູ້າຍສລີ ດັ ທມິ າກ-ເລນນິ ຂອງອດິ ທກິ າລງັ ປລະປັກ. 2.4. ຈພຸ ເິ ສດຂອງປັດຊະຍາມາກ - ເລນນິ ຈດຸ ພເິ ສດພນືູ້ ຖານຂອງປັດຊະຍາມາກ - ເລນນິ ແມ່ ນມນັ ຕດິ ພນັ ກບັ ການເຄ່ ອື ນໄຫວປະຕວິ ດັ ,ເຄ່ ອື ນ ໄຫວຕວົ ຈງິ ຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ແລະ ມະຫາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານ, ມນັ ແມ່ ນອາວຸດທ່ ແີ ຫມຄມົ ຂອງຊນົ ຊນັູ້ ນໃີູ້ ນການຕ່ ສູ ູ້ ເພ່ ອື ປັດປອຍຕນົ ເອງ ແລະ ຊາວຜູອູ້ ອກແຮງງານອອກຈາກການກດົ ຂ່ ຂີ ູດຮດີ . ກາລງັ ແຮງປະດດິ ສາູ້ ງຂອງປັດຊະຍາມາກ-ເລນນິ ແມ່ ນຢ່ ູບ່ ອນວ່ າມນັ ມວີ ທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ , ປະຫວດັ ວພິ າກນຍິ ມົ ອນັ ຊ່ ວຍໃຫຄູ້ ນົ ເຮາົ ແກໄູ້ ຂບນັ ຫາໃນສາຍພວົ ພນັ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ , ເບ່ ງິ ບນັ ຫາໃຫູ້ ລະອຽດ ແລະ ແທດເໝາະຕວົ ຈງິ . ໃນພດຶ ຕກິ າການກາເນີດປັດຊະຍາມາກ-ເລນນິ ໄດພູ້ ວົ ພນັ ຕດິ ແໜນູ້ ກບັ ຂະ ບວນການຕ່ ສູຂູ້ ອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ແລະ ມະຫາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານໃນທຸກຂງົ ເຂດ. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ປັດຊະຍາມາກ - ເລນນິ ຈ່ ງຶ ມ່ ນສະຫຸບສງັ ລວມໃນລະດບັ ສູງກ່ ຽວກບັ ບດົ ຮຽນພດຶ ຕກິ າແຫ່ ງການຕ່ ສູຂູ້ ອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ແລະ ຊາວຜູອູ້ ອກແຮງງານ ແລະ ບນັ ດາຜນົ ສາເລດັ ຂອງຂະແໜງການວທິ ະຍາສາດຕ່ າງໆເປັນທດິ ສະດີ, ຍອູ້ ນ ແນວນນັູ້ ສງັ ຄມົ ຈ່ ງຶ ມກີ ານຂະຫຍາຍຕວົ ຢ່ າງບ່ ຢຸດຢັງູ້ . ກດິ ຈະກາ2 ຄນົູ້ ຄວູ້ າກ່ ຽວກລັ ຜນົ ງານ ແລະ ການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງ ທ່ ານ ກາກມາກ, ທ່ ານ ຟ.ອງັ ແກນ ແລະ ວ.ອ ເລນນິ ຄາຖາມ 1. ຄວາມສາຄນັ ໃນການສກຶ ສາ ວຊິ າ ປັດຊະຍາມຄີ ແື ນວໃດ? 2. ເງ່ອື ນໄຂການກາເນດີ ຂອງປັດຊະຍາ ມາກ-ເລນນິ ມຫີ ຍວັ ແດ່ ? ອະທບິ າຍແຕ່ ລະເງ່ອື ນໄຂ? 3. ການພດັ ທະນາປັດຊະຍາມາກເລນນິ ແມ່ ນແນວໃດ? 4. ຈດຸ ພເິ ສດຂອງປັດຊະຍາມາກ-ເລນນິ ມຫີ ຍງັ ແດ່ ? ຄາຖາມ(ວຽກບາູ້ ນ) 1. ປັດຊະຍາແມ່ ນຫຍງັ ? 2. ຕນົູ້ ກາເນດີ ຂອງປັດຊະຍາມາຈາກປັດໄຈໃດແດ່ ?(ອະທບິ າຍແຕ່ ລະປັດໄຈ) 3. ຈ່ ງົ ອະທບິ າຍສອງວທິ ຮີ ບັ ຮູທູ້ ່ ຂີ ດັ ແຍ່ ງ ແລະ ປລະປັກກນັ ໃນປັດຊະຍາ? 4. ເງ່ອື ນໄຂການກາເນດີ ຂອງປັດຊະຍາມາກຊດິ ມຄີ ແື ນວໃດ?ອະທບິ າຍແຕ່ ລະເງ່ອື ນໄຂ? 11
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ບດົ ທີ 2 ຄວາມຮູເູ້ ບອືູ້ ງຕນົູ້ ກ່ ຽວກບັ ລດັ ທວິ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ສດັ ຈະວພິ າກ 1.ວດັ ຖຸ ແລະ ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງວດັ ຖຸ 1.1.ວດັ ຖຸ ທ່ ານ ເລນນິ ໄດໃູ້ ຫນູ້ ຍິ າມວ່ າ: “ວດັ ຖຸແມ່ ນມາດຕາເກນໜ່ ງຶ ຂອງປັດຊະຍາທ່ ໃີ ຊເູ້ ພ່ ອື ຊບີູ້ ອກບນັ ດາສ່ ງິ ທ່ ຄີ ງົ ຕວົ ພາວະວໄິ ສສ່ ງິ ຄນົ ເຮາົ ສາມາດຮບັ ຮູໄູ້ ດໂູ້ ດຍຜ່ ານການສາພດັ ອນິ ຊີຂອງຄນົ ເຮາົ ຈດົ ກ່ າຍຖ່ າຍທອດແລະ ສ່ ອງແສງຄນື , ສ່ ງິ ເຫ່ າົ ນນັູ້ ມນັ ຄງົ ຕວົ ຢ່ າງພາວະວໄິ ສແລະເອກະລາດບ່ ຂນຶູ້ ກບັ ຈດິ ໃຈຂອງຄນົ ເຮາົ ”. ຄານຍິ າມນມີູ້ ຄີ ວາມໝາຍອນັ ໃຫຍ່ ຫວງ ແລະ ມວີ ທິ ະຍາສາດທ່ ສີ ຸດ ເຊ່ ງິ ຊີບູ້ ອກໃຫພູ້ ວກເຮາົ ເຫນັ ວ່ າ ໂລກຢ່ ູອອູ້ ມຂາູ້ ງພວກເຮາົ ມຫີ າຍຮູບຫາຍສີ ເຊ່ ງິ ມະນຸດເຮາົ ບ່ ສາມສາດພນັ ລະນາໄດຢູ້ ່ າງຄບົ ຖວູ້ ນໃນຍາມໜ່ ງຶ ຍາມດຽວ. ພວກມນັ ຄງົ ຕວົ ຢ່ ູໃນພາວະທ່ ແີ ຕກຕ່ າງກນັ , ມບີ າງອນັ ຄງົ ຕວົ ຢ່ ູໃນພາວະທ່ ເີ ປັນທາດແຫວ, ເປັນທາດ ແຂງ, ເປັນທາດອາຍ, ມບີ າງອນັ ນອູ້ ຍທ່ ສີ ຸດ ແລະ ບາງອນັ ໃຫຍ່ ທ່ ສີ ຸດ ມບີ າງອນັ ມຊີ ີວດິ ແລະ ມບີ າງອນັ ບ່ ມີ ຊວີ ດິ ແຕ່ ທງັ ໝດົ ນນັູ້ ລວູ້ ນແຕ່ ເປັນວດັ ຖຸ. ຄານິຍາມດ່ ັງກ່ າວເປັນການຕາູ້ ນທຸກທດັ ສະນະທ່ ີຝືນວິທະຍາສາດ, ເປັນການປຸ ກລະດົມບັນດາ ນກັ ວທິ ະຍາສາດໃຫເູ້ ຂາົູ້ ສ່ ູເລກິ ໃນການຄນົູ້ ຄວູ້ າໂລກວດັ ຖຸ, ຊອກໃຫເູ້ ຫນັ ບນັ ດາລດັ ສະນະ ແລະ ໂຄງປະກອບ ອນັ ແທຈູ້ ງິ ໃຫນູ້ ບັ ມນືູ້ ບັ ຂນຶູ້ ເລອືູ້ ຍໆ. ສະຫຸບແລວູ້ ວດັ ຖຸແມ່ ນຄວາມເປັນຈງິ ພາວະວໄິ ສ, ຄງົ ຕວົ ຢ່ າງເອກະລາດຕ່ ສະຕິ ແລະ ສ່ ອງແສງເຂາົູ້ ສະຕຂິ ອງຄນົ ເຮາົ . 1.2. ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງວດັ ຖຸ ກ. ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ລດັ ທຈິ ດິ ຕະນຍິ ມົ ເວາົູ້ ວ່ າ ມສີ ະຕິ (ຈດິ ໃຈ) ເຄ່ ອື ນເໜງັ . ສ່ ວນລດັ ທວິ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ກນົ ຈກັ ຖ່ ວື ່ າສ່ ງິ ວດັ ຖຸບ່ ມກີ ານເຄ່ ອື ນເໜງັ ປ່ ຽນແປງ, ຖາູ້ ມກີ ານປ່ ຽນແປງບ່ ພຽງແຕ່ ຫນັ ປ່ ຽນດາູ້ ນທ່ ຕີ ງັູ້ ກະທດັ ຮດັ ແລະ ວ່ າຍດາຍເທ່ າົ ນນັູ້ ສ່ ວນທາດແທຍູ້ ງັ ຮກັ ສາໄວຄເື ກ່ າົ , ທດັ ສະນະເຫ່ າົ ນບີູ້ ່ ຖກື ຕອູ້ ງສອດຄ່ ອງຕາມຄວາມເປັນຈງິ . ລດັ ທວິ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ຢັງູ້ ຢືນວ່ າ ທຸກສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການລວູ້ ນແຕ່ ໃນຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການເຄ່ ອື ນ ເໜງັ ຫນັ ປ່ ຽນຢ່ າງບ່ ຢຸດຢັງູ້ . ທ່ ານ ອງັ ແກນຢັງູ້ ຢືນວ່ າ ການເຄ່ ືອນເໜງັ ແມ່ ນແບບວທິ ກີ ານຄງົ ຕວົ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ, ແມ່ ນລກັ ສະນະ ປະຈາຕວົ ມາແຕ່ ເດມີ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ, ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແມ່ ນລວມທງັ ໝດົ ຂອງຂະບວນການປ່ ຽນແປງ ແລະ ທຸກ ວວິ ດັ ທ່ ສີ ະແດງໃນຈກັ ກະວານ ນບັ ທງັ ການປ່ ຽນແປງທາງດາູ້ ນທ່ ຕີ ງັູ້ ແບບງ່າຍດາຍຈນັ ເຖງິ ການປ່ ຽນແປງທທາງ ດາູ້ ນຈນິ ຕະນາການ. ບນັ ດາຜນົ ສາເລດັ ຂອງວທິ ະຍາສາດ ແລະ ພດຶ ຕກິ າແຫ່ ງຊວີ ດິ ໄດພູ້ ສິ ູດໃຫເູ້ ຫນັ ວ່ າ: ບ່ ອາດມວີ ດັ ຖຸໃດໆ ທ່ ປີ າສະຈາກຈາກການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ບ່ ມກີ ານເຄ່ ອື ນເໜງັ ໃດໆທ່ ຈີ ະບ່ ແມ່ ນການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງວດັ ຖຸ, ວດັ ຖຸ ມກີ ານຄງົ ຕວົ ຢ່ ູໃນກການເຄ່ ອື ນເໜງັ ເທ່ າົ ນນັູ້ . 12
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ສະນນັູ້ , ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແມ່ ນວທິ ກີ ານຄງົ ຕວົ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸແມ່ ນລກັ ສະນະປະຈາຕວົ ທ່ ບີ ່ ອາດຕດັ ແຍກ ອອກຈາກວດັ ຖຸ, ທ່ ານ ອງັ ແກນຂຽນວ່ າ “ບ່ ມວີ ດັ ຖຸໃດບ່ ມກີ ານເຄ່ ອື ນເໜງັ ກຄບື ່ ມກີ ານເຄ່ ອື ນໜງັ ໃດໆຈະບ່ ແມ່ ນການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງວດັ ຖຸ”. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງວດັ ຖຸເປັນລກັ ສະນະປະຈາຕວົ ທ່ ມີ ຢີ ່ ູຕະຫອດການ(ອະມະຕະ)ບ່ ມໃີ ດປະ ດດິ ສາູ້ ງ ແລະ ບ່ ມໃີ ຜດບັ ສູນມນັ ໃດ ຍອູ້ ນວ່ າກະໂຕສ່ ງິ ວດັ ຖຸນນັູ້ ບ່ ມໃີ ຜສາູ້ ງຂນຶູ້ , ມນັ ພຽງແຕ່ ຮູບການນໄີູ້ ປສ່ ູຮູບ ການອ່ ນື ແລະ ປ່ ຽນຮູບການເຄ່ ອື ນເໜງັ ນີູ້ ດວູ້ ຍຮູບການເຄ່ ອື ນເໜງັ ອ່ ນື ເທ່ າົ ນນັູ້ . ຂ. ບນັ ດາຮູບແບບການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງວດັ ຖຸ ຢ່ ູໃນໂລກພາວະວໄິ ສມຫີ າຍຮູບການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງວດັ ຖຸທ່ ແີ ຕກຕ່ າງກນັ ແຕ່ ໃນນນັູ້ ທ່ ານ ອງັ ແກນ ໄດສູ້ ງັ ລວມແລວູ້ ແມ່ ນມີ 5 ຮູບແບບທ່ ເີ ປັນພນືູ້ ຖານຄ:ື - ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແບບກນົ ຈກັ ( ການຍາູ້ ຍທ່ ຕີ ງັູ້ ຂອງວດັ ຖຸ) - ການເຄ່ ອື ນແບບຟີຊກິ ( ການເຄ່ ອື ນທຂີ ອງຄວາມຮອູ້ ນ, ໄຟຟູ້ າ) - ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແບບເຄມີ ( ການສງັ ເຄາະ ແລະ ການປສມົ ທາດ) - ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແບບຊີວະ ( ການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງສ່ ິງທ່ ມີ ຊີ ີວດິ ແລະ ການຈະເລີນເຕບີ ໂຕຂອງ ຮ່ າງກາຍ) - ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແບບສງັ ຄມົ ( ຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການພດັ ທະນາສງັ ຄມົ ແລະ ການປ່ ຽນແທ່ ນຮູບຖານ ເສດຖະກດິ ສງັ ຄມົ ). ບນັ ດາຮູບການເຄ່ ນື ເໜງັ ນນັູ້ ມນັ ຄງົ ຕວົ ຢ່ ູໃນການພວົ ພນັ ນາກນັ , ບ່ ຕດັ ແຍກອອກຈາກກນັ ໄດ,ູ້ ຮູບການ ເຄ່ ນື ເໜງັ ນໄີູ້ ດຮູ້ ບັ ການປະຕບິ ດັ ຍອູ້ ນມກີ ານກະທບົ ຂອງຮູບການເຄ່ ອື ນເໜງັ ອ່ ນື ໆ, ແຕ່ ຮູບການເຄ່ ອື ນເໜງັ ນີູ້ ສາມາດໄປສ່ ູຮູບການເຄ່ ອື ນເໜງັ ອ່ ນື ຢ່ ູໃນເວ່ ອື ນໄຂອນັ ແນ່ ນອນຂອງມນັ , ແຕ່ ຮູບການເຄ່ ອື ນເໜງັ ລວູ້ ນແຕ່ ມີ ຄວາມແຕກຕ່ າວກນັ ທາງດາູ້ ນທາດແທຂູ້ ອງມນັ , ເຖງີ ວ່ າແຕ່ ລະສ່ ງິ ວດັ ຖຸຈະມຮີ ູບການເຄ່ ອື ນເໜງັ ທ່ ແີ ຕກຕ່ າງກນັ ຢ່ ູໃນກະໂຕມນັ ເອງກຕາມແຕ່ ໃນນນັູ້ ມຮີ ູບການເຄ່ ອື ນເໜງັ ໜ່ ງຶ ທ່ ເີ ປັນພນືູ້ ຖານອນັ ທ່ ເີ ປັນສນັ ຍາລກັ ພເິ ສດຂອງ ມນັ . ຕວົ ຢ່ າງ: ຢ່ ູໃນສງັ ຄມົ ມກີ ານເຄ່ ອື ນເໜງັ ກນົ ລະສາດ, ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ເຄມ,ີ ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຊີວະສາດ ແລະ ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ສງັ ຄມົ ໃນຮູບການເຄ່ ອື ນເໜງັ ສງັ ຄມົ ເປັນພນືູ້ ຖານ ແລະ ເປັນສນັ ຍາລກັ . ບນັ ດານກັ ວດັ ຖຸນຍິ ມົ ໃນສະຕະວດັ ທີ 17-18 ເຂ!ົູ້ ໃນວ່ າທຸກໆຮູບການເຄ່ ອື ນເໜງັ ກ່ ລວູ້ ນແຕ່ ແມ່ ນຮູ ບ ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ກນົ ລະສາດ (ກນົ ຈກັ ), ດວູ້ ຍເຫດນນັູ້ ເຂາົ ເຈາົູ້ ຈ່ ງຶ ເວາົູ້ ວ່ າຄນົ ແລະ ສດັ ລວູ້ ນແຕ່ ມກີ ານເຄ່ ອື ນເໜງັ ແບບກນົ ຈກັ . ມາເຖງິ ສະຕະວດັ ທີ 19 ຜູທູ້ ່ ເີ ດນີ ຕາມທດິ ສະດີ ດາກວນິ ກ່ ເຈາົູ້ ໃຈວ່ າ ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງສງັ ຄມົ ກ່ ແມ່ ນການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຊວີ ະສາດນນັູ້ ເອງ, ເມ່ ອື ເປັນແນວນນັູ້ ຈ່ ງຶ ຖວື ່ າຄນົ ແລະ ສດັ ລວູ້ ນແຕ່ ຢ່ ູໃນການກະທບົ ຂອງ ກດົ ເກນຊວີ ະສາດ, ມກີ ານຕ່ ສູໃູ້ ຫມູ້ ກີ ານກາເນດີ ດ ຄງົ ຕວົ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ໝາຍຄວາມວ່ າໃຜມກີ າລງັ ແຮງ ແມ່ ນເອາົ ຊະນະ ແລະ ຄງົ ຕວົ ຢ່ ໄູ ດ,ູ້ ສ່ ວນໃຜອ່ ອນເພຍ ກ່ ຈະຖກື ດບັ ສູນຢ່ າງແນ່ ນອນທດິ ສະດວີ ວິ ດັ ທະນາການ 13
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ກາູ້ ວໜາູ້ ຂອງດາກວນິ ແມ່ ນວທິ ະຍາສາດແທ,ູ້ ແຕ່ ທດິ ສະດດີ າກວນິ ທາງດາູ້ ນສງັ ຄມົ ແມ່ ນຜດິ ພາດ, ແມ່ ນການ ເສກສນັ ປັນູ້ ແຕ່ ງ ເພ່ ອື ຮບັ ໃຊໃູ້ ຫແູ້ ກ່ ນະໂຍບາຍຄອບຄອງ ແລະ ກ່ ສງົ ຄາມຮຸ ກຮານຊນົ ຊນັູ້ ຂູດຮດີ ນນັູ້ . ຄ. ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ການຢຸດນງິູ້ ທດິ ສະດີວດັ ຖຸນຍິ ມົ ສດັ ຈະວພິ າກຢັ້ງູ ຢືນວ່ າທຸກໆສ່ ງິ ວດັ ຖຸແລະປະກດົ ການລວູ້ ນແຕ່ ມກີ ານເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະການປ່ ຽນແປງ, ຫນັ ປ່ ຽນ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ຢ່ າງບ່ ຢຸດຢັູ້ງ. ແຕ່ ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງບນັ ດາສ່ ງິ ວດັ ຖຸແລະ ປະກດົ ການລວູ້ ນແຕ່ ບນັ ຈກຸ ານຢຸດນງິູ້ ແບບສາພດັ , ຖາູ້ ບ່ ມກີ ານຢຸກນງິ ເດດັ ຂາດຈະບ່ ມວີ ດັ ຖຸໄດຄູ້ ງົ ຕວົ ຢ່ ູຢໄດ.ູ້ ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແມ່ ນສາບູນ ( ຕະຫອດການ ) ແລະ ການຢຸດນງິູ້ ແມ່ ນສາພດັ (ຊ່ ວົ ຄາວຫທື ຽບຖານ). ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແມ່ ນສາບູນຍອູ້ ນວ່ າການເຄ່ ນື ເໜງັ ມນັ ຕດິ ພນັ ກບັ ວດັ ຖຸແລະບ່ ມວີ ດັ ຖຸໃດທ່ ບີ ່ ມກີ ານ ເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ບ່ ມກີ ານເຄ່ ອື ນເໜງັ ໃດທ່ ປີ ະສະຈາກວດັ ຖຸ, ວດັ ຖຸມແີ ຕ່ ຄງົ ຕວົ ຢ່ ູໃນວດັ ຖຸ. ການຢຸດນງິູ້ ແມ່ ນສາພດັ ຍອູ້ ນວ່ າປະກດົ ການຢຸດນງິູ້ ພຽງແຕ່ ປະກດົ ຕວົ ຂນຶູ້ ຢ່ ູໃນການພວົ ພນັ ອນັ ແນ່ ນອນ ໃດໜ່ ງຶ ເທ່ າົ ນນັູ້ . ບ່ ແມ່ ນປະກດົ ຂນຶູ້ ໃນທຸກການພວົ ພນັ ໃນເວລາອນັ ດຽວກນັ . ຕວົ ຢ່ າງ: ກາປັນລາໜ່ ງຶ ຈອດຢ່ ູແຄມທ່ ານເຮ່ ອື ເຮາົ ວ່ າ ກາປັນຢ່ ູໃນພາວະຢຸດນງິູ້ ເມ່ ອື ທຽບກໄປັນນນັູ້ ໃສ່ ທ່ າເຮ່ ອື ແຕ່ ຖາູ້ ທຽບກາປັນນນັູ້ ໃສ່ ດວງຕາເວນັ , ດາວພະເຄາະອ່ ນື ໆມນັ ພວມຢ່ ູໃນພາວະຢຸດນງິູ້ ທາງດາູ້ ນກນົ ລະສາດເທ່ າົ ນນັູ້ , ແຕ່ ໃນເວລາດຽງກນັ ນນັູ້ ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ທາງດາູ້ ນຟີຊກິ ສາດ, ເຄມສີ າດພວມສະແດງຢ່ ູໃນກະໂຕມນັ ເອງ. ທດິ ສະດວີ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ສດັ ຈະວພິ າກໄດປູ້ ະຕເິ ສດທດັ ສະນະຂອງທດິ ສະດວີ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ກນົ ຈກັ ທ່ ວີ ່ າ: ທຸກ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸປະກດົ ການລວູ້ ນແຕ່ ຢ່ ູໃນພາວະຢຸດນງິູ້ ດ ບ່ ມກີ ານເຄ່ ອື ນເໜງັ , ການຂະຫຍາຍຕວົ ແລະ ການຜນັ ປ່ ຽນ ແຕ່ ປະການໃດ. ງ. ວດັ ຖຸເຄ່ ອື ນເໜງັ ໃນກາລະ ແລະ ເທສະ ທດິ ສະດວີ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ສດັ ຈະວພິ າກຢັງູ້ ຢືນວ່ າວດັ ຖຸເຄ່ ອື ນເໜງັ ໃນກາລະ ແລະ ເທສະ. ເທສະແມ່ ນຄວາມສານກຶ ຂອງປັດຊະຍາທ່ ໃີ ຊເູ້ ພ່ ອື ຊບີູ້ ອກເຖງີ ຄຸນລກັ ສະນະປະຈາຕວົ ທ່ ແີ ຜ່ ຫາຍຂອງບນັ ດາສ່ ງິ ວດັ ຖຸທ່ ມີ ຂີ ະໜາດ, ຂອບເຂດ (ໃຫຍ່ , ນອູ້ ຍ, ຍາວ, ສນັູ້ , ຕ່ າ, ສູງ) ມທີ ່ ຕີ ງັູ້ ແລະ ບລມິ າດອນັ ແນ່ ນອນ. ກາລະແມ່ ນຄວາມສານກຶ ຂອງປັດຊະຍາທ່ ໃີ ຊເູ້ ພ່ ອື ຊີບູ້ ອກເຖີງຄຸນລກັ ສະນະປະຈາຕວົ ທ່ ແີ ຜ່ ຫາຍຂອງສ່ ວິ ດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ, ຂະບວນວວິ ດັ ທ່ ຜີ ນັ ແປໄວ ຫື ຊາູ້ ສບື ຕ່ ໄປຕາມລາດບັ ອນັ ແນ່ ນອນໂດຍຜ່ ານບນັ ດາໄລຍະ ບນັ ດາສະໄໝແຫ່ ງການຂະຫຍາຍຕວົ . ບ່ ວ່ າສ່ ງິ ວດັ ຖຸຫປື ະກດົ ການໃດໆກລວູ້ ນແຕ່ ຄງົ ຕວົ ແລະເຄ່ ອື ນເໜງັ ໃນກາລະ ແລະ ເທສະ ແລະ ແມ່ ນ ລກັ ສະນະປະຈາຕວົ ພາວະວໄິ ສຢ່ ູພາຍໃນຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ, ເມ່ ອື ເວາົູ້ ເຖງີ ວດັ ຖຸເຄ່ ອື ນເໜງັ ແມ່ ນເວາົູ້ ເຖງິ ການເຄ່ ອື ນ ເໜງັ ຢ່ ູໃນກາລະ ແລະ ເທສະອນັ ແນ່ ນອນ, ບ່ ມວີ ດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການທ່ ຈີ ະເຄ່ ອື ນເໜງັ ຢ່ ູນອກກາລະແລະ ເທສະ. ກາລະ ແລະ ເທສະແມ່ ນມກີ ານພວົ ພນັ ກນັ ຢ່ າງສະໜດິ ເເໜນູ້ ແລະ ມລີ ກັ ສະນະພາວະວໄິ ສຄື ກບັ ວດັ ຖຸດ ກາລະ ແລະ ເທສະມແີ ມ່ ນລກັ ສະນະປະຈາຕວົ ສອງຢ່ າງທ່ ແີ ຕກຕ່ າງກນັ ແລະ ບ່ ຕດັ ແຍກອອກຈາກ ວດັ ຖຸ ເທສະມຂີ ະໜາດຄື ລວງຍາວດ ລວງກວາູ້ ງດ ລວງສູງ ສ່ ວນກາລະ ແມ່ ນເວາົູ້ ເຖງິ ອາດດີ , ປັດຈບຸ ນັ ແລະ 14
