8. Sınıf Fen Bilimleri -KASB

1TEST BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 3. Kâğıt + + + + + + + + + + ++ + + + + + + + Teflon ––––––––––––––– I II Hava + + + + + + + + + + ++ + + + + + + + boşluğu –– ––––––––––––– III Kâğıt kolay elektron verebilen, teflon ise kolay elektron alabilen bir maddedir. Bilim insanları maddelerin bu özel- liğinden faydalanarak güç üreten piller üzerinde çalışmaktadır. Böylece dokunmatik ekranlı cihazların pil olmadan çalışması amaçlanmaktadır. Kâğıt ve teflon gibi iki yalıtkan birbiri ile temas ettiğinde, yük alışverişi gerçekleşir. Parmağınızla sisteme bastıra- rak iki tabakanın temas etmesini sağladığınızda bir yük fazlalığı oluşturursunuz. Bu fazlalık; kâğıt için (+), teflon için (-) yüktür. Yukarıdaki proje ile ilgili verilenlere göre, I. Kâğıt ve teflon tabakalara bastırıldıktan sonra tabakaların her birinin toplam negatif yük miktarı artmaktadır. II. Parmakla kâğıt katmana bastırılma esnasında kâğıt katmandan teflon katmana (-) yük geçişi gerçekleşmiştir. III. Teflon ve kâğıt katmanlar arasında dokunma ile elektriklenme gerçekleşmiştir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II   B) I ve III  C) II ve III  D) I, II ve III 4. Aşağıda yük fazlalığı bulunmayan L ve M cisimlerinin yük fazlalığı bulunan K cismi ile iki farklı şekilde elektriklen- mesi gösterilmiştir. 1. şekil 2. şekil LM K LM K LM K L M K Ayrılır Dokundurulur Ayrılır Yaklaştırılır Buna göre aşağıdakilerden hangisi 1 ve 2. şekildeki elektriklenme sonucu K, L ve M cisimlerindeki yük durumunu gösteren grafiklerden birisi olamaz? (+) yük (–) yük A) Yük miktarı B) Yük miktarı C) Yük miktarı D) Yük miktarı Cisim KL Cisim KL Cisim KL Cisim K LM M M M 14 8. Sınıf

BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 1 TEST 5. Aşağıdaki görselde plastik kaydıraktan kayarken saçları dikleşen bir çocuk görülmektedir. Bu çocuk tekrar kaymak için kaydırağın metal merdiveninin korkuluklarından tuttuğunda saçlarındaki dikleşmenin kaybolduğu görülmüştür. Bu olayda, l. Çocuk sürtünme ile elektriklenerek saçlarında yük fazlalığı oluşmuştur. ll. Saç tellerinin dikleşmesi aynı cins yüklerin etkisiyle gerçekleşmiştir. lll. Çocuk demir korkuluklardan tuttuğunda vücudundaki (-) yükler demir korkuluklara geçerek saçlarındaki (+) ve (-) yük sayıları eşitlenmiştir. ifadelerindeki durumlardan hangilerinin doğruluğu kesindir? A) Yalnız I   B) I ve II  C) II ve III  D) I, II ve III 6. Işık Isıtıcı ve presleme ABC ++++++++ ++++++++++++ ++++++++ merdaneleri Toner ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ Drum yüzeyi Toner Toner Elektrik yüklü silindir Fotokopi makineleri, elektriklenmenin günlük yaşamdaki uygulamalarından biridir. Çalışma prensibiyle ilgili şu açık- lamalar yapılmıştır: • Drum yüzeyi pozitif yüklenir. • Pozitif yüklenen drum yüzeyine kopyalanmak istenen kâğıt getirilir ve ışık demetine maruz bırakılır. Bu ışık demeti yazıdan geçemez ve o bölgeler drum yüzeyi üzerinde (+) yüklü kalmaya devam eder. Yazıların olma- dığı alanlarda ise yük fazlalığı ortadan kalkar. • (-) yüklenmiş toner tozları (+) yüklenmiş yazılacak bu bölgelere yapışır. • Yük fazlalığı olan boş kâğıt drum yüzeyindeki yazılacak bu bölgelerde yoğunlaşmış toner parçacıkları ile etkileşir. • Son olarak toner yapışmış kâğıt, ısıtıcı ve presleme merdanelerinden geçerek fotokopi hazır olur. Buna göre fotokopi makinesinin çalışma prensibi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Işık demeti pozitif yüklü drum yüzeyinin (-) yük miktarında artışa neden olmuştur. B) Arızalanan fotokopi makinesinden çekilmiş kâğıdın tamamen siyah çıkmasının nedeni drum yüzeyine ışık gön- derilememesi olabilir. C) Toner tozlarında yük fazlalığı olmasaydı drum yüzeyindeki yazılacak bölgelere hiç yapışmazdı. D) Boş kâğıt ile drum yüzeyindeki yazılacak bölgelerde yoğunlaşmış toner parçacıkları zıt yüklü olabilir. Fen Bilimleri 15

Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi 7. Ünite 2. Elektrik Yüklü Cisimler Cisimlerde yük fazlalığının olması o cisimlerde (+) ve (-) yüklerin sayılarının eşit olmadığını gösterirken, yük fazlalığı- nın olmaması (+) ve (-) yüklerin sayılarının eşit olduğunu gösterir. Elektrik yükleri bakımından cisimler; pozitif yüklü, negatif yüklü ve nötr olmak üzere üç farklı şekilde sınıflandırılabilir. Elektrik Yüklü Cisimler Pozitif Yüklü Cisim Negatif Yüklü Cisim Nötr Cisim + + – + – + –+ –+ +–+–+–+– – + + + – –+ –+– – + – – – +–+–+–+– (+) yük sayısı (-) yük sayısı- + na eşittir.  (+) yük sayısı (-) yük sayısın-  (+) yük sayısı (-) yük sayısın-  Nötr cisimler yüksüz cisim de- dan fazladır. dan azdır. ğildir.  P ozitif yüklü cisimler birbirlerine  Negatif yüklü cisimler birbirle-  N ötr cisimler birbirlerine itme itme kuvveti uygularken nega- rine itme kuvveti uygularken veya çekme kuvveti uygula- tif yüklü ve nötr cisimlere çek- pozitif yüklü ve nötr cisimlere madıkları için birbirlerini ha- me kuvveti uygular. çekme kuvveti uygular. reket ettirmezler.  N ötr cisimlerin dışarıya (-) yük  N ötr cisimlerin dışarıdan (–) vermesiyle oluşur. yük almasıyla oluşur. Cisimlerin yüklü olup olmadığını ya da hangi yükle yüklendiğini anlamak için kullanılan araçlara elektroskop adı verilir. Elektroskoplarda; • İletken topuz, elektrikle yüklü olup olmadığını öğrenmek istediğiniz cismin yaklaştırıldığı ya da dokundurulduğu yerdir. • İletken gövde, topuz ile yapraklar arasında elektrik yüklerinin iletimini sağlar. • Yalıtkan tıpa, elektroskobun iç kısmını dışarıdaki yüklerden koruyan kısmıdır. • Cam fanus, elektroskobun iç kısmını hava akımından izole eden bölümdür. • Yapraklar, hareketiyle dokundurulan ya da yaklaştırılan cismin yüklü olup olmadığını gösteren bölümdür. İletken topuz İletken gövde Yalıtkan tıpa Cam fanus Yapraklar Yalıtkan ayak 16 8. Sınıf

7. Ünite Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi + – + +– –+ + + + + ++ ++ + – – – –– –– – – – –– – – + ++ ++ – –– –– + + ++ + + + ++++ + ++ + – –––– – –– – – –– – – – –– – + ++++++++++++++++++++ –– –––––––––––––––––––– + + + ++ + + –– + – – – –– – + + + + ++ + Nötr eNleökNtröoetrslekekoletprkotsroksokpop PozitifPyoüPzkoiltüzifiteyifüleykkülütkroleüslekekoletprkotsroksokpop NegatNif eyNgüeakgltüiaf teyifüleykkülütkroleüslekekoletprkotsroksokpop • Yapraklardaki (+) ve (-) • Y apraklardaki (+) yükler birbi- • Y apraklardaki (-) yükler birbi- yüklerin sayısı eşit oldu- rini iter ve yapraklar açılır. rini iter ve yapraklar açılır. ğundan itme veya çekme olmaz, yapraklar açılmaz. • (+) yük miktarı artarsa yaprak- • (-) yük miktarı artarsa yaprak- ların arasındaki açı da artar. ların arasındaki açı da artar. Örnek 6 Fen bilimleri öğretmeni yük durumu bilinmeyen K ve L cisimleri ile nötr elektroskop kullanarak aşağıdaki uygulamala- rı yapıyor ve gözlemleri ile ilgili öğrencilerinden yorum yapmalarını istiyor. K KL K Şekil - I Şekil - II Şekil - III İletken K cismi Şekil-I'deki gibi nötr elektroskoba dokundurulduğunda elektroskobun yaprakları açılıyor. Daha sonra Şekil-II'deki gibi K cismine iletken L cismi dokunduruluyor ve ardından K cismi tekrar nötr elektroskoba dokunduruldu- ğunda yapraklar açılmıyor. Buna göre öğrencilerin yaptığı aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Başlangıçta K cismi pozitif yüklü olabilir. B) K ve L cisimleri birbiriyle aynı yüklüdür. C) Şekil-ll'de K ve L cisimleri nötr hâle gelmiştir. D) Şekil-l'de K cismi ile nötr elektroskop arasında (-) yük geçişi gerçekleşmiş olabilir. Çözüm 6 Şekil-l'de K cisminin nötr elektroskoba dokundurulmasıyla yapraklar açıldığına göre K cismi kesinlikle yüklüdür. Fakat yük cinsi bilinemez. Yani pozitif yüklü olabilir. Şekil-ll'de K ve L cisimleri birbirine dokundurulduktan sonra Şekil-lll'te nötr elektroskoba dokundurulduğunda yaprak- ları açılmıyor. Bunun sebebi K cisminin nötr olmasıdır. Bu durum birbirine dokundurulan K ve L cisimlerinin zıt yüklü ve yük miktarlarının birbirine eşit olmasıyla sağlanabilir. Şekil-l'de nötr elektroskobun yapraklarının açılması için K cismi ile arasında (-) yük geçişi olması gerekir. Cevap B Fen Bilimleri 17

