ເຄມີ​ເບື້ອງ​ຕົ້ນ ​ເຫຼັ້ມ2 (ແປ​ຈາກ​ພາ​ສາ​ໄທ)

ອຳຊດິ ໄຂມນັ ບ່ ອ່ ມິ ຕວທ່ ມີ ໜີ ່ ງຶ ບອນຄ໌ ່ ູຫຳຼ ຍກວ່ ຳ (Polyunsaturated fatty acid, PUFA ) ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 ອຳຊດິ ໄລໄນເລອກິ (linoleic acid) -5 -11 CH3(CH2)4 CH-CH2CH-CH(CH2)7COOH C18:2 ອຳຊດິ ອຳຣຳຊໂິ ຄນກິ (arachidonic acid ) CH3CH2 (CH=CH-CH2)2-CH=CH(CH2)7COOH C18:3 ອຳຊດິ ໄລໄນເລນກິ (linolenic acid) C20:4 -50 CH3(CH2)4 CH=CH-(CH2)3CH=CH(CH2)3COOH  ກຳນອ່ ຳນຊ່ ອຳຊດິ ໄຂມນັ ອຳຊດິ ໄຂມນັ ແຕ່ ລະຊະນດິ ນຍິ ມເອນີ້ື ເປັນລະຫດັ , ຕຳແໜ່ ງຂອງພນັ ທະຄ່ ູ ກລະນທີ ່ ເີ ປັນອຳຊດິ ໄຂມນັ ທ່ ບີ ່ ອ່ ມິ ຕວັ ເປັນຕຳແໜ່ ງທ່ ໜີ ່ ງຶ ແລະ ກຳກບອນຕວຖດັ ໄປເປັນຕຳແໜ່ ງທ່ ີ 2,3,……..,n ຕຳມລຳດບັ . ກຳນອ່ ຳນຊ່ ສູດມດີ ່ ງັ ນີື້ (A:Bn,C) A = ຈຳນວນກຳກບອນທງັ ໝດໃນສຳຍໂຊ່ Bn = ຈຳນວນຂອງພນັ ທະຄ່ ູທ່ ມີ ໃີ ນສຳຍໂຊ່ C = ຕຳແໜ່ ງຂອງພນັ ທະຄ່ ູໂດຍນບັ ຈຳກປຳຍ -COOHເຂຳື້ ມຳ 2.3 ໂປຣຕນີ (Protein ) ໂປຣຕນີ ປະກອບດວ້ື ຍອຳຊດິ ອຳມໂິ ນຫຼຳຍໂມເລກຸນມຳຕ່ ກນັ ຊ່ ງຶ ໂຄງສຳ້ື ງປະກອບດວ້ື ຍຈອຸ ລັ ຟຳອຳມໂີ ນ (   NH2 ) ອລັ ຟຳຄຳຣບ໌ ອກຊລິ (-COOH) , ອກຊແີ ຊນ (O2)ຮໂີ ດຣແຊນ (H2 ) ແລະ ນໂີ ຕຣແຊນ (N2 ) ເປັນສ່ ວນໃຫຍ່ ອຳຊດິ ອຳມໂິ ນຈະມກີ ລ່ ຸມ ທ່ ເີ ປັນຈຸ R ຂະແໜງຂຳ້ື ງ ຊ່ ງຶ ບຳງຊະນດິ ອຳດມທີ ຳດມຳດ (S) ຟດສະ ຟ (P) ຫຼ ເຫຼກັ (Fe) ເປັນອງປະກອບຢ່ ູ ໂຄງສຳື້ ງທ່ ວໄປຂອງອຳຊດິ ອຳມໂິ ນຈ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫມື້ ອີ ດິ ທພິ ນຕ່ ຄຸນສມບດັ ຂອງອຳຊດິ ອະມໂິ ນຂອງ ໂປຣຕນີ ໂດຍລວມ  ພນັ ທະເປບໄທດ໌ ພນັ ທະເປບໄທດມ໌ ລີ ກັ ສະນະສຳຄນັ ຊ່ ງຶ ສ່ ວນໃຫຍ່ ໃຊໃື້ ນກຳນກຳນດໂຄງສຳ້ື ງຂອງໂປຣຕນີ ພນັ ທະຂອງອຳ ຊດິ ອຳມໂິ ນຈະເຊ່ ອມຕ່ ກນັ ດວື້ ຍພນັ ທະໂຄວຳເລນທ໌ ແລະ ເອນີື້ ຊ່ ຕຳມພນັ ທະຕ່ ຳງໆ ດ່ ງັ ນີ້ື 51 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 ອຳຊດິ ອຳມໂິ ນສອງຕວມຳເຊ່ ອມຕ່ ກນັ ດວ້ື ຍໜ່ ງຶ ພນັ ທະເປບໄທດ໌ ເອນີ້ື ວ່ ຳ ໄດເປບໄທດ໌ ອຳຊດິ ອຳມໂິ ນສຳມຕວມຳເຊ່ ອມຕ່ ກນັ ດວື້ ຍສອງພນັ ທະເປບໄທດ໌ ເອນີ້ື ວ່ ຳ ໄຕຣເປບໄທດ໌ ອຳຊດິ ອຳມໂິ ນສ່ ຕີ ວມຳເຊ່ ອມຕ່ ກນັ ດວື້ ຍສຳມພນັ ທະເປບໄທດ໌ ເອນີ້ື ວ່ ຳ ເຕຕຣຳເປບໄທດ໌ ເປບໄທດປ໌ ະກອບດວື້ ຍປຳຍ 2 ຂຳ້ື ງ ໂດຍຂຳື້ ງໜ່ ງຶ ຈະມຈີ ຸ -NH2 ຢ່ ູເອນີື້ ວ່ ຳ N –terminus ຫຼ amino terminus ອກີ ຂຳື້ ງໜ່ ງຶ ມຈີ ຸ -COOH ຢ່ ູເອນີື້ ວ່ ຳ C – terminus ຫຼ carboxyl terminus ກຳນນບັ ຈຳ ນວນຫວໜ່ ວຍຂອງອຳຊດິ ອຳມໂິ ນເລ່ ມີ ຕນື້ ຈຳກປຳຍ N-terminus ເປັນ ກຳນຂຽນແບບຂຳື້ ງເທງິ ນເີ້ື ປັນກຳນຂຽນທ່ ຮີ ູລ້ື ຳດບັ ກຳນລຽງຕວ (sequence) ຂອງກດອະມໂິ ນໃນເປບ- ໄທດແ໌ ລວື້ , ຫຳກຢັງບ່ ຮູເື້ ຖງິ ກຳນຈດັ ລຽງຕວໃຫໃ້ື ຊເ້ື ຄ່ ອງໝຳຍຈດຸ ( , ) ແທນເຄ່ ອງໝຳຍຂດີ (-) ເຊ່ ນັ Arg – (Ala, Arg, Gly) – Gul - (Ala, Met) - Lys  ກຳນແບ່ ງຊະນດິ ຂອງໂປຣຕນີ ຊະນດິ ຂອງໂປຣຕນີ ສຳມຳດແບ່ ງອອກໄດເື້ ປັນ 4 ຊະນດິ 1. Simple protein 2. Conjugate protein 3. Complete protein 4. Incomplete protein Simple protein ຄໂປຣຕນີ ເມ່ ອນຳມຳໄຮໂດຣໄລຊຈ໌ ະໄດອ້ື ຳຊດິ ອຳມໂິ ນຢ່ ຳງດຽວບ່ ມທີ ຳດອ່ ນຮ່ ວມຢ່ ູ ດວື້ ຍ. Conjugate protein ຄໂປຣຕນີ ເມ່ ອນຳມຳໄຮໂດນໄລຊຈ໌ ະໄດອື້ ຳຊດິ ອຳມໂິ ນ ແລະ ທຳດຊະນດິ ອ່ ນທ່ ີ ບ່ ແມ່ ນໂປຣຕນີ (essential amino acid ) ຫຼ (non-protien) ຊ່ ງຶ ອຳດເປັນທຳດຄຳຣໂ໌ ບໄຮເດຣດລປິ ິດ ຫຼ ອຳ ຊດິ ນວິ ຄລອີ ກິ (nucleic acid ) ປນອອກມຳ ເຊ່ ນັ Lipoproteins ມີ prosthetic group ເປັນ Lipids Glycoproteins ມີ prosthetic group ເປັນ Carbohydrates Metalloproteins ມີ prosthetic group ເປັນ Metal Phosphoproteins ມີ prosthetic group ເປັນ Phosphates Hemoproteins ມີ prosthetic group ເປັນ Home 52 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນື້ 2 Flavoprotein ມີ prosthetic group ເປັນ Flavin Nucleoproteins ມີ prosthetic group ເປັນ Nucleotides Complete protein ຄໂປຣຕນີ ທ່ ປີ ະກອບດວື້ ຍອຳຊດິ ອະມໂິ ນຈຳເປັນ (essential amono acid ) ຊ່ ງຶ ຮ່ ຳງກຳຍສງັ ເຄຳະຂນຶ້ື ເອງບ່ໄດ້ື ໂປຣຕນີ ຊະນດິ ນໄີ້ື ດແ້ື ກ່ ໂປຣຕນີ ຈຳກຊນີື້ ສດັ ແລະ ຖ່ ວຊະນດິ ຕ່ ຳງ ໆ. Incomplete protein ຄໂປຣຕນີ ທ່ ມີ ອີ ຳຊດິ ອຳມໂິ ນຈຳເປັນບ່ ຄບທຸກຕວ ຕອື້ ງໄດຮ້ື ບັ ຈຳກທຳດອຳຫຳນ ເຊ່ ນັ ໂປຣຕນີ ຈຳກເຂຳ້ື .  ລກັ ສະນະໂຄງສຳື້ ງຂອງໂປຣຕນີ ລກັ ສະນະໂຄງສຳື້ ງຂອງໂປຣຕນີ ສຳມຳດແບ່ ງອອກໄດເື້ ປັນ 4 ລະດບັ ຄ ໂຄງສຳື້ ງປະຕພິ ູມ (Primary structure) ເປັນກຳນລຽງຕວຂອງອຳຊດິ ອຳມໂິ ນ ວ່ ຳປະກອບດວ້ື ຍອຳຊດິ ອຳມໂິ ນຊະນດິ ໃດບຳງ ຈຳນວນຢ່ ຳງລະເທ່ ຳໃດ ແລະ ມກີ ຳນລຽງຕວແນວໃດ. ກຳນລຽງຕວຂອງກດອຳມໂິ ນຕວທ່ ີ 1 ຈະເລ່ ມີ ຈຳກປຳຍ N-terminus ລຽງໄປທີ C – terminus ປຳຍ N Glu – Lue –Tyr - His – Val –Ala …………..Gly ປຳຍ C ໂຄງສຳື້ ງທຸຕພິ ູມ (Secondary structucture) ເປັນໂຄງສຳ້ື ງທ່ ເີ ກດີ ຈຳກກຳນມວື້ ນຕວຂອງໂຄງສຳ້ື ງປຕິ ພູມ ຈນເກດີ ລກັ ສະນະເປັນກຽວ (helix) ຫຼ ເປັນແຜນພລບີ ເບຕຳ (   pleated sheet) ເຮດັ ໃຫໂື້ ຄງສຳື້ ງມີ ຄວຳມຢ່ ູຕວໄດດື້ ີ ເນ່ ອງຈຳກເກດີ ພນັ ທະຮໂີ ດຣແຊນໄດຫ້ື ຳຼ ຍໂຄງສຳື້ ງທ່ ພີ ບຫຳຼ ຍສຳມຳດແບ່ ງໄດເື້ ປັນ 2 ຊະນດິ 1. ໂຄງສຳື້ ງແບບກລຽວອລັ ຟຳ (  helix) ໂຄງສຳ້ື ງຊະນດິ ນຈີ້ື ະມພີ ນັ ທະຮີໂດຣແຊນລະຫວ່ ຳງຈກຸ ຳກ ໂບນລິ ຂອງອຳຊດິ ອະມໂິ ນຕວທ່ ໜີ ່ ງຶ ແລະ ຈອຸ ະມໂິ ນຂອງອຳຊດິ ອະມໂິ ນອກີ ຕວ ໜ່ ງຶ ທ່ ຢີ ່ ູຖດັ ໄປອກີ 4 ຫວໜ່ ວຍ ພຳຍໃນທຳດເປບໄທດດ໌ ຽວກນັ . ຊ່ ງຶ ຈະມກີ ຳນພນັ ກຽື້ ວທງັ ຊະນດິ ວນຂວຳ ແລະ ວນຊຳ້ື ຍ ສ່ ວນຫຼຳຍຈະພບຊະນດິ ທ່ ກີ ຽື້ ວວນຂວຳໃນໂປຣຕນີ ເທ່ ຳນນັື້ ດ່ ງັ ຮູບທ່ ີ 14 ຮູບທີ 14 ລກັ ສະນະໂຄງສຳື້ ງຂອງ   helix 2. ໂຄງສຳື້ ງແບບແຜ່ ນພລີບເບຕຳ (   pleated sheet) ໂຄງສຳື້ ງຊະນດິ ນີື້ ເກດີ ຈຳກທຳດໂປຣລເີ ປບ ໄທດຕ໌ ່ ຳງເສນັື້ ທ່ ແີ ລ່ ນຂະໜຳນໂດຍພນັ ທະຮໂີ ດຣແຊນ   sheet ດງັ ຮູບທ່ ີ 15 53 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 ຮູບທີ 15 ໂຄງສຳື້ ງແບບແຜ່ ນ ຫຼ ພລບີ ເບຕຳ ໂຄງສຳື້ ງຕະຕພິ ູມ (Tertilary structure) ເປັນໂຄງສຳື້ ງທ່ ເີ ກດີ ຈຳກໂຄງສຳ້ື ງລະດບັ ທ່ ສີ ອງມກີ ຳນພບັ ເຂຳ້ື ຫຳກນັ ເປັນຮູບສຳມມຕິ ິ ເຮດັ ໃຫອື້ ຳຊດິ ອະມໂິ ນທ່ ຢີ ່ ູຫ່ ຳງກນັ ເຂຳ້ື ມຳຢ່ ູໃກກ້ື ນັ ດ່ ງັ ຮູບທ່ ີ 16 ຮູບທີ 16 ໂຄງສຳ້ື ງຄະຕພິ ູມຂອງໂປຣຕນີ ໂຄງສຳ້ື ງຈະຕຸລະພູມ (Quartermary structure) ໂຄງສຳື້ ງຊະນດິ ນີເື້ ປັນກຳນເກຳະກ່ ຸມຂອງໂປຣລີ ເປບໄທດທ໌ ່ ມີ ໂີ ຄງສຳ້ື ງແບບປະຕພິ ູມ, ພຕະຕພິ ູມ ມຕີ ງັື້ ແຕ່ 2 ສຳຍ ຂນຶ້ື ໄປດ່ ງັ ຮູບທ່ ີ 17 ຮູບທ1ີ 7 ໂຄງສຳ້ື ງຈະຕຸພູມຂອງໂປຣຕນີ  ໜຳ້ື ທ່ ຂີ ອງໂປຣຕນີ ໂປຣຕນີ ມບີ ດບຳດໜຳື້ ທ່ ຕີ ່ ຳງ ໆ ດ່ ງັ ຕ່ ໄປນີື້ 1. ເອນັ ໄຊມ໌ ເຮດັ ໜຳື້ ທ່ ເີ ປັນຕວເລ່ ງັ ໃນປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຕ່ ຳງໆຂອງສ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ 2. ໂປຣຕນີ ໂຄງສຳ້ື ງ (Structure protein )ມໜີ ຳ້ື ທ່ ສີ ຳື້ ງຄວຳມແຂງແກ່ ນ ແລະປອ້ື ງກນັ ຫຼ ຍດຶ ໜຽວ ອະໄວຍະວະສ່ ວນຕ່ ຳງໆ ໄວື້ ເຊ່ ນັ collagen ເປັນສ່ ວນຂອງເອນັ ແລະ ກະດູກອ່ ອນ (  Keratin)ເປັນສ່ ວນ ປະກອບຂອງເສນັື້ ຜມ, ຜວິ ໜງັ ແລະ ຂນ ,Fiboin ເປັນສ່ ວນຂອງເສນັ້ື ໄໝ ແລະ Glycoproteins ເປັນສ່ ວນ 54 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 ຂອງຜະໜງັ ຈລຸ ງັ . 3. ໂປຣຕນີ ຂນສ່ ງ (Trasport protein ) ເຮດັ ໜຳ້ື ທ່ ຂີ ນສ່ ງສ່ ງິ ທ່ ຈີ ຳເປັນບຳງຢ່ ຳງໄປຍງັ ສ່ ວນຕ່ ຳງໆ ຂອງ ຮ່ ຳງກຳຍ ເຊ່ ນັ hemoglobin ນຳອກຊີແຊນຈຳກປອດໄປຕຳມເລອດ ແລະ ສ່ ວນຕ່ ຳງໆ ຂອງຮ່ ຳງກຳຍ. ສ່ ວນ myoglobin ນຳອກຊແີ ຊນໄປຕຳມຈລຸ ງັ ຂອງງກຳ້ື ມຊນີື້ ແລະ lipoproteins ເປັນຕວຂນສ່ ງໄຂມນັ . 4. ໂປຣຕນີ ຕອ້ື ນຮບັ (Receptor protein) ເປັນຕວສຳຄນັ ທຳງລະບບປະສຳດ, ກຳນເຮດັ ວຽກຂອງ ລະບບ ຫຼ ກຳນຕອບສະໜອງກຳນກະຕຸນື້ ຂອງຮໂມນໄດ.ື້ 5. ເຮດັ ໜຳ້ື ທ່ ເີ ປັນພູມຕຳື້ ນທຳນ (Antibiotics ) ທຳລຳຍເຊອື້ ພະຍຳດ ແລະ ສ່ ງິ ແປກປອມ ແລະ ປອື້ ງ ກນັ ກຳນສູນເສຍເລອດອອກທຳງຮ່ ຳງກຳຍ 2.4 ເອນັ ໄຊມ໌ ເອນັ ໄຊມ໌ (enzyme) ເປັນຕວເລ່ ງັ ອງຄະທຳດທ່ ຖີ ກສງັ ເຄຳະຊນ້ື ມຳໃນຈລຸ ງັ ຂອງຮ່ ຳງກຳຍ ແລະ ມສີ ່ ວນ ຊ່ ວຍເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຕ່ ຳງໆ ກຳນສກຶ ສຳເອນັ ໄຊມໃີ ນໄລຍະທຳອດິ ຈະກ່ ຽວຂອື້ ງກບັ ກຳນຍ່ ອຍອຳຫຳນໃນກະເພຳະ ແລະ ລຳໄສລື້ ວມເຖງິ ກຳນສະລຳຍທຳດອຳຫຳນຊະນດິ ຕ່ ຳງ ໆ ເພ່ ອໃຫໄ້ື ດພ້ື ະລງັ ງຳນໃນຂະບວນກຳນເມຕຳໂບລຶ ຊມຶ ເຊ່ ນັ ກຳນໄຮໂດຣໄລຊນ໌ ຳ້ື ຕຳນຊູໂຄຣສເປັນກລູໂຄສ ແລະ ຟຣຸກໂທສ ໃນທຳງເຄມຕີ ອ້ື ງໃຊອື້ ຳຊດິ ກຼຮດີ ຣກິ ໃນ ກຳນສະລຳຍ ແລະໃຫພ້ື ະລງັ ງຳນ. ຖຳ້ື ໃຊເ້ື ອນັ ໄຊມຊ໌ ະນດິ Invertase ຫຼ sucrose ຈະເກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳໃນກຳນ ຍ່ ອຍໄດໄ້ື ວກວ່ ຳ ແລະ ບ່ ຕອ້ື ງໃຊພ້ື ະລງັ ງຳນຄວຳມຮອື້ ນ  ຄຸນລກັ ສະນະຂອງເອນັ ໄຊມ໌ ຄຸນລກັ ສະນະຂອງເອນັ ໄຊມ໌ ຄເຮດັ ໜຳ້ື ທ່ ເີ ປັນຕວເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ ເອນັ ໄຊມມ໌ ປີ ະໂຫຍດໃນປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ ຕ່ ຳງ ໆ ຫຼຳຍເຊ່ ນັ ເປັນຕວເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳໃຫເື້ ຖງິ ສມດຸນໄດໄ້ື ວຂນຶ້ື . ຊ່ ວຍຫຸດຼ ພະລງັ ງຳນກະຕຸນ້ື (activation energy ) ຄເອນັ ໄຊມຈ໌ ະຈບັ ກບັ ຊບັ ສະເຕຣດ ( substrate) ໃນດຳື້ ນທ່ ບີ ່ ຕອ້ື ງກຳນໃຊພ້ື ະລງັ ງຳນ ສູງຫຼຳຍກສຳມຳດປ່ ຽນໄປເປັນຜະລດິ ພນັ ໄດ.້ື  ກຳນອ່ ຳນຊ່ ເອນັ ໄຊມ໌ ກຳນອ່ ຳນຊ່ ຂອງເອນັ ໄຊມສ໌ ຳມຳດແບ່ ງກຳນອ່ ຳນຊ່ໄດື້ 3 ລກັ ສະນະ 1. commom name ຊ່ ງຶ ມກັ ລງທຳ້ື ຍດວ້ື ຍ - in ຈະບອກເຖງິ ລກັ ສະນະຂອງເອນັ ໄຊມທ໌ ່ ຍີ ່ ອຍໂປຣຕນີ ເຊ່ ນັ ເອນັ ໄຊມ໌ trypsn, pepsin ແລະ papain 2. ອ່ ຳນຊຕື້ ຳມຊບັ ສະເຕຣດ ໃຫລ້ື ງທຳື້ ຍດວ້ື ຍ - ase ຕ່ ທຳື້ ຍຊບັ ສະເຕຣດ ເຊ່ ນັ ເອນັ ໄຊມ໌ maitase, sucrase , amylase ແລະ lactase 3. Classiffation number ຫຼ EC number ເປັນລະຫດັ ທ່ ອີ ່ ຳນເອນັ ໄຊມແ໌ ຕ່ ລະຕວໂດຍແຕ່ ລະ ຕວຈະມລີ ະຫດັ ບ່ ຊຳັ ກນັ ຊ່ ງຶ ແຕ່ ລະລະຫດັ ປະກອບດວ້ື ຍຄຳວ່ ຳ EC ແລະ ເລກ 4 ຕວດ່ ງັ ນີ້ື EC 2. 7. 1. 1 ລະຫດັ ຕວທຳອດິ ( 2 ) ໝຳຍເຖງິ class ຄ ເອນັ ໄຊມຊ໌ ະນດິ transferases ລະຫດັ ຕວທ່ ສີ ອງ ( 7 ) ໝຳຍເຖງິ subclassຄ ເຮດັ ໜຳ້ື ທ່ ຍີ ຳື້ ຍຈຸ -PO4-3 ລະຫດັ ຕວທ່ ສີ ຳມ ( 1 ) ໝຳຍເຖງິ subsubclass ຄ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳເກດີ ຂນຶ້ື ໂດຍຈຸ -OH ເປັນຕວຮບັ -PO4-3 ລະຫດັ ຕວທ່ ສີ ີ ( 1 ) ໝຳຍເຖງິ ຄວຳມຈຳເພຳະເຈຳະຈ່ ງຂອງເອນັ ໄຊມ໌ ຄ ເອນັ ໄຊມ໌ hexokinase ໂດຍ ເຮດັ ໜຳື້ ທ່ ຍີ ຳ້ື ຍໝ່ ຟູ ດສະຟັດຈຳກATP ໄປຍງັ ກລໂູ ຄສ.  ກຳນແບ່ ງປະເພດເອນັ ໄຊມ໌ ແລະ ກຳນອ່ ຳນຊ່ ກຳນຈຳແນກຊະນດິ ຂອງເອນັ ໄຊມ໌ ຄະນະກຳມະກຳນ Enzyme Commission (EC) ຂອງ 55 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນື້ 2 International Union of Biochemistry and Molecular Biology (UBMB)ໄດເ້ື ຮດັ ກຳນແບ່ ງ ປະເພດ ຂອງເອນັ ໄຊມໄວເື້ ປັນ 6 ກ່ ຸມ ໂດຍອຳໄສຄວຳມຈຳເພຳະທຳງປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຂອງເອນັ ໄຊມ໌ ຄ  ຄວຳມຈຳເພຳະໃນກຳນເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຂອງເອນັ ໄຊມ່ ຄວຳມຈຳເພຳະໃນກຳນເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຂອງເອນັ ໄຊມຂ໌ ນຶື້ ຢ່ ູກບັ ໂຄງສຳ້ື ງຊບັ ສະເຕຣດ ຄອນຟອຣ-໌ ເມຊນັ ຂອງເອນັ ໄຊມ໌ ແລະ ທ່ ບີ ລເິ ວນເລ່ ງັ (actve site ຫຼ catalytic site) ຂອງເອນັ ໄຊມ໌ ແຕ່ ລະຊະນດິ . 1.ໂຄງສຳ້ື ງຊບັ ສະເຕຣດ ໂຄງສຳື້ ງຂອງຊບັ ສະເຕຣດທ່ ສີ ຳຄນັ ພຳຍໃນໂມເລກຸນມສີ ່ ວນສຳຄນັ 2 ສ່ ວນຄສ່ ວນທ່ ເີ ປັນຈທຸ ່ ຈີ ະໄປຍດຶ ຈບັ ກບັ ເອນັ ໄຊມ໌ (binding grou) ແລະສ່ ວນທ່ ພີ ນັ ທະທ່ ຈີ ະເກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຕຳມມຳໂດຍ ກຳນກະທຳຂອງເອນັ ໄຊມ໌ (susceptible bond) ເຊ່ ັນ ອະເຊທິລໂຄລີນເປັນຊັບສະເຕຣດຂອງເອັນໄຊມ໌ acetylcholine esterase ຊ່ ງຶ ຖກເອນັ ໄຊມນ໌ ນີື້ ຍ່ ອຍສະລຳຍເປັນອະເຊທລິ ໂຄລນີ ກຳຍເປັນໂຄລນີ ແລະ ອຳຊດິ ອຳເຊຕກິ 2. ຄອນຟອຣເ໌ ມຊນັ ຂອງເອນັ ໄຊມ່ ໂປຣຕນີ ທ່ ເີ ຮດັ ໜຳື້ ທ່ ເີ ປັນເອນັ ໄຊມໄ໌ ດຕື້ ອື້ ງເປັນສຳຍໂປຣຕນີ ທ່ ມີ ກີ ຳນຄດງທ່ ຈີ ຳເພຳະ (specific folding) ເພ່ ອໃຫໄື້ ດຄ້ື ອນຟອຣເ໌ ມຊນັ ທ່ ີເໝຳະສມໃນກຳນລວມຕວກບັ ຊບັ ສະເຕຣດ ແລະ ປ່ ຽນຊບັ ສະເຕຣດໄປເປັນ ຜະລດິ ຕະພນັ . ເອນັ ໄຊມແ໌ ຕ່ ລະຊະນດິ ຈະມຄີ ອນຟອຣເ໌ ມຊນັ ທ່ ສີ ະເພຳະຕວ 3. ລກັ ສະນະທ່ ບີ ລເິ ວນເລ່ ງັ ຂອງເອນັ ໄຊມ໌ ເປັນບລເິ ວນທ່ ມີ ກີ ຳນລວມກນັ ຂອງຈຸ R ຂອງອຳຊດິ ອຳມໂິ ນຊ່ ງຶ ຢ່ ູໃນທຳດເປບໄທມ໌ ສຳຍດຽວກນັ ຫຼ ຕ່ ຳງສຳຍກໄດຈື້ ຸ R ເຫ່ ຼຳນນັື້ ມຳຢ່ ູໃກກ້ື ນັ ເນ່ ອງຈຳກເອນັ ໄຊມມ໌ ກີ ຳນຄດງຢ່ ຳງຈຳເພຳະເພ່ ອໃຫມ້ື ຄີ ອນຟອຣເ໌ ມຊນັ ພອື້ ມມທ່ ຈີ ະເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳໄດ.້ື  ລກັ ສະນະກຳນເຮດັ ວຽກງຳນຂອງເອນັ ໄຊມ໌ ເມ່ ອເອນັ ໄຊມຈ໌ ບັ ກບັ ຊບັ ສະເຕຣດເພ່ ອໃຫເ້ື ກດີ ເປັນທຳດປະກອບເຊງີ ຊອື້ ນ, ກຳນຈບັ ຂອງເອນັ ໄຊມກ໌ ບັ 56 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນ້ື 2 ຊບັ ສະເຕຣດຈະເກດີ ຂນຶ້ື ບລເິ ວນເລ່ ງັ . ຊ່ ງຶ ເກດີ ຈຳກຄວຳມຈຳເພຳະຂອງຊບັ ສະເຕຣດກບັ ຂະແໜງຂຳ້ື ງຂອງອຳຊດິ ອະ ມໂິ ນທ່ ບີ ລເິ ວນເລ່ ງັ ຂອງເອນັ ໄຊມ໌ ຈ່ ງຶ ມີ 2 ທດິ ສະດທີ ່ ຈີ ະອະທບິ ຳຍກນໄກຂອງກຳນຈບັ ກນັ ລະຫວ່ ຳງເອນັ ໄຊມກ໌ ບັ ຊບັ ສະເຕຣດດ່ ງັ ນີື້ 1. ທດິ ສະດກີ ະແຈກບັ ແມ່ ກະແຈ (Lock and key theory) ເນ່ ອງຈຳກໂຄງສຳື້ ງຮູບທ່ ເີ ໝຳະສມ ລະຫວ່ ຳງຊບັ ສະເຕຣດ ແລະ binding site ຂອງເອນັ ໄຊມທ໌ ່ ມີ ຮີ ູບຮ່ ຳງຄກນັ . ມຜີ ນເຮດັ ໃຫໂ້ື ມເລກຸນຊບັ ສະ ເຕຣດສຳມຳດຈບັ ກບັ ເອນັ ໄຊມໄີ ດດື້ ີ ຊ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫໄື້ ດໂື້ ຄງສຳ້ື ງຮູບທີ 18 ຮູບທີ 18 ທດິ ສະດກີ ະແຈ ກບັ ແມ່ ກະແຈ 2. ທດິ ສະດກີ ຳນໜຽວນຳໃຫເ້ື ໝຳະສມ (Induced fit theory ) ເນ່ ອງຈຳກ ເອນັ ໄຊມມ໌ ໂີ ຄງສຳື້ ງ ແບບຕະຕພິ ູມ ຊ່ ງຶ ລກັ ສະນະເປັນໂປຣຕນີ ກອື້ ນກລມ ແລະ ມກີ ຳນຢດຫຍ່ ຸນໄດດື້ ີ ຈ່ ງຶ ສຳມຳດມຮີ ູບຮ່ ຳງທ່ ແີ ຕກຕ່ ຳງ ກນັ ໄປ ດ່ ງັ ນນັ້ື ໂມເລກຸນຊບັ ສະເຕຣດສຳມຳດໜຽວນຳໃຫເື້ ອນັ ໄຊມມ໌ ຮີ ູບຮ່ ຳງ ລກັ ສະນະຄກບັ ຊບັ ສເຕຣດ ເພ່ ອໃຫ້ື ໂມເລກຸນຊບັ ສະເຕຣດເຂຳ້ື ຈບັ ໄດຢ້ື ່ ຳງພເໝຳະສມ ຈ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫເ້ື ກດີ ກຳນປ່ ຽນແປງລກັ ສະນະ binding site ຂອງ ເອນັ ໄຊມເ໌ ຮດັ ໃຫໂື້ ມເລກຸນຊບັ ສະເຕຣດເຂຳື້ ໄປຈບັ ໄດດື້ ດີ ່ ງັ ຮູບທ່ ີ 19 ຮູບທີ 19 ທດິ ສະດກີ ຳນໜຽວນຳໃຫເ້ື ໝຳະສມ ເປັນໂມເລກຸນຂອງທຳດອງຄະທຳດ ຫຼ ທຳດອະນງຄະທຳດບຳງຊະນດິ ທ່ ຕີ ອື້ ງກຳນເວລຳເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ ຊ່ ງຶ ໂຄແຟກເຕຣີ ໌ ບ່ ໃຊໂ້ື ປຣຕນີ ຊ່ ງຶ ມຜີ ນຕ່ ຄອນຟອຣເ໌ ມຊນັ ຂອງເອນັ ໄຊມ໌ ເຮດັ ໃຫເ້ື ອນັ ໄຊມ໌ ລວມຕວກບັ ຊບັ ສະ ເຕຣດໄດດ້ື ຍີ ່ ງິ ຂນຶື້ . ກຳນເຮດັ ວຽກງຳນຂອງເອນັ ໄຊມ໌ ບຳງຊະນດິ ບ່ ຕອ້ື ງກຳນໂຄແຟກເຕຣີ ໌ ແຕ່ ເອນັ ໄຊມບ໌ ຳງຊະນດິ ຕອ້ື ງອຳໄສໂຄແຟກເຕຣີ ໌ ເອນັ ໄຊມປ໌ ະເພດຫຼງັ ນຖີື້ ຳື້ ຍງັ ບ່ ລວມກບັ ໂຄແຟກເຕຣີ ຈ໌ ະບ່ ວ່ ອງໄວເອນີ້ື ວ່ ຳ apoenzyme ຖຳື້ ເມ່ ອລວມ ກບັ ໂຄແຟກເຕຣີ ແ໌ ລວື້ ເອນັ ໄຊມຈ໌ ະວ່ ອງໄວເອນີື້ ວ່ ຳ holoenzyme ດ່ ງັ ນນັື້ ໂຄແຟກເຕຣີ ແ໌ ບ່ ງອອກ ເປັນ 2 ປະເພດຄ 57 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 1. ປະເພດທຳດອງຄະທຳດ ໄດແ້ື ກ່ ພວກໂລຫະຕ່ ຳງ ໆ ໂດຍສ່ ວນຫຼຳຍເປັນແຄດໄອອອນ ເຊ່ ນັ : Zn+2 , Mg+2, Mn+2 ,Fe+ 2 , Cu+2 , K+ ແລະ Na+ ເປັນຕນ້ື . ເຊ່ ນັ 2ທ , ເຫ9 IVເທ ,1=6 , (ວນ , ^ ແລະ ຜນ ເປນຕນື້ 2. ປະເພດທຳດອງຄະທຳດ ບຳງເທ່ ອເອນີື້ ວ່ ຳ ໂຄເອນັ ໄຊມ໌ ,ໂຄເອນັ ໄຊມສ໌ ່ ວນໃຫຍ່ ສງັ ເຄຳະມຳຈຳກ ວຕິ ຳມນິ ທ່ ລີ ະລຳຍນຳ້ື ໄດື້ ເຊ່ ນັ NAD+, FAD ໂຄເອນັ ໄຊມເ໌ ອ , ໄບໂອຕນິ , ໄທອະມນິ ໄພໂຣຟດສະຟັດ (TPP) III. ອຳຊດິ ນວິ ຄລອີ ກິ ອຳຊດິ ນວິ ຄລີອກິ (nucleic acid ) ມຄີ ວຳມສຳຄນັ ຫຼຳຍໃນແງ່ ຂອງທຳດອຳຫຳນປກກະຕຮິ ່ ຳງກຳຍ ສຳມຳດສງັ ເຄຳະອຳຊດິ ນວິ ຄລີອກິ ຂນຶ້ື ມຳເອງໄດໂ້ື ດຍອຳໄສວດັ ຖຸດບິ ຕ່ ຳງໆ ເຊ່ ນັ ນຳ້ື ຕຳນ, ໄຣໂບຈຳກກລໂູ ຄສ ທຳດພຽວຣນີ ແລະ ໄພຣມີ ດີ ນີ ຈຳກອຳຊດິ ອະມໂິ ນ ແລະ ຟດສະຟັດ ຈຳກສຳນອຳຫຳນ ຊ່ ງຶ ທງັ ສຳມຊະນດິ ນຳມຳ ປະສມກນັ ເປັນທຳດນວິ ຄລໂີ ອໄທດ໌ (nucleotides) ຊ່ ງຶ ຈະນຳໄປສງັ ເຄຳະ ອຳຊດິ ນວິ ຄລອີ ກິ ຕ່ ໄປ. ອຳຊດິ ນວິ ຄລອີ ກິ ແບ່ ງໄດເື້ ປັນສອງປະເພດໃຫຍ່ ໆ ຄ ດອີ ອກຊໄີ ຣໂບນວິ ຄລອີ ກິ ແອຊກິ (deoxyribonucleic acid DNA ) ແລະ ໄຣໂບນວິ ຄລອີ ກິ ແອຊກິ (ribonucleic acid RNA)  ນວິ ຄລໂີ ອໄທດ໌ ທຳດນວິ ຄລໂີ ອໄທດ໌ (nucleotides) ເປັນອງປະກອບຂອງທຳດ DNA ແລະ RNA ຊ່ ງຶ ພຳຍໃນໂມເລ ກຸນທງັ ສອງປະກອບດວ້ື ຍ 1. ໂມເລກຸນຂອງນຳ້ື ຕຳນ 2 ຊະນດິ ຄ : ນຳື້ ຕຳນໄຣໂບສ ແລະ ນຳື້ ຕຳນດອີ ອກຊໄີ ຣໂບສ 2. ຟດສະຟຣກິ (phosphoric acid) 3. ໂມເລກຸນບຳເຊທີ ່ ມີ ນີ ໂີ ຕຣແຊນປະກອບຢ່ ູ ອະນຸພນັ ຂອງບຳເຊເີ ຫ່ ຼຳນໄີື້ ດແ້ື ກ່ ພຽວຣນີ (purine) ແລະ ໄພຣມີ ດີ ນີ (pyrimidine) 1.1 ບຳເຊພີ ຽວຣນີ ຈະມອີ ະນພຸ ນັ ຂອງບຳເຊອີ ຳດນິ ນີ (adenine A) ແລະ ບຳເຊກີ ວນນີ (guanine,G) 1.2 ບຳເຊໄີ ພຣີມຣີ ນິ ຈະມອີ ະນຸພນັ ຂອງບຳເຊໄີ ຊເຊໂີ ຕຊນີ (cytosine,C), ບຳເຊໄີ ທມນີ (thymine) ແລະ ເບດຢູຣຳຊນິ (uracil, U) 58 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນ້ື 2 ທຳດນວິ ຄລໂີ ອໄຊດ໌ (nucleoside) ຈະປະກອບດວ້ື ຍໂມເລກຸລນຳ້ື ຕຳນໄຣໂບສ ຫຼ ດອີ ອກຊໄີ ຣໂບສ ເກຳະຢ່ ູກບັ ບຳເຊ.ີ ຖຳ້ື ຫຳກໂມເລກຸນຂອງນວິ ຄລໂີ ອໄທດເ໌ ກຳະກນັ ຫຼຳຍໆໂມເລກຸນ ເອນີ້ື ວ່ ຳ ໂພລນີ ວິ ຄລໂີ ອໄທດ໌ (Polynucleotides) ກຳນຈບັ ຄ່ ຂູ ອງບຳເຊແີ ຕ່ ລະຄ່ ູໃນສຳຍຂອງ DNA ແລະ ສຳຍ RNA ຈະມກີ ຳນຈບັ ຄ່ ດູ ່ ງັ ນີື້ ໃນສຳຍຂອງ DNA ບຳເຊີ A ຈບັ ຄ່ ູກບັ ບຳເຊີ T ບຳເຊີ C ຈບັ ຄ່ ູກບັ ບຳເຊີ G ໃນສຳຍຂອງ RNA ບຳເຊີ A ຈບັ ຄ່ ກູ ບັ ບຳເຊີ U ບຳເຊີ C ຈບັ ຄ່ ູກບັ ບຳເຊີ G  ໂຄງສຳ້ື ງຂອງສຳຍ DNA ແລະ RNA ມລີ ກັ ສະນະດ່ ງັ ນີື້ ໂຄງສຳ້ື ງຂອງສຳຍ DNA ແລະ RNA 1. ລກັ ສະນະກຳນຈບັ ຄ່ ູຂອງບຳເຊໃີ ນສຳຍ DNA Watson ແລະ Crick ເປັນຜູສ້ື ະເໜມີ ໂີ ຄງສຳ້ື ງຂອງ ໂພລນີ ວິ ຄລໂີ ອໄທດຊ໌ ່ ງຶ ປະກອບດວື້ ຍນຳື້ ຕຳນດອີ ອກຊໄີ ຣໂບສ ຈຟຸ ດສະຟັດ ແລະ ບຳເຊີ ຊ່ ງຶ ທງັ ສອງເສນັື້ ຈະພນັ ກນັ ເປັນກຽວຄ່ ູ (double helix) ພນັ ທະຮໂີ ດຣແຊນທ່ ເີ ຊ່ ອມລະຫວ່ ຳງບຳເຊຕີ ່ ຳງ ໆ ຂອງສຳຍນວິ ຄລໂີ ອໄທດຕ໌ ະ ຫອຼ ດສຳຍ ຊ່ ວຍເຮດັ ໃຫສື້ ຳຍນວິ ຄລໂີ ອໄທດທ໌ ງັ ສອງເສນັ້ື ບ່ ແຍກອອກຈຳກກນັ ຊ່ ງຶ ພບວ່ ຳຮໂີ ດຣແຊນ ລະຫວ່ ຳງບຳ ເຊີ G ກບັ C ເປັນແບບພນັ ທະສຳມ ແລະ ບຳເຊີ A ກບັ T ເປັນແບບພນັ ທະຄ່ ູ ດ່ ງັ ນນັື້ ພນັ ທະຮໂີ ດຣແຊນຄ່ ູ ຂອງບຳເຊີ G ກບັ C ຈະແຂງແຮງກວ່ ຳພນັ ທະຄ່ ຂູ ອງບຳເຊີ A ກບັ T ປະມຳນ 50 % ດ່ ງັ ຮູບທ່ ີ 20 ຮູບທີ 20 ລກັ ສະນະພນັ ທະຮໂີ ດຣແຊນໃນກຳນຈບັ ຄ່ ູຂອງບຳເຊໃີ ນທຳດນວິ ຄລໂີ ອໄທດ໌ ຈຳກກຳນສກຶ ສຳສຳຍ DNA ພບວ່ ຳບຳເຊີ A, T, C ແລະ G ເຫ່ ຼຳນຈີື້ ະມອີ ດັ ຕຳສ່ ວນທ່ ແີ ນ່ ນອນ ຄ ປະລມິ ຳນຂອງບຳເຊຈີ ະເທ່ ຳກບັ ປະລມິ ຳນຂອງບຳເຊີ T ແລະ ປະລມິ ຳນຂອງບຳເຊີ C ຈະເທ່ ຳກບັ ປະລມິ ຳນຂອງ ບຳເຊີ G ສະເໝບີ ່ ວ່ ຳຈະມຳຈຳກຈລຸ ງັ ຊະນດິ ໃດ. 59 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 ຕຳຕຳລຳງທີ 2 ປະລມິ ຳນບຳເຊີ (ໂມລເປີເຊນັ ) ຂອງສຳຍ DNA ຈຳກສ່ ງິ ມຊີ ວິ ດິ ປະເພດຕ່ ຳງໆ ສ່ ງິ ມຊີ ວິ ດິ A T G C A/T G/C AT GC ສດັ ຄນ 30,9 29,4 19,9 19,8 1,05 1,00 1,52 ໄກ່ 28,8 29,2 20,5 21,5 1,02 0,95 1,38 ຕກັ ແຕນ 29,3 29,3 20,5 20,7 1,00 1,00 1,41 ປູທະເລ 47,3 47,3 2,7 2,7 1,00 1,00 17,5 ພດ ສຳລີ 27,3 27,1 22,7 22,8 1,01 1,00 1,19 Aspergillus niger 25,3 24,9 25,1 25,0 1,00 1,00 1,00 ແບກັ ທເີ ຣຍ E. coli 24,7 26,5 26,5 25,7 1,04 1,01 0,93 S. aurens 30,8 21,0 21,0 19,0 1,05 1,11 1,50 2. ລກັ ສະນະໂຄງສຳ້ື ງແບບກຽວຄ່ ູ (Double helix) ໃນສຳຍ DNA ປະກອບດວ້ື ຍສຳຍໂປຣລນີ ວິ ຄລໂີ ອ ໄທດ໌ ສອງເສນັື້ ພນັ ຮອບກນັ ຄຂນັ້ື ໄດວຽນ. ກຳນເຊ່ ອມຕ່ ຂອງນຳ້ື ຕຳນໄຣໂບສ ຫຼ ອອກຊໄີ ຣໂບສ ພຳຍໃນໂຄງສຳ້ື ງ ຂອງສຳຍໂປຣລນີ ວິ ຄລໂີ ອໄທດ໌ ພບວ່ ຳຕຳແໜງ 3’ ຂອງນຳ້ື ຕຳນໂມເລກຸນຕວທ່ ໜີ ່ ງຶ ເຊ່ ອມຕ່ ກບັ ຕຳແໜງ 5’ ຂອງ ນຳ້ື ຕຳນອກີ ໂມເລກຸນໜ່ ງຶ . ໂດຍມຈີ ຟຸ ດສະຟັດ ເປັນຕວເຊ່ ອມພນັ ທະຂອງນຳ້ື ຕຳນທງັ ສອງ ເອີນື້ ວ່ ຳ 3’,5’- phosphodiester bond ທງັ ສອງສຳຍຂອງໂປຣລນີ ວິ ຄລໂີ ອໄທດປ໌ ະກອບກນັ ເປັນສຳຍ DNA ແລະ ມທີ ດິ ທຳງ 5’ ໄປ 3’ ແລະ ອກີ ສຳຍຈະແລ່ ນສວນທຳງກນັ ເອນີື້ ວ່ ຳ antiparalled ຄສຳຍທຳອດິ ຈະແລ່ ນຈຳກທດິ ທຳງ 3’ ໄປ 5’ ຈ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫເ້ື ກດີ ປຳຍທ່ ເີ ອນີື້ ວ່ ຳ 5’ PO4 ແລະ ປຳຍ 3’ OH ຊ່ ງຶ ສຳຍກຳມະພນັ ເອນີ້ື ວ່ ຳ coding strand (template) ແລະ ສຳຍໃໝ່ ທ່ ສີ ຳື້ ງຂນຶ້ື ອກີ ສຳຍໜ່ ງຶ ເອນີື້ ວ່ ຳ non-coding strand ດ່ ງັ ຮູບທີ 21 ຮູບທີ 21 ລກັ ສະນະໂຄງສຳ້ື ງຂອງສຳຍ DNA ໃນລກັ ສະນະກຽວຄ່ ູ 60 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນ້ື 2  ໂຄງສຳ້ື ງຂອງສຳຍ RNA 1. ລກັ ສະນະກຳນຈບັ ຄ່ ູຂອງບຳເຊໃີ ນສຳຍ RNA ຈະເປັນສຳຍດຽວ ບ່ ຄກບັ ສຳຍຂອງ DNA ທ່ ມີ ີ ສອງສຳຍມຳພນັ ກນັ ເປັນກຽວ. ສຳຍໂປຣລນີ ວິ ຄລໂີ ອໄທດປ໌ ະກອບດວ້ື ຍນຳ້ື ຕຳນໄຣໂບສ ແລະ ບຳເຊີ ຊ່ ງຶ ໂຄງ ສຳ້ື ງຂອງບຳເຊຕີ ່ ຳງໆ ທ່ ຢີ ່ ູພຳຍໃນສຳຍ RNA ມພີ ນັ ທະແບບຮໂີ ດຣແຊນເຊ່ ອມລະຫວ່ ຳງບຳເຊຂີ ອງທຳດນວິ ຄລີ ໂອໄທດຕ໌ ະຫຼອດສຳຍ ຊ່ ງຶ ພບວ່ ຳ ບຳເຊີ A ຈະຈບັ ກບັ U ຫຼ T ແລະ ບຳເຊີ G ຈະຈບັ ກບັ C ເນ່ ອງຈຳກສຳຍ RNA ເປັນສຳຍດຽວ ດ່ ງັ ນນັື້ ບລມິ ຳດຂອງບຳເຊີ G ບ່ ຈຳເປັນຕອື້ ງເທ່ ຳກບັ ບລມິ ຳດ ຂອງບຳເຊີ C ແລະ ບລມິ ຳດຂອງ A ບ່ ຈຳເປັນຕອ້ື ງເທ່ ຳກບັ ບລມິ ຳດຂອງບຳເຊີ U ຫຼ T . 2. ໂຄງສຳ້ື ງໃນສຳຍດຽວຂອງ RNA ເນ່ ອງຈຳກສຳຍຂອງ RNA ເປັນສຳຍດຽວ ດ່ ງັ ນນັື້ ຂຄື້ ວຳມທຳງ ກຳມະພນັ ຈ່ ງຶ ມກີ ຳນຖ່ ຳຍທອດໂດຍໃຊສ້ື ຳຍຂອງ DNA ເປັນແມ່ ແບບຊ່ ງຶ ເອນີື້ ວ່ ຳ coding strand ຫຼ template ສ່ ວນສຳຍກງກນັ ຂຳື້ ມທ່ ຮີ ບັ ລະຫດັ ຈຳກສຳຍແມ່ ແບບມຳເອນີ້ື ວ່ ຳ non –coding strand ດ່ ງັ ຮູບທີ 22 ຮູບທີ 22 ກຳນຈບັ ຄ່ ູຂອງບຳເຊລີ ະຫວ່ ຳງສຳຍ DNA ແລະ RNA  ໜຳ້ື ທ່ ຂີ ອງ RNA ແບ່ ງອອກໄດເ້ື ປັນ 3 ປະເພດ ຄ 1. Messenger RNA (mRNA) ເປັນຕວກຳງນຳຂມື້ ູນທຳງກຳມະພນັ ຈຳກ DNA ໃນນວິ ເຄຼຍ ຜ່ ຳນຜະໜງັ ນວິ ເຄຼຍໄປຍງັ ໄຣໂບໂຊມຊ່ ງຶ ຢ່ ູພຳຍໃນໄຊໂຕປລຳສມ(cytoplasm) ເພ່ ອໃຊໃ້ື ນກຳນສຳ້ື ງໂປຣຕນີ . 2. Transfer RNA (tRNA) ເປັນຕວນຳອຳຊດິ ອະມໂິ ນຕ່ ຳງໆ ໄປຍງັ ໄຣໂບໂຊມ ເພ່ ອໃຊໃນກຳນ ສຳ້ື ງໂປຣຕນີ . 3. Rlbosomal RNA (rRNA) ມຫີ ຼຳຍທ່ ສີ ຸດໃນຈລຸ ງັ ພບປະມຳນ 80 % ຂອງ RNA ທງັ ໝດ ໃນຈລຸ ງັ ມກັ ຢ່ ູລວມກບັ ໂປຣຕນີ ເປັນໄຣໂບໂຊມ ມໜີ ຳື້ ທ່ ໃີ ນກຳນສງັ ເຄຳະ ໂປຣຕນີ ຈຳກ mRNA  ກຳນສຳ້ື ງສຳຍ DNA ແລະ RNA ກຳນສຳ້ື ງສຳຍ DNA (Replication) ເປັນກຳນຖ່ ຳຍຖອດຂມ້ື ນູ ທຳງກຳມະພນັ ຈຳກຈລຸ ງັ ເດມີ ໄປຍງັ ຈຸ 61 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນ້ື 2 ລງັ ໃໝ່ ທ່ ຈີ ະເກດີ ຂນຶື້ . ຈລຸ ງັ ໃໝ່ ທ່ ເີ ກດິ ຂນ້ື ນຈີື້ ະມຄີ ຸນລກັ ສະນະຄຈລຸ ງັ ເດມີ ກຳນສງັ ເຄຳະສຳຍ DNA ຈະຕອື້ ງ ຖອດແບບລຳດບັ ບຳເຊຕີ ່ ຳງໆ ຈຳກສຳຍ DNA ທ່ ເີ ປັນແມ່ ແບບ ຫຼ coding strand ໃຫຖ້ື ກຕອື້ ງທຸກຕວ ດ່ ງັ ຮູບທີ 23. ຮູບທີ 23 ກຳນລອກແບບສຳຍ DNA ກຳນສຳ້ື ງສຳຍ RNA ຕອື້ ງອຳໄສ DNA ເປັນແມ່ ແບບສຳຍ RNA ທ່ ສີ ຳື້ ງຂນຶ້ື ມຳຈະມກີ ຳນລຽງຕວຂອງ ບຳເຊຄີ ກບັ ບຳເຊຂີ ອງສຳຍ RNA ແຕ່ ລຳດບັ ຂອງບຳເຊໃີ ນສຳຍ RNA ພຽງເສນັື້ ດຽວເທ່ ຳນນັ້ື ທ່ ຖີ ກຖອດລະ ຫດັ ມຳເປັນລຳດບັ ຂອງບຳເຊໃີ ນສຳຍ RNA ຈ່ ງຶ ເປັນກຳນສຳື້ ງສຳຍ RNA ໃນລກັ ສະນະແບບບ່ ສມມຳດສ່ ວນເອນັ ໄຊມທ໌ ່ ເີ ປັນຕວເລ່ ງັ ໃນກຳນສຳື້ ງສຳຍ RNA ຄ RNA ດ່ ງັ ຮູບທີ 24 ຮູບທີ 24 ກຳນລອກແບບສຳຍ RNA  ກຳນສງັ ເຄຳະໂປຣຕນີ ໂປຣຕນີ ປະກອບດວ້ື ຍອຳຊດິ ອະມໂິ ນຊະນດິ ຕ່ ຳງໆ ກຳນລຽງຕວທ່ ຕີ ່ ຳງກນັ ຂອງອຳຊດິ ອະມໂິ ນ ເຫ່ ຼຳນເີ້ື ຮດັ ໃ ຫໂື້ ປຣຕນີ ທ່ ເີ ກດີ ຂນື້ ມໂີ ຄງສຳ້ື ງ ແລະ ໜຳື້ ທ່ ຕີ ່ ຳງກນັ . ກຳນສຳື້ ງໂປຣຕນີ ພຳຍໃນຈລຸ ງັ ຕອື້ ງອຳໄສກຳນເຮດັ ວຽກ ຮ່ ວມກນັ ກບັ RNA ທງັ ສຳມຊະນດິ ໄດແື້ ກ່ tRNA, mRNA, rRNA ແລະ ເອນັ ໄຊມ.໌ ດ່ ງັ ນນັື້ DNA ຈະຖ່ ຳຍ ຖອດຂຄ້ື ວຳມທຳງກຳມະພນັ ມຳທ່ ີ mRNA ຊ່ ງຶ ຈະເປັນຕວລຽງລຳດບັ ຂອງອຳຊດິ ອະມໂິ ນໄນໂປຣຕນີ ສ່ ວນ tRNA ຈະເຮດັ ໜຳື້ ທ່ ນີ ຳອຳຊດິ ອະມໂິ ນໄປທ່ ໄີ ຣໂບໂຊມຊ່ ງຶ ເປັນບ່ ອນສຳ້ື ງໂປຣຕນີ  ຂນັື້ ຕອນກຳນສຳື້ ງສຳຍໂປຣຕນີ ມດີ ່ ງັ ນີື້ 1. ບຳເຊໃີ ນສຳຍ DNA ຈະຖກຖ່ ຳຍຖອດ (transcription) ລຳດບັ ຂອງບຳເຊລີ ງໃນສຳຍ RNA 2. ສຳຍ RNA ຈະນຳຂຄ້ື ວຳມທຳງກຳມະພນັ ນນັ້ື ອອກຈຳກນວິ ເຄຍຼ ມຳຍງັ ໄຊໂຕ-ປລຳສມໄດແ້ື ກ່ mRNA. ກຳນແປລຳດບັ ບຳເຊໃີ ນ mRNA ໃຫອື້ ອກມຳເປັນລຳດບັ ຂອງອຳຊດິ ອະມໂິ ນໃນໂປຣຕນີ ຕອື້ ງອຳໄສ ລະຫດັ ກຳມະພນັ (genetic code) ແລະ ກຳນແປລະຫດັ ຂອງບຳເຊໃີ ນ mRNA ເລ່ ມີ ຈຳກຕຳແໜ່ ງ 5’ ໄປ 3’ ລຳດບັ ຂອງບຳເຊີ 3’ ຕວຕດິ ກນັ ເທ່ ຳກບັ 1 ອຳຊດິ ອະມໂິ ນ. ລະຫດັ ເຫ່ ຼຳນີື້ ເອນີື້ ວ່ ຳ triple code }n codon ຫຼ codon 62 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 5’ – AUG GUA AUU CCU AAA AGC GAU UAU UAA – 3’ ສຳຍ mRNA ອຳຊດິ ອະມໂິ ນຕວໜ່ ງຶ ອຳດຈະມລີ ະຫດັ ຫຼຳຍກວ່ ຳໜ່ ງຶ ລະຫດັ ເຊ່ ນັ ລະຫດັ ຂອງບຳເຊີ UCU ແລະ UCC ເປັນ ຂອງອຳຊດິ ອະມໂິ ນເຊຣນີ (serine) ລກັ ສະນະແບບນເີ້ື ອນີື້ ວ່ ຳ degeneracy ແລະຈະມລີ ະຫດັ ທ່ ຈີ ະບອກ ໃຫຢ້ື ຸດກຳນສຳື້ ງຂອງສຳຍເປບໄທດໄ໌ ດແື້ ກ່ UAU UAA ຫຼ UGA ດ່ ງັ ຮູບທ່ ີ 25 ຮູບທີ 25 ກຳນຖ່ ຳຍລຳດບັ ບຳເຊຈີ ຳກ DNA ມຳທ່ ສີ ຳຍ mRNA 3. ຈະເປັນຕວນຳອຳຊດິ ອະມໂິ ນໂດຍ tRNA ໜ່ ງຶ ໂມເລກຸນຊ່ ງຶ ປະກອບດວ້ື ຍນວິ ຄລໂີ ອໄທດ໌ 3 ໂມເລກຸນ ເອນີື້ ວ່ ຳໄທຣເພລດ (triplet) ຊ່ ງຶ ແຕ່ ລະໄທຣເພລດຈະນຳອຳຊດິ ອະມໂິ ນໜ່ ງຶ ໂມເລກຸນໄປເທງິ ສຳຍ mRNAໂດຍ ໃຊຫື້ ຼກັ ທ່ ວີ ່ ຳໄທຣເພລດໜ່ ງຶ ໆຂອງ tRNA ຈະມບີ ຳເຊີ 3 ຕວຊ່ ງຶ ບຳເຊີ 3 ຕວຕອ້ື ງເລອກຈບັ ກບັ ອຳຊດິ ອະມໂິ ນທ່ ີ ເໝຳະສມ. ຖຳື້ ໄດກື້ ດອະມໂິ ນທ່ ເີ ໝຳະສມແລວື້ ຈະນຳໄປຍງັ ສຳຍ mRNA ເພ່ ອໄປສງັ ເຄຳະໂປຣຕນີ ຕ່ ໄປດ່ ງັ ຮູບທ່ ີ 26 ແລະ 27 ຮູບທີ 26 ໂຄງສຳື້ ງຂອງ tRNA ນຳໂທຣເພຣດໄປເທງິ ສຳຍ mRNA ຮູບທີ 27 ກນໄກກຳນສຳ້ື ງພນັ ທະເປບໄທດໃ໌ ນລະບບກຳນສງັ ເຄຳະໂປຣຕນີ 63 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 ບດທີ 4 ທຳດໂປຣລເິ ມີ ແລະ ກຳນນຳໃຊປື້ ະໂຫຍດ ທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌ (polymer) ຄ ໂມເລກຸນຂະໜຳດໃຫຍ່ ຫຼຳຍປະກອບດວື້ ຍອຳຕອມ ເປັນຈຳນວນຫຼຳຍ ຮອ້ື ຍຫຼຳຍພນັ ອຳຕອມ ໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ຳມະຊຳດເປັນພນື້ ຖຳນຂອງຂະບວນກຳນແຫ່ ງຊວີ ດິ ທງັ ໝດ. ຕວັ ຢ່ ຳງໃນທຳມະ ຊຳດທ່ ເີ ປັນໂປຣລເິ ມຣີ ໄ໌ ດແື້ ກ່ ຍຳງທຳມະຊຳດ, ແປງ້ື , ໂປຣຕນີ ແລະ ອຳຊດິ ນວິ ຄລອີ ກິ ແລະ ຕວຢ່ ຳງທ່ ມີ ະນຸດສງັ ເຄຳະຂນຶ້ື ໄດແ້ື ກ່ ໂປຣລສີ ະໄຕຣນິ (polystyrene), ໂປຣລເີ ອຕີລນິ (polyethyene) , ໂປຣລວີ ນີ ລິ ກຼລວ (polyvinylchloride) ຫຼ ທ່ ຮີ ູຈື້ ກັ ກນັ ວ່ ຳ ພວີ ຊີ ີ (PVC) ເປັນຕນ້ື I. ທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ຫຼ ມຳໂຄຣໂມເລກຸນ (macromolecule) ໝຳຍເຖງິ ໂມເລກຸນຂະໜຳດໃຫຍ່ ຊ່ ງຶ ປະ ກອບດວື້ ຍຫວໜ່ ວຍຂອງໂມເລກຸນຊຳື້ ກນັ ມຳຕ່ ກນັ ຫຼວງຫຼຳຍເປັນສຳຍໂສຍ້ື ຳວ. ກຳມະວທິ ທີ ່ ຫີ ວໜ່ ວຍຍ່ ອຍຕ່ ຳງໆ ມຳຕ່ ກນັ ເອນີ້ື ວ່ ຳ: ກຳນເກດີ ໂປຣລເິ ມຣີ ໄ໌ ຣເຊຊນັ (polymerrization) ທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ບຳງຊະນດິ ເກດີ ຂນຶື້ ເອງ ຕຳມທຳມະຊຳດ ເຊ່ ນັ : ເສນັ້ື ໃຍທຳມະຊຳດ, ແປງື້ ແລະ ເຊລລູໂລສ ກຳນແບ່ ງປະເພດ ຊະນດິ ຂອງໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ສຳມຳດແບ່ ງຕຳມກຳມະວທິ ກີ ຳນຜະລດິ ໄດແື້ ກ່ : ວທິ ກີ ຳນສງັ ເຄຳະຊະນດິ ຂອງໂມໂນເມຣີ ທ໌ ່ ໃີ ຊື້ ແລະ ລກັ ສະນະໂຄງ ສຳື້ ງຂອງໂມເລກຸນທ່ ນີ ຳມຳໃຊງື້ ຳນ. Degree of polymerization (D.P)ຄຈຳນວນ repeating units ໃນທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ,ນຳ້ື ໜກັ ໂມ ເລກຸນໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ງັ ໝດ = ນຳື້ ໜກັ ໂມເລກຸນຕ່ 1 ຫວໜ່ ວຍ x D.P D.P = ນຳ້ື ໜກັ ໂມເລກຸນໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ງັ ໝດ/ນຳ້ື ໜກັ ໂມເລກຸນຕ່ 1 ຫວໜ່ ວຍ ຕວຢ່ ຳງ ທຳດເຊລລູໂລສ ມໜີ ກັ ໂມເລກຸນໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ງັ ໝດ = 486,000 ແລະ ມນີ ຳ້ື ໜກັ ໂມເລກຸນ ຕ່ 1 ຫວ ໜ່ ວຍ (C6H12O6 = 72 + 10 + 80 ) = 162 ດ່ ງັ ນນັ້ື ທຳດເຊລລູໂລສມີ D.P = 486,000 / 162 ເທ່ ຳກບັ 3000 1.1. ຄຸນລກັ ສະນະທຳງຟີຊກິ ຂອງທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ສຳມຳດແບ່ ງອອກເປັນ 2 ກ່ ຸມໃຫຍ່ ໆ ຄ ເທຣີ ໂ໌ ມພລຳສຕກິ (thermoplastic) ແລະ ເທຣີ ໂ໌ ມເຊດຕງິ ພລຳສຕກິ (thermosetting plastoc ) 1. ເທຣີ ໂ໌ ມພລຳສຕກິ ເປັນທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ລີ ະລຳຍໄດໃ້ື ນຕວທຳລະລຳຍບຳງຊະນດິ ເມ່ ອຖກຄວຳມຮອື້ ນ ສຳມຳດຫຼອມຕວໄດື້ ແລະ ຈະແຂງຕວເມ່ ອເຢັນລງຈ່ ງຶ ສຳມຳດນຳມຳຫຼອມໃໝ່ ໄດຫ້ື ຼຳຍໆເທ່ ອໂດຍ ຄຸນລກັ ສະນະ ທຳງເຄມບີ ່ ປ່ ຽນໄປ. ເທຣີ ໂ໌ ມພລຳສຕກິ ສ່ ວນຫຼຳຍປະກອບດວ້ື ຍພວກ long chain carbon atom ທ່ ເີ ກດີ ພນັ ທະໂຄວຳເລນຕເ໌ ຂຳ້ື ນຳກນັ . ບຳງເທ່ ອອຳດມທີ ຳດນໂີ ຕຣອຊນ, ອກຊແິ ຊ ຫຼ ມຳດເຂຳື້ ໄປເກດີ ພນັ ທະໂຄວຳເລນຕ໌ ໃນໂມເລກຸນ ແລະ ລະຫວ່ ຳງໂມເລກຸນ ຕ່ ໂມເລກຸນຈະເກດີ ພນັ ທະທຸຕພິ ູມ (secondary bonds) ກນັ ອກີ ດວ້ື ຍ ທຳດເຫ່ ຳຼ ນໄີື້ ດແ້ື ກ່ ພວກໂປຣລເີ ອຕລີ ນີ (polyethylene ) ແລະ ໂປຣລອີ ະໄຄຣລກິ ອຳຊດິ (polyacrylic acid) ພວີ ຊີ ີ (PVC) ດ່ ງັ ຮູບທີ 1 2. ເທຣີ ໂ໌ ມເຊດຕງິ ພລຳສຕກິ ໂປຣລເິ ມຣີ ນ໌ ຈີ້ື ະມຮີ ູບຊງຖຳວອນເມ່ ອຜ່ ຳນຂະບວນກຳນຜະລດິ ໂດຍໃຊ້ື ຄວຳມຮອື້ ນ ຫຼ ຄວຳມດນັ ຜນຜະລດິ ທ່ໄີ ດບື້ ່ ສຳມຳດນຳມຳຫຼອມລະລຳຍໄດອ້ື ກີ ແລະ ບ່ ສຳມຳດປ່ ຽນຮູບຮ່ ຳງໃໝ່ ໄດື້ ຖຳ້ື ໃຫຄ້ື ວຳມຮອື້ ນຫຼຳຍໆ ຈະໄໝກ້ື ໋ຽມ ແລະ ຄຸນລກັ ສະນະທຳງຟີຊກິ ປ່ ຽນໄປຈຳກເດມີ ໂດຍສ່ ວນໃຫຍ່ ທຳດເທຣີ ໌ ໂມເຊດຕງິ ພລຳສຕກິ ປະກອບດວື້ ຍກຳກບອນ. ອຳຕອມທ່ ເີ ກດີ ພນັ ທະໂຄວຳເລນຕເ໌ ຂຳື້ ນຳກນັ ເປັນໂຄງຂ່ ຳຍໄດເ້ື ປັນ ທຳດແຂງບຳງເທ່ ອໃນໂຄງຂ່ ຳຍນນັ້ື ຈະມອີ ຳຕອມຂອງທຳດນໂີ ຕຣແຊນ, ອກຊແີ ຊນ, ມຳດ ຫຼ ອຳຕອມອ່ ນໆ ເຂຳື້ ໄປເກີດພນັ ທະໂຄວຳເລນຕຮ໌ ່ ວມດວື້ ຍ. ທຳດພວກນໄີ້ື ດແ້ື ກ່ ອພີ ອກຊເີ ຣຊນິ (epoxy resin) ພີນອລກິ ເຣຊນິ (pheolic resin), ຍູເຣຍ - ຟອຣມ໌ ຳລດໄີ ຮດເ໌ ຣຊນິ (urea formaldehyde resin ), ເມລຳມນີ ຟອຣມ໌ ຳດີ ໄຮດເ໌ ຣຊນີ (melamine formaldehyde resin) ດ່ ງັ ຮູບທ1ີ 64 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 ຮູບທີ 13 ຄວຳມແຕກຕ່ ຳງໂຄງສຳ້ື ງໂມເລກຸນຂອງເທໂີ ມພລຳສຕກິ ແລະ ເທໂີ ມເຊຕຕງິ ພລຳສຕກິ 1.2 ລກັ ສະນະກຳນຈດັ ຕວຂອງທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ສຳມຳດແບ່ ງຕຳມຊະນດິ ຂອງກຳນເກດີ ກຳນຈດັ ຕວັ ຂອງທຳດໂມໂນເມຣີ ໌ ແລະ ຕຳມຊະນດິ ຂອງໂຄງສຳື້ ງ ໂມເລກຸນ 1. ແບ່ ງຕຳມຊະນດິ ກຳນເກດີ ທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ສ໌ ຳມຳດແບ່ ງອອກໄດື້ 2 ປະເພດດ່ ງັ ນີື້ ພລເິ ມຣີ ທ໌ ຳມະຊຳດ ເປັນໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ີເກດິ ຂນ້ື ເອງຕຳມທຳມະຊຳດ ເຊ່ ນັ ໂປຣຕີນ, ໄຂມນັ , ເຊລໂູ ລສ ແລະ ຢຳງທຳມະຊຳດ ໂປຣລເິ ມຣີ ສ໌ ງັ ເຄຳະ ເປັນໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ເີ ກດີ ຈຳກກຳນສງັ ເຄຳະເພ່ ອໃຊປື້ ະໂຫຍດຕ່ ຳງ ໆ ເຊ່ ນັ ພລຳສຕກິ ໄນ ລອນ, ດຳຄຣອນ ແລະ ລໄູ ຊຕ໌ 2. ແບ່ ງຊະນດິ ກຳນຈດັ ຕວຂອງທຳດໂມໂນເມຣີ ໌ ໂຮໂມໂປຣລເິ ມຣີ ໌ (Homopolymers) ເປັນໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ປີ ະກອບດວື້ ຍໂມໂນເມຣີ ຊ໌ ະນດິ ດຽວກນັ ຄ ໃນທຳດໂຊ່ ໂມເລກຸນຈະເປັນ A – A- A- A- A ເຊ່ ນັ : ແປງື້ , ໂປຣລເີ ອທລິ ນີ ຫຼ PVC ໂຄໂປຣລເິ ມຣີ ໌ (Copolymers) ເປັນໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ປີ ະກອບດວື້ ຍໂມໂນເມຣີ ໌ ຕງັື້ ແຕ່ 2 ຊະນດິ ຂນຶ້ື ໄປ ເຊ່ ນັ ໂປຣຕນີ , ໂປຣລເີ ອສເຕຣີ ໌ ກລະນຂີ ອງໂຄໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ມີ ຳຈຳກໂມໂນເມຣີ ໌ 2 ຊະນດິ ສຳມຳດແບ່ ງໄດຕື້ ຳມ ລກັ ສະນະກຳນຈດັ ລຽງຕວຂອງໂມໂນເມຣີ ໌ ຄ: ໂຄພລເິ ມຣີ ໌ ແບບສະລບັ (Altermating copolymers) ໃນທຳດໂຊ່ ໂມເລກຸນຂອງພລເິ ມຣີ ບ໌ ຣະກອບ ດວ້ື ຍໂມໂນເມຣີ ໌ A ແລະໂມໂນເມຣີ ໌ B ລຽງສະລບັ ກນັ ໄປຢ່ ຳງມລີ ະບຽບຄ ໂຄໂປຣລເິ ມຣີ ແ໌ ບບສ່ ຸມ (Random copolymers) ໃນທຳດໂຊ່ ໂມເລກຸນ ຂອງໂປຣລເິ ມຣີ ປ໌ ະກອບ ດວ້ື ຍໂມໂນເມຣີ ໌ A ແລະ ໂມໂນເມຣີ ໌ ປະປນກນັ ຢ່ ຳງບ່ ມລີ ະບຽບຄ: ໂຄໂປຣລເິ ມຣີ ແ໌ ບບບລ໊ອກ (Rlock copolymers) ໃນທຳດໂຊ່ ໂມເລກຸນ ໂປຣລເິ ມຣີ ປ໌ ະກອບດວ້ື ຍໂມ ໂນເມອຣ໌ A ແລະໂມໂນເມຣີ ໌ B ຊ່ ງຶ ແຕ່ ລະໂມໂນເມຣີ ທ໌ ງັ 2 ຊະນດິ ພບວ່ ຳຢ່ ູກນັ ເປັນກ່ ຸມໆໃນທຳດໂຊ່ ໂປຣລິ ເມຣີ ໌ ຄ: ໂຄໂປຣລເິ ມຣີ ແ໌ ບບກຣຳຟທ໌ (Graft copolymers) ໃນທຳດໂຊ່ ໂມເລກຸນໂປຣລເິ ມຣີ ປ໌ ະກອບດວ້ື ຍ 65 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 ໂມໂນເມຣີ ໌ A ແລະ ໂມໂນເມຣີ ໌ B ຊ່ ງຶ ອຳດຈະມສີ ຳຍໂຊ່ ພລເິ ມຣີ ໌ A ເປັນຫຼກັ ແລະ ມສີ ຳຍໂຊ່ ໂປຣລເິ ມຣີ ໌ B ແຍກເປັນກ່ ງິ ອອກໄປຄ: 3. ແບ່ ງຕຳມຊະນດິ ຂອງໂຄງສຳື້ ງໂມເລກຸນ ຊ່ ງຶ ສຳມຳດແບ່ ງອອກໄດເື້ ປັນ 3 ຊະນດິ ຄ ໂປຣລເິ ມຣີ ແ໌ ບບເສນັື້ (Linear polymers) ເປັນໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ເີ ກດີ ຈຳກໂມໂນເມຣີ ສ໌ ຳື້ ງພນັ ທະຕ່ ກນັ ເປັນ ສຳຍຍຳວບ່ ມກິ ່ ງິ ຫຼ ສຳຂຳແຍກອອກໄປ ມລີ ກັ ສະນະດ່ ງັ ນ:ີື້ ໂປຣລເິ ມຣີ ແ໌ ບບກ່ ງິ (Linear polymers) ເປັນໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ເີ ກດີ ຈຳກໂມໂນເມຣີ ຍ໌ ດຶ ກນິ ແຕກກ່ ງິ ກຳ້ື ນ ສຳຂຳແຢກອອກໄປຈຳກພລເິ ມຣີ ກ໌ ອງໂຊ່ ຫຼກັ ມລີ ກັ ສະນະດ່ ງັ ນ:ີື້ ໂປຣລເິ ມຣີ ແ໌ ບບຮ່ ຳງແຫ (network polymers) ເປັນໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ເີ ກດີ ຈຳກ ໂມໂນເມຣີ ເ໌ ຊ່ ອມຕ່ ເປັນ ຮ່ ຳງແຫ ມລີ ກັ ສະນະດ່ ງັ ນີ້ື 1.2 ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳໂປຣລເິ ມຣີ ໄ໌ ຣເຊຊນັ ໂປຣລເິ ມຣີ ໄ໌ ຣເຊຊນັ (Polymerization) ຄຂະບວນກຳນເກດີ ທຳດທ່ ມີ ໂີ ມເລກຸນຂະໜຳດໃຫຍ່ ຈຳກ ທຳດທ່ ມີ ໂີ ມເລກຸນນອ້ື ຍ ສຳມຳດແບ່ ງອອກໄດເ້ື ປັນ 2 ປະເພດດ່ ງັ ນີ້ື 1. ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກຳນເກດີ ໂປຣລເິ ມຣີ ຊ໌ ະນດິ ເພ່ ມີ ເຂຳ້ື (Additional polymer)ເປັນວທິ ກີ ຳນທ່ ຈີ ະສງັ ເຄຳະ ທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໂ໌ ດຍກຳນເພ່ ມີ ຕ່ ໂມໂນເມຣີ ເ໌ ຂຳ້ື ນຳກນັ ແລະ ບ່ ມກີ ຳນ ສູນເສຍອຳຕອມ ຫຼ ໂມເລກຸນແຕ່ ຢ່ ຳງໃດ ກຳນເພ່ ມີ ທຳດໂມໂນເມຣີ ໃ໌ ນກຳນສງັ ເຄຳະຈະໃຊື້ ທຳດປະກອບອນັ ຄນເປັນທຳດເລ່ ມີ ຕນື້ ລກັ ສະນະຕວຢ່ ຳງຂອງ ໂປ ຣລເິ ມຣີ ຊ໌ ະນດິ ນໄີື້ ດແ້ື ກ່ : 66 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 2. ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກຳນເກດີ ໂປຣລເິ ມຣີ ຊ໌ ນດິ ຄວບແໜນື້ (Condensation polymer) ເປັນວທິ ກີ ຳນທ່ ຈີ ະ ສງັ ເຄຳະ ທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ຂ໌ ນຶ້ື ໂດຍກຳນຄວບແໜນ້ື ວທິ ນີ ຈີື້ ະເຮດັ ໃຫໂ໌ ມໂນ ເມຣີ ແ໌ ຕ່ ລະໂມເລກຸນທ່ ມີ ຈີ ຟຸ ັງຄຊ໌ ນັ ຢ່ ຳງ ນອື້ ຍ 2 ຈມຸ ຳເຮດັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຄວບແໜນື້ ກນັ ພອື້ ມກບັ ມກີ ຳນກຳຈດັ ໂມເລກຸນຂະໜຳດນອ້ື ຍອອກມຳຊ່ ງຶ ໄດແື້ ກ່ ນຳື້ ແອມໂມເນຍ ຫຼ ອຳຊດິ ເກອ ຕວຢ່ ຳງທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ຊ໌ ະນດິ ນໄີ້ື ດແື້ ກ່ ໂປຣລເີ ອສແຕ (polyester) ໂປຣລຍີ ູຣີ ເທນ (polyester) ແລະ ໂປຣລອີ ຳມດີ (polyamide) II. ປະເພດຂອງທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ປະເພດຂອງທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ສ໌ ຳມຳດແບ່ ງປະເພດອອກໄດເ້ື ປັນ 3 ຊະນດິ 1. ຢຳງທຳມະຊຳດ ແລະ ຢຳງສງັ ເຄຳະ 2. ທຳດພລຳສຕກິ 3. ເສນັື້ ໃຍສງັ ເຄຳະ 2.1 ຢຳງທຳມະຊຳດ ແລະ ຢຳງສງັ ເຄຳະ 1. ຢຳງທຳມະຊຳດເປັນທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ຊ໌ ະນດິ ໜ່ ງຶ ຊ່ ງຶ ໄດມ້ື ຳຈຳກຕນ້ື ໄມນື້ ຳື້ ຢຳງທຳມະຊຳດຈະມລີ ກັ ສະນະ ເປັນສຂີ ຳວຄນຳ້ື ນມ ແລະ ມເີ ນອື້ ຢຳງປະມຳນ 25 - 40 % ມຄີ ວຳມໜດ 12 - 15 cemtipoid ມຄີ ວຳມເປັນອຳ ຊດິ ແລະ ດ່ ຳງ pH ທ່ ີ 6.5 - 7.0 ມຄີ ວຳມໜຳແໜນື້ ປະມຳນ 0.975 - 0.980 ກຳຼ ມຕ່ ຊງັ ຕແີ ມດັ ກອ້ື ນ ເອນີື້ ສະ ພຳບນວີ້ື ່ ຳ ນຳ້ື ຢຳງ ຖຳື້ ໃສ່ ອຳຊດິ ຟອຣມ໌ ກິ 2% w/v ໃນອດັ ຕຳສ່ ວນ 0.4 – 0.6 % ລງໄປນຳ້ື ຢຳງຈະລວມຕວກນັ ເປັນກອື້ ນ ແລະ ມເີ ນອື້ ຢຳງປະມຳນ 90.95%. ນອກຈຳກນນັື້ ເປັນທຳດເຈອື້ ປນໄດແ້ື ກ່ ອຳຊດິ ອງຄະທຳດ ແລະ ນຳື້ ຕຳນ. ທຳດໂມໂນເມຣີ ຂ໌ ອງຍຳງທຳມະຊຳດມຊີ ່ ວ່ ຳໄອໂຊປຣນິ (isoprene) ມໄີ ດ້ື 2 ຮູບແບບຄ: cis ແລະ trans ດ່ ງັ ຮູບທີ 2 ຮູບທີ 2 ຢຳງທຳມະຊຳດ isoprene ໃນຮູບແບບ cis ແລະ trans ໂປຣລເິ ມຣີ ຂ໌ ອງຢຳງທຳມະຊຳດ ເກດີ ຈຳກໂມເລກຸນຂອງໄອໂຊປຣນີ ຫຳຼ ຍໆ ໂມເລກຸນມຳຕ່ ກນັ ເປັນສຳຍພ ໂປຣລເິ ມຣີ .໌ 67 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 ຂະບວນກຳນຜະລດິ ຢຳງທຳມະຊຳດທ່ ໄີ ດຈື້ ຳກກຳນກດີ ຕນ້ື ຢຳງພຳລຳຊ່ ງຶ ຈະໄດນື້ ຳ້ື ຢຳງທ່ ີ ເອນີ້ື ວ່ ຳ latax ຕຳມປກກະຕຖິ ຳ້ື ປ່ ອຍຖມິ້ື ໄວຕ້ື ຳມທຳມະຊຳດ ເຊອື້ ແບກທເີ ຣຍທ່ ຢີ ່ ູໃນນຳ້ື ຢຳງ ທ່ ເີ ຮດັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຍ່ ອຍທຳດພວກ ແປງື້ , ນຳ້ື ຕຳນ ແລະ ອງປະກອບອ່ ນໆ ທ່ ມີ ຢີ ່ ູໃນນຳື້ ຢຳງ ຜນສຸດທຳ້ື ຍຈະເກດີ ອຳຊດິ ອຳເຊຕກິ (acetic acid) ຫຼ ອຳຊດິ ນຳ້ື ສມື້ ໃນນຳື້ ຢຳງຂນຶ້ື . ວທິ ກີ ຳນທ່ ຈີ ະຢັບຢັງ້ື ບ່ ໃຫແ້ື ບກັ ທເີ ຣຍຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕໃນນຳື້ ຢຳງຄຈະຕ່ ມ ທຳດ ແແອບມກັ ທໂມເີ ຣເນຍຍບ່ ສ(NຳມHຳ3ດ)ຈລະງເໃລນນີ ນເຕຳ້ື ຢບີ ຳໂງຕທໄດຳດ.້ື ແສອ່ ວມນໂມອຳເນຊຍດິ ຈນະຳ້ື ສໄປມ້ື ເຊພ່ ່ງຶ ມີ ອຳຄດ່ ຳມpຢີ ່Hູກຈປະະປມ່ ຽຳນນສະ9ພ-1ຳ0ບທຊ່ ່ເີ ງຶ ປເປັນັນກສຳງະ.ພຳບບຳເຊທີ ່ ີ ປກກະຕຢິ ຳງທຳມະຊຳດໃຊປື້ ະໂຫຍດໄດນື້ ອື້ ຍ. ເນ່ ອງຈຳກມຄີ ຸນລກັ ສະນະບ່ ດຄີ ຈະເກດີ ຄວຳມໜຽວ ເມ່ ອອຳກຳສຮອື້ ນ ແລະ ຈະເປຳະແຕກງ່ຳຍເມ່ ອອຳກຳດເຢັນລງ ຕ່ ມຳໄດມື້ ກີ ຳນນຳເອຳ ຢຳງທຳມະຊຳດມຳປັບປຸງໃຫື້ ໃຊງື້ ຳນໄດດ້ື ຂີ ນຶ້ື . ໂດຍນຳເອຳຢຳງທຳມະຊຳດມຳປະສມກບັ ມຳດ ຊ່ ງຶ ເອນີື້ ຂະບວນກຳນນວີື້ ່ ຳ ກຳນເກດີ ວຳຄຳໄນເຊ ຊນັ (Vulcanization) ຈະໄດສ້ື ຳຍໂຊ່ ຂອງໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ຍີ ຳວ ກຳນເຊ່ ອມໂຢງ (crosslink) ດວື້ ຍມຳດເຮດັ ໃຫ້ື ຢຳງມປີ ະໂຫຍດໃນກຳນໃຊງື້ ຳນໄດຫື້ ຼຳຍຂນຶ້ື . Vulcanization rubber Sx = ຈຳນວນມຳດທ່ ເີ ຊ່ ອມໂຍງໃນສຳຍ ໃນບຳງເທ່ ອອຳດຕອ້ື ງປະສມທຳດເຄມບີ ຳງຊະນດິ ທ່ ເີ ຮດັ ໃຫຄ້ື ຸນນະພຳບຂອງຢຳງມີ ປະສດິ ທພິ ຳບກຳນໃຊື້ ງຳນດຂີ ນຶ້ື ຈ່ ງຶ ມກີ ຳນໃສ່ ທຳດເຄມຫີ ຳຼ ຍປະເພດຕຳມໜຳື້ ທ່ ຂີ ອງທຳດແຕ່ ລະຕວ ດ່ ງັ ຕຳລຳງທ່ ີ 1 ຕ່ ມຳໃນປີ ຄ.ສ. 1932 ນກັ ວທິ ະຍຳສຳດ ໄດສ້ື ງັ ເຄຳະຢຳງຂນຶ້ື ມຳໃຫຄື້ ກບັ ຢຳງທຳມະຊຳດທ່ ມີ ຄີ ວຳມ ທນທຳນຕ່ ທຸກສະພຳວະອຳກຳດ ແລະ ຄວຳມທນຕ່ ນຳ້ື ມນັ . ຢຳງທ່ ີສງັ ເຄຳະຂນຶ້ື ມຳໃໝ່ ຊ່ ວ່ ຳນໂີ ອປຣີນ (neoprene) ໂມໂນເມຣີ ຂ໌ ອງນໂີ ອປຣນີ ຄ ກລຼ ວປຣນີ (chloroprene) ທຳດນໂີ ອປຣີນມຄີ ຸນລກັ ສະນະດກີ ວ່ ຳ ຢຳງໄອໂຊປຣນີ ຄ ມຄີ ວຳມຢດຫຍຸນ ທນຕ່ ນຳ້ື ມນັ ທນແດດ ແລະ ມຄີ ວຳມໜຽວ. ຕຳຕຳລຳງທີ 1 ປະເພດທຳດເຄມທີ ່ ໃີ ຊໃ້ື ນກຳນຜະລດິ ຍຳງ ແລະ ໜຳ້ື ທ່ ຕີ ່ ຳງໆ ປະເພດຂອງທຳດ ໜຳື້ ທ່ ີ ຕວຢ່ ຳງ ມຳດ ອລັ ຄຳໄນດຢ໌ ຳງ Dicymy poroxico (DCP) ອກຊດິ ໂລຫະ ອລັ ຄຳໄນດຢ໌ ຳງ ZnO, MgO ທຳດຕວເລ່ ງັ (Acceeotor) Marcaptobarzothiazole ຊ່ ວຍໃຫຢື້ ຳງອລັ ຄຳໄນຊດ໌ ວ້ື ຍມຳດໄວ Diethyldiocarbamce (ZDEC) ຂນຶື້ Dipheyl guanidine (DPG) ທຳດກະຕຸນື້ ຕວເລ່ ງັ (Actvator) ຊ່ ວຍເພ່ ມີ ປະສດິ ທພິ ຳບກຳນເຮດັ ວຽກ Stearlcacid, Zira oxide ທຳດຕຳ້ື ນອອກຊເີ ດຊນັ ໃຊຮ້ື ່ ວມກນັ ຂອງທຳດຕວເລ່ ງັ ຊ່ ວຍຫຸຼດກຳນເຊ່ ອມສະພຳບຂອງຢຳງ Phenyl-  anchthylamine- 68 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 ທຳດຕຳື້ ນໂອໂຊນ ເນ່ ອງອອກຊເີ ດຊນັ Substuted pheios p- ຊ່ ວຍຫຸຼດກຳນເຊ່ ອມສະພຳບຂອງຢຳງ Substuted ເນ່ ອງຈຳກໂອໂຊນ phenylenediamines ທຳດເຕມີ ແຕ່ ງ ເສມີ ຄວຳມແຂງແຮງ, ຄວຳມທນຕ່ Caroon black Silicahigh- ກຳນຈກີ ຂຳດ, ກຳນຫຸຼຍຫຽື້ ນຂອງຢຳງ syrene Resin ທຳດເພ່ ມີ ເນອ້ື ເພ່ ມີ ເນອ້ື ຜະລດິ ຕະພນັ ເພ່ ອຫຸຼດຕນ CaCO3 Clay ເຊມ່ ຳດ່ ຳ, ຊລິ ກິ ດັ ທຳດຊ່ ວຍໃນກຳນແປຮູບ ທນຶ ກຳນຜະລດິ ຊ່ ວຍໃຫຢ້ື ຳງແປຮູບງ່ຳຍຂນຶື້ ເຊ່ ນັ : Paraffin/aromatic oils Stearic Acid Zine stearate Factice ຫຸຼດຄວຳມໜຽວ, ຊ່ ວຍກຳນໄຫຼ ອ່ ນໆ ທຳດທ່ ໃີ ຫສື້ ີ TiO4 pigments ທຳດຫຸດຼ ກຳນຕດິ ໄຟ Antimony trioxide 2. ຢຳງສງັ ເຄຳະ ເກດີ ຈຳກຂະບວນກຳນໂປຣລເິ ມຣີ ໄ໌ ຣເຊຊນັ ໃຫໂ້ື ມເລກຸນໃຫຍ່ ໂມໂນເມຣີ ທ໌ ່ ເີ ປັນວດັ ຖຸ ດບິ ໃນກຳນຜະລດິ ຢຳງສງັ ເຄຳະສ່ ວນໃຫຍ່ ຜະລດິ ຈຳກປີໂຕຣລຽມ ເຊ່ ນັ : ຢຳງບວິ ຕຳໄດອນີ (Butadiene) ເກດີ ຈຳກທຳດໂມໂນເມຣີ ໌ ບວິ ຕຳໄດອນີ ມຳຕ່ ກນັ ຫຳຼ ຍໂມເລກຸນ ຢຳງເອສມອີ ຳຣ໌ (Styrene butadilene rubber, SBR )ຢຳງເອສມອີ ຳຣ໌ ເກດີ ຈຳກກຳນປະສມຂອງ styrene 25% ແລະ butadiene 75% ທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ຊ໌ ະນດິ ນມີື້ ປີ ະໂຫຍດຫຳຼ ຍ ຢດຫຍ່ ຸນ ແລະ ທນຕ່ ກຳນ ແຕກສະລຳຍໄດດ້ື ີ ຢຳງຊະນດິ ນສີ້ື ່ ວນໃຫຍ່ ໃຊເື້ ຮດັ ອຸປະກອນກລິ ຳ ແລະປະສມເຮດັ ຢຳງລດ. ຢຳງໄນໄຕຣບ໌ ວິ ຕຳໄດອນີ (Nitrile butadiene rubber,NBR) ເປັນທຳດປະສມນອງໄນໄຕຣ ແລະ ບວິ ຕຳໄດອນີ ມຳປະສມກນັ . ຢຳງຊະນດິ ນມີື້ ຄີ ຸນລກັ ສະນະໃນກຳນທນຕ່ ນຳື້ ມນັ 2.2 ທຳດພລຳສຕກິ ທຳດພລຳສຕກິ ເປັນທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ຊ໌ ະນດິ ໜ່ ງຶ ຊ່ ງຶ ເກດີ ຈຳກໂມໂນເມຣີ ຕ໌ ງັ້ື ແຕ່ 2 ໂມໂນເມຣີ ມ໌ ຳເຮດັ ປະຕິ ກລິ ຍິ ຳກນັ ແບບໂປຣລເິ ມຣີ ໄ໌ ຣເຊຊນັ . ທຳດພລຳສຕກິ ໂປຣລເິ ມຣີ ສ໌ ຳມຳດແບ່ ງອອກ ໄດເ້ື ປັນ 2 ຊະນດິ ໄດແື້ ກ່ ຄ ເທຣີ ໂ໌ ມພລຳສຕກິ ແລະ ເທຣີ ໂ໌ ມເຊດຕງິື້ ພລຳສຕກິ .  ປະເພດຂອງທຳດເທຣີ ໂ໌ ມພລຳສຕກິ ມດີ ່ ງັ ນີື້ 69 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 1. ໂປຣລີເອຕລີ ນິ (Polyethylene, PE ) ເປັນຜນພອຍທ່ ໄີ ດຈື້ ຳກກຳນກ່ ນັ ນຳ້ື ມນັ ປໂີ ຕຣລຽມປະ ໂຫຍດຂອງທຳດໂປຣລເີ ອຕລີ ນິ ມຫີ ຼຳຍ ເຊ່ ນັ : ເຮດັ ຖງພລຳສຕກິ ຫຼ ເຮດັ ຕຸ໊ກກະຕຳ, ໃຊເ້ື ປັນສ່ ວນປະກອບຂອງລດ ແລະ ສະນວນກນັ ຄວຳມຮອື້ ນ ທຳດໂປຣລເີ ອຕລີ ນີ ທ່ ຜີ ະລດິ ໄດມື້ ີ 2ຮູບແບບຄ ໂປຣລີເອຕລິ ນິ ຊະນດິ ຄວຳມໜຳແໜນື້ ສູງ ( hiegh density polyethylene, HDPE) ແລະ ໂປຣລເີ ອຕລິ ນີ ຊະນດິ ຄວຳມໜຳແໜນ້ື ຕ່ ຳ (low density polyethylene, LDPE) 2. ໂປຣລໄີ ວນລິ ຄລໄຣດ໌ (Polyvinyl chloride, PVC) ທຳດໂປຣລໄີ ວນລິ ຄລໄຣດ໌ ຫຼ ທຳດພວີ ຊີ ີ ຊ່ ງຶ ສຳມຳດສງັ ເຄຳະຈຳກທຳດໂມໂນເມຣີ ຂ໌ ອງທຳດໄວນລິ ຄລໄຣດ໌ (Vinyl chloride) ທຳດພວີ ຊີ ຈີ ະມສີ ະພຳບແຂງ ແລະ ບ່ ຢດຫຍ່ ຸນ ຄຸນລກັ ສະນະແບບນໃີ້ື ຊເື້ ຮດັ ທ່ ນຳ້ື , ມນີ ຳື້ ໜກັ ເບຳ, ທນຕ ຕ່ ທຳດເຄມ,ີ ເຮດັ ໜງັ ທຽມ ,ສະນວນຫຸມ້ື ໄຟຟຳື້ , ຂວດນຳື້ , ຖງຕນີ , ອຸປະກອນທຳງກຳນແພດ ແລະ ແຜ່ ນສຽງ ຄວຳມເປຳະຂອງທຳດພວີ ຊີ ຈີ ະລຸດລງໄດໂ້ື ດຍກຳນເຕມີ ທຳດປະເພດແອສເຕີຣລ໌ ງໄປ. ທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ຊ໌ ະນດິ ນບີື້ ່ ຄວນຈະນຳມຳບນັ ຈອຸ ຳຫຳນ ຫຼ ເຮດັ ຂວດພລຳສຕກິ . ເພຳະອຳດມທີ ຳດ ພລຳສຕກິ ໄຊເຊຣີ ໌ (plastiziser) ເຊ່ ນັ ສີ ຫຼ ທຳດຫ່ ລຼ ່ ນປນອອກມຳ. ຖຳື້ ນຳມຳເຜຳກບັ ສງັ ກະສຈີ ະເກດີ ດຄີ ລຣເິ ນຕ (dechlorinate) ຄເກດີ ກຳນກຳຈດັ ທຳດກອຼ ອກໄດ.້ື 3. ໂປຣລສີ ໄຕຣນິ (polystyrene) ທຳດໂປຣລສີ ະໄຕຣນິ ຕຽມໄດຈ້ື ຳກກຳນຳທຳດແບງັ ແຊນມຳ ເຮດັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກບັ 3 ໂມເລກຸນຂອງເອຕລີ ນິ ຈະໄດສື້ ະໄຕຣລນິ . ຫຼງັ ຈຳກນນັື້ ຈະເກດີ ໂປຣລເີ ມຣີ ໄ໌ ຣເຊຊນັ ເປັນທຳດ ໂປຣລສີ ະໄຕລນິ . ທຳດໂປຣລສີ ະໄຕລນິ ມຄີ ວຳມທນຕ່ ອຳຊດິ ແລະ ບຳເຊີ ໃຊເ້ື ປັນສະນວນໃນສ່ ວນປະກອບຂອງຕູເື້ ຢັນເປັນ ທຳດບ່ ນຳຳໄຟຟຳ້ື ແລະ ໃຊໃື້ ນງຳນຂນຶື້ ຮູບໂດຍກຳນສດີ ໄດງ້ື ່ຳຍ. 4. ໂປຣລໂີ ປຣປີລນິ (polypropylene, PS) ຄຸນສມບດັ ໃຊເື້ ຮດັ ແຜ່ ນຟິຣມ ສຳລບັ ຫຸມື້ ພຳຊະນະ ຖງພ ລຳສຕກິ ໃສ່ ຂອງຮອື້ ນ, ເຊອກປພລຳສຕກິ , ກ໋ອງແບດເຕຣີ ,ີ ຖງັ ຂເີື້ ຫຍອື້ ແລະ ສນິື້ ສ່ ວນຂອງຕູເ້ື ຢັນ. 70 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນື້ 2 5. ໂປຣລອີ ະໄຄຣລກິ ແອຊດິ (Polyacrylic acid) ເປັນທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ີມໂີ ຄງສຳ້ື ງເປັນສຳຍໂຊ່ ຊ່ . ຊ່ ທຳງກຳນຄຳື້ ວ່ ຳ Plexlglass ,luclte ຫຼ polyglass ມລີ ກັ ສະນະໃສ ທນຕ່ ອຳຊດິ ແລະ ບຳເຊ.