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ອະນາຄດົ . ກາລະ ແມ່ ນລກັ ສະນະຕະຫອດການ ແລະ ເທສະ ແມ່ ນລກັ ສະນະບ່ ມຂີ ອບເຂດທງັ ສອງລວູ້ ນແຕ່ ຕດິ ພນັ ກບັ ວດັ ຖຸ ແລະ ແມ່ ນທາດແທຂູ້ ອງວດັ ຖຸນນັູ້ ເອງເປັນປັດໄຈຕດັ ສນິ . 2. ຕນົູ້ ກາເນດີ ແລະ ທາດແທຂູ້ ອງສະຕິ 2.1. ສະຕິ ສະຕແິ ມ່ ນຫຍັງ, ມຕີ ນົູ້ ກາເນີດມາຈາກໃສ່ , ທາດແທຂູ້ ອງສະຕແິ ມ່ ນແນວໃດ, ມນັ ມຄີ ຸນປະໂຫຍດ ແນວໃດ, ແລະ ບນັ ຫາອ່ ນື ໆນນັູ້ ແມ່ ນບນັ ຫາທ່ ຕີ ງັູ້ ຂນຶູ້ ທ່ ມີ ຄີ ວາມສບັ ສນົ ທ່ ສີ ຸດ ແລະ ແມ່ ນເນອືູ້ ໃນທ່ ມີ ກີ ານ ໂຕຖຽູ້ ງກນັ ແລະ ພກັ ຝ່ າຍປັດຊະຍາຕ່ າງໆ ໂດຍສະເພາະແມ່ ນລະຫວ່ າງລດັ ທວິ ດັ ຖຸນມິ ກບັ ລດັ ທຈິ ດິ ຕະນຍິ ມົ ໃນປະຫວດັ ສາດແຫ່ ງຄວາມຮບັ ຮູຂູ້ ອງມະນຸດ. ສະຕແິ ມ່ ນລກັ ສະນະພເິ ສດຂອງຮູບຊງົ ໜ່ ງຶ ທ່ ມີ ກີ ານຈດັ ຕງັູ້ ສູງນນັູ້ ແມ່ ນມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ . ຕາມການຄານວນຂອງວທິ ະຍາສາດທນັ ສະໄໝໃຫຮູ້ ູ ວູ້ ່ າໜ່ ວຍໂລກຄງົ ຕວົ ຢ່ ູໃນຖານະເປັນດວງດາວ ນບັ ເປັນເວລາລະຫວ່ າງ 4-6 ພນັ ລາູ້ ນປີດ ຊວີ ເິ ທ່ ງິ ໜ່ ວຍໂລກໄດກູ້ າເນີດຂນຶູ້ ມາ 1,5 ພນັ ລາູ້ ນປີກວ່ າ ແລະ ຄນົ ເລ່ ມີ ຕນົູ້ ແຍກອອກຈາກສດັ ນນັູ້ ພຽງແຕ່ ລະຫວ່ າງ 2-3 ລາູ້ ນປີກ່ ອນໜາູ້ ນເີູ້ ທ່ າົ ນນັູ້ . ສະຕແິ ມ່ ນລັກສະນະປະຈາຕວົ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແຕ່ ບ່ ແມ່ ນທງັ ໝດົ ທຸກໆວດັ ຖຸ, ມນັ ພຽງແຕ່ ແມ່ ນ ລກັ ສະນະປະຈາສະເພາະຂອງວດັ ຖຸໜ່ ງຶ ທ່ ມີ ກີ ານຈດັ ຕງັູ້ ສູງນນັູ້ ແມ່ ນມນັ ສະມອງຂອງຄນົ ເຮາົ . ມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ ແມ່ ນລະບບົ ປະສາດພເິ ສດທ່ ມີ ຢີ ່ ູ 15 ຕຈືູ້ ລຸ ງັ , ບນັ ດາຈລຸ ງັ ດງັ ກ່ າວມກີ ານ ພວົ ພນັ ກນັ ຢ່ າງສະໜດິ ແໜນູ້ ແລະ ພວົ ພນັ ກນັ ກບັ ການສາພດັ ອນິ ຊີກາຍເປັນລະບບົ ການພວົ ພນັ ຮບັ ແລະ ສ່ ງົ ບນັ ຊາການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງຮ່ າງກບັ ໂລກພາຍນອກໂດຍຜ່ ານການສະທອນູ້ ທ່ ມີ ເີ ງ່ອື ນໄຂ ແລະ ການສະທອູ້ ນທ່ ບີ ່ ມເີ ງ່ອື ນໄຂ. 2.2. ຕນົູ້ ກາເນດີ ຂອງສະຕິ ການສ່ ອງແສງຂອງຄົນເຮົາມີຮູ ບການສ່ ອງແສງສງັ ຄົມມນັ ຕິດພັນຢ່ າງແໜນູ້ ແຟູ້ນກບັ ການເຄ່ ອື ນ ໄຫວຕວົ ຈງິ ຂອງຄນົ ເຮາົ ໃນການດດັ ສາູ້ ງຄວາມເປັນຈງິ ພາວະວໄິ ສ, ການສ່ ອງແສງສງັ ຄມົ ເກດີ ຂນຶູ້ ມາເລ່ ມີ ແຕ່ ການ ກາເນດີ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນຸດ. ໃນນນັູ້ ປັດໄຈທາງດາູ້ ນຊວີ ະສາດພຽງແຕ່ ສາູ້ ງເງ່ອື ນໄຂໃຫສູ້ ະຕກິ າເນດີ ຂນຶູ້ ແລະ ກະ ໂຕຈດິ ສານກຶ ຂນຶູ້ ມາພຽງແຕ່ ຢ່ ູໃນສງັ ຄມົ ໃນຈານວນປະຖມົ ປັດໄຈທາງດາູ້ ນສງັ ຄມົ ທ່ ພີ າໃຫເູ້ ກດີ ສະຕນິ ນັູ້ ແມ່ ນ ການອອກແຮງງານ ແລະ ພາສາຄາເວາົູ້ . ສະນນັູ້ , ຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການກາເນດີ ຂອງສະຕບິ ່ ແມ່ ນຂະບວນວວິ ດັ ຮບັ ເອາົ ແບບຕກົ ທ່ າຮບັ ແຕ່ ດາູ້ ນ ດຽວ, ແຕ່ ໂດຍການອາໄສການອອກແຮງງານຂອງຄນົ ເຮາົ ໄດກູ້ ະທບົ ໃສ່ ບນັ ດາເປົາູ້ ໝາຍຄວາມເປັນຈງິ ພາວະວໄິ ສ, ພາໃຫພູ້ ວກມນັ ເຜຍີ ໃຫເູ້ ຫນັ ບນັ ດາລດັ ສະນະພເິ ສດ, ບນັ ດາໂຄງປະກອບ,ບນັ ດາກດົ ເກນການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງ ມນັ ອອກມາ ແລະ ບນັ ດາກດົ ເກນການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງວດັ ຖຸ ແລະ ລດັ ສະນະພເິ ສດດ່ ງັ ກ່ າວນນັູ້ ໄດກູ້ ະທບົ ຄນື ໃສ່ ມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ ໃຫຄູ້ ນົ ເຮາົ ຮບັ ຮູ ູ້ ແລະ ມສີ ະຕ.ິ ທ່ ານ ອງັ ແກນ ຂຽນວ່ າ “ກ່ ອນອນື ໝດົ ແມ່ ນການອອກແຮງງານ, ຫງັ ຈາກການອອກແຮງງານ ແລະ ໄປ ພອູ້ ມກບັ ການອອກແຮງງານແມ່ ນພາສາຄາເວາົູ້ , ນນັູ້ ແມ່ ນປັດໄຈຕນັູ້ ຕສອງຢ່ າງທ່ ສີ ່ ງົ ຜນົ ສະທອູ້ ນເຂາົູ້ ໃນມນັ ສະ 15
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ໝອງຂອງທະນຄິ ນົ ເຮດັ ໃຫມູ້ ນັ ສະໝອງຂອງທະນຄິ ນົ ຄ່ ອຍໆຫນັ ປ່ ຽນມາເປັນສະຕຂິ ອງຄນົ ເຮາົ ”. ສະນນັູ້ , ໂລກ ພາວະວໄິ ສ (ໂລກທາມະຊາດ, ສງັ ຄມົ ) ແມ່ ນຕນົູ້ ກາເນີດຂອງສະຕ,ິ ມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ ແມ່ ນວດັ ຖຸ ທ່ ີ ຜະລດິ ສະຕອິ ອກມາ, ບນັ ດາອນິ ຊແີ ມ່ ນຂວົ ຕລະຫວ່ າງມນັ ສະໝອງກບັ ໂລກພາວະວໄິ ສ, ໃນຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງ ການກາເນດີ ສະຕ,ິ ການທ່ ເີ ຂາົູ້ ຮ່ ວມມນັ ສະແດງເຖງິ ທາດແທ,ູ້ ການສ່ ອງແສງທ່ ຕີ ງັູ້ ໜາູ້ ປະດສິ າູ້ ງສະຕແິ ຕ່ ຖາູ້ ເຮາົ ປະປັດໄຈໄດໜູ້ ່ ງຶ ກ່ ຈະບ່ ຊອກເຫນັ ຕນົູ້ ກາເນດີ ແລະ ທາດແທຂູ້ ອງສະຕ.ິ ລວມຄວາມວ່ າ ສະຕແິ ມ່ ນຜະລດິ ຕະພນັ ຂອງການຂະຫຍາຍຕວົ ທາງດາູ້ ນຊີວະສາດ ແລະ ທາງ ປະຫວດັ ສາດ - ສງັ ຄມົ ອນັ ຍາວນານ, ແມ່ ນລກັ ສະນະສະເພາະລະດບັ ສູງຂອງມນັ ສະໝອງຄນົ ເຮາົ , ແມ່ ນການ ສ່ ອງແສງລບົ ໄປລບົ ມາຫາຍເທ່ ອື ຂອງໂລກພາວະວໄິ ສ, ແມ່ ນເຄ່ ອື ງບນັ ຊາການການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງຄນົ ເຮາົ . ສະຕ(ິ ຈນິ ຕະນາການ) ແລະ ພາສາມກີ ານພວົ ພນັ ກນັ ຢ່ າງສະໜດິ ແໜນູ້ , ພາສາເກດີ ຂນຶູ້ ມາແມ່ ນການສະແດງ ອອກເປັນວດັ ຖຸຂອງແນວຄດິ , ແມ່ ນຮູບແບບຄງົ ຕວົ ຂອງມນັ ທາມະຊາດເປັນວດັ ຖຸຂອງພາສານນັູ້ ຢ່ ູບ່ ອນວ່ າ ພາສາເວາົູ້ ແມ່ ນການສ່ ນັ ສະເທອື ນຂອງອາກາດ ໝາຍຄວາມວ່ າແມ່ ນສຽງທ່ ຄີ ນົ ເຮາົ ສາມາດຮບັ ເອາົ ດວູ້ ຍຄວາມ ຮູສູ້ ກຶ ໄດ.ູ້ ສະຕກິ າເນດີ ມາຈາກ 4 ປັດໄຈຄ:ື - ສະຕເິ ກດີ ມາຈາກມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ : ມນັ ສະໝອງແມ່ ນສູນກາງບນັ ຊາການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງຄນົ ເຮາົ . - ສະຕເິ ກດີ ຈາກໂລກວາວະວໄິ ສ: ໂລກພາວະວໄິ ສສ່ ອງແສງເຂາົູ້ ເຖງິ ມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ ໃຫເູ້ ກດີ ສະຕ.ິ - ສະຕເິ ກດີ ຈາກການອອກແຮງງານ: ຜ່ ານການອອກແຮງງານຂອງຄນົ ເຮາົ ເປັນເວລາດນົ ນານຈງິ ເຮດັ ໃຫູ້ ສະຕຂິ ອງຄນົ ເຮາົ ອຸດມົ ສມົ ບູນຂນຶູ້ . - ສະຕກິ າເນດີ ຈາກຄາເວາົູ້ ພາສາຄາເວາົູ້ ແມ່ ນເປືອກຂອງສະຕ.ິ ດ່ ງັ ນນັູ້ , ທາດແທຂູ້ ອງສະຕແິ ມ່ ນສ່ ອງແສງຄວາມເປັນຈງິ ພາວະວໄິ ສ, ແຕ່ ແມ່ ນຮູບການສ່ ອງແສງສູງສຸດ ທ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະສງັ ເຂບ ແລະ ຕ່ ນື ຕວົ , ມແີ ຕ່ ຄນົ ເຮາົ ເທ່ າົ ນນັູ້ ຈ່ ງິ ມສີ ່ ງິ ດ່ ງັ ວກ່ າວ, ສ່ ວນສດັ ເດຍລະສານແມ່ ນບ່ ມ.ີ ຮູບທີ 5 ການອອກແຮງງານຂອງຄນົ ປະຖມົ ບູຮານ 2.3.ສາຍພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງວດັ ຖຸ ແລະ ສະຕິ ກ. ບດົ ບາດຕດັ ສນິ ຂອງວດັ ຖຸຕ່ ສະຕິ ໃນການພວົ ພນັ ສດັ ຈະວພິ າກລະຫວ່ າງວດັ ຖຸ ແລະ ສະຕ,ິ ທດິ ສດິ ວີ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ເວາົູ້ ວ່ າວດັ ຖຸມກີ ່ ອນ 16
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ວດັ ຖຸຕດັ ສນິ ສະຕິ ແລະ ສະຕແິ ມ່ ນຜະລດິ ຕະພນັ ຂອງວດັ ຖຸໜ່ ງຶ ທ່ ມີ ກີ ານຈດັ ຕງັູ້ ສູງນນັູ້ ມນັ ແມ່ ນມນັ ສະໝອງ ຂອງຄນົ ເຮາົ , ແມ່ ນສອ່ ງແສງໂລກພາວະວໄິ ສ, ແຕ່ ໃນເມ່ ອື ສະຕກິ າເນດີ ຂນຶູ້ ແລວູ້ ມນັ ມຄີ ຸນປະໂຫຍດກະທບົ ຄນື ໃສ່ ວດັ ຖຸຢ່ າງຕງັູ້ ໜາູ້ ກງົ ກນັ ຂາູ້ ມທດິ ສະດວີ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ກ່ ອນມາກ ພດັ ເຫນັ ແຕ່ ບດົ ບາດຕດັ ສນິ ຂອງວດັ ຖຸຕ່ ສະຕແິ ຕ່ ດາູ້ ນດຽວ ແລະ ປະຕເິ ສດບດົ ບາດການກະທບົ ຄນື ຂອງສະຕຕິ ່ ວດັ ຖຸ. ໝາຍຄວາມວ່ າມນັ ແມ່ ນກາປະຕເິ ສດເຖງິ ລກັ ສະນະຕງັູ້ ໜາູ້ ຂອງສະຕ.ິ ທດິ ສະດຈີ ດິ ຕະນຍິ ມົ ພດັ ເຫນັ ແຕ່ ບດົ ບາດຕດັ ສນິ ຂອງສະຕ.ິ ສະຕແິ ມ່ ນອນັ ມກີ ່ ອນ ແລະ ຕດັ ສນິ ວດັ ຖຸ ເຂາົ ຖວື ວ່ າໂລກພາວະວໄິ ສແມ່ ນຜະລດິ ຕະພນັ ຂອງຈດິ ສານກຶ ສາບູນ”. ໂດນໝູນໃສ່ ບດົ ບາດການຕດັ ສນິ ຂອງວດັ ຖຸເຂ!ົູ້ ໃນການຄນົູ້ ຄວູ້ າວໄິ ຈຊວີ ດິ ສງັ ຄມົ ພວກເຮາົ ເຫນັ ວ່ າ ການຜະລດິ ວດັ ຖຸຕ່ າງໆແມ່ ນພນືູ້ ຖານທ່ ເີ ຮດັ ໃຫສູ້ ງັ ຄມົ ມກີ ານຄງົ ຕວົ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ໄດ,ູ້ ຍອູ້ ນແນວນນັູ້ ການ ຄງົ ຕວົ ຂອງສງັ ຄມົ ຈ່ ງຶ ຕດັ ສນິ ການສະຕສິ ງັ ຄມົ . ດ່ ງັ ນນັູ້ , ໃນເວລາຄນົູ້ ຄວູ້ າ, ສງັ ເກດ ແລະ ອະທບິ າຍໂລກ ພາວະ ວໄິ ສ ພວກເຮາົ ຕອູ້ ງຈາກເງ່ອື ນໄຂພາວະວໄິ ສຢ່ ູເໝ.ີ ຂ. ບດົ ບາດກະທບົ ຄນື ຂອງສະຕຕິ ່ ວດັ ຖຸ ການຮບັ ຮູສູ້ າຍພວົ ພນັ ສດັ ຈະວພິ າກລະຫວ່ າງວດັ ຖຸກບັ ສະຕຢິ ່ າງຖກື ຕອູ້ ງຕາມທດັ ສະນະຂອງວດັ ຖຸ ນຍິ ມົ ສດັ ຈະວພິ າກຈະຊວ່ ຍໃຫພູ້ ວກເຮາົ ຮູກູ້ ່ ສາູ້ ງໂລກກະທດັ ແລະ ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກອນັ ຖກື ຕອູ້ ງດວູ້ ຍເວລານນັູ້ ໃນເວລາຄນົູ້ ຄິດກ່ ຄືເວລາການເຄ່ ອື ນໄຫວພຶດຕກິ າຕວົ ຈງິ ຂອງພວກເຮົາຕອູ້ ງເລ່ ີມຈາກພາວະວໄິ ສ, ຕາູ້ ນ ທດັ ສະນະອດັ ຕະວໄິ ສເກນີ ເຫດ, ຕາູ້ ນທດິ ສະດວີ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ກນົ ຈກັ ພອູ້ ມກນັ ນນັູ້ ກຕອູ້ ງຖເື ປັນສາຄນັ ກ່ ຽວກບັ ບດົ ບາດຂອງສະຕ,ິ ທດິ ສະດວີ ທິ ະຍາສາດແລະຄວາມສາມາດເຄ່ ອື ນໄຫວຕວົ ຈງິ ຂອງຄນົ ເຮາົ . ສະນນັູ້ , ການຮບັ ຮູສູ້ າຍພວົ ພນັ ສດັ ຈະວພິ າກລະຫວ່ າງວດັ ຖຸກບັ ສະຕຢິ ່ າງຖກື ຕອູ້ ງຕາມທດັ ສະນະວດັ ຖຸ ນຍິ ມົ ສດັ ວພິ າກ ຈະຊ່ ວຍໃຫພູ້ ວກເຮາົ ຮູ ກູ້ ່ ສາູ້ ງໂລກະທດັ ແລະ ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກອນັ ຖກື ຕອູ້ ງ ດວູ້ ຍເຫດນນັູ້ ໃນເວລາຄນົູ້ ຄດິ ກຄກື ານເຄ່ ອື ນໄຫວພດຶ ຕກິ າຕວົ ຈງິ ແລະ ພວກເຮາົ ຕອູ້ ງເລ່ ມີ ຈາກຄວາມເປັນຈງິ ພາວະວໄິ ສ, ຕາູ້ ນທດັ ສະນະອດັ ຕະວໄິ ສເກນີ ເຫດ, ຕາູ້ ນທດິ ສະດວີ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ກນົ ຈກັ ພອູ້ ມນນັູ້ ກ່ ຕອູ້ ງຖເື ປັນຄວາມສາຄນັ ກ່ ຽວກບັ ບົດບາດສະຕິດ ທິດສະດີວິທະຍາສາດ ແລະ ຄວາມສາມາດເຄ່ ືອນໄຫວຕົວຈິງຂອງຄົນເຮົາ. ເພາະສະນນັູ້ ຢ່ ູໃນພາລະກດິ ແຫ່ ງການປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ກ່ ສາູ້ ງປະເທດຊາດຢ່ ູໃນປະເທດເຮາົ ໃນປັດຈບຸ ນັ , ຖື ເອາົ ວຽກງານບາລຸງ, ຍົກລະດັບຄວາມຮູກູ້ ່ ຽວກບັ ທດິ ສະດມີ າກ-ເລນນິ , ເປັນແນວທາງນະໂຍບາຍຂອງພກັ , ວດັ ທະນະທາ, ວຊິ າສະເພາ, ວທິ ະຍາສາດ-ເຕກັ ນກິ ແລະ ມະນະຈດິ ປະຕວິ ດັ ໃຫແູ້ ກ່ ພະນກັ ງານ. ສະມາຊກິ ພກັ ແລະ ປະຊາຊນົ ລາວຜູອູ້ ອກແຮງງານແມ່ ນບນັ ຫາທ່ ມີ ຄີ ວາມໝາຍຕດັ ສນິ ໄຊຊະນະຂອງພະລະກດິ ດ່ ງັ ກ່ າວ. ທດິ ສະດີ ວດັ ຖຸນຍິ ມົ ຢັງູ້ ຢືນວ່ າ ທາດແທຂູ້ ອງໂລກແມ່ ນວດັ ຖຸ ໂລກເອກະພາບຢ່ ໃນລກັ ສະນວດັ ຖຸຂອງ ມນັ , ວດັ ຖຸແມ່ ນມາດຕະເກນໜ່ ງຶ ຂອງປັດຊະຍາທ່ ີໃຊເູ້ ພ່ ອື ຊີບູ້ ອກທຸກສ່ ງິ ທຸກຢ່ າງພາວະວໄິ ສ, ວດັ ຖຸ ມກີ ່ ອນ ແລະ ຕດັ ສນິ ຈດິ ໃຈ, ວດັ ຖຸຄງົ ຕວົ ຕະຫອດການ, ມນັ ເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ຢ່ າງບ່ ຢຸດຢັູ້ງຢ່ ູໃນກາລະ ແລະ ເທສະ. ສະຕແິ ມ່ ນຜນົ ຜະລດິ ຂອງວດັ ຖຸໜ່ ງຶ ທ່ ມີ ກີ ານຈດັ ຕງັູ້ ສູງນນັູ້ ແມ່ ນມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ , ແມ່ ນ ການສ່ ອງແສງໂລກພາວະວໄິ ສເຂາົູ້ ໃນມນັ ສະໝອງ, ໂດຍຜ່ ານການເຄ່ ອື ນໄຫວພດຶ ຕກິ າຕວົ ຈງິ ຂອງຄນົ ເຮາົ ໃນ ການອອກແຮງງານຜະລດິ ແລະ ດດັ ສາູ້ ງໂລກພາວະວໄິ ສ. 17
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ກດິ ຈະກາ 2 ຄນົູ້ ຄວູ້ າສນົ ທະນາກ່ ຽວກບັ ສະຕິ ຄາຖາມ 1. ສະຕແິ ມ່ ນຫຍງັ ? 2. ສະຕມິ ຕີ ນົູ້ ກາເນດີ ຄແື ນວໃດ?ມປີ ັດໄຈມດແດ່ ແລະ ມສີ າຍພວົ ພນັ ຄແື ນວໃດ? 3. ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ 3.1. ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກ ແມ່ ນວທິ ແີ ກໄູ້ ຂບນັ ຫາຢ່ າງເປັນໂລຊກິ , ເປັນວທິ ອີ ະທບິ າຍຢ່ າງມເີ ຫດຜນົ , ແມ່ ນວທິ ເີ ບ່ ງິ ໂລກຢ່ ູໃນ ທ່ າຂະຫຍາຍຕວົ , ມຄີ ວາມສບັ ສນົ , ມຄີ ວາມຂດັ ແຍ່ ງມລີ ກັ ສະນະປະຫວດັ ສາດມກີ ານພວົ ພນັ ເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ . ຕວົ ຢ່ າງ: ການຕີລາຕ່ າບຸກຄນົ ໃດໜ່ ງຶ ວ່ າເປັນຄນົ ແນວໃດນນັູ້ ຕອູ້ ງເລ່ ີມຈາກພາວະວໄິ ສ, ເບ່ ງິ ບນັ ກາຫາຍຢ່ າງ ລະອຽດຖ່ ຖີ ວູ້ ນຮອບດາູ້ ນ, ຕອູ້ ງເບ່ ງິ ຄນື ຂະບວນການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງບຸກຄນົ ນນັູ້ ໃນໄລະຍະທ່ ຜີ ່ ານມາ, ເບ່ ງິ ເງ່ອື ນໄຂການດາລງົ ຊວີ ດິ ໃນໄບຍະຕອູ້ ງເບ່ ງິ ຈດຸ ດດີ ຈດຸ ບກົ ຜ່ ອງທ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະຊາູ້ ໄປຊາູ້ ມາໂດຍອີງໃສ່ ເຫດຜນົ ຊ່ ງຶ ສາມາດສະຫຸບຕລີ າຄ່ າໄດຢູ້ ່ າງຖກື ຕອູ້ ງ ແລະ ຊດັ ເຈນ. 3.2. ຫກັ ມູນພນືູ້ ຖານຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ 3.2.1. ຫກັ ມູນການພວົ ພນັ ທ່ ວົ ໄປຂອງບນັ ດາສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ ກ. ການພວົ ພນັ ທ່ ວົ ໄປແມ່ ນຫຍງັ ? ຍອູ້ ນການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດ ຕງັູ້ ແຕ່ ສະຕະວດັ ທີ 19 ມາຮອດປັດຈບຸ ນັ ໄດນູ້ ບັ ມນືູ້ ບັ ຂະຫຍາຍຕວົ ແລະ ພສິ ູດວ່ າທດັ ສະນະເມຕາຟິຊກິ ສງັ ເກດພຈິ າລະນາສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການໃນ ພາວະໂດດດຽວຕ່ ກນັ ແມ່ ນບ່ ຖກື ຕອູ້ ງກບັ ສະພາບຮູບການຂອງໂລກ. ວທິ ສິ ດັ ຈະວພິ າກໄດເູ້ ລ່ ມີ ຈາກຂ່ ມູ້ ູນທ່ ວີ ່ າ ບນັ ດາສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການໃນໂລກນີູ້ ເຖງິ ຈະວ່ າມຫີ າຍຮູບຊງົ ກ່ ຕາມ ແຕ່ ການຄງົ ຕວົ , ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕົວຂອງໂລກພາວະວໄິ ສບ່ ອາດແຍກໂດດດຽວຈາກກນັ ໄດ,ູ້ ພວກມນັ ລວນູ້ ແຕ່ ມກີ ານ ພວົ ພນັ ກະທບົ ເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ລະຫວ່ າງບນັ ດາດາູ້ ນຕ່ າງໆຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການທ່ ກີ ່ າວມາ ລວູ້ ນແຕ່ ມກີ ານຜູກພນັ ມກີ ານກະທບົ ເຊ່ ງິ ກນັ ລະກນັ , ຂຂຶູ້ ຕ່ ກນັ ອນັ ນແີູ້ ມ່ ນເອາົ ອນັ ອ່ ນື ເປັນເງ່ອື ນໄຂເພ່ ອື ການຄງົ ຕວົ ຂອງ ຕນົ , ຖາູ້ ອນັ ນມີ ກີ ານປ່ ຽນແປງກຈະເຮດົ ໃຫອູ້ ນັ ອ່ ນື ມກີ ານປ່ ຽນແປງໄປນາ. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ຈ່ ງຶ ສງັ ລວມໄດວູ້ ່ າ ການພວົ ພນັ ທ່ ວົ ໄປ ແມ່ ນການພວົ ພນັ ແບບກາຍອນິ ຊຂີ ອງບນັ ດາສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການໃນດາູ້ ນຕ່ າງໆທ່ ນີ ອນຢ່ ູໃນສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການໃດໜ່ ງຶ ຂອງໂລກວດັ ຖຸ. ການພວົ ພນັ ທ່ ວົ ໄປນມີູ້ ຢີ ່ ູທຸກໆບ່ ອນທ່ ຢີ ່ ູນາສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການທຸກຢ່ າງຢ່ ູບອ່ ນໃດມສີ ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການຢ່ ູບ່ ອນ ນນັູ້ ລວູ້ ນແຕ່ ມກີ ານພວົ ພນັ . ຕວົ ຢ່ າງ: ໜ່ ວຍໂລກຂອງຄນົ ເຮາົ ແມ່ ນວດັ ຖຸໜ່ ງຶ ທ່ ຄີ ງົ ຕວົ ຢ່ າງເອກະພາບໃນລະບບົ ສຸລຍິ ະຈກັ ກະວານ ດ່ ງັ ນນັູ້ , 18