3 PEKİŞTİRME TESTİTEST 1229 1. Nötr olmayan cisimler birbirine dokundurulduğunda yük cinsleri aynı olana kadar aralarında negatif yük sayısı fazla olandan az olana doğru negatif yük geçişi olur. Bu durumda cisimler pozitif veya negatif yüklü ya da nötr hâle gelebilir. Aşağıda yük durumları hakkında bilgi verilen K, L ve M çubukları görülmektedir. KKK LLL MMM K çubuğu nötr L çubuğu yün M çubuğu ipek elektroskoba kazağa sürtüldüğünde kravata sürtüldüğünde dokundurulduğunda elektroskobun çubuğa doğru yük kravata doğru yük yaprakları açılmıyor. geçişi oluyor. geçişi oluyor. Bu cisimlerle yapılan bazı uygulamalar ve yük durumlarına ait doğru grafik aşağıdakilerden hangisindeki gibi olamaz? Negatif yük Pozitif yük K Negatif yük Yük A) sayısı B) sayısı M C) sayısı D) miktarları K L K +– M Zaman +– K ile L birbirine Zaman Zaman Cisim dokundurulduğunda K ile M birbirine K ile M birbirine LM yaklaştırılıyor yaklaştırılıyor L ile M birbirine dokundurulduğunda 2. XY XY KL Şekil - I Şekil - II Yukarıda yük durumu bilinmeyen bir çubuk nötr olduğu bilinen iletken X ve Y kürelerine yaklaştırılıyor. Daha sonra çubuk uzaklaştırılmadan küreler yalıtkan ayaklarından tutulup birbirinden ayrılarak nötr K ve L elektroskop- larına dokunduruluyor. Şekil - ll'de K elektroskobundan X küresine (-) yük geçişi olduğu bilindiğine göre Şekil - l'deki çubuk ve kürelerin yük durumunu gösteren grafik seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir? (-) yük (+) yük Yük miktarı Yük miktarı Yük miktarı Yük miktarı A) B) C) D) Çubuk X Y Cisim Çubuk X Y Cisim Çubuk X Y Cisim Çubuk X Cisim Y 18 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 3 TEST 3. Özdeş iki nötr elektroskop, anahtara bağlı iletken tel, yük durumu bilinmeyen A ve B çubukları kullanılarak aşağı- daki deney düzeneği kuruluyor. Anahtar Anahtar A çubuğu B çubuğu K elektroskobu L elektroskobu K elektroskobu L elektroskobu A çubuğu K elektroskobuna B çubuğu L elektroskobuna dokundurulduğunda elektroskopların yapraklarının açıl- dığı gözlemleniyor. A ve B çubukları uzaklaştırılıp elektroskoplar arasındaki anahtar kapatıldığında ise elektros- koplardaki yaprakların kapandığı gözlemleniyor. Buna göre yukarıdaki deney ile ilgili, l. A çubuğu negatif yüklü ise B çubuğu pozitif yüklüdür. ll. B çubuğundan L elektroskobuna yük geçişi olduysa A çubuğu pozitif yüklüdür. lll. Anahtar kapatılmadan önce elektroskopların yük cinsleri aynıdır. yargılarından hangileri doğru olur? A) Yalnız I   B) Yalnız III  C) I ve II  D) I ve III 4. Cisimler sahip oldukları elektrik yükleri bakımından farklı sınıflandırılabilir. Aşağıda K cisminin üzerinde bulunan (+) ve (–) yüklerin miktarları gösterilmiştir. K K +– + L + + –+ –– –+ – – +– + – + +– Nötr bir elektroskoba iletken tel ile bağlanan K cismine yük durumu bilinmeyen L cismi yaklaştırılıyor. L cismi K cismine yaklaştırıldığı esnada K cisminden elektroskoba (–) yük geçişi gerçekleşiyor. Bir müddet sonra L cismi uzaklaştırılmadan iletken tel kesiliyor. Yukarıdaki açıklama ve deney dikkate alındığında, l. Başlangıçta K cismi nötr, L cismi pozitif yüklüdür. ll. İletken tel kesilip L cismi uzaklaştırıldığında K cismi pozitif yükle yüklenmiş olur. lll. Son durumda elektroskop negatif yüklü olur ve yapraklar açılır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II   B) I ve III  C) II ve III  D) I, II ve III Fen Bilimleri 19

Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi 7. Ünite Topraklama Elektrik yüklerinin faydalı olduğunu düşünebiliriz fakat bazı durumlarda istenmeyen fazla yükler büyük zararlar vere- bilir. İstenmeyen fazla yükler; elektronik cihazların hasar görmesine neden olabilir, elektrikli ev eşyalarında yangın çı- karabilir, yanıcı madde taşıyan kamyonların patlamasına neden olabilir, yıldırım düşmesiyle can ve mal kaybına yol açabilir. Peki elektrik yüklü bir cisim hangi yollarla nötr hâle getirilebilir? Yıldırım oluşumu sırasında bulutlardaki elektrik yüklerinden nasıl korunabiliriz? Elektrik yüklü bir cisim toprak ile temas ettiğinde fazla negatif yüklerini toprağa aktararak nötr hâle gelir. Cisim üzerin- deki fazla negatif yüklerin bir iletken yardımı ile toprağa ya da topraktaki negatif yüklerin cisme aktarılmasına toprak- lama adı verilir. + – –––+(+-)–yü–k–lü(-c)isyiümklü cisim + + –+(++)++y–üklü(+c)isyiümklü cisim –+ – –+ + – – –– – –– – Toprak bTaoğplraanktıbsıağlantısı Toprak bTaoğplraanktıbsıağlantısı Cisim üzerindeki fazla negatif yükler Cisimdeki fazla pozitif yük miktarınca toprağa geçer ve cisim nötrleşir. negatif yük, topraktan cisme geçer ve cisim nötr hâle gelir. Yüklü bir cisim yüksüz bir cisme yaklaştırılıp iletken tel ile toprak bağlantısı yapıldığında yüklü cisim uzaklaştırılmadan toprak bağlantısı kesilirse başlangıçta yüksüz olan cisim elektrik yüklenmiş olur. L K L K L L –––––––– +++++––––– –––––––– –+ – –++– ++ – – + + + + + + – – + – + – + + – Toprak Negatif yüklü K cismi Toprak bağlantısı yapıldıktan L cismi pozitif Nötr L cismi L cismine yaklaştırılıyor. bir süre sonra tel kesilir ve yüklü hâle gelir. K cismi uzaklaştırılır. Topraklamanın günlük yaşamda ve teknolojide farklı uygulamaları vardır. Yıldırımsavar yani paratoner yıldırım düşmesi sırasında elektrik yüklerinin toprağa aktarılmasını sağlayarak binanın ve içindeki canlıların zarar görmesini önler. Yıldırım Paratoner Bakır kablo Zemin çubuğu Toprak (Topraklama) 20 8. Sınıf

7. Ünite Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi Toprak Nötr Toprak Faz Toprak Hareket hâlindeki araçların dış yüzeyi havayla sürtüne- rek elektrik yüklenir. Yakıt doldururken aracın metal ak- Topraklı prizler ve fişler; elektrikli cihazda elektrik kaça- samına bağlanan topraklama kablosu bu yükleri topra- ğı olması durumunda fazla yükleri topraklama kablo- ğa aktararak patlama tehlikesini ortadan kaldırır. suyla toprağa aktararak cihazın zarar görmesini önler. Örnek 7 Doğal gaz borularının içerisinde gaz ile karışmış hâlde toz tanecikleri bulu- nur. Gaz ve toz taneciklerinin boru içerisindeki hareketleri sırasında doğal gaz borusu ve gaz içeriği arasında etkileşim olur ve boru elektrik yüklü hâle gelir. Boruda biriken elektrik zamanla borunun ısınmasına ve gazın pat- lamasına neden olabilir. Bu duruma basit bir topraklama ile engel olunabil- mektedir. Bakır bir telin bir ucu doğal gaz borusuna bir ucu da toprağa ça- kılan iletken metal kazığa bağlanarak doğal gaz borularında bulunan elektrik yükleri nötrlenir. Doğal gaz borularında meydana gelen elektriklenme ve önlenmesi ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur? A) Doğal gaz karışımı ile doğal gaz borusu arasında dokunma ile elektrik- lenme meydana gelmiştir. B) Doğal gaz borusundan doğal gaz karışımına doğru (-) yük geçişi mey- dana gelmiş ise, bakır tel üzerinden toprağa negatif yük geçişi olmasına neden olmuştur. C) Doğal gaz karışımından doğal gaz borusuna (-) yük geçişi olmuşsa, toprak hattından doğal gaz borusuna (-) yük geçişi olmuştur. D) Doğal gaz borusundan toprak hattına (-) yük geçişi olmuşsa, doğal gaz karışımındaki fazlalık (-) yüklerin doğal gaz borusuna geçmesinden dolayıdır. Çözüm 7 Doğal gaz karışımı ile doğal gaz borusu arasında sürtünme ile elektriklenme gerçekleşmiştir. Doğal gaz içeriği boru içinde hareket ederken sürtünme sonucu aralarında yük akışı olur ve boru elektrikle yüklenmiş olur. Doğal gaz boru- sundaki (-) yükler doğal gaz içeriğine geçerse doğalgaz borusu pozitif yüklenir ve bakır telin bağlı olduğu topraktan doğal gaz borusuna (-) yük geçişiyle nötrlenir. Doğal gaz içeriğinden doğal gaz borusuna (-) yük geçişi olduysa doğal gaz borusu negatif yüklenir ve doğal gaz borusundan toprağa fazlalık (-) yükler geçer. Doğal gaz borusundan topra- ğa (-) yük geçmişse bu (-) yükler buraya doğal gaz karışımından gelmiştir. Cevap D Fen Bilimleri 21

