สามัคคีเภทคำฉันท์

ช้นั มัธยมศึกษาปที ่ี ๖

คำวา่ “สามคั คเี ภท” เป็นคำสมาส เภท หมายความวา่ การแบง่ การแตกแยก การทำลาย สามัคคีเภท หมายความว่า การแตกความสามัคคี หรือการทำลายความสามคั คี

ทีม่ าของเร่ือง ในสมัยรชั กาลท่ี ๖ เกดิ วกิ ฤตการณ์ ทัง้ ภายในและภายนอกประเทศ เช่น เกิดสงครามโลกครง้ั ท่ี ๑ เกดิ กบฏ ร.ศ. ๑๓๐ ซงึ่ สง่ ผลกระทบต่อความมั่นคง ของบ้านเมอื ง นายชิต บรุ ทัต จึงไดแ้ ตง่ เรื่องสามัคคีเภทคำ ฉนั ทข์ ้ึน ในปี พ.ศ. ๒๔๕๗ เพอ่ื มงุ่ ชค้ี วามสำคญั ของการ รวมกนั เป็นหมู่คณะ เรอ่ื งสามคั คเี ภท เปน็ นทิ านสภุ าษติ ในมหาปรินิพพานสูตร และอรรถกถาสุมังคลวิลาสนิ ี ทฆี นกิ ายมหาวรรค ลงพิมพใ์ นหนังสอื ธรรมจกั ษุ ของมหา มกุฎราชวทิ ยาลัย โดยเรยี บเรียงเปา้ ษาบาลี

นายชิต บุรทตั กวใี นรัชกาลที่ ๖ ในขณะท่ี บรรพชาเป็นสามเณร อายเุ พียง ๑๘ ปี ไดเ้ ขา้ ร่วมแตง่ ฉันท์สมโภชพระมหาเศวตฉัตรในงานราชพธิ ีฉัตรมงคล รัชกาลท่ี ๖ เม่อื อายุ ๒๒ ปี ไดส้ ง่ กาพย์ปลุกใจลงใน หนังสอื พิมพ์ สมุทรสาร นายชติ มีนามสกุลเดิมว่า ชวางกูร ได้รับพระราชทานนามสกลุ “บรุ ทตั ” จาก พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลา้ เจ้าอยหู่ วั ในปี ๒๔๕๐ เม่ืออายะ ๒๓ ปี ใชน้ ามปากกาว่า เจ้าเงาะ เอกชน และแมวคราว

เพ่อื แสดงความสามารถในเชงิ กวใี ห้เปน็ ท่ีปรากฏ และเป็นพิทยาภรณ์ประดับบา้ นเมอื ง แต่งเป็นบทร้อยกรอง ใช้ฉันท์ และกาพย์ ชนิดต่าง ๆ มาใช้สลบั กนั อยา่ งเหมาะสมกับเนอ้ื หาแต่ละตอน ประกอบด้วย • ฉนั ท์ ๑๘ ชนดิ • กาพย์ ๒ ชนดิ คอื กาพย์ฉบงั ๑๖ และกาพย์สรุ างคนางค์ ๒๘

เป็นฉนั ท์ท่มี ีลลี าการอ่านสง่างาม เคร่งขรึม มีอำนาจดุจเสือผยอง เปน็ ฉันทท์ ม่ี ีลลี าไพเราะ งดงาม เยือกเยน็ ดจุ เม็ดฝน นยิ มแต่งสำหรบั บทเจรจาหรือบรรยายความเรียบๆ เป็นฉนั ทท์ ่มี ีจังหวะกระแทกกระทน้ั และอารมณร์ นุ แรง เป็นฉันท์ทม่ี ลี ีลาสวยงามดุจสายฟา้ พระอนิ ทร์ มลี ลี าอ่อนหวาน เป็นฉันท์ทีเ่ ปน็ ด่งั ระเบยี บแห่งสายฟ้า

เปน็ ฉันทท์ ี่มีลลี าตอนทา้ ยไม่ราบเรยี บคล้ายกลบทสะบัดสะบิง้ เป็นฉันทท์ ี่มสี ำเนยี งอันไพเราะเหมอื นเสยี งปี่ เป็นฉันท์ที่ใช้ในการแตง่ กลบทหรือบรรยายท่เี คร่งขรึม เป็นสง่า เปน็ ฉันท์ทม่ี ีลลี างามสงา่ ดจุ งูเลอ้ื ย ใชแ้ ต่งบทท่ีดำเนินรวดเร็ว เปน็ ฉนั ทท์ ่มี ีลลี าผาดโผน สนุกสนา และตืน่ เต้นดุจชายหนมุ่ เป็นฉันทท์ ี่มคี วามไพเราะใชใ้ นการบรรยายบทเรียบๆ