ີ ປະໂຫຍດໃຊ້ື ເຮດັ ເລນສ,໌ ໂຄມໄຟ, ແວ່ ນຕຳ ແລະ ທ່ ໃີ ຊຫ້ື ຳຼ ຍທ່ ສີ ຸດຄ ໃນລດຍນ ໂດຍໃຊເ້ື ຮດັ ໄຟຂຳ້ື ງໜຳື້ , ໄຟທຳື້ ຍ, ໄຟລຽື້ ວ ລວມທງັ ພວງມຳໄລ, ປຳ້ື ຍໂຄສະນຳ, ແຂວື້ ປອມ ແລະ ໜຳ້ື ຕ່ ຳງເທງິ ເຄ່ ອງບນິ . 6. ໂປຣລອີ ຳມດີ (polyamide) ໄດແື້ ກ່ ທຳດ Nylon 6, Nylon 6-6, Nylon 6-10, Nylon 7, Nylon 11 ແລະ Nylon 12 ທຳດພວກ Nylon 6 ແລະ Nylon 6-6 ດູດນຳ້ື ໄດດ້ື ຈີ ່ ງຶ ໃຊເື້ ຮດັ ຈຳພວກຖງຕນີ ເສອື້ ກຳ້ື ມ ແລະ ເສອ້ື ກລີ ຳ, ສ່ ວນພວກ Nylon6, 11 , 12 ຢດຫຍ່ ຸນດ,ີ ບ່ ດດູ ນຳ້ື ຈ່ ງຶ ນຳໄປເຮດັ ຂນແປງຖູແຂວື້ ແລະ ເອນັ ຕຳໜ່ ຳງແບດບນິ ຕນັ . 7. ໂປຣລແີ ອສແຕ (polyester) ມຊີ ່ ທຳງກຳນຄຳື້ ຄ polyacetal ຫຼ polyoxy-methylene ແລະ polyglycol ເປັນທຳດຮໂີ ດຣກຳກບອນອ່ ມິ ຕວ ໃຊເື້ ຮດັ ເທບັ ບນັ ທກຶ ສຽງ, ເຮດັ ເສນັ້ື ໃຍເສອື້ ຜຳ້ື ທ່ ຊີ ງດບີ ່ ຄ່ ອຍຢັບ ແຕ່ ຕອື້ ງປະສມຝຳ້ື ຍຈຳກທຳມະຊຳດລງໄປເພຳະມນັ ກະດຳື້ ງເກນີ ໄປ. 8. ໂປຣລໄີ ວນລິ ອຳຊເີ ຕດ (polyvinylacetate) ຕຽມໄດຈ້ື ຳກອຳເຊຕລີ ນີ ເຮດັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກບັ ອຳຊດິ ນຳ້ື ສມື້ (acetic acid) ປະໂຫຍດໃຊເື້ ຮດັ ແວ່ ນນລີ ະໄພ, ທນທຳນຕ່ ຈຳຣບີ ແລະ ນຳ້ື ມນັ ນຍິ ມໃຊເື້ ຮດັ ກຳວລຳເຕກັ ຊ໌ ເຮດັ ຟິຣມເຄອບຜວິ ວດັ ຖຸ, ເຄອບພນື້ ແລະ ເຮດັ ສນີ ຳ້ື .  ປະເພດຂອງທຳດເທຣີ ໂ໌ ມເຊຕ ມດີ ່ ງັ ນີ້ື 1. ອພີ ອກຊເີ ຣຊນິ (Epoxy resin) ຕຽມໄດຈື້ ຳກກຳນນຳເອຳທຳດເຟໂນລມຳເຮດັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກບັ ທຳດລະ ລຳຍອຳເຊຕອນ, ທຳດເຣຊນິ ພວກນຈີື້ ະມຄີ ຸນສມບດັ ໜຽວໃຊສ້ື ດີ ຮອຍຮ່ ວຕ່ ຳງໆໄດດ້ື .ີ ຖຳ້ື ນຳເອຳທຳດອພີ ອກຊເີ ຣ ຊນິ ມຳລວມກບັ ໃຍແກວື້ (Fiber glass) ຈະເຮດັ ໃຫມື້ ລີ ກັ ສະນະແຂງຂນຶ້ື . 2. ຍູເຣຍ - ຟອຣມ໌ ຳດໄີ ຮດເ໌ ຣຊນິ (Urae-fomaldehyde resin) ລກັ ສະນະໂຄງສຳ້ື ງເປັນຮ່ ຳງແຫຈ່ ງຶ ມີ ຄຸນສມບດັ ທ່ ແີ ຂງຫຼຳຍ,ບ່ ຫຼອມລະລຳຍງ່ຳຍ, ມລີ ກັ ສະນະໃສ ແລະ ທນຕ່ ທຳດອງຄະທຳດດີຫຼຳຍ, ບ່ ທນຕ່ ອຳຊດິ ແລະ ບຳເຊີ ແຕ່ ທນຕ່ ແຮງດງຶ ແຮງກະແທກ, ດດູ ຊມຶ ນຳື້ ໄດນ້ື ອື້ ຍໆ ແລະ ເປັນສະນວນໄຟຟຳື້ ທ່ ດີ .ີ 3. ເມລຳມນີ -ຟອຣມ໌ ຳດໄີ ຮດເ໌ ຣຊນິ (Melamine - fomaldehyde resin)ມລີ ກັ ສະນະແຂງຫຼຳຍ ,ບ່ ຫຼອມລະລຳຍ, ມຜີ ວິ ໜຳື້ ທ່ ແີ ຂງທນຕ່ ກຳນຂດີ ຂ່ ວນ ແລະ ທນຕ່ ກຳນເກຳະຂອງ ຄຳບນຳື້ ຊຳ, ກຳເຟໄດດ້ື .ີ ດ່ ງັ ນນັື້ ຈ່ ງຶ ນຍິ ມນຳມຳເຮດັ ພຳຊະນະຈຳພວກຈຳນຊຳມຕ່ ຳງໆ 4. ໂປຣລຍີ ູຣເີ ທນ (polyurethane) ນຍິ ມໃຊເ້ື ຮດັ ໂຟມຊະນດິ ຢດຫຍ່ ຸນ ແລະໂຟມຊະນດິ ແຂງ ຈ່ ງຶ ໃຊື້ ເປັນສະນວນໃນກະຕກິ ນຳື້ ກອ້ື ນ ຫຼ ຝຳຕູເື້ ຢັນ, ເຮດັ ສ່ ວນປະກອບຂອງເຮອເພ່ ອຊ່ ວຍໃຫກື້ ຳນຟູດຂີ ນຶ້ື ແລະ ເຮດັ ນຳ້ື ຢຳເຄລອບຜວິ ວດັ ດຸປອື້ ງກນັ ຮອຍຂດີ ຂ່ ວນໄດດ້ື .ີ 71 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 2.3 ເສນັື້ ໃຍສງັ ເຄຳະ ມະນຸດໄດຮ້ື ບັ ເສນັື້ ໃບທຳມະຊຳດຈຳກຂນສດັ ຫຼ ຝຳື້ ຍ ຕ່ ມຳໄດມ້ື ກີ ຳນຄນ້ື ຄດິ ເສນັ້ື ໃຍສງັ ເຄຳະຂນຶ້ື ມຳຈຳກສ ທຳດອງຄະທຳດ 2 ຊະນດິ ໄດແ້ື ກ່ ອຳມນີ ກບັ ອຳຊດິ ກຳກໂບຊລິ ກິ ຈຳກນນັື້ ມະນຸດໄດສື້ ງັ ເຄຳະເຣຍອນ (rayon acetate) ຈຳກກຳນນຳເອຳເຊລລູໂລສ ມຳເຮດັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກບັ ອຳຊດິ ອຳເຊຕກິ ໃນ ອຳຊດິ ຊຸນຟູຣກິ ຈະໄດເື້ ສນັື້ ໃບທ່ ີ ເອນີື້ ວ່ ຳ ເຣຍອນອຳຊເີ ຕດ (rayon acetate) ມະນຸດໄດໃ້ື ຊລື້ ກັ ສະນະຂອງເສນັື້ ໃຍສງັ ເຄຳະມຳໃຊເື້ ປັນປະໂຫຍດ ດ່ ງັ ນີື້ 1. ເຣຍອນ (rayon) ມະນຸດໄດມື້ ກີ ຳນປັບປຸງເສນັື້ ໃຍເຣຍອນໃຫມ້ື ີ ປະສດິ ທພິ ຳບກຳນໃຊງ້ື ຳນໃຫດື້ ຂີ ນຶ້ື ໂດຍກຳນນຳເອຳເຊລລູໂລສມຳເຮດັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກບັ ກຳກບອນຊນັ ໄຟດ໌ ແລະນຳຕຼອີ ອມຮດີ ດກຊດິ (Cs + NaOH) ຈະໄດນື້ ຳື້ ຢຳທ່ ໜີ ຽວຊ່ ງຶ ຮຽກວ່ ຳວໂິ ຄສ (Vicose) ຫຼງັ ຈຳກນນັື້ ຜ່ ຳນນຳື້ ຢຳເຂມັື້ ຂຸນື້ ໄປຍງັ ອຳຊດິ ຊຸນຟູຣກິ ຈະໄດທ້ື ຳດ ເຣຍອນທ່ ເີ ສນັ້ື ນອື້ ຍ. ຄຸນປະໂຫຍດຂອງ ເສນັ້ື ໃຍ ເຣຍອນຄ ໃຊເ້ື ຮດັ ແພຕດັ ເສອື້ . 2. ອລອນ ແລະ ອະໄຄຣແລນ (Orlon and Acrllan) ອລອນເປັນຊ່ ທຳງກຳນຄຳື້ ຂອງເສນັ້ື ໃຍສງັ ເຄຳະ ສ່ ວນຊ່ ທຳງເຄມຄີ ໂປຣລອີ ະໄຄຣໂລໄນໄຕຣ໌ (polyacylontrile) ຊ່ ງຶ ໂຄງສຳື້ ງຄຳື້ ຍຄກບັ ວນີ ວິ ກຼລວ ຍກເວນັື້ ຈກຸ ຼ ລວ (Cl-)ຖກແທນບ່ ອນດວ້ື ຍໝ່ ໄູ ນໄຕຣລ໌ (  C  N ) ຄຸນປະໂຫຍດຂອງທຳດຊະນດິ ນຄີ້ື ໃຊເ້ື ຮດັ ເສອື້ ແວດັ ແລະ ເສອ້ື ຜຳື້ ຕ່ ຳງໆ. 3. ແດດຣອນ ແລະ ເທຣີ ລິ ນິ (Decron and Terylen) ເປັນຊ່ ທຳງກຳນຄຳ້ື ສ່ ວນທຳງເຄມຄີ ໂປຣລແີ ອ ສະແຕ ຊ່ ງຶ ເກດີ ຈຳກກຳນລວມຕວ ຂອງອຳຊດິ ເທເີ ຣບັ ທຳລກິ (terephlthalic acid ) ແລະ ທຳດໄກລຄອລ (glycol) ດ່ ງັ ນນັ້ື ເສນັື້ ໃຍຊະນດິ ນຈີື້ ່ ງຶ ມຄີ ຸນສມທນຕ່ ຮອຍຂດີ , ເຮດັ ໃຫເ້ື ສອື້ ຜຳື້ ບ່ ຢັບ ແລະ ລດີ ງ່ຳຍ 3. ໄນລອນ (Nylon) ທຳດໄນລອນເປັນໂປຣລເິ ມຣີ ຊ໌ ະນດິ ໜ່ ງຶ ຊ່ ງຶ ຖກພດັ ທະນຳມຳຈຳກກຳນສງັ ເຄຳະ ຢຳງ. ອງປະກອບພນ້ື ຖຳນຂອງໄນລອນເກດີ ຈຳກທຳດອງຄະທຳດ 2 ຊະນດິ ມຳເຮດັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກນັ ຄທຳດໄດອຳ ມນີ (Diamine) ເຮດັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກບັ ອຳຊດິ ດີກຳກໂບຊລິ ກິ (dicarboxylic acid ) ເມ່ ອທຳດ 2 ທຳດເຮດັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກນັ . ຈະເກດີ ກຳນເຊ່ ອມພນັ ທະຄກບັ ພນັ ທະເປບໄທດຂ໌ ອງໂປຣຕນີ . ສ່ ວນທຳດໄນລອນ 66 ເກດີ ຈຳກ hexa – methylenediamine ເຮດັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກບັ adipic acid ປະໂຫຍດຂອງໄນລອນສຳມຳດໃຊແື້ ທນຜຳ້ື ໄໝ, ເຮດັ ເສອ້ື ຜຳື້ , ໃຊເື້ ຮດັ ຜມ, ຫວີ ແລະ ເຄ່ ອງໃຊສື້ ຸະພນັ ຖຕ໌ ່ ຳງ ໆ  ລກັ ສະນະກຳນຈດັ ລຽງຕວພຳຍໃນເສນັ້ື ໃຍ 1. ບລເິ ວນທ່ ເີ ປັນສ່ ວນທ່ ບີ ່ ເປັນລະບຽບ (Amorphous regions) ເປັນບລເິ ວນທ່ ບີ ່ ສຳມຳດຮບັ ນຳື້ ແລະ ຄວຳມຊ່ ຸມ ດ່ ງັ ນນັື້ ຈະເປັນບລເິ ວນທ່ ໃີ ຫສ້ື ຍີ ອ້ື ມເຂຳື້ ໄປໄດ້ື ແຕ່ ຈະເປັນສ່ ວນທ່ ບີ ່ ແຂງແຮງ. 2. ບລເິ ວນທ່ ເີ ປັນສ່ ວນທ່ ເີ ປັນລະບຽບ (Crystalline regions) ເປັນບລເິ ວນທ່ ບີ ່ ສຳມຳດຮບັ ນຳ້ື ແລະ ຄວຳມຊ່ ຸມ ເປັນສ່ ວນທ່ ແີ ຂງແຮງຂອງເສນັື້ ໃຍເນ່ ອງຈຳກໂຊ່ ໂມເລກຸນລຽງຕວເປັນລະບຽບ. 3. ກຳນຈດັ ລຽງຕວຂອງສ່ ວນທ່ ເີ ປັນລະບຽບຕຳມແນວແກນເສນັື້ ໃຍ (Orlenetatin) ເປັນບລເິ ວນທ່ ມີ ີ ສ່ ວນທ່ ເີ ປັນລະບຽບລຽງຕວຕຳມແນວແກນຂອງເສນັ້ື ໃຍ ເຮດັ ໃຫເື້ ພ່ ມີ ຄວຳມແຂງແຮງໃນດຳື້ ນກຳນທນແຮງ ດງຶ ຕຳມແນວແກນເສນັ້ື ໃຍ ຮູບສະແດງລກັ ສະນະສ່ ວນທ່ ເີ ປັນລະບຽບ (ທ່ ຈີ ດັ ລຽງຕວຕຳມແນວແກນຂອງ ເສນັ້ື ໃຍ) ສ່ ວນທ່ ບີ ່ ເປັນ ລະບຽບ ແລະ ສ່ ວນທ່ ເີ ປັນຊ່ ອງວ່ ຳງ 72 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 / III. ຄຸນລກັ ສະນະທຳງຟີຊກິ ຂອງທຳດພລຳສຕກິ ໂປຣລເິ ມຣີ ໌ 3.1 ກຳນຍ່ ອຍສະລຳຍ ແລະ ກຳນນຳກບັ ມຳໃຊໃ້ື ໝ່ ອດິ ທພິ ນຂອງກຳນເຊ່ ອມໂຍງຄ ສຳຍທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ຈ໌ ະມກີ ຳນເຊ່ ອມໂຍງຊ່ ງຶ ກນັ ແລະ ກນັ ລະຫວ່ ຳງໂມ ເລກຸນ ຖຳ້ື ກຳນເຊ່ ອມໂຍງລະຫວ່ ຳງໂມເລກຸນຂອງທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ນ໌ ນັ້ື ບ່ ຫຼຳຍພຈະເຮດັ ໃຫື້ ໂມເລກຸນຂອງຕວເຮດັ ລະລຳຍສຳມຳດແຊກຊມຶ ເຂຳື້ ໄປໃນໂມເລກຸນຂອງທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ເ໌ ຫ່ ຼຳນນັ້ື ຊ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫເື້ ກດີ ສະພຳບກຳນພອງຕວທ່ ີ ເອນີ້ື ວ່ ຳວຸນື້ ກລະນນີ ທີ້ື ຳດໂປຣລເິ ມຣີ ຕ໌ ອ້ື ງມແີ ຮງດງຶ ລະຫວ່ ຳງສຳຍໂຊ່ ໂມເລກຸນສູງ. ແຕ່ ຖຳ້ື ແຮງກະທບລະຫວ່ ຳງຕວ ເຮດັ ລະລຳຍກບັ ທຳດໂປຣລເິ ມອນຫລຳຍກວ່ ຳແຮງດງຶ ດູດລະຫວ່ ຳງສຳຍໂຊ່ ໂມເລກຸນໃນໂປຣລເິ ມຣີ ກ໌ ນັ ເອງ ຈະ ເຮດັ ໃຫທ້ື ຳດໂປຣລເິ ມຣີ ນ໌ ນັ້ື ລະລຳຍໃນຕວເຮດັ ລະລຳຍ ຊ່ ງຶ ຄວຳມສຳມຳດໃນກຳນລະລຳຍຂອງໂປຣລເິ ມຣີ ຂ໌ ນຶື້ ຢ່ ູກບັ ຂະໜຳດ ແລະ ນຳ້ື ໜກັ ໂມເລກຸນຂອງທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌  ກຳນຍ່ ອຍສະລຳຍທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ກຳນຍ່ ອຍສະລຳຍທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ເປັນກຳນປ່ ຽນແປງຄຸນສມບດັ ໃນລກັ ສະນະທ່ ມີ ກີ ຳນແຕກອອກຂອງ ໂຄງສຳື້ ງຫຼງັ ຈຳກທ່ ນີ ຳໂປຣລເິ ມຣີ ນ໌ ນັື້ ໄປໃຊແ້ື ລວ້ື ກຳນຍ່ ອຍສະລຳຍໃນທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ສຳມຳດແບ່ ງອອກເປັນ ກຳນ ຍ່ ອຍສະລຳຍໂດຍໃຊພື້ ະລງັ ງຳນຄວຳມຮອ້ື ນ, ພະລງັ ງຳນກນ ແລະ ພະລງັ ງຳນຈຳກລງັ ສີ ກຳນຍ່ ອຍສະລຳຍໂດຍໃຊພື້ ະລງັ ງຳນຄວຳມຮອ້ື ນ ໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ໃີ ຊງ້ື ຳນກບັ ອຸນຫະພູມສູງໆ ຈະເກດີ ກຳນ ຍ່ ອຍສະລຳຍໂດຍສຳຍໂຊ່ ໂມເລກຸນຈະແຕກອອກ ຫຼ ຈກີ ຂຳດເຮດັ ໃຫນື້ ຳື້ ໜກັ ໂມເລກຸນລຸດລງ. ກຳນຍ່ ອຍສະລຳຍໂດຍໃຊພ້ື ະລງັ ງຳນກນ ໂປຣລເິ ມຣີ ທ໌ ່ ມີ ສີ ຳຍໂຊ່ ຍຳວ ໆບຳງເທ່ ອເມ່ ອໄດຮ້ື ບັ ແຮງກະທບ ພຳຍນອກ ອຳດເຮດັ ໃຫເື້ ກດີ ກຳນຍ່ ອຍສະລຳຍໄດ.້ື ຊ່ ງຶ ເປັນຜນໃຫນ້ື ຳື້ ໜກັ ໂມເລກຸນລຸດລງ. ກຳນຍ່ ອຍສະລຳຍໂດຍພະລງັ ງຳນຈຳກລງັ ສີ ໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ທ່ ນີ ຳໄປໃຊງື້ ຳນ ສ່ ວນຫຼຳຍຈະຕອື້ ງຖກແສງເກອບ ທງັ ໝດ. ພະລງັ ງຳນລງັ ສພີ ຽງພທ່ ຈີ ະສະລຳຍພນັ ທະລະຫວ່ ຳງກຳກບອນແລວື້ ເກດີ ເຣດຄິ ລັ (radical) ຂນຶ້ື ເຮດັ ໃຫື້ ຜວິ ຍ່ ອຍ ແລະ ແຕກແຫງ້ື ໃນທ່ ສີ ຸດກຈະຫຸດຼ ເປັນຝ່ ຸ ນ. ກຳນນຳທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ກບັ ມຳໃຊໃື້ ໝ່ ໂປຣລເິ ມຣີ ປ໌ ະເພດເທຣີ ໂ໌ ມພລຳສຕກິ ໂດຍສ່ ວນຫຼຳຍສຳມຳດນຳກບັ ມຳໃຊໃື້ ໝ່ . ສະນນັ້ື ຫຼກັ ສຳຄນັ ໃນກຳນ ນຳກບັ ມຳໃຊໃື້ ໝ່ ເພ່ ອໃຫເື້ ກດີ ປະສດິ ທຜິ ນ ປະກອບດວື້ ຍຂນຶ້ື ຕອນກຳນເກບັ ວດັ ດຸທ່ ໃີ ຊແ້ື ລວ້ື , ກຳນແຍກສ່ ງິ ເຈອປນ ອອກໄດງ້ື ່ ຳຍ ແລະ ກຳນເຮດັ ໃຫເື້ ກດີ ຕະລຳດເພ່ ອໃຫວ້ື ດັ ສະດຸຜ່ ຳນ ຂະບວນກຳນ ຫຼ ນຳກບັ ມຳໃຊໃື້ ໝ່ . ສະນນັ້ື ພລຳສຕກິ ທ່ ນີ ຳກບັ ມຳໃຊໃ້ື ໝ່ ຈະຕອື້ ງມລີ ະຫດັ ສະແດງຊະນດິ ຂອງພລຳສຕກິ ທ່ ໃີ ຊື້ ໂດຍເຮດັ ເປັນຮູບສຳມຫ່ ຼຽມ ທ່ ມີ ລີ ູກສອນຢ່ ູສຳມດຳ້ື ນ (three sided trianggular arrow) ເພ່ ອແຍກລະຫດັ ທ່ ແີ ຕກຕ່ ຳງອອກຈຳກກນັ ມີ ຕວເລກຢ່ ູສູນກຳງ ແລະ ມຕີ ວອກັ ສອນຢ່ ູຂຳ້ື ງເພ່ ອສະແດງເຣຊນິ ທ່ ໃີ ຊເື້ ຮດັ ພຳຊະນະນນັື້ , ດ່ ງັ ສະແດງໃນຕຳຕຳລຳງທ່ ີ 12 73 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 ຕຳຕຳລຳງທ່ ີ 2 ສະແດງເຣຊນິ ທ່ ໃີ ຊເ້ື ຮດັ ພຳຊະນະນນັ້ື ລະຫດັ ເຣຊນິ ກຳນນຳໄປໃຊ ື້ 1 PETE (polyethylene terephthalate) ພຳຊະນະສຳລບັ ໃສ່ ເຄ່ ອງດ່ ມ, ພຳຊະນະສຳລບັ ໃສ່ ອຳ ຫຳນຮອື້ ນເປັນຕນ້ື 2 HDPE(high density polyethylene) ຂວດໃສ່ ນມ, ຂວດໃສ່ ນຳື້ ຢຳຊກັ ຜຳື້ , ຂວດໃສ່ ນຳ້ື ມນັ , ເຄ່ ອງຫນຼິື້ ເດກັ ນອ້ື ຍ ແລະ ຖງພລຳສຕກິ ເປັນຕນ້ື . 3 V (Vinyls) ພຳຊະນະຫ່ ອຳຫຳນ ແລະ ຂວດໃສ່ ນຳື້ ມນັ ພດ ເປັນຕນ້ື 4 LDPE (low density polyethylene) ພຳຊະນະຫ່ ອຳຫຳນທ່ ຫີ ດຕວໄດ,ື້ ຖງພລຳສຕກິ ແລະ ຖງໃສ່ ເສອ້ື ຜຳ້ື ເປັນຕນື້ . 5 PP (polypropylene) ພຳຊະນະສຳລບັ ໃສ່ ເນຍີ ທຽມ ແລະ ໂຍເກຣິ ຕ໌ , ເສອ້ື ທ່ ີ ເຮດັ ດວ້ື ຍເສນັ້ື ໃຍ ແລະ ພຳຊະນະຫ່ ອຳຫຳນເປັນຕນື້ . 6 PS (polystyrene) ເຄ່ ອງໃຊພື້ ລຳສຕກິ , ກງັ ເກຳະເຄ່ ອງ, ຖວື້ ຍ ແລະ ຈຳນ ໂຟມ ເປັນຕນື້ . 7 ອ່ ນໆ ໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ປະສມ ແລະ ໂປຣລເິ ມຣີ ຸ ອ່ ນໆ ເຊ່ ນັ : PC, ABS, PPO/PPE ເປັນຕນື້ . ສ່ ວນພລຳຕກິ ເປັນປະເພດເທຣີ ໂ໌ ມເຊຕ ບ່ ສຳມຳດນຳກບັ ມຳຫຼອມໃໝ່ ໄດື້ ແຕ່ ສຳມຳດນຳມຳເປັນທຳຕ່ ມເຮດັ ໃຫຄື້ ຸນສມບດັ ຂອງພລຳສຕກິ ປະສມດຂີ ນຶື້ . ໂດຍທ່ ວໄປເມ່ ອພລຳສຕກິ ທ່ ີ ນຳມຳປະສມມຫີ ຼຳຍຊະນດິ ສມບດັ ທ່ ໄີ ດ້ື ຈ່ ງຶ ແຕກຕ່ ຳງກນັ ພລຳສຕກິ ມທີ ງັ ປະເພດທ່ ມີ ຂີ ວື້ (ເຊ່ ນັ ຂວດ PET ເປັນຕນື້ ) ແລະ ບ່ ມຂີ ວັ້ື (ເຊ່ ນັ HDPE ເປັນ ຕນື້ ). ຈ່ ງຶ ບ່ ສຳມຳດລວມເປັນເນອື້ ດຽວກນັ ໄດ້ື ຈຳເປັນຕອື້ ງຕ່ ມທຳດຊ່ ວຍປະສມລງໄປເພ່ ອໃຫປື້ ະສມກນັ ດຂີ ນຶື້ . ທຳດໂປຣລເິ ມຣີ ສ໌ ່ ວນໃຫຍ່ ຈະໃສ່ ທຳດຕ່ ມແຕ່ ປະເພດ ສະເຕປໄີ ລເຊຣີ ໌ (stabiliser) ລງໄປເພ່ ອປອ້ື ງກນັ ກຳນເສ່ ອມສະລຳຍຂອງວດັ ດຸ ໂປຣລເິ ມຣີ ໌ ເມ່ ອຢ່ ູພຳຍໃຕຄື້ ວຳມຮອື້ ນ ລງັ ສອີ ລັ ຕຣຳໄວໂອເລຕ (ultraviolet) ແລະ ອຳກຳດ ກຳນເສ່ ອມ ເຫ່ ຳຼ ນສີ້ື ງັ ເກດຈຳກກຳນປ່ ຽນສີ ຄຸນສມບດັ ທຳງເຊງີ ກນລຸດລງ ກຳນເກດີ ຮອຍແຕກທ່ ຜີ ວິ ວດັ ດຸ ເນ່ ອງຈຳກກຳນປ່ ຽນແປງຈຳກສ່ ງິ ແວດລອື້ ມ ຕວຢ່ ຳງຂອງທຳດສະເຕປໄີ ລເຊຣີ ໄ໌ ດແື້ ກ່ ສຝີ ່ ຸ ນຊ່ ງຶ ເປັນທຳດອງຄະທຳດ ຂອງອກຊດິ ໂລຫະ ແລະ ເກອຂອງໂລຫະເປັນຫກຼັ ຈະມຄີ ວຳມທບຶ ແສງທ່ ສີ ຸດ , ທນຕ່ ຄວຳມຮອ້ື ນ ແລະ ແສງແດດ ເຊ່ ນັ ອກຊດິ ໄທທຳນຽມ (TiO2 ) ອກຊດິ ເຫກຼັ ເພ່ ອໃຫສ້ື ເີ ຫຼອມ, ສນີ ຳື້ ຕຳນ ແລະ ສແີ ດງ ຫຼ ທຳດກຳກບອນແບຕ (carbon black ) ຊ່ ງຶ ເປັນຕວດດູ ຊບັ ກຳນແຜ່ ລງັ ສຂີ ອງອລັ ຕຣຳໄວໂອເລຕສຳລບັ ຜະລດິ ທ່ ຕີ ອື້ ງກຳນມສີ ດີ ຳ. 74 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 ບດທີ 5 ເຄມນີ ວິ ເຄຍຼ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍ ຈະຕ່ ຳງກບັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳເຄມຫີ ຳຼ ຍຢ່ ຳງເປັນຕນື້ ວ່ ຳ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳເຄມີ ນວິ ເຄຼຍເກດີ ທ່ ນີ ວິ ເຄຼຍ. ແຕ່ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳເຄມເີ ກດີ ທ່ ເີ ອເລກັ ຕຣອນ ແລະ ທຳດເດມີ ຈຳກທຳດຕງັື້ ຕນື້ ໃນປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍຈະປ່ ຽນ ເປັນທຳດໃໝ່ ຫຼງັ ເກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳແຕ່ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳເຄມຈີ ະບ່ ມກີ ຳນປ່ ຽນແປງທຳດກ່ ອນ ແລະ ຫຼງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຈະ ກ່ ຽວຂອື້ ງກບັ ກຳນສະລຳຍ ແລະ ສຳື້ ງພນັ ທະຂອງທຳດເທ່ ຳນນັ້ື . ນອກຈຳກນນັ້ື ພບວ່ ຳປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍຍງັ ໃຫ້ື ພະລງັ ງຳນຢ່ ຳງມະຫຳສຳນຫຼງັ ເກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ ຊ່ ງຶ ເປັນທ່ ມີ ຳຂອງກຳນນຳມຳໃຊປ້ື ະໂຫຍດຂອງມະນຸດໃນປັດຈບຸ ນັ . ໃນບດນຈີື້ ະເວຳ້ື ເຖງິ ກຳນເກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳເຄມນີ ວິ ເຄຼຍ ຕະຫຼອດຈນເຖງິ ກຳນນຳມຳໃຊປ້ື ະໂຫຍດໃນແງ່ ພະລງັ ງຳນ ແລະ ອ່ ນໆ. I. ປະຫວດັ ແລະ ກຳນຄນື້ ພບ ປີ ຄ.ສ.1896 ເຮນຣີ ເບດເຄເີ ຣລ (Henri Becquere) ໄດຄ້ື ນ້ື ພບວ່ ຳ ຍເຣນຽມ (U) ໃນແຮ່ ພຊິ ເບລນດ໌ (Pitchblende) ມຄີ ຸນສມບດັ ທ່ ເີ ຮດັ ໃຫແື້ ກວ້ື ຫຼ ຟີຣມ ຖ່ ຳຍຮູບປ່ ຽນເປັນສດີ ຳ ແລະ ເຮອງແສງໄດໃື້ ນ ບ່ ອນມດ ແລະ ເອນີ້ື ທຳດຍູເຣນຽມ (U) ທ່ ມີ ຄີ ຸນສມບດັ ດ່ ງັ ກ່ ຳວວ່ ຳ ເປັນທຳດກມັ ມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ (radio active element) ແລະ ຄຸນສມບດັ ຂອງທຳດທ່ ເີ ກດີ ນວີ້ື ່ ຳ ກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສ(ີ radio active). ປີ ຄ.