4 PEKİŞTİRME TESTİTEST 1230 1. Faraday kafesi, elektriksel iletken metal ile ağ biçiminde örülmüş, içteki nesneyi dışardaki elektrik alanlardan ko- ruyan bir muhafazadır. Bu kafes sayesinde elektrik alanının içeri girmesi ve dışarı çıkması engellenmiş olur. İde- al bir Faraday kafesi, kesintisiz iletkenlerden oluşmalı ve bakır tellerle ağ gözleri dar olacak şekilde örülerek ko- runacak nesneyi sarması gerekmektedir. En iyi performans için kafesin doğrudan toprağa bağlanmış olması gerekir. Yukarıda Faraday kafesini kendi vücuduna göre modelleyip kafesi elektrikle yükleyen bir gösterici görülmektedir. Gösteri sonunda göstericinin sağlığında problem yaşanmadığına göre, l. Bakır tellerle dar örülmüş ağ gözleri elektrik alanının göstericiye etkisini önlemiştir. ll. Kafes ile toprak arasında yük geçişi olmuştur. lll. Kafes bakır tel yerine elektrik direnci yüksek tel ile örülseydi toprağa aktarılan elektrik miktarında değişiklik olmazdı. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I   B) I ve II  C) II ve III  D) I, II ve III 2. Bir evde elektrikli cihazların fazla elektrik yüklerinden zarar görmemesi için yapılan topraklama bağlantısı verilmiştir. Topraklama kablosu Topraklama kablosunda gerçekleşen bir elektrik yükü geçişi olduğuna göre, l. Topraklama sırasında elektronik cihazlar ile toprak arasında sadece negatif yük geçişi gerçekleşir. ll. Topraklanan elektrikli cihazlardaki bütün (-) yükler toprağa akar. lll. Cihazlardan birinde elektrik kaçağı vardır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız III  B) I ve II  C) I ve III  D) I, II ve III 22 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 4 TEST 3. Uçan araçların üzerinde elektriklenme 3 farklı şekilde oluşmaktadır. Uçuş esnasında araca yıldırım düşmesi sonucu oluşan elektriklenme; uçan araç kar, buz, dolu veya toz bulutu içinden geçerken sürtünmenin etkisiyle oluşan elektriklenme; aracın içindeki elektronik cihazların oluşturduğu elektriklenme. Uçan araç üzerinde oluşan bu elektrik yükü, araçların kanat uçlarında bulunan sivri metal çıkıntılar sayesinde havaya aktarılır. Aşağıdaki görselde çöl fırtınasının yaşandığı bir zamanda helikopterin yere iniş yaparken gövdesinde gezinen elektrik yükünün pervane ucundan havaya aktarılması sırasında yaşadığı tehlike anı görülmektedir. Yukarıda verilen bilgiler ve helikopterde yaşanan bu tehlikeli durum dikkate alındığında aşağıdaki ifade- lerden hangisi söylenemez? A) Helikopterin pervane ucundaki kıvılcımların oluşması ile şimşek benzer olaylardır. B) Görselde helikopter üzerindeki elektriksel yük fazlalığı oluşmasının nedenlerinden biri sürtünmedir. C) Helikopterin pervanelerindeki elektrik yükü ile temas edilen havadaki elektrik yükü aynı cinstir. D) Helikopter üzerindeki elektrik yükleri hava taneciklerine geçerek helikopter nötrlenmektedir. 4. Yolculuk esnasında araçların yüzeyinin hava ile sürtünmesi sonucu elektriklenme gerçekleşir. Araçlardaki bu elektriği araçtan inerken elimizi kapı koluna değdirdiğimizde hafif bir çarpılma ile hissederiz. Yukarıdaki görselde aracın egzozuna asılmış bir zincir görülmektedir. 23 Verilen bilgiler dikkate alınırsa araçla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Zincir, araç ile toprak arasında iletken kablo görevini görür. B) Yolculuk esnasında araç yüzeyi negatif yüklendiyse topraktan araca yük geçişi olur. C) Yakıt dolumu esnasında araçta oluşabilecek kıvılcım sonucu yangın tehlikesi azaltılmıştır. D) Araçtan inerken kapı kolunda çarpılma hissi olması zincirin yola yeterince değmediğini gösterir. Fen Bilimleri

TEST 2 BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 1231 1. Yandaki görselde pembe ve mavi daireler farklı elektrik yük- BA lerini temsil etmektedir. Başlangıçta nötr olan A, B, C kürele- C A küresi geçtikten sonra yolun durumu A ri peş peşe ok yönünde hareket ederken yolun kenarındaki B küresi geçtikten sonra yolun durumu B yükler ile etkileşerek kendi yük durumunu oluşturmaktadır. Kürelerden her biri yolun tamamını geçtikten sonra diğer küre gönderilmektedir. Küreler yoldan geçtikten sonra yolun durumu yandaki gibidir. B küresi son durumda pozitif yüklü olduğuna göre aşağıda- ki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) B küresindeki pozitif yük sayısı negatif yük sayısından fazladır. C küresi geçtikten sonra yolun durumu C B) A küresi ile B küresi farklı elektrik yükü ile elektriklenmiştir. C) C küresinin ilk durumdaki yük durumu ile son durumdaki yük durumu aynıdır. D) Son durumda yolun elektrik yükü pozitif (+)'tir. 2. Parlayıcı sıvı taşıyan tankerlerde hava ile sürtünmenin yanı sıra hareketten do- Topraklama kablosu layı tankın içerisindeki sıvının çalkalanması sebebiyle de elektriklenme olur. Oluşan bu elektrik yüklerinin tehlikeli seviyeye erişmesini önlemek amacıyla iç yüzeyle bağlantısı olan topraklama zinciri kullanılması zorunludur. Bu zincir sa- yesinde oluşan elektrik yüklerinin toprak ile bağlantısı sağlanır. Yandaki sıvı yakıt tankeri istasyonda yakıt aktarımı yaparken yangın çıkmıştır. Buna göre bu durumun nedeni ile ilgili, Zincir Topraklama çubuğu l. Zincir ile asfaltın birbirine teması uzun bir süre kesilmiş olabilir. ll. Topraklama kablosu tankerin iletken olmayan yüzeyine bağlanmış olabilir. lll. Topraklama çubuğu toprak zemine çok derin çakılmış olabilir. ifadelerinden hangisi söylenebilir? A) Yalnız I   B) I ve II  C) II ve III  D) I, II ve III 3. Yandaki resimde alkol ile dezenfekte edilmiş, zemininden top- raklama hattına bağlı bir ameliyathane ve ameliyathanelerde doktor ve hemşirelerin kullandıkları elektrik yalıtkanı terlik ve- rilmiştir. Gün içerisinde hareket ederken ve farklı aktiviteler es- nasında sürtünmeden dolayı vücudumuzda elektrik yükleri bi- rikir. Vücudumuzda biriken elektrik yüklerinin ani aktarımı sırasında kıvılcım çıkarak ameliyathanedeki yanıcı alkolün tutuşmasına ya da hassas elektronik araçların elek- trikle yüklenmesine neden olabilir. Ameliyathanelerde kullanılan bu terlikler ve elektrik yükleri ile ilgili, l. Elektrik yalıtkanı terlikler kullanılarak insanların sahip olduğu elektriksel yüklerin toprağa geçişi engellenmiştir. Il. Vücudumuzdan ameliyathanedeki hassas cihazlara yük geçişi olması durumunda topraklama ile cihazların zarar görme ihtimali azaltılmış olur. lll. Yüksek gerilim hatlarında görevli yetkililerin kullandığı elektrik yalıtkanı eldiven ve ayakkabılar yukarıdaki terlikle benzer amaçla kullanılmıştır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I   B) Yalnız II  C) I ve III  D) I, II ve III 24 8. Sınıf

BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 2 TEST 4. Bir araştırmacı aşağıdaki düzenekleri hazırlıyor ve deneyini iki aşamada tamamlıyor. İpek kumaİpşaek kumaşa Yün kumaYşüan kumaşa sürtülen csaümrtülen cam sürtülen esbüorntüitlen ebonit çubuk çubuk çubuk çubuk İpek İpek Ebonit Ebonit kumaş kumaş çubuk çubuk 1. aşama: İpek kumaş cam çubuğa sürtülüyor ve 2. aşama: Yün kumaşa sürtülen ebonit çubuk bu yük durumu bilinmeyen balona yaklaştırıldığında balona yaklaştırıldığında balon uzaklaşıyor. balonu kendine doğru çekerek temas ediyor. Deneyin 1 ve 2. aşamasındaki sonuçlar görsellerdeki gibi olduğuna göre deneyle ilgili aşağıdaki ifadeler- den hangisi yanlıştır? A) İpek kumaştan balona (–) yük geçişi olmuştur. B) İpek kumaş balonu kendi yüküyle yüklemiştir. C) 2. aşamada ebonit çubuk ile balon negatif yüklüdür. D) 1. aşamada balon ile ipek kumaşın temas etmeden önceki yük cinsleri aynıdır. 5. Birbirine temas eden ve yük durumu bi- Çubuk linmeyen özdeş çubuklar, yük durumu Yük miktarı grafikteki gibi olan bir elektroskop ve yük durumu bilinmeyen iletken bir küre kulla- Küre nılarak yandaki deney yapılıyor. Çubuk- Çubuk lardan biri yüklü elektroskobun topuzuna Elektroskop dokundurulduğunda elektroskobun yap- raklarının nötrlenerek kapandığı gözlemleniyor. Çubuklardan diğeri yalıtkan iple asılı küreye yaklaştırıldığında kürenin şekildeki gibi çubuktan uzaklaştığı gözlemleniyor. Elektrik yükleri grafikte farklı renklerle gösterildiğine göre küre ve çubukların yük durumunu gösteren grafik aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Yük miktarı B) Yük miktarı C) Yük miktarı D) Yük miktarı Cisim Cisim Cisim Cisim Küre Çubuk Küre Çubuk Küre Çubuk Küre Çubuk 6. Bal arıları havada uçarken hava tanecikleriyle etkileşerek az da olsa elektrikle yük- Polen lenir. Polenleri alınan çiçeğin üzeri bal arıları tarafından elektriksel yükle yüklenir. Arılar, çiçekten 10 cm uzakta iken elektrik yüklü çiçek, arıların tüylerini hareket et- tirerek poleni alınmış çiçeğin algılanmasını sağlar. Bu özellik sayesinde başka arı- lar elektriksel yüklü ve polenleri toplanmış bu çiçeklere uğramayarak zaman ve enerjiden tasarruf etmiş olur. Bal arıları hakkında verilen bilgilerden yola çıkarak aşağıdaki çıkarımlardan hangisi yapılamaz? A) Bal arıları sürtünme ile, poleni alınan çiçekler dokunma ile elektriklenmiştir. B) Çiçeğe yaklaşan bal arısı ile poleni alınmış elektrik yüklü çiçek arasında itme etkileşimi gerçekleşir. C) Bal arılarının elektrik yüklü tüyleri birbirine çekme kuvveti uygular. D) Poleni alınmış çiçek ile poleni alan bal arısı aynı cins elektrik yükü ile yüklüdür. Fen Bilimleri 25