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ໜ່ ວຍໂລກຂອງຄນົ ເຮາົ ຈ່ ງຶ ມກີ ານພວົ ພນັ ກບັ ດວງດາວອ່ ນື ໆ ດວູ້ ຍການດງຶ ດູດ ແລະ ຊຸກດນັ ກນັ . ຖາູ້ ວ່ າໜ່ ວຍ ໂລກຂອງພວກເຮາົ ຂາດດວງຕາເວນັ ແລະ ໜ່ ວຍໂລກກ່ ຈະປ່ ຽນແປງເປັນອນັ ອ່ ນື . ຂ. ການພວົ ພນັ ທ່ ວົ ໄປຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸແລະປະກດົ ການໃນກາລະ ແລະ ເທສະ ການພວົ ພນັ ທ່ ວົ ໄປທ່ ສີ ະແດງອອກໃນກາລະ (ເວລາ) ແມ່ ນການກະທົບເຊ່ ິງກັນ ແລະ ກັນຂຶນູ້ ຕ່ ກັນຢ່ ູໃນຂະບວນວິວັດ, ຢ່ ູໃນບັນດາໄລຍະແຫ່ ງການ ຂະຫຍາຍຕວົ ທ່ ແີ ຕ່ ຕ່ າງກນັ ຂອງບນັ ດາສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການຫເື ອນີູ້ ວ່ າ: ການພວົ ພນັ ທາງດາູ້ ນປະຫວດັ ສາດ ຕວົ ຢ່ າງ - ຂະບວນວິວດັ ແຫ່ ງການປະຕວິ ດັ ຂອງປະເທດເຮົາມກີ ານພົວພັນລະຫວ່ າງໄລຍະການປະຕວິ ດັ ຊາດ ປະຊາທປິ ະໄຕ ກບັ ໄລຍະການປະຕວິ ດັ ປົກປັກຮກັ ສາ ແລະ ກສາູ້ ງປະເທດຊາດ. - ການຜະລດິ ນອູ້ ຍແບບຫດັ ຖະກາໃນເມ່ ອື ກ່ ອນ ກ່ ມກີ ານພວົ ພນັ ກບັ ການຜະລດິ ໃຫຍ່ ແບບອຸດສະຫະ ກາໃນປັດຈບຸ ນັ . ການພວົ ພນັ ທ່ ວົ ໄປທ່ ສີ ະແດງອອກໃນເທສະ ( ສະຖານທ່ )ີ ແມ່ ນການກະທບົ ເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ລະຫວ່ າງວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການຢ່ ູໃນທ່ ຕີ ງັູ້ ຕ່ າງກນັ , ບນັ ດາດາູ້ ນທ່ ຕີ ່ າງ ກນັ ຢ່ ູໃນສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການອນັ ດຽວກນັ .ໝາຍຄວາມວ່ າມນັ ຕງັູ້ ຢ່ ູຄຽງຂາູ້ ງກບັ ອນັ ໃດ, ມນັ ຢ່ ູເທ່ ງິ ຢ່ ູລ່ ຸມ, ມນັ ມຂີ ະໜາດໃຫຍ່ ຫື ນອູ້ ຍ, ກວູ້ າງຫື ແຄບ. ຕວົ ຢ່ າງ ບນັ ດາດາວເຄາະ ແລະ ດວງດາວຕ່ າງໆທ່ ຢີ ູ້າຍກນັ ຢ່ ູເທ່ ງິ ກາງຫາູ້ ວລວູ້ ນແຕ່ ມກີ ານດງຶ ດູດເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ; ຕວົ ເມອື ງ ແລະ ຊນົ ນະບດົ ມທີ ່ ຕີ ງັູ້ ທ່ ແີ ຕກຕ່ າງກນັ ແຕ່ ມຄີ ວາມສາພນັ ນາກນັ : ອຸດສະຫະກາ, ກະສກີ າ, ການ ຄາູ້ ທ່ ນີ ອນຢ່ ູໃນພນືູ້ ຖານເສດຖະກດິ ແຫ່ ງຊາດ ເຊ່ ງິ ມທີ ່ ຕີ ງັູ້ ແຕກຕ່ າງກນັ ແຕ່ ມຄີ ວາມສາພນັ ກນັ . ຄ. ບນັ ດາຮູບການພວົ ພນັ ບນັ ດາສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການຢ່ ູໃນໂລກພາວະວໄິ ສຫາຍຮູບ, ຫາຍສແີ ຕກຕ່ າງກນັ ມນັ ກມປີ ະໂຫຍດ ແຕ່ ກຕ່ າງກນັ . ມນັ ກາເນດິ ເກດີ ຂນຶູ້ ໃນເງ່ອື ນໄຂ ແລະ ສະພາບແວດລອູ້ ມຕ່ າງກນັ . ດ່ ງັ ນນັູ້ , ມນັ ຈ່ ງິ ມກີ ານພວົ ພນັ ກນັ ທ່ ແີ ຕກຕ່ າງກນັ ດ່ ງັ ນ:ີູ້ - ການພວົ ພນັ ພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກ - ການພວົ ພນັ ທາງກງົ ແລະ ທາງອອມູ້ - ການພວົ ພນັ ທາດແທູ້ ແລະ ບ່ ມນັ ທາດແທູ້ - ການພວົ ພນັ ອນັ ລວມ ແລະ ອນັ ສະເພາະ ຕວົ ຢ່ າງ ໃນການກ່ ສາູ້ ງພນືູ້ ຖານເສດຖະກດິ ໃນປະເທດເຮາົ ປັດຈບຸ ນັ ມຫີ າຍການພວົ ພນັ ເຊ່ ນັ ການພວົ ພັນ ລະຫວ່ າງ ບນັ ດາພາກສ່ ວນເສດຖະກດິ ຕ່ າງໆຢ່ ູພາຍໃນປະເທດນີູ້ ແມ່ ນການພວົ ພນັ ພາຍໃນ, ສ່ ວນການພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງເສດຖະກດິ ປະເທດເຮາົ ກບັ ເສດຖະກດິ ຂອງຕ່ າງປະເທດອ່ ນື ໆໃນໂລກແມ່ ນການພວົ ພນັ ພາຍນອກ. 19
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ໃນການພວົ ພນັ ທ່ ກີ າູ້ ວມາຂາູ້ ງເທ່ ງິ ນີູ້ ແມ່ ນການພວົ ພນັ ພາຍໃນ, ໂດຍກງົ , ທາດແທມູ້ ຄີ ວາມສາຄນັ ເພາະ ມນັ ຕດັ ສນິ ການຄງົ ຕວົ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ. 3.2.2 ຫກັ ກມູນການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ ກ. ການຂະຫຍາຍຕວົ ແມ່ ນຫຍງັ ? ການຂະຫຍາຍຕວົ ແມ່ ນການຜນັ ປ່ ຽນທ່ ເີ ຮດັ ໃຫສູ້ ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂນຶູ້ ແຕ່ ຕ່ າຫາ ສູງ, ແຕ່ ງາຍຫາສບັ ສນົ , ແຕ່ ທນັ ບ່ ທນັ ບລບິ ູນໄປເຖງິ ບລບິ ູນ. ທຸກສ່ ງິ ທຸກຢ່ າງໃນຈກັ ກະວານ, ໃນລະບບົ ສຸລຍິ ະຈກັ ກະວານ, ໜ່ ວຍໂລກ ແລະ ທຸກສ່ ງິ ທຸກຢ່ າງທ່ ຢີ ່ ູ ບນົ ໜາູ້ ໂລກກແມ່ ນໝາກຜນົ ແຫ່ ງການຂະຫຍາຍຕວົ ອນັ ຍາວນານຂອງວັດຖຸ. ໃນຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການ ຂະຫຍາຍຕວົ ນນັູ້ , ມະນຸດແມ່ ນໝາກຜນົ ແຫ່ ງການຂະຫຍາຍຕວົ ສູງສຸດ ຂອງສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ . ທ່ ານ ອງັ ແກນ ໄດຂູ້ ຽນວ່ າ: ສດັ ຈະວພິ າກສກຶ ສາກ່ ຽວກບັ “ກດົ ເກນລວມຂອງການເຄ່ ອື ນເໜງັ , ການ ຂະຫຍາຍຂອງທາມະຊາດ, ສງັ ຄມົ ມະນຸດ ແລະ ຈນິ ຕະນາການ”. ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກໄດຢູ້ ັູ້ງຢືນວ່ າ ທຸກສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການໃນໂລກບ່ ມອີ ນັ ໃດຈະຢ່ ູໃນທ່ ຢຸ ດນງິູ້ ແລະ ບ່ ປ່ ຽນແປງ. ທຸກສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການລວູ້ ນແຕ່ ມກີ ານເຄ່ ນື ເໜງັ ປ່ ຽນແປງ ແລະ ຜນັ ປ່ ຽນຈາກພາວະ ນໄີູ້ ປສ່ ູພາວະອ່ ນື ຕາມທ່ າອຽງຂະຫຍາຍຕວົ ກາູ້ ວຂນຶູ້ ຢ່ າງບ່ ຢຸດຢັງູ້ ເຊ່ ນັ : ບນັ ດາດວງດາວ, ພກຶ ຊາສາດ, ສດັ ແລະ ສງັ ຄມົ ມະນຸດ ລວູ້ ນແຕ່ ໄດຜູ້ ່ ານຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການເຄ່ ອື ເໜງັ ການຜນັ ປ່ ຽນຢ່ າງບ່ ຢຸດເຊາົ . ສະນນັູ້ , ຈ່ ງຶ ເວາົູ້ ໄດູ້ ວ່ າການຂະຫຍາຍຕວົ ແມ່ ນການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ການແປ່ ຽນແປງເຊ່ ງິ ໝາກຜນົ ຂອງມນັ ແມ່ ນນາເອາົ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ຕງັູ້ ແຕ່ ງ່າຍກາູ້ ວໄປເຖງິ ສບັ ສນົ ແຕ່ ຕ່ າຫາສູງ, ແຕ່ ທນັ ບ່ ທນັ ບລບິ ູນໄປເຖງິ ບລບິ ູນ. ຕວົ ຢ່ າງ ການປ່ ຽນແປງ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນຸດຈາກສງັ ຄມົ ສະຫະຊບີ ປະຖມົ ບູຮານມາເຖງິ ປັດຈບຸ ນັ ແມ່ ນຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນຸດແຕ່ ຕ່ າຫາສູງ. ຂ. ລກັ ສະນະການຂະຫຍາຍຕວົ ຄວາມສານກຶ “ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ” ແລະ “ການຂະຫຍາຍຕວົ ” ບ່ ແມ່ ນຄວາມໝາຍອນັ ດຽວກນັ ພວກມນັ ຕອູ້ ງຈາແນກການເຄ່ ອື ນເໜງັ ກບັ ການຂະຫຍາຍຕົວຂອງມນັ ຕ່ າງກນັ ແນວໃດ. ການເຄ່ ືອເໜງັ ແມ່ ນການ ປ່ ຽນແປງ ທ່ ເີ ວາົູ້ ລວມເທ່ າົ ນນັູ້ ມນັ ບ່ ຂນຶູ້ ກບັ ລກັ ສະນະທ່ າອ່ ຽງ ຫື ໝາກຜນົ ຂອງມນັ . ການຂະຫຍາຍຕວົ ແມ່ ນ ການເຄ່ ືອນເໜງັ ຕາມທ່ າອ່ ຽງອັນແນ່ ນອນຕາມເສນັູ້ ທາງກາູ້ ວຂຶນູ້ ດ ລັກສະນະຂອງການຂະຫຍາຍຕວົ ແມ່ ນ ກາູ້ ວຂນືຶູ້ ມລີ ກັ ສະນະສບື ທອດເງ່ອື ນມູນທ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະກາູ້ ວໜາູ້ ຈາກອນັ ເກ່ າົ ໄປສ່ ູອນັ ໃໝ່ , ການຂະຫຍາຍຕວົ ເບ່ ງິ ຄວື ່ າ ມກີ ານກບັ ຄນື ມາອນັ ເກ່ າົ ບນົ ພນືູ້ ຖານສູງກວ່ າ ແລະ ມອີ ນັ ໃໝ່ ປະກດົ ຂນຶູ້ . ຕວົ ຢ່ າງ ໜ່ ວຍໂລກຂອງພວກເຮາົ ໄດຜູ້ ່ ານການປ່ ຽນແປງທ່ ີສັບສົນເປັນຫາຍພນັ ປີ ມາຮອດເວລາໃດໜ່ ງຶ ທ່ ີ ແນ່ ນອນສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ຈ່ ງຶ ປະກດົ ຂນຶູ້ ຢ່ ູເທ່ ງິ ໜາູ້ ໂລກ, ທງັ ໝດົ ຊວີ ະສາດທ່ ມີ ຢີ ່ ູຫາຍຮູບຊງົ ສສີ ນັ ນແີູ້ ມ່ ນຜນົ ຜະລດິ ຂອງການປະຕວິ ດັ ແຫ່ ງການຂະຫຍາຍຕວົ ແຕ່ ຕ່ າຫາສູງແຕ່ ບ່ ອນບລບິ ູນໄປເຖງິ ບ່ ອນບລບິ ູນສູງກວ່ າ. ກດິ ຈະກາ3 ຄນົູ້ ຄວູ້ າ-ສນົ ທະນາເປັນກ່ ຸມກ່ ຽວກບັ ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ 20
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ຄາຖາມ 1. ຄວາມໝາຍຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກແມ່ ນຫຍງັ ? 2. ການພວົ ພນັ ທ່ ວົ ໄປແມ່ ນຫຍງັ ?ຈ່ ງົ ຍກົ ຕວົ ຢ່ າງ 3. ການພວົ ພນັ ທ່ ວົ ໄປຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການໃນກາລະ ແລະ ເທສະສະແດງອອກຄແື ນວໃດ?ຈ່ ງົ ຍກົ ຕວົ ຢ່ າງ 4. ບນັ ດາຮູບການພວພນັ ມຫີ ຍງັ ແດ່ ?ອະທບິ າຍແຕ່ ລະຢາງ? 5. ການຂະຫຍາຍຕວົ ແມ່ ນຫຍງັ ແລະ ລກັ ສະນະຂອງການຂະຫຍາຍຕວົ ເປັນແນວໃດ? 4. ບນັ ດາກດົ ເກນພນືູ້ ຖານຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ 4.1. ກດົ ເກນ ແມ່ ນການພວົ ພນັ ທາດແທ,ູ້ ແນ່ ນອນແຜ່ ຫ່ າຍ ແລະ ຊາູ້ ໄປຊາູ້ ມາຂອງບນັ ດາສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ , ການພວົ ພນັ ດ່ ງັ ດ່ າວມກີ ານປ່ ຽນແປງໄດຍູ້ າກ. ກດົ ເກນມຫີ າຍປະເພດຍອູ້ ນລກັ ສະນະ ແລະ ຂອບເຂດການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງມນັ ຕາງກນັ . ສະນນັູ້ , ຈ່ ງຶ ມບີ ນັ ດາກດົ ເກນທ່ ເີ ຄ່ ອື ນໄຫວໃນຂງົ ເຂດອນັ ແນ່ ນອນ, ເປັນກດົ ເກນສະເພາະຂອງຂງົ ເຂດນນັູ້ . ຕວົ ຢ່ າງ ກດົ ເກນມນູ ຄ່ າ ແມ່ ນກດົ ເກນໃນຂງົ ເຂດເສດຖະກດິ , ກດົ ເກນສບື ເຊອືູ້ ແລະ ແນວພນັ ແມ່ ນກດົ ເກນ ຂອງຊີວະສາດ. ສ່ ວນກດົ ເກນຂອງວິທສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ົມ ແມ່ ນບັນດາກດົ ເກນການເຄ່ ືອນໄຫວ ກວມລວມໃນທຸກຂງົ ເຂດທາມະຊາດ, ສງັ ຄມົ ແລະ ຈນິ ຕະນາການ. 4.2. ກດົ ເກນຕ່ າງໆຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ກ. ກດົ ເກນເອກະພາບ ແລະ ຕ່ ສູລູ້ ະຫວ່ າງກນັ ຂອງບນັ ດາດາູ້ ນກງົ ກນັ ຂາູ້ ມ ແມ່ ນໜ່ ງຶ ໃນສາມກດົ ເກນພນືູ້ ຖານຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ . ມນັ ຊໃີູ້ ຫເູ້ ຫນັ ຕນົູ້ ກາເນດີ , ກາລງັ ດນັ ຕນົູ້ ຕຂອງທຸກໆການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ. ດ່ ງັ ນນັູ້ ທ່ ານເລນິ ຈ່ ງຶ ເອນີູ້ ວ່ າກດົ ເກນເອກະພາບ ແລະ ຕ່ ສູລູ້ ະຫວ່ າງກນັ ຂອງບນັ ດາດາູ້ ນກງົ ກນັ ຂາູ້ ມແມ່ ນແກ່ ນສານຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະ ວພິ າກ. ກດົ ເກນນຊີູ້ ໃີູ້ ຫເູ້ ຫນັ ວ່ າທຸກໆການປ່ ຽນແປງ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການລວນ ແຕ່ ມສີ າເຫດຈາກການກາເນດີ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງຄວາມຂດັ ແຍ່ ງພາຍໃນສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການນນັູ້ ເອງ. ຄວາມຂດັ ແຍງູ້ ການພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງບນັ ດາດາູ້ ນກງົ ກນັ ຂາູ້ ມ, ສະເພາະນນັູ້ ຄນົູ້ ຄວູ້ າກດົ ເກນນມີູ້ ຄີ ວາມໝາຍ ວ່ າຄນົູ້ ຄວູ້ າ ກດົ ເກນແຫ່ ງການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງຄວາມຂດັ ແຍ່ ງ, ຄນົູ້ ຄວູ້ າການເຄ່ ອື ນເໜງັ ຂອງການກະທບົ ເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ລະຫວ່ າງບນັ ດາດາູ້ ນທ່ ກີ ງົ ກນັ ຂາູ້ ມໃນສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການຕ່ າງໆນນັູ້ ເອງ. ການຕ່ ສູຂູ້ ອງບນັ ດາດາູ້ ນກງົ ກນັ ຂາູ້ ມ ແມ່ ນຂະບວນວວິ ດັ ທ່ ດີ າເນນີ ໄປຢ່ າງສບັ ສນົ ໂດຍສະເພາະແມ່ ນຢ່ ູໃນຂງົ ເຂດສງັ ຄມົ ຂະບວນວວິ ນັ ນັູ້ ອາດ 21