ສ.1898 ມຳດຳມຄູຣີ (Madam Curie) ໄດຄື້ ນື້ ພບທຳດກມັ ມນັ ດະພຳບລງັ ສອີ ່ ນໆອກີ ນອກຈຳກ ຍູເຣນຽມຄ: ໂພໂລນຽມ (Po) ແລະ ເຣດຽມ (Ra) ຫຼງັ ຈຳກທ່ ພີ ບເຣດຽມແລວ້ື . ນກັ ວທິ ະຍຳສຳດກໄດນື້ ຳໄປໃຊື້ ປະໂຫຍດຢ່ ຳງຫຼວງຫຼຳຍຕ່ ມະນຸດ ເຊ່ ນັ ໃຊຂື້ ຳື້ ເຊອ້ື ພະຍຳດ, ໃຊປ້ື ະສມກບັ ສງັ ກະສຊີ ຸນຟວ (ZnS)ແລວ້ື ເກດີ ກຳນ ເຮອງແສງເທງິ ໜຳື້ ປັດໂມງ ເນ່ ອງຈຳກເຣດຽມຈະໃຫລ້ື ງັ ສແີ ກມມຳ. ຈຳກກຳນຄນື້ ຄວຳື້ ຂອງນກັ ວທິ ະຍຳສຳດລຸນ້ື ຫຼງັ ໆ ພບວ່ ຳທຳດທ່ ມີ ເີ ລກອະຕອມ ຫຼຳຍກວ່ ຳ 83 ຈະມຄີ ຸນ ສມບດັ ເປັນທຳດກມັ ມນັ ດະພຳບລງັ ສທີ ງັ ໝດ. II. ຄຸນລກັ ສະນະຂອງນວິ ເຄຼຍ ນວິ ເຄຼບປະກອບດວ້ື ຍອະນຸພຳກຢ່ ູ 3 ຊະນດິ ຄ ເນຕີ ຣງ (n, ບ່ ມໄີ ຟຟຳ້ື ຍນັ ຈ)ຸ ແລະ ໂປຣຕຣງ (p ໄຟຟຳື້ ບນັ ຈບຸ ວກ) ຢ່ ູສູນກຳງຂອງອຳຕອມ ເອນີ້ື ວ່ ຳ ນວິ ເຄຍຼ ແລະ ມເີ ອເລກັ ຕຣງ (e) ຊ່ ງຶ ມໄີ ຟຟຳ້ື ຈລຸ ບແລ່ ນຢ່ ູອອື້ ມຮອບ ຄຸນສມບດັ ຂອງອະນຸພຳກທງັ ສຳມສະຫຸຼບໄດດື້ ່ ງັ ໃນຕຳຕຳລຳງທ່ ີ 1 75 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 ຕຳຕຳລຳງທີ 1 ຄຸນສມບດັ ຂອງອະນຸພຳກຢ່ ູໃນນວິ ເຄຼຍ ອະນພຸ ຳກ ສນັ ຍຳລກັ ມວນສຳນ (ກຼຳມ) ໄຟຟຳ້ື ບນັ ຈຸ ເນຕີ ຣງ P 1.67x10-24 0 ໂປຣຕຣງ N 1.67x10-24 + ເອເລກັ ຕຣງ e 9.11x10-28 - III. ສນັ ຍະລກັ ນວິ ເຄຍຼ ເນ່ ອງຈຳກປະຕກິ ລິ ຍິ ຳທຳງນວິ ເຄຼຍ ນນັື້ ຈະເກີດກຳນປ່ ຽນແປງພຳຍໃນນວິ ເຄຼຍ ຂອງອຳຕອມ ດ່ ງັ ນນັື້ ຈ່ ງຶ ຈຳເປັນຈະຕອ້ື ງຮູເື້ ຖງິ ຈຳນວນໂປຣຕອນ ແລະ ນວິ ຕຣອນທ່ ມີ ຢີ ່ ໂູ ດຍຈະເອນີື້ ອຳຕອມທ່ ລີ ະບຸຈຳນວນໂປຣຕອນ ແລະ ເນຕີ ຣງນວີື້ ່ ຳ ນວິ ໄຄລດ໌ (nuclide) ສນັ ຍະລກັ ທ່ ວໄປຈະນຍິ ມຂຽນດ່ ງັ ນີ້ື ໂດຍ X ໝຳຍເຖງິ ສນັ ຍະລກັ ທຳງເຄມຂີ ອງທຳດນນັ້ື A ໝຳຍເຖງິ ຕວເລກທ່ ສີ ະແດງເຖງິ ຈຳນວນໂປຣຕຣງ ແລະ ເນຕີ ຣງໃນນວິ ເຄຼຍເອນີື້ ວ່ ຳ ເລກມວນ ສຳນ(mass number) Z ໝຳຍເຖງິ ຕວເລກທ່ ສີ ະແດງເຖງິ ຈຳນວນໂປຣຕຣງໃນນວິ ເຄຼຍ (ຫຼ ຈຳນວນ ເອເລກັ ຕຣງທ່ ຢີ ່ ູ ນອກນວິ ເຄຍຼ ) ເອນີື້ ວ່ ຳ ເລກອຳຕອມ (atomic number) ຕວຢ່ ຳງ ເຊ່ ນັ ຈຳກຈຳນວນໂປຣຕຣງ ແລະ ເນຕີ ຣງຂອງອຕອມທ່ ຮີ ູຈື້ ຳກສນັ ຍະລກັ ນວິ ນວິ ເຄຼຍ ນຈີື້ ະສຳມຳດແບ່ ງອຳ ຕອມໄດເ້ື ປັນ 3 ປະເພດ ດ່ ງັ ນ:ີ້ື 1. ອໂີ ຊຕບ (Isotope). ອໂີ ຊຕບແມ່ ນອຳໂຕມທຳດຊະນດິ ດຽວກນັ ທ່ ມີ ເີ ລກລຳດບັ ເທ່ ຳກນັ ແຕ່ ມມີ ວນສຳນຕ່່ ຳງກນັ ຫຼ ອໂີ ຊຕບແມ່ ນ ທຳດຊະນດິ ດຽວກນັ ທ່ ມີ ຈີ ຳນວນເນຕີ ຣງຕ່ ຳງກນັ ແຕ່ ມຈີ ຳນວນໂປຣຕງເທ່ ຳກນັ . ຕວຢ່ ຳງ: ອໂີ ຊຕບຂອງກຳກບອນ 12 C , 13 C , 14 C 6 6 6 ອໂີ ຊຕບຂອງອກຊແີ ຊນ 16 O, 17 O, 188 O 8 8 ອໂີ ຊຕບຂອງຮໂີ ດຣແຊນ 1 H , 2 H , 3 H 1 1 1 2. ອໂີ ຊບຳ (Isobar). ອໂີ ຊບຳແມ່ ນອຳໂຕມຂອງທຳດຊະນດິ ຕ່ ຳງກນັ , ມເີ ລກລຳດບັ ຕ່ ຳງກນັ ແຕ່ ມມີ ວນສຳນ ເທ່ ຳກນັ . ຕວຢ່ ຳງ: 14 C ແລະ 14 N , 10 Be ແລະ 10 B , 18 O ແລະ 18 F ແລະ ອ່ ນໆໃນແຕ່ ລະຄ່ ູດ່ ງັ ກ່ ຳວນລີ້ື ວ້ື ນ 6 7 4 5 8 9 ແຕ່ ເປັນອໂີ ຊບຳເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ . 3 ອໂີ ຊຕອນ (Isotone). ອໂີ ຊຕອນແມ່ ນອຳໂຕມຂອງທຳດຊະນດິ ຕ່ ຳງກນັ , ມມີ ວນສຳນຕ່ ຳງ ແຕ່ ມຈີ ຳນວນເນຕີ ຣງ ເທ່ ຳກນັ . ຕວຢ່ ຳງ: 14 C ແລະ 186O , 15 O ແລະ 14 N ຊ່ ງຶ ໃນແຕ່ ລະຄ່ ູລວ້ື ນແຕ່ ເປັນອໂີ ຊຕອນເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ . 6 8 7 76 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນ້ື 2 IV. ຄວຳມໝນັ້ື ຄງຂອງນວິ ເຄຍຼ ໄອໂຊໂທບ ເປັນອຳຕອມຂອງທຳດທ່ ມີ ຈີ ຳນວນເນຕີ ຣງບ່ ເທ່ ຳກນັ ແຕ່ ມຈີ ຳນວນໂປຣຕຣງເທ່ ຳກນັ ບຳງໄອ ໂຊໂທບ ຂອງອຳຕອມກໝນັື້ ຄງ. ບຳງຊະນດິ ກຈະບ່ ໝນັ້ື ຄງ ແລະໃຫກ້ື ຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສອີ ອກມຳ. ກຳນພຈິ ຳລະນຳ ເຖງິ ຄວຳມໝນັື້ ຄງ ຂອງໄອໂຊໂທບຂອງທຳດຕ່ ຳງໆ ໄດຈ້ື ຳກເງ່ອນໄຂຕ່ ໄປນີື້ 1. ເລກມະຫດັ ສະຈນັ ນວິ ເຄຼຍຂອງອຳຕອມທ່ ມີ ຈີ ຳນວນໂປຣຕຣງ ຫຼ ຈຳນວນເນຕີ ຣງ ເທ່ ຳກບັ 2 ,8, 20,50,82 ຫຼ 126 ຊ່ ງຶ ເອນີື້ ວ່ ຳເລກມະຫດັ ສະຈນັ ຈະເປັນນວິ ເຄຼຍ ທ່ ໝີ ນັ້ື ຄງ ເຊ່ ນັ 4 He , 2400Ca ຈະບ່ ເກດີ ກຳນ 2 ສະລຳຍຕວໃດໆ. 2.ຈຳນວນໂປຣຕຣງ ແລະ ເນຕີ ຣງເປັນເລກຄ່ ູ ທຳດທ່ ມີ ຈີ ຳນວນໂປຣຕຣງ ແລະ ນວິ ຕຣງເປັນເລກຄ່ ູຈະ ມຄີ ວຳມໝນັື້ ຄງຫຳຼ ຍກວ່ ຳເລກຖ່ .ີ 3. ທຳດທ່ ເີ ລກອຳຕອມ (z) ນອ້ື ຍກວ່ ຳ 83 ພບວ່ ຳທຳດທ່ ມີ ຈີ ຳນວນໂປຣຕຣງນອ້ື ຍກວ່ ຳ 83 ຈະມໄີ ອໂຊ ໂທບທ່ ໝີ ນັ້ື ຄງ (ຢ່ ຳງນອ້ື ຍໜ່ ງຶ ຕວ) ສະເໝ.ີ 4.ແຖບຄວຳມໝນັື້ ຄງ (band of stability) ນວິ ເຄຼຍຂອງທຳດທ່ ໝີ ນັື້ ຄງຈະມອີ ດັ ຕຳສ່ ວນຈຳນວນເນີ ຕຣງຕ່ ໂປຣຕຣງ (n/p) ໃນແນວເສນັ້ື ຄວຳມໝນັ້ື ຄງດ່ ງັ ຮູບທ່ ີ 1 ຮູບທີ 1 ສະແດງຄວຳມໝນັ້ື ຄງຂອງນວິ ເຄຼຍ ຈຳກຮູບທ່ ີ 1 ສະແດງໃຫເ້ື ຫນັ ວ່ ຳທຳດທ່ ມີ ເີ ລກອຳຕອມເທ່ ຳກບັ 20 ຫຼ ນອ້ື ຍກວ່ ຳ 20 ຈະມນີ ວິ ໄຄລດທ໌ ່ ມີ ີ ຄວຳມໝນັື້ ຄງ ເມ່ ອອດັ ຕຳສ່ ວນ (n/p) ເທ່ ຳກບັ ໜ່ ງຶ (ເສນັື້ ທບຶ ) ຊ່ ງຶ ເປັນເສນັ້ື ຊ່ ແຕ່ ສຳລບັ ທຳດທ່ ີມເີ ລກອຳຕອມ ຫຼຳຍກວ່ ຳ 20 ຈຳນວນເນຕີ ຣງຈະມຫີ ຼຳຍກວ່ ຳໂປຣຕຣງເຮດັ ໃຫແື້ ນວຄວຳມໝນັ້ື ຄງຈະຄ່ ອຍໆບ່ ຽງຈຳກເສນັື້ ຊ່ ຈນ ເຖງິ ຕອນປຳຍຂອງເສນັື້ ໂຄງ້ື ທ່ ບີ ່ ຽງຈຳກເສນັື້ ຊ່ ທ່ ເີ ລກອຕອມເທ່ ຳກບັ 83 ຊ່ ງຶ ເປັນ 209 Bi ທ່ ມີ ອີ ດັ ຕຳສ່ ວນຈຳນວນ 83 n/p ເທ່ ຳກບັ 1.5 ດ່ ງັ ນນັື້ ຈ່ ງຶ ສະຫຸຼບໄດວື້ ່ ຳນວິ ເຄຍຼ ຂອງທຳດໃດໆ ທ່ ມີ ເີ ລກອຳຕອມນອື້ ຍກວ່ ຳ 84 ທ່ ຢີ ່ ູແນວຄວຳມ 77 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 ໝນັື້ ຄງ ຈະມອີ ດັ ຕຳສ່ ວນ n/p ເທ່ ຳກບັ 1-1.5 ໂດຍນວິ ເຄຍຼ ເຫ່ ຳຼ ນຈີ້ື ະບ່ ໃຫກື້ ຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ແຕ່ ຖຳ້ື ນວິ ເຄຼຍ ຂອງ ທຳດມອີ ດັ ຕຳສ່ ວນ n/p ບ່ ເປັນໄປ. ດ່ ງັ ນກີື້ ຈະຈດັ ເປັນນວິ ເຄຼຍ ທ່ ບີ ່ ໝນັື້ ຄງ ຫຼ ເປັນນວິ ໄຄລດກ໌ ຳມນັ ຕະລງັ ສີ ນວິ ເຄຍຼ ພວກນຈີື້ ະພະຍຳຍຳມ ປັບຕວັ ໃຫເ້ື ຂຳື້ ໃກເື້ ສນັ້ື ຄວຳມໝນັ້ື ຄງ, ຄວຳມພະຍຳຍຳມໃນກຳນປັບອດັ ຕຳ n/p ຂອງ ນວິ ເຄຍຼ ດ່ ງັ ກລ່ ຳວ ນຈີື້ ະຮດັ ໃຫເື້ ກດີ ກນສະລຳຍຕວໃຫກ້ື ຳມມນັ ຕະພຳບລງັ ສໄີ ດຫື້ ຳຼ ຍແບບໂດຍຂນຶ້ື ກບັ ເງ່ອນໄຂຂອງ ອດັ ຕຳສ່ ວນ n/p ຂອງນວິ ເຄຼຍ ດ່ ງັ ນີ້ື 1. ກລະນີ n/p ມຄີ ່ ຳສູງກວ່ ຳຄ່ ຳແນວໝນັ້ື ຄງ (n>p) ພຈິ ຳລະນຳຈຳກ ຮູບທ່ ີ 1 ຈະເປັນນວິ ເຄຍຼ ທ່ ມີ ີ n/p ໃຕແ້ື ຖບເສນັື້ ຄວຳມໝນັື້ ຄງ ເຊ່ ນັ 164C (ມໂີ ປຣຕຣງ = 6 ແລະ ເນຕີ ຣງ = 8) ອດັ ຕຳສ່ ວນ n/p ຈະຫຼຳຍກວ່ ຳ 1 ເນ່ ອງຈຳກເນຕີ ຣງຫຼຳຍໄປ ຫຼ ໂປຣຕຣງນອື້ ຍໄປ. ວທິ ກີ ຳນທ່ ຈີ ະປັບໃຫື້ n/p =1 ໃຫໄື້ ດໂື້ ດຍກຳນປ່ ຽນ ເນຕີ ຣງ ເປັນໂປຣຕຣງແລວື້ ໄດທ້ື ຳດໝນັື້ ຄງຂນຶ້ື ໂດຍກຳນໃຫອ້ື ະນຸພຳກເບຕຳ (  ) ດ່ ງັ ສມຜນ. 01n11p10e ຖຳື້ ແທນ 0 e ດວ້ື ຍ   ຈະໄດສ້ື ມຜນກຳນສະລຳຍຕວປະເພດນີື້ ເຊ່ ນັ 1 164C174N    2. ກລະນີ n/p ມຄີ ່ ຳຕ່ ຳກວ່ ຳແນວໝນັື້ ຄງ (p<n) ຈຳກຮູບທ່ ີ 1 ຈະເປັນນວິ ເຄຼຍທ່ ມີ ີ n/p ຢ່ ູເໜອແຖບ ເສນັ້ື ຄວຳມໝນັື້ ຄງ ເຊ່ ນັ 161C (ມໂີ ປຣຕຣງ = 6 ແລະ ມນີ ວິ ຕຣງ = 5) ອດັ ຕຳສ່ ວນ n/p ຈະນອື້ ຍກວ່ ຳ 1 ເພ່ ອ ປັບ n/p ໃຫເື້ ທ່ ຳກບັ 1 ນວິ ເຄຍຼ ອຳດໃຊ່ ວທິ ກີ ຳນປັບຄ່ ຳນໄີ້ື ດື້ 2 ແບບ ຄ 1). ປ່ ຽນໂປຣຕຣງ,ໃຫເື້ ປັນເນຕີ ຣງແລວື້ ໃຫອ້ື ະນພຸ ຳກໂພສຕິ ຣອນ (   ) ດ່ ງັ ສມຜນ 1 p01n10e 1 ຖຳື້ ແທນ 0 e ດວ້ື ຍ   ຈະໄດສ້ື ມຜນກຳນສະລຳຍຕວປະເພດນີ້ື ເຊ່ ນັ 1 161C174B    2.2 ປ່ ຽນໂປຣຕຣງເປັນເນຕີ ຣງໂດຍກຳນດງຶ ເອເລກັ ຕຣງຈຳກ 18 ອອກບຕີ ຳນ (ໃກນ້ື ວິ ເຄຼຍ) ອຳດ ເອນີື້ ກຳນສະລຳຍຕວແບບນວີ້ື ່ ຳ electron (E.C) ດ່ ງັ ສມຜນ 1 p10e01n 1 ເຊ່ ນັ : 40 K  10e ecapture 1480 Ar 19 ກລະນນີ ຈີ້ື ະມລີ ງັ ສເີ ອກັ ຊເ໌ ກດີ ຂນຶື້ ນຳເນ່ ອງຈຳກເອເລກັ ຕຣງທ່ ຢີ ່ ູຊນັ້ື ຖດັ ຈຳກ 1s ອອກບຕີ ຳນ ຈະເຄ່ ອນ ເຂຳື້ ມຳແທນບ່ ອນເອເລກັ ຕຣງທ່ ຖີ ກຈບັ ເຂຳື້ ໄປຢ່ ູໃນຍວິ ເຄຼຍ ສຳລບັ ທຳດທ່ ເີ ລກອະຕອມຫຼຳຍກວ່ ຳ 83 ກເກດີ ກຳນສະລຳຍຕວໃນແບບອ່ ນເຊ່ ນັ ກຳນໃຫອ້ື ະນຸພຳກອລັ ຟຳ ໂດຍນວິ ເຄຼຍຈະມເີ ລກອຳຕອມຫຸດຼ ໄປ 2 ແລະ ເລກມວນສຳນຫຸຼດໄປ 4 ດ່ ງັ ສມຜນ. A X Az42Y  24He Z ເຊ່ ນັ : U238 23940Th (ບ່ ໝນັື້ ຄງ) 24He 92 V. ຄຸນລກັ ສະນະຂອງອະນຸພຳກ ແລະ ລງັ ສີ ຊະນດິ ຂອງກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ທ່ ີສະລຳຍຕວຈຳກທຳດກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ສະຫຸຼບໃນຕຳຕລຳງທ່ ີ 2 ຊະນດິ ທ່ ສີ ຳຄນັ ທ່ ຈີ ະເວຳ້ື ເຖງິ ອະນຸພຳກອລັ ຟຳ, ອະນພຸ ຳກເບຕຳ ແລະ ລງັ ສແີ ກມມຳ ຊ່ ງຶ ມຄີ ຸນສມຕ່ ຳງໆດ່ ງັ ນ:ີື້ 1. ອະນຸພຳກອລັ ຟຳ (alpha particles,  ) ຂຽນແທນດວື້ ຍສນັ ຍະລກັ ນວິ ເຄຼຍຂອງຮລີ ຽມເປັນ 4 He ມໄີ ຟຟຳ້ື ຈເຸ ປັນບວກ ແລະ ຄວຳມໄວເປັນ 1ໃນ10 ຂອງຄວຳມໄວແສງອຳນຳດກຳນທະລຸຈ່ ງຶ ຄ່ ອນຂຳື້ ງຕ່ ຳ. 2 2. ອະນຸພຳກເບຕຳ (beta particles  ) ຂຽນແທນດວ້ື ຍສນັ ຍະລກັ ນວິ ເຄຼຍເອເລກັ ຕຣງຄ 0 e ຊ່ ງຶ 1 ມໄີ ຟຟຳ້ື ບນັ ຈຸ ເປັນລບ ແລະ ຄວຳມໄວເກອບເທ່ ຳກບັ ແສງ ອຳນຳດກຳນທະລຸທະປຳນກຳງ. 78 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນ້ື 2 3. ລງັ ສແີ ກມມຳ (gramma ray  ) ຂຽນແທນດວື້ ຍສນັ ຍະລກັ 00 ນວິ ເຄຍຼ ບ່ ມໄີ ຟຟຳ້ື ບນັ ຈຸ ຄວຳມໄວ ເກອບເທ່ ຳແສງ ຈ່ ງຶ ມອີ ຳນຳດກຳນທະລຸສູງຫຼຳຍ ຮູບທ່ ີ 2 ສະແດງໃຫເ້ື ຫນັ ຄຸນສມບດັ ກຳນທະລຸຂອງ ແກມມຳ(  )>ເບຕຳ (  )> ອລັ ຟຳ ( ) ແລະ ອລັ ຟຳຈະມີ ໄຟຟຳື້ ບນັ ຈບຸ ວກ ໂດຍເບນເຂຳ້ື ຫຳຂວ້ື ໄຟຟຳື້ ລບ. ເບຕຳຈະມໄີ ຟຟຳື້ ບນັ ຈລຸ ບຈ່ ງຶ ເບນເຂຳື້ ຫຳຂວື້ ໄຟຟຳື້ ບວກ ສ່ ວນ ແກມມຳບ່ ມໄີ ຟຟຳື້ ບນັ ຈ(ຸ ບ່ ມກີ ຳນບ່ ຽງເບນ) ຮູບທີ 2 ສະແດງຄຸນສມບດັ ຂອງອະນຸພຳກ ແລະ ກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ຕຳຕຳລຳງທີ 2 ຄຸນສມບດັ ຂອງອະນຸພຳກ ແລະ ລງັ ສຕີ ່ ຳງໆທ່ ປີ ່ ອຍຈຳກທຳດກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ຊະນດິ ກຳນສະລຳຍຕວ ສນັ ຍຳລກັ ໄຟຟຳ້ື ບນັ ຈຸ ຊະນດິ ທ່ ເີ ປັນ  (ອລັ ຟຳ) 4 He 2+ ອະນຸພຳກ  (ເບຕຳ) 2 1- ອະນພຸ ຳກ 0 ລງັ ສແີ ມ່ ເຫກຼັ ໄຟຟຳ້ື  (ແກມມຳ) 0 e 0 ອະນພຸ ຳກ 1 1+ ອະນຸພຳກ n (ເນຕີ ຣງ) 1+ ອະນຸພຳກ   (ໂພສຕິ ຣງ) 00 p (ໂປຣຕຣງ) 01n 0 e 1 11He VI. ກຳນສະລຳຍຕວຂອງທຳດກມັ ມນັ ຕະພຳບລງັ ສໃີ ນທຳມະຊຳດ ທຳດທ່ ມີ ເີ ລກອະຕອມຫຼຳຍກວ່ ຳ 83 ມກັ ເປັນທຳດກມັ ມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ແລະ ສະລຳຍຕວຕຳມທຳມະ ຊຳດ ໂດຍຈະໃຫລື້ ງັ ສຈີ ນເປັນນວິ ໄຄລດທ໌ ່ ໝີ ນັ້ື ຄງເອນີ້ື ກຳນລຳຍຕວແຕ່ ລະແບບວ່ ຳ “ອະນຸກມກຳນສະລຳຍຕວ” ຊ່ ງຶ ແບ່ ງໄດເ້ື ປັນ 4 ອະນຸກມ ດ່ ງັ ນ:ີື້ 1. ອະນຸກມຍູເຣນຽມ (ນວິ ໄຄລດທ໌ ຸກຕວມເີ ລກມວນສຳນອະນຸກມ 40n +2) ດ່ ງັ ໃນຮູບທ່ ີ 3 79 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 2. ອະນຸກມທຣຽມ (ນວິ ໄຄລດທ໌ ຸກຕວມເີ ລກມວນສຳນອະນຸກມ 4n) 3. ອະນຸກມແອກທນີ ຽມ ຫຼ ອະນຸກມແອກນໂີ ນ-ຢູເຣນຽມ (ນວິ ໄຄລດທ໌ ຸກຕວມເີ ລກມວນສຳນອະນຸກມ 4n +3) ຕວຢ່ ຳງກຳນສະຫຼຳຍຕວຂອງອະນຸກມຍູເຣນຽມດ່ ງັ ຮູບທີ 3 ຮູບທີ 3 ສະແດງກຳນສະລຳຍຕວຂອງອະນກຸ ມຍູເຣນຽມ VII. ກຳນຂຽນສມຜນນວິ ເຄຼຍ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຫຼກັ ທ່ ເີ ກດີ ໃນສມຜນນວິ ເຄຼຍ ພບວ່ ຳຈະໃຫອື້ ະນຸພຳກອລັ ຟຳ, ອະນຸພຳກເບຕຳ ແລະ ລງັ ສີ ແກມມຳ ຊ່ ງຶ ມຜີ ນເຮດັ ໃຫຄ້ື ່ ຳເລກອະຕອມ (atomic number) ແລະ ເລກມວນ (mass number) ໃນນວິ ເຄຍຼ ຂອງອຳຕອມເລ່ ມີ ຕນ້ື ເກດີ ກຳນປ່ ຽນໄປ ດ່ ງັ ສະຫຸຼບໃນຕຳຕຳລຳງທ່ ີ 3 ຕຳຕຳລຳງທີ 3 ກຳນປ່ ຽນແປງຄ່ ຳເລກມວນສຳນ ແລະ ເລກອຳຕອມເມ່ ອມກີ ຳນສະລຳຍຕວໃຫອ້ື ະນຸພຳກ ແລະ ກຳ ມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ສນັ ຍຳລກັ ກຳນປ່ ຽນແປງທ່ ເີ ກດີ ໃຫນ້ື ວິ ເຄຍຼ ຊະນດິ ກຳນສະລຳຍຕວ ເລກມວນສຳນ ເລກອຳຕອມ  4 He ຫຸດຼ ລງ 4 ຫຸດຼ ລງ 2  2 ບ່ ປ່ ຽນແປງ ເພ່ ມີ ຂນຶ້ື 1 ບ່ ປ່ ຽນແປງ ບ່ ປ່ ຽນແປງ  0 e 1 80 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ 00

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນ້ື 2 ກຳນຂຽນສມຜນກຳນສະລຳຍຕວໃຫເື້ ບຕຳ ຈະເຮດັ ໃຫື້ ນວິ ເຄຼຍຂອງທຳດມເີ ລກອຳຕອມ ເພ່ ມີ ຂນຶື້ 1 ສ່ ວນ ເລກມວນສຳນບ່ ປ່ ຽນ ດ່ ງັ ນີື້ A X Z A1Y 10e Z ເຊ່ ນັ : 87 Kr37ARb10e 36 ຫຼກັ ກຳນໃນກຳນຂຽນສມຜນນວິ ເຄຼຍຄໃຫຜ້ື ນລວມຂອງເລກອຳຕອມທຳງດຳ້ື ນຊຳື້ ຍ ເທ່ ຳກບັ ຜນລວມ ຂອງເລກອຳຕອມທຳງດຳ້ື ນຂວຳມ ແລະ ຜນລວມຂອງເລກມວນ (A) ທຳງດຳື້ ນຊຳ້ື ຍມ ແລະ ຂວຳມຂອງສມຜນ ເທ່ ຳກນັ ເຊ່ ນັ ກນັ ຄວຳມສຳພນັ ໃນຮູບສມຜນຂຽນໄດດ້ື ່ ງັ ນີ້ື ຈຳກ X  YA1 A2 Z1 Z2  Z ກ່ ອນປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ =  Z ຫຼງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ  Z ກ່ ອນປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ =  Z ຫຼງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ ຕວຢ່ ຳງ ຈຳກປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກຳນລຳຍຕວຂອງ Ra-226 ດ່ ງັ ສມຜນຕ່ໄປນີື້ ໃຫຊ້ື ອກວ່ ຳທຳດ X ທ່ ເີ ກດີ ຈະມຄີ ່ ຳເລກມວນ ແລະ ເລກອຳຕອມເທ່ ຳໃດ 226 Ra ba X  24He (ອຳລຟຳ) 88  A1 ກ່ ອນປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ =  A2 ຫງຼັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ 226 = a + 4 a = 226-4 = 222  Z1 ກ່ ອນປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ =  Z 2 ຫງຼັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ 88 = b + 2 b = 82-2 = 86  ໄອໂຊໂທບທຳດ X ທ່ ໄີ ດຄ້ື X222 ເຊ່ ງິ ເມ່ ອພຈິ ຳລະນຳຈຳກເລກອຳຕອມ 86 ຈຳກຕຳຕຳລຳງທຳດ ສມຜນ 86 ນວິ ເຄຼຍສມບູນຂຳ້ື ງເທງິ ທ່ ເີ ກດີ ຄ: 226 Ra  42 + 222 Rn 88 86 Radium-226   particle + radon -222 ເລກມວນສຳນ (ໂປຣຕຣງ + ເນຕີ ຣງ) 226 = 4 + 222 ເລກອຳໂຕມ : (ໂປຣຕຣງ) 88 = 2 + 86 VIII. ກຳນສະລຳຍຕວຂອງນວິ ໄຄລດກ໌ ຳມນັ ຕະລງັ ສີ ແລະ ເຄ່ ງິ ຊວີ ດິ ກຳນດໃຫື້ N ຄ ນວິ ໄຄລດກ໌ ຳມນັ ຕະລງັ ສີ K ຄ ຄ່ ຳຄງທ່ ກີ ຳນສະລຳຍຕວ ເນ່ ອງຈຳກກຳນສະລຳຍຕວຂອງສຳນກຳມນັ ຕະລງັ ສນີ ນັ້ື ເປັນແບບອນັ ດບັ ໜ່ ງຶ ດ່ ງັ ນນັື້ ຈະຂຽນເປັນອຳຊດິ ອດັ ຕຳ ຈະໄດເື້ ປັນສມຜນຄວຳມສຳພນັ ດ່ ງັ ນ:ີ້ື  dN = kN dt k dt   dN = N  ln N = kt  c ໃຫ ື້ N0 ຄຈຳນວນນວິ ໄຄລດກ໌ ຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສທີ ່ ເີ ວລຳ t= 0 N ຄ ຈຳນວນນວິ ໄຄລດກ໌ ຳມນັ ທ່ ເີ ວລຳ t = t ເມ່ ອ t = t -ln N = kt – ln N0 81 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2  ln N  kt ຫຼ N  N ekt ສມຜນ 1 N0 0 2.303logN / N0   kt log N  log N0  k t 2.303 ຖຳ້ື ໃຫ ື້ t1/2 (half life ,ເຄ່ ງິ ຊວີ ດິ ) ໝຳຍເຖງິ ໄລຍະເວລຳທ່ ນີ ວິ ໄຄລດຂ໌ ອງທຳດກຳມນັ ຕະລງັ ສດີ ສະລຳຍ ຕວ ຈນເຫຼອເຄ່ ງິ ໜ່ ງຶ ຂອງປະລມິ ຳນເດມີ ເລ່ ມີ ຕນື້ ແທນຄ່ ຳໃນສມປນ 1 ຈະໄດດື້ ່ ງັ ນ:ີື້ N = 1 kt1 N0 2 =e 2 t1  ln 2  0.693 k k 2 ໃນທຳງປະຕບິ ດັ ນຍິ ມວດັ ອດັ ຕຳກຳນແຕກສະລຳຍໃນແອກັ ຕວິ ຕິ ີ (A) ຄ dN ຫຼ kN dt ຈຳກ N  N0ekt At  Aoekt ນນັື້ ຄ log At   kt A0 2.303 ຫຼ log At  kt A0 2.303 ຄວຳມສຳພນັ ນໃີື້ ຊໃ້ື ນກຳນຊອກຫຳອຳຍຸ ຂອງຊຳກບູຮຳນຕ່ ຳງໆໄດື້ ໂດຍໃຫ້ື A0 ເປັນອດັ ຕຳສ່ ວນທຳອດິ ຂອງ 14C ກບັ 12C ແລະ A ເປັນອດັ ຕຳສ່ ວນ 14C ກບັ 12C ຂະນະທ່ ກີ ຳລງັ ເຮດັ ກຳນຫຳອຳຍຸຊຳກບູຮຳນ. ເຄ່ ງິ ຊວີ ດິ (half life, t1/2) ໝຳຍເຖງິ ໄລຍະເວລຳທ່ ໃີ ຊໃື້ ນກຳນສະລຳຍຕວທຳດກຳມນັ ຕະລງັ ສີ ຈນມີ ປະລມິ ຳນເຫຼອຢ່ ູເຄ່ ງິ ໜ່ ງຶ . ຄ່ ຳນບີື້ ່ ຂນຶ້ື ກບັ ຈຳນວນອຳຕອມແຕ່ ຂນຶື້ ກບັ ຄ່ ຳອດັ ຕຳຄງທ່ ີ (rate constant, k)ໃຊບື້ ອກ ຄວຳມໝນັ້ື ຄງ ຂອງໄອໂຊໂທບຕ່ ຳງໆໂດຍ ຖຳື້ t1/2ສນັື້ ຈະສະລຳຍໄດໄ້ື ວຂນຶື້ ຄ່ ຳເຄ່ ງິ ຊວີ ດິ ຂອງໄອໂຊໂທບກຳມນັ ຕະ ລງັ ສຕີ ່ ຳງໆ ມດີ ່ ງັ ຕຳລຳງ 4 ຕຳຕຳລຳງ4 ສະແດງຕວຢ່ ຳງຄ່ ຳເຄງິ ຊວີ ດິ ຂອງບຳງໄອໂຊໂທບກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ໄອໂຊໂທບ t1/2 ຊະນດິ ທ່ ສີ ະລຳຍ ພະລງັ ງຳນ(Mev) Ra-226 1620 ປີ  4.8 Co-60 5.27 ປີ  1.33 P-32 14.3 ວນັ  1.71 Po-210 138 ວນັ  5.3 ຄ່ ຳເຄ່ ງິ ຊວີ ດິ ນໃີື້ ຊປື້ ະໂຫຍດໃນກຳນຊອກປະລມິ ຳນທຳດກມັ ມນັ ຕະພຳບລງັ ສທີ ່ ເີ ຫຼອຢ່ ູເມ່ ອປລ່ ອຍໃຫສ້ື ະ ລຳຍຕວໃນເວລຳທ່ ຜີ ່ ຳນໄປ. ເນ່ ອງຈຳກເປັນເວລຳທ່ ຖີ ມິ້ື ໄວແື້ ລວ້ື ທຳດກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສຈີ ະສະລຳຍຕວແລວ້ື ເຫຼອ ປະລມິ ຳນຢ່ ູເຄ່ ງິ ໜ່ ງຶ ຈຳກປະລມິ ຳນເດມີ ດ່ ງັ ສະແດງໃນຕຳຕຳລຳງທ່ ີ 5 ແລະ ຮູບທ່ ີ 4 82 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນ້ື 2 ຕຳຕຳລຳງທີ 5 ສະແດງປະລມິ ຳນທ່ ເີ ຫອຼ ຫງຼັ ຈຳກເວລຳຜ່ ຳນໄປເທ່ ຳກບັ ເຄ່ ງິ ຊວີ ດິ ສ່ ຄີ ງັ້ື ເມ່ ອສນິ້ື ສຸດເຄ່ ງິ ຊວີ ດິ ທີ (%) ປະລມິ ຳນທຳດທ່ ເີ ຫອຼ (%) 0 100 1 50 2 25 3 12.5 4 6.25 ຮູບທີ 4 ສະແດງຄວຳມສຳພນັ ເຄ່ ງິ ຊວີ ດິ ແລະ ປະລມິ ຳນທຳດກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ IX. ເຄ່ ອງມວດັ ກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ເຄ່ ອງມວດັ ກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ມຫີ ຳຼ ຍແບບດ່ ງັ ນ:ີື້ 1. Film badges ເປັນວທິ ກີ ຳນວດັ ທ່ ໃີ ຊຫ້ື ຼຳຍ ແລະ ລຳຄຳບ່ ແພງໂດຍໃຊແື້ ຜ່ ນຟີລມທ໌ ່ ໄີ ວຕ່ ລງັ ສແີ ລວື້ ເຮດັ ໃຫແ້ື ຜ່ ນຟິລມມ໌ ສີ ເີ ຂມັ້ື ຂນຶ້ື . ນຍິ ມໃຊກ້ື ບັ ນກັ ວທິ ະຍຳສຳດ ຫຼ ຊ່ ຳງເທກນກິ ທ່ ເີ ຮດັ ວຽກກ່ ຽວກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ຫຼກັ ກຳນໂດຍກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສຈີ ະໄປກະຕຸ ນ້ື ເງນິ ເຮໄລດ໌ (AgX) ຖກຣີດວິ ຊ໌ ເປັນເງນິ (Ag) ແລວ້ື ໄດສື້ ດີ ຳ. ເທງິ ຟນ້ື ມ ຊ່ ງຶ ໃຊທ້ື ຽບບອກປະລມິ ຳນສຳນຈຳກຄວຳມດຳ. AgX ຖກຣດີ ວິ ຊ໌ Ag  ໄດສ້ື ດີ ຳ  ບອກປະລມິ ຳນທຳດ ເງນິ ເຮໄລດ໌ (ເງນິ ) ເທງິ ຟິລມ໌ 2. Geiger counter ໂດຍໃຊຫ້ື ຼກັ ກຳນທ່ ກີ ຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສຜີ ່ ຳນໄປສ່ ູຫຼອດວດັ ຈະເຮດັ ໃຫເ້ື ກດີ ອອີ ງ ຈຳກນນັ້ື ເຄ່ ອງຈະກວດວດັ ອອີ ງດວ້ື ຍກຳນວດັ ໄຟຟຳື້ ທ່ ເີ ກດີ ດ່ ງັ ສະແດງໃນຮູບທ່ ີ 5 83 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນ້ື 2 ຮູບທີ 5 ສະແດງສ່ ວນປະກອບເຄ່ ອງ Geiger counter 3. ຕວວດັ ເອນີື້ ວ່ ຳ: Scintillator ປະກອບດວື້ ຍທຳດທ່ ເີ ຮອງແສງໄດເ້ື ມ່ ອກະທບກບັ ໂຟຕອນ ຫຼ ອະນຸ ພຳກໄດແ້ື ກ່ ທຳດພວກ ນຳຕຼອີ ອມ ແລະ ແທລລຽມໄອໂອໄດດ໌ (Tel) ຫຼ ສງັ ກະສຊີ ຸນຟວໂດຍທຳດພວກນຈີ້ື ະສຳບຢ່ ູ ຜວິ ດຳື້ ນໃນຂອງຫຼອດໂທລະທດັ ແສງທ່ ປີ ່ ອຍອອກຈຳກທຳດເຮອງແສງນຈີື້ ະຖກປ່ ຽນເປັນສຍັ ຍຳນໄຟຟ້ືຳໂດຍ phototube X. ຫວໜ່ ວຍວດັ ປະລມິ ຳນກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ຫວໜ່ ວຍທ່ ໃີ ຊວ້ື ດັ ປະລມິ ຳນກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສມີ ຫີ ຳຼ ຍແບບ 1. ຣນັ ຕເ໌ ຈນ (ຕວຫຍື້ R ) ໃຊວ້ື ດັ ລງັ ສເີ ອກັ ຊ໌ ແລະ ລງັ ສແີ ກມມຳ ທ່ ເີ ກດີ ໃນອຳກຳດເທ່ ຳນນັ້ື ໂດຍ 1 ຣນັ ຕເ໌ ຈນຈະເທ່ ຳກບັ ລງັ ສທີ ່ ທີ ່ ຳໃຫອ້ື ຳກຳດແຫງື້ 1 cm3 ພຳຍໃຕພື້ ຳວະມຳດຖຳນ (237 K ຄວຳມດນັ 760 mmHg ) ແຕກຕວເປັນອອີ ງທ່ ມີ ໄີ ຟຟຳ້ື ບນັ ຈຸ 1 ESU (electrostatic unit) 2. ແຣດ (red) 1 ແຣດ ຄປະລມິ ຳນລງັ ສທີ ່ ທີ ຽບກບັ ພະລງັ ງຳນ 100 ເອຣິ ກ໌ ຕ່ ກຼຳມຂອງທຳດທ່ ຮີ ບັ ລງັ ສີ ນນັ້ື ເຂຳື້ ໄປ. 3.ເຣນ (ren) ເປັນຫວໜ່ ວຍທ່ ບີ ອກເຖງິ ຄວຳມເສຍຫຳຍທຳງຊວີ ະພຳບທ່ ເີ ກດິ ຂນ້ື ກບັ ຄນທ່ ີໄດຮື້ ບັ ລງັ ສີ ຊ່ ງຶ ເກດີ ຈຳກລງັ ສເີ ອກັ ຊ໌ 1 ຣນັ ຕເ໌ ຈນ 4. ຄູຣີ ຕວຫຍຄ້ື Ci ເປັນຫວໜ່ ວຍນບັ ຈຳກຈຳນວນອະນຸພຳກທ່ ຖີ ກປ່ ອຍຈຳກແຫ່ ຼງຂອງລງັ ສຕີ ່ ວນິ ຳທີ 1 ຄູຣຄີ ປະລມິ ຳນຂອງທຳດກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີທ່ ມີ ອີ ດັ ຕຳກຳນສະລຳຍຕວ ເທ່ ຳກບັ ອດັ ຕຳກຳນສະລຳຍຕວຂອງເຣ ດຽມ 1 ກຼຳມ ໂດຍ 1 ຄູຣີ (Ci) ຈະມຄີ ່ ຳເທ່ ຳກບັ 3.7 x 1010 ວນິ ຳທ.ີ 5. ເກຣ (gray) ໂດຍ 1 ເກຣ ຈະມຄີ ່ ຳເທ່ ຳກບັ 100 ແຣດ XI. ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳທ່ ເີ ກດິ ຂນື້ ໃນນວິ ເຄຍຼ ຂອງອຳຕອມ ເກດີ ກຳນປ່ ຽນເປັນນວິ ເຄຼຍຂອງ ອຳຕອມອ່ ນທ່ ເີ ປັນທຳດ 84 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 ກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ແລະ ໃຫພ້ື ະລງັ ງຳນອອກມຳ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍມີ 2 ປະເພດຄ: 1. ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍຟິຊຊນັ 2. ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍຟິວຊນັ 1. ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍຟິຊຊນັ (Nuclear fission) ເປັນປະຕກິ ລິ ຍິ ຳທ່ ເີ ກດິ ເມ່ ອ ຍງິ ນວິ ເຄຼຍທ່ ີມມີ ວນສຳນອຳຕອມສູງດວ້ື ຍເນຕີ ຣງ ແລວ້ື ເກດີ ກຳນແຕກຕວ ແລະ ໃຫພ້ື ະລງັ ງຳນອອກມຳເມ່ ອຖກຍງິ ດວ້ື ຍເນຕີ ຣງກຳນທດລອງນໄີື້ ດເ້ື ລ່ ມີ ເມ່ ອປີ ຄ.ສ 1939 ໂດຍ Hahn ແລະ Strassmann ຮ່ ວມກບັ ນກັ ວທິ ະຍຳສຳດອ່ ນ ໂດຍຍງິ ຍູເຣນຽມ-235 ດວ້ື ຍເນຕີ ຣງ ຊຳ້ື ນວິ ເຄຼຍຈະຖກແບ່ ງເປັນສອງສ່ ວນທ່ ເີ ບຳກວ່ ຳຍູເຣນຽມ ແລະ ເກດີ ເນຕີ ຣງໃໝ່ ອກີ 2 ຕວ ແລວື້ ເກດີ ເປັນປະຕກິ ິ ລຍິ ຳຳລູກໂຊ່ ຕ່ໄປ ຕວຢ່ ຳງ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຍຼ ຟິຊຊນັ ເກດີ ດ່ ງັ ນີ້ື  U235 01n 01n 92   141 Ba3962Kr  + ພະລງັ ງຳນ 56 ຖຳ້ື ໃຊື້ U-235 2-3 ປອນດ໌ ຈະມຜີ ນແຮງເທ່ ຳກບັ ລະເບດີ TNT ຫຼຳຍສບິ ໂຕນ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍຟິຊຊນັ ທ່ ເີ ກດີ ນເີື້ ປັນແບບລູກໂຊ່ ຊ່ ງຶ ສະແດງໃຫເື້ ຫນັ ແຜນຜງັ ກຳນເກດີ ດ່ ງັ ສະແດງໃນຮູບ 6 ທ່ ີ ໃຊໃ້ື ນກຳນຜະລດິ ລະເບດີ ນວິ ເຄຍຼ ແບບອຳຕອມມກິ ບອມບຊ໌ ່ ງຶ ຜະລດິ ເທ່ ອທຳອດິ ໂດຍກຳນພດັ ທະນຳຂອງໂຄງກຳນ ແມນຮຕັ ຕນັ ຮູບທີ 6 ສະແດງຕວຢ່ ຳງແຜນຜງັ ກຳນເກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳລູກໂຊ່ ແບບນວິ ເຄຼຍຟິຊຊນັ 85 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2  ລະເບດີ ປະລຳມຳນູ (Atomic bomb) ໃຊຫື້ ຼກັ ກຳນຂອງນວິ ເຄຼຍພຊິ ຊນັ ໂດຍປັດໃຈສຳຄນັ ທ່ ີສຸດຄກຳນຫຳມວນສຳນວກິ ດິ ຂອງລະເບດີ ຈຳກ ເຫດຜນທ່ ວີ ່ ຳ ລະເບດີ ປະລຳມຳນລູ ູກນອື້ ຍມອີ ຳນຳດທຳລຳຍລຳື້ ງເທ່ ຳ TNT 20,000 ໂຕນແລະ TNT 1 ໂຕນ ຈະຄຳຍພະລງັ ງຳນໄດເື້ ທ່ ຳກບັ 4x109 ຈລູ ດ່ ງັ ນນັ້ື TNT 20,000 ໂຕນ ຈະຄຳຍພະລງັ ງຳນ 4x109 x 2x104 ຈລູ = 8x1013 ຈລູ ເນ່ ອງຈຳກ U-235 1 ໂມລ (255 g) ຈະຄຳຍພະລຫງງຳນ = 2x1013 ຈລູ ຖຳ້ື ຈະໃຫໄື້ ດພື້ ະລງັ ງຳນລະເບດີ ປະລຳມຳນທູ ຽບກບັ TNT 2000 ໂຕນ ຕອື້ ງໃຊື້ U-235 = 225 x8 x101 3  1x103 g 2x1013 ເນ່ ອງຈຳກ 1x 103 g ເທ່ ຳກບັ 1 g ດ່ ງັ ນນັື້ ເພ່ ອຄວຳມປອດໄພປະລມິ ຳນ U-235 ທ່ ປີ ະກອບດວື້ ຍລະເບດີ ຕອ້ື ງມີ ມວນສຳນບ່ ເຖງິ ມວນສຳນວກິ ດິ ຄ ນອື້ ຍກວ່ ຳ 1 ກໂິ ລກຳຼ ມ ແລວ້ື ໃຊ້ື TNT ຍູ ້ື U-235 ລວມກນັ ເມ່ ອຕອ້ື ງກຳນໃຫ້ື ລະເບດີ ດ່ ງັ ຮູບທີ 7 ຮູບທີ 7 ສະແດງສ່ ວນປະກອບຂອງອຳຕອມບອມບ໌ ຊ່ ງຶ ເຄຍີ ໃຊທື້ ່ ຮີ ໂິ ຣຈມິ ຳ (ວດັ ຖຸດບິ U-235) ແລະ ທ່ ນີ ຳງຳຊຳ ກິ (ວດັ ຖຸດບິ ຄ P-239) ຜນເສຍລະເບີດປະລຳມຳນທູ ່ ີມະນຸດນຳມຳທຳລຳຍລຳ້ື ງກນັ ຈະໃຫຜື້ ນທ່ ີສຳຄນັ ຄຄວຳມສ່ ນັ ສະເທອນ, ຄວຳມຮອື້ ນເຖງິ 300 0C ນອກຈຳກນຍີື້ ງັ ເກີດຝນທຸລກີ ຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ (fall-out) ຊ່ ງຶ ພບວ່ ຳປະກອບດວື້ ຍກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ຫຼຳຍຊະນດິ ທ່ ີມີຄ່ ຳເຄ່ ິງຊີວິດຍຳວ ແລະ ເຮດັ ໃຫເື້ ກີດບນັ ຫຳຕ່ ສຸ ກຂະພຳບມະນຸດ ຜະລດິ ຕະພນັ ທ່ ີເກີດຈຳກ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຍຼ ພຊິ ຊນັ ໄດດ້ື ່ ງັ ຮູບທ່ ີ 8 ຮູບທີ 8 ສະແດງຜະລດິ ຕະພນັ ທ່ ເີ ກດີ ຈຳກປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍຟິຊຊນັ 86 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນື້ 2 ຜະລດິ ພນັ ພຊິ ຊນັ ທ່ໄີ ດຈື້ ຳກປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍພຊິ ຊນັ ຈະມຄີ ່ ຳເລກອຳຕອມ (Z) 3 6 ເ ຖິ ງ 5 6 ແ ລ ະ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກຳນແຍກສະລຳຍຈະມຫີ ຼຳຍກວ່ ຳ 40 ແບບ ແລະໃຫຜື້ ນຜະລດິ 80 ນວິ ໄຄລດໃ໌ ໝ່ ຊ່ ງຶ ແບ່ ງໄດ້ື 3 ກ່ ຸມ ຕຳມຄ່ ຳເລກມວນສຳນໄດດື້ ່ ງັ ນີ້ື 1. ກ່ ຸມເລກມວນສຳນເບຳເປັນພວກມເີ ລກມວນ 80-110 2. ກ່ ຸມເລກມວນໜກັ ເປັນພວກມເີ ລກມວນ 130-155 3. ກ່ ຸມທ່ໄີ ດຫື້ ລຳຍທ່ ສີ ຸດຄເລກມວນສຳນ 95 ແລະ 140 ສຳລບັ ຝນທຸລກີ ຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສຊີ ະນດິ ທ່ ເີ ປັນອນັ ຕະລຳຍຫຼຳຍຄ Sr-90 ເນ່ ອງຈຳກສຳມຳດສະສມໃນ ໂຄງສຳ້ື ງຂອງສ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ທ່ ມີ ກີ ຳນຊອີ ອມ ເຊ່ ນັ ກະດູກ ແລະ ໃຫກ້ື ຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສອີ ອກໃນຮ່ ຳງກຳຍມະນຸດໄດດ້ື ນ ເນ່ ອງຈຳກຄ່ ຳເຄ່ ງິ ຊວີ ດິ ທ່ ຍີ ຳວເຖງິ 27 ປີ ແລະ ຖຳ້ື ສະສມຫຼຳຍຈະເຮດັ ໃຫເ້ື ກດີ ໂລກມະເຮງັ ໄດ.້ື 2. ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍຟິວຊນັ (Nuclear fussion) ເປັນປະຕກິ ລິ ຍິ ຳທ່ ໄີ ອໂຊໂທບ ເບຳ 2 ຕວ ຫຼອມ ລວມກນັ ເປັນໄອໂຊໂທບໃຫຍ່ ແລະ ໃຫພ້ື ະລງັ ງຳນ ຕວຢ່ ຳງ 2 H 13H 24He00n + ພະລງັ ງຳນ 1 ພະລງັ ງຳນຄວຳມຮອ້ື ນທ່ ໄີ ດຈື້ ຳກຟວຊນັ ຂອງໄອໂຊໂທບຄ່ ູໜ່ ງຶ ຈະໄປຊ່ ວຍໃຫເ້ື ກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຟິວຊນັ ຂອງ ໄອໂຊໂທບຄ່ ອູ ່ ນ ເຮດັ ໃຫເື້ ກດີ ລະເບດີ ຮໂີ ດຣແຊນ ຫຼ ລະເບດີ ເທຣີ ໂ໌ ມນວິ ເຄຼຍ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳທ່ ເີ ກດີ ເປັນປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຮຽນແບບເທງິ ດວງອຳທດິ ຊ່ ງຶ ມຄີ ວຳມຮອ້ື ນເຖງິ 4 x 108 0C ຊ່ ງຶ ຮອ້ື ນ ພຈະໃຫເື້ ກດີ ກຳນຫອຼ ມແຫຼວດ່ ງັ ນ:ີື້ 11H 11H 12H 10e H  0.43Mev 2 H 11H 23He H  4.96Mev 1 23H 11H 24H 10e H  19.30Mev ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳລວມ 411H 24He 210e H  24.69Mev * ປະລມິ ຳນຄວຳມຮອື້ ນທ່ ດີ ວງອຳທດິ ສ່ ອງມຳທ່ ໂີ ລກ ເທ່ ຳກບັ 1.5 x 108 k cal XII. ເຕຳປະຕບິ ດັ ກຳນປະລຳມຳນູ ເຕຳປະຕບິ ດັ ກຳນປະລຳມຳນູ (Nuclear reactor) ເປັນເຄ່ ອງມສຳລບັ ຄວບຄຸມ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳລູກໂຊ່ ຂອງ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຳນວິ ເຄຍຼ ພຊິ ຊນັ ມສີ ່ ວນປະກອບດ່ ງັ ນ:ີື້ 1. ເຊອ້ື ໄຟປະລຳມຳນູ ນຍິ ມໃຊື້ 235U ຫຼ 238U ລວມກບັ 235U (ໂດຍບນັ ຈຍຸ ູເຣນຽມໃນກ່ ອງອຳລູມນີ ີ ອອມ) ເຊອື້ ໄຟຊະນດິ ອ່ ນຄ 239 Pu ສຳລັບເຊອ້ື ໄຟ U ນນັື້ ພບວ່ ຳໃນທຳມະຊຳດຈະເປັນໄອໂຊໂທບ U-238 99.28 % ປະສມກບັ U -235 0.72 % ດ່ ງັ ນນັື້ ກຳນຈະໃຊ້ື U-235 ຈະຕອື້ ງຜ່ ຳນວທິ ທີ ່ ຈີ ະເພ່ ມີ ຄວຳມເຂມັື້ ຂຸ ນື້ ຂອງ U-235 ຈຳກທຳດຕງັ້ື ດວ້ື ຍ. 2. ໂມເດເີ ຣເຕຣີ ໌ (moderator) ເປັນຕວຫຸດຼ ຄວຳມໄວຂອງອະນພຸ ຳກເນຕີ ຣງໂດຍຄຸນສມບດັ ຂອງຕວຫຸຼດ ຄວຳມໄວຕອ້ື ງບ່ ດູດເນຕີ ຣງເລຍີ ແລະ ມນີ ຳ້ື ໜກັ ໃກຄື້ ຽງເນຕີ ຣງ ໄດແື້ ກ່ ນຳື້ ໜກັ (D2O) ,ນຳື້ ຳ (H2O),ກຣຳໄຟທ.໌ 3. ແທ່ ງຄວບຄຸມນລິ ະໄພ (control rod )ໃຊຄື້ ວບຄຸມປະຕກິ ລິ ຍິ ຳໄດໂື້ ດຍຈບັ ເນຕີ ຣງໄດຢື້ ່ ຳງແໜນ້ື ໜຳ ເຊ່ ນັ ທຳດ ໂບຣອນ (B) ທຳດແຄດມຽມ (Cd) 4. ຕວລະບຳຍຄວຳມຮອື້ ນ (coollant) ທ່ ເີ ກດີ ຈຳກລະບບໄດແື້ ກ່ ນຳ້ື ,ໂລຫະ, ນຳຕຼອີ ອມແຫວຼ 5. ທຳດປອື້ ງກນັ ກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ (shielding) ທ່ ເີ ກດີ ຈຳກປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຳນວິ ເຄຼຍໄດແ້ື ກ່ ຄອນກຣີດ ນຳ້ື , ຊນ. 87 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 ຮູບທີ 9 ເຕຳປະຕບິ ດັ ກຳນປະລຳມຳນູ XIII. ຄຸນປະໂຫຍດຂອງທຳດກຳມນັ ຕະລງັ ສີ ປະໂຫຍດຂອງທຳດກຳມນັ ຕະລງັ ສີ ທຳດກຳມນັ ຕະລງັ ສໄີ ດຖື້ ກນຳມຳໃຊປື້ ະໂຫຍດແກ່ ມະນຸດຫຼຳຍດຳື້ ນ ທຳງສນັ ຕິ ແບ່ ງໄດດື້ ່ ງັ ນ:ີ້ື ລຳຄຳແພງ ຈ່ ງຶ ມກີ ຳນໃຊື້ Co-60 ໃນກຳນຮກັ ສຳໃນໄລຍະຫຼງັ ແລະ ຍງັ ພບວ່ ຳມກີ ຳນໃຊທ້ື ຳດກຳມນັ ຕະ ລງັ ສີ ອ່ ນໆ ອກີ ຫຼຳຍຊະນດິ ຕວຢ່ ຳງ ສະຫຸບຼ ໃນຕຳຕຳລຳງ ທີ 6 ຕຳຕຳລຳງທີ 6 ສະແດງຕວຢ່ ຳງນວິ ໄຄລດທ໌ ່ ໃີ ຊໃ້ື ນທຳງກຳນແພດ ນວິ ໄຄລດ໌ t1/2 ລງັ ສທີ ່ ໃີ ຫ ື້ ໃຊປ້ື ະໂຫຍດ Ba -131 11.6 ວນັ  ກວດເນອ້ື ງອກໃນກະດູກ Au -198 64.8 ຊ່ ວໂມງ  ປະເມນີ ຜນກຳນເຮດັ ວຽກຂອງຫວໃຈ I -131 8.05 ວນັ  ວດັ ອດັ ຕຳກຳນຮບັ ໄອໂອດນິ ຂອງຕ່ ອມໄທລອຍ Te -99 (technetium) 6.0 ຊ່ ວໂມງ  ກວດວດັ ກຳນແຂງຕວຂອງເລອດ P-32 14.3 ວນັ  ກວດມະເຮງັ ໃນເຕຳ້ື ນມ ຮູບທີ 10 ກຳນໃຊື້ I -131 ເພ່ ອດດູ ກຳນເຮດັ ວຽກຂອງຕ່ ອມໄທຣອຍດ໌ 2. ກຳນຖະໜອມອຳຫຳນ ກຳນນຳອຳຫຳນມຳອຳບດວື້ ຍລັງສີແກມມຳໃນອຳຫຳນ ທ່ ີຕອື້ ງກຳນເກັບຖ ຮກັ ສຳເພ່ ອທຳລຳຍແມງ ຫຼ ຈລຸ ນິ ຊທີ ່ ເີ ຮດັ ໃຫເື້ ກດີ ກຳນເນ່ ຳເສຍດວື້ ຍແກມມຳ ໃຊຫື້ ຼຳຍໃນປະເທດແຖວຍູໂຣບ, ຄຳ ນຳດຳ ແລະ ອຳເມລກິ ຳ ໃນພດ, ຜກັ , ໝຳກໄມ ້ື ປະເພດຕ່ ຳງໆ ເຊ່ ນັ ມນັ ຝຣ່ ງັ ,ຫອມໃຫຍ່ , ສະຕເບຣີ .ີ 88 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 3. ທຳງເຄມີ ໃຊໃື້ ນວຽກວໄິ ຈ, ວເິ ຄຳະທຳດໂດຍອຳໄສທຳດກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ວທິ ກີ ຳນຕ່ ຳງໆ ສະຫຸຼບໄດື້ ດ່ ງັ ນ:ີື້ ໂດຍນຳທຳດຕວຢ່ ຳງວເິ ຄຳະມຳຕ່ ມທຳດກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີ ທ່ ຮີ ູປ້ື ະລມິ ຳນແນ່ ນອນ ແຍກທຳດວເິ ຄຳະອອກມຳ ວດັ % ກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສທີ ເີ ຫອຼ ຄຳນວນຫຳຄວຳມເຂມັື້ ຂຸນ້ື ເລ່ ມີ ຕນື້ ຂອງທຳດທ່ ວີ ເິ ຄຳະ 4. ໂຮງງຳນໄຟ¬ຟຳ້ື ນວິ ເຄຼຍ ໂດຍໃຊຄື້ ວຳມຮອື້ ນຈຳກປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນວິ ເຄຼຍເພ່ ອ ຂບັ ເຄ່ ອນໃບພດັ ທ່ ຈີ ະໄປຂບັ ເຄ່ ອນເຄ່ ອງຈກັ ຕ່ ແລະ ເຮດັ ໃຫເື້ ກດີ ໄຟຟຳື້ ດ່ ງັ ໃນຮູບທ່ ີ 11 ຮູບທີ 14 ສະແດງສ່ ວນປະກອບຂອງກຳນກຳເນດີ ໄຟຟຳ້ື ຂອງໂຮງງຳນໄຟຟຳື້ ນວິ ເຄຍຼ 5. ກຳນຊອກອຳຍຸວດັ ຖຸບູຮຳນ (C-14 dating) ກຳນຊອກອຳຍຸວດັ ຖຸບູຮຳນເຮດັ ໂດຍ ວດັ ອດັ ຕຳສ່ ວນ C- 14 / C-12 ວທິ ນີ ອີື້ ຳດເອນີື້ ວ່ ຳ Radio carbon dating ເນ່ ອງຈຳກ C-14 ໃນທຳມະຊຳດເກດີ ຈຳກນໂີ ຕຣແຊນ ແລະ ເນຕີ ຣງ ( 01n ) ຈຳກລງັ ສຄີ ອສມກິ ແລວື້ ເກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳໃຫເື້ ບຕຳໄດ້ື ດ່ ງັ ສມຜນ 14 N  01n164 C 11p 7 89 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນື້ 2 164C174N 11e ດ່ ງັ ນນັື້ ໃນສ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ຈ່ ງຶ ມີ C-14 ລວມກບັ C-12 ຢ່ ູໃນຮູບຂອງ ແລະ 1200 2 ທ່ ຫີ ຳຍໃຈເຂຳ້ື ໄປ ເມ່ ອ ຕຳຍລງກຢຸດກຳນຮບັ C-14 ເຫຼອແຕ່ ກຳນສະລຳຍຕວຂອງ C-14 ສະລຳຍຕວໃຫເື້ ບຕຳ ( 0 n )ຊ່ ງຶ ມີ 1 ຄ່ ຳເຄ່ ງິ ຊວີ ດິ ເທ່ ຳກບັ 5730ປີ ດ່ ງັ ນນັ້ື ຖຳື້ ຮູຄ້ື ່ ຳຂອງ 14C/12C ກຈະຊອກຫຳອຳຍຸຊຳກສ່ ງມຊີ ວີ ດິ ໄດ.