TEST 2 BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 7. Cisim üzerindeki fazla yüklerin bir +––+ – – + + +––+ – ? – + + ? iletken tel yardımıyla toprağa ya da + + – + + + – + topraktaki yüklerin cisme aktarılma- – – sıyla (+) ve (-) yük eşitliğinin sağlan- masına topraklama adı verilir. Toprak bağlantısı Toprak bağlantısı K küresi L küresi K küresi L küresi Yukarıda negatif ve pozitif yükler bulunan kürelerin topraklanması ile cisimlerde gerçekleşecek elektrik yüklerinin hareketi aşağıdakileden hangisinde doğru gösterilmiştir? A) – – – –+– + B) – – – –+– + + + + ++ + + + ++ – + –+– – + – +– K küresi L küresi +K küresi L küresi –+– + C) – – – ++ D) – – – –+ + + + + + + + +– + – – – + – K küresi L küresi K küresi L küresi 8. Günlük hayatta elektriklenmeden yararlanılarak çeşitli cihazlar üretilmiştir. Bu cihazlardan biri olan lazer yazıcıla- rın çalışma prensibini araştıran Melisa, cihazın çalışma aşamalarındaki elektriklenmeleri açıklamak için aşağıda- ki düzenekleri hazırlıyor. – – – ++++–– – – +–+++–+– – ––++––+– +– –– –– –+ –– –– –+ + + + + + + Metal + yüMkleütal +Meyütakllü + yüklü – yüklü ebon–it yükl+ü yeü–bkoylüniktmlüeetab+loynüitklü m+eytaülklü metal silindir cissimilindir scilinsidmir cisim çubuk çubuksilinçduirbuk silindir silindir 1. deney: Metal silindirin elek- 2. deney: Yüklü bir elektros- 3. deney: Zıt yüklü cisimlerin birbiri- trikle yüklenmesi sağlanır. koba yüklü bir cisim dokun- ni çektiği gözlemlenir. Baskı + + ++ x yazıcılarDd+++r+au+dc+nm+iun+brs+uiri+ilado+relaa+ğxnki+şleai+rl.zeekrtryoaszk++ı+co+ıbn+uınnçya+ülık+şm+a+prensibine ait dört aşama aşağıdaki gibidir. Drum + teknolojisinde kullanılan + + ++ x s1i.linadşira,+m+yü+ak:leDy+ircu+i+ms++il+ina++ddiır verilen 2. aşama: Lazer ışınları pozi- Drum + taxrafın- tif yüklü silindiri tarayarak ba- ++ + + + + sılacak alanları negatif yükle dan po++zitif yükDleruymükl+enir. + yükler. + + (+t)oynBMüekuerl(nül+isat+)+o+a+y+ng+üd+eökrerlünee+++a+y++şl+earğinıdi laakziee(r+Aşyt()g3to+la)oyena.)zzüşetayılikarctfüşliürıykarnı–mlüm+üs+ı++kn(i+–e+l-+a+l+i++)+ünçl+:+e+–yda+Paüri+lrld–ıko–aişnlezünm(––in-ült++k)aiazf–â+–yrh+eayğüaa+–r+üı–kşitynnlk+aüa––gdlmüp+kei–s–ıâakt+şoğiBilı––+aırndnt).r+eeo–ır-ğil–eru–ed–şul(–e–r-+)ş?(-+t–y+)iür++ym–kül+üek–lk+ük–â+i+ksğâ–t+ı+eğt++ım–t+e–Ck)–tedir. 4. aşama: Kâğıt hizasına ge- toner ––––––––– tirilen toner parçacıkları nega- tif yüklü kâğıt tarafından kâğıt üzerine çekilir. D) 1. deney 1. aşama 1. aşama 3. aşama 2. aşama 2. deney 2 ve 3. aşama 2. aşama 1. aşama 3 ve 4. aşama 3. deney 4. aşama 3 ve 4. aşama 2 ve 4. aşama 1. aşama 26 8. Sınıf

7. Ünite Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi ELEKTRİK ENERJİSİNİN DÖNÜŞÜMÜ 1. Elektrik Enerjisinin Isı ve Işık Enerjisine Dönüşümü Günlük yaşamımızda elektrik; ulaşım, tıp, tarım, iletişim, sanayi ve daha birçok alanda kullanılır. Elektrik, aynı zaman- da gelişmişliğin önemli bir göstergesi olduğundan hayatımızın vazgeçilmez bir parçası hâline gelmiştir. Elbiselerimizi ütülemek için ütü, saçlarımızı kurutmak için saç kurutma makinesi, yemekleri pişirmek için fırın, odamızı aydınlatmak için ampul, ısınmak için elektrikli ısıtıcı evlerimizde kullandığımız elektrikli cihazlardan bazılarıdır. Üzerinden akım geçen iletken tel, elektrik akımının akışına karşı gösterdiği direnç nedeniyle ısınır. Böylece tel üzerin- deki elektrik enerjisi, ısı enerjisine dönüşmüş olur. Bu durum, iki tahta parçasının birbirine sürtüldüğünde ısınmasıy- la açıklanabilir. Elektrik akımını ileten bir telin direncini de sürtünme kuvvetine benzetebiliriz. Elektrik akımını oluştu- ran elektronlar, kazandıkları enerjiyi aktarırken teli oluşturan atomlar bu aktarılan enerjiyi engellemeye çalışır. Bu sırada, elektronların hareket enerjilerinin bir kısmı ısı enerjisine dönüşür. Yukarıda görselleri verilen cihazlarda telin di- rencinin yüksek olması için krom-nikel teller kullanılır. Elektrik akımını iyi ileten bakır, gümüş gibi iletkenler fazla ısın- maz. Tungsten, krom-nikel ve demir gibi teller ise elektrik akımını iyi iletmediğinden daha çok ısınır. NOT İletken telin üzerinden geçen akım miktarı ve akımın geçiş süresi artarsa iletken telden açığa çıkacak ısı enerjisi mik- tarı da artar. Çalışma masamızı aydınlatmak için lamba, karanlık bir yolu aydınlatmak için el feneri kullanırız. Telefon, bilgisayar veya televizyonu açtığımızda bulunduğu ortama ışık verdiğini görürüz. Çünkü bu cihazlar elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştürür. Fen Bilimleri 27

Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi 7. Ünite Tungsten gibi direnci büyük olan metallerden yapılmış teller, elektronların ener- Koruyucu ji aktarımına karşı daha fazla direnç gösterir. Böylece direnç üzerinde daha faz- cam la ısı enerjisi oluşmasına sebep olur. Akkor filamanlı ampullerde; bu durum göz Filaman önünde bulundurularak 3000 -­4000 °C sıcaklıklara dayanıklı, ince ve direnci yüksek olan tungsten metalinden yapılan direnç telleri kullanılır. Filaman adı Destek teli verilen bu kısım, yüksek sıcaklıklarda akkor hâle geçerek ışık verir. Akkor fila- manlı ampul patladığında içinde bulunan filamanın kopması nedeniyle elektrik akımı geçemez ve ışık vermez. Duya bağlanan kısım Örnek 8 Elektrik enerjisi konusundan proje ödevi alan Murat bunun için aşağıdaki düzeneği hazırlayarak sınıftaki arkadaşları- na şu açıklamaları yapmıştır: İnce bir bakır telin bir kısmını sarmal hâle getirdikten sonra su bulunan kaba daldırdım. Daha sonra bu telin bir ucunu pilin (+) kutbuna, diğer ucunu (-) kutbuna bağlayarak devreyi tamamladım. Kabın içine bir termometre daldırarak ilk sıcaklık değerini ölçtüm. Bir müddet bekledikten sonra tekrar termometre değerini ölçüp bir tabloya kaydettim. Pil Termometre Bakır tel İlk ölçüm 21 °C Son ölçüm 23 °C Yapılan açıklamalara ve tabloya göre hazırlanan düzenek hakkında aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Elektrikli su ısıtıcıları ve elektrikli şofbenlerde benzer elektrik enerjisi dönüşümü vardır. B) Projenin konusu elektrik enerjisinin ısı ve ışık enerjisine dönüşümüdür. C) Tablodaki sıcaklık farkı elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğünü ispatlar. D) Etkinlikte uç uca ekli 2 pil kullanılsaydı tablodaki son sıcaklık değeri artardı. Çözüm 8 Elektrikli su ısıtıcıları ve elektrikli şofbenlerin yapısındaki direnci yüksek tellerden elektrik akımı geçirilerek ısı enerjisi üretilir ve bu enerji suyu ısıtır. Düzenekte elektrik enerjisi ısı enerjisine dönüşmüştür. Yani düzenek ile benzer bir elekt- rik enerjisi dönüşümü gerçekleşir. Projenin konusu elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüşümü olabilir, burada ışık ener- jisine dönüşüm görülmemektedir. Düzenekte elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüşümünün gerçekleşip gerçekleşme- diğini ancak termometre değerinin değişmesi ile anlayabiliriz. Tabloda sıcaklık 21 °C'tan 23 °C'a yükseldiğine göre elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğü ispatlanmış olur. Düzenekte pil sayısının artması bakır telden geçen akı- mı, o da açığa çıkan ısıyı artırır. Isı artarsa suyun sıcaklığı da artar. Cevap B 28 8. Sınıf

7. Ünite Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi Sigortalar Elektrik enerjisi sağlayan güç kaynaklarındaki gerilim değişiklikleri devreden çok yüksek akımların geçmesine, bu da elekt- rik kablolarındaki ısınmanın artmasına, cihazların bozulmasına hatta yangın çıkmasına neden olabilir. İstenmeyen bu du- rumların önlenmesi için elektrik devresinden fazla elektrik akımı geçtiğinde akımı keserek güvenliği sağlayan sigortalar kullanılır. Günümüzde eriyen telli sigortalar, manyetik sigortalar, metal çiftli sigortalar farklı alanlarda kullanılmaktadır. Metal çiftleri Eriyen telli sigortalar Manyetik sigortalarda devreden fazla Açık Kapalı içerisindeki ısıya du- akım geçince sigorta içindeki demir et- yarlı teller yüksek akı- rafına sarılı bakır tel, mıknatıs özelliği Farklı miktarda genleşme özelliğine mın etkisiyle yanarak kazanarak metal bloğu kendine çeker sahip perçinlenmiş metallerden olu- kopar ve cihazda olu- ve devreden geçen akımı keser. şan metal çifti fazla akımın etkisiyle şabilecek hasarı önler. az genleşen metalden tarafa eğilerek Kaçak devredeki bağlantı kopar ve elektrik Akım Rölesi akımını keser. 3 Elektrik 10 kaçağı amper 9.9 1 amper 2 1. Kaçak elektrik akımı vücuttan toprağa geçer. 2. Kaçak akım rölesi toprağa geçen kaçak akımı tespit eder. 3. Kaçak akım rölesi devredeki akımı keser. Toprak 0.1 amper Toprak Evimizde veya işyerinde kullandığımız elektrikli cihazlarda meydana gelebilecek herhangi bir elektrik kaçağı nedeniy- le, cihazı kullanan kimseyi elektrik çarpmasından korumak için elektrik devrelerinde sigorta mantığı ile çalışan kaçak akım rölesi kullanılır. NOT Sigortanın taşıyabileceği akım değeri, elektrikli cihazların çalışma akımından büyük olmalıdır. Ayrıca elektrikli cihazın çalışma akımı ile cihaza ait sigortanın taşıyabileceği akım değerleri birbirine yakın olmalı ki yüksek akım durumunda cihaz bozulmadan sigorta devreye girebilsin. Fen Bilimleri 29

Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi 7. Ünite Örnek 9 Ali Bey; evindeki şofben, klima ve kombiye manyetik sigorta takmayı düşünmektedir. Aşağıdaki grafikte çalışması için gereken akım değerleri verilen bu eşyalara A, B, C sigortalarını takacaktır. Akım (A) 7 4A 8A 2A 5 3 Şofben Klima Cihaz A B C Kombi D) II ve III Sigortaların taşıyabileceği akım değerleri üzerinde gösterildiğine göre, l. Klimaya B sigortası takılırsa yüksek akım durumunda sigorta cihazı korur. ll. Şofben için gereken akım değerine bakıldığında uygun bir sigorta bulunmamaktadır. lll. Kombiye B sigortası, klimaya A sigortası takıldığında cihazlar düzgün çalışır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I   B) Yalnız III  C) I ve II  Çözüm 9 3A çalışma akımı olan klimaya 4A taşıyabilen sigorta daha uygun olur. 8A taşıyabilen B sigortası klimaya takıldığında yüksek akımdan korunmamış olur ve bozulur. Çalışma akımı 5A olan şofben için 6A taşıyabilen sigorta uygun olurdu. A ve C sigortası şofbenin çalışmasına izin vermez. B sigortası ise şofbeni yüksek akımdan koruyamaz. Çalışma akı- mı 7A olan kombi için 8A akımda devreye giren B sigortası uygun iken, çalışma akımı 3A olan klima için 4A akımda devreye giren A sigortası uygundur. Cevap D 2. Elektrik Enerjisinin Hareket Enerjisine Dönüşümü Elektrik enerjisini hareket enerjisine dönüştüren araçlara elektrik motoru denir. Robotlar, arabaların çeşitli aksamları, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, saç kurutma makinesi, elektrikli süpürge, matkap, lunaparktaki gondol, atlıkarınca, dönme dolap, tren ve çarpışan arabalar günümüzde elektrik motorunun kullanıldığı alanlara örnek olarak verilebilir. 30 8. Sınıf