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ແບ່ ງອອກເປັນຫາຍໄລຍະເຊ່ ງິ ແຕ່ ລະໄລຍະສາພັດມີຈຸດພິເສດສະພາະຂອງມນັ , ໃນເບອືູ້ ງຕນົູ້ ສອງດາູ້ ນ ກງົ ກນັ ຂາູ້ ມອາດຈະຍງັ ບ່ ທນັ ຕ່ ສູກູ້ ນັ ຢ່ າງຂຽູ້ ວຂາດ, ໃນຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງ, ການຕ່ ສູກູ້ ນັ ຂອງບນັ ດາດາູ້ ນກງົ ກນັ ຂາູ້ ມນບັ ມນືູ້ ບັ ດຸເດອື ດ ແລະໃນທ່ ສີ ຸດກກາູ້ ວຂນຶູ້ ຜນັ ປ່ ຽນເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ໃນບນັ ດາເງ່ອື ນໄຂອນັ ໃໝ່ . ໃນເວລນາັູ້ ນຄວາມຂດັ ແຍ່ ງໄດຮູ້ ບັ ການແກໄູ້ ຂສ່ ງິ ວດັ ຖຸເກ່ າົ ໝດົ ໄປ, ສ່ ງິ ວດັ ຖຸໃໝ່ ກາເນດີ ຂນຶູ້ ມາ. ລກັ ສະນະເອກະພາບຂອງບນັ ດາດາູ້ ນກງົ ກນັ ຂາູ້ ມ ໄດສູ້ ະແດງອອກຢ່ ູບ່ ອນວ່ າບນັ ດາດາູ້ ກງົ ກນັ ຂາູ້ ມຢ່ ູໃນຕຢວສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ ຫື ຢ່ ູໃນລະບບົ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການໃດໜ່ ງຶ , ເຖງິ ວ່ າພວກມນັ ຈະເປັນບນັ ດາດາູ້ ນທ່ ກີ ງົ ກນັ ຂາູ້ ມກນັ ກຕາມ ແຕ່ ພວກມນັ ບ່ ສາມາດຄົງຕົງຢ່ ູຢ່ າງເອກະລາດ ແລະ ຕັດແຍກອອກຈາກກນັ ໄດ.ູ້ ດາູ້ ນກງົ ກນັ ຂາູ້ ມນີມູ້ ນັ ຕອູ້ ງອີງໃສ່ ດາູ້ ນ ກງົ ກນັ ຂາູ້ ມອ່ ນື ເປັນເງ່ອື ນໄຂຄງົ ຕວົ ໃຫແູ້ ກ່ ຕນົ . ການຕ່ ສູຂູ້ ອງບນັ ດາດາູ້ ນກງົ ກນັ ຂາູ້ ມແມ່ ນການກາຈດັ ປັດເຂ່ ຍ ແລະ ປະຕເິ ສດເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ລະຫວ່ າງທ່ າອ່ ຽງ, ລກັ ສະນະກາລງັ ແຕກຕ່ າງກນັ ໃນສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການໜ່ ງຶ ຫື ໃນລະບບົ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ. ຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງປະເພດຕ່ າງໆ ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກຂອງ ລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ໄດສູ້ ກຶ ສາຄນົູ້ ຄວູ້ າ ແລະ ຈດັ ປະເພດຂອງຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງລ່ ູມນ:ີູ້ - ຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກ ຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງພາຍໃນ: ແມ່ ນການກະທບົ ເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ຂອງບນັ ດາດາູ້ ນທ່ ຄີ ງົ ຕວົ ຢ່ ູໃນສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການນນັູ້ ເອງ. ຂງູ້ ຂດັ ແຍ່ ງພາຍໃນເປັນບ່ ເກດີ ຂອງການຂະຫຍາຍຕວົ ເພາະມນັ ການດົ ຮູບໂສມທາ ມະຊາດຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸນນັູ້ ໆ. ຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງພາຍນອກ: ແມ່ ນຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງລະຫວ່ າງສ່ ງິ ວດັ ຖຸນກີູ້ ບັ ສ່ ງິ ແວດລອູ້ ມອອູ້ ມຂາູ້ ງຂອງມນັ . - ຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງທ່ ເີ ປັນປລະປັກ ແລະ ບ່ ເປັນປລະປັກ ຂຂູ້ ັດແຍ່ ງທ່ ີເປັນປລະປັກ:ແມ່ ນຂຂູ້ ັດແຍ່ ງລະຫວ່ າງມັນດາກາລັງສັງຄົມ ແລະ ຊົນຊັນູ້ ທ່ ີມີຜົນ ປະໂຫຍດອນັ ພນືູ້ ຖານແຕກຕ່ າງກນັ , ມລີ ກັ ສະນະເປັນສດັ ຕູກູ້ ນັ ຢ່ າງຈະແຈງູ້ ເດດັ ຂາດເປັນຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງ ທາງດາູ້ ນຈດຸ ປະສງົ ແລະ ອຸດມົ ການ, ພາລະໜາູ້ ທ່ .ີ ຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງທ່ ບີ ່ ປລະປັກ: ແມ່ ນຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງລະຫວ່ າງກາລງັ ສງັ ຄມົ ແລະ ຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ມີ ຈີ ດຸ ໝາຍ, ມພີ ນົ ປະ ໂຫຍດອນັ ເປັນພນືູ້ ຖານ ແລະ ເປັນເອກະພາບກນັ ດ ຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງນນັູ້ ມລີ ກັ ສະນະຊ່ ວົ ຄາວ, ແມ່ ນຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງໃນໝ່ ປູ ະຊາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານ. - ຂຂູ້ ດັ ແຍງູ້ ພນືູ້ ຖານ ແລະ ຂຂູ້ ດັ ແຍງູ້ ຕນົູ້ ຕ ຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງພນືູ້ ຖານ: ແມ່ ນຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງທ່ ກີ ະທບົ ເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ໄປມາຂອງບນັ ດາດາູ້ ນທ່ ເີ ປັນພນືູ້ ຖານ ທ່ ກີ ງົ ກນັ ຂາູ້ ມກນັ ຢ່ ູພາຍໃນສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການນນັູ້ . ມນັ ການດົ ທາດແທູ້ ແລະ ທດິ ທາງຂະ ບວນການວວິ ດັ ແຫ່ ງການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ. 22
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງພນືູ້ ຖານເປັນພນືູ້ ຖານໃຫແູ້ ກ່ ການກ່ ຮ່ າງສາູ້ ງຕວົ , ຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງອ່ ນື ໆໃນສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ. ເມ່ ອື ເວລາຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງພນືູ້ ຖານໄດຮູ້ ບັ ການແກໄູ້ ຂ ແລວູ້ ຈະເຮດັ ໃຫຂູ້ ຂູ້ ດັ ແຍງູ້ ຄ່ ອຍໆສູນຫາຍ ໄປ ແລະ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການກ່ ປ່ ຽນໃໝ່ , ຂຂູ້ ດັ ແຍງູ້ ພນືູ້ ຖານໃໝ່ ກ່ ເກດີ ຂນຶູ້ . ຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງູ້ ຕນົູ້ ຕ: ແມ່ ນຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງທ່ ພີ ນົູ້ ເດ່ ນັ ໃນໄລຍະໃດໜ່ ງຶ ທ່ ແີ ນ່ ນອນໃນຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການ ປ່ ຽນຂະຫຍາຍຕົວຂອງສ່ ງິ ວັດຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ, ມນັ ມຄີ ຸນປະໂຫຍດຕັດສິນໃຈຕ່ ໄລຍະ ຂະຫຍາຍຕວົ ດ່ ງັ ກ່ າວ ແລະ ຄອບງາບນັ ດາຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງູ້ ອ່ ນື ໆໃນໄລຍະດຽວກນັ ນນັູ້ . ຕວົ ຢ່ າງ ຂຂູ້ ັດແຍ່ ງຕົນູ້ ຕໃນໂລກປັດຈຸບນັ ແມ່ ນຂຂູ້ ັດແຍ່ ງລະຫວ່ າງພອກຮັກຫອມສັນຕິພາບກັບພວກ ຈກັ ກະພດັ ກະຫາຍສງົ ຄາມ, ລະຫວ່ າງການພດັ ທະນາກບັ ການຮກັ ສາສ່ ງິ ແວດລອູ້ ມ. ຂ. ກດົ ເກນການຫນັ ປ່ ຽນແຕ່ ການປ່ ຽນແປງທາງດາູ້ ນປະລມິ ານກາຍເປັນການປ່ ຽນແປງທາງດາູ້ ນຄຸນນະພາບ ແລະ ກງົ ກນັ ຂາູ້ ມ ຄຸນນະພາບ ແມ່ ນຄວາມສານກຶ ທ່ ຊີ ບີູ້ ອກລກັ ສະນະການດົ ພາຍໃນທ່ ມີ ມີ າແຕ່ ເດມີ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ, ແມ່ ນການສງັ ລວມບນັ ດາລກັ ສະນະປະຈາຕວົ ທ່ ມີ ມີ າແຕ່ ເດີມເພ່ ືອຈາແນກສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ຫື ປະກດົ ການນີກູ້ ບັ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການອ່ ນື . ຕວົ ຢ່ າງ ຄຸນນະພາບຂອງຄາບ່ ເປັນໝຽູ້ ງ, ອ່ ອນໜຽວແໜນູ້ , ສ່ ງົ ກະແສໄຟຟາູ້ ໄດດູ້ ີ ປະລມິ ານ ແມ່ ນຄວາມສານກຶ ທ່ ຊີ ບີູ້ ອກລກັ ສະນະປະຈາຕວົ ທ່ ມີ າແຕ່ ເດມີ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ, ປະລມິ ານ ບ່ ໄດເູ້ ວາົູ້ ແຈງູ້ ຄວາມແຕກຕ່ າງກນັ ທາງດາູ້ ນພນືູ້ ຖານລະຫວ່ າງສ່ ງິ ວດັ ຖຸນກີູ້ ບັ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸອ່ ນຶ , ມນັ ມແີ ຕ່ ເວາົູ້ ເຖງິ ຂອບ ເຂດໃຫຍ່ ,ນອູ້ ຍ, ຕ່ າ, ສູງ,ຈານວນໜອູ້ ຍ ຫື ຫາຍຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການເທ່ າົ ນນັູ້ . ການພວົ ພນັ ສດັ ຈະວພິ າກລຫວ່ າງຄຸນນະພາບ ແລະ ປະລມິ ານ ປະລມິ ານ ແລະ ຄຸນນະພາບມກີ ານພວົ ພນັ ນາກນັ ແບບສດັ ຈະວພິ າກ, ພວກມນັ ຄງົ ຕວົ ຢ່ ູໃນວດັ ຖຸດຽວ ກນັ ສ່ ງົ ຜນົ ສະທອູ້ ນເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ຢ່ ູສະເໝ.ີ ການພວົ ພນັ ດ່ ງັ ກ່ າວ ສະແດງອອກດ່ ງັ ນ:ີູ້ ຄຸນນະພາບໄດຄູ້ ງົ ຕວົ ຢ່ ູ ໄດນູ້ ນັູ້ ຍອູ້ ນມຜີ ະລມິ ານໃດໜ່ ງຶ ທ່ ສີ ອດຄອງກບັ ມນັ , ປະລມິ ານໃດໜ່ ງຶ ກ່ ຕອູ້ ງແມ່ ນປະລມິ ານຂອງຄຸນນະພາບໃດ ໜ່ ງຶ ທ່ ແີ ນ່ ນອນ, ທຸກສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການລວູ້ ນແຕ່ ມຄີ ວາມເປັນເອກະພາບລະຫວ່ າງປະລມິ ານ ແລະ ຄຸນ ນະພາບ. ຕວົ ຢ່ າງ ຄນົ ເຮາົ ມອີ ຸນຫະພູມຢ່ ູໃນຮ່ າງກ່ າຍ 37˚ c ຖາູ້ ຫຸດ ຫື ລ່ ນື ນນັູ້ ແລວູ້ ກຈະຢ່ ູຍາກຫອື າດຈະບ່ ເປັນຄນົ ໄດ.ູ້ ການປ່ ຽນແປງທາງດາູ້ ນຄຸນະພາບເຮດັ ໃຫສູ້ ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການປ່ ຽນແປງໄປສ່ ູທາດໃໝ່ , ແຕ່ ການປ່ ຽນແປງ ທາງດາູ້ ນປະລມິ ານຢ່ ູໃນລະດບັ ໃດໜ່ ງຶ ທ່ ແີ ນ່ ນອນ ຍງັ ບ່ ທນັ ເຮດັ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸນປີູ້ ່ ຽນແປງໄປສ່ ູວດັ ຖຸອ່ ນື . 23
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ຕວົ ຢ່ າງ ນາູ້ ຈະມອີ ຸນຫະພູມເພ່ ມີ ຮອດ 90˚ c ກ່ ຍງັ ເປັນນາູ້ ຢ່ ູ ຫື ຈະມອີ ຸນຫະພູມລງົ ຮອດ 10˚ c ກ່ ຍງັ ແມ່ ນນາູ້ ຢ່ ູ. ຄວາມເປັນເອກະພາບລະຫວ່ າງຄຸນະພາບ ແລະ ປະລມິ ານຢ່ ູໃນຂອບເຂດໃດໜ່ ງຶ ທ່ ແີ ນ່ ນອນ ເພ່ ນິ ເອນິູ້ ວ່ າ ລະດບັ , ລະດບັ ແມ່ ນຂອບເຂດຂດີ ຂນັູ້ ເຊ່ ງິ ຢ່ ູໃນບ່ ອນນນັູ້ . ຄຸນະພາບ ແລະ ປະລມິ ານເປັນເອກະພາບກນັ , ຢ່ ູໃນຂອບເຂດດ່ ງັ ກ່ າວຄຸນະພາບຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸຄງົ ຕວົ ຢ່ ູຄເື ກ່ າົ , ແຕ່ ປະລມິ ານມກີ ານປ່ ຽນແປງຢ່ າງບ່ ຢຸດຢັູ້ງ. ຖາູ້ ຫາກວ່ າການປ່ ຽນແປງປະລມິ ານຫາກລນື ກາຍລະດບັ ນນັູ້ ແລວູ້ ມນັ ຈະໄປເຖງິ ການປ່ ຽນແປງທາງດາູ້ ນຄຸນະພາບ, ເວລາສ່ ງິ ວດັ ຖຸມກີ ານປ່ ຽນແປງດາູ້ ນຄຸນະພາບໃນປັດຊະຍາ ເອນິູ້ ວ່ າ ຈດຸ ຂດີ ຂນັູ້ . ຄ. ກດົ ເກນປະຕເິ ສດຊອູ້ ນປະຕເິ ສດ (ປະຕເິ ສດຂອງປະຕເິ ສດ) ການປະຕເິ ສດ ການປະຕເິ ສດແມ່ ນການປ່ ຽນແທນອນັ ເກາົູ້ ດວູ້ ຍອນັ ໃໝ່ , ການປະຕເິ ສດແມ່ ນຄວາມຈາເປັນສາລບັ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸແລະປະກດົ ການ. ໝາຍຄວາມວ່ າບ່ ອາດຈະຫກີ ເວນັູ້ ໄປໄດູ້ ເຊ່ ງິ ມນັ ມຢີ ່ ູທຸການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ການ ຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸຕນົູ້ ກາເນນີ ຫື ສາເຫດທ່ ເີ ຮດັ ໃຫມູ້ ກີ ານປະຕເິ ສດແມ່ ນມາຈາກການກະທບົ ລະຫວ່ າງ ບນັ ດາດາູ້ ນທ່ ກີ ງົ ກນັ ຂາູ້ ມທ່ ນີ ອນຢ່ ູພາຍໃນສ່ ງິ ວດັ ຖຸນນັູ້ ເອງ; ແຕ່ ລະສ່ ງິ ວດັ ຖຸເຖງິ ຈະຄງົ ຕວົ ແຕ່ ຢ່ ູເບອືູ້ ງໃນເກດີ ມີ ປັດໄຈອນັ ໃໝ່ , ບນັ ດາປັດໄຈໃໝ່ ສະແດງເປັນດາູ້ ນກງົ ກນັ ຂາູ້ ມກະທບົ ຄນື ໃສ່ ປັດໄຈອນັ ເກ່ າົ ທ່ ສີ ະແດງເຖງິ ດາູ້ ນ ຄອງເດມີ . ດາູ້ ນຮກັ ສາຄອງເດມີ ເປັນດາູ້ ນຖກື ປະຕເິ ສດ, ດາູ້ ນກາູ້ ວໜາູ້ ເປັນດາູ້ ນປະຕເິ ສດ ເຊ່ ນັ ໃນສງັ ຄມົ ທນຶ ນຍິ ມົ , ຊນົ ຊນັູ້ ນາຍທນຶ ເປັນດາູ້ ນຮກັ ສາເດີມ ດາູ້ ນຖກື ປະຕເິ ສດ, ຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ເປັນດາູ້ ນກາູ້ ວໜາູ້ ດາູ້ ນ ປະຕເິ ສດ, ສອງດາູ້ ນນຕີູ້ ່ ສູກູ້ ນັ ແລະ ແນ່ ນອນຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ແລະ ຊາວຜູອູ້ ອກແຮງງານຈະຖກື ປະຕເິ ສດ ຊນົ ຊນັູ້ ນາຍທນຶ ແລະ ໃນທ່ ສີ ຸດສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ກກາເນດີ ເກດີ ຂນຶູ້ . ການປະຕເິ ສດແບບສດັ ຈະວພິ າກ ການປະຕເິ ສດແບບສດັ ຈະວພິ າກແມ່ ນການປ່ ຽນແທນອນັ ເກາົູ້ ດວູ້ ຍອນັ ໃໝ່ , ໂດຍຜ່ ານການເຄ່ ອື ນເໜງັ ດວູ້ ຍ ກະໂຕຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸນນັູ້ ເອງ,ໝາຍຄວາມວ່ າຍອູ້ ນການກະທບົ ເຊ່ ີງກນັ ແລະກນັ ຂອງບນັ ດາດາູ້ ນກງົ ກນັ ຂາູ້ ມທ່ ຢີ ່ ູ ພາຍໃນກະໂຕສ່ ງິ ວດັ ຖຸນນັູ້ ກ່ ຂນືູ້ , ເວາົູ້ ແບບອ່ ນື ການປະຕເິ ສດສດັ ຈະວພິ າກແມ່ ນການປະຕເິ ສດດວູ້ ຍກະໂຕມນັ ເອງ. ສະນນັູ້ ,ການປະຕເິ ສດແບບສດັ ຈະວພິ າກແມ່ ນຄວາມຈາເປັນພາວະວໄິ ສທ່ ບີ ່ ອາດຈະຫກີ ເວນັູ້ ໄດເູ້ ຊ່ ງິ ມຢີ ່ ູໃນ ການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງທາມະຊາດ,ສງັ ຄມົ ແລະຈນິ ຕະນາການ. ຕວົ ຢ່ າງ ເຮາົ ເອາົ ໄຂ່ ໄກ່ ໄປຟັກແລວູ້ ແຕກອອກມາເປັນໂຕໄກ່ ນອູ້ ຍ, ນແີູ້ ມ່ ນການປະຕເິ ສດແບບສດັ ຈະວພິ າກ. ການປະຕເິ ສດແບບສດັ ຈະວພິ າກມທີ ງັ ການສບື ທອດບນັ ດາປັດໄຈທ່ ຕີ ງັູ້ ໜາູ້ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸເກ່ າົ , ປັດໄຈເຫ່ າົ ນນັູ້ ເຂາົູ້ ແລະ ດດັ ແປງໃຫສູ້ ອດຄ່ ອງກບັ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸໃໝ່ ເຊ່ ນັ ເຕກັ ນກິ ທ່ ທີ ນັ ສະໄໝ, ແບບແຜນການດາລງົ ຊີວດິ ແບບອຸ ດ ສະຫະກາ, ວດັ ທະນະທາທ່ ເີ ປັນມນູ ເຊອືູ້ ອນັ ດງີ າມຂອງຊາດ ແລະ ອ່ ນື ໆ... ຕວົ ຢ່ າງ ສງັ ຄົມນີຍິ ມົ ເຖງິ ວ່ າຈະປະຕເິ ສດທນຶ ນຍິ ົມກຕາມ ແຕ່ ບນັ ດາຜນົ ສາເລັດທ່ ີດຂີ ອງນກັ ວິທະຍາສາດ ເຕກັ ນກິ ເຊ່ ງິ ນາຍທນຶ ໄດຄູ້ ນົູ້ ພບົ ນນັູ້ ຈະໄດຮູ້ ກັ ສາໝນູ ໃຊູ້ ແລະ ຂະຫຍາຍຕ່ ໄປ. 24
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ສະນນັູ້ , ກດົ ເກນປະຕເິ ສດຊອູ້ ນປະຕເິ ສດຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ນນັູ້ ໂດຍສງັ ເຂດລກັ ສະ ນະກາູ້ ວຂນືູ້ ຂອງການຂະຫຍາຍຕວົ ແຕ່ ຕ່ າຫາສູງ. ແຕ່ ງ່າຍເຖງິ ສບັ ສນົ ຈາກບ່ ອນບ່ ທນັ ບລບິ ູນໄປຫາບ່ ອນບລບິ ູນ ກວ່ ານນັູ້ ແມ່ ນທ່ າອ່ ຽງທ່ ວົ ໄປຂອງບນັ ດາສ່ ງິ ວດັ ຖຸແລະປະກດົ ການໃນຄວາມເປັນຈງິ ພາວະວໄິ ສ. ທ່ ານ ເລນນິ ຂຽນວ່ າ “ການຂະຫຍາຍຕໄວໃດໜ່ ຶງຄຈື ່ ງັ ວ່ າ ໄດສູ້ ະແດງຄືນໄລຍະຕ່ າງໆທ່ ີຜ່ ານມາ ແລວູ້ ແຕ່ ຢ່ ູໃນຮູບການອ່ ນື ແລະ ຢ່ ູໃນລະດບັ ສູງກວ່ າ (ປະຕເິ ສດຊອູ້ ນປະຕເິ ສດ)ການຂະຫຍາຍຕວົ ທ່ ອີ າດຈະ ເວາົູ້ ໄດວູ້ ່ າ ໄປຕາມເສນັູ້ ທາງກຽູ້ ວກນົູ້ ຫອູ້ ຍແຕ່ ຫາກບ່ ແມ່ ນຕາມທາງທ່ ຊີ ່ ”ື . ຕວົ ຢ່ າງ ຊວີ ະສາດມຮີ ອບວຽນທ່ ມີ ສີ ອງບາດກາູ້ ວປະຕເິ ສດຄໄື ຂ່ ໄກ່ -ໄກ່ ນອູ້ ຍ, ສາມບາດກາູ້ ວມຄີ ເື ມດັ ເຂາົູ້ - ຕນົູ້ ເຂາົູ້ -ຮວງເຂາັູ້ ກບັ ເມດັ ເຂາົູ້ ຫາຍເມດັ , ແຕ່ ກມຮີ ອບວຽນທ່ ມີ ສີ ່ ບີ າດກາູ້ ວປະຕເິ ສດຄໄື ຂ່ -ມອູ້ ນ-ຟັກມອູ້ ນ- ແມງບ-ີູ້ ໄຂ່ ແລະ ອ່ ນື ໆ… ກດິ ຈະກາ 4 ຄນົູ້ ຄວູ້ າກ່ ຽວກບັ ກດົ ເກນພນືູ້ ຖານຂອງປັດຊະຍາ ຄາຖາມ 1. ກດົ ເກນແມ່ ນຫຍງັ ?ຈ່ ງົ ຍກົ ຕວົ ຢ່ າງ? 2. ກດົ ເກນເອກະພາບ ແລະ ຕ່ ສູລູ້ ະຫວ່ າງກນັ ຂອງບນັ ດາດາູ້ ນກງົ ກນັ ຂາູ້ ມມເີ ນອືູ້ ໃນຄແື ນວໃດ? 3. ຄວາມໝາຍຂອງຄຸນະພາບ ແລະ ປະລມິ ານແມ່ ນແນວໃດ?ມກີ ານພວົ ພນັ ສດັ ຈະວພິ າກແນວໃດ? 4. ການປະຕເິ ສດແມ່ ນຫຍງັ ?ການປະຕເິ ສດແບບສດັ ຈະວພິ າກແມ່ ນຫຍງັ ?ມເີ ນອືູ້ ໃນຫຍງັ ແດ່ ?ຈ່ ງົ ຍກົ ຕວົ ຢ່ າງ? 5.ຄ່ ູມາດຕະເກນຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ 5.1.ມາດຕະເກນ ມາດຕະເກນຂອງປັດຊະຍາແມ່ ນບນັ ດາຄວາມສານກຶ ລວມທ່ ສີ ຸດເຊ່ ງິ ສ່ ອງແສງເຖງິ ບນັ ດາດນູ້ ,ລກັ ສະນະ ປະຈາຕວົ ທ່ ມີ ມີ າແຕ່ ເດມີ , ບນັ ດາການພວົ ພນັ ພນືູ້ ຖານແລະແຜ່ ຫາຍທ່ ວົ ໄປຂອງໂລກພາວະວໄິ ສ. 25
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ຕວົ ຢ່ າງ ຄາສບັ ທ່ ວີ າ “ມູນເຫດ” ແມ່ ນມາດຕະເກນໜ່ ງຶ ຂອງປັດຊະຍາ, ມາດຕະເກນນີມນັ ສ່ ອງແສງເຖງິ ການ ກະທບົ ເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ລະຫວ່ າງບນັ ດາດາູ້ ນຕ່ າງໆທ່ ປີ ະກອບສາູ້ ງເປັນສ່ ງິ ວດັ ຖຸອນັ ໜ່ ງຶ ລືູ້ ລະຫວ່ າງວດັ ຖຸນາ ກນັ , ການກະທບົ ນນັູ້ ແມ່ ນແມ່ ນເຮດັ ໃຫສູ້ ່ ງິ ວດັ ຖຸມກີ ານປ່ ຽນແປງ. ມາດຕາເກນກາເນດີ ມຈາກພດຶ ຕກິ າຂອງຄນົ ເຮາົ ເຊ່ ງິ ໃນນນັູ້ ພດຶ ຕກິ າສາມາດສງັ ລວມຮບັ ຮູກູ້ ່ ຽວກບັ ໂລກ ແລະ ການກະທບົ ໃສ່ ໂລກ; ຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການສາູ້ ງຄວາມຮບັ ຮູກູ້ ່ ຽວກບັ ໂລກ ແລະ ການກະທບົ ໃສ່ ໂລກ ນນັູ້ ແມ່ ນຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການກສາູ້ ງຄວາມສານກຶ ລວມ. ມາດຕະເກນ ພດຶ ຕກິ າ ຄວາມຮບັ ຮູ ູ້ ຄວາມສານນກຶ ມາດຕະເກນ 5.2. ຄ່ ູມາດຕະເກນຕ່ າງໆຂອງວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຸນຍິ ມົ ກ. ອນັ ລວມ ແລະ ອນັ ສະເພາະ ອນັ ລວມແມ່ ນມາດຕະເກນໜ່ ງຶ ທ່ ໃີ ສຊບີູ້ ອກບນັ ດາດາູ້ ນ, ບນັ ດາລກັ ສະນະປະຈາຕວົ , ບນັ ດາການ ພວົ ພນັ ຊາູ້ ໄປຊາູ້ ມາຄາູ້ ຍຄກື ນັ ຂອງຫາຍສ່ ງິ ວດັ ຖຸແລະປະກດົ ການໃນຂະບວນວວິ ດັ . ຕວົ ຢ່ າງ ອນັ ລວມຂອງຄນົ , ສດັ ແລະພດຶ ເປັນການແລກປ່ ຽນທາດລະຫວ່ າງຮ່ າງກບັ ສະພາບແວດລອູ້ ມ. ອນັ ະເພາະແມ່ ນມາດຕະເກນໜ່ ງຶ ເພ່ ອື ໃຊຊູ້ ບີູ້ ອກສ່ ງິ ວດັ ຖຸແລະປະກດົ ດານຫຂື ະບວນວວິ ດັ ໃດໜ່ ງຶ ຢ່ ູ ໃນໂລກພາວະວໄິ ສ, ມນັ ສ່ ອງແສງເຖງິ ຈດຸ ພເິ ສດສະເພາະຂອງແຕ່ ລະວດັ ຖຸແລະປະກດົ ການໃນຂະບວນ ວວິ ດັ . ຕວົ ຢ່ າງ ສດັ ຕວົ ໜ່ ງຶ , ຄນົ ຜູໜູ້ ່ ງຶ , ໜ່ ວຍໂລກ ແລະ ອ່ ນື ໆ. ການພວົ ພນັ ສດັ ຈະວພິ າກລະຫວ່ າງອນັ ລວມ ແລະ ອນັ ສະເພາະ ໃນປະຫວດັ ສາດປັດຊະຍາມທີ ດັ ສະນະສອງຢ່ າງທ່ ີກງົ ກນັ ຂາູ້ ມກນັ ໃນການແກໄູ້ ຂການພວົ ພັນລະຫວ່ າງ ອນັ ລວມ ແລະ ອນັ ສະເພາະ ເຊ່ ນັ : - ຝ່ າຍເປັນຈງິ : ຢັງູ້ ຢຶນວ່ າອນັ ລວງຄງົ ຕວົ ຢ່ າງເອກະລາດບ່ ຂນຶູ້ ກບັ ອນັ ສະເພາະມແີ ຕ່ ອນັ ສະເພາະເທ່ າົ ນນັູ້ ທ່ ີ ຄງົ ຕວົ ຂນຶູ້ ກບັ ອນັ ລວມ ໂດຍອນັ ລວມປະດດິ ສາູ້ ງອອກມາ. - ຝ່ າຍລດັ ທນິ າມນຍິ ມົ : ຢັງູ້ ຢຶນວ່ າອນັ ລວງບ່ ຄງົ ຕວົ ຢ່ າງປະຈກັ ຕາ, ມແີ ຕ່ ອນັ ສະເພາະເທ່ າົ ນນັູ້ ທ່ ຄີ ງົ ຕວົ ຢ່ າງ ປະຈກັ ຕາ, ອນັ ລວມພຽງແຕ່ ຄງົ ຕົວໃນຈດິ ສານກຶ ໃນຄວາມຮັບຮູ ມູ້ ນັ ພຽງແຕ່ ແມ່ ນຊ່ ືເອນິູ້ ຂອງອນັ ສະເພາະເທ່ າົ ນນັູ້ . ທ່ ານ ເລນນິ ໄດຊູ້ ໃີູ້ ຫເູ້ ຫນັ ວ່ າການພວົ ພນັ ແບບສດັ ຈະວພິ າກລະຫວ່ າງອນັ ລວມແລະອນັ ສະເພາະເຊ່ ງິ ສະແດງອອກດ່ ງັ ນ:ີູ້ - ອນັ ສະເພາະມແີ ຕ່ ຄງົ ຕວົ ຢ່ ູໃນການພວົ ພນັ ອນັ ລວມ, ບ່ ວ່ າອນັ ສະເພາະໃດໆກລວູ້ ນແຕ່ ມອີ ນັ ລວມ. 26