เป็นฉนั ทย์ งั ความเลอ่ื มใสให้เกดิ แก่ผฟู้ ัง เปน็ บทท่มี ีคำครุมาก ใช้บรรยายบทเรยี บๆ เป็นฉันท์ทีเ่ หมาะสำหรับใชบ้ รรยายบทเรยี บๆ เปน็ ฉนั ท์ที่มีลีลาสะบัดสะบ้งิ เหมือนประตักแทงโค เปน็ ฉันท์ทม่ี คี วามไพเราะเหมือนดงั ดอกบัว เป็นฉนั ทท์ เ่ี หมาะสำหรบั บททีน่ ่ากลัว ตนื่ เต้นตกใจและกลวั



พระเจา้ อชาตศตั รู ผ้คู รองกรงุ ราชคฤห์ มีกองทัพทเี่ กรียงไกร สามารถตเี อาเมืองอืน่ ๆ ได้มากมาย วสั สการพราหมณผ์ ูฉ้ ลาด และรอบรศู้ ิลปะศาสตร์เป็น ทีป่ รกึ ษาของพระเจา้ อชาตศตั รู

เหล่ากษตั ริย์ลจิ ฉวี ปกครอง แควน้ วัชชี โดยยดึ มัน่ ในอปรหิ านิยธรรม มีความสามคั คีกนั มาก

เหลา่ พระราชกุมารแหง่ เหลา่ กษัตริย์ลจิ ฉวี เปน็ ลูกศิษย์ของวัสสการพราหมณ์

พระเจา้ อชาตศัตรูครองกรงุ ณ กรงุ ราชคฤห์ แควน้ มคธ ราชคฤห์ เมอื งหลวงของแควน้ มคธ ทรงมกี องทพั ที่เขม็ แข็ง สามารถรบ ชนะเมืองต่างๆ มามากมาย

พระเจ้าอชาตศัตรูแห่งกรุงราชคฤห์ มวี สั สการ พราหมณผ์ ้ฉู ลาดและรอบร้ศู ลิ ปศาสตร์เปน็ ท่ี ปรกึ ษา พระองคม์ ีพระประสงค์จะขยายอาณาจกั ร ไปยังแควน้ วชั ชีของเหล่ากษัตรยิ ์ลจิ ฉวี

แควน้ วชั ชี

เหล่ากษตั รยิ ์ลจิ ฉวีปกครองแควน้ วัชชี โดยยึดม่ันในอปริหานิยธรรม มกี ารตกี ลองเพ่อื นดั ประชุมเป็นประจำ เน้นสามัคคธี รรมเป็นหลกั จึงทำ ให้แควน้ วชั ชเี ปน็ อาณาจกั รทเ่ี ขม้ แข็งมาก

การโจมตีแคว้นนี้ใหไ้ ด้จะต้อง ทำลายความสามคั คนี ้ใี ห้ไดเ้ สียก่อน วัสสการพราหมณ์ปโุ รหิตท่ปี รึกษา จงึ อาสาเปน็ ไสศ้ ึกไปยแุ หย่ให้ กษตั ริยล์ จิ ฉวแี ตกความสามัคคี

วัสสการพราหมณแ์ ละพระเจ้าอชาตศตั รู ทำเปน็ อุบาย กราบทูลทัดทานการไปตแี คว้นวัชชี พระเจ้าอชาตศตั รแู สร้ง กริ้ว รบั สง่ั ลงโทษใหเ้ ฆีย่ นวัสสการพราหมณ์อยา่ งรุนแรง

หลงั จากน้นั จึงรบั สั่งใหโ้ กนผม แลว้ เนรเทศออกจากเมืองไป

แควน้ วชั ชี

ข่าวของวสั สการพราหมณ์ไปถงึ นครเวสาลี เมืองหลวงของแควน้ วัชชี กษัตรยิ ์ลจิ ฉวรี ับสั่งให้ วัสสการพราหมณเ์ ขา้ รับราชการกับกษตั รยิ ์ลิจฉวี

ดว้ ยเหตทุ เี่ ปน็ ผูม้ ีสตปิ ัญญา มีวาทศิลปด์ ี มคี วามรอบร้ใู นศิลปะวิทยาการ ทำใหก้ ษตั ริย์ ลจิ ฉวีรับไว้ในพระราชสำนัก ให้พจิ ารณาคดี ความและสอนหนงั สอื พระโอรส

วสั สการพราหมณ์ไดท้ ำหนา้ ท่อี ยา่ งเตม็ ความร้คู วามสามารถ จนกษตั ริย์ลจิ ฉวไี ว้วาง พระทัย กด็ ำเนนิ อุบายขน้ั ต่อไป คือสร้าง ความคลางแคลงใจในหมพู่ ระโอรส

วสั สการพราหมณจ์ ะเรียกพระราช โอรสเข้าไปหาทลี ะคนแลว้ แสร้งถาม คำถามเกี่ยวกบั กิจวตั รประจำทว่ั ไป

