8. Sınıf Fen Soru Bankası

TEST Mor Mavi Yeşil Sarı Turuncu Kırmızı 14 BAŞARI ÖLÇME TESTİ - II 2375 1. Sıcaklığın ve ışığın dalga boyunun fotosentez hızına etkisi grafiklerde şu şekilde verilmiştir. Fotosentez hızı Fotosentez hızı Sıcaklık °C) Işığın dalga 0 10 20 30 40 50 boyu Aşağıda aynı ışık şiddetine sahip farklı renkte ışık kaynakları ve farklı sıcaklıklarda üç düzenek oluşturulmuştur. Sarı Yeşil Mor 35 °C 55 °C 35 °C III KOH I II Buna göre, düzeneklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Fotosentez hızının en fazla olduğu düzenek II'dir. B) Fotosentez hızının en yavaş olduğu düzenek I'dir. C) Bütün düzeneklerde fotosentez hızı bağımlı değişkendir. D) I ve II. düzenek ile ortamdaki CO2 miktarının fotosentez hızına etkisi incelenebilir. 2. Maya mantarları ve yoğurt bakterileri ortamdaki besin tükenene kadar oksijensiz solunum yapmaktadırlar. Aşağı- da özdeş mumlarla hava kapasiteleri aynı üç farklı düzenek hazırlanmıştır. 1. düzenek 2. düzenek 3. düzenek Şekerli su Mum Fare Mum Şekerli su Mum + + Maya mantarları Yoğurt bakterileri Düzeneklerle ilgili, • 2. düzenekteki mumun yanma süresi en kısadır. • Düzeneklere yeşil bitki konduğunda en kısa süre 3. düzenekteki mum yanar. bilgileri verildiğine göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış olur? A) Maya mantarları şekeri besin olarak kullanıp karbondioksit üretmektedirler. B) Fare ve mum ortamdaki aynı çeşit gazı tükettikleri için 2. düzenekteki mumun yanma süresi en kısadır. C) Yoğurt bakterilerinin ürettiği gazı mum tükettiği için 3. düzenekteki mumun yanma süresi en uzundur. D) Düzeneklere bitki konulduğunda 1 ve 2 nolu düzeneklerde maya mantarı ve farenin ürettiği gazı bitki kullan- maktadır. Fen Bilimleri 216 8. Sınıf

BAŞARI ÖLÇME TESTİ - II 14 TEST 3. Ana av Kar baykuşu İkincil av Ren geyiği Tilki Kurt Tavşan Ot Bir ekosistemdeki besin zincirinde yer alan basamaklar arasında bulunan ilişki ekoloji piramidi ile ifade edilir. Eko- loji piramidinde beslenme ilişkisine bağlı olarak üreticiden son tüketiciye doğru vücut büyüklüğü genelde artar. Vücut büyüklüğüyle ters orantılı olarak birey sayısı azalır. Çeşitli kimyasal maddeler canlıların vücudunda tama- men parçalanmaz ve birikir. Üreticiden son tüketiciye doğru aktarılan enerji azalırken biyolojik birikim artar. Verilen bilgiler dikkate alındığında yukarıdaki canlılara ait seçeneklerdeki grafiklerden hangisi doğrudur? Birey Aktarılan Biyolojik Vücut sayısı enerji birikim büyüklüğü A) B) C) D) Kurt Geyik Canlı Ot Kurt Canlı Kar Tavşan Canlı Kar Kurt Canlı baykuşu baykuşu 4. Fen bilimleri öğretmeni bilimsel bir dergide yer alan aşağıdaki haberi sınıfta okur ve öğrencilerin bu haberden ha- reketle çıkarımda bulunmalarını ister. Doğal denge için yaşamsal öneme sahip olan akbaba, kartal, şahin, doğan ve baykuş gibi yırtıcı kuşların in- sanlar tarafından avlanması felaketlere yol açmaktadır. Yırtıcılar etçil olduğundan genellikle kemirgenler, sü- rüngenler, kurbağalar ve kuşlar gibi canlıları avlayarak, bunların doğadaki sayılarını kontrol altında tutar. Yır- tıcı hayvanların bilinçsiz olarak avlanması durumunda ise diğer canlıların sayısı artar ve bu denge bozulur. Örneğin, çeşitli hastalıklar bulaştıran farelerin artmasıyla tarım ürünleri büyük zarar görür. Yırtıcı kuşların azal- masının bir diğer etkisi de şudur: Yırtıcı kuşların besin zincirinin üst halkasında yer almasından dolayı doğa- ya atılan kimyasalların bir alt basamakta bulunan canlıların dokularında birikmesi ve onları öldürmesidir. Buna göre, öğrencilerin yapmış olduğu aşağıdaki çıkarımlardan hangisi yanlıştır? A) Yırtıcı kuşların insanlar tarafından avlanması ile kurbağaların beslendiği canlı sayısı artar. B) Yırtıcı kuşların azalması ile besin zincirinin bir alt basamağındaki canlılarda birey başına düşen besin miktarı ve yaşam alanı azalır. C) Yırtıcı kuşların azalması ile kemirgenler ve sürüngenler arasında rekabet, hastalık ve yavru ölümleri artar, bu- na bağlı olarak nüfus artış hızı yavaşlar. D) Yaşam alanındaki değişimler hayvanlarla sınırlı kalmayıp bitkiler yoluyla insanları da etkiler. 8. Sınıf 217 Fen B l mler

TEST 14 BAŞARI ÖLÇME TESTİ - II 5. Bir ekosistemde birçok canlı ve cansız varlık birbiri ile et- CO2 kileşim içindedir. Ekosistemde bir canlının hayatını sürdü- O2 rebilmesi, diğer bir canlının hayatına bağlıdır. Bir canlının sayısındaki artış ya da azalış, o canlının içinde bulunduğu besin zincirindeki diğer canlıları da etkiler. Yanda verilen Okyanuslar çok büyük bir Plankton besin zincirinde bazı canlılara ait birey sayısındaki değişim enerji kaynağıdır verilmiştir. Balina 2. balık Balina 1. balık Plankton 2. balık Zaman Zaman Zaman I II III Buna göre, grafiklerdeki değişimler ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Tankerden dökülen petrol I. grafiğin gerçekleşmesine sebep olabilir ve bu durum besin zincirindeki tüm canlı- ları olumsuz etkiler. B) II. grafikteki değişimin gerçekleşmesi durumunda 2. balık sayısı artarken 1. balık sayısı azalır. C) II ve III. grafikteki değişimler hiçbir zaman aynı zaman diliminde gerçekleşmez. D) Atmosferde CO2 oranındaki azalma I. grafikteki değişimin gerçekleşmesine sebep olabilir. 6. 120 metrekarelik bir evde yaşayan dört kişilik bir ailenin ısıtma, soğutma, yemeklerin pişirilmesi ve saklanması, bulaşık ve çamaşırların yıkanması, televizyon gibi eğlence araçlarının kullanılması ve aydınlatma için harcanan elektrik enerjisi yılda ortalama 2000 kWh civarındadır. Alınacak önlemlerle evlerde tüketilen bu enerjiden %30 tasarruf sağlanabilir. Tabloda ortalama yıllık tüketilen elektrik enerjisi miktarı gösterilen AİLE Ortalama Yıllık Tüketilen ve 120 m2'lik evlerde yaşayan dörder kişilik Akyüz ve Akar ailesi- Elektrik Enerjisi (kWh) Akyüz ailesi nin, tükettikleri enerji oranları aşağıdaki grafiklerdeki gibidir. Akar ailesi 5000 1200 Enerji tüketim Enerji tüketim oranı(%) oranı(%) 24 25 20 20 16 15 12 10 8 5 4 Akar ailesi Akyüz ailesi Isıtma Kullanım alanı Temizlik pYieşirmemke Soğutma Aydınlatma Earğlaeçlnacreı Isıtma Temizlik pYieşirmemke Soğutma Aydınlatma Earğlaeçlnacrıe Kullanım alanı Buna göre, I. Evlerde en fazla enerji ısıtmaya gittiği için yapılacak doğru yalıtım enerjiden büyük oranda tasarruf sağlar. II. Akar ailesi aydınlatma için tasarruflu ampul kullanmaz iken Akyüz ailesi tasarruflu ampul tercih etmiş olabilir. III. Akyüz ailesinin yemek pişirmede kullandıkları fırın A sınıfı, Akar Ailesinin kullandıkları fırın B sınıfıdır. ifadelerinden hangileri söylenebilir? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III Fen Bilimleri 218 8. Sınıf

BAŞARI ÖLÇME TESTİ - II 14 TEST 7. Bitkisel ve hayvansal atık yağların geri dönüşümüyle dizel yakıtlı motorlarda kullanılan yenilenebilir bir yakıt olan “biyodizel” üretilmektedir. Biyodizel ile sera gazı etkisi, kanser yapıcı klorlu organik maddelerin atmosfere atılması, ozon oluşturucu kirleticilerin emisyonu petrol kaynaklı dizel yakıta göre azalmaktadır. 150 milyon kilogram atık yağın lavaboya, kanalizasyona dökülmeyip geri kazanılmasıyla yılda 150 milyon kilog- ram biyodizel veya 15 milyon kilogram gliserin üretilerek ekonomiye katkı sağlanabilir. Bir litre biyodizele dönüş- türülmüş kullanılmış bitkisel ve hayvansal yağdan, 240 fincan çay için yeterli yeşil enerji üretilebilir. Bir litre atık yağ 1 milyon litre suyu kirletir. Kanalizasyona dökülen atık yağ havadan suya oksijen transferini önlediği için su- daki oksijenin tükenmesini hızlandırmakta ve su ekosistemine zarar vermektedir. Lavaboya dökülen atık yağlar ayrıca kanalizasyon borularına yapışarak boru kesitinin daralmasına, sık aralıklarla tıkanmasına ve kanalizasyon borusunun ömrünün 30-50 yıldan 5 yıla düşmesine neden olmakta ve evsel atık su arıtma maliyetini de %30 artırmaktadır. Aşağıda dünyada atık yağ üretimi ve toplanması ile biyodizel üretimine ait tablolar verilmiştir. Dünyada Atık Yağ Üretimi ve Toplanması Dünya Biyodizel Üretimi (milyon m3) Ülke Atık yağ Toplanan Nüfus Kişi başı Kişi başı Ülke Miktar Yüzde Pay (bin ton) (bin ton) (milyon) atık (kg) toplanan (kg) Türkiye AB 9,18 %54,0 Almanya İngiltere 300 20 77,7 3,8 0,2 ABD 1,65 %9,7 İspanya İtalya 185 148 82,3 2,2 1,8 Arjantin 1,57 %9,3 Fransa 225 100 60,9 3,7 1,6 Brezilya 1,55 %9,1 114 55 45,5 2,5 1,2 Malezya 0,76 %4,5 70 40 58,9 1,2 0,7 Avustralya 0,62 %3,7 95 32 61,5 1,5 0,5 Diğer 1,64 %9,7 Verilen bilgiler ve tablolara göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Türkiye kişi başına atık yağ üretiminde üst sırada olmasına rağmen atık yağ toplamada alt sıradadır. B) Atık yağ toplamada üst sırada olan Avrupa ülkelerinin biyodizel üretiminde de üst sırada olmaları toplanan yağı biyodizele çevirdiklerini düşündürebilir. C) Atık yağların biyodizele çevirilmesi ile hem hava hem de su kirliliğinin önüne geçilmekte ve gelecek nesillere bırakılan yeşil enerji artırılmaktadır. D) Lavaboya dökülen atık yağlar kanalizasyon borusunun ömrünü azalttığı ve evsel atık su arıtma maliyetini artırdığı için toprağa dökülmelidir. 8. Sınıf 219 Fen Bilimleri