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ - ອນັ ລວມພຽງແຕ່ ຄງົ ຕວົ ຢ່ ູໃນອນັ ສະເພາະ ແລະ ສະແດງອອກຜ່ ານອນັ ສະເພາະ. - ອນັ ລວມແມ່ ນພາກສ່ ວນໜ່ ງຶ ຂອງອນັ ສະເພາະ, ອນັ ສະເພາະບ່ ໄດສູ້ ງັ ລວມຢ່ ູໃນອນັ ລວມຢ່ າງສມົ ບູນ. ຂ. ສາເຫດ ແລະ ໝາກຜນົ ສາເຫດແມ່ ນມາດຕະເກນໜ່ ງຶ ເພ່ ອື ໃຊຊູ້ ບີູ້ ອກການກະທບົ ເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ລະຫວ່ າງບນັ ດາດາູ້ ນພາຍ ໃນຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸອນັ ໜ່ ງຶ , ປະກດົ ການໜ່ ງຶ ຫື ລະຫວ່ າງວດັ ຖຸໜ່ ງຶ ແລະ ປະກດົ ການນາກນັ ພາຫໃຫມູ້ ີ ການປ່ ຽນແປງຢ່ າງແນ່ ນອນ. ຕວົ ຢ່ າງ - ໃນສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັູ້ ມຄີ ວາມຂດັ ແຍ່ ງກນັ ຕ່ ສູກູ້ ນັ ລະຫວ່ າງຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ມີ ຜີ ນົ ປະໂຫຍດພນືູ້ ຖານແຕກຕ່ າງ ກນັ ນແີູ້ ມ່ ນສາເຫດພາໄປເຖງີ ໝາກຜນົ . - ການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນົູ້ ທ່ ມີ ສີ ດິ ຜນົ ປະໂຫຍດອນັ ພນືູ້ ຖານປລະປັກ ນໜັູ້ ນແມ່ ນເສເຫດພາໄປເຖງິ ການປະຕວິ ດັ ສງັ ຄມົ . ໝາກຜນົ ແມ່ ນມາດຕະເກນໜ່ ງຶ ເພ່ ອື ໃຊຊູ້ ີບູ້ ອກບນັ ດາດາູ້ ນການຫນັ ປ່ ຽນຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການທ່ ຫີ າກປະກດົ ຍອູ້ ນໜ່ ງຶ ຫື ຫາຍສາເຫດ. ຕວົ ຢ່ າງ - ການປະຕວິ ດັ ສງັ ຄມົ ເກດີ ຂນຶູ້ ແມ່ ນໝາກຜນົ ຂອງຄວາມຂດັ ແຍ່ ງ ແລະ ຕ່ ສູກູ້ ນັ ລະຫວ່ າງຊນົ ຊນັູ້ ໃນ ສງັ ຄມົ . - ລະບອບປະຊາທປິ ະໄຕປະຊາຊນົ ລາວກາເນດີ ຂນຶູ້ ແມ່ ນໝາກຜນົ ຂອງການຕ່ ສູຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ລາວພາຍ ໃຕກູ້ ານນາພາຂອງພກັ . ຄວາມແຕກຕ່ າງລະຫ່ ວາງສາເຫດຂອູ້ າູ້ ງ ແລະ ເງ່ອຶ ນໄຂ - ສາເຫດຕ່ າງກບັ ຂອູ້ າູ້ ງຢ່ ູບ່ ອນວ່ າຂອູ້ າູ້ ງແມ່ ນພຽງແຕ່ ປະກດົ ການພາຍນອກບ່ ເປັນພນຶູ້ ຖານ, ຊາູ້ ບ່ ໜາຍງັ ມີ ລກັ ສະນະປອມແປງອກີ (ບ່ ຕດັ ສນິ ) ພຽງແຕ່ ແມ່ ນຂອູ້ າູ້ ງເພ່ ອື ປິດບງັ ເຫດທ່ ແີ ທຈູ້ ງິ . ສ່ ວນສາເຫດນນັູ້ ມີ ການພວົ ພນັ ພາຍໃນທ່ ມີ ຄີ ວາມໝາກຜນົ . - ສາເຫດຕ່ າງກບັ ເງ່ອື ນໄຂສາລບັ ເງ່ອື ນໄຂແມ່ ນບ່ ພາໃຫເູ້ ກດີ ໝາກຜນົ ດວູ້ ຍຕວົ ມນັ ເອງໄດແູ້ ຕ່ ມນັ ຈະຄຽງ ຄ່ ູກັບສາເຫດໃນກາລະເທສະ, ມັນມີຜົນສະທອູ້ ນອັນແນ່ ນອນເຖິງເຫດ, ການເຮັດໃຫສູ້ າເຫດ ຂະຫຍາຍຕວົ ເພ່ ອື ກາເນດີ ໝາກຜນົ ອອກມາຢ່ າງແນ່ ນອນ.ດ່ ງັ ນນັູ້ , ເງ່ອື ນໄຂກແມ່ ນສ່ ງິ ຈາເປັນຂາດບ່ ໄດ.ູ້ ຕວົ ຢ່ າງ ໃນວຽກງານກະສກີ າຖາູ້ ຝົນຕກົ ດີ (ນແີູ້ ມ່ ນເງ່ອື ນໄຂ), ແນວປູກດີ ແລະ ບວົ ລະບດັ ດ(ີ ສາເຫດ) ຜນົ ເກບັ ກຽວກ່ ຈະໄດດູ້ ນີ ແີູ້ ມ່ ນໝາກຜນົ . ການພວົ ພນັ ສດັ ຈະວພິ າກລະຫວ່ າງສາເຫດ ແລະ ໝາກຜນົ - ສາເຫດພາໃຫເູ້ ກດີ ໝາກຜນົ ເມ່ ອື ໝາກຜນົ ປະກດົ ຕວົ ຂນືູ້ ແລວູ້ ມນັ ໄດສູ້ ່ ງົ ຜນົ ກະທບົ ກບັ ຄນື ໃສ່ ສາເເຫດ ສາມາດດດັ ສາູ້ ງ ແລະ ປ່ ຽນແປງສາເຫດຖາູ້ ວ່ າສາເຫດນນັູ້ ຫາກຍງັ ຄງົ ຕວົ ຢ່ ູ. 27
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ຄ. ທາດແທູ້ ແລະ ປະກດົ ການ ທາດແທແູ້ ມ່ ນການລວບລວມບນັ ດາດາູ້ ນບນັ ດາການພວົ ພນັ ທ່ ຈີ າເປັນ,ທ່ ປີ ົກກະຕສິ າພດັ ຢ່ ູເບອືູ້ ງໃນຂອງ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະປະກດົ ການ.ມນັ ກາການເຄ່ ອື ນເໜງັ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການນນັູ້ . ຕວົ ຢາງ ໃນທາມະຊາດທຸກສ່ ງິ ວດັ ຖຸທ່ ມີ ຊີ ີວດິ ລວູ້ ນແຕ່ ມກີ ານແລກປ່ ຽນທາດລະຫວ່ າງຮ່ າງກາຍກບັ ສະພາບ ແວດລອູ້ ມ - ທາດແທຂູ້ ອງສຽງ ແມ່ ນການສນັ ສະເທ່ ອື ນຂອງອາກາດ. ໃນສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນົູ້ ແມ່ ນມຄີ ນົ ຂູດຮດີ ຄນົ . ປະກດົ ການແມ່ ນມາດຕະເກນໜ່ ງື ທ່ ຊີ ບີູ້ ່ ອກບນັ ດາດາູ້ ນ, ບນັ ດາການພວົ ພນັ ທ່ ສີ ະແດງອອກພາຍນອກບ່ ເປັນປົກກະຕຂິ ອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ, ຂະບວນວວິ ດັ ມນັ ແມ່ ນຮູບການສະແດງອອກເບອືູ້ ງນອກຂອງທາດແທທູ້ ່ ີ ຄນົ ເຮາົ ສາມາດຮບັ ຮູດູ້ ວູ້ ຍອນິ ຊີ ຕວົ ຢ່ າງ - ສຽງຄ່ ອຍສຽງແຮງແມ່ ນປະກດົ ການຂອງສຽງ - ໃນສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັູ້ ປະກດົ ມຜີ ູທູ້ ຸກຍາກ ແລະ ຮ່ ງັ ມນີ ນັູ້ ແມ່ ນປະກດົ ການ ການພວົ ພນັ ສດັ ຈະວພິ າກລະຫວ່ າງທາດແທູ້ ແລະ ປະກດົ ການ ທາດແທູ້ ແລະ ປະກດົ ການ ມນັ ນອນຢ່ ູໃນສ່ ງິ ວດັ ຖຸອນັ ດ່ ຽວກນັ ແລະ ມກີ ານກະທບົ ກນັ , ມກີ ານພວົ ພນັ ກນັ ສະແດງອອກດ່ ງັ ນ:ີູ້ - ຄວາມເປັນເອກະພາບລະຫ່ ວາງທາດແທູ້ ແລະ ປະກດົ ການ, ທາດແທເູ້ ວລາໃດກເຜຍີ ອອກໂດຍຜ່ ານ ປະກດົ ການ, ສ່ ວນປະກດົ ການເວລາໃດກສະແດງອອກຂອງທາດແທ,ູ້ ທາດແທູ້ ແລະ ປະກດົ ການ ລວູ້ ຍແຕ່ ຄງົ ຕວົ ພາວະວໄິ ສມນັ ພວົ ພນັ ນາກນັ ຢ່ າງສະໜດິ ແໜນູ້ . ງ. ເນອີືູ້ ໃນ ແລະ ຮູບການ ເນອືູ້ ໃນ ແມ່ ນມາດຕະເກນໜ່ ງຶ ເພ່ ອື ໃຊຊູ້ ີບູ້ ອກບນັ ດາດາູ້ ນ, ບນັ ດາປັດໄຈ, ຂະບວນວວິ ດັ ທງັ ໝດົ ທ່ ີ ປະກອບເປັນພນືູ້ ຖານການຄງົ ຕວົ ແລະ ການຂະຫຍາຍຂອງສ່ ງິ ງດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ. ຕງົ ຢ່ າງ ເນອືູ້ ໃນຂອງຮູບວທິ ກີ ານຜະລດິ ຂອງສງັ ຄມົ ໃດໜ່ ງຶ ແມ່ ນເວາົູ້ ເຖງີ ກາລງັ ການຜະລດິ , ຢ່ ູໃນກາລງັ ການຜະລດິ ປະກອບດວູ້ ຍຄນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານການຜະລດິ , ພາຫະນະການຜະລດິ ແລະ ເປົາູ້ ການຜະລດິ . ຮູ ບການ ແມ່ ນແບບວິທກີ ານຄົງຕົວຂອງສ່ ງິ ວັດຖຸ ແລະ ປະກດົ ການແມ່ ນວທິ ີຈດັ ຕັງູ້ , ແມ່ ນໂຄງ ປະກອບຂອງເນອີືູ້ ໃນ. ຕວົ ຢ່ າງ: ຮູບການຜະລດິ ຂອງສງັ ຄມົ ໃດໜ່ ງຶ ແມ່ ນເວາົູ້ ເຖງີ ການພວົ ພນັ ແຫ່ ງການຜະລດິ , ຢ່ ູໃນການພວົ ພນັ ແຫ່ ງການ ຜະລດິ ຈະປະກອບດວູ້ ຍຮູບການກາມະນດິ ກ່ ຽວກບັ ພາຫະນະການຜະລດິ , ການພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງຄນົ ກບັ ຄນົ ຢ່ ູ ໃນຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການຜະລດິ ຮູບການແຈກຢາຍຜະລດິ . 28
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ການພວົ ພນັ ວທິ ່ ສີ ດັ ຈະວພິ າກລະຫວ່ າງເນອືູ້ ໃນ ແລະ ຮູບການ - ທຸກສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະປະກດົ ການລວູ້ ນແຕ່ ມີເນອືູ້ ໃນ ແລະ ຮູ ບການຂອງຕນົ , ລວູ້ ນແຕ່ ມຄີ ວາມເປັນ ເອກະພາບລະຫວ່ າງເນອືູ້ ໃນ ແລະ ຮູບການ. ຕວົ ຢ່ າງ ການຜະລດິ ອຸດສະຫະກາ ແລະ ກະສກີ າຕ່ າງກ່ ມເີ ນອືູ້ ໃນ ແລະ ຮູບການຂອງໃຜມນັ ແລະ ກມຄີ ວາມ ເປັນເແກະພາບລະຫວ່ າງເນອືູ້ ໃນ ແລະ ຮູບການຂອງຕນົ , ຈ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫກູ້ ານຜະລດິ ກະສກີ າ ແລະ ອຸດສະຫະກາຄງົ ຕວົ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ໄວ. - ລະຫວ່ າງເນນອືູ້ ໃນ ແລະ ຮູບການມກີ ານພວົ ພນັ ກນັ ກະທບົ ໄປມາເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ແຕ່ ເນອືູ້ ໃນເວລາກ ມບີ ດົ ບາດຕດັ ສນິ . ຕວົ ຢ່ າງ ການວ່ າງຮູບພາບສສີ ນັ ໃສ່ ໜາູ້ ປົກຂອງປຶມູ້ ບດົ ປະພນັ ເຫມັູ້ ໜ່ ງຶ ກມກີ ານພວົ ພນັ ເຖງິ ເນອືູ້ ໃນເລ່ ອື ງ, ໂຄງ ປະກອບຂອງເນອືູ້ ໃນເລ່ ອື ງທ່ ຈີ ດັ ວ່ າງຢ່ ູເບອືູ້ ງໃນ, ແຕ່ ບນັ ຫາທ່ ສີ າຄນັ ແມ່ ນເນອືູ້ ໃນຂອງເລ່ ອື ງທ່ ຈີ ດັ ວ່ າງຢ່ ູເບອືູ້ ງໃນ ຕດັ ສນິ ວ່ າມຄີ ວາມຢາກອ່ ານບ່ ?ປືມູ້ ຫວົ ນນັູ້ . - ການປ່ ຽນແປງຂອງສ່ ິງວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການເລ່ ມີ ຈາກການປ່ ຽນແປວທາງດາູ້ ນເນອືູ້ ໃນ, ເນອືູ້ ໃນ ປ່ ຽນແປງຈະເຮດັ ໃຫຮູ້ ູບການປ່ ຽນແປງໄປນາ. ຕວົ ຢ່ າງ ສັງຄົມຂະຫຍາຍຕົວຍອູ້ ນກາລງັ ການຜະລດິ ຂະຫຍາຍຕົວ, ກາລັງການຜະລິດຂະຫຍາຍຕວົ ມນັ ຮຽກຮອູ້ ງໃຫກູ້ ານພວົ ພນັ ການຜະລດິ (ທ່ ເີ ປັນຮູບການ) ປ່ ຽນແປງໄປນາເພ່ ອື ສມົ ຄ່ ູກບັ ມນັ . ຈ. ອນັ ແນ່ ນອນ ແລະ ອນັ ບງັ ເອນີ ອນັ ແນ່ ນອນ ແມ່ ນມາດຕະເກນໜ່ ງຶ ເພ່ ອື ໃຊຊູ້ ີບູ້ ອກທ່ ເີ ລ່ ມີ ອອກຈາກທາດແທຂູ້ ອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ, ມາຈາກ ການພວົ ພນັ ພາຍໃນຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການຢ່ ູໃນເງ່ອື ນໄຂອນັ ແນ່ ນອນ. ຕວົ ຢ່ າງ ເຮາົ ເອາົ ເມດັ ເຂາົູ້ ປູກແມ່ ນເມດັ ເຂາົູ້ ທ່ ເີ ປັນເມດັ ຕງຶ ດໄີ ປປູກລງົ ດນິ ທ່ ງີ ອກງາມ, ມອີ ຸນຫະພູມເໝາະສມົ ແລະ ນາູ້ ພຽງພຜ່ ານໄລຍະເວລາອນັ ແນ່ ນອນ, ເມດັ ເຂາົູ້ ຈະແຕກອອກມາເປັນໜ່ ເຂາົູ້ , ຈະບ່ ເກດີ ເປັນພດຶ ຊະນດິ ອ່ ນື ແມ່ ນເລ່ ອື ງທ່ ແີ ນ່ ນອນ. ອນັ ບງັ ເອີນ ແມ່ ນມາດຕະເກນໜ່ ງຶ ເພ່ ອື ໃຊຊູ້ ບີູ້ ອກອນັ ທ່ ເີ ລ່ ມີ ຕນົູ້ ອອກຈາກບນັ ດາການພວົ ພນັ ພາຍ ນອກ, ດ່ ງັ ນນັູ້ , ມນັ ອາດຈະເກດີ ຂນຶູ້ ຄແື ນວນີູ້ ຫື ເກດີ ຂນຶູ້ ຄແື ນວນນັູ້ ຫື ບ່ ອາດເກດີ ຂນຶູ້ ເປັນໄດ.ູ້ ຕວົ ຢ່ າງ ເຮາົ ເອາົ ແນວເຂາົູ້ ປູກແມ່ ນເມດັ ເຂາົູ້ ທ່ ຕີ ງຶ ດີໄປປູກ, ບງັ ເອນີ ໄພແຫງູ້ ແລງູ້ ເມດັ ເຂາົູ້ ບ່ ເກດີ ໜ່ , ນີແູ້ ມ່ ນ ເລ່ ອື ງບງັ ເອນີ . ການພວົ ພນັ ສດັ ຈະວພິ າກລະຫວ່ າງອນັ ແນ່ ນອນ ແລະ ອນັ ບງັ ເອີນ ວທິ ສີ ດັ ຈະວພິ າກວດັ ຖຖຸນຍິ ມົ ຢັງູ້ ຢືນວ່ າ ອນັ ແນ່ ນອນ ແບະ ອນັ ບງັ ເອນີ ລວູ້ ນແຕ່ ຄງົ ຕວົ ຢ່ າງພາວະວໄິ ສ,ອນັ 29
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ແນ່ ນອນ ແລະ ອນັ ບັງເອີນແມ່ ນສອງດາູ້ ນທ່ ີກງົ ກນັ ຂາູ້ ມກນັ ແລະ ເປັນເອກະພາບກນັ , ບ່ ມີອນັ ແນ່ ນອນ ອອູ້ ຍຕອູ້ ຍ ແລະ ກ່ ບ່ ມອີ ນັ ບງັ ເອນີ ອອູ້ ນຕອູ້ ຍ. ສ. ຄວາມອາດສາມາດ ແລະ ຄວາມເປັນຈງິ ຄວາມອາດສາມາດ ແມ່ ນມາດຕະເກນໜ່ ງຶ ເພ່ ອື ໃຊຊູ້ ບີູ້ ອກບນັ ດາເງ່ອື ນໄຂໃໝ່ , ບນັ ດາທ່ າອຽງແຫ່ ງການ ຂະຫຍາຍຕວົ ມນັ ແມ່ ນອນັ ທ່ ບີ ່ ເປັນໜ່ ແໜງຢ່ ູໃນສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ ແລະ ຢ່ ູໃນຂະບວນວວິ ດັ ມນັ ຍງົ ບ່ ທນັ ປະກດົ ຕວົ ຂນຶູ້ ແລະ ກ່ າຍເປັນຄວາມຈງິ ໃນເວລາມເີ ງ່ອື ນໄຂອນັ ເໝາະສມົ . ຕວົ ຢ່ າງ ປະເທດມຄີ ວາມອາສາມາດຈະພດັ ທະນາເຂ່ ອື ນໄຟຟາູ້ ນາູ້ ຕກົ ຫາຍແຫ່ ງ. ຄວາມເປັນຈງິ ແມ່ ນອນັ ທ່ ຄີ ງົ ຕວົ ຢ່ າງແທຈູ້ ງິ ແມ່ ນອນັ ພວມໄປຮອດ ແລະ ອນັ ພວມປະກດົ ຕວົ ອອກມາ. ຕວົ ຢ່ າງ ປະເທດເຮາົ ມແີ ມ່ ນາູ້ ລາູ້ ເຊຫາຍແຫ່ ງນແີູ້ ມ່ ນຄວາມເປັນຈງິ . ແມ່ ນນາູ້ ລາູ້ ເຊເຫ່ າົ ນມີູ້ ຄີ ວາມເໝາະສມົ ສາລບັ ການສາູ້ ງເຂ່ ອື ນໄຟຟາູ້ ພະລງັ ງານໄດຫູ້ າຍແຫ່ ງ. ການພວົ ພນັ ສດັ ຈະວພິ າກລະຫວ່ າງຄວາມອາດສາມາດ ແລະ ຄວາມເປັນຈງິ ແມ່ ນມລີ ກັ ສະນະເປັນເຫດ ແລະ ຜນົ ໃຫກູ້ ນັ ແລະ ກນັ ຄວາມອາດສາມາດຈະເກດີ ດວູ້ ຍຜ່ ານຄວາມຈງິ , ສ່ ວນຄວາມຈງິ ກ່ ສາມາດເກດີ ຂນຶູ້ ໄດຈູ້ າກຄວາມອາດສາມາດໃນພດຶ ຕກີ າພວກເຮາົ ຕອູ້ ງກາແໜນູ້ ສອງດາູ້ ນ, ອນັ ໃດ ມເີ ງ່ ອື ນໄຂຄວາມເປັນຈງິ ພອູ້ ມແລວູ້ ຕອູ້ ງສູຊູ້ ນົ ເຮັດໃຫເູ້ ກີດຄວາມເປັນຈງິ , ເຮດັ ໃຫຄູ້ ວາມສາມາດກ່ າຍ ເປັນຄວາມເປັນຈງິ ແຕ່ ຫາກເງ່ອື ນໄຂ ແລະ ສະພາບຄວາມເປັນຈງິ ບ່ ທນັ ອານວຍກບ່ ຄວນຮອູ້ ນຮນົ ຟູ້າວຟັງເກນີ ຄວາມສາມາດຕວົ ຈງິ ເພາະຈະເຮດັ ແນວນນັູ້ ຈະຕກົ ເຂາົູ້ ສ່ ູການສຽງໄພ ຫື ທດັ ສະນະຂວາຈດັ . ກດິ ຈະກາ5 ສນົ ທະນາຄນົູ້ ຄວູ້ າຕອບຄາຖາມເປັນກ່ ຸມກ່ ຽວກບັ ມາດຕະເກນ ວທິ ດີ າເນີນ ຟັງການບນັ ຍາຍຂອງຄູ, ຈດັ ແບ່ ງເປັນກ່ ຸມຕອບຄາຖາມທ່ ຄີ ູຢາຍໃຫູ້ ຈາກນນັູ້ ຄູສະຫູບການລາຍງານ ແລະ ຕອບຄາຖາມຂອງນກັ ຮຽນ. 6. ທດິ ສະດກີ ່ ຽວກບັ ຄວາມຮບັ ຮູຂູ້ ອງວດັ ຖຸນຍິ ມົ ສດັ ຈະວພິ າກ 6.1. ຄວາມຮບັ ຮູ ູ້ ແມ່ ນຂະບວນວວິ ດັ ການສ່ ອງແສງຂອງລກພາວະວໄິ ສເຂາົູ້ ໃນມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮົາແລວູ້ ເກດີ ມີ ຄວາມຮູສູ້ ກຶ ( ຮບັ ຮູ)ູ້ . ມະນຸດເຮາົ ຕງັູ້ ແຕ່ ກາເນດີ ມາຈາກທອູ້ ງແມ່ ຈນົ ກ່ າຍເປັນຜູໃູ້ ຫຍ່ ສາມາດຮບັ ຮູໂູ້ ລກ ຫື ສ່ ງິ ຕ່ າງໆທ່ ຢີ ່ ູອອູ້ ມ ຕວົ ໂດຍຜ່ ານຂະບວນວວິ ດັ ອນັ ສະຫບັ ຊບັ ຊອູ້ ນ, ໂດຍເລ່ ີມຈາກການຮບັ ຮູ ແູ້ ບບສາພດັ , ຈກການຄນົູ້ ຄວາູ້ ຮ່ າ ຮຽນ, ຈາກການຄນົູ້ ຄດິ - ຈນິ ຕະນາການ ແລະ ດວູ້ ຍວທິ ອີ ່ ນື ໆ. 30
