01.GOLD

D E S C U B R E Y COLECCIONA 1 ΧΡΥΣΟΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕ ΤΑ • ΜΑΖΕΨΕ ΤΑ

Ορυκτά του πλανήτη μας ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ © προτότυπης ιδέας, EMSE EDAPP S.L. 2020 Εκδοτική Παραγωγή: EMSE EDAPP S.L. Υλοποίηση Παραγωγής: CB PRODUCER Συντονισμός έκδοσης: Maitane Reguero Γραφικός σχεδιασμός: Pablo Moreno Σύνταξη: David Moreu Επιμέλεια: Silvia Vallejo Τεκμηρίωση: Héctor Rodrίguez Φωτογραφίες: Shutterstock.com Εκδοτική επιμέλεια ελληνικής έκδοσης: RADNET, Μουσών 23, Αθήνα 11524 τηλ.: 211 1825 140 www.radnet.gr Μετάφραση: Μαρία Φραγκίσκου Εκτύπωση και βιβλιοδεσία: GPS Group Τυπώνεται στη Σλοβενία ISBN του χρυσού: 978-84-18019-75-3 Πρακτορείο Διανομής: ΑΡΓΟΣ, 20o χλμ Λ. Μαρκοπούλου, Κορωπί Απαγορεύεται η ολική ή μερική αναπαραγωγή και διανομή του παρόντος με οποιοδήποτε μέσο ή διαδικασία. Ταυτότητα 3 Χρυσός Χαρακτηριστικά 4 Ιδιότητες του χρυσού Ο πλανήτης των ορυκτών 6 Τι είναι τα ορυκτά; Εγχειρίδιο μικρού γεωλόγου 8 Ταξινόμησε και καταχώρησε τα ορυκτά σου Ερωτήσεις - Απαντήσεις 10 Θέλεις να μάθεις περισσότερα; Μέρη που... πετρώνεις 12 Το σπήλαιο Χαν Σον Ντονγκ Τεστ γνώσεων 14 Κουίζ

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Χρυσός Ο χρυσός είναι ένα ευγενές μέταλλο χρυ- σοκίτρινου χρώματος που στα αρχαία χρόνια αποτέλεσε δημοφιλές υλικό για την κατασκευή διακοσμητικών αντικειμένων και κοσμημάτων. Στις μέρες μας χρησιμοποιείται πρωτίστως στη βιομηχανία ηλεκτρονικών ειδών και αποτελεί σημαντικό ανταλλακτικό μέσο λόγω της μεγάλης αξίας του. Χημικός Τύπος: Οι ράβδοι χρυσού είναι ένας συνήθης τρόπος Au αποθήκευσης αυτού του μετάλλου. Σύνθεση: Τα μεγαλύτερα κοιτάσματα βρίσκονται στην Χρυσός Κίνα, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, το Περού, τη Νότια Αφρική, το Ουζμπεκιστάν, το Μεξικό, την Γκάνα, τη Σκληρότητα: Βραζιλία και την Αυστραλία. Η Αυστραλία μάλιστα 2,5 – 3 στην κλίμακα Μος (Mohs) είναι η χώρα με τα τα περισσότερα μεγάλα χρυσωρυ- χεία (πέντε συνολικά). Σχισμός: Καθόλου Θραύση: Οδοντωτή Χρώμα: Χρυσοκίτρινο Λάμψη: Μεταλλική Γραμμή κόνεως: Λαμπερή κίτρινη Σύστημα κρυστάλλωσης: Κυβικό ORO 3