ື້ ຕວຢ່ ຳງ ຊຳກສ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ມຄີ ່ ຳແອຕັ ວິ ຕິ ີ 14C/12C  0.209 ເທ່ ຳຂອງທ່ ພີ ບໃນສ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ . ດ່ ງັ ນນັື້ ຊຳກສ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ຈະມອີ ຳຍຸເທ່ ຳໃດ ( t1/2C14  5730 ປີ) ຈຳກ k  0.693 t1/ 2  k  0.693  1.21x104 ປີ-1 5730 ຈຳກ log A0  kt At 2.303 log 1.000   log 4.78  0.679  0.209   0.679  1.21x104 t 2.303 t = 18.921 ປີ 6. ເຮດັ ສນັ ຍຳນໄຟໄໝ້ື ໂດຍຈະບນັ ຈຸ 141 Am ໃນກ່ ອງທ່ ຈີ ະກວດວດັ ສນັ ຍຳນຊ່ ງຶ ມລີ ກັ ສະນະເຄ່ ອງມແລະ 95 ກຳນເຮດັ ວຽກດ່ ງັ ຮູບທ່ ີ 10 ຫກຼັ ກຳນເຮດັ ວຽກຄ ໃນສະພຳວະປກກະຕສິ ນັ ຍຳນນຈີ້ື ະມກີ ະແສໄຟຟຳ້ື ຈຳກກຳນເຄ່ ອນ 90 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 ທ່ ຂີ ອງເນຕີ ຣງຈຳກອະນຸພຳກອລັ ຟຳທ່ ເີ ກດີ ຈຳກ ກຳນສະລຳຍຕວຂອງ Am -24 (ອະເມຣີ ຊິ ຽມ-241) ດ່ ງັ ສມຜນ ດ່ ງັ ນີື້ 241 Am24He 29337Np 95 ເອເລກັ ຕຣງທ່ ເີ ກດີ ຈະເຄ່ ອນທ່ ໄີ ປຍງັ ຂວື້ ບວກຂອງເຄ່ ອງເມ່ ອມຄີ ວນັ ໄຟເກດີ ໃນບລເິ ວນນຈີ້ື ະມອີ ະນຸພຳ ມວນທຳດຈຳກຄວນັ ໄຟເຂຳື້ ໄປໃນເຄ່ ອງ ແລະ ໄປລບກວນກະແສໄຟຟຳື້ ດ່ ງັ ກລ່ ຳວນແີື້ ລວື້ ກ່ ໃຫເື້ ກດີ ສຽງຂນຶື້ ຮູບທີ 12 ສະແດງກຳນເຮດັ ວຽກເຄ່ ອງມສນັ ຍຳນໄຟໄໝໂື້ ດຍໃຊ້ື Am-241 7. ກຳນຄວບຄຸມຄຸນນະພຳບສນິ ຄຳ້ື ເຊ່ ນັ ຄວບຄຸມຄວຳມໜຳຂອງແຜ່ ນເຫຼກັ ທ່ ຖີ ກຜະລດິ ຈຳກໂຣງງຳນ ໂດຍຜ່ ຳນແຜ່ ນເຫຼກັ ທ່ ີຜະລດິ ໄດໄ້ື ປຍງັ ແຫ່ ຼງທ່ ໃີ ຫທ້ື ຳດກຳມນັ ຕະລງັ ສີ ແລວື້ ວດັ ຄວຳມແຮງກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສີທ່ ີ ຜ່ ຳນອກີ ດຳື້ ນໜ່ ງຶ ດວື້ ຍເຄ່ ອງວດັ ແທກລງັ ສີ ຖຳ້ື ແຜ່ ນເຫຼກັ ໜຳເທ່ ຳກນັ ຄ່ ຳກຳມນັ ຕະພຳບລງັ ສທີ ່ ອີ ່ ຳນໄດຈື້ ະຕອ້ື ງເທ່ ຳ ກນັ ຫຼ ໃຊກື້ ວດສອບຄວຳມໜຳຂອງທ່ ສ່ ງກຳສ. 91 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 ບດທີ 6 ອຳກຳດ ແລະ ມນລະພດິ ທຳງອຳກຳດ ບນັ ຍຳກຳດ ປະກອບດວື້ ຍ ກຳສ ຫຼ ສປີຊສີ ທ່ ຄີ ກບັ ເປັນຜຳ້ື ຫ່ ມທ່ ຫີ ່ ຫຸມື້ ໂລກ ເປັນຢ່ ຳງດີ ຖຳ້ື ປຳສະຈຳກ ບນັ ຍຳກຳດ ໂລກຄງຈະເກດີ ພຳວະທ່ ຮີ ອື້ ນ ແລະ ໜຳວຈນເກນີ ໄປ ແຕ່ ຈຳກກດິ ຈະກຳມະນຸດ ແລະ ຈຳກທຳມະຊຳດ ທ່ ມີ ຢີ ່ ູໃນອຳດດີ ຕງັື້ ແຕ່ ເລ່ ມີ ມກີ ຳນພດັ ທະນຳອຸດສຳຫະກຳຈນເຖງິ ປະຈບຸ ນັ ສ່ ງຜນໃຫບື້ ນັ ຍຳກຳດເກດີ ກຳນປ່ ຽນແປງ ໃນແງ່ຄວຳມເປັນທຳດພດິ ເຮດັ ໃຫເື້ ກດີ ບນັ ຫຳມນພດິ ທຳງອຳກຳດ ອນັ ເປັນພຳວະທ່ ມີ ກັ ຈະເກດີ ກບັ ເມອງໃຫຍ່ ທ່ ມີ ີ ສ່ ງິ ກ່ ສຳື້ ງສູງ ເຂດໂຮງງຳນອຸດສຳຫະກຳ ຫຼ ເຂດກຳນຈະລຳຈອນຕດິ ຂດັ ຊ່ ງຶ ບ່ ສຳມຳດເຮດັ ໃຫທ້ື ຳດມນພດິ ກະຈຳຍ ອອກໄປໄດທ້ື ນັ ທີ ເຮດັ ໃຫເື້ ກດີ ບນັ ຫຳຕ່ ສ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ແລະ ເສດຖະກດິ ມນລະພດິ ທຳງອຳກຳດເກດີ ເມ່ ອມທີ ຳດມນລະພດິ ໃນອຳກຳດຢ່ ູປະລມິ ຳນຫຼເຂມັື້ ຂຸ ນ້ື ຫຼຳຍເກນີ ມຳດຖຳນທ່ ີ ໄດກື້ ຳນດໄວ.ື້ ພຳວະດ່ ງັ ກ່ ຳວນມີ້ື ກັ ຈະເກດີ ໃນເມອງໃຫ່ ຍທ່ ຈີ ະເລນີ , ທນັ ສະໄໝທ່ ມີ ສີ ່ ງິ ກ່ ສຳື້ ງສູງໆ. ກຳນຈລະຈອນ ຕດິ ຂດັ ຫຼ ບລເິ ວນອຸດສຳຫະກຳໃຫ່ ຍໆທ່ ມີ ທີ ຳດພດິ ທ່ ທີ ່ ຖີ ກປ່ ອຍອອກມຳໃນປະລມິ ຳນຫຼຳຍເກນີ ໄປແລະ ບ່ ສຳ ມຳດແຜ່ ກະຈຳຍອອກໄປໄດທື້ ນທ່ ເີ ຊ່ ງິ ກ່ ໃຫເື້ ກດີ ບນັ ຫຳສຸຂະພຳບຂອງສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ລວມໄປເຖງິ ດຳ້ື ນເສດຖະກດິ . ໃນບດນຈີື້ ະກ່ ຳວເຖງິ ອງປະກອບບນັ ຍຳກຳດທ່ ວັ ໆໄປ ແລະ ຊະນດິ ຂອງມນພດິ ທ່ ຄີ ວນຮູ ້ື ໂດຍເນນັື້ ເຖິງ ແຫ່ ຼງເກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ ແລະ ຜນທ່ ມີ ຕີ ່ ສ່ ງິ ແວດລອື້ ມ ແລະ ສ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ຕຳມລຳດບັ . I. ບນັ ຍຳກຳດ ຈຳກພນື້ ໂລກຂນຶື້ ໄປຈະມຊີ ນັ້ື ອຳກຳດທ່ ຫີ ຸມ້ື ຫ່ ໂລກໄວເ້ື ນ່ ອງຈຳກຜນຂອງແຮງດງຶ ດູດຂອງໂລກທ່ ເີ ອນີື້ ວ່ ຳ: ບນັ ຍຳກຳດ . ເຊ່ ງິ ພບວ່ ຳປະກອບດວື້ ຍກ໊ຳສຕ່ ຳງໆທ່ ສີ ຳມຳດເຄ່ ອນທ່ ໄີ ປມຳໄດ,້ື ໜຳ້ື ທ່ ສີ ຳຄນັ ຂອງລະບນັ ຍຳກຳດທ່ ີ ຫຸມື້ ຫ່ ໂລກໄວຄື້ : 1). ເປັນແຫ່ ຼງທ່ ໃີ ຫແື້ ລະຮກັ ສຳຄວຳມສມດຸນຂອງກ໊ຳສຕ່ ຳງໆເຊ່ ງິ ເຮດັ ໃຫເື້ ກດີ ປະໂຫຍດຕ່ ມະນຸດແລະສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ທ່ ຢີ ່ ູບນໂລກໄດແ້ື ກ່ : CO2 , O2 ແລະ N2 2). ເປັນສະນວນປອ້ື ງກນັ ລງັ ສຕີ ່ ຳງໆທ່ ຈີ ະມຳເຮດັ ອນັ ຕະລຳຍຕ່ ມະນຸດແລະສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ບນັ ໂລກໄດແ້ື ກ່ : ລງັ ສຄີ ສມກິ ແລະ ລງັ ສແີ ມ່ ເຫຼກັ ໄຟຟຳື້ ທ່ ໄີ ດຈ້ື ຳກແສງອຳທດິ ທ່ ສີ ຳຄນັ ຄ: ອລັ ຕຳໄວໂອເລຕ. 3). ຄວບຄຸມອຸນຫະພູມຂອງບນັ ຍຳກຳດໃຫຄື້ ງທ່ ຫີ ຼເຮດັ ໃຫອື້ ຸນຫະພູມໂລກສະເລ່ ຍປ່ ຽນແປງນອື້ ຍຫຼຳຍ ເນ່ ອງຈຳກດດູ ລງັ ສແີ ມ່ ເຫກຼັ ໄຟຟຳ້ື ຈຳກພະລງັ ງຳນແສງແລະເປັນຕວກຳງທ່ ຖີ ່ ຳຍເທແລະກະຈຳຍຄວຳມຮອ້ື ນ. ດ່ ງັ ນນັ້ື ຈະເຫນັ ໄດວື້ ່ ຳກຳນປ່ ຽນແປງບນັ ຍຳກຳດບ່ ວ່ ຳຈະເກດີ ຈຳກທຳມະຊຳດຫຼມະນຸດສຳ້ື ງຂນຶ້ື ເຊ່ ນັ : ກຳນ ເພ່ ມີ ອຸນຫະພູມຂອງໂລກຫຼກຳນປ່ ຽນແປງອງປະກອບໃນຊນັື້ ບນັ ຍຳກຳດຈະມຜີ ນຕ່ ກຳນລບກວນສມດຸນທ່ ມີ ໃີ ນບນັ ຍຳກຳດແລະເກດີ ບນັ ຫຳທຳງມນລະພດິ ໄດນ້ື ນັື້ ເອງ. 1.1 ອງປະກອບຂອງບນັ ຍຳກຳດ ອຳກຳດແຫງື້ ທ່ ລີ ະດບັ ພນື້ ໂລກແບ່ ງຕຳມປະລມິ ຳນທ່ ມີ ໄີ ດເ້ື ປັນ 2 ປະເພດຄ: ອງປະກອບຫຼກັ ຂອງອຳຫຳດ ໄດແ້ື ກ່ ນໂີ ຕຣແຊນ (78%) , ອກຊແີ ຊນ (20.95%), ອງປະກອບທ່ ສີ ອງຄທອງປະກອບຍ່ ອຍໄດແ້ື ກ່ : ອຳກອນ (0.934%) ແລະ ຄຳບອນໄດອອກໄຊດ໌ (5.24 x 10-24 %), ກບິ ຕຣງ ( 1.14 x 10-4) ແລະຊນີ ອນ (8.7x 10-6 %) ສ່ ວນທ່ ເີ ຫຼອແມ່ ນກ໊ຳສທ່ ມີ ປີ ະລມິ ຳນນອື້ ຍ. 1.2 ຊນັື້ ບນັ ຍຳກຳດ ຊນັື້ ບນັ ຍຳກຳດທ່ ຫີ ່ ຫຸມ້ື ໂລກນນັື້ ຈະມອີ ຸນຫະພູມສູງແລະຊະນດິ ຂອງກ໊ຳສທ່ ມີ ຄີ ວຳມສຳພນັ ກບັ ຄວຳມສູງ ຈຳກພນື້ ໂລກໂດບແບ່ ງອອກເປັນ 4 ຊນັ້ື ດ່ ງັ ລຳຍລະອຽດຕ່ ໄປນີ້ື 1). ໂທຣໂປສແຟ (Troposphere) ເປັນຊນັ້ື ບນັ ຍຳກຳດທ່ ກີ ່ ຽວຂອ້ື ງກບັ ຊວີ ດິ ຂອງມະນຸດແລະສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ຫຼຳຍທ່ ສີ ຸດ, ຄວຳມສູງຄວບຄຸມຈຳກຜວີ ຕດິ ກບັ ໂລກແລະທ່ ສີ ູງຂນຶ້ື ໄປອກີ 10-16 ກໂິ ລແມດັ . ເປັນຊນັ້ື ທ່ ມີ ມີ ວນ ສຳນອຳກຳດ, ຄວຳມໜຳແໜນື້ ເຖງິ ປະມຳນ 85 % ຂອງອຳກຳດທງັ ໝດອຳກຳດໃນຊນັ້ື ນບີື້ ່ ປກກະຕມິ ກີ ຳນປະສມ 92 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 ປະສຳນຫຳຼ ຍໃນທງັ ແນວຕງັື້ ແລະ ແນວນອນອຸນຫະພູມສະເລ່ ຍຂອງໜຳ້ື ໂລກຈະເທ່ ຳກບັ 14 0C ໃນຊນັ້ື ນຈີ້ື ະມີ ອຸນຫະພູມຫຸດຼ ລງຕຳມລຳດບັ ເມ່ ອຄວຳມສູງຈຳກພນື້ ໂລກຫຼຳຍຂນຶ້ື ເນ່ ອງຈຳກຜນຂອງກຳນດູດຊບັ ແລະແຜ່ ລງັ ສກີ ບັ ຂອງພນື້ ດນິ ແລະ ນຳື້ ຈຳກໜຳ້ື ໂລກໂດຍອດັ ຕຳກຳນຫຸຼດລງຕຳມຄວຳມສູງເທ່ ຳກບັ 0.6 ອງສຳເຊ/100 ເມດັ . 2). ສະຕຣຳໂຕສແຟ (Stratosphere) ສູງຖດັ ຈຳກນນັື້ ໂທຣໂປຳແຟແລະສູງຕ່ ໄປເຖງິ 50 Km ຈຳກພນ້ື ໂລກອຳກຳດຄ່ ອນຂຳ້ື ງສະໝ່ ຳສະເໝແີ ລະພບວ່ ຳຈະມອີ ຸນຫະພູມເພ່ ມີ ຂນຶື້ ເມ່ ອສູງຫຳຼ ຍຂນຶ້ື ແລະຈະມຄີ ່ ຳສູງສຸດເທ່ ຳ ກບັ -2 0C ຢ່ ູທ່ ຄີ ວຳມສູງ 50 Km ເຊ່ ງິ ສຳມຳດດູດຊບັ ລງັ ສອີ ລັ ຕຳໄວໂອເຣຕໄດມື້ ປີ ະລມິ ຳນສູງຂນຶ້ື ເມ່ ອລະດບັ ຄວຳມສູງທ່ ເີ ພ່ ມີ ຂນຶ້ື . 3). ມໂີ ຊສແຟ (Mesophere) ຊນັື້ ນມີື້ ຄີ ວຳມສູງຖດັ ຈຳກຊນັ້ື ສະຕຳໂຕສແຟໄປເຖງິ 85 Km ຈຳກພນື້ ໂລກອຸນຫະພູມໃນຊນັື້ ນຈີ້ື ະຫຸດຼ ລງເມ່ ອມຄີ ວຳມສູງເພ່ ມີ ຫຳຼ ຍຂນຶື້ ໂດຍທ່ ຄີ ວຳມສູງ 85 Km ຈະມອີ ຸນຫະພູມ -90 0Cອຳກຳດໃນຊນັ້ື ນຈີື້ ະພບວ່ ຳຢ່ ູໃນຮູບອອີ ງໄດແ້ື ກ່ : N2+ O2+ ແລະ NO+ ເມ່ ອອຸນຫະ ພູມຫຸຼດລງເຫຼອປະມຳນ - 100 0C ທ່ ຄີ ວຳມສູງປະມຳນ 90 ກໂິ ລແມດັ ຈຳກໜຳື້ ໂລກ ອຸນຫະພູມ ເລ່ ມີ ຄງທ່ ີ ຫຼ ບ່ ຫຸດຼ ລງອກີ ເອນີ້ື ບລເິ ວນນີື້ ວ່ ຳ: mesopause 4). ເທໂີ ມສແຟ (Thermosphere) ຫຼ ໄອໂອໂນສແຟ (Ionophere) ເປັນຊນັື້ ທ່ ສີ ູງຈຳກພນ້ື ໂລກ 85 Km ຂນຶື້ ໄປເຖງິ 500 Km ອຸນຫະພູມຈະສູງຂນຶື້ ຕຳມຄວຳມສູງທ່ ເີ ພ່ ມີ ຂນຶ້ື ຫຼຳຍໂດຍທ່ ຄີ ວຳມສູງ 500 Km ຈະມີ ອຸນຫະພູມເທ່ ຳກບັ 1200 0C ອກຊແີ ຊນແລະນໂີ ຕຣແຊນຊນັ້ື ນຈີື້ ະຢ່ ູໃນຮູບໄຟຟຳ້ື ບນັ ຈບຸ ວກແລະອຳຕອມໄດແື້ ກ່ : O2+ , O+ ,N2+, NO+ , N ແລະ O II. ຄວຳມຮອື້ ນ (Thermal ຫຼ Temperature Inversion) ກຳນປ່ ຽນແປງອຸນຫະພູມຂອງອຳກຳດຈະເຮດັ ໃຫເ້ື ກດີ ກຳນເຄ່ ອນທ່ ຂີ ອງມວນອຳກຳດໃນບນັ ຍຳກຳດຊ່ ງຶ ເກດີ ໄດ້ື 2 ແບບຄ: 1). ເຄ່ ອນທ່ ໃີ ນແນວລະດບັ (horizontal motion ) ຄກຳນເຄ່ ອນຂອງໂມເລກຸນຂອງອຳກຳດຈຳກແຫ່ ງ ໜ່ ງຶ ໄປຍງັ ອກີ ແຫ່ ງໜ່ ງຶ ເນ່ ອງຈຳກຄວຳມແຕກຕ່ ຳງຂອງອຸນຫະພູມຕວຢ່ ຳງເຊ່ ນັ : ກຳນເກດີ ລມບກ, ລມທະເລ, ລມ ກຳງພູເຂຳເປັນຕນື້ ຊ່ ງຶ ລກັ ສະນະກຳນເຄ່ ອນທ່ ແີ ບບນກີ້ື ເປັນວທິ ໜີ ່ ງຶ ທ່ ຊີ ່ ວຍຫຸຼດຄວຳມເຂມັື້ ຂຸນ້ື ຂອງທຳດພດິ ລງໄດ.ື້ 2). ເຄ່ ອນທ່ ໃີ ນແນວດ່ ງິ (Vertical temperature inversion) ຄກຳນເຄ່ ອນຂອງມວນອຳກຳດໃນ ແນວດ່ ງິ ອນັ ເກດີ ຈຳກຄວຳມແຕກຕ່ ຳງຂອງຄວຳມດນັ ອຳກຳດແລະແຮງໂນມື້ ຖ່ ວງໂລກໃນກລະນທີ ່ ເີ ກດີ ກຳນປ່ ຽນໄປ ຂອງແຮງໂນມ້ື ຖ່ ວງ ຫຼ ອຸນຫະພູມຂອງໂລກຈະສ່ ງຜນໃຫກ້ື ຳນເຄ່ ອນທ່ ໃີ ນແນວດ່ ງິ ບ່ ຽງເບນໄປຈຳກປກກະຕເິ ຮດັ ໃຫທື້ ຳດມນລະພດິ ໃນບນັ ຍຳກຳດເກດີ ກຳນປະສມປະສຳນກນັ ໄດບ້ື ່ ດເີ ນ່ ອງຈຳກກຳນກະຈຳຍຕວອອກໄປບ່ ໄດຈື້ ່ ງຶ ເກດີ ບນັ ຫຳມນລະພດິ ທຳງອຳກຳດທ່ ເີ ອນີື້ ວ່ ຳ: Temperature ຫຼ Thermal inversion ກຳນເກດີ ນອີ້ື ະທບິ ຳຍໄດ້ື ໂດຍສມມຸດໃຫອ້ື ຳກຳດເປັນກຳສສມບູນມທີ ຣງສ່ ຫີ ຼຽມຊງັ ຕແີ ມດັ ກອ້ື ນ. ດ່ ງັ ໄດສື້ ະແດງໃຫເ້ື ຫນັ ແລວ້ື ວ່ ຳ ອຸນຫະພູມຂອງບນັ ຍຳກຳດຈະຫຸຼດລງຕຳມລະດບັ ຄວຳມສູງ ຊ່ ງຶ ອດັ ຕຳກຳນ ຫຸດຼ ລງຂອງອຸນຫະພູມກບັ ຄວຳມສູງເອນີື້ ວ່ ຳ Enviromental ຫຼ atmospheric lapse rate ສຳລບັ ກຳສສມມຸດ ສຳມຳດຄຳນວນໄດງື້ ່ຳຍໆຈຳກສູດຕ່ ໄປນີ້ື Lapse rate = -gM/Cp = 9.8 m/s2 ຊ່ ງຶ g = ຄວຳມເລ່ ງັ ເນ່ ອງຈຳກແຮງໂນມ້ື ຖ່ ວງຂອງໂລກ M = ນຳື້ ໜກັ ຂອງໂມເລກຸນ Cp = ຄວຳມຮອື້ ນຕ່ ໂມລຂອງກຳສທ່ ມີ ຄີ ວຳມດນັ ຄງທ່ ີ 93 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນ້ື 2 ກຳນຄຳນວນໂດຍໃຊຄື້ ່ ຳສະເລ່ ຍຂອງນຳື້ ໜັກໂມເລກຸ ນຂອງກຳສຕ່ ຳງໆ ທ່ ີເປັນອງປະກອບໄດຄ້ື ່ ຳ Enviromental lapse rate ສຳລບັ ອຳກຳດແຫງື້ ເທ່ ຳກບັ 1 0 C ຕ່ ຄວຳມສູງ 100 ແມດັ . ອຸ ນຫະພູມຂອວ ບນັ ຍຳກຳດຫຸຼດລງ 1 0 C ຕ່ ທຸກໆ 100 ແມດັ ທ່ ສີ ູງຂນຶ້ື ໄປຈຳກຜວິ ດນິ ສຳລບັ ອຳກຳດທ່ ມີ ຄີ ວຳມຊຸມມຄີ ່ ຳນອື້ ຍ ກວ່ ຳ ຄເທ່ ຳກບັ 0,65 0C /100 ແມດັ ອຳກຳດທ່ ຢີ ່ ູໃກພ້ື ນື້ ດນິ ມຄີ ວຳມໜຳແໜນ້ື ຫຳຼ ຍກວ່ ຳ (ເພຳະມຄີ ວຳມດນັ ຫຼຳຍກວ່ ຳ) ແລະ ໂດຍປກກະຕຈິ ະ ອ່ ຸນກວ່ ຳເມ່ ອອຳກຳດທ່ ລີ ອຍຕວສູງຂນຶ້ື ໄປພບກບັ ອຳກຳດທ່ ມີ ຄີ ວຳມໜຳແໜນ້ື ນອື້ ຍກວ່ ຳ ອຳກຳດນຈີື້ ະຂະຫຍຳຍຕວ ອອກ ແຕ່ ເນ່ ອງຈຳກອຳກຳດເປັນຕວນຳຄວຳມຮອື້ ນທ່ ີໄວ ກຳນຂະຫຍຳຍຕວຂອງອຳກຳດອ່ ຸ ນນຈີ້ື ະເປັນແບບ adiabatic ບ່ ມີກຳນຖ່ ຳຍເທຄວຳມຮອ້ື ນລະຫວ່ ຳງອຳກຳດນີກື້ ັບບັນຍຳກຳດທ່ ີຢ່ ູຮອບ ເນ່ ອງຈຳກອຳກຳດ ຂະຫຍຳຍຕວອອກຈ່ ງຶ ປຽບເໝອນໜ່ ງຶ ວ່ ຳໄດວື້ ຽກ ຫຼ ໄດເື້ ຮດັ ວຽກ (work done) ຊ່ ງຶ ຕອ້ື ງໃຊຄື້ ວຳມຮອື້ ນ ຫຼ ພະລງັ ງຳນ, ອຸນຫະພູມຂອງອຳກຳດນຈີື້ ະຕອື້ ງຫຸຼດລງ ເຊ່ ງິ ເທ່ ຳກບັ ປະລມິ ຳນວຽກທ່ ເີ ຮດັ ເພ່ ອກຳນຂະຫຍຳຍຕວ ອັດຕຳກຳນຫຸຼດລງຂອງອຸ ນຫະພູມຂອງອຳກຳດທ່ ີລອຍຕວສູງຂຶນື້ ນີເ້ື ອີນື້ ວ່ ຳ adiabatic lapse rate ເຊ່ ິງ adiabatic lapse rate ມຄີ ່ ຳນອ້ື ຍກວ່ ຳ atmospheric lapse rate ອຳກຳດນຈີ້ື ະລອຍຕວສູງເຖງິ ຈດຸ ໜ່ ງຶ ຊ່ ງຶ ອຸນຫະພູມ ແລະ ຄວຳມດນັ ເທ່ ຳກບັ ອຸນຫະພູມ ແລະ ຄວຳມດນັ ຂອງບນັ ຍຳ ກຳດ. ອຳກຳດນຈີ້ື ະບ່ ຂະຫຍຳຍຕວ ແລະ ບ່ ລອຍຕວສູງຂນຶ້ື ໄປອກີ ຍ່ ງິ ໄປກວ່ ຳນນັື້ ອຳດເກດີ ກລະນທີ ່ ອີ ຳ ກຳດມຄີ ວຳມໜຳແໜນ້ື ນອ້ື ຍກວ່ ຳ ແລະ ເຢັນ ກວ່ ຳຂອງບນັ ຍຳກຳດ ຈະເກດີ ກຳນຫດຕວ ແລະ ຫຸຼດຄວຳມສູງລງໄດ.ື້ ປະກດກຳນຊ່ ງຶ adiabatic lapse rate ມຄີ ່ ຳເທ່ ຳກບັ ຫຼ ໃຫ່ ຍກວ່ ຳ atmospheric lapse rate ເນ່ ອງ ຈຳກອຳກຳດທ່ ລີ ອຍຕວສູງຂນຶື້ ໄປເຢັນກວ່ ຳ ຫຼ ບນັ ຍຳກຳດທ່ ຢີ ່ ູສູງຂນຶື້ ໄປອ່ ຸນກວ່ ຳທ່ ຄີ ວນຈະເປັນເອນີື້ ວ່ ຳ Termal ຫຼ temperature inversion ຊ່ ງຶ ເປັນປະກດກຳນທ່ ເີ ກດີ ຂນຶື້ ສະເໜີ ກຳນເກດີ Termal inversion ເຮດັ ໃຫອື້ ຳກຳດຢ່ ູໃນບລເິ ວນນນັ້ື ຄອື້ ນຂຳ້ື ງຢ່ ູກບັ ທ່ ີ ຫຼ ບ່ ມກີ ຳນເຄ່ ອນໄຫວ. ເປັນອຸປະສກັ ຕ່ ກຳນກະຈຳຍອອກຂອງ ທຳດມນລະພດິ ທຳງອຳກຳດ ຊ່ ງຶ ເປັນສຳເຫດຂອງກຳນເກດີ ມນລະພດິ ທຳງອຳກຳດຢ່ ຳງຮຳ້ື ຍແຮງເຊ່ ນັ : ກຳນເກີດ smog III. ທຳດມນລະພດິ ໃນອຳກຳດ (Air Pollutants) ກຳນຈຳແນກມນລະພດິ ທຳງອຳກຳດຈຳກແຫ່ ງຼ ທ່ ໃີ ຫອື້ ອກມຳແບ່ ງເປັນ 2 ປະເພດຄ: 1. Primadry pollutants ເປັນpollutants ທ່ ຖີ ກປ່ ອຍອອກມຳຈຳກແຫ່ ຼງ emission source ໂດຍກງ. Secondary pollutants ເປັນpollutants ທ່ ເີ ກດີ ຂນຶື້ ໃນບນັ ຍຳກຳດເນ່ ອງຈຳກເກດີ ກຳນປະສມ 2. ຫຼ ເກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳລະຫວ່ ຳງPrimadry pollutants ໃນກຳນວເິ ຄຳະເພ່ ອຈຳແນກຊະນດິ pollutants ຈຳກ emission ຈະເຮດັ ໄດໂື້ ດຍກຳນເກບັ ຢ່ ຳງພວກ Primadry pollutantsຈຳກemission source ໂດຍກງຊ່ ງຶ ອຳດເປັນ stationary source (ແຫ່ ຼງທ່ ຢີ ່ ູກບັ ທ່ )ີ ຫຼຈຳກmobile source (ແຫ່ ຼງເຄ່ ອນທ່ )ີ ເມ່ ອເກບັ ຕວຢ່ ຳງອຳກຳດທງັ ໝດ ແລະ ເຮດັ ກຳນກຳນວເິ ຄຳະຈະຮູຊື້ ະນດິ ຂອງSecondary pollutants ຕວຢ່ ຳງ1 pollutants ເຊ່ ນັ : 10 pollutant  O3 oxidation 20 pollutant 94 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 10 pollutiont H2O oxidation 20 pollutant ຕຳຕຳລຳງ 1 ສະແດງ primary ແລະ secondary pollutants ແຕ່ ລະຊະນດິ 10 pollutants 20 pollutants -NO2 , NH3 -Oxide ຕວອ່ ນໆ (NO2) -C1 - C5 (hydrocarbon) ເກອ NO3- CH4 , C2H2 (ຈຳກ incomplete combusion) -CO, CO2 - - HCl , HF (ອຸດສຳຫະກຳແກວື້ ) - -dust, smoke , mist, aerosol - ເກດີ ຈຳກປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຂອງ 1). Thermal gas reaction ໂດຍເກດີ ຈຳກ ກນັ ຕຳກນັ ຂອງອະນຸພຳກ 2). Photochemical reaction ເປັນ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳທ່ ີ photon ຈຳກແສງອຳທດິ ມຳ ກ່ ຽວຂອື້ ງເຮດັ ໃຫເື້ ກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ dissociation 3). Thermal liquid phase reaction ເປັນ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳອອີ ງກບັ ອອີ ງໂດຍມຕີ ວເລ່ ງັ ເປັນໂດຍອີ ອງທ່ ເີ ກດັ ຈະລະລຳຍໃນຂອງແຫວຼ ຊ່ ງຶ ອຳດເປັນນຳື້ ຫຼ - nuclear powder ຂອງແຫຼວໃນບນັ ຍຳກຳດ - product ທ່ ເີ ກດີ ຈຳກໄດຮື້ ບັ ລງັ ສີ - SO2 , H2S - SO2 + H2O H2SO3 SO2 + O3 SO3 + O2 SO3 + H2OH2 SO4 (ຝນອຳຊດິ ) SO3 + particulate SO42-,H2SO4 10 pollutants ສຳມຳດຈຳແນກຕຳມອງປະກອບທຳງເຄມໄີ ດດື້ ່ ງັ ນ:ີື້ 1. Sulfur Containing Comounds ເປັນກ່ ຸມ air pollutants ທ່ ມີ ຊີ ຸນຟວເປັນອງປະກອບໄດແື້ ກ່ : SO2, SO3, SO4, H2S, aromatic organic sulfur compounds 2. Nitrogen Containing Compounds ເປັນກ່ ຸມ gas ຫຼ pollutants ທ່ ມີ ີ N ເປັນອງປະກອບ ເຊ່ ນັ : oxide of N , NH3 , NO3-, ທຳດອງຄະທຳດທ່ ມີ ນີ ໂີ ຕຣແຊນເປັນອງປະກອບ. 