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ 6.2. ທາດແທຂູ້ ອງຄວາມຮບັ ຮູ ູ້ ທດິ ສະດກີ ່ ຽວກບັ ຄວາມຮບັ ຂອງລດັ ທວິ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ສດັ ຈະວພິ າກບ່ ໄດຖູ້ ວື ່ າ ວວິ ດັ ຄວາມຮບັ ຮູບູ້ ່ ແມ່ ນ ວວິ ດັ ຄນົ ຢືນຢ່ ູນອກສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການເພ່ ອື ສ່ ອງແສງ, ມນັ ແມ່ ນວວິ ດັ ຄນົ ເຮາົ ລງົ ເລກິ ເຂາົູ້ ສ່ ູໂລກພະວະ ວໄິ ສໂດຍຜ່ ານການເຄ່ ອື ນໄຫວພດຶ ຕກິ າຕວົ ຈງິ ເພ່ ອື ຮບັ ຮູໂູ້ ລກ ແລະ ດດັ ສາູ້ ງໂລກ. ທ່ ານ ກາກມາກ ຂຽນວ່ າ “ປັດຊະຍາໃນເມ່ ອື ກ່ ອນ ມແີ ຕ່ ອະທບິ າຍໂລກດວູ້ ຍຫາຍວທິ ທີ ່ ແີ ຕກຕ່ າງກນັ , ແຕ່ ບນັ ຫາຂອງມນັ ຢ່ ູບ່ ອນດດັ ສາູ້ ງໂລກ”. ທດິ ສະດີກ່ ຽວກບັ ຄວາມຮັບຮູ ູ້ ຂອງລັດທວິ ັດຖຸນິຍົມສັດຈະວິພາກ ຖເື ອາົ ພຶດຕກິ າຕົວຈງິ ເປປັ ນ ພນືູ້ ຖານ, ກາລງັ ຊຸດນັ , ຈດຸ ປະສ່ ງົ ຂອງຄວາມຮບັ ຮູ ູ້ ແລະ ເປັນມາດຖານເພ່ ອື ກວດກາຄວາມຖກື ຕອູ້ ງຊດັ ເຈນ ຂອງຄວາມຮບັ ຮູ.ູ້ ທ່ ານ ເລນນິ ຂຽນວ່ າ ທດັ ສະນະກ່ ຽວກຍັ ຊີວດິ ການເປັນຢ່ ູ, ກ່ ຽວກບັ ພດຶ ຕກິ າຕວົ ຈງິ ຕອູ້ ງແມ່ ນ ທດັ ສະນະອນັ ດບັ ໜ່ ງຶ ແລະ ເປັນພນືູ້ ຂອງທດິ ສະດຮີ ບັ ຮູ.ູ້ ລວມຄວາມວ່ າ ທາດແທຂູ້ ອງຄວາມຮບັ ຮູ ູ້ ແມ່ ນວວິ ດັ ການສ່ ອງແສງຄວາມເປັນຈງິ ພາວະວໄິ ສຢ່ າງ ສດັ ຈະວພິ າກ, ຕງັູ້ ໜາູ້ , ແຕ່ ປະກດົ ການເຖງີ ທາດແທຜູ້ ່ ານການເຄ່ ອື ນໄຫວພດຶ ຕກິ າຕວົ ຈງິ ເພ່ ອື ຮບັ ຮູ ູ້ ແລະ ດດັ ສາູ້ ງໂລກ. 6.3. ພດຶ ຕກິ າເປັນພນືູ້ ຖານ ແລະ ຈດຸ ປະສງົ ຂອງຄວາມຮບັ ຮູ ູ້ ກ. ພດຶ ຕກິ າ ແມ່ ນທງັ ໝດົ ການເຄ່ ອື ນໄຫວທາງດາູ້ ນວດັ ຖຸທ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະສງັ ຄມົ , ລກັ ສະນະປະຫວດັ ສາດ ເຊ່ ງິ ແນ່ ໃສ່ ດດັ ສາູ້ ງໂລພາວະວໄິ ສ. ພດຶ ຕກິ າຂອງມະນຸດລວມທງັ ການເຄ່ ອື ນໄຫວອອກແຮງງານຜະລດິ ວດັ ຖຸ, ການຕ່ ສ່ ູຊນົ ຊນັູ້ ໃນສງັ ຄມົ , ການສງັ ເກດ ແລະ ການຄນົູ້ ຄວູ້ າທດົ ລອງວທິ ະຍາສາດ ແລະ ອ່ ນື ໆ. - ພດຶ ຕກິ າເປັນພນືູ້ ຖານຂອງຄວາມຮບັ ຮູ ູ້ - ພດຶ ຕກິ າເປັນກາລງັ ດນັ ຂອງຄວາມຮູ ູ້ - ພດຶ ຕກິ າແມ່ ນຈດຸ ປະສງົ ຂອງຄວາມຮູ ູ້ 6.4. ເສນັູ້ ທາງແຫ່ ງການຮບັ ຮູແູ້ ບບສດັ ຈະວພິ າກ ຄວາມຮບັ ຮູຂູ້ ອງຄນົ ເຮາົ ແມ່ ນຂະບວນວວິ ດັ ອນັ ໜ່ ງຶ ທ່ ກີ າເນີດຂນຶູ້ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ຕາມກດົ ເກນ ອນັ ແນ່ ນອນຂອງມນັ . ທ່ ານ ເລນນິ ຂຽນວ່ າ: ເລ່ ມີ ຈາກການສາພດັ ທາງອນິ ຊໂີ ດຍກງົ ທ່ ມີ ຊີ ີວດິ ຊີວາກາູ້ ວໄປເຖງິ ພດຶ ຕກິ າ. ນນັູ້ ແມ່ ນເສນັູ້ ທາງສດັ ຈະວພິ າກຂອງຄວາມຮບັ ຮູສູ້ ດັ ຈະທາໃນການຮບັ ຮູຄູ້ ວາມເປັນຈງິ . ກ. ການສາພດັ ອນິ ຊໂີ ດຍກງົ ທ່ ມີ ຊີ ີວດິ ຊວີ າ ( ສາພດັ ຖານ) ການສາພດັ ອນິ ຊໂີ ດຍກງົ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ຊວີ າ ແມ່ ນການສ່ ອງແສງການກະທບົ ໂດຍກງົ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ຊວີ າ ຂອງ ຄວາມເປັນຈງິ ພາວະວໄິ ສເຂາົູ້ ໃສ່ ມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ ໂດຍຜ່ ານບນັ ດາອນິ ຊີ, ຜ່ ານການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງ ບນັ ດາອິນຊີ ຄນົ ເຮາົ ຈ່ ງຶ ມຄີ ວາມຮູສູ້ ກຶ ອນັ ແນ່ ນອນໃດໜ່ ງຶ ທ່ ເີ ປັນພນືູ້ ຖານໃຫແູ້ ກ່ ຄວາມຮບັ ຮູ .ູ້ ເຊ່ ງິ ປະກອບ ດວູ້ ຍ: 1.ຄວາມຮູສູ້ ກຶ 2. ເຈຕະສກຶ ( ການຮບັ ຮູ)ູ້ 3. ຮູບລາູ້ ລກຶ ( ມະໂນພາບ). 31
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ຄວາມຮູສູ້ ກຶ ແມ່ ນຮູບການທາອດິ ຂອງການສ່ ອງແສງເປັນຈງິ ພາວະວາິ ສເຂາົູ້ ໃນມນັ ສະໝອງຂອງຄນົ ເຮາົ , ຜ່ ານການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງອນິ ຊີຂອງຄນົ ເຮາົ ຈ່ ງຶ ເກດີມຄີ ວາມຮູສູ້ ກຶ ກບັ ກ່ ນິ , ສີ, ລດົ ຊາດ, ສຽງ ແລະ ອ່ ນື ໆ... ເຈຕະສກຶ ( ການຮບັ ຮູ)ູ້ ແມ່ ນໄລຍະຄວາມຮບັ ຮູທູ້ ່ ເີ ກດີ ຂນຶູ້ ບນົ ພນືູ້ ຖານຄວາມຮູສູ້ ກຶ , ມນັ ສ່ ອງແສງ ເຖງິ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸໃນທຖກດາູ້ ນ ແລະ ທຸກລກັ ສະນະຂອງມນັ ແລະ ສາູ້ ງເປັນຄວາມຮບັ ຮູທູ້ ່ ເີ ປັເອກະພາບ ມນັ ຮວບຮວມເອາົ ທງັ ຄວາມຮູສູ້ ກຶ , ມນັ ສ່ ອງແສງເຖງິ ສ່ ງິ ວດັ ຖຸໃນທຸກດາູ້ ນ ແລະ ຄວາມຮບັ ຮູໂູ້ ດຍ ສະເພາະດ ມນັ ໄດປູ້ ະກດົ ຕວົ ຂນຶູ້ ໃນຈດິ ສານກຶ ຂອງຄນົ ເຮາົ . ຮູບລາູ້ ລກຶ ( ມະໂນພາບ) ແມ່ ນຄວາມຮບັ ຮໄູ ູ້ ລຍະສູງຂອງການສ່ ອງແສງອະໄວຍະວະຄວາມຮູສູ້ ກຶ ນນັູ້ ແມ່ ນການວາດພາບ. ການວາດພາບແມ່ ນການສ່ ອງແສງຄນື ຮູບພາບຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸທ່ ໄີ ດຮູ້ ບັ ຮູແູ້ ລວູ້ (ໄດູ້ ກະທບົ ມາແລວູ້ ). ຂ. ຈນິ ຕະນາການນາມມະທາ ( ຕກັ ກະຖານ) ຈນິ ຕະນາການນາມມະທາ ແມ່ ນບາວກາູ້ ວຄວາມຮບັ ຮູລູ້ ະດບັ ສູງສຸດ ທ່ ເີ ກດີ ຂນຶູ້ ໂດຍອງີ ໃສ່ ຂມູ້ ູນທ່ ໄີ ດູ້ ສະສມົ ໄວໃູ້ ນໄລຍະຄວາມຮບັ ຮູ ທູ້ າງດາູ້ ນການສາພັດດວູ້ ຍອນິ ຊີ. ຈນິ ຕະນາມການນາມມະທາປະກອບມີ 3 ໄລຍະຄ:ື 1. ຄວາມສານກຶ 2. ການສນັ ນຖິ ານ 3.ການສະຫຸບໄຕ່ ຕອງ. ຄວາມສານກຶ ແມ່ ນຮູບແບບພນືູ້ ຖານຂອງແນວຄດິ , ຄວາມສານກຶ ເກດີ ຂນຶູ້ ແມ່ ນບາດກາູ້ ວກະໂດດຂນັູ້ ຂອງຄວາມຮບັ ຮູ,ູ້ ຄວາມສານກຶ ໄດສູ້ ່ ອງແສງລກັ ສະນະທ່ ສີ າຄນັ , ອນັ ເປັນທາດແທ,ູ້ ອນັ ລວມຂອງສ່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການ. ການສນັ ນຖິ ານ ແມ່ ນຮູບແບບວທິ ຂີ ອງແນວຄດິ ອນັ ໃດໜ່ ງຶ ເຊ່ ງິ ຖກື ຢັງູ້ ຢືນ ຫື ຖກື ປະຕເິ ສດລກັ ສະນະ ທາດແທ,ູ້ ການພວົ ພນັ ພາຍໃນສ່ ງິ ວັດຖຸ, ການສນັ ນິຖານມກີ ານຖອນໂຮມເອາົ ສອງ ຫື ຫາຍຄວາມ ສານກຶ . ການສະຫຸບໄຕ່ ຕອງ ເປັນການສາູ້ ງການພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງ 2 ຫື ຫາຍການສນັ ນຖິ ານນາກນັ ເພ່ ອື ຖ່ າຍ ທອດເອາົ ຂສູ້ ະຫູບອອກມາ. ການສະຫຸບແບບອະນຸມານ ແມ່ ນການສະຫຸບແບບສະເພາະຖອດຖອນ ອອກຈາກການສນັ ນຖິ ານ. ກງົ ກນັ ຂາູ້ ມກບັ ການສະຫຸບແບບອຸປະມານ ແມ່ ນການສະຫຸບລວມຖອດ ຖອນຈາກການສນັ ນຖິ ານສະເພາະ. ກດິ ຈະກາ 6 ຄນົູ້ ຄວູ້ າກ່ ຽວກບັ ຄວາມຮບັ ຮູ ູ້ ຄາຖາມ 1. ຈງົ ບອກຄວາມໝາຍຂອງການຮບັ ຮູ ູ້ ແລະ ທາດແທຂູ້ ອງການຮບັ ຮູແູ້ ມ່ ນແນວໃດ? 2. ພດຶ ຕກິ າແມ່ ນຫຍງັ ? ເປັນພນືູ້ ຖານ, ເປັນກາລງັ ດນັ ແລະ ແມ່ ນຈດຸ ປະສງົ ຂອງການຮບັ ຮູແູ້ ນວໃດ? 3. ການສາພດັ ອນິ ຊີຖດຍກງົ ທ່ ມີ ຊີ ີວດິ ຊວີ າແມ່ ນຫຍງັ ? ແລະ ປະກອບມີຫຍງັ ແດ່ ?ອະທບິ າຍແຕ່ ລະ ຢ່ າງ? 4. ຈນິ ຕະນາການນາມມະທາແມ່ ນຫຍງັ ?ມຈີ ກັ ໄລຍະ?ອະທບິ າຍແຕ່ ລະໄລຍະ? 32
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ບດົ ທີ 3 ຄວາມຮູເູ້ ບອືູ້ ງຕນົູ້ ກ່ ຽວກບັ ວດັ ຖຸນຍິ ມົ ປະຫວດັ ວພິ າກ 1.ຊນົ ຊນັູ້ ແລະ ການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ທດິ ສະດກີ ່ ຽວກບັ ຊນົ ຊນັູ້ ແລະ ການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ແມ່ ນໜ່ ງຶ ໃນບນັ ດາເນອືູ້ ໃນພນືູ້ ຖານຂອງ ລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ມນັ ຊ່ ວຍໃຫພູ້ ວກເຮາົ ຊອກຫາໄດບູ້ ນັ ດາກດົ ເກນຕ່ າງໆທ່ ຄີ ອບງາສງັ ຄມົ ທງັ ໝດົ ນບັ ທງັ ລະບອບສງັ ຄມົ ກອມມູນິດປະຖມົ ບູຮານຖກື ແຕກສະລາຍລົງຈົນຮອດປັດຈຸບັນນີມູ້ ນັ ຊີບູ້ ອກຖານະ ແລະ ບົດບາດ ປະຫວດັ ສາດຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນໃນການຕ່ ສູເູ້ ພ່ ອື ປົດປ່ ອຍມວນມະນຸດອອກຈາກແອກປົກຄອງຂອງບ ລດັ ທທິ ນຶ ນຍິ ມົ ແລະ ສາູ້ ງລະບອບສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ໃໝ່ ສງັ ຄມົ ທ່ ບີ ່ ມຊີ ນົ ຊນັູ້ ແລະ ບ່ ມກີ ານກດົ ຂ່ ີຂູດຮີດເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ແມ່ ນພນືູ້ ຖານທດິ ສະດຂີ ອງແນວທາງຍຸດທະສາດດ ຍຸດໂທບາຍຂອງບນັ ດາພກັ ກອມມູນດິ ທ່ ວົ ໂລກ ທງັ ໝດົ ໃນການຕ່ ສູເູ້ ພ່ ອື ຢຶດອານາດການປກຄອງຈາກລດັ ທທິ ນຶ ນຍິ ມົ ແລະ ໃນການສາູ້ ງຕງັູ້ ລດັ ກອມມູນດິ ວທິ ະຍາສາດ. ທດິ ສະດກີ ່ ຽວກບັ ຊນົ ຊນັູ້ ແລະ ການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ໄດຊູ້ ີບູ້ ອກວ່ າຊນົ ຊນັູ້ ແລະ ການຕ່ ສູຊູ້ ຊົ ນັູ້ ບ່ ຄງົ ຕົວ ຕະຫອດການຢ່ ູໃນບນັ ດາໄລຍະປະຫວດັ ສາດອນັ ແນ່ ນອນ. ທ່ ານ ກາກມາກ ໄດຊູ້ ແີູ້ ຈງູ້ ວ່ າ: “ການຄງົ ຕວົ ຂອງບນັ ດາຊນົ ຊນັູ້ ນນັູ້ ພຽງແຕ່ ຕດິ ພນັ ໄລຍະປະຫວດັ ສາດ ທ່ ແີ ນ່ ນອນຂອງການຂະຫຍາຍການຜະລດິ , ການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ແນ່ ນອນ ຕອູ້ ງພາໄປເຖງິ ຜະເດດັ ການກາມະຊບີ , ກະໂຕຜະເດດັ ກາມະຊຍີ ບນເີູ້ ອງ ພຽງແຕ່ ແມ່ ນບາດກາູ້ ວເພ່ ອື ລບົ ລາູ້ ງຊນົ ຊນັູ້ ແລະ ກາູ້ ວເຂາົູ້ ສູສູ້ ງັ ຄມົ ທ່ ບີ ່ ມຊີ ນົ ຊນັູ້ ”. 1.1 .ຄວາມໝາຍຂອງຊນົ ຊນັູ້ ລດັ ທມິ າກ-ເລນນິ ໄດຊູ້ ແີູ້ ຈງູ້ ໃຫເູ້ ຫນັ ວ່ າ ການແບ່ ງສງັ ຄມົ ອອກເປັນຊນົ ຊນັູ້ ແມ່ ນໝາກຜນົ ທ່ ຍີ ອມເປັນ ໄປຂອງບນັ ດາລະບອບເສດຖະກດິ - ສງັ ຄມົ ອນັ ແນ່ ນອນໃນປະຫວດັ ສາດ. ການພວົ ພນັ ຊນົ ຊນັູ້ ແມ່ ນການສະ ແດງອອກທາງດາູ້ ນສງັ ຄມົ ຂອງບນັ ດາການພວົ ພນັ ການຜະລດິ ເຊ່ ງິ ໃນນນັູ້ ກ່ ຸມຄນົ ທ່ ມີ ອີ ານາດຂູດຮດີ ແຮງງານຂອງ ກ່ ຸມຄນົ ອ່ ນື . ທ່ ານ ເລນນິ ໄດໃູ້ ຫນູ້ ນິ າມ “ຊນົ ຊນັູ້ ຢ່ າງຮອບດາູ້ ນວ່ າ ຊນົ ຊນັູ້ ແມ່ ນກ່ ຸມຄນົ ຈານວນຫວງຫາຍທ່ ແີ ຕກ ຕ່ າງກນັ ທາງດາູ້ ນການເປັນຢ່ ູ ໃນລະບອບການຜະລດິ ອັນແນ່ ນອນຂອງປະຫວດັ ສາດຕ່ າງກນັ ກ່ ຽວກບັ ການ ພວົ ພນັ ຂອງເຂາົ ຕ່ ພາຫະນະການຜະລດິ ( ຕາມທາມະດາການພວົ ພນັ ນໄີູ້ ດຮູ້ ບັ ການການດົ ແລະ ຮບັ ຮອງຈາກ ກດົ ໝາຍ), ຕ່ າງກນັ ທາງດາູ້ ນບດົ ບາດຂອງເຂາົ ຢ່ ູໃນການຈດັ ຕງັູ້ ອອກແຮງງານຂອງສງັ ຄມົ . ດ່ ງັ ນນັູ້ , ຈ່ ງຶ ແຕກຕ່ າງກນັ ທາງດາູ້ ນວທິ ຮີ ບັ ເອາົ ຊບັ ສນິ ສງັ ຄມົ ແລະ ອດັ ຕາສ່ ວນຂອງຊບັ ສນິ ດ່ ງັ ກ່ າວ”. 1.2. ລກັ ສະນະພເິ ສດທ່ ເີ ປັນພນືູ້ ຖານຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກ. ບນັ ດາຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ມີ ຖີ ານະຕ່ າງກນັ ໃນລະບອບການຜະລດິ ຂອງສງັ ຄມົ ທ່ ແີ ນ່ ນອນ ບນັ ດາຊົນຊນັູ້ ຍາມໃດກຕດິ ພນັ ກບັ ບນັ ດາໄລຍະການຂະຫຍາຍຕົວຂອງການຜະລດິ ສງັ ຄົມໃດໜ່ ງຶ ແນ່ ນອນໃນປະຫວດັ ສາດຕດິ ພນັ ກບັ ບນັ ດາແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ ອນັ ແນ່ ນອນ. 33
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ໃນສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັູ້ ແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ ກມໂີ ຄງປະກອບຊນົ ຊນັູ້ ໜ່ ງຶ ທ່ ແີ ນ່ ນອນໃນນນັູ້ ລວມມສີ ອງ ຊນົ ຊນັູ້ ຊນັູ້ ທ່ ເີ ປັນພນືູ້ ຖານເຊ່ ນັ ແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ ຍດຶ ຈ່ ອງຂາູ້ ທາດທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັູ້ ເຈາົູ້ ທາດ ແລະ ຂາູ້ ທາດ(ລູກ ທາດ).ໃນແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ ແບບສກັ ດນີ າມຊີ ນົ ຊໜັູ້ ທ່ ດີ ນິ ແລະ ຊນົ ຊນັູ້ ຊາວນາ(ບ່ າວນາ), ໃນແບບວທິ ກີ ານ ຜະລດິ ລະບອບທນຶ ນຍິ ມົ ມຊີ ນົ ຊນັູ້ ນາຍທນຶ ແລະ ຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ(ກາມາຊບີ ) ໃນແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ ດ່ ງັ ກ່ າວນນັູ້ ບນັ ດາຊນົ ຊນັູ້ ແມ່ ນຢ່ ູໃນຖານະກງົ ກນັ ຂາູ້ ມ, ການພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງຊນົ ຊນັູ້ ນນັູ້ ແມ່ ນການພວົ ພນັ ລະຫວ່ າງຜູປູ້ ົກຄອງ ແລະ ຜູຖູ້ ກື ປົກຄອງ, ລະຫວ່ າງຜູຖູ້ ກື ຂູດຮດີ ກບັ ຜູຖູ້ ກື ຂູດຮດີ . ດ່ ງັ ນນັູ້ , ໃນເມ່ ອື ຄນົູ້ ຄວູ້ າສງັ ຄມົ ໜ່ ງຶ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັູ້ ນນັູ້ ບ່ ອາດຈະຄໜົູ້ ຄວູ້ າເປັນແຕ່ ລະຊນົ ຊນັູ້ ນນັູ້ ໂດດດຽວ ຕອູ້ ງຄນົູ້ ຄວູ້ າຢ່ ູໃນການພວົ ພນັ ຊນົ ຊນັູ້ ອ່ ນື ທ່ ກີ ງົ ກນັ ຂາູ້ ມໃນລະບບົ ເສດຖະກດິ ສງັ ຄມົ ໜ່ ງຶ ທ່ ແີ ນ່ ນອນ. ຂ. ບນັ ດາຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ມີ ກີ ານພວົ ພນັ ຕ່ າງກນັ ກ່ ຽວກບັ ພາຫະນະການຜະລດິ ຂອງສງັ ຄມົ ບນັ ດາຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ມີ ກີ ານພວົ ພນັ ຕ່ າງກນັ ກ່ ຽວກບັ ພາຫະນະການຜະລດິ ຂອງສງັ ຄມົ ນີູ້ ແມ່ ນລກັ ສະນະ ພເິ ສດຕນົູ້ ຕ ແລະ ມບີ ດົ ບາດຕດັ ສນິ ບນັ ດາລກັ ສະນະພເິ ສດອ່ ນື ໆຂອງຊນົ ຊນັູ້ , ມນັ ຕດັ ສນິ ຖານະ ແລະ ບດົ ບາດ ຂອງຊນົ ຊນັູ້ ໃນລະບບົ ການຜະລດິ ອນັ ແນ່ ນອນ. ຊນົ ຊນັູ້ ໃດເປັນຜູກູ້ າພາຫະນະການຜະລດິ ເປັນສ່ ວນໃຫຍ່ ຫື ພາຫະນະການຜະລດິ ເປັນຕນົູ້ ຕໃນພນືູ້ ຖານການຜະລດິ ຂອງສງັ ຄມົ ແມ່ ນດາເນີນການຂູດຮີດຊນົ ຊນັູ້ ອ່ ນື . ສ່ ວນ ຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ບີ ່ ມີ ຫື ບ່ ພຽງພກຂນຶູ້ ກບັ ຊນົ ຊນັູ້ ກາພາຫະນະການຜະລດິ ແລະ ຍອມຮບັ ການຂູດຮີດຂອງຊນົ ຊນັູ້ ນນັູ້ ເພ່ ອື ລຽູ້ ງຊບີ ຂອງຕນົ . ນນັູ້ ແມ່ ນຊນົ ຊນັູ້ ຖກື ຂູດຮດີ , ຖກື ປົກຄອງໃນສງັ ຄມົ . ການຢຶດເປັນກາມະສດິ ກ່ ຽວກບັ ພາຫະນະການຜະລດິ ຂອງບນັ ດາຊນົ ຊນັູ້ ຂູດຮີດນນັູ້ ແມ່ ນລດັ ແລະ ກດົ ໝາຍຂອງເຂາົ ປົກປັກຮກັ ສາ, ຍອູ້ ນແນວນນັູ້ ສດິ ຢຶດເປັນກາມະສດິ ດ່ ງັ ກ່ າວໄດຮູ້ ບັ ຮອງ ແລະ ການດົ ໃນກດົ ໝ າຍຂອງລດັ ແມ່ ນສດິ ບ່ ອາດລວູ້ ງລາູ້ ໄດເູ້ ດດັ ຂາດ. ຄ. ບນັ ດາຊນົ ຊນັູ້ ມແີ ບບວທິ ີ ແລະ ຂະໜາດລາຍຮບັ ຕ່ າງກນັ ກ່ ຽວກບັ ວດັ ຖຸຊບັ ສນິ ຂອງສງັ ຄມົ . ແບບວທິ ີ ແລະ ຂະໜາດລາຍຮບັ ແຈກຢາຍການຊມົ ໃຊວູ້ ດັ ຖຸສ່ ງິ ຂອງ ໃນສງັ ຄມົ ແມ່ ນຂນຶູ້ ກບັ ລະບອບ ກາມະສດິ ກ່ ຽວກບັ ພາຫະນະການຜະລດິ , ຊນົ ຊນັູ້ ໃດກາພາຫະນະການຜະລດິ ຕນົູ້ ຕຂອງສງັ ຄມົ ແມ່ ນຊນົ ຊນັູ້ ນນັູ້ ແມ່ ນຊນົ ຊນັູ້ ຄອບຄອງແບບວທິ ີ ແລະ ຂະໜາດລາຍຮບັ , ທງັ ເປັນຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ຢີ ຶດເອາົ ວດັ ຖຸຊບັ ສນິ ຂອງສງັ ຄມົ ເປັນ ສ່ ວນໃຫຍ່ . ກງົ ກນັ ຂາູ້ ມສງັ ຄມົ ທ່ ບີ ່ ມກີ າມະສດິ ກ່ ຽວກບັ ພາຫະນະການຜະລດິ ແມ່ ນຊນົ ຊນັູ້ ນນັູ້ ຈະຖກື ຂູ ດຮີດ ແລະ ໄດຮູ້ ບັ ສ່ ວນແບ່ ງເລກັ ນອູ້ ຍໃນຈານວນ 1.3.ຕນົູ້ ກາເນີດຂອງຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ານ ອງັ ແກນ ໄດໃູ້ ຫທູ້ ດັ ສະນະວ່ າ ຊນົ ຊນັູ້ ໄດປູ້ ະກດົ ຕວົ ຂນຶູ້ ມາໃນໄລຍະທ່ ລີ ະບອບປະຖມົ ບູຮານແຕກ ແຍກສງັ ຄມົ ທາອດິ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊັນູ້ ໄດປູ້ ະກດົ ຕວົ ຂນຶູ້ ມາຢ່ ູໃນປະເທດ ເອຢິບ ແລະ ເມໂຊໂປຕາມໃີ ນສະໄໝທາູ້ ຍ ສະຕະວດັ ທີ 4 ຫາຕນົູ້ ສະຕະວດັ ທີ 3 ກ່ ອນ ຄ. ສ ປະຖມົ ປັດໄຈລວມທ່ ສີ ຸດທ່ ໃີ ຫບູ້ ນັ ດາຊນົ ຊປັູ້ ະກດົ ຂນຶູ້ ມານນັູ້ ແມ່ ນການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງກາລງັ ການຜະລດິ ທ່ ໄີ ດນູ້ າໄປເຖງິ ການກາເນີດເກດີ ມຜີ ະລດິ ຕະພນັ ສ່ ວນເກນີ , ມີ ການແບ່ ງງານ, ມກີ ານແລກປ່ ຽນ ແລະ ເກດີ ມກີ າມະສດິ ສ່ ວນຕວົ ຕ່ ພາຫານະການຜະລດິ . ບດົ ບາດທ່ ສີ າຄນັ ທ່ ີ ສຸດໃນການກາເນດີ ຊນົ ຊນັູ້ ນນັູ້ ໄດແູ້ ກ່ ການແບ່ ງງານ. ຢ່ ູປະເທດເຮາົ ສະໄໝນີສູ້ ່ ວນຫາຍແມ່ ນຊາວກະສກີ ອນເຊ່ ງິ ເຂົາເຈາົູ້ ໄດໃູ້ ກຊູ້ ດິ ຕິດແທດກບັ ການປະຕວິ ດັ , ກບັ ຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນໃນການຕ່ ສູຕູ້ າູ້ ນຈກັ ກະພັດ. ຊນົ ຊັນູ້ 34