TEST 1 ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 2376 ELEKTRİKLENMENİN, BAZI DOĞA OLAYLARI VE TEKNOLOJİDEKİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ İLE AÇIKLANMASI 1. Bir maddenin elektrik yüklü başka bir maddeyle etkileşmesi sonucu ortaya çıkan fiziksel özelliğe elektriksel yük, cisimlerin sahip oldukları elektriksel yükün yer değiştirmesi olayına ise elektriklenme denir. Fen bilimleri öğretmeni, öğrencilerinden elektriklenme ile ilgili günlük hayatta başlarından geçen olayları anlatma- sını istemiştir. Ahmet, arabalarına binmek üzere kapıyı açmak için kapı koluna dokunduğu anda kapı ile eli arasında bir kıvılcımlanma olduğunu ve hafifçe çarpıldığını söylüyor. Ali çok sevdiği yün kazağını giydiğinde, annesi Ali'nin kazağının diğer kı- yafetlerine göre daha çok kirlenip tozlandığını farkediyor. Ali'yi bu konuda uyarıyor ama Ali kirletecek bir şey yapmadığını, aynı yerlerde oynadığını söylüyor. Basketbol müsabakasına çıkan Mert, maç sonunda arkadaşıyla vedalaşacağı esnada her ikisi parmaklarının ucunda çıtırtı ve acı hissi oluştuğunu söylüyor. Buna göre günlük hayatta karşılaşılan bu olayların sebebi ile ilgili, I. Ahmet ile aracı arasında elektrik yükü akışı gerçekleşmiştir. II. Ali oyun oynarken çok fazla hareket edip yünlü kazakta oluşan elektriklenmeden dolayı kıyafetlerine fazla toz parçacığı yapışmıştır. III. Mert'in çıtırtı sesini duymasının sebebi; oyunda hava, zemin ve top ile vücudu arasında yük geçişi sonucu biriken elektrik yükünün arkadaşına geçiş yapmasıdır. değerlendirmelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) I, II ve III 2. Yeryüzünden buharlaşan su yükseldikçe soğur ve yağmur bulutları olu- şur. Rüzgârın etkisiyle hareket eden bulut içindeki su damlacıkları hava- daki diğer parçacıklarla sürtünmesi sonucu elektrik yükü ile yüklenirler. Oluşan bu yük belirli bir yoğunluğa geldiğinde buluttan yeryüzünün yük- sek kesimlerine doğru elektrik yükü akışı gerçekleşir. Bu olaya yıldırım denir. Bazen de farklı bulutlar arasında ani elektrik yükü boşalmaları gerçekleşir. Bu olaya ise şimşek denir. Yukarıda doğada gerçekleşen yıldırım ve şimşek olayları anlatılmıştır. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Havada hareket ederken birbirine sürtünen bulutlar arasında yük aktarımı gerçekleşmez. B) Yıldırım olayında yeryüzünün yüksek kesimlerinden buluta yük geçişi olmuştur. C) Şimşek olayında elektriksel yüklü bulutlar arasında yük akışı gerçekleşir. D) Bulutlardaki su taneciklerinde oluşan elektrik yükleri yağmur olayıyla yeryüzüne aktarılır. Fen B l mler 220 8. Sınıf

ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 1 TEST 3. Alüminyum ve çelik parçalar üzerinde uygulanan toz boyama teknolojisi endüstriyel yüzey kaplama alanında önemli bir yere sahiptir. Bu yöntemde elektrikle yükleme yapılan toz boya tanecikleri basınçlı hava ile yüzeye püskürtülür ve 200 °C sıcaklıkta fırınlanarak yüzeyde eriyerek sabitlenir. Böylece kaplama dış görünüş, kalite, dayanıklılık, ekonomi ve çevre korunumu yönünden avantaja sahip olur. Toz boya otomotivden inşaata, beyaz eşyadan bisiklet sanayine kadar çok geniş alanlarda kullanılır. Kabza Çıkarılabilir gövde Basınç Toz alma Elektrik yükü regülatörü borusu yükleme bölümü Hava giriş jakı Toz boya Yüksek voltaj haznesi kademesi Tetik Topraklama Yüksek voltajlı Basınçlı hava elektrot Akışkan toz Negatif (-) yüklü Toprağa bağlı boya tanecikleri boyanacak yüzey Toz boya tabancası şu şekilde çalışır: I. Toz boya maddesi bir kap içerisinde hava ile karıştırılarak akışkan hâle getirilir ve basınçlı hava ile tabanca- nın hortumuna iletilir. II. Tabanca ucunda bulunan iğneye (elektrot) yüksek voltaj (maksimum 100 kV) elektrik gönderilir. III. Basınçlı hava vasıtası ile tabanca hortumu içerisinden yüksek voltajlı elektrik alanına itilen toz boya zerreleri yüklenir. IV. Tabancadan çıkan yüklü toz boya parçacıkları daha önce toprağa tel ile bağlanarak yük dengesi sağlanmış boyanacak yüzeye püskürtülür. V. Boyanacak nesne yüzeyi toz boyaları üzerine çekerek nesnenin boya ile düzgün kaplanmasını sağlar. VI. 200 °C sıcaklıktaki fırında nesne üzerindeki boyalar eriyerek yapışır. Yukarıdaki sistemde boyanacak olan yüzeye püskürtülen toz boya parçacıkları, boyanacak yüzeye yapışmamak- ta ve boyama işlemi gerçekleşmemektedir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu duruma sebep olabilir? A) Yüksek voltajlı elektrik alanına itilen toz boya zerrelerini elektrik yükleyen bölüm arıza yapmıştır. B) Boyanacak yüzeyin toprağa tel ile bağlanmasından kaynaklanmıştır. C) Boya tabancasının ucunda bulunan iğneye 100 kV'un altında bir yükleme yapılmıştır. D) Boyanacak yüzey ile toz boyaların yük durumlarının farklı olmasıdır. 8. Sınıf 221 Fen Bilimleri

TEST 1 ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 4. Elektriklenmenin günlük yaşamda kullanımıyla ilgili uygulamaları teknolojinin birçok alanında görmemiz mümkündür. Kâğıt ya da plastik yüzeylerdeki parmak izlerini belirlemede de maddelerin elektriklenme özelliğinden yararlanılır. Par- mağın yüzeye değen ince kısımları yüzeyde bir iz bırakır. Bu izlerin olduğu yer- lerin elektrik yüklenme özelliği iz olmayan yerlere göre farklılık gösterir. Bu özel- liği ölçen tarama cihazlarıyla parmak izi belirlenir. Metal veya cam gibi parlak yüzeyler üzerinde kalan ve gözle görülemeyen parmak izleri, pudra veya ben- zeri tozların yüzeye sürülmesiyle görünür hâle getirilir. Daha sonra izin fotoğra- fı çekilir veya yapışkan şeffaf bant üzerine aktarılıp incelenir. Buna göre parmak izi tespiti ile ilgili, I. Parmağın yüzeyde bıraktığı iz ile pudra veya benzeri tozlar birbirini çekiyor olabilir. II. Parmağın yüzeyde bıraktığı iz elektrostatik olarak yüklü değildir. III. Sık yıkanan ellerde parmak izi tespiti daha zor olabilir. çıkarımlarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III Baraj Sorusu 5. Elektrostatik Havalandırma Sistemi: Ülkemizde bacasız davlumbaz ya da bacasız filtre olarak bilinen bir çeşit toz ve duman filtresi olan elektrostatik filtredir. Restoran ve mutfak havalandırması, odun kömür dumanı, toz ve isten- meyen kokuları filtre etmek amacıyla kullanılır. 0,3 mikron ve daha büyük parçacıklar %99’lara varan oranlarda filtre edilip çevrede oluşabilecek rahatsızlıkların önüne geçilebilir. Ön filtre İyonlaştırıcı Kollektör - Aktif granül karbon filtre (toplayıcı) Son filtre - Ozon filtresi Kirli hava Temiz hava Elektrostatik filtreler, plakalar arasında oluşturulan yüksek gerilim alanından faydalanarak, aralarından geçen ha- vada bulunan yüklü parçacıkların elektriksel çekim kuvveti ile plakalar tarafından yakalanması prensibi ile çalışır. Fan tarafından çekilen kirli hava yıkanabilir metal ön filtreden geçer. Bu filtre, kaba toz ve yağ partiküllerini tutar. Daha sonra partiküllerin elektrostatik yüklenmesi prensibine göre çalışan filtreye gelen havanın içerisindeki yağ, duman ve is yüksek gerilim ile negatif yüklerle yüklenir. Negatif yüklenen kirli hava ikinci bölmede bulunan pozitif yüklü alandan geçerek havada bulunan yağ, duman ve is partikülleri toplayıcı plakalar tarafından güçlü bir şekil- de çekilerek filtre yüzeyine yapıştırılır. Daha sonra aktif granül karbon filtre ve ozon filtreden geçirilen hava tama- men temizlenir. Yük durumları farklı olan cisim ve parçacıklar birbirini çektiğine göre bu sistemle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Elektrostatik yükleme yapan iyonlaştırıcıların arıza yapması, içinden geçen havadaki parçacıkların toplayıcı levha- lara yapışmasını aksatır. B) İkinci kademedeki toplayıcı levhaların görevini yapamaması, havada bulunan elektrik yüklü taneciklerin tekrar dışarı salınmasına sebep olur. C) Elektrostatik havalandırma sistemi bulunmayan bir ortamda negatif (–) yüklü iyonlar artar. D) Son filtrenin çalışmaması havanın tamamen temizlenmesini aksatır. Fen Bilimleri 222 8. Sınıf

ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 2 TEST 2377 ELEKTRİK YÜKLERİNİN SINIFLANDIRILARAK AYNI VE FARKLI CİNS ELEKTRİK YÜKLERİNİN BİRBİRİNE ETKİSİNİN AÇIKLANMASI 1. Sahip oldukları elektriksel yüklerin yer değiştirmesi sonucu elektriklenen cisimlerin yük miktarı eşit olurken yük cinsi farklı olabilir. Negatif yük sayısı ile pozitif yük sayısı aynı ise cisimler nötr, farklı ise yüklüdür yani fazla olan yük cismin yüküdür. Aynı yüklü cisimler birbirini iterken, yük durumları farklı olan cisimler birbirini çeker. Fen bilimleri öğretmeni, Murat ile Efe’den cisimlerin yük durumlarını gösteren temsili modeller hazırlamasını iste- miştir. Murat ve Efe pinpon topları ve oyun hamurundan aşağıdaki modelleri hazırlamıştır. Murat Efe Pozitif (+) yük Pozitif (+) yük Negatif (–) yük Negatif (–) yük İçine siyah ve beyaz renk pinpon topları Köpük tabak üzerine oyun hamurundan yapılan konulmuş mavi plastik cisim şekiller yerleştirilmiş dairesel cisim Öğretmen, \"Murat ve Efe'nin yaptığı temsili cisimler, aşağıda yük durumlarını gösterdiğim cisimlerin hangilerine yaklaştırıldığında o cismi hareket ettirebilir?\" diye sorar. Plastik ----- Negatif (-) yük miktarının pozitif yük miktarından top Negatif yüklü fazla olduğu bilinen ve yalıtkan tekerler üzerinde Yük dengesizliği küre duran metal oyuncak araba olan plastik top Nötr hâlde yalıtkan zemin üzerinde duran küresel cam cisim Yukarıdaki soruya öğrencilerin bazılarının verdiği cevaplar şu şekildedir: Azra : Murat'ın yaptığı cisim, plastik topu ve cam cismi hareket ettirebilir. Duru : Efe'nin yaptığı cisim, plastik topu ve arabayı iter. Mert : Cam cismi, Murat'ın yaptığı cisim hareket ettiremezken Efe'nin yaptığı cisim hareket ettirilebilir. Sevil : Murat'ın yaptığı cisim plastik topu ve arabayı çeker ama cam cismi etkilemez. Buna göre, hangi öğrencilerin verdiği cevaplar doğrudur? A) Yalnızca Azra B) Azra ve Mert C) Duru ve Sevil D) Duru, Mert ve Sevil 2. Selim Öğretmen, öğrencilerine elektriklenme ve elektrik yükleri ile ilgili aşağıdaki uygulamaları yaptırır. Zeynep, ipek şal ile aynasını sildikten Eda, plastik tarak ile saçını sonra, aynayı saçına yaklaştırdığın- taradıktan sonra saçlarının da plastik tarak ile taradığı saçının ay- kabarık durduğunu görür. nadan uzaklaştığını görür. Enver, balonu ile oynarken yün kaza- ğına sürtülen balonun yerdeki kâğıt parçalarını çektiğini görür. Buna göre, öğrencilerin uygulamaları sonucu cisimlerin yük durumları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Eda'nın saçını taradığı plastik tarak negatif (–), saçı pozitif (+) yük ile yüklenmiş olabilir. B) Zeynep'in aynaya sürttüğü ipek şalı ve plastik tarak ile taradığı saçının yük cinsi aynıdır. C) Enver'in kazağına sürtünen balonda biriken yük miktarı, kazağında oluşan yük miktarı ile aynıdır. D) Her üç olayda da pozitif yüklü (+) cisimler elektron kaybederek bu yükle yüklenmişlerdir. 8. Sınıf 223 Fen Bilimleri

