มัทนะพาธา

หนังสืออเิ ลก็ ทรอนิกส์ เร่อื ง มทั นะพาธา

ผู้แต่ง พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกล้าเจา้ อย่หู วั

ทม่ี าของเรอ่ื ง “มัทนะพาธา” เป็นเรื่องราวเก่ียวกับตานานของ ดอกกุหลาบซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้า อยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์ข้ึนในปี พ.ศ. ๒๔๖๖ พระองค์ทรง กล่าวถึงที่มาของวรรณคดีเรื่องนี้ว่า“...ละครเรื่องน้ีไม่ใช่ได้ เนื้อเร่ืองหรือตัดตอนมาจากแห่งใดๆ เลย จ่ึงขอบอกไว้ให้ ผู้อ่านทราบเพ่ือไม่ต้องเสียเวลาไปเที่ยวค้นหาเรื่องนี้ใน หนังสือโบราณใดๆ แก่นแห่งเร่ืองน้ี ได้เคยมีติดอยู่ในใจ ของข้าพเจ้ามาช้านานแล้ว....”

ลกั ษณะการแต่ง เรื่องมัทนะพาธาใชค้ าประพันธ์หลายชนิดแต่ เน้นแต่งด้วยฉันท์ บางตอนใช้กาพย์ยานี กาพย์ ฉบังหรอื กาพย์สุรางคนางค์ และมบี ทเจรจาร้อยแก้ว ในส่วนของตัวละครท่ีไม่สาคัญ ทาให้มีลีลาภาษาที่ หลากหลายตอนใดดาเนินเร่ืองรวดเร็วก็ใช้ร้อยแก้ว ตอนใดต้องการจังหวะเสียงและความคล้องจองก็ใช้ กาพย์ และตอนใดที่เน้นอารมณ์มากก็มักใช้ฉันท์ เช่น ตอนท่ีสุเทษณ์ตัดพ้อและมัทนาเจรจาตอบใช้ วสันตดิลก แสดงจังหวะรวดเร็วของถ้อยคาเสริมให้ คารมโต้ตอบกันมลี ลี าฉบั ไวและทันกนั

เนื้อเรอื่ งยอ่ จอมเทพสุเทษณ์เปน็ ทุกข์อย่ดู ว้ ยความลมุ่ หลงเทพธิดามทั นา แม้จติ ระรถผูส้ ารถคี ่บู ารมจี ะนารปู ของเทพเทวผี ู้เลอโฉมหลายตอ่ หลายองค์มาถวายใหเ้ ลอื กชม สุเทษณ์ก็มิสนใจไยดี จติ ระรถจงึ นา มายาวนิ วิทยาธรมาเฝ้า สุเทษณ์ให้มายาวินใช้เวทมนตรเ์ รียกนางมทั นามาหา เม่ือมาแลว้ นางมัทนากเ็ หมอ่ ลอยมมิ สี ตสิ มบูรณ์เพราะตกอยู่ ในฤทธม์ิ นตรา สุเทษณ์มติ ้องการไดน้ างดว้ ยวธิ เี ย่ียงนัน้ จงึ ให้มายา วนิ คลายมนตร์ แตค่ ร้นั ได้สติแลว้ นางมัทนากป็ ฏเิ สธว่ามมิ จี ติ เสนห่ า ตอบด้วยมวิ ่าสุเทษณ์จะเกยี้ วพาและราพันรักอยา่ งไร สุเทษณ์โกรธ นกั จึงจะสาปมทั นาใหไ้ ปเกิดในโลกมนุษย์ มัทนาขอใหน้ างได้ไป เกิดเป็นดอกไม้มีกลน่ิ กลน่ิ หอมเพือ่ ให้มปี ระโยชนบ์ า้ ง สุเทษณ์จึง สาปมัทนาใหไ้ ปเกิดเปน็ ดอกกุหลายทง่ี ามทง้ั กล่ินท้งั รปู และมแี ต่ เฉพาะบนสวรรคย์ ังไม่เคยมบี นโลกมนษุ ย์ โดยที่ในทุกๆ ๑ เดอื น