7. Ünite Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi Motorların içerisinde bobin ve mıknatıs bulunur. Motor içerisinden akım geçtiğin- Bobin de bobin ile mıknatıs arasında etkileşim gerçekleşir ve bobin hareket eder. Mıknatıs Günümüzde çok büyük gelişmelerin görüldüğü elektrik motorları kullanım alan- Pil larına göre farklı büyüklükte araçların birçok yerinde kullanılmaktadır. Araç cam- larının açılıp kapatılması, koltukların, yan aynaların ayarlanması gibi küçük bo- yuttaki işlevlerin yanı sıra , sadece elektrik motorları ile hareket eden araçlar da geliştirilmiştir. Geleceğe yön verecek olan gelişmiş robot teknolojisi, bilgisayar programları ile elektrik motorlarının hareketine yön verildiği bir teknolojidir. Bu gelişmiş robotlar; güvenlik amaçlı askeri alanlarda, silahlarda, üretim amaçlı fab- rikalarda, oyuncaklarda kullanılmaktadır. Mayın temizleme robotu Araç üretimi yapan robotlar Örnek 10 Ahmet katıldığı teknoloji yarışması için kendi tasarladığı bir oyuncak araba yap- mıştır. Bu araba için çevresinde kolayca bulduğu malzemeler ile birlikte bir DC motoru, pil, anahtar ve pervane kullanmıştır. Anahtarı kapalı konuma getir- diğinde pilden gelen enerji, motoru döndürmeye başlar ve motor da dönme ek- senine sabitlenmiş pervaneyi döndürür. Pervanenin oluşturduğu hava akımı aracın hareketini sağlar. Buna göre çalışma prensibi anlatılan oyuncak arabanın hareketi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Pilden sağlanan elektrik enerjisi, elektrik motorunun dönme eksenine bağlı tekerleklerde hareket enerjisine dönüşür. B) Motora bir pil daha eklenseydi aynı süre içinde hareket enerjisine dönüşen elektrik enerjisi miktarı daha fazla olurdu. C) Pilden sağlanan elektrik enerjisi elektrik motorunu o da pervaneyi döndürerek arabanın hareketini sağlamıştır. D) Oyuncak arabadaki ve elektrikli süpürgedeki enerji dönüşümü benzerdir. Çözüm 10 Pilden gelen elektrik enerjisi önce motoru, motor da dönme eksenine bağlı pervaneyi döndürür. Yani motor ile teker- lek arasında bir bağlantı yoktur. Arabaya eklenen pil motora gelen elektrik akımını, o da motorun hareketini artırır. Böy- lece aynı süre içinde daha fazla elektrik enerjisi hareket enerjisine dönüşmüş olur. Pilde üretilen elektrik enerjisi elektrik motorunu o da pervaneyi döndürerek hava akımı oluşturur. Bu hava akımıyla oyuncak araba hareket eder. Elektrikli süpür- gelerde elektrik enerjisi elektrik motorunun dönmesini, o da motorun dönme eksenine bağlı pervaneyi döndürerek ha- va akımının oluşmasını sağlar. Oyuncak arabada da aynı dönüşüm söz konusudur. Cevap A Fen Bilimleri 31

TEST 5 PEKİŞTİRME TESTİ 1232 1. Aysu Öğretmen derste elektriğin iki farklı enerji Krom - nikel tel türüne dönüştüğünü öğrencilerine göstermek için yandaki deney düzeneğini hazırlıyor. Üreteç Deneyi gerçekleştirmek için; krom - nikel İletken tel teli şekildeki gibi iletken tellerle uçlarından üreticiye bağlıyor. Ortamın ışığını kapattık- tan bir süre sonra krom - nikel telin akkor hâlinde ısı ve ışık yayarak ortamı aydınlattı- ğını gözlemliyor. Aysu Öğretmen yukarıdaki deneyi izleyen öğrencilerinden aynı prensiple çalışan cihazlara ait görseller getirme- lerini ister. Öğrencilerden bazılarının getirdiği görseller şunlardır: Can Ayla Nil Buna göre öğrencilerin konu hakkındaki yeterlilikleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Can, elektrik enerjisinin ışık enerjisine dönüşümü ile ilgili bilgileri gözden geçirmelidir. B) Ayla, deneyde elektrik enerjisinin aydınlatma amaçlı kullanılabileceğini kavrayamamıştır. C) Nil, elektrik enerjisinin ısı ve ışık enerjisine dönüştüğünü düşünmektedir. D) Öğrencilerin hepsi deneydeki elektrik enerjisinin dönüşümünü kavramıştır. 2. Bir araştırmacı, elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüşü- A• nahta•r Ampermetre müyle ilgili yandaki düzeneği kurmuştur. Piller Sağ Termometre Düzenekteki reosta sağa doğru çekilirse devreden geçen Sol akım artmakta, sola doğru çekilirse akım azalmaktadır. Kro- nometre ile ısıtma süresi, termometre ile suyun sıcaklık de- ğeri ölçülmektedir. Araştırmacı düzenek üzerinde bazı de- ğişiklikler yaparak sonuçları gözlemlemek istemektedir. Düzenekte anahtar kapatılıp 15 dakika beklendiğinde Reosta Kronometre suyun sıcaklığı 20 °C arttığına göre araştırmacının dü- 15 dk. zenekte yaptığı aşağıdaki değişiklikler ve sonuçlarıyla ilgili; l. Reostayı sola kaydırıp 15 dk. beklerse elektrik enerjisi- Su nin ısı enerjisine dönüşme miktarı öncekine göre artar. Cam kap ll. Isıtma süresi 30 dk. olursa termometredeki sıcaklık ar- tışı 20 °C 'tan fazla olur. lll. Reostayı sağa kaydırdıktan sonra devreye seri bağlı bir pil daha ekleyip 15 dk. beklerse öncekiyle aynı mik- tarda ısı enerjisi elde edilir. durumlarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenir? A) Yalnız II   B) I ve II  C) II ve III  D) I ve III 32 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 5 TEST 3. Elektrikli çaydanlığın yapısıyla ilgili aşağıdaki görseli gösteren Alper, prize takılı çaydanlıkta direnci yüksek telin ısındığını, direnci düşük telden oluşan kablonun ise ısınmadığını söylemiştir. Bu durumu anlatmak için 1 ve 2 numaralı görselleri vererek bazı açıklamalar yapmıştır. 1. görsel 2. görsel Direnci Kablo Yumuşak düşük Metal Metal parça yumuşak Metal Sert çarkta parlatılmaktadır. Direnci Balta, pürüzlü sert yüksek çarkta bilenmektedir. Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi bu açıklamalardan biri olamaz? A) Direnci düşük kablonun ısınmamasının nedenini 1. görsel ile açıklayabiliriz. B) Yumuşak çarka tutulan metalden kıvılcımlar çıkmaz, çünkü yumuşak çark ile metal arasında hareketi engel- leyecek direnç çok azdır. C) 2. görseldeki çarkın sert olması ile çaydanlıktaki direnci yüksek tel benzerlik gösterir. D) Sert çarkta hareketi engelleyen direnç az olduğu gibi ısınan teldeki elektrik akımına gösterilen direnç de azdır. 4. Yanda verilen deneyde, güç kaynağından belli bir süre akım verilip tungsten Termometre telinin ilk ve son sıcaklıkları ölçüldüğünde arada çok büyük fark oluştuğu, bakır kabloda yapılan ölçümde ise sıcaklık farkı oluşmadığı görülmüştür. Kalınlıkları aynı tungsten tel ve bakır kablonun ilk sıcaklıkları eşit ol- Tungsten Bakır kablo duğuna göre deneydeki sıcaklık değişimleri dikkate alındığında dü- tel zenekteki değişkenlerle ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğ- rudur? Bağımsız Değişken Bağımlı Değişken Kontrol Değişkeni A) Tel cinsi Sıcaklık değişimi Tellerden geçen akım B) Akım miktarı Isı miktarı Tel cinsi C) Isıtma süresi Güç kaynağı akımı Isı miktarı D) Tel cinsi Isıtma süresi Tellerden geçen akım 5. Genellikle askeri amaçlı kullanılan dronlar, artık daha ulaşılabilir ve farklı amaç- larla her türlü insansız hava araçlarında kullanılmaktadır. Uzaktan kumanday- la kontrol edilebilen; belli bir mesafeye çıkıp, şarjı yettiği sürece havada çekim yapabilen dronlar olduğu gibi üzerine silah eklenerek askeri operasyonlarda kul- lanılan dronlar da vardır. Günümüzde kargo için geliştirilen dronlar bile vardır. Yandaki görselde karanlıkta çekim yapan kameralı drone ile ilgili, I. Elektrik enerjisinin hareket enerjisine dönüşmesiyle çalışan hava araçlarıdır. II. Elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştürebilen donanıma sahiptir. III. Yapısında elektrik motorları ve bunlara sabitlenmiş pervaneler bulunur. ifadelerinden hangileri söylenebilir? A) Yalnız I   B) I ve II  C) I ve III  D) I, II ve III 33 Fen Bilimleri