เมือ่ พระราชโอรส ออกมาจากห้อง พระราช โอรสพระองคอ์ นื่ ถามวา่ พระอาจารย์สอนอะไร หรอื พระราชโอรสก็ทรง ตอบไปตามจรงิ ทำให้ พระราชโอรสองคอ์ ่นื ๆ เกิดความคลางแคลงใจ คดิ วา่ โกหก

เมื่อพระราชโอรสเกดิ ความคลางแคลงใจกันแล้ว เรอ่ื งจึงลกุ ลามไปถึงพระบดิ า

กษตั รยิ ์ต่างกเ็ ชื่อพระโอรส ทำให้ขนุ่ เคอื งใจกนั ไปทวั่

เวลาผ่านไป ๓ ปี เหลา่ กษตั รยิ ์ลจิ ฉวกี ็แตก ความสามคั คีกนั หมด แม้วสั สการ พราหมณต์ ี กลองนดั ประชุม ก็ไม่มี พระองคใ์ ดมาร่วมประชมุ

แควน้ วชั ชี วสั สการพราหมณจ์ งึ ลอบสง่ สาสน์ไป บอกพระเจ้าอชาตศัตรใู ห้ยกทพั มาตี แควน้ วัชชี กองทัพของพระเจา้ อชาตศตั รู จงึ ยึดแควน้ วชั ชไี วอ้ ยา่ งง่ายดาย



ภุชงคประยาต ฉนั ท์ ๑๒ ทิชงค์ชาตฉิ ลาดยล คะเนกลคะนึงการ กษัตริย์ลจิ ฉววี าร ระวังเหอื ดระแวงหาย เหมาะแกก่ ารณ์จะเสกสรร ปวัตนว์ ัญจโนบาย แปลความ พราหมณ์ผ้ฉู ลาดคาดคะเนวา่ มลา้ งเหตุพเิ ฉทสาย สมัครสนธสิ์ โมสร กษัตริย์ลจิ ฉววี างใจคลาย ณ วันหนง่ึ ลุถึงกา ลศกึ ษาพิชากร ความหวาดระแวงเป็นโอกาสเหมาะที่ จะเรมิ่ ดำเนินการตามกลอบุ ายเพอื่ กุมารลจิ ฉววี ร เสด็จพร้อมประชมุ กัน ทำลายความสามัคคขี องเหล่า กษัตริย์ลจิ ฉวี วนั หนง่ึ เมื่อถึง ตระบัดวสั สการมา สถานราชเรียนพลัน โอกาสทีจ่ ะสอนวชิ ากุมารลจิ ฉวีก็ เสด็จมาโดยพรอ้ มเพรียงกนั ธ แกลง้ เชิญกมุ ารฉนั สนทิ หนง่ึ พระองคไ์ ป ทนั ใด วสั สการพราหมณ์กม็ าถึงแล้ว แกลง้ เชิญพระกุมารพระองคท์ ีส่ นทิ เขา้ ไปพบในหอ้ งสว่ นตัว

ลหุ ้องหับรโหฐาน ก็ถามการณ์ ณ ทันใด มลิ ลี้ ับอะไรใน กถาเช่น ธ ปุจฉา จะถูกผิดกระไรอยู่ มนุษยผ์ กู้ ระทำนา และค่โู คกจ็ งู มา ประเทียบไถมิใชห่ รือ กุมารลจิ ฉวีขตั ติย์ ก็รับอรรถอออือ แปลความ พอถงึ หอ้ งส่วนตวั แลว้ ก็ กสกิ เขากระทำคอื ประดุจคำพระอาจารย์ ทูลถามเรอื่ งทไ่ี ม่ใชค่ วามลบั แต่ กเ็ ทา่ นน้ั ธ เชญิ ให้ นวิ ัตในมชิ ้านาน ประการใด ดังเชน่ ถามวา่ ชาวนาจูง โคมาค่หู นงึ่ เพอ่ื เทียมไถใชห่ รอื ไม่ ประสิทธิศ์ ิลป์ประศาสนส์ าร สมยั เลกิ ลเุ วลา พระกุมารลจิ ฉวกี ร็ ับสง่ั เห็นด้วย วา่ ชาวนาก็คงจะกระทำดังคำของพระ อาจารยถ์ ามเพยี งเทา่ นนั้ พราหมณ์ ก็เชญิ ให้เสด็จกลบั ออกไปและกถ็ ึง เวลาเลกิ เรยี น