นางมัทนาจะกลายร่างเปน็ คนไดช้ ่ัว ๑ วนั 1 คืน ใน เฉพาะวันเพ็ญของแต่ละเดือนเท่านั้น และถ้านางมีความรัก เม่ือใด นางก็จะมิต้องคืนรูปเป็นกุหลาบอีก แต่นางจะได้รับ ความทุกข์ทรมานเพราะความรักจนมิอาจทนอยู่ได้ และเมือน้ัน ถ้านางอ้อนวอนขอความช่วยเหลือ ตนจึงจะงดโทษทัณฑ์น้ี ให้แก่นางนางมัทนาไปจุติเป็นกุหลาบงามอยู่ในป่าหิมะวัน

บรรดาศษิ ย์ของฤษีนามกาละทรรศนิ มาพบเขา้ จึงนาความ ไปบอกพระอาจารย์ กาละทรรศินจึงให้ขุดไปปลูกในบริเวณ อาศรมของตน ในขณะที่จะทาการขุดก็มีเสียงผู้หญิงร้อง กาละ ทรรศินเล็งญาณดูก็รู้ว่าเป็นเทพธิดามาจุติ จึงได้เอ่ยเชิญและ สัญญาว่าจะคอยดูแลปกป้องสืบไป เม่ือนั้นการจึงสาเร็จด้วยดี

วนั เพญ็ ในเดอื นหนึ่งท้าวชัยเสนกษัตริย์แห่งหัสตินาปุระได้ เสด็จออกล่าสัตว์ในป่าหิมะวันและได้แวะมาพักท่ีอาศรมพระฤษี คร้ันได้เห็นนางมัทนาในโฉมของนารีผู้งดงามก็ถึงกับตะลึงและตก หลุมรัก จนถึงกับรับส่ังให้มหาดเล็กปลูกพลับพลาพักแรมไว้ใกล้ อาศรมน้ันทันที ท้าวชัยเสนราพันถึงความรักลึกซ้ึงที่มีต่อนางมัทนา

ครั้นเม่อื นางมัทนาออกมาที่ลานหน้าอาศรมก็มิเห็นผู้ใด ด้วย เพราะท้าวชยั เสนหลบไปแฝงอยหู่ ลงั กอไม้ นางมัทนาได้พรรณาถึง ความรักท่ีเกิดข้ึนในใจอย่างท่วมทน้ ท้าวชยั เสนได้สดบั ฟังทุกถ้อย ความจึงเผยตัวออกมาทั้งสองจึงกล่าวถึงความรู้สึกอันล้าลึกในใจท่ี ตรงกันจนเข้าใจในรักที่มีต่อกัน จากค่าคืนถึงยามรุ่งอรุณ ท้าวชัย เสนจึงทรงประกาศหมั้นและคาสัญญารัก ณ ริมฝ่ังลาธารใกล้ อาศรมนั้น เมื่อมีความรักแล้ว นางมัทนาก็ยังคงรูปเป็นนารีผู้งดงาม มิต้องกลายรูปเป็นกุหลาบอีก ท้าวชัยเสนได้ทูลขอนางมัทนา พระฤษีก็ยกให้โดยให้จัดพิธีบูชาทวยเทพและพิธีวิวาหมงคลในป่า นั้นเสียก่อน ท้าวชัยเสนเสด็จกลับวังหลายเพลาแล้วแต่ก็มิไดเ้ สด็จ ไปยังพระตาหนักข้างในด้วยว่ายังทรงประทับอยู่แต่ในอุทยาน