5TEST PEKİŞTİRME TESTİ 6. 1. durum 2. durum Anahtar Gelen Anahtar kapalı Anahtar Yüksek akımda mıknatıs akım iken devreden özelliği kazanan bobin anahtarı açık konuma ➤ akım geçer. getirdiğinden devreden akım geçemez. Bobin Giden ➤ Bobin akım Elektrikli ➤ cihaz Elektrikli cihaz Yukarıda manyetik sigortanın yapısı ve çalışma prensibini gösteren şekiller verilmiştir. 1. durumda elektrikli cihaz çalışırken sigortanın devreye girmesiyle 2. durumda elektrikli cihaz çalışmamaktadır. Sigortanın taşıyabileceği akım değeri 8 amper olduğuna göre sigortanın 1 ve 2. durumuyla ilgili, l. Elektrikli cihazın çalışması için gereken akım 7A olabilir. ll. 2. durumda cihaz çalışmaz. lll. Sigortanın 1. durumdan 2. duruma geçebilmesi için sigortaya gelen akım değeri 8A veya daha fazla olmalıdır. ifadelerinden hangileri doğru olur? A) Yalnız II   B) I ve III  C) II ve III  D) I, II ve III 7. Yapısında bobin ve mıknatıs bulunan bisiklet dinamoları, bisiklet tekerleğinin dinamoyu döndürmesi sonucu elektrik enerjisi üreten araçlardır. Burada üretilen elektrik enerjisi bisikletin farlarının ışık vermesini sağlar. Bisiklet dina- mosunun başlığı ne kadar çok dönerse üretilen elektrik enerjisi de o kadar fazla olur. Sürtünme mili Mil Sarılı tel Bobin Mıknatıs Yukarıda bisiklet dinamosunun çalışma prensibini anlatan görseller verilmiştir. Eren, tekerlek çapları farklı olacak şekilde tasarlanmış bisikletinin her iki tekerleğine özdeş dinamolar yerleştirmeyi düşünmektedir. Bisikletin büyük tekerleğine yerleştirmeyi düşündüğü dinamoyu ön fara, küçük tekerleğine yerleştirmeyi düşündüğü dinamoyu ise arka fara bağlayacaktır. Dinamoların dönme sayısı tekerleklerin aldığı yola bağlı olduğuna göre Eren’in projesi ile ilgili, I. Bisiklet dinamolarında hareket enerjisi elektrik enerjisine, elektrik enerjisi de ışık enerjisine dönüşür. II. Bisiklet bir miktar yol aldığında bisikletin ön farında arka farına göre daha fazla ışık enerjisi üretilir. III. Bisiklet dinamosundaki bobin tekerlek sayesinde döner ve mıknatısla etkileşen bobindeki tellerde elektrik akı- mı üretilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I   B) Yalnız III  C) I ve II  D) I ve III 34 8. Sınıf

7. Ünite Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi 3. Elektrik Enerjisinin Üretilmesi Sanayi tesislerinin, fabrikaların, iş yerlerinin, metro ve tramvay gi- Jeneratör Mil Türbin bi ulaşım araçlarının, evlerimizdeki televizyon, bilgisayar, fırın, bu- laşık makinesi gibi birçok elektrikli aracın enerji kaynağı şehir elek- triğidir. Şehir elektriğinin üretildiği yerlere güç santralleri adı verilir. Güç santrallerinde hareket enerjisini elektrik enerjisine dönüştü- ren dev jeneratörler vardır. Güç santralleri, yapısındaki türbin de- nilen sistemlerin dönmesiyle mile bağlı jeneratörü harekete geçi- rerek elektrik enerjisi üretir. Hidroelektrik, termik, jeotermal, nükleer ve rüzgâr santralleri elek- trik enerjisinin üretildiği başlıca santrallerdir. Su Buhar yüzeyi Üretilen elektriği Buhar Su şebekeye türbini girişi gönderen hat Jeneratör Türbin Jeneratör Nehir Isıtma kazanı Su kazanı Hidroelektrik Santral Zeka Küpü Yayınları Termik Santral Barajda biriktirilen su, potansiyel enerji kazanır. Bu Kömür, linyit, doğal gaz gibi madenlerin yakılması sonu- enerji suyun yüksekten bırakılmasıyla kinetik enerjiye cu açığa çıkan ısı enerjisi ile suyun ısıtılması sonucu su dönüşerek türbinleri harekete geçirir. Bu hareket mil buharı elde edilir. Suyun buhar basıncından yararlanıla- yardımıyla jeneratöre aktarılarak elektrik enerjisi elde rak buhar türbini döndürülür. Türbinlerin de jeneratörü edilir. Enerji dönüşümleri sırasıyla; suyun potansiyel döndürmesi sonucu elektrik enerjisi elde edilir. Enerji enerjisi, hareket enerjisi, elektrik enerjisi şeklindedir. dönüşümleri sırasıyla; ısı enerjisi, hareket enerjisi, elek- trik enerjisi şeklindedir. Türbin Jeneratör Buhar Jeneratör üreticisi Soğutma Kontrol Türbin kulesi çubukları Soğutma suyu Reaktör Soğutma kabı kulesi Sıcak su Nükleer Santral Uranyum ve plütonyum gibi elementlerin atom çekirde- Jeotermal Santral ğinin parçalanması sonucu çok büyük miktarda enerji Yer altında magma tabakasına yakın bölgelerden çıka- açığa çıkar. Bu enerji ile üretilen yüksek sıcaklıktaki su rılan sıcaklığı çok yüksek olan termal sular ile yüksek buharı buhar türbinini o da jeneratörü döndürerek elek- basınçta buhar elde edilir. Buhar türbinlerine püskürtü- trik enerjisi üretilmesini sağlar. Enerji dönüşümleri len buhar, türbinin dönmesini o da jeneratörün dönme- sırasıyla, nükleer enerji, ısı enerjisi, hareket enerjisi, sini sağlayarak elektrik üretimini gerçekleştirir. Enerji elektrik enerjisi şeklindedir. dönüşümleri sırasıyla, ısı enerjisi, hareket enerjisi, elek- trik enerjisi şeklindedir. Fen Bilimleri 35

Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi 7. Ünite Rüzgâr Santrali: Mil Dişli Jeneratör Rüzgârın etkisiyle dönen pervaneler hare- keti mil yardımıyla dişlilere aktarır. Dişliler- deki hareket de jeneratörü döndürerek elek- trik enerjisi elde edilir. Enerji dönüşümleri sırasıyla; rüzgâr enerjisi, hareket enerjisi, elektrik enerjisi şeklindedir. Güç santrallerinin olumlu yanları olduğu gibi olumsuz yanları da vardır. Aşağıda bununla ilgili bir tablo hazırlanmıştır. Güç Santralleri Olumlu Yönleri Olumsuz Yönleri Hidroelektrik santrali Hidroelektrik santraller kurulduğu bölgenin eko- Canlıların doğal yaşam alanlarına müdahale nomisine katkı sağlar, üretim maliyeti düşüktür, edilmekte ve canlıların ölümüne neden olun- güvenilirdir, gereksinime göre enerji üretebilir. maktadır. İklim değişikliği gibi nedenlerle su Atık madde üretmediği için temiz enerji kay- kaynakları azalabilir. Santraller uzun sürede nağıdır ve enerjide dışa bağımlılığı azaltır. inşa edilmektedir ve maliyeti çok yüksektir. Termik santral Kalitesiz kömür ve suyun kullanılması nede- Çevreye çok miktarda zararlı gazlar salmak- niyle düşük maliyetli ve enerji üretimi kolay bir tadır. Bu da o çevrede yaşayan tüm canlıları kaynaktır. tehdit etmekte, asit yağmurlarına sebep ol- makta ve toprağa zarar vermektedir. Rüzgâr santrali Yenilenebilir enerji kaynağıdır, çok az yer kap- Göçmen kuşlar rüzgâr santrallerinden kötü layıp yüksek miktarda elektrik enerjisi üretir, etkilenebilir. Yanlış bölgeye kurulan rüzgâr sant- çevreye herhangi bir zararlı gaz salmaz. Sant- rali, kuşların göç yollarının değişmesine sebep ralin kurulu olduğu bölgenin iklimi değişmedi- olabilir. Kurulumu esnasında yüksek maliyet ği sürece, rüzgâr enerjisinin kaynağı tüken- gerektirir. mez. Jeotermal santral Üretim az maliyetlidir, yenilenebilir enerji kayna- Jeotermal enerjiyi sağlayan sıcak suyun azal- ğı olduğu için ülke ekonomisine olumlu katkı ması, arazide çökme riskini artırmaktadır. Su- sağlar, yüksek oranda elektrik üretimi yapıl- ların kirlenmesine sebep olmaktadır, bu da masını sağladığı için verimi oldukça yüksek- dolaylı yoldan toprakların kirlenmesine sebep tir ve doğrudan kullanılabilmektedir. olur, çevreye saldığı kimyasallar sebebiyle bir çok hastalığa sebep olur. Nükleer santral Yüksek miktarda elektrik enerjisi ve daha az Ham maddesi uranyum olduğu için güvenli- karbondioksit salınımı sağlamaktadır. ğin en üst seviyede olması gerekir. Nükleer enerji üretimi sırasında açığa çıkan atık mad- delerin depolanması risklidir ve suların kir- lenmesine sebep olabilir. 36 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 6 TEST 1233 1. Çeşitli yöntemler kullanılarak elektrik enerjisinin üretildiği yere güç santrali denir. Aşağıda 2014 yılına ait Türkiye'de farklı güç santrallerinin enerji üretim maliyetlerine ait bir grafik ve nükleer enerji kaynaklı elektrik üretim aşamala- rının gösterildiği bir şema verilmiştir. Su buharı Jeneratör 2014 Birim Enerji Üretim Maliyeti (cent / kWh) Türbin 25 Su 20 15 Radyoaktif 10 çubuk 5 0 Güneş Kontrol Soğutucu Jeotermal çubuğu Soğutucu su su pompası Kömür Soğutulmuş su Pompa Biyokütle Nükleer Doğal gaz Rüzgâr Verilen şema ve grafiğe göre nükleer enerji ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Radyoaktif çubukların kullanım ömrü bittiğinde atık olarak depolanması çevre için çok risklidir. B) Elektrik üretiminde birim enerji üretim maliyeti fosil yakıtlardan düşük olduğu için ekonomiktir. C) Nükleer santraldeki enerji dönüşümleri sırasıyla; nükleer enerji, ısı enerjisi, hareket enerjisi, elektrik enerjisi şeklindedir. D) Isı enerjisi üreten radyoaktif çubukların etrafındaki su buharlaşır. 2. Farklı enerji kaynakları kullanarak elektrik üreten santrallere elektrik santralleri denir. Elektrik santrallerinde elektrik üretimine ait şema verilmiştir. Mıknatıs Su Türbin N Buhar Bobin Uranyum S Elektrik Doğal gaz Jeneratör Kömür • Nükleer santrallerde radyoaktif maddeler, termik santrallerde ise fosil yakıtlar kullanılarak elektrik enerjisi üretilir. • Hidroelektrik santrallerde suyun potansiyel enerjisinden yararlanılarak elektrik enerjisi üretilir. Yukarda verilen bilgilere ve şemaya göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Nükleer, termik ve hidroelektrik santrallerinde enerji dönüşümü ilk ısı enerjisiyle başlar, elektrik enerjisiyle son bulur. B) Termik santrallerde türbinlerin hareketi buhar gücünden yararlanılarak sağlanır. C) Elektrik üretiminde su gücünden yararlanmak ülkemizin elektrik üretiminde dışa olan bağımlılığını azaltır. D) Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklı santrallerde türbin ve jeneratör aynı görevi görür. Fen Bilimleri 37