3. Carbon Containing Compounds (ຍກເວນັື້ CO, CO2) ເປັນ gas ຫຼ pollutants ທ່ ີ ປະກອບດວ້ື ຍ C1-C5 4. CO, CO2ຍກເວນັ້ື ຈດັ ແຍກຈຳກຂທ້ື ີ 3 ເນ່ ອງຈຳກວ່ ຳພບຢ່ ູສະເໝີ 5. Halogen Compounds ໄດແື້ ກ່ pollutants ທ່ ີມເີ ຮໄລດເ໌ ປັນອງປະກອບຊ່ ງຶ ເກີດຈຳກ ອຸດສຳຫະກຳ ແລະ ເໝອງແຮ່ 95 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 6. Particulate Matter ໝຳຍເຖງິ ອະນຸພຳກທຸກຊະນດິ (ນອກຈຳກ pure water) ທ່ ອີ ອກມຳຈຳກ emission source ແລະ 20 pollutants ມຂີ ະໜຳດຕ່ ຳງກນັ ສ່ ວນໃຫ່ ຍເປັນ microscopic (ຂະໜຳດນອ້ື ຍ) ຫຼsubmicroscope (ຂະໜຳດໃຫ່ ຍກວ່ ຳ 20 A ເລກັ ນອື້ ຍ)ສະຖຳນະນມີ້ື ທີ ງັ liquid ແລະ solid. 7. Radioactive Compounds ພວວ່ ຳພວດທ່ ີ 1 - 5 ສ່ ວນໃຫ່ ຍຈະຢ່ ູໃນສະພຳວະເປັນກຳສກຳນຈຳແນກຊະນດິ ຂອງທຳດມນລະພດິ ຂອງ ອຳກຳດໂດຍທ່ ວສະຫຸບຼ ໃນຕຳຕຳລຳງທີ 3 ຕຳຕຳລຳງທ2ີ : ກຳນຈຳແນກຊະນດິ ຂອງມນລະພດິ ທຳງອຳກຳດ ຊນັ້ື ມນລະພດິ ຫກຼັ ມນລະພດິ ສຳຮອງ ມນລະດທ່ ມີ ະນຸດສຳື້ ງຂນຶ້ື ທຳດປະສມຂອງມຳດ SO2, H2S SO3, H2SO4, MSO4 ກຳນເຜຳໄໝມື້ ຳດທ່ ມີ ເີ ຊອື້ ໄຟ ທຳດປະສມຂອງນໂີ ຕຣ NO,NH3 NO2,MNO3 ກຳນລວມຕວກນັ ຂອງອກຊີ ແຊນ ແຊນລະຫວ່ ຳງກຳນເຜຳທ່ ີ ອຸນຫະພູມສູງ ທຳດປະສມຂອງກຳກ ທຳດປະສມ C1 – C3 ແອລໄຮໄລດ,໌ ເຊຕອນ, ບອນ ອຳຊດິ III. ມນລະພດິ ທຳງອຳກຳດໃນຊນັ້ື ສະຕຣຳໂຕສເຟຍຮ໌ ໂອໂຊນເປັນກຳສທ່ ີມຈີ ດຸ ຟດ -112 ອງສຳເຊຫວໜ່ ວຍທ່ ລີ ະບຸປະມຳນຄ DOBSON Unit (DU) ຄ່ ຳ 100 DU ຈະມຄີ ່ ຳເທ່ ຳກບັ ຄວຳມໜຳແໜນື້ ຂອງໂອໂຊນບລສິ ຸດ 1 nm ທ່ ີ O 0C ຄວຳມດນັ 1 ບນັ ຍຳກຳດ. ໃນ ບນັ ຍຳກຳດຊນັ້ື ສະຕຣຳໂຕສເຟຍຮຊ໌ ່ ງຶ ຢ່ ູໃນຊ່ ວງຄວຳມສູງຈຳກພນື້ ໂລກ 10 ເຖງິ 50 km ນນັື້ ພບວ່ ຳມປີ ະລມິ ຳນໂອ ໂຊນໂດຍສະເລ່ ຍຫຼຳຍກວ່ ຳໃນຊນັື້ ໂທຣໂປສເຟຍຮດ໌ ່ ງັ ສະແດງຢ່ ູໃນຮູບ 1 (a) ໂອບ່ ຈດັ ເປັນທຳດມນລະພດິ ທຳງ ອຳກຳດໃນຊນັື້ ນເີ້ື ພຳະສຳມຳດດູດຊບັ ລງັ ສີອູນຕຣຳໄວໂອເລຕທ່ ເີ ປັນອນັ ຕະລຳຍຕ່ ມະນຸດຄຊ່ ວງທຳອດິ 200 – 300 nm ແລະຊ່ ວງທສີ ອງ 295 -325 nm ດ່ ງັ ຮູບທີ 2 (a) ແລະ b ຕຳມລຳດບັ . ເນ່ ອງຈຳກລງັ ສອີ ູລຕຣຳໄວ ໂອເລຕອຳດແບ່ ງຕຳມຊ່ ວງຄວຳມຍຳວຄນື້ ທ່ ມີ ຜີ ນຕ່ ສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ໄດເ້ື ປັນ 3 ຊ່ ວງຄ UV-A(315 – 400 nm) ບ່ ມີ ຜນຕ່ ສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ , ຊ່ ວງ UV-B (280 – 315nm) ເຮດັ ໃຫເ້ື ກດີ ອນັ ຕະລຳຍຕ່ ສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ໜຳ້ື ໂລກໄດຖ້ື ຳ້ື ໄດຮື້ ບັ ໃນ ໄລຍະຍຳວ ແລະ UV-C (<280 nm ) ເປັນຊ່ ວງທ່ ມີ ຜີ ນໃນກຳນທຳລຳຍສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ເທງິ ໜຳື້ ໂລກໄດຢ້ື ່ ຳງວ່ ອງໄວ, ປະລມິ ຳນໂອໂຊນໃນຊນັ້ື ນແີ້ື ປຣຜນັ ຕຳມຄວຳມສູງມຜີ ນທ່ ເີ ຮດັ ໃຫອ້ື ຸນຫະພູມຂອງບນັ ຍຳກຳດໃນຊນັື້ ນສີ້ື ູງຂນຶ້ື ຕຳມ ຄວຳມສູງຂອງບນັ ຍຳກຳດ (ຮູບ 3 ). ນອກຈຳກໂອໂຊນໃນຊນັື້ ນຈີ້ື ະມຜີ ນຕ່ ກຳນດູດກນແສງອູລຕຣຳໄວໂອເລຕ ແລວ້ື ຍງັ ພບວ່ ຳກຳສ 96 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນ້ື 2 ຮູບທ2ີ : ສະແດງ (a)ຄວຳມເຂມັ້ື ຂຸນ້ື ຂອງໂອໂຊນ(b) ອຸນຫະພູມຂອງອຳກຳດຊ່ ງຶ ສຳພນັ ກບັ ຄວຳມສູງຈຳກພນື້ ໂລກ. ອກຊແີ ຊນລວມເຖງິ ກຳສອ່ ນເຊ່ ນັ : ນໂີ ຕຣແຊນໃນຊນັ້ື ບນັ ຍຳກຳດນີ້ື ແລະທ່ ສີ ູງກວ່ ຳກມຜີ ນຕ່ ກຳນດູດກນ ແສງດ່ ງັ ກ່ ຳວນຳ. ໂດຍສະເພຳະອກຊແີ ຊນໃນຊນັື້ ທ່ ສີ ູງກວ່ ຳສະຕຣຳໂຕສເຟຍຮຈ໌ ະດູດກນໃນຊ່ ວງຄວຳມຍຳວຄນ້ື 120 – 220 nm ຈ່ ງຶ ສ່ ງຜນໃຫລື້ ງັ ສທີ ່ ມີ ຄີ ວຳມຍຳວຄນ້ື ສນັ້ື ກວ່ ຳ 220 nm ບ່ ສ່ ອງໃສ່ ມຳເຖງິ ຜວີ ໂລກໄດຫ້ື ຼ ເວຳ້ື ອກີ ຢ່ ຳງໜ່ ງຶ ວ່ ຳກຳສອກຊແີ ຊນໃນຊນັື້ ນຊີ້ື ່ ວຍໃນກຳນຕອງແສງອູລຕຣຳໄວໂອເລຕໄດໃື້ ນບຳງສ່ ວນຂອງຄວຳມຍຳວ ຄນ້ື 220 – 240 nm ເຮດັ ໃຫລື້ ງັ ສແີ ມ່ ເຫກຼັ ໄຟຟຳ້ື ໃນຊ່ ວງທ່ ມີ ຜີ ນຕ່ ສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ເທງິ ໂລກບ່ ສຳ ມຳດຜ່ ຳນມຳຍງັ ພນື້ ໂລກໄດ.ື້ ປະລມິ ຳນຄ່ ຳສະເລ່ ຍໂອໂຊນໃນແຖບຂວ້ື ໂລກເໜອ ແລະ ໃຕປື້ ະມຳນ 450 DU ແລະສ່ ວນອ່ ນໆຂອງ ໂລກຈະມຄີ ່ ຳສະເລ່ ຍເທ່ ຳກບັ 300 DU ກລະນຂີ ອງຫຸຼມໂອໂຊນ (ozone hole )ໝຳຍເຖງິ ຊ່ ວງຂອງບນັ ຍຳກຳດ ໃນຊນັ້ື ສະຕຣຳໂຕສເຟຍຮທ໌ ່ ບີ ຳງລງຕວຢ່ ຳງເຊ່ ນັ : ຫຸມຼ ໂອໂຊນທ່ ບີ ລເິ ວນຂວື້ ແອນຕຣຳຕກິ ມຄີ ່ ຳເທ່ ຳກບັ 150 DU ຮູບທ3ີ : ສະແດງສະເປັກຕມັ ຂອງກຳນດູດຊບັ ລງັ ສອີ ລັ ຕຣຳໄວໂອເລຕ (a) ຊ່ ວງ 200 -300 nm (b) ຊ່ ວງ 295 -325 nm 97 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນື້ 2  ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກຳນສຳື້ ງໂອໂຊນ ມໂີ ອໂຊນປະມຳນ 90% ທ່ ຢີ ່ ູໃນບນັ ຍຳກຳດຊນັ້ື ນເີ້ື ນ່ ອງຈຳກປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກບັ ແສງອຳທດິ ດ່ ງັ ນ:ີື້ 1. ໂມເລກຸນຂອງອກຊແີ ຊນໃນຊນັ້ື ສະຕຣຳໂຕສເຟຍຮເ໌ ກດີ ກຳນແຕກຕວກຳຍເປັນອກຊແີ ຊນອຳ ໂຕມໂດຍລງັ ສແີ ມ່ ເຫຼກັ ໄຟຟຳ້ື ດ່ ງັ ນ:ີື້ O2 + hv  O + O   242.4nm 2. ເກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳສຳມໂມເລກຸນມຳຈບັ ກນັ (three – body reaction) ໂດຍອຳໂຕມອກຊີ ແຊນທ່ ເີ ກດີ ຈຳກ (1) ຈະຕຳກນັ ຢ່ ຳງວອ່ ອງໄວກບັ ອກຊແີ ຊນໃນບນັ ຍຳກຳດເກດີ ເປັນໂອໂຊນ ແລະ ໃຫພື້ ະລງັ ງຳນ ສູງຂນຶື້ ຈ່ ງຶ ຕອື້ ງມໂີ ມເລກຸນທ່ ສີ ຳມ (third – moiecule, M) ມຳຮບັ ພະລງັ ງຳນສ່ ວນເກນີ ໄປເພ່ ອໃຫໄື້ ດເ້ື ປັນໂອ ໂຊນທ່ ໝີ ນັື້ ຄງຫຳຼ ຍຂນຶື້ ແລະຢ່ ູຮ່ ວມກບັ M ໄດດ້ື ່ ງັ ສມຜນ. O + O2 + M  O3 + M (ພະລງັ ງຳນສູງຫຳຼ ຍຂນຶ້ື ) ໝຳຍເຫດ (1) M ທ່ ກີ ່ ຳວນເີື້ ປັນສະປີຊສີ ອ່ ນໆ ໄດແື້ ກ່ N2ຫຼ O2 (2). ປະຕິກລິ ນິ ີພື້ ບວ່ ຳມີສ່ ວນເຮັດໃຫອ້ື ຸ ນຫະພູມຂອງອຳກຳດໃນຊັນື້ ນສີື້ ູງກວ່ ຳຊັນື້ ອ່ ນ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກຳນສຳ້ື ງໂອໂຊນທງັ ສອງສມຜນເທງິ ນໃີື້ ຊໃື້ ນກຳນທຳນຳຍປະລມິ ຳນໂອໂຊນໃນຊນັ້ື ນເີ້ື ວຳື້ ຄຕອນເທງິ ຂອງຊນັື້ ນໄີ້ື ດຮ້ື ບັ ລງັ ສແີ ມ່ ເຫຼກັ ໄຟຟຳື້ ທ່ ມີ ຄີ ວຳມແຮງຫຳຼ ຍ, ຈ່ ງຶ ມຜີ ນໃຫໂ້ື ມເລກຸນຂອງອກຊແີ ຊນແຕກຕວກຳຍເປັນ ອຳໂຕມອກຊແີ ຊນໄດງ້ື ່ຳຍກວ່ ຳ (ທ່ ຄີ ວຳມສຸູງ 50 ກໂິ ລເມດັ ໂມເລກຸນອກຊແີ ຊນມອີ ຳຍຸປະມຳນ 1 ຊ່ ວໂມງ) ດ່ ງັ ນນັື້ , ອດັ ຕຳສ່ ວນລະຫວ່ ຳງອຳໂຕມອກຊແີ ຊນ ແລະ ໂມເລກຸນອກຊແີ ຊນຈ່ ງຶ ສູງ ແຕ່ ໂດຍລວມແລວື້ ຄວຳມເຂມັ້ື ຂຸ ນື້ ຂອງ ອກຊແີ ຊນນນັ້ື ຕຳດ່ ງັ ນນັ້ື ກຳນເກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳທ່ ສີ ອງຈ່ ງຶ ເກດີ ໄດນ້ື ອື້ ຍ, ຕອນລ່ ຸມຂອງຊນັ້ື ນຈີ້ື ະມປີ ະລມິ ຳນອກຊແີ ຊນ ຫຼຳຍແຕ່ ຄວຳມແຮງຂອງລງັ ສແີ ມ່ ເຫຼກັ ໄຟຟຳ້ື ບ່ ພທ່ ຈີ ະເຮດັ ໃຫແ້ື ຕກຕວຕວເປັນອຳໂຕມໄດຕື້ ຳມສມຜນທ່ ໜີ ່ ງຶ ( ທ່ ີ ຄວຳມສູງ 20 ກໂິ ລເມດັ ໂມເລກຸນຂອງອກຊແີ ຊນຈະມອີ ຳຍຸປະມຳນ 5 ປີ) ບລເິ ວນເຄງິ ກຳງຂອງຊນັື້ ສະຕຣຳໂຕສ ເຟຍຮທ໌ ງັ ຄວຳມເຂມັື້ ຂຸນື້ ຂອງໂມເລກຸນອກຊແີ ຊນ ແລະຄວຳມແຮງຂອງລງັ ສແີ ມ່ ເຫກຼັ ໄຟຟຳ້ື ຈະມຫີ ຼຳຍພທ່ ຈີ ະໃຫອ້ື ຳ ໂຕມອກຊແີ ຊນມຜີ ນໃຫກ້ື ຳນເກີດໂອໂຊນໄດຫື້ ຼຳຍອກີ . ດ່ ງັ ນນັື້ ໂອໂຊນຈ່ ງຶ ມຄີ ວຳມເຂມັ້ື ຂຸ ນ້ື ສູງສຸດທ່ ມີ ຄີ ວຳມສູງ 23 ກໂິ ລແມດັ .  ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳທ່ ກີ ່ ຽວຂອື້ ງກບັ ກຳນສະຫຳຼ ຍຕວຂອງອຳໂຊນ ໂອໂຊນເປັນກຳສທ່ ບີ ່ ຢ່ ູຕວ ໂດຍປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ ແລະຄ່ ຳທຳງເທໂີ ມໄດນຳມກິ ສທ໌ ່ ຢີ ນຍນັ ຄຸນລກັ ສະນະດ່ ງັ ກ່ ຳວຄ ຈຳກສມຜນ O3  3/2 O2 ຄ່ ຳ H 0298,s0298,G0298 ເທ່ ຳກບັ -34.1 kcal/mol + 16.7 cal/mol.degree ແລະ -39.1 kcal/mol ຕຳມລຳດບັ ດ່ ັງນນັ້ື ພບວ່ ຳເມ່ ອໂອໂຊນຖກສຳື້ ງໃນບັນຍຳກຳດແລວື້ ຍງັ ສຳມຳດສະຫຼຳຍຕວຫຼຖກທຳລຳຍໄດໃ້ື ນ ບນັ ຍຳກຳດໂດຍປະຕກິ ລິ ຍິ ຳທ່ ເີ ກດີ ແບ່ ງໄດເ້ື ປັນສອງແບບຄ ແບບທຳອດິ ເກດີ ໂດຍບ່ ຕອ້ື ງອຳໄສຕວເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ (noncatalytic process) ແບບທສີ ອງເກດີ ຈຳກປະຕກິ ລິ ຍິ ຳທ່ ໃີ ຊຕ້ື ວເລ່ ງັ ຈຳກບນັ ຍຳກຳດ(catalytic process) ໄດ້ື ແກ່ : NO, NO2, H, HO, HOO, ClO, Cl, Br ແລະ BrO. 1). ແບບບ່ ຕອື້ ງອຳໄສຕວເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳ ເກດີ ຈຳກກຳນທ່ ໂີ ອໂຊນດູດກນແສງອູລຕຣຳໄວໂລຕໃນຊ່ ວງ 98 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອື້ ງຕນື້ 2 ຄວຳມຍຳວຄນ້ື < 320 nm (UV-B) ເກດີ ເປັນອຳໂຕມອກຊແີ ຊນ ແລະ ໂມເລກຸນດ່ ງັ ສມຜນ ດ່ ງັ ຮູບ O3 + hv  O2+ + O+   320nm ຂະບວນກຳນສຳ້ື ງ ແລະສະຫຼຳຍຕວຂອງໂອໂຊນໂດຍບ່ ຕອ້ື ງໃຊຕື້ ວເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຈະສຳມຳດສະຫຸຼບໄດື້ +O O2 UV C O O2 O3 UV-B 2). ແບບອຳໄສຕວເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຖຳ້ື ແທນຕວເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳດວື້ ຍ x ກນໄກທ່ ເີ ກດີ ເລ່ ມີ ຕນື້ ຄ x ຈະ ໄດດື້ ງຶ ອຳໂຕມອກຊແີ ຊນຈຳກໂອໂຊນໄດດ້ື ່ ງັ ສມຜນ. X + O3  XO + O2 …………(1) XO ທ່ ເີ ກດີ ຈະທຳປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຕ່ ອຳໂຕມອກຊແີ ຊນທ່ ມີ ປີ ະລມິ ຳນຫຼຳຍໃນຊນັື້ ສະຕຣຳໂຕສເຟຍຮ໌ XO + O  XO + O2………….(2) ເມ່ ອລວມສມຜນ (1) + (2) ນຳກນັ ຈະໄດປ້ື ະຕກິ ລິ ຍິ ຳລວມເປັນ O3 + O  2O2  ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳແບບອຳໄສຕວເລ່ ງັ ແບ່ ງອອກເປັນສອງປະເພດດ່ ງັ ນຄີ້ື : 1. ປະເພດທ່ ເີ ກດີ ໃນບນັ ຍຳກຳດທ່ ສີ ະອຳດ ໂດຍກຳນຫຸດຼ ລງຂອງໂອໂຊນໂດຍກນໄກນເີື້ ກດີ ຈຳກຕວ ເລ່ ງັ ທ່ ສີ ຳຄນັ ລຽງຈຳກຫຳຼ ຍໄປຫຳນອ້ື ຍດ່ ງັ ນີ້ື NO, OH  ແລະ HOO ຕຳມລຳດບັ . ກ. ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳສະຫຼຳຍຕວໂດຍ NO ໂດຍ NO ຊ່ ງຶ ຖກປ່ ອຍຈຳກບນັ ຍຳກຳດຊນັື້ ໂທຣໂປສເຟຍຮຈ໌ ະ ເກດີ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກບັ ໂອໂຊນທ່ ຊີ ນັ້ື ກຳງຂອງສະຕຣຳໂຕສເຟຍຮ໌ NO + O3  NO2  O2 NO2  O  NO  O2 ຂ. ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳສະຫຼຳຍຕວຂອງໂອໂຊນໂດຍ OH  ແລະ HOO ຈະພບປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນໃີ້ື ນຊນັື້ ສະຕຣຳ ໂຕສເຟຍຮຊ໌ ນັື້ ເທງິ ສຸດ (> 45 km )ກນໄກກຳນເກດີ ດ່ ງັ ນ:ີື້ HO  O3  HOO  O2 HOO  O HO  O2 ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳລວມ O  O O2 3.1. ກຳນຫຸຼດລງຂອງໂອໂຊນເນ່ ອງຈຳກຕວເລ່ ງັ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳທ່ ເີ ປັນອຳໂຕມຂອງກຫຼ ຼ ໂບຼມ ອຳໂຕມຂອງກຼ ( Cl  ) ແລະອຳໂຕມໂບຼມ ( Br ) ທ່ ມີ ຜີ ນຕ່ ກຳນຫຸຼດລງຂອງໂອໂຊນສ່ ວນໜ່ ງຶ ມຳຈຳກທຳ ມະຊຳດໂດຍກຳນສະຫຳຼ ຍຕວຈຳກກລຼ ວເມຕຳນ (CH4Cl) ທ່ ຖີ ກປ່ ອຍຈຳກມະຫຳສະໝຸດ, ຈຳກພູເຂຳໄຟລະເບດີ ແລະ ເມຕີວໂບຼມມວ (CH4Br) ຕຳມລຳດບັ ແລວື້ ເຄ່ ອນທ່ ຊີ ຳື້ ໆໄປທ່ ີຊນັ້ື ຕຣຳໂຕສເຟຍຮ໌ ແຕ່ ອຳໂຕມທງັ ສອງ ຊະນດິ ນພີື້ ບວ່ ຳສ່ ວນໃຫ່ ຍເກດີ ຈຳກທຳດເຄມທີ ່ ມີ ະນຸດໃຊຄ້ື ພວກ CFC (chlorofluroocarbon) 99 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ

ເຄມເີ ບອ້ື ງຕນ້ື 2 ແລະ ຮຳລອນ (ທຳດປະສມໂບຼມມວທ່ ມີ ສີ ູດຄຳ້ື ຍຄ CFC ກນໄປທ່ ກີ ຼລວເມຕຳນທຳລຳຍໂອໂຊນ ເລ່ ມີ ຈຳກປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກຳນແຕກຕວເປັນອຳໂຕມກຼ ໂດຍເຮດັ ໃຫື້ ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກບັ ແສງແດດທ່ ຊີ ່ ວງຄວຳມຍຳວຄນ້ື UV-C ຫຼອຳກຳດເກດີ ໂດຍກຳນທຳປະຕກິ ລິ ຍິ ຳກບັ OH  ດ່ ງັ ສມ ຜນ. CH3Cl  UV  C Cl  CH3 ຫຼ OH  CH3Cl Cl  other produces ຫງຼັ ຈຳກນນັື້ ອຳໂຕມກຼລວຈະທຳປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຕ່ ກບັ ໂອໂຊນ Cl  O3 ClO  O2 ClO  O Cl  O2 ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳລວມຄ O3  O O2 ປະຕກິ ລິ ຍິ ຳນເີື້ ກດີ ເຊນັ ດຽວກບັ ກລະນຂີ ອງອຳໂຕມໂບຼມມວ Br  O3  BrO  O2 Br  O Br  O2 3.2 ທຳດ ຊເີ ອຟຊີ (CFC) ທຳດຊເີ ອຟຊບີ ຳງຄງັື້ ເອນີື້ ວ່ ຳຟີອອນ ເປັນທຳດປະສມທ່ ມີ ກີ ຳກບອນໜ່ ງຶ ຫຼສອງອຳໂຕມລວມຕວກບັ ອຳໂຕມ ຂອງກຼລວຫຟຼ ູອລວ ເຊ່ ງິ ຖກຄນື້ ພບໃນປີ 1930 ເນ່ ອງຈຳກມຄີ ຸນລກັ ສະນະຫຼຳຍປະກຳນເຊ່ ນັ : ບ່ ກ່ ໃຫອື້ ນັ ຕະລຳຍ ຕ່ ຜູໃ້ື ຊ,ື້ ບ່ ຕດິ ໄຟ, ມຄີ ວຳມໝນັື້ ຄງ ແລະສ່ ງິ ສຳຄນັ ສຳມຳດໃຊປ້ື ະໂຫຍດທຳງອຸດສຳຫະກຳໄດຫື້ ຼຳຍທຳງຈ່ ງຶ ຖກນຳມຳ ໃຊກ້ື ນັ ຢ່ ຳງຫຼວງຫຼຳຍອນັ ໄດແ້ື ກ່ : ທຳດເດຄວຳມເຢັນ, ທຳດເຮດັ ໃຫໂື້ ຟມພອງຕວ ແລະຕວທຳລະລຳຍເພ່ ອໃຊໃື້ ນ ກຳນທຳຄວຳມສະອຳດ ສູດເຄມຂີ ອງທຳດຊເີ ອຟຊີ (CFC) ເພ່ ອໃຫງ້ື ່ ຳຍຕ່ ກຳນເອນີ້ື ຊ່ ທຳດ CFC ທ່ ວໄປຈະໃຊໄ້ື ດທ້ື ຳງກຳນຄຳື້ ເຊ່ ນັ : CFC -11 ກຳນເອນີື້ ຊໂດຍໃຊເ້ື ລກທ່ ຂີ ວດມລີ ະບບດ່ ງັ ນີ້ື ເມ່ ອແທນສນັ ຍຳລກັ ທ່ ວໄປຄ CFC – xyz ໂດຍ x ໝຳຍເຖງິ ຈຳນວນອຳໂຕມຂອງກຳກບອນ (C) ລບດວື້ ຍ 1 (ຈະບ່ ລະບຸດຄ່ ຳກລະນຜີ ນທ່ ໄີ ດເ້ື ປັນ ສູນ) Y ໝຳຍເຖງິ ຈຳນວນອຳໂຕມຂອງຟູອລວ (F) Z ໝຳຍເຖງິ ຈຳນວນອຳໂຕມຂອງຮໂີ ດຣແຊນ (H) ບວກດວື້ ຍ 1 ວທິ ທີ ່ ຈີ ະຮູສື້ ູດທຳງເຄມເີ ຮດັ ໄດໂ້ື ດຍນຳຄ່ ຳເລກທ່ ມີ ໃີ ນຂວດຂອງທຳດ CFC ບວກກບັ ເລກ 90 ກຈະໄດ້ື ຕວເລກທ່ ສີ ະແດງຈຳນວນອຳໂຕມຂອງກຳກບອນ, ຮໂີ ດຣແຊນ ແລະຟູອລວໃນໜ່ ງຶ ໂມເລກຸນຕຳມລຳດບັ ຕວຢ່ ຳງ CFC -11 ຄ່ ຳຕວເລກທ່ ໄີ ດຄື້ 101 ນນັື້ ຄຈຳນວນອຳໂຕມຂອງກຳກບອນ, ຮໂີ ດຣແຊນ ແລະຟູອລວເປັນ 1,0 ແລະ 1 ຕຳມລຳດບັ ເນ່ ອງຈຳກຈຳນວນອຳໂຕມທງັ ໝດຂອງທຳດທງັ ໝດທ່ ເີ ຂຳ້ື ແທນທ່ ີທຳດແສມອລັ ເຄນຮໂີ ດຮກຳກ ບອນຈະມຄີ ່ ຳເທ່ ຳກບັ 2n + 2 (n = ຈຳນວນອຳໂຕມກຳກບອນ) ນນັ້ື ຄຈຳນວນອຳໂຕມທງັ ໝດຂອງທຳດທ່ ເີ ຂຳື້ ແທນທ່ ເີ ທ່ ຳກບັ 4 ດ່ ງັ ນນັ້ື ຈຳນວນອຳໂຕມຂອງທຳດກຼລວຈະມຄີ ່ ຳເທ່ ຳກບັ 4-(0+3)=3 ດ່ ງັ ນນັ້ື ສູດທຳງເຄມີ ຂອງ CFC -11 ຄ CFCl3 3.1.1). ຕວຢ່ ຳງ ແລະຄຸນລກັ ສະນະຂອງທຳດຊເີ ອຟຊີ ແລະ ໂບຣອນທ່ ຖີ ກນຳມຳໃຊ້ື CFC-12 (CFCl) dichlorodifluoromethane ເລ່ ມີ ຖກນຳມຳໃຊເື້ ປັນຕວເຮດັ ຄວຳມເຢັນໃນຕູເື້ ຢັນຕງັື້ ແຕ່ ປີ 1930 ແທນກຳນໃຊກື້ ຳສທ່ ມີ ພີ ດິ ແອມໂມນຽທ ແລະຊຸນຟັດດອີ ກຊດິ ກຽມໄດຈ້ື ຳກປະຕກິ ລິ ຍິ ຳຂອງກຳກ ບອນເຕຕຣຳກລຼ ວ ແລະອຳຊດິ ກຮຼ ດີ ຣກິ ມຈີ ດຸ ຟດທີ -280 Cປັດຈບຸ ນັ ຍງັ ໃຊເື້ ປັນຕວໃຫຄື້ ວຳມເຢັນໃນເຄ່ ອງປັບ 100 ແປໂດຍ: ປຕ ສຄີ ຳ ສວີ ໄິ ລ