Ιδιότητες του χρυσού Οχρυσός είναι ευγενές μέταλλο, που σημαίνει ότι δεν οξειδώνεται σε φυσιολογικές συνθήκες. Το χημικό του σύμβολο Au προέρχεται από τη λατινική λέξη \"aurum\". Σε καθαρή μορφή έχει μεταλλική λάμψη και χρώμα χρυσοκίτρινο, τα κράματά του όμως με άλλα μέταλλα μπορεί να έχουν ασημόλευ- κο, πράσινο, κόκκινο ή πορτοκαλί χρώμα. Ο καθαρός χρυσός είναι το πιο ελατό και όλκιμο απ’ όλα τα μέταλλα λόγω της μικρής του σκληρότητας. Καθώς επιπλέον έχει πολύ μεγαλύτερο βάρος από τα υπόλοιπα ορυκτά, μπορεί να διαχωριστεί εύκολα από την άρ- γιλο, την άμμο και το χαλίκι μέσω διαφόρων μεθόδων κοσκινίσματος. Εξαιτίας των εξαιρετικών ιδιοτήτων του, ο Από την αρχαιότητα ο χρυσός χρησιμοποιείται στην χρυσός είναι από τα πιο χρήσιμα μέταλλα του κατασκευή διακοσμητικών αντικειμένων και κοσμημάτων. πλανήτη. Είναι αγωγός του ηλεκτρισμού, δεν θολώνει, μπορεί να λιώσει σε υψηλές θερμο- κρασίες, μπορεί να αποκτήσει εύκολα το σχήμα που θέλουμε και να αναμειχθεί με άλλα μέταλλα προς δημιουργία κραμάτων. 4 OΡΥΚΤΑ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΜΑΣ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ Τα διαστημικά οχήματα της NASA διαθέτουν πολλά εξαρτήματα κατασκευασμέ- να από αυτό το μέταλλο Χρυσός Οι χρυσοθήρες της Άγριας Δύσης αποκαλούσαν τον Ο χρυσός αποτελεί ένα σημα- σιδηροπυρίτη \"χρυσό των ντικό ανταλλακτικό μέσο καθώς τρελών\", επειδή μοιάζει είναι πολύτιμος και σπάνιος. πολύ με το πολύτιμο αυτό μέταλλο, αν και στην πραγ- Σιδηροπυρίτης ματικότητα ο σιδηροπυρίτης έχει πολύ μικρή αξία. Με λίγη εξάσκηση και μερικές απλές δοκιμασίες οι συλ- λέκτες είναι σε θέση να ξεχωρίζουν τα δύο μέταλ- λα με απόλυτη ακρίβεια. ΞΕΡΕΙΣ ΌΤΙ... Οι τεχνίτες των αρχαίων πολιτισμών χρησιμοποι- ούσαν τον χρυσό για να κατασκευάσουν λατρευτι- κά αντικείμενα, καθώς επίσης και για να διακοσμή- σουν τους ναούς και τους τάφους των βασιλιάδων. Το 1922 οι Βρετανοί αρχαιολόγοι Χάουαρντ Κάρ- τερ και Λόρδος Κάρναρβον βρήκαν στην Αίγυπτο πολυάριθμα αντικείμενα από χρυσό ηλικίας πάνω από 5.000 ετών στον τάφο του Φαραώ Τουταγχα- μών, που βασίλεψε στη χώρα τον 14ο αιώνα π.Χ. ν . 5XΡΥΣΟΣ

Τι είναι Υπάρχουν τα ορυκτά; πάνω από Τα ορυκτά είναι οι χημικές ενώσεις που 5.000 είδη βρίσκονται στη φύση σε στερεή κατά- σταση και δεν προέρχονται άμεσα ορυκτών από ζωντανή ύλη. Υπάρχουν παραπάνω από 5.000 διαφορετικά είδη ορυκτών στα διά- φορα στρώματα της Γης και παρουσιάζονται πάντα με γεωμετρικές μορφές, που λέγονται κρύσταλλοι. Τα ορυκτά παίζουν σημαντικό ρόλο στην βελτίωση της καθημερινότητάς μας. Χάρη σε αυτά έχουμε μέταλλα και καύσιμα. Μας επιτρέπουν επιπλέον να κατασκευάζουμε απαραίτητα προϊόντα όπως τζάμια, εξαρ- τήματα υπολογιστών, καλλυντικά και σκε- λετούς κτηρίων. Χρησιμεύουν ακόμα στη γεωργία ως λίπασμα και στον εμπλουτισμό των τροφίμων. ΞΕΡΕΙΣ ΌΤΙ... Ο Οι απαρχές του ανθρώπινου πολιτι- Βραχογραφίες στο σπήλαιο της Αλταμίρα σμού είναι στενά συνδεδεμένες με τα ορυκτά και τα πετρώματα. Κατά τα προϊστορικά χρόνια άρχισαν να κατασκευάζονται εργαλεία και όπλα από πυριτόλιθο, μπρούτζο και σίδηρο (κυρίως αιχμές δοράτων, βέλη και μαχαίρια). Από τα ορυκτά κατασκευ- άζονταν επίσης χρωστικές ουσίες, οι οποίες χρησιμοποιούνταν στις βραχογραφίες των σπηλαίων. 6 OΡΥΚΤΑ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΜΑΣ

Ο ΠΛΑΝΉΤΗΣ ΤΩΝ ΟΡΥΚΤΏΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΡΥΣΤΑΛΛΩΣΗΣ Οι κρύσταλλοι των ορυκτών αποτελούν ένα από τα πιο εντυπωσιακά θεάματα στη φύση. Έχουν λείες πλευρές, ίσιες ακμές και παίρνουν διαφορετικές μορφές ως συνέπεια της εσωτερικής διάταξης των χημικών στοιχείων και του περιβάλλοντος στο οποίο σχηματίστηκαν. Για το λόγο αυτό οι φυσικοί κρύσταλ- λοι δεν είναι ποτέ τέλειοι ή ίδιοι μεταξύ τους. Ταξινο- μούνται σε επτά βασικά συστήματα: Τετραγωνικό Εξαγωνικό Κυβικό Τριγωνικό Ρομβικό Τρικλινές Μονοκλινές Ολιβίνης Χαλαζίας ΑΠΌ ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΦΤΙΑΓΜΈΝΑ Άστριος ΤΑ ΟΡΥΚΤΆ; Το μεγαλύτερο μέρος των ορυκτών αποτελείται από δύο ή περισσότερα από τα χημικά στοιχεία από τα οποία είναι φτιαγμένο το Σύμπαν. Υπάρχουν ωστό- σο κάποιες εξαιρέσεις όπως ο χρυσός, ο χαλκός, το θείο και το ασήμι, που ανήκουν στην κατηγορία των καθαρών χημικών στοιχείων, καθώς δεν βρίσκο- νται ενωμένα με άλλα χημικά στοιχεία στη φύση. Οι επιστήμονες κατατάσσουν τα ορυκτά ανάλογα με το χημικό τους τύπο και τη διάταξη των ατόμων στους κρυστάλλους τους. Συχνά ταξινομούνται επίσης με βάση τη χημική τους σύσταση. Ανάμεσα στα 100 πιο κοινά ορυκτά συναντάμε το χαλαζία, τον άστριο και τον ολιβίνη, που βρίσκονται σε μεγαλύτερη αφθονία στα πετρώματα της επιφάνειας της Γης. 7XΡΥΣΟΣ

Ταξινόμησε και καταχώρισε τις πέτρες Τ ώρα που έχεις αρχίσει αυτή τη συ- Προτείνουμε να ταξινομείς τις ναρπαστική συλλογή, είσαι πλέον ένας πέτρες σου και να τις κρατάς πραγματικός συλλέκτης ορυκτών. Γι’ αυ- ξεχωριστά, για να διατηρηθούν τόν τον λόγο είναι πολύ σημαντικό να μάθεις να καλύτερα. ταξινομείς και να καταχωρείς τα κομμάτια της. ΣΥΛΛΟΓΗ ΟΡΥΚΤΩΝ Κατά τη συλλογή ορυκτών, πρέπει προσέξεις πολύ τον χώρο του σπιτιού που χρησιμοποι- είς για την αποθήκευσή τους, το μέγεθος των κομματιών καθώς και την οργάνωσή τους ώστε να μπορείς να τα βρίσκεις εύκολα. Κάθε τεύχος συνοδεύεται από ένα ορυκτό μεγάλου μεγέ- θους στο αντίστοιχο κουτάκι του. Θα πάρεις επιπλέον ένα κουτί για να τα εκθέσεις καθώς και ετικέτες με τα ονόματα όλων των ορυκτών, ώστε η συλλογή σου να είναι καλά οργανωμένη. Καθώς μεγαλώνει η συλλογή σου, θα μπορείς να φτιάξεις το δικό σου μουσείο. Αυτό που χρειάζε- σαι είναι ένα κουτί χωρισμένο οριζοντίως σε δύο μέρη: πάνω μπορείς τοποθετήσεις όσες από τις ανακαλύψεις σου θέλεις να εκθέσεις και κάτω να φυλάξεις τα κομμάτια που δεν χρησιμοποιείς. Με αυτόν τον τρόπο τα ορυκτά σου θα είναι κατηγο- ριοποιημένα και ταυτόχρονα θα προστατεύονται από τη σκόνη και την υγρασία. 5 εκ. 2 εκ. 5 εκ. 5 εκ. 2 εκ. 8 OΡΥΚΤΑ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΜΑΣ

ΕΓΧΕΙΡΊΔΙΟ ΜΙΚΡΟΎ ΓΕΩΛΌΓΟΥ ΜΕΘΟΔΟΣ Χρησιμοποίησε έναν Ο κόσμος των ορυκτών είναι εκπληκτικός και μεγεθυντικό μπορεί να αποτελέσει ένα διασκεδαστικό χόμπυ, φακό για να ειδικά αν το μοιραστείς με την οικογένεια και τους φίλους σου. Εάν έχεις την όρεξη να βγεις και παρατηρήσεις να ψάξεις ορυκτά στην ύπαιθρο, είναι σημαντικό καλύτερα να τα κρατάς ξεχωριστά σε χαρτονένια κουτά- κια. Μην ξεχνάς να φτιάχνεις μια ολοκληρωμένη τα ορυκτά σου. καρτέλα για κάθε ορυκτό, όπου θα σημειώνεις το όνομα, την κατηγορία στην οποία ανήκει, το χημι- 9XΡΥΣΟΣ κό του τύπο, το μέρος όπου το βρήκες και οποια- δήποτε άλλη σημαντική πληροφορία σε βοηθάει στην ταξινόμησή του.

Θέλεις να μάθεις περισσότερα; Τι σημαίνουν τα ολυμπιακά μετάλλια; Τα μέταλλα από τα οποία αποτελούνται τα ολυμπιακά μετάλλια (χρυσός, ασήμι και χαλκός) συμβολίζουν τις τρεις εποχές της αν- θρωπότητας στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Η χρυσή εποχή αντιστοιχεί στην εποχή των θεών, η ασημέ- νια συμβολίζει την πρώιμη περίοδο του ανθρώπου (νεότητα) και η χάλκινη είναι η εποχή των ηρώων και των πολέμων. Το πρώτο χρυσό ολυμπιακό μετάλλιο απονεμήθηκε στους αγώνες του Σαιντ Λούις (ΗΠΑ) το 1904. Μέχρι τότε οι νικητές λάμβαναν ένα ασημένιο. Τι ήταν ο πυρετός του χρυσού; Ο πυρετός του χρυσού ήταν ένα κοινωνικό φαινόμενο που έλαβε χώρα στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ μεταξύ του 1847 και του 1855. Ένας μεγάλος αριθμός μεταναστών κατέφθασε εκεί με καρα- βάνια από όλες τις γωνιές της χώρας σε αναζήτηση του πολύτι- μου αυτού μετάλλου. Σήμερα αποτελεί συχνό θέμα των ταινιών Ουέστερν και κινεί ακόμη μεγάλο ενδιαφέρον στους βορειο-α- μερικάνους ιστορικούς. Μία από της επιπτώσεις του φαινομένου αυτού υπήρξε η μετατροπή του Σαν Φρανσίσκο από χωριουδά- κι σε μεγαλούπολη. Ποιος είναι ο θρύλος του \"Ελ Ντοράντο\"; Για πολλούς αιώνες οι Ευρωπαίοι θαμπώνονταν με τον θρύλο του Ελ Ντοράντο, μία χαμένη πολιτεία με τεράστια χρυσορυ- χεία. Αυτός ο μύθος ξεκίνησε τον 16ο αιώνα στην Αντιβασιλεία της Νέας Γρανάδας (σημερινή Κολομβία), όταν οι ισπανοί κα- τακτητές άκουσαν φήμες για μία τελετή κατά την οποία κάποιος βασιλιάς κάλυπτε το σώμα του με χρυσόσκονη και έκανε προ- σφορές στους θεούς σε μία ιερή λίμνη. 10 OΡΥΚΤΑ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΜΑΣ

ΕΡΩΤΉΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΉΣΕΙΣ Από που προέρχεται ο χρυσός του σύμπαντος; Το μεγαλύτερο μέρος του χρυσού που βρίσκεται στο σύμπαν, προέρχεται από τις εκρήξεις ακτίνων γ. Οι εκρήξεις αυτές είναι συμπυκνωμένη ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία μεγάλης ενέργειας που παράγεται από τη σύγκρουση δύο αστέρων νετρονίων. Αυτά τα ουράνια σώματα είναι τα υπολείμματα πρώην αστέρων-γιγάντων που αφού πεθάνουν ως αποτέλεσμα τεράστιων υπερκαινοφανών εκρήξεων (σουπερνόβα), απωθούν τα εξωτερικά στρώματα των αερίων τους. XΡΥΣΟΣ 11