6TEST PEKİŞTİRME TESTİ 3. Elektrik enerjisi santrallerinde kullanılacak enerji kaynakları ile ilgili yukarıdaki görseller dikkate alınarak iki müna- zara grubu öğrencileri aşağıda belirtilen fikirlerini savunacaklardır. 1. Grup: Elektrik üretiminde sadece fosil yakıtlar kullanılmalıdır. 2. Grup: Elektrik üretiminde sadece yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalıdır. Güç santrallerinde elektrik üretimi sırasında oluşan avantaj ve dezavantajlar dikkate alındığında, aşağıda- ki öğrencilerden hangisinin kullandığı ifade, grubunun savunduğu fikirle ilgili doğru bir ifade değildir? A) 1. Grup öğrencisi: Fosil yakıt kullanılarak elde edilecek enerjinin miktarı iklim değişikliklerinden etkilenmemek- tedir. B) 2. Grup öğrencisi: Yenilenebilir enerji kaynaklarının tamamı her yere kurulabilir ve yıl boyunca elektrik üretir. C) 2. Grup öğrencisi: Fosil yakıtların kullanılması sonucu atmosfere yayılan gazlar sera etkisi yaratarak küresel ısınmaya neden olur. D) 2. Grup öğrencisi: Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım ömrü, fosil yakıtlardan daha fazladır. 4. Aşağıda,Türkiye’deki elektrik üretiminin birincil enerji kaynaklarına göre yüzdelik dağılımını ve jeotermal enerjinin elektrik üretimindeki katkısının yıllara göre değişimini gösteren grafikler verilmiştir. Jeotermal Santrallerinde Elektrik Üretimi MWe Biyokütle + Atık su %1,10 1100 1021,73 Jeotermal Fuel Oil + Motorin + Nafta 1000 Güneş enerjisi %1,46 %0,55 900 %5,88 800 835,85 Rüzgâr enerjisi Mwe 700 %7,90 Hidroelektrik 600 635,15 Barajlı + 500 Akarsu 400 Taş kömürü + % 31.87 300 300 Asfaltit + Linyit + 200 İthal kömür 100 15 94,2 %22.46 İthal doğal gaz + LNG 0 15 %28.78 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 Yukarıda verilen grafikler dikkate alındığında ülkemizde elektrik üretimi ile ilgili, I. Ülkemizde jeotermal, rüzgâr ve güneş kaynaklı santrallerin sayısının artması hem çevre kirliliğinin azalması- na hem de enerjide dışa bağımlılık oranının azalmasına yardımcı olur. II. Ülkemizde yenilenemez enerji kaynaklarının toplamda elektrik üretimine katkısı %50'den fazla olduğundan elektrik üretiminden dolayı ülkemiz çevre kirliliği ile karşı karşıyadır. III. 2005 - 2017 yılları arasında ülkemizin jeotermal santrallerinde üretilen elektrik enerjisi miktarının artması top- lam elektrik üretimindeki payının fosil yakıtlardan daha yüksek olmasını sağlamıştır. ifadelerinden hangisi söylenemez? A) Yalnız II   B) Yalnız III  C) I ve III  D) I, II ve III 38 8. Sınıf

7. Ünite Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi 4. Elektrik Enerjisinin Bilinçli Kullanılmasının Önemi Doğadaki elektrik enerjisi kaynakları sonsuz değildir. Bu kaynakları bilinçli ve tasarruflu kullanmadığımızda hem çev- remize hem de ülke ekonomisine zarar veririz. Günümüzün vazgeçilmez ihtiyacı olan elektrik enerjisi; tüketiminin yay- gınlaşması, enerjiye ulaşım kolaylığı, diğer enerji türlerine kolayca dönüştürülebilmesi nedeniyle gelişmişlik gösterge- lerinden biri sayılır. Elektrik enerjisinin bilinçli ve tasarruflu kullanımıyla ilgili her bir birey kendi üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmek zorundadır. Enerji üretiminde dışa bağımlı olduklarından dolayı gelişmekte olan ülkelerde elektrik tasarrufu daha da önem arz etmektedir. Bu konuda birey olarak yapabileceklerimizden bazıları şunlardır: • Enerji tüketimi yüksek akkor filamanlı ampuller yerine enerji tüketimi çok daha düşük olan floresan ve led ampul- ler tercih edilmelidir. 60 W 9W 9W 9W 9W = 15 W 15 W 15 W 15 W = 9W 9W 9W Led ampul Akkor filamanlı Floresan ampul ampul • Evimizde kullandığımız elektrikle çalışan araçlar elektrik enerjisi kullanım performansına göre harflerle sınıflandı- rılmıştır. A enerjisi sınıfındaki cihazlar elektrik enerjisi tüketimi en az olanlardır. Bu nedenle elektrikli eşyalarımızı satın alırken enerji verimliliği açısından A sınıfı olanları tercih etmeliyiz. Beyaz eşyaların üzerindeki enerji etiketi bize cihaz hakkında önemli bilgiler verir. Tedarikçinin ismi ya da ticari markası ile model tanıtıcısı Enerji verimliliği sınıfı Yıllık enerji tüketimi (kWh) Desibel cinsinden gürültü emisyonları 299 630 XYZ Dondurucu bölümünü toplam saklama hacmi Saklama bölmelerinin toplam depolama hacmi • Elektrikli araçlar bekleme konumunda bırakılırsa belirli bir miktar elektrik enerjisi tüketmeye devam eder. Bu nedenle televizyon, bilgisayar gibi araçlar kullanılmadığı zaman kapatılmalı, bekleme konumunda tutulmamalıdır. • Bulaşık ve çamaşır makineleri yüksek sıcaklıklarda çalıştırıldığında daha fazla elektrik harcar. Elektrik tasarrufu yapmak için bu makineler yüksek sıcaklıklarda çalıştırılmamalıdır. Ayrıca bu makineler tam kapasiteyle çalıştırıl- malıdır. Çünkü bu sayede daha az kullanılacağı için enerji tasarrufu sağlanmış olur. ✘ ✓ ✘✓ Fen Bilimleri 39

Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi 7. Ünite • Buzdolabı, derin dondurucu gibi soğutma için kullanılan araçlar; fırın, ocak gibi ısı yayan araçlardan uzak bir yere yerleştirilmelidir. Buzdolabının kapağı gereksiz yere açılmamalıdır. ✘ ✓✘ Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı enerji verimliliği konusunda, enerjinin verimli kullanılması için neler yapılması gerektiğini belirler ve ülke genelinde gereğinin yapılması için yetkilileri bilgilendirir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlı- ğı ve Millî Eğitim Bakanlığına bağlı tüm okullar, her yıl ocak ayının ikinci haftasında enerji tasarrufu etkinlikleri düzen- lemektedir. Ayrıca Enerji Verimliliği Derneği tarafından hazırlanan bir proje ile vatandaşlar bu konuda bilinçlendirilmek- te ve ENVER adı altında oluşturulan bir kampanya ile özellikle çocukların da bilinçlendirilmesi hedeflenmektedir. ENVER’in elektrik enerjisinin tasarruflu kullanımına yönelik hazırlamış olduğu afişteki önerilerden bazıları şunlardır: • Güneşli kış günlerinde perdelerimizi açarak Güneş ışınlarının odamıza girmesini sağlayalım. • Enerjimizin boşa gitmemesi için ısıtıcıları 21 °C’a ayarlayalım ve mevsime uygun giyinelim. • Temiz kıyafetleri kirli olanlarla karıştırmayalım ki çamaşır makinemiz boş yere daha fazla çalışmasın. • Kapıları ve pencereleri kapatalım ki odadaki enerjiyi koruyalım. Enerji tasarrufu sağlamada kaçak elektrik kullanımının önlenmesi çok önemlidir. Elektriğin yasa dışı yollardan ve hiç ölçülmeden bedelsiz kullanımı kaçak elektrik kullanımı olarak adlandırılır. Kaçak elektrik kullanımı; faturasını düzenli ödeyen vatandaşlara ve ülke ekonomisine büyük zarar vermektedir. Kaçak elektrik kullanan kişiler elektrik faturası ödemedikleri için elektriği sınırsızca kullanırlar. Sınırsız kullanılan elektrik; sanayileşme, şehirleşme ve nüfusun artış gösterdiği ortamlarda kaynakların yetersiz kalmasına neden olmaktadır. Bunun yanında kaçak kullanılan elektriğin ma- liyetinden dolayı ülke ekonomisi büyük zarar görmekte ve elektrik faturalarımıza daha pahalı enerji olarak yansımak- tadır. Bu sebeple kaçak elektrik kullanımını önlemek de bir tür enerji tasarrufudur. Türkiye'de bazı elektrik dağıtım bölgeleri Dicle Van Gölü Aras Sadece bir elektrik dağıtım bölgesinde 15 milyar kWh Kaçak elektrik hattı Kaçak elektrik kaçak elektrik tüketiliyor. Bu miktar Keban, Atatürk ve çeken vatandaş kabloları Karakaya barajlarının yıllık üretiminden daha fazladır. 8. Sınıf 40

PEKİŞTİRME TESTİ 7 TEST 1234 1. Elektrik santrallerinde üretilen elektrik Trafo binası çoğu zaman sayaçlarda okunan toplam WW Kaçak elektrik elektriğe eşit olmaz. Bunun nedenleri, hattı • Elektrik santrallerinden trafo binası- Sayaç Sayaç Sayaç na ulaşıncaya kadar kablolarda olu- A BC şan kayıp olabilir. İthal kömür yakıtlı termik elektrik santrali • Evlerde ve sanayi kuruluşlarında kaçak elektrik kullanımı olabilir. Buna göre yukarıdaki elektrik santralinin elektrik nakil hatları, ev ve sanayi kuruluşlarında gerçekleşen kayıp kaçak elektrik hakkında, l. Bedelsiz kayıp - kaçak elektriğin sınırsız kullanılmasından dolayı elektrik santralinin sebep olduğu çevre kirliliği artar. ll. Kayıp - kaçak elektrik yüzünden ülkemizin elektrikte dışa bağımlılığı artar. lll. Kaçak elektrik kullanımı yüzünden sadece C evindeki elektrik faturası yüksek gelir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II   B) I ve III  C) II ve III  D) I, II ve III 2. Fen bilimleri öğretmeni Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Elektrik T.C ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR İşleri Etüd İdaresi tarafından vatandaşların ve öğrencilerin bilinç- BAKANLIĞI lenmesi için hazırlamış olduğu broşürdeki iki görseli öğrencilerine göstermiştir. Öğrencilerinden görselde anlatılmak istenen problem ELEKTRİK İŞLERİ ETÜT İDARESİ ve çözümüyle ilgili görüş bildirmelerini istemiştir. Öğrencilerden ba- GENEL MÜDÜRLÜĞÜ zılarının görüşleri şu şekildedir: Elif: Enerji sarfiyatı yüksek ampuller elektrik faturasının yükselme- sine neden olur. Evimizdeki ampulleri tasarruflu ampullerle değiş- tirmeliyiz. Yusuf: Pencere kenarlarından hava sızıntısı olması enerji kaybına neden olur. Pencere kenarları yalıtım bantları ile kapatılarak hava sızıntısı önlenmelidir. Alper: Evimizde gereğinden fazla aydınlatma yapılması bize fayda sağlamaz, aksine elektrik faturasının artması- na neden olur. Gereksiz elektrikli aydınlatma araçları kaldırılmalıdır. Buna göre yukarıdaki görsellerde anlatılmak istenen problemler ve çözümleri ile ilgili öğrencilerden han- gilerinin görüşü doğrudur? A) Yalnız Elif   B) Yusuf ve Alper  C) Elif ve Yusuf  D) Elif, Yusuf ve Alper 3. Çelik, elektrik enerjisinin bilinçli ve tasarruflu kullanımına ilişkin hazırladığı görsellerin altına \"√\" ve \"X\" işareti koya- rak hangi işlemlerin tasarruf sağladığını, hangi işlemlerin ise fazla enerji tüketimine neden olduğunu belirtmiştir. Lüzumsuz ise söndür! A+++ B ✘ ✓✓ ✘ ✓ ✓✘ Buna göre aşağıdakilerden hangisi Çelik'in hazırladığı görsellerle verdiği mesajlardan biri değildir? A) Bulaşık makinesi düşük kapasitede kullanılmamalı. B) Beyaz eşya satın alırken; enerji tasarrufu sağlayan elektrikli eşyalar tercih edilmelidir. C) TV gibi eşyalar kapatma düğmelerinden kapatılmalı, beklemede bırakılmamalıdır. D) Çok enerji ile düşük aydınlatma sağlayan ampul yerine az enerji ile yüksek aydınlatma sağlayan ampuller tercih edilmelidir. Fen Bilimleri 41