อุรสลิจฉวีสรร พชวนกนั เสดจ็ มา แปลความ และต่างซกั กมุ ารรา ชองค์นัน้ จะเอาความ พระกมุ ารลจิ ฉวตี า่ งพากันมา ณ ขา้ งใน ธ ไตถ่ าม พระอาจารยส์ เิ รยี กไป วจสี ตั ยก์ ะส่าเรา ซกั ไซพ้ ระกมุ ารว่าพระอาจารย์เรยี กเข้า อะไรเธอเสนอตาม รวากย์วาทตามเลา ไปข้างในไดไ้ ตถ่ ามอะไรบ้าง ขอให้ วภาพโดยคดมี า บอกพวกเรามาตามความจรงิ พระกุมาร กุมารนนั้ สนองสา มิเชอ่ื ในพระวาจา พระองคน์ ัน้ กเ็ ลา่ เรอื่ งราวทพ่ี ระอาจารย์ เฉลยพจนก์ ะครูเสา และต่างองคก์ ็พาที เรียกไปถาม แต่เหลา่ กมุ ารสงสยั ไม่ เชอ่ื คำพูดของพระสหาย กุมารอน่ื กส็ งสยั แตล่ ะพระองค์ต่างก็พดู สหายราช ธ พรรณนา

ไฉนเลยพระครเู รา จะพูดเปลา่ ประโยชนม์ ี แปลความ เลอะเหลวนกั ละล้วนนี รผลเห็น บ เปน็ ไป ว่าเหตุใดพระอาจารยจ์ ะพูด ธ พดู แท้ก็ทำไม เถอะถงึ ถา้ จะจรงิ แม้ จะถามนอก บ ยากเยน็ เรือ่ งเหลวไหลไรส้ าระเชน่ นีเ้ ป็นไป แนะชวนเขา้ ณ ข้างใน ธ คิดอ่านกะท่านเปน็ ไม่ไดแ้ ละหากว่าจะพูดจรงิ เหตุใด ละแน่ชัดถนดั ความ จะต้องเรียกเข้าไปถามข้างในห้องถาม ชะรอยวา่ ทิชาจารย์ มกิ ลา้ อาจจะบอกตา ขา้ งนอกห้องกไ็ ด้ สงสยั วา่ ท่าน รหสั เหตุประเภทเหน็ ไถลแสรง้ แถลงสาร อาจารยก์ ับพระกมุ ารตอ้ งมคี วามลบั อยา่ งแน่นอน แลว้ กม็ าพดู โกหก ไม่ และทา่ นมามุสาวาท กลา้ บอกตามความเปน็ จรงิ พยายาม พจจี รงิ พยายาม แกลง้ พูดไปเป็นอยา่ งอ่ืน

กมุ ารราชมติ รผอง กส็ อดคล้องและแคลงดาล พิโรธกาจววิ าทการณ์ อุบตั ิขึ้นเพราะขนุ่ เคือง พพิ ิธพันธไมตรี ประดามนี ิรนั ดร์เนอื ง กะองคน์ ั้นก็พลันเปลือง มลายปลาตพินาศปลงฯ แปลความ กมุ ารลจิ ฉวีทงั้ หลายเหน็ ตรงกันกเ็ กดิ ความโกรธเคอื งและทะเลาะ วิวาทก็เกิดขึน้ เพราะความขุ่นเคอื งใจ ความสัมพันธ์อันดที ่ี เคยมีมาตลอดก็ถูกทำลายหายไป

มาณวกฉนั ท์ ๘ ลว่ งลปุ ระมาณ กาลอนกุ รม หน่งึ ณ นิยม ทา่ นทวิชงค์ เมือ่ จะประสทิ ธิ์ วทิ ยะยง แปลความ เวลาผา่ นไปตามลำดับ เมื่อถงึ เชิญวรองค์ เอกกมุ าร คราวทจี่ ะสอนวิชากจ็ ะเชญิ พระกุมาร เธอจรตาม พราหมณไป พระองคห์ นง่ึ พระกมุ ารกต็ าม พราหมณเ์ ขา้ ไปในหอ้ งลับ โดยเฉพาะใน ห้องรหุฐาน พราหมณ์จงึ ถามเนอื้ ความแปลก ๆ วา่ ขออภยั ชว่ ยตอบด้วยอยา่ หาวา่ จ่ึงพฤฒิถาม ความพิสดาร ตำหนหิ รือลบหลู่ ครูขอถามว่า วันนี้พระกมุ ารเสวยพระกระยาหาร ขอ ธ ประทาน โทษะและไข อะไร รสชาตดิ หี รือไม่ คงถูกพระทัย พระองค์ย่งิ ใชห่ รอื ไม่ อยา่ ติและหลู่ ครูจะเฉลย เธอนะ่ เสวย ภัตกะอะไร ในทนิ นี่ ดี ฤ ไฉน พอหฤทยั ย่งิ ละกระมงั