TEST 2 ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 3. Elektriksel yüklerin aralarında yer değiştirmesiyle yüklenmiş ve yalıtkan iplerle asılmış olan özdeş L ve M küreleri arasına K cismi yerleştirildiğinde L ve M küreleri şekildeki gibi denge- de kalmaktadır. LM Buna göre, K I. L ve M’nin yük işaretleri farklı, yük değerleri aynıdır. Sonra Önce Sonra Önce II. K ve L’nin yük değerleri ve yük işaretleri farklıdır. III. M ve K’nin yük değerleri aynı, yük işaretleri farklıdır. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) II ve III B) I ve III C) Yalnız I D) I, II ve III Baraj Sorusu 4. Hande Öğretmen elektrik yükleri hakkında sınıfta basit bir etkinlik yapmak istiyor. Bunun için sınıfta ismi \"A\" harfi ile başlayan Ahmet, Arif ve Akın pozitif (+) yükleri, ismi \"E\" harfi ile başlayan Eren ve Ersan'ın negatif (–) yükleri temsil etmesini istiyor. Sınıfta pozitif yüklü cisim, negatif yüklü cisim ve nötr cisimleri anlattıktan sonra şunların ya- pılmasını istiyor: 1 2 Bütün pozitif ve negatif yükler el ele tutuşa- Ahmet, Arif, Eren ve Ersan el ele tutuşa- rak 1. grubu oluştursun. rak 2. grubu oluştursun. Arif Akın Ahmet Arif Ahmet Eren Ersan 3 Eren Ersan Ahmet ile Ersan ve Akın ile Eren bir arada olacak şekilde el ele tutuşarak ayrı gruplar oluştursun. Ahmet Akın Ersan Eren Hande Öğretmen oluşturulan grupları tahtaya çizdikten sonra her bir grubun bir cismi temsil ettiğini söyler ve şu soruları sorar: I. İtme ve çekme kuvveti uygulayabilecek grup hangisidir? II. 2. grubun yüklü hâle gelmesi için hangi öğrenci gitmelidir? III. 3 numaradaki gruplar birbirini nasıl etkiler? Buna göre I, II ve III nolu sorulara seçeneklerden hangisinde doğru cevap verilmiştir? I II III A) 1 Ersan Etkilemez B) 2 Eren İter C) 1 Ahmet Etkilemez D) 3 Eren Çeker Fen Bilimleri 224 8. Sınıf

ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 3 TEST 2378 DENEYLER YAPARAK ELEKTRİKLENME ÇEŞİTLERİNİN FARK EDİLMESİ 1. Cisimlerin sahip oldukları yükler birbirine temas, sürtünme veya yaklaştırma (tesir) sonucu yer değiştirir ve böyle- ce cisimler yüklü hâle gelir. Saçları normalde düz dururken pozitif yüklü Van De Graaff jeneratörüne dokunan bir öğrencinin saçları dikleş- miştir. Parktaki plastik kaydıraktan kayan bir çocuğun belirli bir süre sonra saçlarının dikleştiği görülmüştür. Her iki örneğin videosunu sınıfa izleten öğretmen, öğrencilerine plastik çubuğun yün kumaşa sürtüldüğünde çubuğun negatif yükle yüklendiğini ve sadece negatif yüklerin hareket edebileceğini hatırlatır. Verilen örneklerin yük durumlarıyla ilgili öğrencilerinin yorum yapmalarını isteyen öğretmen aşağıdaki ifadelerle karşılaşır: I. Van De Graaff jeneratöründen öğrenciye pozitif yükler geçerek saçları yüklenmiştir. II. Öğrencinin saç telleri aynı yükle yüklendiği için dikleşmiştir. III. Çocuktan kaydırağa negatif yükler geçerek çocuk pozitif yüklü, kaydırak negatif yüklü olmuştur. IV. Kaydıraktan kayarak elektrik yüklenen çocuğun durumu ile yolculuk sonunda yüzeyi elektrikle yüklenen ara- banın durumu aynı prensiple açıklanabilir. Buna göre, öğretmenin yukarıdaki yorumlardan hangilerine katılması beklenir? A) I ve II B) II ve III C) II, III ve IV D) I ve IV 2. Yüklü bir cismin nötr bir cisme dokundurulmadan elektriklenebileceğini ispatlamak isteyen bir öğrenci aşağıdaki işlemleri yaparak cisimlerin son durumdaki yüklerini tespit ediyor. Yaklaştırılır Sonra 12 12 Önce Plastik çubuk yün Yün kumaşa sürtülmüş plastik çubuk ya- Plastik çubuk uzaklaştırılmadan önce kumaşa sürtülür. lıtkan iplerle asılı ve birbirine değen levhalar birbirinden ayrılır sonra plastik alüminyum folyo levhalarına yaklaştırılır. çubuk uzaklaştırılır. Buna göre, 1 ve 2 numaralı alüminyum folyo levhaların son yük durumunu gösteren grafiklerden hangisi doğrudur? A) Yük miktarı B) Yük miktarı C) Yük miktarı D) Yük miktarı Pozitif Negatif 12 Levha 12 Levha 12 Levha 12 Levha 8. Sınıf 225 Fen Bilimleri

TEST 3 ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 3. Ertan fen bilimleri dersinde öğrendiği elektriklenme çeşitlerini uygulamalı olarak görmek istiyor. Bunun için, I. Etki (tesir) ile elektriklenme II. Dokunma (temas) ile elektriklenme çeşitlerini aşağıdaki deneyleri yaparak pekiştirmiştir. K L M +– +– –– + + –– –– –– +– + + –– –– + –––– +– +– +– + +– +– N T P + + –– –– +– +– –– –+ – + –––– ++ +– –– ++ – + + +– – Buna göre, Ertan etki ile elektriklenme (I) ve dokunma ile elektriklenme (II) durumlarını gerçekleştirmek için sırasıyla hangi düzenekleri kullanmıştır? I. Durum A) B) C) D) II. Durum K → L → M K → M → T M → P → N N → T K → L → T K → L → M N → T M → T Baraj Sorusu 4. Nötr L cismine pozitif (+) yüklü K cismi şekildeki gibi içerden dokundurulduktan sonra X anahtarı kapatılarak M cismine iletken bir telle bağlanıyor. Son durumda negatif (–) yüklü olduğu bilinen M cisminin yanına nötr P cismi yaklaştırılıyor ve nötr N cismi ile bağlantısı yapılıyor. Bir süre sonra N cismi ile bağlantısı kesiliyor. L İletken tel PN K x M Buna göre, I. M cismi başlangıçta da negatif (–) yüklüdür. II. M cisminin başlangıçtaki yük değeri, K cisminin yük değerinden büyük olabilir. III. Son durumda L cisminin K cismine değen kısmı pozitif (+) yüklü iken yalıtkan ayağa değen dış kısmı negatif (–) yüklüdür. IV. N cismi ile bağlantısı kesilen P cismi, yün kumaşa sürtülmüş plastik tarağı iter. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II B) I, II ve III C) II, III ve IV D) I, III ve IV Fen Bilimleri 226 8. Sınıf

ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 4 TEST 2379 CİSİMLERİN, SAHİP OLDUKLARI ELEKTRİK YÜKLERİ BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI ELEKTROSKOBUN YÜK ÖLÇÜMÜNDE KULLANILMASI 1. Bir cisimde negatif (–) yük sayısı pozitif (+) yük sayısından fazla veya az olabilir. Eğer negatif (–) yük sayısı fazla ise cisim negatif yüklü, az ise pozitif yüklü, eşit ise nötrdür. Elektroskop bir cismin yüklü olup olmadığını belirleme- de kullanılır. Nötr elektroskoba bir cisim dokundurulduğunda elektroskobun yaprakları kapalı ise dokundurulan cisim nötr (yüksüz), yapraklar açık ise dokundurulan cisim pozitif veya negatif yüklüdür. Yüklü bir cisim elektros- koba yaklaştırılırsa yapraklar açılır. Pamuk kumaşa Yün kumaşa İpek kumaşa sürtülen metal çubuk sürtülen balon sürtülen cam çubuk Metal çubuk, balon ve cam çubuk elektroskoba dokundurulduğunda elektroskoptaki değişim aşağıda gösterilmiştir: Buna göre metal çubuk, balon ve cam çubuğun yük durumu hangi seçenekteki gibi olabilir? Metal çubuk Balon Cam çubuk A) + – + – – – + + – + + B) – + – + + + – – – – – C) + + + + – – – – – – – D) – – + + + – + – + – + 2. İletken tel ile nötr elektroskoba bağlı olan nötr L cismine yüklü K küresi yak- KL laştırılıyor ve bir süre sonra iletken tel kesilerek K cismi uzaklaştırılıyor. Yalıtkan İletken L cisminden elektroskoba negatif (–) yük geçişi olduğuna göre son du- ayak tel rumdaki K küresi, L cismi ve elektroskobun (E) yük durumu seçenekler- den hangisinde doğru verilmiştir? A) Yük miktarı B) Yük miktarı C) Yük miktarı D) Yük miktarı +– Cisimler + Cisimler –+ Cisimler –– +– + –– ++ – +++ –+ – –+ – KL E KLE KLE KLE Cisimler 8. Sınıf 227 Fen Bilimleri

TEST 4 ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 3. Pozitif yüklü bir cisme, pozitif (+) yük miktarınca negatif (–) yük geçişi olursa cismin pozitif (+) ve negatif (–) yük miktarı eşit olacağından cisim nötr olur. Şekil - 1 Şekil - 2 Şekil - 3 ----- Etkileşim İter yok Önce Sonra Önce Sonra Önce Sonra Pozitif yüklü cisim elektroskoba Negatif yüklü cisme, yük miktarı ay- İletken kürelerden birine pozitif yüklü değdiriliyor. nı olan pozitif yüklü cisim değdiriliyor. cisim değdiriliyor. Yukarıdaki düzeneklerde elektroskop ve cisimlerin önceki ve sonraki durumları gösterilmiştir. Buna göre, I. Şekil-1'deki elektroskop ile Şekil-3’teki küreler pozitif yüklü cisme değdirilmeden önce yüklü hâldedir. II. Şekil-1'de elektroskoptan pozitif yüklü cisme negatif (–) yük geçişi olmuştur. III. Şekil-3'teki kürelere pozitif yüklü cisim değdirilmeden önce küreler zıt yükle yüklüdür. IV. Şekil-2'deki elektroskop başlangıçta yüklüdür. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II B) I, II ve III C) III ve IV D) Yalnız IV Baraj Sorusu 4. Zıt yüklü cisimler birbirine değdirilirse aralarında negatif yük geçişi gerçekleşerek birbirini nötrleyebilir. Yüklü ci- simler yüksüz cisimlere değdirildiğinde yine negatif yükler geçiş yaparak her iki cisim de aynı yükle yüklenir. Şekilde özdeş K ve L elektroskoplarından K’nin yaprakları arasındaki açının büyüklüğü x, L’nin yaprakları arasın- daki açının büyüklüğü ise y’dir. K elektroskobunun topuzuna negatif yüklü cisim değdirildiğinde yaprakları tama- men kapanıyor. Daha sonra K ve L elektroskobu iletken tel ile birbirine değidirildiğinde K elektroskobu negatif yükle yükleniyor. KL K KL xy x>y Yapraklar tamamen kapanır K elektroskobu negatif yükle yüklenir x > y olduğuna göre, elektroskopların yük durumu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) K ve L elektroskoplarının yük cinsi ve miktarı aynıdır. B) K elektroskobundan negatif yüklü cisme yük geçişi gerçekleşerek nötrlenmiştir. C) Negatif yüklü cisim ile K elektroskobu zıt yüklüdür. D) K ve L elektroskopları iletken tel ile birbirine bağlandığında nötrlenme gerçekleşmiştir. Fen Bilimleri 228 8. Sınıf

ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 5 TEST 2380 TOPRAKLAMANIN GÜNLÜK YAŞAM VE TEKNOLOJİDEKİ UYGULAMALARI CAN VE MAL GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ÖNEMİ 1. Topraklama: Bir cisim üzerindeki fazla negatif yüklerin iletken bir madde ile toprağa ya da topraktaki negatif yük- lerin cisme aktarılmasına denir. Böylece yük dengesi sağlanarak cisimler nötr hâle gelir. Topraklamanın günlük yaşamdaki ve teknolojideki uygulamalarını araştıran bir öğrenci aşağıdaki görselleri hazır- lamıştır. I.Yakıt taşıyan tankerlerde II. Yüksek binalarda yıldı- sürtünmeden dolayı oluşan rımdan korunmak için bina- elektriklenmeden kaynakla- nın en yüksek noktasına nabilecek kıvılcımları engel- metal çubuk yerleştirilir ve lemek için tankerden asfal- iletken kabloyla toprağa ta zincir sarkıtılır. bağlantı sağlanır. III. Kullanılan elektrikli cihaz- IV. LPG istasyonlarında, larda oluşabilecek elektrik ka- araç ile pompa arasında olu- çağından korunmak için top- şabilecek akım geçişlerini rağa bağlı yeşil ile gösterilen engellemek için aracın me- kablo hattı döşenir. tal kısmına toprağa temas eden kablo bağlanır. Buna göre, yukarıda verilen uygulamaların hangilerinde cisimlerin yük dengesi sağlanarak nötr hâle gelmesi sağlanabilir? A) Yalnız I B) I ve III C) I, II, III ve IV D) I, III ve IV 2. 1836’da İngiliz bilim insanı Michael Faraday, yüklü iletkenin fazla yükünün sadece iletkenin dışında bulunduğunu ve iletkenin içindeki mad- deyi etkilemediğini gözlemledi. Bu olayı ispatla- mak için metal folyo ile kaplı bir oda (kafes) oluş- turdu. Bu oda elektrostatik jeneratörle üretilen yüklerin etkisini nötrleyebiliyordu. Faraday kafesi, elektriksel iletken metal ile kap- lanmış veya iletkenler ile ağ biçiminde örülmüş içteki hacmi dışardaki elektrik alanlardan koru- yan bir muhafazadır. Bu kafes sayesinde elekt- rik alanın içeri girmesi ve dışarı çıkması engellenmiş olur. İdeal bir Faraday kafesi, iyi örülmüş kesintisiz iletken- lerden oluşmalı ve kabuk şeklinde korunacak nesneyi sarması gerekmektedir. En iyi performans için kafesin doğrudan toprağa bağlanmış olması gerekir. Ağ gözleri ne kadar dar olursa Faraday kafesinin elektromanyetik dalgalara karşı geçirmezlik oranı da o kadar büyük olur. Buna göre, Faraday kafesi için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Faraday kafesinin küre şeklinde olması şart değildir, kapalı ya da sık ağlarla örülmüş herhangi iletken bir yüzey kafes görevini yerine getirebilir. B) Kafesteki ağ ne kadar seyrek olursa dışarıdaki elektrik alana karşı geçirmezlik o oranda büyük olur. C) Yıldırım düşmesi esnasında Faraday kafesi yüzeyinden ilerleyen elektriksel yükler toprağa aktarılarak nötrlenir. D) Kafesin güvenli koruma sağlayabilmesi için iletken bağlantılarda kopukluk olmamalı ve doğrudan toprağa bağ- lanmış olmalıdır. 8. Sınıf 229 Fen Bilimleri

TEST 5 ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ Baraj Sorusu Deşarj püskülleri 3. Elektriksel yük boşaltım bağlantı kabloları Yıldırımdan korunmak için uçakların dış yüzeyi alüminyum ağırlıklı çok iletken bir metalle kaplanmıştır. Elektriksel bağlantı kayışları denilen iletken tellerle bütün uçak parçaları bir bütün hâline getirilmiştir. Bunun amacı, uçağın herhangi bir yerine yıldırım düştüğünde bu bağlantı kayışları sayesinde yıldırım kanat ucunda bulunan deşarj püs- küllerine (boşaltma antenleri), oradan da tekrar atmosfere aktarılarak uçağın elektronik sistemlerini korumaktır. Uçak iniş yaptıktan sonra, uçuş sırasında üzerinde biriken statik elektriği boşaltmak için yerdeki bağlantı noktala- rından topraklanır. Ayrıca yakıt doldurma sırasında oluşabilecek kıvılcımları önlemek için pompa ya da yakıt kam- yonu ile de bağlantı yapılır. Yukarıda uçak üzerinde oluşabilecek yıldırım düşmesi ya da statik elektrik (sürtünmeden dolayı oluşan pozitif ve negatif yük birikimi) kaynaklı sorunların çözümü için kullanılan teknik yöntemler anlatılmıştır. Buna göre, I. Uçağa düşen yıldırımı ve oluşan statik elektriği uzaklaştırmak için farklı teknolojiler kullanılmaktadır. II. Uçak üzerinde havadaki sürtünmeden kaynaklanan elektrik yükü birikimi uçağa zarar vermezken, yıldırım düş- mesi zarar verebilir. III. Uçak üzerine düşen yıldırımın doğrudan tekrar atmosfere boşaldığı kısım elektriksel bağlantı kayışlarıdır. IV. Yerdeki bağlantı noktaları, topraklama yöntemi ile uçak üzerinde oluşan elektriksel yük dengesizliğini düzen- lemek içindir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız III B) I, II ve III C) I ve IV D) I, III ve IV Fen Bilimleri 230 8. Sınıf

ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 6 TEST 2381 ELEKTRİK ENERJİSİNİN ISI, IŞIK VE HAREKET ENERJİSİNE DÖNÜŞTÜĞÜ UYGULAMALAR ELEKTRİK SİGORTASININ GÜVENLİK AÇISINDAN ÖNEMİ 1. Elektrik enerjisi yüksek dirençli tellerden geçerken ısı ve ışık enerjisine dönüşebilirken elektrik motoru ile hareket enerjisine dönüşebilir. Öğretmen akıllı tahtada gösterdiği araçlardan üçer tane seçerek, Emel'den elektrik ener- jisini hareket enerjisine çevirenler, Esra'dan elektrik enerjisini ısı enerjisine çevirenler şeklinde gruplandırmasını istiyor. Her biri üçer tane seçerek aşağıdaki gibi gruplandırma yapıyor: Emel Esra Elektrikli şofben Elektrikli ısıtıcı Mikser Vantilatör Fırın Tost makinesi Yapılan gruplandırmalarla ilgili, I. Emel mikserin nasıl çalıştığını bilmemektedir. II. Esra’nın seçtiği araçlar doğrudur. III. Esra elektrikli şofben yerine vantilatör seçebilir. IV. Emel mikser yerine elektrikli fırın seçerse doğru bir gruplandırma yapmış olur. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I, II ve III D) II ve IV 2. Kütahya Şehitler Ortaokulu'ndan bazı öğrenciler, İstanbul'da yapıla- Kırmızı led cak olan \"Benim robotum en başarılı\" yarışması için yardımcı öğret- Dijital ekran men eşliğinde tasarladıkları robotun özellikleri hakkında şu bilgileri Manyetik el vermiştir: • Dijital ortamdan gelen talimatları alarak belirlenen noktaya ha- reket edebilmektedir. • Elektromıknatıs özellikteki elleri ile harita üzerinde belirli nokta- lardaki küçük demir cisimleri toplayabilmektedir. • Öğrencinin sesli komutlarına göre ileri geri hareket edebilmek- tedir. • Üzerindeki ses sistemi sayesinde sınırlı sayıda kelimeleri söyle- yebilmektedir. Öğrencilerin yaptığı robotun özellikleri dikkate alındığında ener- ji dönüşümü ile ilgili, I. Elektrik enerjisini ışık ve hareket enerjisine dönüştürebilmektedir. II. Elektrik enerjisi, elindeki bir bobin sayesinde demir parçaları çekebilen manyetik alana dönüştürülür. III. Ses enerjisini doğrudan hareket enerjisine dönüştürebilmektedir. IV. Hareket enerjisini ses enerjisine, ışık enerjisini elektrik enerjisine dönüştürülebilmektedir. ifadelerinden hangileri doğru değildir? A) I ve III B) I ve II C) III ve IV D) II ve IV 8. Sınıf 231 Fen Bilimleri

TEST 6 ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 3. Elektrik tesisatlarındaki gerilim değişikliği devreden çok yüksek akım geçmesine neden olabilir. Bu durum elektrik kablolarının ısınmasına, araçların bozulmasına ve yangın çıkmasına neden olabilir. Bunun için elektrikli cihazlar ve binalarda yüksek akım etkisiyle elektrik geçişini engelleyen sigortalar kullanılır. Sigortaların akım değeri cihazların çalıştığı akım değerinden biraz fazla olmalıdır ki cihaz çalışabilsin. Enerji dağıtım hattı Elektrikli aracın adı Çalışma akımı Ana kolon Sayaç Sigorta Televizyon 5 amper sigortası panosu panosu Çamaşır makinesi 6 amper 8 amper 28 1234 Ütü 4 amper amper Masa lambası Masa Sigorta numarası Sigorta değeri lambası 1 9 amper 2 7 amper 3 5 amper 4 6 amper Murat Öğretmen fen bilimleri dersinde akıllı tahtaya bir eve ait elektrik tesisatı ve cihazların bağlanacağı priz ve anah- tarın olduğu görseli yansıtmıştır. Öğrencilerinden tabloda akım değerleri verilen cihazların sigortalarla çalışıp çalış- mama durumuyla ilgili görüşlerini almak istemiştir. Buna göre, tablodaki elektrikli araçlar ve sigortalar ile ilgili öğrencilerin aşağıdaki görüşlerinden hangisi yanlıştır? A) Televizyonun bağlı olduğu priz 3. sigortaya, masa lambasının anahtarı ise 4. sigortaya bağlanırsa cihazların hiçbiri çalışmaz. B) Çamaşır makinesi 2. sigortaya, ütü 1. sigortaya bağlanmalı. C) Cihazların hepsi aynı anda çalıştırılsa bile uygun sigortalar kullanılırsa ana kolon sigortası atmaz. D) Masa lambasının anahtarı ve televizyon prizi 1. sigortaya bağlansaydı iki cihaz aynı anda çalışmazdı. Baraj Sorusu 4. Elektrik bir enerji türüdür. Bu nedenle ısı, ışık ve hareket gibi farklı enerji türlerine dönüşebilir. Bir grup öğrenci elektrik enerjisinin başka enerji türlerine dönüştüğünü göstermek için aşağıdaki deney düzeneğini kurmuştur. Kapalı Açık Dijital Sıcaklık (°C) termometre Anahtar 28 düğmesi 20° 26 24 3 Volt Filaman 22 Cam 20 fanus 1 23 4 Zaman (dk.) -+ x x Ampul Deney düzeneğindeki kapalı konumda olan anahtar düğmesi açık konuma getirilip 4 dakika boyunca ampulün ışık vermesi sağlanmıştır. 4 dakika sonunda termometrenin gösterdiği değer grafikteki gibi değişmiştir. Düzeneğe göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Yaptıkları deneyde elektrik enerjisi ısı ve ışık enerjisine dönüşmüştür. B) Devreye 9 voltluk pil bağlanırsa 4 dakika sonunda ısı ve ışığa dönüşen enerji miktarı daha fazla olur. C) Ampuldeki filamanda direnci ve erime noktası daha düşük bir iletken kullanılsaydı ampulde 4 dakika sonunda enerji dönüşüm miktarı yine aynı olurdu. D) Ampul 8 dakika boyunca ışık verseydi son sıcaklık 28 °C'tan daha büyük olurdu. Fen Bilimleri 232 8. Sınıf

ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 7 TEST 2382 ELEKTRİK ENERJİSİNİN ISI, IŞIK VE HAREKET ENERJİSİNE DÖNÜŞÜMÜNÜ TEMEL ALAN MODEL TASARLANMASI 1. Bakır tel Kancalı iğne Vida Bağlantı kablosu Mıknatıs Pil Deney malzemeleri Çalışma prensibi • Bağlantı kablosu Hazırlanan elektrik motoru modelinde bağlantı kablosunun uçları pilin kutuplarına • Mıknatıs dokundurulduğunda, bakır telden oluşturulan sarım halkası mıknatısın da etkisiyle • Kalem pil dönmeye başlamaktadır. • Kancalı iğne • Tahta plaka • Maket bıçağı • Pense • Emaye kaplı bakır tel Yukarıda basit bir elektrik motorunu modelleyen Cem, oluşturduğu bu modelle ilgili bilgiler veriyor. Buna göre Cem'in verdiği, I. Elektrik enerjisini hareket enerjisine dönüştüren bir modeldir. II. Vantilatör pervaneleri, mikser ve matkap gibi birçok araçta kullanılır. III. Model aynı zamanda ters yönde çalışarak boş bir pili şarj edebilir. IV. Hidroelektrik santrallerindeki elektrik üretiminde kullanılan türbinlerin çalışma prensibine benzer şekilde çalışır. bilgilerinden hangileri hatalıdır? A) Yalnız III B) I ve II C) III ve IV D) I, II ve III 8. Sınıf 233 Fen Bilimleri