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ກາມະກອນກ່ າຍເປັນຊນົ ຊໜັູ້ ນາພາໃນພາລະກດິ ຕ່ ສູປູ້ ະຕວິ ດັ ຊນົ ຊນັູ້ ຊາວກະສກີ ອນ ແລະ ຊນົ ຊນັູ້ ປັນຍາຊນົ ແມ່ ນບນັ ດາພາກສ່ ວນພນືູ້ ຖານຂອງໂຄງປະກອບຊນົ ຊນັູ້ ຂອງສງັ ຕມົ ຕຽງຂາູ້ ງນນັູ້ ຍງັ ມຮຊາວຄາູ້ ຂາຍນອູ້ ຍ, ຊ່ າງ ຫດັ ຖະກາ,ເຊ່ ງິ ເປັນພາກສ່ ວນທ່ ບີ ່ ເປັນພນືູ້ ຖານ. 1.4.ໂຄງປະກອບຂອງຊນົ ຊນັູ້ ໃນສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັູ້ ບນັ ດາຊນົ ຊນັູ້ ຍາມໃດກ່ ຕດິ ພນັ ກບັ ບນັ ດາໄລຍະການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງການຜະລດິ ສງັ ຄມົ ໃດໜ່ ງຶ ແນ່ ນອນໃນປະຫວດັ ສາດຕດິ ພນັ ກບັ ບນັ ດາແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ ອນັ ແນ່ ນອນ. ໃນບນັ ດາສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັູ້ , ໃນແຕ່ ລະຮູບຖານເສດຖະກດິ ກ່ ມໂີ ຄງປະກອບຊນົ ຊນັູ້ ຂອງມນັ ຢ່ ູໃນແຕ່ ລະຮູບຖານເສດຖະກດິ - ສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ລີ ະບອບກາມະສດິ ເອກະຊນົ ກ່ ຽວກບັ ພາຫະນະການຜະລດິ ນນັູ້ ລວູ້ ນແຕ່ ມສີ ອງຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ເີ ປັນພນືູ້ ຖານ, ສອງຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ມີ ຖີ ານະກງົ ກນັ ຂາູ້ ມກນັ ໃນລະບບົ ການຜະລດິ ສງັ ຄມົ ແລະ ໂດຍ ແມ່ ນແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ ທ່ ຮີ ກັ ສາຖານະປົກຄອງໃນສງັ ຄມົ ນນັູ້ ຕດັ ສນິ ໃນສງັ ຄມົ ທ່ ຢີ ຶດຂາູ້ ທາດເປັນກາມະສດິ ນນັູ້ ມເີ ຈາົູ້ ທາດ ແລະ ຂາູ້ ທາດ,ໃນສງັ ຄມົ ສກັ ດີນາ ມີ ເຈາົູ້ ທ່ ດີ ນິ ແລະ ຊາວນາ, ໃນສັ ງັ ຄມົ ນາຍທນຶ ມນີ າຍທນຶ ແລະ ກາມະກອນ. ນອກຈາກສອງຊນົ ຊນັູ້ ພນືູ້ ຖານນນັູ້ , ໃນໂຄງປະກອບຊນົ ຊນັູ້ ຂອງບນັ ດາສງັ ຄມົ ດ່ ງັ ກ່ າວຍງັ ມບີ ນັ ດາຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ີບ່ ເປັນພນືູ້ ຖານ. ຕວົ ຢ່ າງ ໃນສງັ ຄົມນາຍທນຶ ນອກຈາກສອງຊນົ ຊນັູ້ ພນືູ້ ຖານກຄຊື ົນຊັນູ້ າຍທນຶ ນອູ້ ຍ, ຫດັ ຖະການອູ້ ຍ, ການຄາູ້ ນອູ້ ຍ ແລະ ອ່ ນື ໆ...ການເຮດັ ໃຫສູ້ ງັ ຄມົ ມບີ ນັ ດາຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ອີ າດບ່ ເປັນພນືູ້ ຖານນນັູ້ ກ່ ຍອູ້ ນວ່ າຢ່ ູຄຽງຂາູ້ ງແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ ທ່ ຢີ ຶດຖານະປົກຄອງສງັ ຄມົ ແລວູ້ ຍງັ ມບີ ນັ ດາຮ່ ອງຮອູ້ ຍເສດເຫອື ຂອງ ແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ ເກ່ າົ ແລະ ນ່ ແໜ່ ງຂອງແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ ໃໝ່ ອກີ . 1.5. ການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ກ. ຄວາມໝາຍຂອງການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ທ່ ານ ເລນນິ ໄດຂູ້ ຽນວ່ າ: ການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ແມ່ ນການຕ່ ສູຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ພາກສ່ ວນນຕີູ້ າູ້ ນກບັ ພາກສ່ ວນ ອ່ ນື , ແມ່ ນການຕ່ ສູຂູ້ ອວມະຫາຊນົ ຜູທູ້ ່ ທີ ຸກຍາກທ່ ຖີ ກື ຂູດຮດີ ແຮງງານ ຕາູ້ ນກບັ ພວກອະພຊິ ດິ ພເິ ສດ, ພວກກດົ ຂຂີູ້ ູດຮດີ ແລະ ພວກເກາະຫອູ້ ຍກນິ , ແມ່ ນການຕ່ ສູຂູ້ ອງກາມະກອນຮບັ ຈາູ້ ງ ຫື ຊາວກາມະຊີບຕາູ້ ນກບັ ພວກ ເຈາົູ້ ຊບັ ຫື ຊນົ ຊນັູ້ ນາຍທນຶ . ທ່ ານ ກາກມາກ ແລະ ທ່ ານ ຟ. ອງັ ແກນ ຂຽນວ່ າ “ ປະຫວດັ ສາດທງັ ໝດົ ຂອງບນັ ດາສງັ ຄມົ ເຊ່ ງິ ຮອດ ປັດຈບຸ ນັ ພຽງແຕ່ ແມ່ ນປະຫວດສາດແຫ່ ງການຕ່ ສ່ ູຊນົ ຊນັູ້ , ລະຫວ່ າງຊນົ ຊນັູ້ ກດົ ຂຂີູ້ ູດຮດີ ແລະ ຊນົ ຊນັູ້ ຖກື ກດົ ຂີູ້ ຂູດຮດີ ຍາມໃດກກງົ ກນັ ຂາູ້ ມກນັ , ໄດກູ້ າເນີດການຕ່ ສູຢູ້ ່ າງບ່ ຢຸດຢັ້ງູ , ບາງເທ່ ອື ກ່ ເປີດເຜີຍ ບາງເທ່ ອື ກປິດລບັ , ຍາມໄດກູ້ ານຕ່ ສູກູ້ ່ ສນິູ້ ສຸດດວູ້ ຍການດດັ ສາູ້ ງໃນທ່ ວົ ສງັ ຄມົ . ຂ. ການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ການຕ່ ສູຊູ້ ົນຊັນູ້ ຂອງຊົນຊັນູ້ ກາມະກອນແມ່ ນການຕ່ ສູ ຊູ້ ົນຊັນູ້ ທ່ ີເລິກເຊ່ ິງເຖີງຖ່ ອງກວ່ າໝ່ ູໃນ ປະຫວດັ ສາດ, ຈດຸ ປະສງົ ສຸດທາູ້ ຍຂອງການຕ່ ສູນູ້ ນັູ້ ແມ່ ນແນ່ ໃສ່ ລບົ ລາູ້ ງຊນົ ຊນັູ້ , ກ່ ສາູ້ ງສງັ ຄມົ ທ່ ບີ ່ ມຊີ ນົ ຊນັູ້ , ບ່ ມີ ການກດົ ຂຂີູ້ ູດຮດີ . 35
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ສະນນັູ້ , ຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ແມ່ ນຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ມີ ພີ າລະກາປະຫວດັ ສາດໃນການລບົ ລາູ້ ງສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັູ້ ແລະ ກ່ ສາູ້ ງສງັ ຄມົ ໃໝ່ ໃຫກູ້ າູ້ ວໜາູ້ ຄ:ື ສງັ ຄມົ ທ່ ບີ ່ ມຊີ ນົ ຊນັູ້ , ບ່ ມກີ ານກດົ ຂຂີູ້ ູດຮດີ . ການຕ່ ສູຊູ້ ົນຊັນູ້ ຂອງຊົນຊັນູ້ ກາມະກອນ ແມ່ ນການຕ່ ສູຊູ້ ົນຊັນູ້ ທ່ ີເລິກເຊ່ ິງເຖິງຖ່ ອງກວ່ າໝ່ ູໃນ ປະຫວດັ ສາດ. ຈດຸ ປະສງົ ທາູ້ ຍຂອງການຕ່ ສູ ູ້ ແມ່ ນແນ່ ໃສ່ ລບົ ລາູ້ ງຊນົ ຊນັູ້ , ກ່ ສາູ້ ງສງັ ຄມົ ທ່ ບີ ່ ມຊີ ນົ ຊນັູ້ , ບ່ ມກີ ານ ກດົ ຂ່ ຂີ ູດຮດີ . ສະນນັູ້ , ຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ແມ່ ນຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ມີ ພີ າລະກາປະຫວດັ ສາດໃນການລບົ ລາູ້ ງສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ີ ຊນົ ຊນັູ້ ແລະ ກ່ ສາູ້ ງສງັ ຄມົ ໃໝ່ ທ່ ກີ າູ້ ວໜາູ້ ຄື ສງັ ຄມົ ທ່ ບີ ່ ມຊີ ນົ ຊນັູ້ , ບ່ ມກີ ານຂູດຮີດກນັ . ທ່ ານ ກາກມາກ - ອງັ ແກນ ຂຽນວ່ າ ໃນການຕ່ ສູຕູ້ າູ້ ນຊນົ ຊນັູ້ ນາຍທນຶ ນນັູ້ . ຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນບ່ ເສຍຫາຍໝດົ , ຖາູ້ ເສຍຫາຍກ່ ພຽງແຕ່ ສາຍໂສທູ້ ່ ຜີ ູກມດັ ຕນົ ເອງ. ສະຫຸບບດົ ຮຽນແຫງການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ. ຕາູ້ ນກບັ ຊນົ ຊນັູ້ ນາຍທນຶ , ລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ ໄດຍູ້ ກົ ເອາົ ບນັ ດາຮູບການພນືູ້ ຖານໃນການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນເວລາບ່ ທນັ ຢຶດອານາດການ ປົກຄອງຈາກຊນົ ຊນັູ້ ນາຍທນຶ ການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ໄດດູ້ າເນນີ ໄປສາມຮູບການຄື ການຕ່ ສູທູ້ າງດາູ້ ນເສດຖະກດິ , ທາງ ດາູ້ ນການເມອື ງ ແລະ ທາງດາູ້ ນແນວຄດິ . ການຕ່ ສູທູ້ າງດາູ້ ນເສດຖະກດິ ການຕ່ ສູທູ້ າງດາູ້ ນເສດຖະກດິ ແມ່ ນຮູ ບການທາອດິ ຖາູ້ ອີງຕາມທດັ ສະນະປະຫວດັ ສາດການຕ່ ສູນູ້ ີູ້ ແມ່ ນ ເລ່ ມີ ມາຈາກການຕ່ ສູແູ້ ບບກະແຈກກະຈາຍຂອງກາມະກອນຕາມໂຮງຈກັ ໂຮງງານຕ່ າງໆ ຕາູ້ ນກບັ ເຈາົູ້ ຂອງໂຮງ ຈກັ ໂຮງງານນນັູ້ . ການຕ່ ສູນູ້ ນັູ້ ທາອດິ ແມ່ ນທາລາຍເຄ່ ອື ງຈກັ ( ພາຫະນະການຜະລດິ ) ເພາະເຂາົ ຄດິ ວ່ າເຄ່ ອື ງຈກັ ເປັນບນັ ຫາຕນົູ້ ຕຂອງໄພວາງງານ, ເຮດັ ວຽກມໜືູ້ ່ ງຶ ເກນີ 8 ຊ່ ວົ ໂມງ ແລະ ໄປເຖງິ ການນດັ ຢຸດງານ, ໂຮມຊ່ ຸມນຸມ ກນັ . ຈດຸ ປະສງົ ການຕ່ ສູທູ້ າງດາູ້ ນເສດຖະກດິ ຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນແມ່ ນເພ່ ອື ແນ່ ໃສ່ ປູ້ອງກນັ ແລະ ທວງ ເອາົ ສດິ ຜນົ ປະໂຫຍດຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນເຊ່ ນັ : ຮຽກຮອູ້ ງໃຫດູ້ ດັ ແປງເງ່ອື ນໄຂການອອກແຮງງານ, ຫຸດຜ່ ອນ ໂມງເຮດັ ວຽກ, ເພ່ ມີ ເງນິ ເດອື ນ ແລະ ອ່ ນື ໆ. ການຕ່ ສູທູ້ າງດາູ້ ນເສດຖະກດິ ແມ່ ນຮູບການຕ່ າສຸດຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ, ຖາູ້ ມພີ ຽງການຕ່ ສູທູ້ າງດາູ້ ນ ເສດຖະກດິ ແມ່ ນບ່ ສາມາດບນັ ລຸເຖງິ ຈດຸ ໝາຍສຸດທາູ້ ຍຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນຄື ລບົ ລາູ້ ງລດັ ທທິ ນຶ ນຍິ ມົ ແລະ ກ່ ສາູ້ ງສງັ ຄມົ ມະນຸດທ່ ສີ ວີ ໄິ ລໃຫສູ້ າເລດັ ຜນົ ໄດ.ູ້ ທຸກສ່ ງິ ວດັ ຖຸປະກດົ ໃນທາມະຊາດ ແລະ ສງັ ຄມົ ລວູ້ ນແຕ່ ຜ່ ານ ຂະບວນການແຫ່ ງການກາເນດີ , ຂະຫຍາຍຕວົ , ຂະບວນວວິ ດັ ດ່ ງັ ກ່ າວຍາມໃດກ່ ເລ່ ມີ ແຕ່ ຕ່ າຫາສູງ, ແກຕ່ ງ່າຍ ດ່ າຍຫາສບັ ສນົ ແລະ ບ່ ທນັ ບລບິ ູນຫາບລບິ ູນ. 36
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ຮູບທີ 6 ຊາວນາລຸກຂນຶູ້ ຕ່ ສ່ ູປີ 1905 ຢ່ ູລດັ ເຊຍ ການຕ່ ສູທູ້ າງດາູ້ ນການເມອື ງ ການຕ່ ສູທູ້ າງດາູ້ ນການເມອື ງ ແມ່ ນຮູບການທ່ ສີ ູງສຸດໃນການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ, ໜາູ້ ທ່ ີ ພນືູ້ ຖານຂອງການຕ່ ສູທູ້ າງດາູ້ ນການເມອື ງ ແມ່ ນຍາດແຍ່ ງເອາົ ອານາດການປົກຄອງມາມຂື ອງຕນົ ແລະ ທາລາຍ ກງົ ຈກັ ລດັ ຂອງຊົນຊັນູ້ ນາຍທນຶ , ກ່ ສາູ້ ງພືນູ້ ຖານຜະເດດັ ການກາມະຊີບຂນຶູ້ ( ອານາດລັດ) ໝູນໃຊພູ້ ນືູ້ ຖານ ຜະເດດັ ການກາມາຊບີ ເພ່ ອື ກ່ ສາູ້ ງສງັ ຄມົ ກອມມນູ ດິ ( ສງັ ຄມົ ບ່ ມຊີ ນົ ຊນັູ້ ແລະ ສງັ ຄມົ ສວີ ໄິ ລ) ໃຫູ້ ສາເລດັ ຜນົ . ທ່ ານ ເລນນິ ເວາົູ້ ວ່ າ “ມແີ ຕ່ ຜູໃູ້ ດເປີດກວູ້ າງຄວາຮບັ ຮູ ູ້ ການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ຈນົ ຮອດຂນັູ້ ຜະເດດັ ການກາມະ ຊບີ ຈ່ ງຶ ແມ່ ນຄນົ ມາກຊດິ ”. ນນັູ້ ແມ່ ນສ່ ງິ ທ່ ຕີ ່ າງກນັ ເປັນພນືູ້ ຖານລະຫວ່ າງຄນົ ມາກຊດິ ກບັ ພວກນາຍທນຶ ນອູ້ ຍ, ນາຍທນຶ ໃຫຍ່ ຄນົ ທາມະດາສາມນັ ຕອູ້ ງໃຊກູ້ ອູ້ ນຫນີ ສລີ ານນັູ້ ເອງເພ່ ອື ທດົ ສອບຄວາມເຂາົູ້ ໃຈ ແລະ ຄວາມຮບັ ຮູ ູ້ ອນັ ແທຈູ້ ງິ ກ່ ຽວກບັ ລດັ ທມິ າກ. ຮູບທີ 7 ການຢຶດອານາດທ່ ນີ ະຄອນຫວງວຽງຈນັ 23/8/197 ການຕ່ ສູທູ້ າງດາູ້ ນແນວຄດິ ການຕ່ ສູທູ້ າງດາູ້ ນແນວຄດິ ແມ່ ນມຄີ ວາມໝາຍສາຄນັ ທ່ ສີ ຸດເພາະວ່ າຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນບ່ ອາດສາເລດັ ພາລະກາປະຫວດັ ສາດຂອງຕນົ , ບ່ ອາດປົດປອຍປະຊາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານທງັ ໝດົ ອອກຈາກການກດົ ຂຂີູ້ ູ ດຮດີ 37
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ໄດ,ູ້ ບ່ ອາດກ່ ສາູ້ ງສງັ ຄມົ ກອມມູນດິ ໄດຖູ້ າູ້ ວ່ າຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ແລະ ຊາວຜູອູ້ ອກແຮງງານບ່ ໄດປູ້ ະກອບດວູ້ ຍ ແນວຄດິ ປະຕວິ ດັ , ທດິ ສະດປີ ະຕວິ ດັ ໝາຍວ່ າ ທດິ ສະດມີ າກ - ເລນນິ ກຄື ລດັ ທສິ ງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ວທິ ະຍາສາດ. ການຕ່ ສູທູ້ າງດາູ້ ນແນວຄດິ ຍງັ ແນ່ ໃສ່ ສກຶ ສາອບົ ຮມົ ໃຫມູ້ ະຫາຊນົ ໄດຊູ້ າບຊງຶ ແນວຄດິ ທາງຍຸດທະສາດ ຍຸດໂທບາຍຂອງພກັ ແລະ ເຮດັ ໃຫແູ້ ນວທາງນນັູ້ ກາຍເປັນການກະທາຕວົ ຈງິ ຂອງມະຫາຊນົ , ກາຍເປັນກາລງັ ແຮງ ຊຸກດນັ ດາູ້ ນວດັ ຖຸ ເພ່ ອື ດດັ ສາູ້ ງໂລກແຫ່ ງຄວາມເປັນຈງິ . ທ່ ານ ເລນນິ ໄດເູ້ ວາົູ້ ວ່ າ ການປະຕວິ ດັ ນນັູ້ ແມ່ ນໄດຮູ້ ບັ ໄຊຊະນະຢ່ າງສມົ ບູນກ່ ຕ່ ເມອື ປະຊາຊນົ ເປັນສ່ ວນ ໃຫຍ່ ກ່ ອນອ່ ນື ໝດົ ແມ່ ນຊາວຜູອູ້ ອກແຮງງານ, ສ່ ວນໃຫຍ່ ຕອູ້ ງໄດສູ້ ະແດງວ່ າຕນົ ເອງມຄີ ວາມສາມາດເປັນເຈາົູ້ ການດາເນີນການເຄ່ ອື ນໄຫວປະດດິ ສາູ້ ງແບບມຄີ ວາມໝາຍປະຫວດັ ສາດ, ຍາມໃດຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ແລະ ຊາວກະສີກອນຜູທູ້ ຸກຈນົ ສະແດງເຖິງນາໃຈຕ່ ນື ຕົວອັນຄົບຖວູ້ ນຕິດພັນກບັ ອຸ ດົມການຂອງຕນົ ມີນາູ້ ໃຈ ເສຍສະຫະ ແລະ ໝນັູ້ ໜຽວ. ທ່ ານ ໄກ່ ສອນ ພມົ ວຫິ ານ ເວາົູ້ ວ່ າ: ເຮດັ ໃຫໂູ້ ລກກະທດັ ມາກ - ເລນນິ ແລະ ຊວີ ະທດັ ກອມມນູ ດິ ເຊ່ ອື ມ ຊມື ເຂາົູ້ ໃນຊວີ ດິ ການເມອື ງ ແລະ ຈດິ ໃຈສງັ ຄມົ ຂອງແຕ່ ລະຄນົ , ເຮດັ ໃຫມູ້ ນັ ກ່ ານເປັນຄຸນສມົ ບດັ ປະຕວິ ດັ . ກ່ າຍເປັນແບບແຜນການດາລງົ ຊວີ ດິ ກາຍເປັນແບບຄດິ ຫງາ ແລະ ເປັນການກະທາຂອງແຕ່ ລະຄນົ . ຮູບທີ 8 ການຕ່ ສູຂູ້ ອງກາມະກອນ 1914 ຢ່ ູລດັ ເຊຍ 2.ບດົ ບາດຂອງມະຫາຊນົ ແລະ ບຸກຄນົ ໃນປະຫວດັ ສາດ 2.1. ມະຫາຊນົ ເປັນຜູສູ້ າູ້ ງໃຫສູ້ ງັ ຄມົ ຄງົ ຕວົ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ການຜະລິດວັດຖຸສ່ ິງຂອງເປັນເງ່ອື ນໄຂພນືູ້ ຖານຕດັ ສນິ ການຄງົ ຕວົ ແລະ ຫານຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງ ສງັ ຄມົ . ຄນົ ເຮາົ ຢາກມຊີ ວີ ດິ ຢ່ ູໄດກູ້ ່ ອນອ່ ນື ໝດົ ຕອູ້ ງມອີ າຫານການກນິ , ມເີ ຄ່ ອື ງນຸງຫ່ ມົ , ເຮອື ນຊານສະຖານທ່ ີ ອາໄສ.… 38