ราช ธ กเ็ ล่า เคา้ ณ ประโยค แปลความ ตนบริโภค แลว้ ขณะหลงั พระกุมารกเ็ ล่าเร่อื งเกีย่ วกับ เร่อื งสิประทัง วาทะประเทอื ง สิกขสภา พระกระยาหารที่เสวย หลังจากนั้นก็ อาคมยัง ราชอรุ ส สนทนาเรือ่ งทัว่ ไป แล้วก็เสด็จกลบั ต่าง ธ ก็มา ออกมายังห้องเรยี นเมือ่ เสร็จสน้ิ จาก เสรจ็ อนุศาสน์ ทา่ นพฤฒิอา การสอน ราชกมุ ารลจิ ฉวีท้ังหมดกม็ า ลิจฉวหิ มด รภกระไร ถามใจความสำคญั ในเรอื่ งที่ท่าน อาจารยไ์ ด้พูดวา่ เก่ียวกบั เร่ืองอะไรบ้าง ถามนยมาน จารยปรา

เธอก็แถลง แจง้ ระบุมวล แปลความ ความเฉพาะล้วน จรงิ หฤทยั พระกมุ ารก็ตอบตาม เมอื่ ตรไิ ฉน ตา่ ง บ มิเชอ่ื เหตุ บ มสิ ม ความจรงิ แต่เหล่ากมุ ารองค์อืน่ ๆ จ่งึ ผลใน เรอ่ื งนฤสาร ต่างกไ็ ม่เชอื่ เพราะคดิ ว่าไม่มีความ กอ่ นก็ระดม สมเหตุสมผล ทกุ พระองค์ต่างข่นุ ข่นุ มนเคือง แตกคณะกล เคอื งใจดว้ ยเรอื่ งไร้สาระ เช่นกะกมุ าร คบดุจเดิม เช่นเดียวกบั พระกุมารพระองค์ กอ่ นและเกดิ ความแตกแยกไม่ เลกิ สละแยก กลมเกลียวกันเช่นเดมิ เกลียว บ นยิ ม

อุเปนทรวเิ ชยี ร ฉนั ท์ ๑๑ ทชิ งคเ์ จาะจงเจตน์ กลหเ์ หตยุ ยุ งเสรมิ กระหน่าและซา้ เติม นฤพัทธก่อการณ์ ละคร้งั ระหวา่ งครา ทินวารนานนาน เหมาะทา่ ชิชาจารย์ ธ ก็เชญิ เสดจ็ ไป บ หอ่ นจะมีสา รฤหาประโยชน์ไร กระนั้นเสมอนัย เสาะแสดง ธ แสรง้ ถาม และบา้ งก็พูดว่า นะ่ แนข่ ้าสดบั ตาม แปลความ พราหมณจ์ งใจสร้างเหตยุ ุ ยบุ ลระบลิ ความ พจแจ้งกระจายมา ยงให้ทะเลาะกันอย่เู นือง ๆ ทกุ วัน นานนานครั้ง เห็นโอกาส อันเหมาะก็เชญิ พระกมุ ารไป โดย และไม่มสี าระหรือประโยชนอ์ นั ใด แลว้ กแ็ กล้งทูลถามว่า นะ่ แน่ขา้ ได้ ยนิ ขา่ วลอื เขาพูดกนั ไปท่ัว

ละเมิดตเิ ตียนท่าน ก็เพราะท่านสิแสนสา รพัดทลทิ ภา วและสดุ จะขดั สน จะแนม่ แิ นเ่ หลอื พิเคราะห์เชือ่ เพราะยากยล ณ ที่ บ มคี น ธ ก็ควรขยายความ และบา้ งกก็ ล่าววา่ น่ะแน่ขา้ จะขอถาม เพราะทราบคดีตาม วจลอื ระบือมา แปลความ เขานนิ ทาพระองค์ว่า ติฉนั เยาะหมน่ิ ท่าน ก็เพราะทา่ นสิแสนสา พระองค์แสนจะยากจนและขดั สน รพนั พกิ ลกา ยพิลึกประหลาดเป็น จะจรงิ แนห่ รือวิเคราะหด์ ูแล้วไมน่ ่า เชื่อ ณ ท่แี ห่งนไี้ มม่ ีใครขอ พระองค์จงเล่ามาเถดิ บา้ งกพ็ ดู ว่า...ข้าขอถามเพราะอยากรู้ เรอ่ื งราวตามสงิ่ ที่เขาเล่ากันมา เขาเยาะเยย้ ดหู มนิ่ ท่านว่าทา่ นมี ร่างกายผิดประหลาดตา่ ง ๆ นานา