TEST 7 ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 2. Elektrik konusuyla ilgili proje ödevi alan Sude, kendisinin hazırladığı malzemeler ile aşağıdaki basit modeli tasar- lamıştır. Motor Anahtar CD Pil (9 V) Pervane Pet şişe Pet şişe İletken kablo kapağı Sude anahtar düğmesini açık konumda tuttuğunda düzenek yerinde duruyor, kapalı konuma getirdiğinde, perva- nenin döndüğünü ve düzeneğin ileriye doğru hareket ettiğini gözlemliyor. Buna göre modelde gerçekleşen enerji dönüşümü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Elektrik enerjisi pervanede rüzgâr enerjisine dönüşmüştür. B) Elektrik motoru CD'den yapılmış tekerleği döndürerek elektrik enerjisini hareket enerjisine dönüştürmüştür. C) Elektrik motoru pervaneyi döndürerek havada oluşturduğu akımla pet şişeyi hareket ettirir. D) Modeldeki tekerlekler ile elektrikli oyuncak arabanın tekerleklerinde aynı enerji dönüşümü gerçekleşir. Baraj Sorusu Fiş 3. Hasan \"Elektrik enerjisi ısı ve ışık enerjisine dönüşür.\" hipotezini ispat- Alüminyum lamak için bir düzenek kurar. şerit Termometre Deneyde kullanacağı malzemeler şunlardır: Bağlantı kablosu (fişli), alüminyum şerit, cam kavanoz, pil ve termometre. Deneyin yapılışı: • K abloyu ikiye ayırarak uçlarındaki yalıtkan kısımları sıyırıyor ve pilin pozitif ve negatif kutuplarına gelecek şekilde ayarlıyor. • Alüminyum şeridi, kablonun ucundaki fişin iki ucuna sıkıca sarıyor. • K aranlık bir ortam oluşturarak kavanozun dışındaki kabloların uçla- rına pili bağlıyor ve gözlemlerini aşağıdaki gibi not ediyor. 1. Karanlık ortam kısa sürede olsa aydınlandı. 9 Volt 2. Akkor hâle gelen alüminyum şerit kısa sürede eriyerek koptu. 3. Alüminyum şerit kısa sürede koptuğu için termometre değeri değiş- medi. Enerji dönüşümleri ile ilgili Hasan'ın hazırlamış olduğu deney düzeneğinde, I. Alüminyum şerit, pilden gelen akımla ısınıp akkor hâle gelerek ışık vermiştir. II. Deneyde kullanılan malzemeler uygundur, hipotezini ispatlamıştır. III. Termometrede sıcaklık artışının gözlemlenebilmesi için erime noktası yüksek tungsten teli kullanmalıdır. çıkarımlarından hangileri yapılabilir? A) I ve III B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III Fen Bilimleri 234 8. Sınıf

ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 8 TEST 2383 GÜÇ SANTRALLERİNDE ELEKTRİK ENERJİSİNİN ÜRETİLMESİ 1. Mikser, matkap, robot gibi araçlar elektrik ener- Enerji nakil jisini hareket enerjisine dönüştürür. Bu dönüşümün hattı tam tersi de mümkündür yani hareket enerjisin- den elektrik enerjisi üretilebilir. Tıpkı bir bisikle- Jeneratör tin dinamosunda olduğu gibi metal üzerine sa- rılı tellerden oluşan bobin bir mıknatıs içinde Baraj döner ve bobin içerisindeki elektronların hare- duvarı kete geçirilmesiyle elektrik enerjisi oluşur. Bu yapılara jeneratör denir. Şehir elektriğinin üretil- Su diği yerlere güç santralleri denir. Hidroelektrik, jeotermal, nükleer ve rüzgâr santralleri elektrik Su Türbin enerjisinin üretildiği başlıca santrallerdir. Yukarıda görseli verilen hidroelektrik santrali ile ilgili, I. Bu santralde jeneratör hareket enerjisini elektrik enerjisine çevirir. II. Barajda biriken suyun potansiyel enerjisi türbinde hareket enerjisine dönüşür. III. Barajdaki su ne kadar derinden bırakılırsa türbinin dönme hızı arttığından üretilen elektrik enerjisi de o kadar artar. IV. Hidroelektrik santrallerdeki potansiyel enerji kullanıldığında tekrar geri kazanılamaz. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III D) II, III ve IV 2. SU BUHARI SOĞUTMA KULESİ ÇEVRELEME BİNA BUHAR HATLARI SICAK SU GİRİŞİ TÜRBİN TRANSFORMATÖR ELEKTRİK BUHAR JENERATÖRÜ JENERATÖR KONTROL ÇUBUKLARI URANYUM YAKIT SOĞUK SU HAVZASI POMPA POMPA KONDANSATÖR SOĞUK SU KAYNAĞI SU SOĞUTMA Yukarıdaki şemada nükleer santralde elektrik üretim aşamaları görülmektedir. Buna göre, I. Nükleer santrallerde kullanılan uranyum yakıtı (nükleer yakıt) doğrudan türbinleri döndürmek için kullanılır. II. En son baca aracılığıyla atmosfere salınan su buharının sera etkisi ve çevreye zararı yoktur. III. Nükleer santrallerde suyun buharlaştırılması ile oluşan buhar gücü hareket enerjisine dönüşür. IV. Nükleer santralde kullanılan uranyum yakıt özel olarak depolandığı için çevreye zararı yok denecek kadar azdır. ifadelerinden hangileri nükleer santrallerin işleyişi ile ilgili doğru bilgiler içermektedir? A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve III D) II, III ve IV 8. Sınıf 235 Fen Bilimleri

TEST 8 ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ Baraj Sorusu 3. Baca gazı Temiz hava Yüksek gerilim desülfürizasyon fanı hattı sistemi Hava ısıtıcısı Çöktürücü Baca Türbin Jeneratör Trafo gazı fanı Baca Kazan Kazan besleme Yoğunlaştırıcı Soğutma sistemi suyu pompası Deniz suyu Kömür Kömür Kömür Soğutma suyu sahası bunkeri kırıcısı pompası Kuru kül uzaklaştırma sistemi Linyit - Isıl değeri: 4610 kcal / kg'ın altında Linyit ve taş kömürü yandığında: CO2 , NOx , SOx oluşur. Taş kömürü - Isıl değeri: 5390 - 7700 kcal / kg arasında Doğalgaz yandığında; CO2 , N2 oluşur. Doğalgaz - Isıl değeri: 8250 - 9155 kcal / m3 arasında Proje ödevi için termik santraller ile ilgili araştırma yapan Tarık ve Murat yukarıdaki şema ve tabloları oluşturarak elektrik enerjisinin üretim aşamalarını göstermişlerdir. Bu santrallerde kömür, linyit ve doğalgaz gibi madenlerin ısı kaynağı olarak kullanıldığını söyleyen öğrenciler, bu kaynaklardan özellikle taş kömürü ve linyitin hava kirliliği- ne neden olduğunu da belirtmiştir. Sınıfta yapılan yukarıdaki sunuma göre, öğrencilerin santralin çalışma prensibi ve olası sonuçları ile ilgili seçeneklerdeki yorumlarından hangisi doğru değildir? A) Termik santrallerde yakıtın sahip olduğu kimyasal enerji doğrudan elektrik enerjisine dönüştürülemez. B) Kömür ve linyit yerine doğalgaz kullanılırsa hem hava kirliliğinde azalma görülür hem de daha fazla elektrik üre- tilir. C) Suyun ısıtılıp buhar elde edilmesi ve buharın güçlü bir şekilde türbinlere püskürtülmesi sadece termik santrallere özgüdür. D) Jeneratörün dönme sürati kullanılan kömürün kalori değeri ile doğru orantılı olarak değişir. Fen Bilimleri 236 8. Sınıf

ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 9 TEST 2384 GÜÇ SANTRALLERİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI 1. Fen bilimleri proje ödevi için bazı öğrenciler güç santralleri hakkında araştırma yapmıştır. Nükleer ve hidroelektrik güç santrallerinin avantaj ve dezavantajları aşağıda maddeler hâlinde sıralanarak sınıf ortamında tartışılmıştır. Nükleer Güç Santrali Soğutucu Ev ışığı Hidroelektrik Santrali kule Set Transistör Kaynama bölümü Buhar Dönüştürücü Transistör türbini Jenaratör Jeneratör Buhar jeneratörü Soğutucu su Soğuk su Buhar dönüştürücü Su pompası Reaktör (Uranyum yakıt) Kontrol kapağı Türbin Çıkış Nükleer enerjinin avantaj ve dezavantajları Hidroelektrik santrallerinin avantaj ve dezavantajları • Karbon salınımını azaltan ve enerji güvenliğini ar- • Kurulan barajların çalışma sürelerinin uzun ol- tıran bir kaynak olması ması • Hava kirliliği yaratmaması • Kontrol kapaklarının enerjiye ihtiyaç duyulmadığı zamanlarda kapatılabilmesi, elektrik talebinin faz- • Başka ülkelere olan enerji bağımlılığını ortadan la olduğu bir zaman tekrar devreye girebilmesi kaldıran bir güç olması • Yerleşim yerlerinin suyunu karşılaması, sel ve taş- • Nükleer enerji üretmek için yapılan uranyum ma- kınları önlemesi, tarım arazilerinin sulanmasını sağ- denciliği, işlemeciliği ve taşımacılığının artması laması • Nükleer silahların yaygınlaşması ve sabotaj ihtimali • Hava ve çevre kirliliğine sebep olmaması • Santrallerde kullanılan sıcak suyun denize boşal- • Herhangi bir kaza durumunda yerleşim birimleri tılmasıyla doğal habitatın bozulması için büyük tehdit oluşturabilmesi • Olası bir patlama ihtimali (Dünya’da ortalama her • Barajın yapıldığı yerde büyük deprem riskleri ya- 8 yılda bir nükleer santral kazası meydana gelmek- ratabilmesi tedir.) • Barajın yapıldığı alanların doğal habitatının bozu- • Kullanılan radyoaktif nükleer atığın saklanması ile labilmesi ilgili sorunlar Sınıfta yapılan tartışmalar sonucunda aşağıdaki çıkarımlardan hangisine ulaşılamaz? A) Her iki yöntem de hava kirliliği yönüyle çevreci iken kurulduğu bölgede su ve kara ekosistemini olumsuz etkiler. B) Enerji güvenliği ve sürekliliği açısından dışa bağımlılığı ortadan kaldıran nükleer güç santralleri önemli bir kay- naktır. C) Nükleer ve hidroelektrik güç santralleri herhangi bir kaza durumunda yerleşim birimleri için büyük tehdit oluş- turur. D) Her iki yöntemde de ısı enerjisi hareket enerjisine, hareket enerjisi de jeneratörler yardımıyla elektrik enerjisi- ne dönüşür. 8. Sınıf 237 Fen Bilimleri

TEST 9 ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 2. • Atmosfere salınan zehirli gazlar yoktur. • A tmosfere salınan zehirli gazlar (CO2, NO2 vb.) ile hava kirliliği oluşturmuştur. • Yenilenebilir enerji kullanılmıştır. • Çevredeki insanların sağlığı bozulmuş ve hastalıklar • Sistemin verimli olabilmesi için geniş arazilere artmıştır. ve rüzgâra ihtiyaç vardır. • Oluşan asit yağmurlarıyla toprağın yapısı bozulmuş • İnsan sağlığına bir zararı yoktur. ve çiftçiler zarara uğramıştır. • Yörede yaşayan insanlara iş olanağı sağlamıştır. • Çevredeki ormanlar azalmaya başlamıştır. • Ucuz yakıt kullanılması ile üretim maliyeti azalmıştır. Yukarıda iki farklı enerji üretim santrali ile ilgili bazı bilgiler yer almaktadır. Bu bilgileri yorumlayan üç öğrencinin ifadeleri aşağıdaki gibidir. Yenilenebilir enerji kullanan enerji santral- Termik santraller havayı ve toprağı kir- leri çevreye zarar vermezler. leterek sağlığımızı ve geleceğimizi teh- likeye atmaktadır. Hasan Ali Termik santrallerin oluşturduğu hava kirliliğinin sebebi kullanılan yakıtlar olduğu için yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmek kirliliği azaltacaktır. Buna göre, hangi öğrencilerin yorumları yukarıdaki bilgileri desteklemektedir? Yiğit A) Hasan ve Ali B) Ali ve Yiğit C) Yalnızca Yiğit D) Hasan, Ali ve Yiğit Baraj Sorusu 3. Üretim kapasitesi Termik santral Rüzgâr santrali Nükleer santral Enerji üretim maliyeti (cent/kWh) Orta Yüksek 11 Düşük 11 Atık Var 10 Çok az Yapım süresi 3 yıl Yok 10 yıl 2 ay Tabloda farklı tür enerji santrallerine ait bazı bilgilerin ortalama değerleri verilmiştir. Verilen tabloya göre, çevreye duyarlı ve düşük maliyetli enerji santrali kurmak isteyen bir A ülkesi ile önceliği yüksek miktarda enerji üretimi olan çevreye duyarlı bir B ülkesi hangi tür santralleri tercih etmelidir? A ülkesi A) B) C) D) B ülkesi Rüzgâr Nükleer Termik Rüzgâr Termik Nükleer Rüzgâr Nükleer Fen Bilimleri 238 8. Sınıf

ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 10 TEST 2385 ELEKTRİK ENERJİSİNİN BİLİNÇLİ VE TASARRUFLU KULLANILMASININ AİLE VE ÜLKE EKONOMİSİ BAKIMINDAN ÖNEMİ 1. Aynı parlaklığa ve farklı teknolojilere sahip ampullerle ilgili araştırma yapan Işıl, evler- de aydınlatma aracı olarak kullanılan yan- daki ampullerle ilgili bilgilerin olduğu bir tab- lo oluşturmuştur. Akkor filamanlı Floresan Led 9 W Buna göre elektriğin tasarruflu kullanı- Kullanılan güç (watt) 60 W 13 W 25 000 mı ve aile ekonomisi ile ilgili, 1000 10 000 I. LED ampul kullanımı yaygınlaştırılarak, Lambanın ömrü (saat) 9 18,63 akkor filamanlı her bir ampule göre her yıl Lambanın fiyatı (¨) 3 6 124,18 26,91 yaklaşık 106 ¨ tasarruf sağlanmış olur. 1 yıllık elektrik tüketimi (¨) II. Floresan ve led ampuller aynı kullanım ömrüne göre kıyaslanırsa ampul masrafı led ampullerde floresan ampullere göre daha azdır. III. Teknolojinin gelişmesiyle daha tasarruflu ampuller üretilmektedir. yorumlardan hangileri doğrudur? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III 2. Özellikleri Özellikleri - %85 enerji tasarrufu - Tungsten filaman tel kullanılır. - 8 000 saat çalışma ömrü - Enerjinin %85'i ısı, %15'i ışığa dönüşür. - 2 kat daha parlak ışık - 1000 saat çalışma ömrü - Ampul içinde gaz hâlde zararlı civa bu- - Ampul içinde zararsız argon gazı vardır. lunur. Enerji verimliliği konusunda ülkemizde resmi olarak Enerji Bakanlığı çalışmalar yapmaktadır. Bu kurum, enerjinin verimli kullanılması için neler yapılması gerektiğini belirler. Ülke genelinde gereğinin yapılması için yetkilileri bilgi- lendirir. Ayrıca 2008 yılında Enerji Verimliliği Derneği tarafından hazırlanan bir proje ile vatandaşlar bilinçlendiril- meye çalışılmıştır. Dernek ile aynı adı taşıyan ENVER adı altında oluşturulan bir kampanyada özellikle çocukla- rın bilinçlendirilmesi hedeflenmiştir. EN-VER kampanyası ile okullarda akkor filamanlı ampul getiren öğrencilere tasarruflu ampul dağıtımı ger- çekleştirilerek, 1. Evlerde sağlanacak enerji tasarrufu ile fazladan harcanacak dövizler ülke ekonomisine geri kazandırılır. 2. Çocuklar tasarruf ve verimlilik konusu hakkında bilinçlendirilir. 3. Tasarruflu ampullerin kullanımının kısa sürede yaygınlaşması sağlanır. 4. Ömrü dolan tasarruflu ampuller geri dönüşüme verilmeyip bilinçsizce kırıldığında çevresindeki canlılara zarar verir. sonuçlarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenir? A) 1 ve 2 B) 1, 2 ve 3 C) 3 ve 4 D) 1, 2, 3 ve 4 8. Sınıf 239 Fen Bilimleri

TEST10 ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ Baraj Sorusu 3. Dicle Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (DEDAŞ) yetkilisi, kaçak elektriğin bedelinin öyle veya böyle vatandaşın ce- binden çıktığını belirterek 2015 yılı kaçak kullanım oranının bölgelerinde %75 civarında olduğunu ve Türkiye'de bölgesel farklılık gösteren kayıp enerji tablosunun bir kısmının aşağıdaki gibi olduğunu söyledi. Dağıtım şirketi Tüketim miktarı (MWh) Kayıp enerji miktarı (MWh) Toplam dağıtılan enerji (MWh) Dicle 4 631 884 14 617 914 19 249 798 Van Gölü Kayseri 1 377 523 2 426 365 3 803 888 Uludağ Sakarya 2 425 863 139 947 2 565 810 Trakya 7 918 557 733 177 8 651 727 7 880 294 567 089 8 447 383 6 097 356 329 251 6 426 607 Yetkilinin yaptığı açıklamada, her yıl büyük çoğunluğu Şanlıurfa ve Mardin'de olmak üzere dağıtım bölgelerinde- ki 6 ilde 1,7 milyar lira değerinde 5 milyar kilowatt saat elektriğin tarımsal sulamada kayıt dışı kullanıldığını kay- detti. Bölgede tarımsal sulama yapan çiftçilerin elektriği kullanırken sayaç takmadığını, kullanılan elektriği ise aşı- rı derecede israf ettiğini savundu. Tarımsal sulamada kayıt dışı tüketimi önlemek ve sayaç kullanımını sağlamak amacıyla kampanya üzerinde yoğunlaştıklarını bildirdi. Kaçak tüketilen elektriğin ülkede yaşayan herkesin cebine yansıdığını anlatan yetkili şöyle devam etti: \"Bu hepimizin cebine yansıyor, milli ekonomiye ciddi bir darbe vuru- yor. Ayrıca kayıt dışı kullanım sonucu elektrik kesintileri, voltajda dalgalanmalar ve yanlış kullanım sonucu kaza- lar meydana geliyor. Bu da elektrikli cihazların zarar görmesi, can ve mal kaybı anlamına geliyor.\" Yetkilinin açıklamalarına göre, kaçak elektrik ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru olmaz? A) Kaçak elektriğin maliyeti ödemesini düzenli yapan abonelere yüklendiği için büyük haksızlığa neden olmaktadır. B) Dicle Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi'nin (DEDAŞ) tarımsal sulama ve mevsimsel işçilerin yerleşim yerlerin- deki kaçak kullanımı önlemesi, kayıp enerji miktarının büyük oranda azalması için yeterlidir. C) Kaçak elektrik ülke ekonomisi haricinde can ve mal kaybına da sebep olmaktadır. D) Yasaların, kanunlara uymayanlara ağır yaptırım uygulayacak şekilde ve ödemesini düzenli yapan tüketiciyi ko- ruyucu nitelikte olması kaçak elektrik oranını azaltacaktır. Fen Bilimleri 240 8. Sınıf

ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ 11 TEST 2386 EVLERDE ELEKTRİĞİ TASARRUFLU KULLANMAYA YÖNELİK ÇALIŞMALAR 1. Elektrik enerjisinin bilinçli kullanımıyla ilgili okul panosu hazırlayan 8A öğrencileri, aşağıda bazı tasarruf yöntem- lerine vurgu yapmışlardır. EVDE ENERJİ TÜKETİMİNİ AZALTMANIN BASİT İPUÇLARI 15 watt enerji tasarruflu bir ampul 60 Yalıtımsız binaya yalıtım yapıldığında watt akkor filamanlı bir ampulden %75 ısıtma ve soğutma masrafları yarıya oranında daha az elektrik harcar. kadar düşebilir. Televizyon ve bilgisayarlar kullanılma- Çamaşır ve bulaşık makineleri uygun dığında kapatılmalı, bekleme konu- sıcaklık değerinde çalıştırılmalı. munda tutulmamalı. Buzdolaplarının kapısı gereksiz yere açık bıra- A + bir buzdolabı sadece 44 W'lık bir kılmamalı. Soğutucu araçlar ocak, fırın gibi alet- ampul kadar enerji harcar. lerden uzak bir yere yerleştirilmeli. Panoyu inceleyen okuldaki bir öğrencinin evinde aşağıdaki uygulamalardan hangisini yapması beklenmez? A) Evinde akkor filamanlı lamba yerine floresan lamba kullanılmasını istemesi B) Mutfaktaki dondurucu ve buzdolabının güneş görmeyen alana yerleştirilmesini istemesi C) Ailesine A+++ enerji sınıfı beyaz eşyalar kullanılmasını tavsiye etmesi D) Annesinden pamuklu, ipek ve yünlü elbiseleri sabit ayarda ütülemesini istemesi 2. Elektrik faturası Enver, evlerine gelen son aya ait elektrik faturasını görünce çok yüksek olduğunu düşünür ve bazı uy- _______________________ ******************************* gulamalara daha çok dikkat etmesi gerektiğine karar verir. Bunun için üç aylık süre içinde bazı yön- 67 TL temler uygular. _______________________ Ağustos Uyguladığı yöntemler ve gelen faturalar aşağıdaki gibidir: Elektrik faturası Eylül ayı: Televizyon ve bilgisayarını kul- Elektrik faturası Ekim ayı: Eskimiş olan C sınıfı buzdolabı ve lanmadığı zamanlar düğmesinden kapat- çamaşır makinesini enerji kullanımı en az olan _______________________ mış ya da fişini çıkarmıştır. Ay sonunda _______________________ A sınıfı eşyalarla değiştirmiş, eylül ayında ******************************* gelen fatura yanda görülmektedir. ******************************* yaptığı uygulamayı da devam ettirmiştir. Ekim ayı sonunda gelen fatura yanda görülmektedir. 60 TL Elektrik faturası 52 TL _______________________ _______________________ _______________________ Eylül Ekim ******************************* Kasım ayı: Evdeki bütün akkor filamanlı lambaları tasarruflu lambalarla değiştirmiş 54 TL _______________________ ama televizyon ve bilgisayarını kullanmadığı zamanlar bekleme modunda bırakmış- tır. Kasım ayı sonunda gelen fatura yanda görülmektedir. Kasım Buna göre, Enver'in uyguladığı yöntemlerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Uyguladığı yöntemlerin hepsinden tasarruf sağlamıştır. B) Lambaları değiştirerek elde ettiği tasarruf, televizyon ve bilgisayarı kapatarak elde ettiği tasarruftan daha azdır. C) A sınıfı cihazlar C sınıfı cihazlardan daha az enerji tüketmektedir. D) Eylül ayında uygulamaya koyduğu yöntemle elde ettiği tasarruf, Ekim ayında uygulamaya koyduğu yöntemle el- de ettiği tasarruftan daha fazladır. 8. Sınıf 241 Fen Bilimleri

TEST 11 ELEKTRİK YÜKLERİ VE ELEKTRİK ENERJİSİ Baraj Sorusu 3. Beyaz eşya veya elektrikli ev aleti alırken cihazın üzerinde bulunan enerji etiketine dikkat etmek gerekir. Enerji ve- rimliliği sınıflandırması, bir cihazın enerji tüketimi bazında A, B, C, D, E, F ve G harfleriyle ifade edilen yedi grup- tan oluşmaktadır. Bu yüzden A, A+ ve A++ sınıfı beyaz eşyaları tercih etmeliyiz. Eymen, elektrik tasarrufu konulu projesi için elektrikli araçların enerji etiketine göre yaptığı araştırma verilerini bir tabloya kaydetmiştir. Daha sonra arkadaşlarının evlerini ziyaret edip kullandıkları elektrikli araçların enerji verim- liliklerini ve günlük ortalama çalışma saatlerinin olduğu bir tablo hazırlamıştır. Buzdolabı TV (40\" - 100\") Çamaşır Klima makinesi (12000 Btu) Enerji Günlük elektrik 1 saatteki 1 saatteki 1 saatteki tüketimi elektrik elektrik elektrik sınıfı (kWh / 24 saat) tüketimi (watt) tüketimi (watt) tüketimi (watt) B 1700 350 600 1200 A 1230 150 475 1100 A+ 1070 100 400 850 A++ 500 75 350 700 Ev Buzdolabı TV Çamaşır Klima sahibi (24 saat) (12 saat) makinesi (12 saat) (1 saat) Cemil A++ B A A+ Seyhan B A++ A++ B Bergüzar A++ BB A Mine B A+ A++ A++ Eymen'in hazırladığı tabloya göre arkadaşlarının enerji tasarrufu konusunda yaptığı çalışmalar ve değer- lendirmelerden hangisi doğrudur? A) Cemil evlerine gelen çok yüksek elektrik faturasını azaltmak için televizyon yerine klimanın kullanım saatini azaltması daha etkili olur. B) Bergüzar ailesi elektrik faturasını %50 oranında düşürebilmek için televizyon ve çamaşır makinasının çalışma süresini yarı yarıya azaltması gerekir. C) Mine'nin evindeki elektrik faturasını en fazla arttıran elektrikli araç ile Bergüzar'ın evindeki çamaşır makinesi 24 saat çalıştığında enerji sarfiyatı aynı olur. D) Bütün evlerdeki elektrikli araçların bir ay içinde eşit süre çalıştığı kabul edilirse elektrik faturası en az Seyhan'ın evine gelir. Fen Bilimleri 242 8. Sınıf