พระนางจัณฑี มเหสีให้นางกานัลมาสืบดูจนรู้ว่าพระสวามีนา สาวชาวป่ามาด้วย จึงตามมาพบท้าวชัยเสนกาลังอยู่กับนางมัทนาพอดี เม่อื พระนางจัณฑีเจรจาค่อนขอดดหู มิน่ นางมัทนา ท้าวชัยเสนกก็ ริ้วและ ทรงดุด่าว่าเป็นมเหสีผู้ริษยา พระนางจัณฑีแค้นใจนัก ให้คนไปทูล ฟ้องพระบิดาผู้เป็นเจ้าแห่งมคธนครให้ยกทัพมาทาศึกกับท้าวชัยเสน จากนั้นก็คบคิดกับนางค่อมอราลีและวิทูรพราหมณ์หมอเสน่ห์ ทาอุบาย กล่ันแกล้งนางมัทนาโดยส่งหนังสือไปทูลท้าวชัยเสนว่านางมัทนาป่วย

คร้ันเมื่อท้าวชัยเสนรีบเสด็จกลับมาเยี่ยมนางมัทนา ก็ กลับพบหมอพราหมณ์กาลังทาพิธีอยู่ใกล้ๆต้นกุหลาบ วิทูรกับ นางเกศินีข้าหลวงของนางจัณฑีจึงทูลใส่ความว่านางมัทนาให้ทา เสน่ห์เพ่ือให้ได้ร่วมชื่นชูสมสู่กับศุภางค์ ท้าวชัยเสนกริ้วนัก รับส่งั ใหศ้ ุภางค์ประหารนางมัทนาแต่ศุภางค์ไม่ยอม ท้าวชัยเสน จึงส่ังประหารทั้งคู่ พระนางจัณฑีได้ช่องรีบเข้ามาทูลว่าตนจะ อาสาออกไปห้ามศึกพระบดิ าซึ่งคงเข้าใจผิดว่านางกับท้าวชัยเสน นั้นบาดหมางกัน แต่ท้าวชัยเสนตรัสว่าทรงรู้ทันอุบายของนางที่ คิดก่อศึกแล้วจะห้ามศึกเอง พระองค์จะขอออกทาศึกอีกคราแล้ว ตัดหัวกษัตริย์ มคธพ่อตาเอามาให้นางผู้ขบถต่อสวามี ตนเอง

ขณะต้ังค่ายรบอยู่ที่นอกเมือง วิทูรพรหมณ์เฒ่าได้มาขอเข้า เฝ้าท้าวชัยเสนเพ่ือสารภาพความทั้งปวงว่าพระนางจัณฑีเป็นผู้วาง แผนการร้าย ซึ่งในที่สุดแล้วตนสานึกผิดและละอายต่อบาปท่ีเป็น เหตุให้คนบริสุทธิ์ต้องได้รับโทษประหาร ท้าวชัยเสนทราบความ จริงแล้วค่ังแค้นจนดาริจะแทงตนเองให้ตาย แต่อามาตย์นันทิ วรรธนะเข้าห้ามไว้ทันและสารภาพว่าในคืนเกิดเหตุน้ันตนละเมิด คาสั่ง มิไดป้ ระหารศุภางค์และนางมัทนา หากแต่ได้ปล่อยเข้าป่าไป ซ่ึงนางมัทนาน้ันไดโ้ สมะทัตศษิ ญ์เอกของฤษกี าละทรรศินนาพากลับ สู่อาศรมเดิม แต่ศุภางค์น้ันแฝงกลับเข้าไปร่วมกับกองทัพแล้วออก ต่อสู้กับข้าสึกจนตัวตาย ท้าวชัยเสนจึงรับส่ังให้ประหารท้าวมคธท่ี ถูกจับมาเป็นเชลยไว้ก่อนหน้านั้นแล้ว ส่วนพระนางจัณฑีมเหสีนั้น ทรงให้เนรเทศออกนอกพระนคร ด้วยทรงเห็นว่าอันนารีผู้มีใจมุ่ง ร้ายต่อผู้เป็นสามีก็คงต้องแพ้ภัยตนเอง มิอาจอยู่เป็นสุขได้นานแน่