จะจริงมีจริงเหลอื มนเช่อื เพราะไปเ่ ห็น แปลความ ผิขอ้ บ ลำเข็ญ ธ กค็ วรขยายความ จะเป็นจริงหรือไม่ใจไมอ่ ยากเชื่อ กุมารองค์เสา วนเคา้ คดตี าม กระทพู้ ระครูถาม นยสดุ จะสงสัย เพราะไม่เห็น หากมีอะไรทล่ี ำบากยากเขญ็ ก็คำมิควรการณ์ คุรทุ า่ นจะถามไย ก็ขอใหต้ รสั มา กุมารก็ฟังเร่อื งทอี่ าจารย์ ธ ซักเสาะสืบใคร ระบแุ จง้ กะอาจารย์ ถามกน็ ึกสงสัยเหลอื เกินเร่ืองไม่สมควร ทวิชแถลงวา่ พระกุมารโน้นขาน เช่นนท้ี า่ นอาจารย์จะถามทำไม แล้วก็ ยุบลกะตูกาล เฉพาะอย่กู ะกันสอง ซักไซถ้ ามวา่ ใครเปน็ คนมาเล่าใหอ้ าจารย์ กมุ ารพระองค์น้ัน ธ มทิ นั จะไตรต่ รอง ฟัง พราหมณจ์ ึงตอบว่ากมุ ารพระองคโ์ นน้ กเ็ ช่อื ณ คำของ พฤฒิครแู ละววู่ าม บอกมาเมอ่ื อยู่กันเพยี งสองต่อสอง กมุ าร พิโรธกมุ ารองค์ เหมาะเจาะจงพยายาม พระองคน์ นั้ ไม่ทนั ไตร่ตรองกเ็ ชอื่ คำของ ยคุ รูเพราะเอาความ บ มดิ ีประเดตน อาจารย์ทั้งหมด ด้วยความวู่วามก็โกรธพระ กุมารอีกพระองค์ ที่พยายามยุอาจารย์ และ ใส่ความตน

กพ็ ้อและตอ่ พษิ ทุรทิฐมิ านจน แปลความ ลุโทสะสบื สน ธพิ ิพาทเสมอมา จึงตัดพอ้ ตอ่ วา่ กนั เกิด ทิชครูมเิ รยี กหา และฝ่ายกุมารผู้ ชกุมารทชิ งเชิญ ความโกรธเคืองและทะเลาะววิ าท ก็แหนงประดารา ฉวมิ ติ รจิตเมิน กันอยู่เสมอ ฝ่ายกมุ ารที่พราหมณ์ คณะหา่ งก็ต่างถือ ไมเ่ คยเรียกเขา้ ไปหาก็ไมพ่ อใจ พระราชบุตรลจิ พลหล่นเถลิงลือ กุมารท่พี ราหมณ์เชิญเข้าไปพบ ณ กนั และกนั เหิน มนฮกึ บ นึกขาม ฯ ประพันธ์ กมุ ารลจิ ฉวีหมางใจ และเหินหา่ งกัน และกุมารแต่ละ ทะนงชนกตน พระองค์ตา่ งทะนงวา่ พระบิดาของ ก็หาญกระเหมิ ฮือ ตนมอี ำนาจล้นเหลอื จงึ มใี จ กำเรบิ ไมเ่ กรงกลัวกัน

สทั ธรา ฉันท์ ๒๑ ลำดับนน้ั วัสสการพราหมณ์ ธ ก็ยุศษิ ย์ตาม แต่งอบุ ายงาม ฉงนงำ ปวงโอรสลจิ ฉวดี ำ รณิ วิรธุ ก็สำ คญั ประดจุ คำ ธ เสกสรร ไปเ่ หลือเลยสักพระองคอ์ ัน มลิ ะปยิ สหฉันท์ แปลความ ในขณะนนั้ วัสสการพราหมณ์ก็ ขาดสมคั รพันธ์ ก็อาดูร คอยยุลกู ศษิ ย์ แตง่ กลอุบายให้เกดิ ต่างองค์นำความมงิ ามทลู พระชนกอดิศูร ความแคลงใจ พระกมุ ารของกษัตรยิ ์ลจิ ฉวีทง้ั หลายก็พากนั เข้าใจวา่ เปน็ เร่ืองจรงิ แห่ง ธ โดยมูล ปวัตตค์ิ วาม ดงั ถ้อยคำท่อี าจารย์แตง่ เร่ืองขึน้ ไม่มเี ลย พระองคใ์ ดแลยท่จี ะรกั ใคร่และกลม เกลยี วกนั ต่างขาดความสัมพันธแ์ ละเกดิ ความเดือดร้อนใจและต่างนำเรื่องไมด่ ีนี้ ไปทูลพระบิดาของตน