BAŞARI ÖLÇME TESTİ 12 TEST 2387 1. Evlerde, işyerlerinde ve fabrikalarda kullanılan elektrikli araçların enerjisi gerilim hatlarıyla taşınır. Bu hatlardaki elektri- ğinin üretildiği yerlere güç santralleri adı verilir. Bu santrallerde hareket enerjisini elektrik enerjisine dönüştüren araçla- ra jeneratör adı verilir. Jeneratörlerin bağlı olduğu türbin denilen sistemlerin dönmesiyle elektrik üretir. Kömür, linyit, doğalgaz gibi ma- Yer altından çıkarılan çok sı- denlerin yakılması sonucu ısı açı- cak sular ile yüksek basınçta ğa çıkar. Bu ısı ile su buharlaştı- buhar elde edilir. Buhar türbin- rılarak basınçlı şekilde türbinlere lerine püskürtülen buhar, tür- gönderilir. Türbinlerin hareketi so- binin bağlı olduğu jeneratörün nucu jeneratörde hareket enerji- dönmesini sağlayarak elektrik si elektrik enerjisine dönüşür. üretimini gerçekleştirir. Nehir ve akarsuların akmasını engelleyecek şekilde set- ler yapılarak su yükselir ve potansiyel enerjisi artar. Be- lirli derinlikten yüksek basınçla bırakılan su, türbin perva- nelerini harekete geçirir. Bu hareket jeneratöre aktarılır ve elektrik enerjisine dönüşür. Fen bilimleri öğretmeni öğrencilerine elektrik enerjisinin üretildiği güç santralleri ile ilgili yukarıdaki açıklamaları yaptıktan sonra öğrencilerinden vermiş olduğu santrallerin birer avantaj ve dezavantajını yazmalarını istemiştir. Buna göre, aşağıdaki öğrenci cevaplarından hangisi santrallerden herhangi birine ait değildir? A) Hasan B) Zeynep Enerji kaynağı için para ödenmez. İçerdiği Tarım arazilerinin sulanmasına katkı sağlar. farklı mineral ve maddelerden dolayı yüzey Kurulduğu alanda yaban hayatı bozulabilir. sularını kirletir. D) Akın C) Yiğit 1 kg yakıt ile elde edilen enerji yaklaşık Ucuz fosil yakıtla elektrik üretilerek ekonomik 10 000 ton kömüre eşdeğerdir. Yaşanabile- tasarruf sağlanır. Açığa çıkardığı zehirli gaz- cek ufak kazalar çevresi ve canlılar için cid- lar asit yağmurlarına neden olur. di zararlara neden olabilir. 2. Oto boya sanayisinde cisimler boyanırken elektriklenme- Boya tabancası Boyanacak yüzey den faydalanılır. Boya tabancaları, içindeki boyayı püs- kürtme iğnesinde negatif (–) elektrik yükü ile yükler. Top- Püskürtme – raklama yapılan boyanacak yüzey ise nötr (yüksüz) hâle iğnesi – getirilir. Bu şekilde yüklü boya tanecikleri nötr yüzeye düz- – gün şekilde yapışıp boyama işlemi gerçekleşmiş olur. Toz boya – besleme – İşleyişi anlatılan toz boya tabancasından püskürtülen bo- Negatif yüklü ya, boyama yapılacak olan yüzeye düzgün yapışmamak- toz boya tadır. Topraklama Bunun nedeni ile ilgili, I. Boyanacak olan cisim topraklama yapılmamış olabilir. II. Boya tabancasının püskürtme iğnesi boya taneciklerini pozitif (+) yük ile yüklemiş olabilir. III. Boyanacak yüzeydeki negatif (–) yük değeri tamamen nötürlenmemiş olabilir. ifadelerinden hangileri söylenemez? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I, II ve III 8. Sınıf 243 Fen Bilimleri

TEST 12 BAŞARI ÖLÇME TESTİ 3. Güç santrallerinden biri olması planlanan Akkuyu Nükle- 1 Koruma kabı er Güç Santrali hakında öğrencilerine araştırma görevi 2 Buhar üretici veren öğretmen sınıfta bir münazara yapacaktır. Müna- zarada altı şapkalı düşünme tekniği kullanılacaktır. Altı 4 Yakıt çubukları Elektrik şapkalı düşünme tekniğinde şapkaların rengi ve dü- 5 Türbinler şünme biçimleri şöyledir. 6 Jeneratörler 7 Transformatörler 8 Soğutma bacası 8 7 9 Soğuk su kaynağı 10 Yoğuşma 1 Olayları tarafsız Olaylara 56 ele alır. duygusal yaklaşır. 2 2 4 9 Olaylara Olayları iyimser 10 karamsar bakar. değerlendirir. Yenilikçi ve üretici Olayları özetleyici fikirler sunar. bir yaklaşım sergiler. Fen bilimleri öğretmeni sınıfta altı şapkalı düşünme tekniğini uygulayarak ülkemizde kurulma aşamasında olan nük- leer santraller başlığı ile münazarayı başlatır. Öğrencilerin kullandıkları şapkaya uygun olan fikirleri şöyledir: Dilara : Nükleer santrallerde oluşabilecek sızıntı veya patlamalarda başta insan, hayvan ve bitkiler zarar görmektedir. Emin : Nükleer santrallerde daha fazla ve uzun yıllar enerji üretmek mümkündür. Fatma: Dünyadaki enerji ihtiyacının %30'undan fazlası nükleer santrallerden karşılanır. Buna göre, öğrencilerin kullandığı şapka renkleri sırasıyla hangi seçenekte gösterildiği gibidir? A) Siyah - Kırmızı - Mavi B) Siyah - Sarı - Beyaz C) Kırmızı - Yeşil - Mavi D) Sarı - Yeşil - Beyaz 4. Evimizde enerji tüketim alışkanlıklarımızda yapacağımız basit değişiklikler ile iklim değişikliğinin engellenmesi- ne, karbondioksit salınımının azaltılmasına ve gelecek nesillere bırakacağımız dünyadaki yaşam kalitesinin artma- sına büyük katkı sağlamış oluruz. Ay sonunda 180 ¨ gelen elektrik faturasının çok yüksek olduğunu düşünen Cem, ailesine tasarruf konusunda yar- dımcı olmak için enerji tasarruf yöntemleriyle ilgili araştırma yapmış ve aşağıdaki maddelerin olduğu bir liste oluş- turmuştur. • Buzdolabınızı fırın ve radyatör gibi ısı üreten gereçlerden ve pencere gibi Güneş ışınlarının girdiği alanlardan olabildiğince uzağa yerleştiriniz. • Çamaşır makinenizi kapasiteyi aşmaya- cak şekilde tam dolulukta çalıştırmaya özen gösteriniz. • Tabaklarınızın bulaşık makinesine ko- nulmadan önce sünger yardımı ile sıy- rılmasının daha az elektrik, su ve deter- jan kullanımı sağlayacağını unutmayınız. • Buzdolabınızı gereksiz yere ve sık sık açıp kapamayınız. • Ütünüzün termostatını kumaş cinsine göre ayarlayınız ve ütü esnasında baş- ka işle ilgilenmeyiniz. • Odalardaki birden fazla ışık kaynaklarını aynı anda kullanmayınız. • Fırınınızda yiyecek pişirirken fırın kapağını gereğinden fazla açmayınız. Listedeki her bir madde elektrik faturasında %5’lik bir tasarruf sağlayacağına göre, görsellerde Cem’in ai- lesinin yaptığı hatalar düzeltildiğinde bir sonraki ayın elektrik faturası kaç ¨ olur? A) 171 B) 126 C) 135 D) 144 Fen Bilimleri 244 8. Sınıf

BAŞARI ÖLÇME TESTİ 12 TEST 5. Dünya Bankası ve Uluslararası Enerji Kurumu verilerine göre, 2011 yılında dünyada kayıp kaçak ortalaması yüz- de 8,1 oldu. Bazı ülkelerde yüzde 2'ye kadar gerileyen kayıp kaçak elektrik oranı bazı ülkelerde ise yüzde 50'yi aştı. Aşağıdaki grafikte ülkemizde 1983 - 2013 yılları arasındaki kayıp kaçak elektrik yüzdesi görülmektedir. Kayıp kaçak x yüzdesi (%) x 19 18 17 16 x x 15 14 13 x x x Yıllar 1983 1988 1993 1998 2003 2008 2013 Ülkemizdeki yapıların %60'ının kaçak ve ruhsatsız olarak yapıldığı bilinmektedir ve kayıp kaçak elektriğin büyük bir kısmı ruhsatsız ve kaçak yapıların yapım aşamasında kullanılmaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, bu durumun önlenmesi amacıyla Elektrik Piyasası Tüketici Hakları Yönetmeliği'nde değişikliklere hazırlanıyor. Bu değişiklikle kaçak elektrik kullananlara uygulanan cezalar iki katına çıkarılacak. Yukarıda kayıp kaçak elektrik kullanımı ile ilgili yapılan açıklamalara göre seçeneklerden hangisine ulaşı- lamaz? A) Kaçak elektrik kullanımı dünya genelinde bir sorun oluşturmaktadır. B) 1993 - 2003 yıllarında kaçak oranının yüksek çıkması ülke ekonomisine zarar vermiştir. C) Ülkemizdeki kaçak elektrik kullanımında devlet denetimlerinin yeterli ve etkili olması problemi tamamen çöz- mek için yeterlidir. D) Ülkemizde kaçak elektrik kullanımını azaltmak için önleyici yasal tedbirlerin yanında, eğitimle küçük yaştan iti- baren bireyleri duyarlı hâle getirmeliyiz. 6. Aşağıda bazı işlemler yapılan cisimlerin son durumdaki yükleri tespit edilmek isteniyor. 1) Nötr plastik top 2) Yün halıya sürtülen yün nötr halıya plastik top nötr elektros- sürtülüyor. koba dokunduruluyor. 3) Elektroskop nötr 4) Elektroskop iletken vazoya çekilmeden iletken yaklaştırılıyor. vazo topraklanıyor. Daha sonra toprak bağlantısı kesiliyor. Buna göre, cisimlerin son durumdaki yük durumunu gösteren grafiklerden hangisi yanlıştır? Yün halı Plastik top Elektroskop İletken vazo Pozitif A) B) C) D) Negatif Yük Yük Yük Yük Fen Bilimleri 8. Sınıf 245

TEST 12 BAŞARI ÖLÇME TESTİ 7. Elektrik enerjisinin dönüşümü ile ilgili bir öğrenci grubunun yapmış olduğu deneyin aşamaları ve sonuçları aşağı- daki gibidir. • İletken dirençli teli hertz ayağının yalıtkan çubuk- Termometre ları arasına gergin bir şekilde yerleştiriyorlar. Hertz ayağı • Bağlantı kablolarını güç kaynağına bağlayarak elektrik devresi kuruyorlar. Yalıtkan • Termometreyi lastik tıpa ve destek çubuğu yardı- Güç kaynağı mıyla telin üzerine gelecek şekilde sabitliyorlar. İletken tel Bağlantı • Termometrede okunan ilk sıcaklık değerini 23 °C kablosu olarak ölçüyorlar. • Güç kaynağını 20 saniye boyunca açıyorlar. • Termometrede okunan son sıcaklık değerini 87 °C olarak ölçüyorlar. Buna göre, öğrencilerin yapmış olduğu deney- de gerçekleşen enerji dönüşümü aşağıdakilerden hangisinde görülür? A) Bisiklet dinamosunun dönmesiyle farın yanması B) Elektrikli şofbenle suyun sıcaklığının artması C) Kapı ziline basıldığında melodi oluşması D) Güneş altındaki demirin zamanla sıcaklığının artması 8. Asimo, Honda Motor tarafından tasarlanmış ve üretilmiş olan dünyanın en gelişmiş insansı robotudur. Yüksekliği 130 cm kütlesi 54 kilogram olan robot, sırt çantası olan bir astronot görünümündedir. İki ayak üstünde saatte 6 km' ye varan bir hızla yürüyebilme ve koşabilme özelliğine sahiptir. Sesli komutlara cevap verebilmekte ve yak- laşık 3 saat şarj ile 1 saat çalışabilmektedir. Asimo Honda'nın araştırma ve geliştirme çalışmaları sonucunda Japonya'da üretilen Asimo, 1986 yılında Honda tarafından başlatılan ve sadece hareketten başlayıp zamanla insanlarla iletişime geçen süreçte geliştirilen insansı robot serisinin 11. modelidir. Asimo robotunun çalışma prensibiyle ilgili olarak, 1. İçerisinde bulunan elektrik motoru, elektrik enerjisini hareket ve ışık enerjisine dönüştürür. 2. Uzaktan kumandalı ve şarjlı oyuncak araba ile benzer enerji dönüşümleri gerçekleşir. 3. Rüzgâr türbinlerindeki enerji dönüşümüyle, Asimo robotun hareket etmesinde gerçekleşen enerji dönüşümü birbirinin tersi olaylardır. 4. Yeni seriler geliştikçe enerji dönüşüm çeşitliliği de artmıştır. yapılan açıklamalardan hangileri doğrudur? A) 1 ve 2 B) 1, 3 ve 4 C) 2, 3 ve 4 D) 1, 2, 3 ve 4 Fen Bilimleri 246 8. Sınıf