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ບນັ ດາການເຄ່ ອື ນໄຫວການຜະລດິ , ການສະສມົ ບດົ ຮຽນໃນການຜະລດິ ມນັ ບ່ ແມ່ ນການເຄ່ ອື ນໄຫວ ເອກະເທດຂອງບຸກຄນົ ໃດໜ່ ງຶ ແຕ່ ຫາກແມ່ ນການກາທາຂອງມະຫາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານທ່ ີຫວງຫາຍເທ່ າົ ນນັູ້ . ການຄນົູ້ ພບົ ວທິ ະຍາສາດ ແລະ ການດດັ ແປງເຕກັ ນກິ ການຜະລດິ ລວູ້ ນແລວູ້ ແຕ່ ເລ່ ີມຈາກລດົ ຮຽນການຜະລດິ ແລະ ຢ່ ູໃນການຜະລດິ ຕວົ ຈງິ ຂອງມະຫາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານ. ຈາກນນັູ້ ການຜະລດິ ຕວົ ຈງິ ກວດຄນື ບດົ ຮຽນ ດ່ ງັ ກ່ າວ ແລະ ພາໃຫວູ້ ທິ ະຍາສາດເຕກັ ຕິກ ແລະ ການຜະລິດຂະຫຍາຍຕົວຢ່ າງບ່ ຢຸ ດຢັູ້ງ. ດວູ້ ຍເຫດນັນູ້ ມະຫາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານມບີ ດົ ບາດຕດັ ສນິ ທຸກການເຄ່ ອື ນໄຫວຂອງການຜະລດິ ແລະ ເປັນຜູຜູ້ ະລດິ ວດັ ຖຸສ່ ງິ ຂອງໃຫແູ້ ກ່ ສງັ ຄມົ ດວູ້ ຍກງົ , ເຮດັ ໃຫສູ້ ງັ ຄມົ ຕຄງົ ຕວົ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ . ເພາະສະນນັູ້ ປະຫວດັ ສາດຂອງສງັ ຄມົ ມະນຸດກ່ ອນອ່ ນື ໝດົ ມນັ ແມ່ ນປະຫວດັ ສາດ່ ງນຂະຫຍາຍຕົວ ຂອງການຜະລດິ , ແມ່ ນປະຫວດັ ແຫ່ ງການປ່ ຽນແປງຂອງບນັ ດາແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ ໂດຍຜ່ ານຍຸກສະໄໝແມ່ ນ ປະຫວດັ ສາດຂອງຜູຜູ້ ະລດິ ວດັ ຖຸສ່ ງິ ຂອງໂດຍແມ່ ນມະຫາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານ. 2.2. ມະຫາຊນົ ເປັນຜູປູ້ ະດດິ ແຕ່ ງຕຸນຕ່ າທາງດາູ້ ນວດັ ທະນະທາ ມະຫາຊນົ ບ່ ເປັນພຽງມບີ ດົ ບາດຕດັ ສນິ ໃນການຜະລດິ ໃນການຜະລດິ ວດັ ຖຸສ່ ງິ ຂອງເທ່ າົ ນນັູ້ ຫາກຍງັ ມີ ບດົ ບາດອນັ ໃຫຍ່ ຫວງໃນການຂະຫຍາຍຕວົ ກ່ ຽວກບັ ການຜະລດິ ຄຸນຄ່ າທາງດາູ້ ນຈດິ ໃຈນນັູ້ ແມ່ ນວນັ ນະຄະດີ, ສີ ລະປະກາ ແລະ ວທິ ະຍາສາດ… ຢ່ ູໃນສງັ ຄມົ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັູ້ ເຖ່ ງິ ແມ່ ນປະຊາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານທ່ ຖີ ກື ກດົ ຂີຂູ້ ູດຮີດກ່ ຕາມແຕ່ ວນັ ນະຄະດີ ພນືູ້ ເມອື ງທ່ ອີ ຸດມົ ສມົ ບູນ, ຜ່ ອງໃສ່ ເຕມັ ໄປດວູ້ ຍລກັ ສະນະທາງດາູ້ ນຈດິ ໃຈ ແລະ ລກັ ສະນະຕ່ ສູຍູ້ ງັ ໄດສູ້ ບື ຕ່ ຂະຫຍາຍຕວົ , ວທິ ະຍາສາດທາມະຊາດກ່ ຄື ວທິ ະຍາສາດສງັ ຄມົ ກ່ ໄດກູ້ າເນີດ ແລະ ຂະໄຍາຍຕວົ ບນົ ພນືູ້ ຖານ ການສງັ ລວມບດົ ຮຽນຕວົ ຂງິ ຂອງມະຫາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານ ແລະ ຄວາມຮຽກຮອູ້ ງຕອູ້ ງການໃນຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການຜະລດິ ແລະ ການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ເພ່ ອື ຊວີ ດິ ທ່ ດີ ກີ ວ່ າເກ່ າົ ປັດຈບຸ ນັ ປະຊາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານບນັ ດາປະຊາຊາດໄດຄູ້ ຽງບາຄຽງໄຫ່ ໃນການເປັນເຈາົູ້ ການສງັ ຄມົ , ເປັນເຈາົູ້ ຂອງປະເທດຊາດ ແລະ ສບື ຕ່ ເຮດັ ໃຫບູ້ ນັ ດາຄຸນຄ່ າທາງດາູ້ ນວດັ ຖຸກຄຈື ດິ ໃຈຂອງສງັ ຄມົ ຮ່ ງັ ມຂີ ນຶູ້ ຢາງບ່ ຢຸດຢັງູ້ ; ມະຫາຊນົ ເປັນຜູສູ້ າູ້ ງວດັ ມທະນະທາທາງດາູ້ ນຈດິ ໃຈ, ຍອູ້ ນຊວີ ດິ ຂອງມະຫາຊນົ ໄດສູ້ ະໜອງເນອືູ້ ໃນ ແກ່ ການປະດດິ ສາູ້ ງສລີ ະປະກາຍອູ້ ນກະໂຕຂອງມະຫາຊນົ ເອງເປັນຜູປູ້ ະດິດສາູ້ ງສ່ ວນປະກອບສາຄນັ ຂອງ ວດັ ທະນະທານນັູ້ ຄື ພາສາເວາົູ້ , ການຂຽນກະວ,ີ ນພີ ນົ , ດນົ ຕີ, ບດົ ຟອູ້ ນ ແລະ ສຸດທາູ້ ຍມະຫາຊນົ ເປັນຜູຕູ້ ນົູ້ ຕ ໃນການຕດັ ສນິ ບນັ ດາຜນົ ງານດາູ້ ນສລີ ະປະກາບນັ ດານກັ ເຄ່ ອື ນໄຫວດາູ້ ນວດັ ທະນະທາທ່ ຍີ ່ ງິ ໃຫຍ່ ເອງເປັນຜູຊູ້ ີູ້ ແຈງູ້ ບດົ ບາດຂອງມະຫາຊນົ ວ່ າເປັນຜູປູ້ ະດດິ ສາູ້ ງທ່ ມີ ຄີ ຸນຄ່ າທາງດາູ້ ນຈດິ ໃຈ. 2.3. ມະຫາຊນົ ເປັນກາລງັ ແຮງຂອງທຸກການປະຕວິ ດັ ໃນການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ມນັ ເປັນກາລງັ ແຮງຊຸກດນັ ໃຫສູ້ ງັ ຄມົ ທ່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັູ້ ຂະຫຍາຍຕວົ ໂດຍຜ່ ານຂະບວນ ການປະຕວິ ດັ ສງັ ຄມົ , ມແີ ຕ່ ມະຫານທ່ ໄີ ດຮູ້ ບັ ການນາພາຂອງຊນົ ຊັນູ້ ທ່ ກີ າູ້ ວໜາູ້ ປະຕິວດັ ເທ່ າົ ນນັູ້ ເປັນກາລງັ ພນືູ້ ຖານຂອງການປະຕວິ ດັ ສງັ ຄມົ . ການຕ່ ສູຊູ້ ນົ ຊນັູ້ ຂອງມະຫາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານທ່ ຖີ ກື ກດົ ຂຂີູ້ ູດຮີດຕາູ້ ນຊນົ ຊນັູ້ ປົກຄອງໄດຂູ້ ະຫຍາຍແຕ່ ຕ່ າຫາສູງ, ແຕ່ ນອູ້ ຍຫາໃຫຍ່ ໂດຍຜ່ ານຂະບວນວວິ ດັ ອນັ ຍາວນານຂອງການຕ່ ສູຊູ້ ນົ 39
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ຊນັູ້ ນັນູ້ , ມະຫາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານນບັ ມນືູ້ ັບຕນື ຕວົ ແລະ ມກີ ານຈດັ ຕັງູ້ ແໜນູ້ ແກ່ ນ, ກາລັງກ່ ນບັ ມນືູ້ ບັ ຂະຫຍາຍຕວົ ຕວົ ຮອດໄລຍະທ່ ແີ ນ່ ນອນໃດໜ່ ງຶ ເມ່ ອື ຂຂູ້ ດັ ແຍ່ ງລະຊນົ ຊນັູ້ ປົກຄອງ ແລະ ຊນົ ຊນັູ້ ທ່ ຖີ ກື ປົກຄອງ ກບັ ກາຍເປັນຂຂູ້ ັດແຍ່ ງປລະປັກ, ດຸເດືອດຂຽູ້ ວຂາດ ເມ່ ອື ໂອກາດປະຕິວດັ ມາເຖິງ, ການຕ່ ສູຊູ້ ົນຊັນູ້ ຂອງ ປະຊາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານ ໄດກູ້ ່ າຍເປັນກາລງັ ປະຕວິ ດັ ສງັ ຄມົ , ທ່ ສີ າມາດເຮດັ ໃຫລູ້ ະບອບສງັ ຄມົ ເກ່ າົ ຖກື ລບົ ລາູ້ ງ ແລະ ສງັ ຄມົ ໃໝ່ ທ່ ກີ າູ້ ວໜາູ້ ໄດຖູ້ ກື ສາູ້ ງຕງັູ້ ຂນຶູ້ . ປະຫວດັ ສງັ ຄມົ ມະນຸດໄດພູ້ ສິ ູດວ່ າ ການປະຕວິ ດັ ແມ່ ນພາລະກດິ ຂອງມະຫາຊນົ . ທ່ ານ ເລນນິ ໄດຂູ້ ຽນ ວ່ າ ການປະຕວິ ດັ ແມ່ ນມບືູ້ ຸນຂອງບນັ ດາຖກື ກດົ ຂ່ ຂີ ູດຮດີ ບ່ ວ່ າຍາມໄດທູ້ ່ ມີ ະກາຊນົ ສະແດງວ່ າເປັນຜຜູຫູ້ າູ້ ວຫນັ , ປະດດິ ສາູ້ ງຄວາມເປັນລະບຽບຮຽບຮອູ້ ຍຕ່ າງໆຂອງສງັ ຄມົ ໃໝ່ ກ່ ຄໃື ນສະໄໝປະຕວິ ດັ . ຖາູ້ ບ່ ມກີ າປະກອບສ່ ວນ ຂອງມະຫາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານ ແມ່ ນແນ່ ນອນບ່ ສາມາດມກີ ານຜນັ ປ່ ຽນປະຕວິ ດັ ໃນປະຫວດັ ສາດ. ໃນພດຶ ຕກິ າຕວົ ຈງິ ຂອງປະຫວດັ ສາດ ກ່ ໄດຢູ້ ັູງ້ ຢືນເຖງິ ສດັ ຈະທາທ່ ມີ ມີ າແລວູ້ ຄື ຜນົ ສາເລດັ ຂອງການ ປະຕວິ ດັ 10 ປີ 1917 ລດັ ເຊຍແມ່ ນໄດຢູ້ ັງູ້ ຢືນເຖງິ ບດົ ບາດຕດັ ສນິ ຂອງມະຫາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານພາຍໃຕກູ້ ານ ນາພາຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ໄດເູ້ ຮດັ ໃຫປູ້ ະເທດສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ເກດີ ຂນຶູ້ . ນສີ ະແດງເຖງິ ບດົ ບາດຂອງມະຫາຊນົ ໄດກູ້ າຍເປັນກາລງັ ພນືູ້ ຖານຂອງທຸກໆການປະຕວິ ດັ ສງັ ຄມົ ອນັ ແທຈູ້ ງິ , ສາມາດຕດັ ສນິ ການຄງົ ຕວົ ແລະ ການ ຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງປະຫວດັ ສາດ. ພກັ ປະຊາຊນົ ປະຕວິ ດັ ລາວໄດວູ້ າງແນວທາງສງົ ຄາມປະຊາຊນົ ໃນນນັູ້ ແມ່ ນເຂາົູ້ ໃຈເຖງິ ບດົ ບາດຂອງ ມະຫາຊນົ . ພກັ ເຮາົ ຖວື ່ າຊາວຜູອູ້ ອກແຮງງານແມ່ ນກາລງັ ຫວງຂອງການປະຕວິ ດັ ໃນແນວທາງຍກົ ສູງຄນັ ທ່ ຸງຊາດ ປະຊາທປິ ະໄຕເນອືູ້ ໃນແທູ້ ແມ່ ນການເຕາົູ້ ໂຮມບນັ ດາຊນັູ້ ຄນົ ບນັ ດາເຜ່ າົ ໃນລາວ ເພ່ ອື ເປັນກອູ້ ນກາລງັ ອນັ ດຽວທ່ ີ ໜຽວແກນຢ່ ູພາຍໃຕກູ້ ານາພາຂອງພກັ ເຊ່ ງິ ແມ່ ນການຈດັ ຕງັູ້ ທ່ ເີ ປັນຕວົ ແທນອນັ ແທຈູ້ ງິ ຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ແລະຊາວຜູອູ້ ອກແຮງງານທຸກຊນົ ເຜ່ າົ ໃນລາວ. ທດັ ສະນະຂອງພກັ ເຮາົ ໄດເູ້ ວາົູ້ ແຈງູ້ ກ່ ຽວກບັ ບດົ ບາດຂອງມະຫາຊນົ ໃນການປະຕວິ ດັ ສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ , ເຕາົູ້ ໄຮມຄວາມສາມກັ ຄີ ແລະ ການເສມີ ຂະຫຍາຍບດົ ບາດຂອງການເປັນເຈາົູ້ ຕນົ ເອງຂອງປະຊາຊນົ ຜູອູ້ ອກແຮງງານ ພາຍໃຕກູ້ ານນາພາຂອງພກັ ແມ່ ນແຮງຕດັ ສນິ ການສາເລດັ ຜນົ ຂອງພາລະກດິ ການປະຕວິ ດັ . 2.4. ບດົ ບາດຂອງບຸກຄນົ ໃນປະຫວດັ ສາດ ກ. ຄຸນປະໂຫຍດຂອງຜູນູ້ າ ແລະ ບຸກຄນົ ໃນປະຫວດັ ສາດ ປັດຊະຍາຈດິ ຕະນຍິ ມົ ມຄີ ວາຜດິ ພາດຢ່ ູບ່ ອນວ່ າ ເຫນັ ແຕ່ ຄຸນປະໂຫຍດຂອງວລິ ບິ ູລຸດ ແລະ ປະຕະ ເສດບດົ ບາດຂອງມະຫາຊນົ ໃນປະຫວດັ ສາດ, ຕາມປັດຊະຍາຈດິ ຕະນຍິ ມົ ໄດຖູ້ ວື ່ າ ບນັ ດາວລິ ະບູລຸດຍອູ້ ນມີ ຄວາມສາມາດປະຈາຕວົ ໄດເູ້ ປັນຜູຕູ້ ດັ ສນິ ທຸກຂະບວນວວິ ດັ ຂອງປະຫວດັ ສາດ. ກງົ ກນັ ຂາູ້ ມ, ຈານວນໜ່ ງຶ ພດັ ມີ ທດັ ສະນະບູຊາລກັ ສະນະເກດີ ຂນຶູ້ ເອງ ແຫ່ ງການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງປະຫວດັ ສາດ, ກາູ້ ວໄປເຖງິ ບ່ ອນປະຕເິ ສດ ບດົ ບາດແນວຄດິ ກຫາູ້ ວໜາູ້ ຂອງມະຫາຊນົ , ຈາກນນັູ້ ພດັ ປະຕເິ ສດບດົ ບາດຂອງບຸກຄນົ ທ່ ດີ ີເລດີ ແລະ ຜູນູ້ າຕ່ ກບັ ຂະບວນການ. 40
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ລດັ ທວິ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ປະຫວດັ ວພິ າກ ລວູ້ ນແຕ່ ປະຕເິ ສດທດັ ສະນະຜດິ ພາດນນັູ້ , ໄດຢູ້ ັງູ້ ຢັນບດົ ບາດຕດັ ສນິ ຂອງມະຫາຊນົ ໃນປະຫວດັ ສາດ, ໄແຕ່ ກໄດຖູ້ ເື ປັນບນັ ຫາສາຄນັ ຕ່ ກບັ ຄຸນປະໂຫຍດອນັ ໃຫຍ່ ຫວງຂອງບຸ ກຄນົ ທ່ ດີ ເີ ລດີ ໃນການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສງັ ຄມົ , ພເິ ສດແມ່ ນບນັ ດາບດົ ບາດຂອງຜູນູ້ າຂະບວນການປະຕວິ ດັ . ໃນຂງົ ເຂດການເຄ່ ອື ນໄຫວການເມອື ງ, ບດົ ບາດຂອງບຸຄນົ , ຜູນູ້ າ ໂດຍສະເພາະແມ່ ນບດົ ບາດຂອງຜູນູ້ າ ຍ່ ງິ ມຄີ ວາມຈາເປັນບ່ ອາດຂາດໄດູ້ ນນັູ້ ແມ່ ນການຈດັ ຕງັູ້ ນາພາມະຫາຊນົ ນບັ ເປັນລາູ້ ນໆຄນົ ຕ່ ສູ ູ້ ເພ່ ອື ກ່ ສາູ້ ງສງັ ຄມົ ໃໝ່ ໂດຍສະເພາະແມ່ ນຂະບວນການປະຕວິ ດັ ຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະກອນ ແລະ ຊນົ ຊນັູ້ ຜູອູ້ ອກແຮງງານຜູອູ້ ່ ນື ໆ ທ່ ີ ຖກື ກດົ ຂ່ ຂີ ູດຮດີ , ແນ່ ໃສ່ ຈດຸ ປະສງົ ເພ່ ອື ລບົ ລາູ້ ງລດັ ທນິ າຍທນຶ ດ ກ່ ສາູ້ ງສງັ ຄມົ ໃໝ່ ພດັ ໃຫມູ້ ກີ ານນາພາຂອງພກັ ມາກ-ເລນນິ ແລະ ຜູນູ້ າທ່ ດີ ເີ ລດີ ຂອງພກັ ດ ທ່ ມີ ບີ ດົ ຮຽນຫາຍໃນການຕສູ,ູ້ ສາມາດເບ່ ງິ ກວາູ້ ງເຫນັ ໄກ ເພ່ ອື ຈດັ ຕງັູ້ ນາພາມະຫາຊນົ ເຮດັ ການປະຕວິ ດັ ກາມະຊບີ ໃຫໄູ້ ດຮູ້ ບັ ການຜະຕວິ ດັ . ຂ. ຜູນູ້ າຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະຊບີ ຜູນູ້ າຂອງຊນົ ຊນັູ້ ກາມະຊີບ ແມ່ ນເປັນຕວົ ແທນທ່ ແີ ທຈູ້ ງິ ໃຫແູ້ ກ່ ສດິ ຜົນປະໂຫຍດຂອງມະຫາຊນົ ຜູ ູ້ ອອກແຮງງານ. ຄ. ຕນົູ້ ກາເນດີ , ກາລງັ ແຮງຂອງຜູນູ້ າ ແລະ ວລິ ະຊນົ ວລິ ະຊນົ , ຜູນູ້ າ ແມ່ ນກາເນີດມາຈາກຂະບວນການຂອງມະຫາຊນົ ແມ່ ນລູກຫານຂອງຂະບວນການ ມະຫາຊົນດວູ້ ຍເຫດນນັູ້ ກາລງັ ແຮງຂອງຜູນູ້ າ, ວິລະຊນົ ຈ່ ງຶ ເລ່ ີມມາຈາກການພົວພັນຢ່ າງສະໜດິ ແໜນູ້ ກບັ ຂະບວນການມະຫາຊົນໄດຮູ້ ັບຄວາມໄວເູ້ ນືອູ້ ເຊ່ ືອໃຈ ແລະ ໄດຮູ້ ບັ ການສະໜບັ ສະໜູນຢ່ າງຕັງູ້ ໜາູ້ ຈາກ ມະຫາຊນົ , ຖຕື ນົ ເອງສູງກວ່ າມະຫາຊນົ , ຖຕື ນົ ເອງສູງກວ່ າມະຫາຊນົ , ຫ່ າງເຫນີ ຂະບວນການມະຫາຊນົ ແມ່ ນ ແນ່ ນອນຈະຖກື ຕກົ ເຮ່ ຍໄປ ແລະ ຖກື ປະຫວັດສາດປະປ່ ອຍ. ຖາູ້ ບ່ ມີມະຫາຊນົ ສະໜບັ ສະໜນູ ເຖງິ ຈະມີ ຄວາມສາມາດປານໃດກຕາມ ກບ່ ສາມາດເສມີ ຂະຫຍາຍຄຸນປະໂຫຍດຂອງຕນົ ເອງໄດ.ູ້ ດວູ້ ຍເຫດນນັູ້ , ລດັ ທວິ ດັ ຖຸນຍິ ມົ ປະຫວດັ ວພິ າກໄດຕູ້ ລີ າຄ່ າບດົ ບາດອນັ ໃຫຍ່ ຫວງຂອງບຸກຄນົ ວລິ ະຊນົ , ຜູນູ້ າໃນສາຍພວົ ພນັ ສະໜດິ ແໜນູ້ ກບັ ບດົ ບາດຕດັ ສນິ ຂອງມະຫາຊນົ ກາລງັ ແຮງຂອງວລິ ະຊນົ ຜູນູ້ າບ່ ສາມາດຕດັ ແຍກອອກຈາກກາລງັ ຂອງຂະບວນການມະຫາຊນົ ໂດຍຮບັ ຮູກູ້ ດົ ເກນປະຫວດັ ສາດອນັ ຖກື ຕອູ້ ງນີູ້ ແລະ ຮບັ ຮູ ູ້ ໃນບົດບາດທ່ ີຍ່ ິງໃຫຍ່ ຂອງມະຫາຊົນ, ບັນດາວິລະບູລຸ ດຜູນູ້ າຈ່ ຶງໄດຄູ້ ຽງບ່ າຄຽງໄຫ່ ກັບມະຫາຊົນສາູ້ ງ ປະຫວດັ ສາດຂນຶູ້ ມາ, ຜູນູ້ າປຽບຄນື າຍທາູ້ ຍເທ່ ,ື ມະຫາຊນົ ຄສື ພີ າບ. 3. ທ່ ານ ປະທານໄກສອນ ພມົ ວຫິ ານ ວບິ ະບູລຸດຂອງຊາດລາວ 3.1. ຊວີ ະປະຫວດັ ຫຍຂູ້ ອງ ທ່ ານ ໄກສອນ ພມົ ວຫິ ານ ທ່ ານ ໄກສອນ ພມົ ວຫິ ານ ເກດີ ເມອື ວັນທີ 13 ທນັ ວາ ປີ 1920 ທ່ ີບາູ້ ນນາເຊງັ , ເມອື ງຄັນທະບູລີ (ເມອື ງໄກສອນ ໃນປັດຈບຸ ນັ ), ແຂວງສະຫວນັ ນະເຂດ. ເປັນລູກຊາຍຂອງທ່ ານ ລວນ ທ່ ເີ ປັນຂາລາຊະການ ແລະ ນາງ ດກົ ທ່ ເີ ປັນຊາວນາ, ພາຍຫງັ ຮຽນຈບົ ຊນັູ້ ປະຖມົ ພາສາລາວ ແລະ ຊນັູ້ ປະຖມົ ພາສາຝຣ່ ັງ ທ່ ສີ ະຫວນັ ນະເຂດ ແລວູ້ ທ່ ານ ໄດໄູ້ ປຮຽນຕ່ ທ່ ໂີ ຮງຮຽນໂປເຕກັ ໂຕລາ ຢ່ ູຮ່ າໂນຍູ້ ປະເທດຫວຽດນາມ ປີ 1934. 41
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ ປີ 1936 – 1939 ທ່ ານໄດເູ້ ຂາົູ້ ຮ່ ວມຂະບວນການຕ່ ສູເູ້ ພ່ ອື ສດິ ເສລພີ າບ ປະຊາທປິ ະໄຕຂອງຊາວໜ່ ຸມ ຫວຽດນາມ ແລະ ເຂາົູ້ ຮ່ ວມເປປປັນສະມາຊກິ ຂອງສະມາຄມົ ໜ່ ຸມລາວກູຊ້ າດປີ 1944. ປີ 1945 – 1947 ທ່ ານເຂາົູ້ ຮ່ ວມຢຶດອານາດການປົກຄອງຈາກພວກຟາຊດິ ຢ່ ີປ່ ຸ ນຢ່ ູທ່ ສີ ະຫວນັ ນະເຂດ ແລະ ທ່ ານ ກ່ໄດເູ້ ຂາົູ້ ວຽກໃນຄະນະຕດິ ຕ່ ລາວ - ຫວຽດນາມ ທ່ ຮີ ່ າໂນຍູ້ ແລ ໄດເູ້ ຂາົູ້ ເຮດັ ວຽກໃນໜ່ ວຍໂຄສະນາ ຢ່ ູເຂດທີ 12 ພາກເໜອື ຂອງຫວຽດນາມ. ປີ 1949 ທ່ ານ ໄດປູ້ ະກາດການສາູ້ ງຕງັູ້ ກອງທບັ ລາວອດິ ສະຫະ(20/1/1949) ໂດຍແມ່ ນທ່ ານແມ່ ນຜູ ູ້ ບນັ ຊາການ. ປີ 1972 - 1975 ທ່ ານ ໄດຮູ້ ບັ ເລອື ກຕງັູ້ ເປັນເລຂາທກິ ານໃຫຍ່ ຄະນະບລຫິ ານສູນກາງພກັ ປະຊາຊນົ ປະຕວິ ັດລາວ ຈາກກອງປະຊ່ ຸ ມໃຫຍ່ ຂອງພັກປະຊາຊົນປະຕິວັດລາວຄັງູ້ ທີ 2. ຈາກນັນູ້ , ທ່ ານກໄດຊູ້ ີນູ້ າ ການລວມລາວຄງັູ້ ທີ 3 ແລະ ການລຸກຮຂີືູ້ ນຶູ້ ຢຶດອານາດການປົກຄອງມາມປື ະຊາຊນົ ດວູ້ ຍສາມບາດຄອູ້ ນຍຸ ດທະ ສາດ (ການລຸກຮຂືູ້ ນຶູ້ ຂອງມະຫາຊນົ , ການໝນູ ໜບີ ຢ່ າງແຂງແຮງຈາກກາລງັ ປະກອບອາວຸດປະຕວິ ດັ , ການລຸກຮືູ້ ຂນຶູ້ ແຍກຕວົ ອອກຈາກຜູບູ້ ນັ ຊາການເກ່ າົ ຂອງທະຫານຝ່ າຍວຽງຈນັ ສມົ ທບົ ໃສ່ ການຕ່ ສູຢູ້ ່ າງແຫມຄມົ ທາງດາູ້ ນ ກດົ ໝາຍ) ສາເລດັ ການຢຶດອານາດການປົກຄອງ ແລະ ສະຖາປະນາລະບອບ ສາທາລະນະລດັ ປະຊາທປິ ະໄຕ ປະຊາຊນົ ລາວ ໃນວນັ ທີ 2 ທນັ ວາ ປີ 1975. - ທ່ ານ ໄດຖູ້ ກື ແຕ່ ງຕງັູ້ ໃຫເູ້ ປັນນາຍກົ ລດັ ຖະມນົ ຕແີ ຫ່ ງ ສປປ ລາວ ປີ 1975 – 1991 - ໄດເູ້ ປັນເລຂາທກິ ານໃຫຍ່ ຂອງພກັ ປະຊາຊນົ ປະຕວິ ດັ ລາວຈາກກອງປະຊຸມໃຫຍ່ ຄງັູ້ ທີ 3 ປີ 1982 ແລະ ຄງັູ້ ທີ 4 ປີ 1986 - ໄດຮູ້ ບັ ເລອື ກຕງັູ້ ເປັນປະທານພກັ ປະຊາຊນົ ປະຕວິ ດັ ລາວ ຈາກກອງປະຊຸມໃຫຍ່ ຂອງພກັ ຄງັູ້ ທີ 5ຂອງປີ 1991 - ກອງປະຊຸມໃຫຍ່ ຄງັູ້ ທີ 6 ສະໄໝທີ 3 ແຫ່ ງຊາດ ວນັ ທີ 15/8/1991 ທ່ ານ ໄດຖູ້ ກື ເລອື ກຕງັູ້ - ເປັນປະທ່ ານ ປະເທດແຫ່ ງສປປລາວ (ປະທານປະເທດຄນົ ທີ ສອງ). ຮູບທ9ີ ທ່ ານ ໄກສອນ ພມົ ວຫິ ານ 42
ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ພູລໄິ ຊ ດວງມກິ ສະວງົ ວທິ ະຍາສາດການເມອື ງ 3.2. ຜນົ ງານ ແລະ ຄຸນງານຄວາມດຂີ ອງ ທ່ ານ ໄກສອນ ພມົ ວຫິ ານ ທ່ ານ ໄກສອນ ພມົ ວຫິ ານ ເປັນຜູນູ້ າທ່ ດີ ເີ ລີດຂອງພກັ ປະຊາຊນົ ປະຕວິ ດັ ລາວ, ຂອງລດັ ແຫ່ ງ ສ ປ ປລາວ ແມ່ ນນກັ ປະຕວິ ດັ ທ່ ດີ ເີ ດ່ ນັ ຂອງປະເທດຊາດແມ່ ນນກັ ກອມມນູ ດິ ທ່ ຈີ ່ ງົ ຮກັ ພກັ ດຕີ ່ ລດັ ທມິ າກ - ເລນນິ , ມີ ພກິ ໄຫວ, ມຄີ ວາມປີຊາສາມາດ ໃນການນາພາຂະບວນຂອງການປະຕວິ ດັ ລາວຈນົ ເຖງິ ໄຊຊະນະອນັ ສມົ ບູນແຫ່ ງ ການປົດປ່ ອຍຕ່ ສ່ ູກຊູ້ າດອອກຈາກລະບອບລ່ າເມອື ງຂນຶູ້ ແບບເກ່ າົ ແລະ ແບບໃໝ່ ຂອງຈກັ ກະພດັ ຕ່ າງດາູ້ ວຜູທູ້ ່ ີ ມາຮຸ ກຮານ. ຜນົ ງານ ແລະ ຄຸນງານຄວາມດ,ີ ຄຸນສມົ ບດັ ທ່ ານ ໄກສອນ ພມົ ວຫິ ານ ໄດສູ້ ະແດງອອກດ່ ງັ ນ:ີູ້ - ທ່ ານ ແມ່ ນນກັ ປະຕວິ ດັ ທ່ ຮີ ກັ ຊາດອນັ ດເີ ດ່ ນັ - ເປັນຜູນູ້ າທ່ ເີ ອາົ ໃຈໃສ່ ຈດົ ຈ່ ຕ່ ວຽກງານການເມອື ງແນວຄດິ , ວຽກງານພກັ ແລະ ວຽກງງານພະນກັ ງານ. - ແມ່ ນສນັ ຍາລກັ ຂອງຄວາມສາມກັ ຄປີ ່ ອງດອງຊາດເປັນອນັ ໜ່ ງຶ ອນັ ດຽວ ແລະ ຄວາມຮກັ ຫອມຕອູ້ ມ ຕຸນູ້ ລະຫວ່ າງປະຊາຊນົ ບນັ ດາເຜ່ າົ ແລະ ຊນັູ້ ຄນົ ຕ່ າງຢ່ ູພາຍໃນ ແລະ ຕ່ າງປະເທດ. - ທ່ ານ ເປັນນກັ ຍຸດທະສາດການທະຫານທ່ ຊີ ານຊິ ານານ. - ທ່ ານເປັນຜູລູ້ ເີ ລ່ ມີ ການປ່ ຽນແປງໃໝ່ ຮອບດາູ້ ນຢ່ ູ ສ ປ ປລາວ. - ເປັນຜູທູ້ ່ ມີ ທີ ດັ ສະນະມະຫາຊນົ ກວາູ້ ງຂວາງມສີ ນິ ທາ ແລະ ມແີ ບບແຜນການດາລງົ ຊວີ ດິ . - ທ່ ານ ໄສອນ ພມົ ວຫິ ານ ເປັນນກັ ປະຕວິ ດັ ທ່ ມີ ຈີ ດິ ໃຈສາກນົ ບລສິ ຸດຜ່ ອງໃສ່ ແລະ ເປັນນກັ ເຄ່ ອື ນໄຫວ ຕ່ າງປະເທດທ່ ກີ ວູ້ າງຂວາງ. - ທ່ ານ ໄກສອນພມົ ວຫິ ານເປັນລູກຜູປູ້ ະເສີດຂອງປະຊາຊນົ ລາວ ທຸກຊນົ ເຜ່ າົ , ແມ່ ນຜູນູ້ າທ່ ເີ ຄາົ ລບົ ຮກັ ຂອງພກັ - ລດັ ແລະ ຂອງຊາດ. 43
Search