แตกร้าวกรา้ วร้ายก็ป้ายปาม ลวุ รบิดรลาม ทลี ะน้อยตาม ณ เหตุผล ฟ่นั เฝอื เช่ือนยั ดนัยตน นฤวิเคราะหเสาะสน สบื จะหมองมล เพราะหมายใด แทท้ งั้ ทา่ นวสั การใน กษณะตริเหมาะไฉน เสรมิ เสมอไป สะดวกดาย หลายอย่างต่างกล ธ ขนขวาย พจนยุปรยิ าย แปลความ ความแตกแยกก็คอ่ ยๆ วญั จโนบาย บ เว้นครา ลุกลามไปสพู่ ระบิดา เนอื่ งจากความ หลงเชื่อโอรสของตน ปราศจากการ ใคร่ครวญเกิดความผดิ พอ้ งหมองใจ กันขนึ้ ฝ่ายวัสสการพราหมณ์คร้ังเหน็ โอกาสเหมาะสมกค็ อย ยแุ หย่อย่าง ง่ายดาย ทำกลอบุ ายตา่ ง ๆ คอยพูดยุ ยงตามกลอบุ ายต่าง ๆ ตลอดเวลา

ครน้ั ล่วงสามปีประมาณมา สหกรณประดา ลจิ ฉวรี า ชท้งั หลาย มติ รภิทนะกระจาย สามคั คธี รรมทำลาย กเ็ ปน็ ไป สรรพเสริมหายน์ พระหฤทยวสิ ยั ระแวงกัน ฯ ตา่ งองค์ทรงแคลงระแวงใน ผพู้ โิ รธใจ แปลความ เวลาผา่ นไปประมาณ ๓ ปี ความรว่ มมอื กนั ระหว่างกษตั ริย์ลจิ ฉวี ความเป็นหมเู่ หลา่ ความสามัคคแี ละ ความเปน็ มติ รถูกทำลายและความ เสอ่ื มกบ็ ังเกิดขนึ้ กษตั ริย์แต่ละ พระองคต์ ่างกร็ ะแวงซ่ึงกนั และกนั โกรธกันและระแวงกันตลอดเวลา

สาลนิ ี ฉนั ท์ ๑๑ พราหมณค์ รรู ้สู ังเกต ตระหนักเหตุถนัดครนั ราชาวชั ชีสรร พจกั สพู่ นิ าศสม ยินดบี ดั นี้กิจ จะสัมฤทธ์มิ นารมณ์ เรม่ิ มาดว้ ยปรากรม และอตุ สาหแห่งตน แปลความ พราหมณ์ผเู้ ปน็ ครสู งั เกตเห็น ใหล้ องตกี ลองนดั ประชุมขตั ติย์มณฑล ดังนนั้ กร็ ้วู า่ เหลา่ ษัตรยิ ล์ ิจฉวีกำลังจะ เชญิ ซึง่ ส่าสากล กษตั รยิ ์สสู่ ภาคาร ประสบความพินาศ จึงยนิ ดีมากทีภ่ ารกจิ ประสบผลสำเร็จสมดงั ใจ หลงั จากเรมิ่ ตน้ วชั ชีผู้มีผอง สดบั กล้องกระหมึ ขาน ดว้ ยความพยามยามและความอดทนของ ตน จงึ ให้ลองตกี ลองนัดประชมุ กษัตริย์ ทุกไทไ้ ปเอาภาร ณ กิจเพ่อื เสด็จไป ลจิ ฉวีใหท้ กุ พระองคเ์ สดจ็ มายังที่ประชุม ฝา่ ยกษัตริย์ลิจฉวที งั้ หลายทรงสดับเสียง กลองดังกกึ กอ้ ง ทุกพระองค์ไมท่ รงเปน็ ธรุ ะ รับภาระในการเสด็จไป

ต่างทรงรบั สัง่ ว่า จะเรยี กหาประชมุ ไย เราใชเ่ ปน็ ใหญใ่ จ กข็ ลาดกลวั บ กลา้ หาญ ทา่ นใดที่เป็นใหญแ่ ละกลา้ ใครมิเปรียบปาน พอใจใคร่ในการ ประชุมชอบก็เชิญเขา ปรึกษาหารอื กนั ไฉนนน้ั กท็ ำเนา แปลความ กษัตริยแ์ ต่ละพระองคร์ ับสงั่ ว่าจะ จักเรียกชุมนุมเรา บ แลเหน็ ประโยชน์เลย ประชุมด้วยเหตใุ ด เราไม่ไดเ้ ปน็ ใหญ่ รับสง่ั ผลกั ไสสง่ และทุกองค์ ธ เพิกเฉย ใจกข็ าดและไม่กล้าหาญ ผใู้ ดเปน็ ใหญม่ ี ความกลา้ หาญไมม่ ผี ูใ้ ดเปรยี บได้พอใจจะ ไปไ่ ดไ้ ปดงั่ เคย สมัครเข้าสมาคม ฯ เสด็จไปรว่ มประชมุ ก็เชิญเขาเถิด จะปรกึ ษาหารอื กนั ประการใดกช็ ่างเถิด จะเรยี กเราไปประชมุ มองไม่เห็นประโยชน์ ประการใด รบั สัง่ ใหพ้ ้นตัวไปและแต่ละ พระองค์ก็เพกิ เฉยไมเ่ สด็จไปเข้ารว่ มการ ประชมุ เหมือนเชน่ เคย