BAŞARI ÖLÇME TESTİ 12 TEST 9. Lazer Yazıcı Sistemi Kâğıt çıkışı Lazer Tamburu pozitif (+) yüklü hâle ge- Ayna Lazer ışığı ile yazı yazılacak kısım Işık negatif (–) yüklü hâle getirilir. tiren şarj silindiri Kâğıt Toner kutusundaki pozitif (+) yüklü Kâğıt yolu tonerler lazerle işaretlenmiş olan ne- gatif (–) yüklü bölgelere yapışır. Artı yükle deşarj yapılarak fazla negatif (–) yüklerin tambur üzerin- Kâğıdı negatif (–) yüklü hâle getiren den temizlendiği bölüm şarj silindiri Yukarıdaki şekilde fotokopi makinesinin işleyişi görülmektedir. Fo- tokopiden çıkan kâğıdın bazı bölümlerinde şekildeki gibi siyah to- ner lekeleri görülmektedir. Bu sorunun kaynağı aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Kâğıdı negatif (-) yükle yükleyip tonerin yapışmasını sağlayan şarj silindiri arızası. B) Tonerin yazı yazılacak yüzeye yapışmasını sağlayan lazer ışı- ğının çalışmaması. C) Tamburda oluşan eksi (-) yükleri temizleyen deşarj bölümü arızası. D) Kullanılan kâğıdın yüzeyinin tonerin tutunması için elverişli olmaması. 10. Yün kumaşa sürtülerek elektriklenen plastik çubuk ile ipek kumaşa sürtülerek elektriklenen cam çubuğun yük mik- tarı ve yük cinsi ile ilgili araştırma yapılacaktır. Bunun için yalıtkan bir çubuk ortasından iple asılıp uçlarına yük miktarları ve kütleleri eşit iletken özdeş küpler asılıyor. Deneyler aşağıdaki görsellerdeki gibi sonuçlanıyor. Deney-1 Deney-2 x x Pozitif Negatif Pozitif Negatif – + yüklü yüklü – + yüklü yüklü Plastik çubuk Cam çubuk Cam çubuk Plastik çubuk Denge durumu Çubuklar küpleri itiyor fakat değişmiyor denge yine de bozuluyor Her deney için çubuklar kumaşlara farklı sürtüldüğüne göre, cam ve plastik çubuklarla ilgili aşağıdaki ifa- delerden hangisi söylenebilir? A) Sadece Deney-1'deki sonuca göre plastik çubuk kesinlikle negatif, cam çubuk pozitif yüklüdür. B) Deney-2'de cam çubuğun yük miktarı plastik çubuktan daha azdır. C) Deney-1 ve 2'de çubukların yük miktarları ve cinsleri aynı olabilir. D) Deney-2'de çubuklar birbirine değdirildikten sonra küplere yaklaştırılsaydı küpler etkilenmezdi. 8. Sınıf 247 Fen Bilimleri

TEST 12 BAŞARI ÖLÇME TESTİ 11. Bir üniversitenin fen bilimleri Enstitüsü bünyesindeki birkaç İpek fibroinler mühendisten oluşan araştırma komisyonu, ipek böceği koza- larını bazı kimyasal işlemlerden geçirerek elde ettikleri ipek Çelik iğne Toplayıcı fibroinlerin (protein yapıdaki ipek lifler) insan vücudu ile olan platform yüksek uyumluluğunu gözlemlemiştir. Bunun üzerine ipek Çözelti fibroinleri bir çözelti içerisinde bekletip, bu çözeltiyi elektroe- Topraklama ğirme (elektro-spin) düzeneğinden geçirerek elastik ve daya- nıklı, çok küçük boyutlarda nanolifler elde etmiştir. Bu yön- tem ile elde edilen nanolifler, insan saçından yaklaşık 20 000 kat daha küçüktür. Günümüzde bu nanolifler tıpta damar içi stentler, kemik yenilenmeleri gibi birçok alanda kullanılmak- tadır. Yukarıdaki düzeneğin basitçe çalışma prensibi şu şekildedir: Yüksek voltaj kaynağı İpek fibroinleri içeren çözelti, bir voltaj kaynağı yardımıyla kuvvetli bir elektrik alana maruz bırakılıyor. Bu sırada çözelti iyonlarına ayrışıyor ve aynı yüklü ipek fibroinlerin bir- birini itmesi sonucu sakız gibi uzayarak incelen ipliksi yapılar (nanolifler) nötrlenmiş toplayıcı platform üzerinde düzgün şekilde sarılıyor. Buna göre, bu düzenek ile nanolif elde etme sürecine dair aşağıda ifade edilen yorumlardan hangisine ulaşılamaz? A) Nanoliflerin uzayarak incelmesi aynı cins yüklerin birbirini itmesi ilkesinin bir sonucudur. B) Düzenekte kullanılan toplayıcı platform ve iğne elektrik iletkeni maddelerden seçilmelidir. C) Topraklama yapılmasının amacı, düzeneğin kullanımı ile ilgili güvenlik önlemidir. D) Toplayıcı platform nötr hâle getirilerek yüklü fibroinlerin düzgün şekilde sarılması sağlanır. 12. Aşağıda A, B, C elektroskoplarına ve X, Y, Z cisimlerine ait pozitif ve negatif yük miktarlarını gösteren iki adet tablo verilmiştir. Elektroskoplar Pozitif yük sayısı Negatif yük sayısı Cisimler Pozitif yük sayısı Negatif yük sayısı A8 2 X5 2 B5 5 Y5 8 C4 7 Z4 4 Elektroskop ve cisimler aşağıdaki bilgiler doğrultusunda birbirine değdiriliyor. 1. Bilgi :  elektroskobuna, Y cismi dokundurulduğunda elektroskobun yük miktarı azalırken yük cinsi değişmez. 2. Bilgi :  elektroskobuna,  cismi dokundurulduğunda elektroskop nötr hâle gelerek yaprakları kapanır. 3. Bilgi : B elektroskobuna,  cismi dokundurulduğunda elektroskobun yük durumu değişmez. Yukarıda verilen bilgilere göre  ,  , ,  sembolleri tablolardaki cisim ve elektroskoplarla aşağıdaki- lerden hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir?    A) A C X Z B) C B Y Z C) A C Z Y D) A B Y Z Fen Bilimleri 248 8. Sınıf

BAŞARI ÖLÇME TESTİ 12 TEST 13. Giresun’un Bulancak ilçesindeki Cumhuriyet İlkokulu’nda düzenlenen “Elektrik Üretiyorum, Ülkemi Seviyorum” projesi kapsamında, okul binasındaki koridora elektrik üretebilen 5 adet bisiklet yerleştirilerek 40 ampulün yan- masına katkıda bulunuldu. Yetkililer çocukların bisiklete yoğun bir ilgi gösterdiğini ve 5 olan bisiklet sayısını 25’e çıkarmak istediklerini belirtti. Ayrıca projenin, çocukların spor yapmasının yanı sıra obeziteyle mücadele etme- si ve elektrik tasarrufunu öğrenmeleri gibi faydaları da olacağını kaydetti. Yanda bisikletten elektrik üreti- Akü mini gösteren bir görsel veril- miştir. Dinamo Verilen haber ve görsel incelendiğinde, I. Dinamoda elde edilen elektrik enerjisi kablo bağlantısı ile elektronik veya mobil cihazlara aktarılarak ışık ve ses enerjisine dönüşür. II. Bisikletin elektrik üretimi, arka tekerleğe bağlı bulunan dinamoda hareket enerjisinin elektrik enerjisine dönü- şümü ile açıklanır. III. Tekerleğe bağlı olan dinamo, ürettiği enerjiyi bir aküye aktardığında elektrik enerjisi kimyasal enerjiye dönüşe- rek depolanır. IV. Görseldeki enerji dönüşümü, lunaparktaki dönme dolabın çalışmasındaki enerji dönüşümü ile aynıdır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II B) I, II ve III C) I, III ve IV D) II, III ve IV 14. MP3 Değil Topraklama Hattı Eksikliği Can Aldı! Balıkesir’de dizüstü bilgisayara taktığı MP3 çalar ile müzik dinlerken elektrik akımına kapılarak ölen 15 yaşın- daki Esma’nın ölümüne evdeki elektrik tesisatındaki topraklama sisteminin devre dışı bırakılmasının neden ol- duğu ortaya çıktı. Anadolu Lisesi’ne giden Esma, dizüstü bilgisayarını şarj etmek üzere gece prize taktı ve bil- gisayara bağladığı MP3 ile müzik dinlemeye başladı. Bu esnada ayağını kalorifer peteğine uzatan talihsiz kız akıma kapılarak yere düştü. Elektrik akımına kapılan genç kız hastaneye kaldırılırken yolda hayatını kaybetti. Tehlikeli Hareket! Yıldırım düşmesi sonucu İstanbul’da 10 katlı bir binadaki birçok elektronik alet bozuldu ve binanın elektrik te- sisatı hasar gördü. Olayda can kaybının yaşanmaması yüreklere su serpti. Sorunun binanın paratoner siste- mindeki yetersiz topraklama hattından kaynaklandığı bildirildi. Yukarıdaki haberlerde yer alan olaylar topraklamanın maddi ve hayati olarak yaşamımızdaki önemine vurgu yap- mıştır. Buna göre, verilen bu olaylardan yola çıkarak topraklama ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Sadece elektrikli cihazların topraklama sistemine sahip olması yeterli değil, binaların da yeterli topraklama hat- tına sahip olması gerekmektedir. B) Yıldırımın zarar vermeden toprağa aktarılması paratonerler sayesinde gerçekleşmektedir. C) Topraklama alt yapısı olmayan bir yerde, elektrikli cihazlarda oluşan elektrik kaçağı, toprakla temas eden bede- nimiz üzerinden geçerken bize zarar verebilir. D) Topraklama hattı olmayan evlerde elektrikli cihazlar ve elektronik aletler devre dışı kalır. 8. Sınıf 249 Fen Bilimleri

TEST 12 BAŞARI ÖLÇME TESTİ 15. Bir kış günü odasında ders çalışan Emre elektrikli sobayı çalıştırmıştır. Bir süre sonra kahve içmek için odasında bulunan su ısıtıcısının fişini elektrikli sobanın da takılı olduğu üçlü pirize takmıştır. Bir süre sonra elektriklerin ke- sildiğini gören Emre, evdeki odaya ait sigortanın attığını tespit etmiştir. Bunun üzerine sigortaların yapısı ve çalış- ma prensibiyle ilgili bir araştırma yaparak şu bilgiye ulaşmıştır. Elektrik sigortalarının içerisinde ısıya duyarlı teller vardır. Eğer bu tellerden yüksek akım geçerse tel ısınarak kopar ve böylece kablo ve cihazların ısınarak zarar gör- mesi engellenir. Sigortadaki tellerin kalınlığı artarsa üzerinden geçerek akım miktarı da artar. Elektrikli soba Elektrikli soba Kablo 10 Amper Sigorta 8 Amper Sigorta teli Priz kopmuş 4 Amper Fiş Su ısıtıcı Su ısıtıcı Elektrikli soba çalışmaktadır. Sigortanın telleri ısınarak erimiş ve elektrik kesilmiştir. Sigorta ve cihazların çalışma akımları yukarıdaki görselde verildiğine göre, Emre'nin yaşadığı problem ve çözümü ile ilgili, I. Sigortanın atmaması için elektrikli aletlerin bağlı olduğu hatta takılacak sigortanın akım değeri elektrikli araç- ların çalıştığı toplam akım değerinin altında olmalıdır. II. Ev ve işyerlerinde daha fazla elektrikli cihazı aynı anda çalıştırmak için farklı priz ve sigorta kullanılmalıdır. III. Eriyen telli sigortalarda, elektrik akımını iyi ileten ve erime sıcaklığı yüksek iletken teller kullanılır. çıkarımlarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III 16. Cam küre Plastik K L tarak Yalıtkan Yalıtkan ayak ayak Şekil 1 Şekil 2 Yukarıdaki şekilde iletken K ve L cisimleri nötr olup topraklanmıştır. K cismine saç taranmış plastik tarak, L cismi- ne ise ipek kumaşa sürtülmüş cam küre yaklaştırılıyor. Buna göre, I. Topraktan K cismine pozitif (+) yük akışı olur. II. K cisminden toprağa negatif (–) yük akışı olur. III. Topraktan L cismine negatif (–) yük akışı olur. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız III B) II ve III C) I ve II D) I, II ve III Fen Bilimleri 250 8. Sınıf