Το σπήλαιο Σον Ντονγκ Κάποια μέρη έχουν γίνει διάσημα λόγω των εκπληκτικών διαστάσεών τους, παρόλο που δεν μπορούμε να τα θαυμάσουμε από την επιφάνεια της Γης. Αυτή είναι η περίπτωση του σπηλαίου Σον Ντονγκ, που βρίσκεται στο Εθνικό Πάρκο Φονγκ Να – Κε Μπανγκ στο Βι- ετνάμ. Θεωρείται το μεγαλύτερο υπόγειο σπήλαιο στον κόσμο: έχει πάνω από 200 μέτρα βάθος (που σε κάποια σημεία φτά- νει τα 500 μέτρα), 175 μέτρα πλάτος και 9,4 χιλιόμετρα μήκος. Το Χανγκ Σον Ντονγκ -που στην τοπική γλώσσα σημαίνει \"σπηλιά στο βουνό του ποταμού\"- ανακαλύφθηκε το 1990 από ένα βιετναμέζο που αναζήτησε καταφύγιο από την καταιγίδα στις απόκρημνες πλαγιές της ζούγκλας. Ωστόσο η λεπτομερής χαρτο- γράφηση του εσωτερικού του δεν ξεκίνη- σε παρά μόλις το 2009. Αν και αποτελεί δημοφιλή τουριστικό προορισμό, το σπήλαιο Σον Ντονγκ κρύ- βει ακόμα μυστικά. Πρόσφατα μια ομάδα σπηλαιολόγων ανακάλυψε σε μεγάλο βάθος μια σήραγγα που συνδέει το κυρίως σπήλαιο με ένα μικρότερο. Επιπλέον στο εσωτερικό του όπου επικρατεί ένα ιδιαί- τερο μικροκλίμα, ζουν διάφορα είδη ζώων και σχηματίζονται σταλαγμίτες με ύψος μέχρι 70 και περισσότερα μέτρα, οι μεγα- λύτεροι γνωστοί σταλαγμίτες στον κόσμο. 12 OΡΥΚΤΑ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΜΑΣ

ΜΈΡΗ ΠΟΥ... ΠΕΤΡΏΝΕΙΣ ΞΕΡΕΙΣ ΌΤΙ... Η σπηλαιολογία είναι η επιστήμη που μελετάει τη φύση, την προέ- λευση και τον σχηματισμό των φυσικών κοιλοτήτων του υπεδάφους, όπως τα σπήλαια. Στις μέρες μας η σπηλαιολογία συμπληρώνει τη δουλειά των γεωλόγων, των υδρολόγων, των βιολόγων και των αρ- χαιολόγων. Ο πρωτοπόρος αυτής της επιστήμης θεωρείται ο Εντου- άρ-Αλφρέντ Μαρτέλ. Διεξήγαγε τις πρώτες επιστημονικές εξερευνή- σεις και ίδρυσε τη Γαλλική Εταιρία Σπηλαιολογίας το 1895. XΡΥΣΟΣ 13

Κουίζ... 1. Τι χρώμα είναι ο καθαρός χρυσός; α. Ροζ β. Πορτοκαλί γ. Χρυσοκίτρινο δ. Πορφυρό 2. Πού χρησιμοποιούνταν ο χρυσός στους αρχαίους πολιτισμούς; Διατροφή Διακόσμηση Γραφή Όπλα και κοσμήματα 3. Αντιστοίχισε κάθε έννοια με τη σημασία της: 1. Δ ιάταξη των ατόμων των α. Πολύ μεγάλο σπήλαιο μετάλλων β. Θρύλος γ. Καθαρά χημικά στοιχεία 2. Χ αλκός, Θείο, Χρυσός, Ασήμι δ. Κρύσταλλοι και Υδράργυρος 3. Ελ Ντοράντο 4. Σον Ντονγκ 14 OΡΥΚΤΑ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΜΑΣ

Απαντήσεις:ΤΕΣΤ ΓΝΏΣΕΩΝ 1) γ. Χρυσοκίτρινο 2) Διακόσμηση και κοσμήματα 3) 1.δ / 2.γ / 3.β / 4.α 4) Au 5) Ένας μεγάλος αριθμός μεταναστών πήγε στην Καλιφόρνια σε αναζήτηση χρυσού. 6) Στο Βιετνάμ4. Ποιο είναι το χημικό σύμβολο του χρυσού; 5. 5. Τι ήταν ο πυρετός του χρυσού; 6. Σε ποια χώρα βρίσκεται το σπήλαιο Σον Ντονγκ; XΡΥΣΟΣ 15

9 788418 019753 ΑΥΘΕΝDE LAΤΙTΚIEΑRRA 00001 ΑΝΑΚΑΛΥΨΕ ΤΑ • ΜΑΖΕΨΕ ΤΑ ΓΡΑΨΟΥ ΤΩΡΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗΣ ΚΑΙ ΚΕΡΔΙΣΕ ΕΚΠΤΩΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΣΟΥ * www.myminerals.gr