อุบฏั ฐติ า ฉนั ท์ ๑๑ เหน็ เชงิ พเิ คราะห์ช่อง ชนะคลอ่ งประสบสม พราหมณเ์ วทอดุ ม ธ กล็ อบแถลงการณ์ แปลความ เมอ่ื พจิ ารณาเหน็ ช่องทางที่ ให้วัลลภชน คมดลประเทศฐาน จะเอาชนะอย่างง่ายดาย พราหมณผ์ ู้ กราบทูลนฤบาล อภิเผา้ มคธไกร รอบรพู้ ระเวทกร็ ีบส่งข่าวให้คนสนิท เดินทางกลบั ไปยังบ้านเมืองกราบทลู แจ้งลกั ษณสา สนวา่ กษตั รยิ ใ์ น กษตั รยิ ผ์ ู้ย่งิ ใหญแ่ ห่งแคว้นมคธ แจ้ง ขอ้ ความในจดหมายว่า กษตั ริยใ์ น วชั ชีบุรไก วลหล้าตลอดวนั แควน้ วัชชที ุกพระองคข์ ณะนเ้ี กิด ความแตกแยก แบง่ พรรคแบ่งพวกไม่ บัดนี้สกิ ็แตก คณะแผกและแยกพรรค์ สามคั คกี ันดังเดมิ ไม่มีโอกาสครง้ั ไหน ทจ่ี ะเหมาะเทา่ กบั ครัง้ นี้หาไมม่ อี ีกแลว้ ไป่เป็นสหฉนั ทเสมอื นเสมอมา ขอเชิญพระองค์ยกทพั อันยิง่ ใหญม่ า ทำส่งครามโดยเรว็ เถิด โอกาสเหมาะสมยั ขณะไหนประหนึ่งครา น้หี ากผจิ ะหา ก็ บ ไดส้ ะดวกดี ขอเชญิ วรบาท พยุหย์ าตรเสดจ็ กรี ธาทพั พลพี ริยยทุ ธโดยไว ฯ

ข่าวเศกิ เอิกองึ ทราบถึงบดั ดล แปลความ ในหมู่ผคู้ น ชาวเวสาลี ขา่ วเรือ่ งการทำศกึ แพร่ไปทัว่ ชนบทบรู ี แทบทุกถน่ิ หมด หวาดกลัวทว่ั ไป เมอื งเวสาลี ทกุ คนในเมืองต่างตกใจและ อกส่ันขวัญหนี หมดเลอื ดสน่ั กาย หวาดกลวั หนา้ ตาต่ืน หนา้ ซดี ไม่มีเลอื ด วุ่นหวัน่ พร่ันใจ ตวั สนั่ พากนั หนีตายวนุ่ วาย แลว้ อพยพ ตื่นตาหนา้ เผือด ซอ่ นตวั แตกภยั พาครอบครวั หนีภยั ทิ้งบา้ นแลว้ หนีไปซกุ หลบล้ีหนตี าย ทง้ิ ย่านบา้ นตน ซอ้ นตวั ในปา่ หนา้ ตาต่ืน หนา้ ซีดไมม่ ี เลอื ด ตวั ส่ัน พากนั หนตี ายวุ่นวาย แล้ว ซกุ ครอกซอกครัว อพยพพาครอบครัวหนภี ัย ทง้ิ บ้านแล้วหนี เขา้ ดงพงไพร ไปซุกซ้อนตวั ในปา่

เหลอื จกั ห้ามปราม ชาวคามล่าลาด แปลความ พนั หัวหนา้ ราษฎร์ ขุนด่านดำบล ไม่สามารถห้ามปรามชาวบา้ นได้ คิดผันผอ่ นปรน หารอื แก่กนั มาคธข้ามมา หวั หน้าราษฎรและนายดา่ นตำบลต่าง ๆ จกั ไมใ่ หพ้ ล ป่าวร้องทนั ที ปรึกษากันเพอ่ื คิดจะยับย้งั ไม่ให้กองทพั มคธ รกุ เบยี นบฑี า ขา้ มมาได้ จึงตกี ลองปา่ วรอ้ งแจง้ ขา่ วเร่อื ง จงึ่ ให้ตกี ลอง วชั ชีอาณา ข้าศกึ บุกเขา้ รุกราน เพือ่ ให้เหลา่ กษัตรยิ ์ แจ้งข่าวไพรี ป้องกันฉนั ใด แหง่ แคว้นวัชชเี สดจ็ มาประชมุ หารอื เพ่ือ หาทางป้องกันขา้ ศกึ เพ่อื หมู่ภมู ี ชุมนุมบัญชา