ฝ่ายนางมัทนานั้นได้ทาพิธีบูชาเทพและวอนขอร้อง ให้สุเทษณ์จอมเทพช่วยนางด้วย สุเทษณ์นั้นก็ยินดีจะแก้คาสาป และรับนางเป็นมเหสี แต่นางมัทนาก็ยังคงปฏิเสธและว่าอันนารีจะ มีสองสามีได้อย่างไร สุเทษณ์เห็นว่านางมัทนายังคงปฏิเสธความ รักของตนจึงกริ้วนักสาปส่งให้นางมัทนาเป็นดอกกุหลาบไปตลอด กาล มิอาจกลายร่างเป็นมนุษย์ได้อีกต่อไป เมื่อท้าวชัยเสนตาม มาถึงในปา่ นางปริยัมวะทาทตี่ ามมาปรนนิบัติดแู ลนางมัทนาด้วยก็ ทูลเล่าความท้ังส้ินให้ทรงทราบ ท้าวชัยเสนจึงร้องร่าให้ด้วยความ อาลัยรักแล้วขอให้พระฤษีช่วย โดยใช้มนตราและกล่าวเชิญนาง มัทนาให้ยินยอมกลับเข้าไปยังเวียงวังกับตนอีกครา เมื่อพระฤาษี ทาพิธีแล้ว ท้าวชัยเสนก็ราพันถึงความหลงผิดและความรักท่ีมีต่อ นางมัทนาให้ต้นกุหลาบไดร้ ับรู้ จากนั้นจงึ สามารถขดุ ต้นกหุ ลาบได้ สาเร็จ ท้าวชัยเสนได้นาต้นกุหลาบขึ้นวอทองเพื่อนากลับไปปลูก ในอุทยาน และขอให้ฤษีกาละทรรศินให้พรวิเศษว่ากุหลาบจะ ยังคงงดงามมิโรยราตราบจนกว่าตัวพระองค์เองจะสิ้นอายุขัย

พระฤษีก็อวยพรให้ดังใจ และประสิทธิประสาทพร ให้กุหลาบนั้นดารงอยู่คู่โลกนี้มิมีสูญพันธ์ อีกท้ังยังเป็นไม้ ดอกทมี่ ีกล่ินอนั หอมหวานสามารถชว่ ยดบั ทกุ ข์ในใจคนและดล บันดาลให้จิตใจเบิกบานเป็นสุขได้ ชาย-หญิงเม่ือมีรักก็จัก ใช้ดอกกุหลาบเป็นสัญลักษณ์แห่งความรักแท้สืบต่อไป

ข้อคดิ ที่ได้รบั จากเรื่องมทั นะพาธา น้าและอาหารน่ันเป็นปัจจยั สาคัญทที่ าใหร้ ่างกายยังยืนหยัด อยู่ได้แต่ส่ิงท่ีสาคัญมากกว่านั้นคือสภาพของจิตใจ หากว่าขาด อารมณ์แห่งรักน้ีแล้ว การดารงอยู่ของร่างกายก็คงไร้ความหมาย หากแม้ว่าความรักจักนามาซึ่งความทุกข์แต่เช่ือได้ว่าเหตุแห่งทุกข์ที่ เกิดจากรักย่อมเบาบางกว่าเหตุแห่งทุกข์ท่ีเกิดจากความเกลียดชัง อารมณ์แห่งความรกั คือส่ิงทช่ี ักนาให้คนเราลุกขึน้ สู้อย่างเข้มแข็งและ เดด็ เดยี่ วกับอปุ สรรคทเี่ ขา้ มาขดั ขวางรวมถึงเปน็ แรงกายและแรงใจท่ี จะทากิจการใดๆทั้งปวงใหส้ าเรจ็ ลลุ ว่ งลงได้