7TEST PEKİŞTİRME TESTİ 4. A B 350 630 X marka Y marka K marka L marka Led ampul Akkor filamanlı A++ sınıfı 8 kg A sınıfı 12 kg ampul 3 kişilik bir ailesi olan İpek Hanım evinde yenilikler yapmak için bazı ürünler alacaktır. İpek Hanım mağazada bulunan yukarıdaki ürünlerden hangilerini alırsa elektrik tasarrufu anlamında en uygun tercihi yapmış olur? Buzdolabı modeli Ampul tercihi Çamaşır makinesi tercihi A) X Akkor flamanlı K marka B) Y L marka C) X Led K marka D) Y Led L marka Akkor flamanlı 5. Türkiye’de sektörlere göre enerji tüketimi ve sek- 90 78.7 Türkiye Sektörlere Göre Enerji Tüketimi - MTEP törlerin tasarrufa gerekli önemi vermeleri sonu- 80 Tasarruf potansiyeli - MTEP - 2020 cu gerçekleşebilecek enerji tasarruf oranları yan- daki grafikte verilmiştir. Enerji tasarruf oranlarını 70 47.5 artırmak için uygulamalardan bazıları şu şekil- 60 de sıralanmıştır: 50 34 40 a. İş makinelerinde yüksek verimli motor kul- 30 10.5 16.5 5 6,75 lanılmalıdır. 20 Sanayi Binalar Ulaşım 3,2 10 b. Yüksek verimli ampullerle aydınlatma yapıl- Tarım P.Kimya malıdır. 0 c. Pencerelerde ısı verimliliği yüksek çift cam kullanılmalıdır. d. Radyatörlerin önü uzun perde veya mobilyalarla kapatılmamalıdır. e. Yolculuklarda özel araç yerine, tren, metro, otobüs, vapur gibi toplu taşıma araçları tercih edilmelidir. Buna göre grafikte verilen bilgiler ve enerji tasarruf oranlarını arttırmak için yapılacaklar dikkate alındığında, l. a ve e uygulamaları Türkiye'nin enerji tasarrufu için en büyük potansiyele sahip sektörüne aittir. ll. Binalar ve sanayide enerji tasarrufunu sağlamak için a, b, c ve d uygulamaları yapılmalıdır. lll. Evlerde enerji tasarrufu sağlamak için yapılacak olan b, c ve d uygulamalarının tasarruf potansiyeli yüksektir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III 42 8. Sınıf

BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 3 TEST 1235 1. Yenilenebilir enerji doğadaki kaynaklardan elde edilebilen ve doğa tarafından daimi olarak takviye edilebilen enerji- ye denir. Rüzgâr enerjisinden rüzgâr santralleri sayesinde yüksek miktarda ve sürekli elektrik enerjisi elde edilebilir. B C A RÜZGAR HIZI 8,5 5,5 İŞARETLER (m/s) 8 5 Termik SantralKullanılan enerji kaynağı İlçe merkezleri 7,5 4,5 Kurulu güç (MW) 10 7 4 9,5 6,5 3,5 İl merkezleri 9 6 3 10 m/s 7 m/s 3 m/s Linyit Ta121ş00k0-ö1-m26000ü0rü 600-1000 1000-1500 700 > Türkiye Rüzgâr Haritası Türkiye Kömüre Dayalı Termik Santraller Haritası Yukarıda Türkiye'nin rüzgar enerjisinden yararlanma düzeyini gösteren harita ve termik santrallerin kurulu olduğu bölgeleri gösteren harita verilmiştir. Verilen haritalardan yararlanarak elektrik santralleri ile ilgili, l. Ülkemizde rüzgar santrallerinin kurulabileceği en uygun alanlar A ve C bölgeleridir. ll. A bölgesindeki termik santrallerden dolayı hava kirliliğinin fazla olması beklenir. lll. B bölgesinde yenilenebilir ve sürdürülebilir enerji kaynağı olarak rüzgâr enerjisi kullanılabilir. çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız II   B) I ve II  C) I ve III  D) I, II ve III 2. HABER Adı Yıllık elektrik üretimi ''Ülkemizde her yıl kayıp-kaçak elektrik miktarı yaklaşık 26 milyar KWh Atatürk KWh olmaktadır. Bu miktarı azaltmak için hazırlanan yeni yönetmelikte; Karakaya hesaplanacak kaçak elektrik kulanım tutarı 3 ile çarpılacak, tekrarı Keban 8,9 milyar hâlinde 5 ile çarpılacak ve bu tutar kaçak elektrik kullanan aboneden Altınkaya 7,4 milyar tahsil edilecek. Mevcut yönetmelikte kaçak elektrik kullananlar, geri- Oymapınar 6 milyar ye dönük en fazla 12 aylık tüketim üzerinden hesaplanan tutarın 1,5 1,6 milyar katını ödüyor.\" 1,6 miyar Yukarıda Türkiye'nin elektrik üretimi yapan en önemli barajlarına ait bilgiler ve yerel gazetedeki kaçak elektrik ile ilgili bir haber verilmiştir. Verilen bilgiler dikkate alındığında aşağıdaki çıkarımlardan hangisi doğru olmaz? A) Ülkemizdeki en önemli barajların ürettiği elektriğin neredeyse tamamı kayıp-kaçak elektrik olarak kaybedil- mektedir. B) Kayıp-kaçak elektriğin faturası ödemesini düzenli yapan vatandaşların faturalarına yansıdığından harcadığı- mızdan daha fazla ücret ödememize neden olmaktadır. C) Yeni çıkan yönetmelik elektrik dağıtım firmalarının kaçak elektrikle mücadelesinde caydırıcılığını artırmaktadır. D) Hazırlanan yeni yönetmelik, kaçak elektriğin kullanımını doğrudan önlemektedir. Fen Bilimleri 43

3 BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİTEST 3. Fen bilimleri öğretmeni elektrik enerjisinin dönüşümünü pekiştirmek için aşağıdaki görselleri tahtaya yansıtmıştır. Verilen görsellerde led ampulden gözleri olan ve yürüyen elektrikli ev yapımı bir robot, mutfakta kullandığımız fırın ve pet şişeden yapılmış uçabilen elektrikli bir helikopter gösterilmiştir. Fırın; sıcak havayı fırının içine eşit bir şekilde dağıtacak bir pervaneye ve fırın kapağı kapalı iken içindekileri kont- rol etmemizi sağlayan ışığa sahiptir. Buna göre verilen örneklerde gerçekleşen elektrik enerjisi dönüşümleri ile ilgili, I. Elektrik enerjisi, sadece fırında ısı enerjisine dönüştürülmek amacıyla kullanılmıştır. II. Elektrik enerjisinin hareket enerjisine dönüşümü üç örnek için de ortaktır. III. Robotta gerçekleşen enerji dönüşüm çeşitlerinin tümü fırında da görülür. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız III   B) I ve II  C) II ve III  D) I, II ve III 4. Evlerde elektrik tüketimi oranını belirleyen elektrik faturaları, elektrik tüketimi sırasında yeterince özen gösterilme- diğinde yüksek gelebilir. Apartmanlarında elektrik faturalarının yüksek geldiğini söyleyen komşuları ile ilgili bir çalışma yapmayı düşünen Ece sorulardan oluşan bir tablo hazırlıyor. Dört farklı komşusuyla yaptığı görüşme sonucu hazırladığı tabloyu aşağıdaki gibi dolduruyor. Sorular Daire 1 Daire 2 Daire 3 Daire 4 Hayır Evet Evet Yemek pişirirken fırının kapağını gerektiğinden fazla açıyor musu- Hayır nuz? Evet Evet Hayır Evet Evet Evet Buzdolabı güneş alan bir yer veya radyatör, fırın gibi ısı kaynakla- Hayır Hayır Hayır Evet rından uzakta mı? Enerji verimliliği A, A+, A++, A+++ cihazları tercih ediyor musunuz? Evet Süpürgeniz torbalıysa emiş gücünün azalmaması için süpürmeden Hayır önce toz torbasını boşaltıyor musunuz? Ece, yapmış olduğu bu çalışma ile komşularının projede bahsedilen önlemlerin alınması hakkında vermiş oldukları yanıtların değerlendirilmesi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Çalışma yapılan tüm dairelerde kullanılan elektrikli cihazların tamamının enerji tasarruflu olması enerji verim- liliği konusunda tek başına yeterli değildir. B) Dairelerin çoğunda elektrikli süpürge kaynaklı fazladan elektrik tüketimi vardır. C) Daire-4 elektrik faturasını azaltmak için tavsiye edilen önlemlerden sadece fırında yemek pişirme sırasında alınması gereken önlemi dikkate almalıdır. D) Tavsiyelere tamamen uyulduğunda Daire-3'ün elektrik faturasında belirgin bir değişme olması beklenir. 44 8. Sınıf

BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 3 TEST 5. Binalarda enerji verimliliğini artırmak, enerji tasarrufu sağlamak ve doğayı korumak amacıyla binalara enerji kim- lik belgeleri verilmektedir. Yani beyaz eşyalarda bulunan enerji sınıf seviyesi artık binalar için de uygulanmakta- dır. Bu sınıflandırmalar A en verimli, G en verimsiz olacak şekilde yapılmaktadır. Aşağıda Selim'in oturduğu binanın enerji kimlik belgesi görülmektedir: Enerji Performansı Sera Gazı Emisyonu Yenilenebilir Enerji Kullanım Oranı A Yüksek A Düşük B B %0,00 C 3.175 kWh/m2.yıl C 1.522 kg eşdeğer D D CO2/m2.yıl E E F F G Düşük G Yüksek Enerji Kullanım Kullanılan Yıllık Enerji Tüketimleri Alanı Sistem Nihai (kWh/yıl) Birincil(kWh/yıl) Kullanım Alanı Sınıfı Toplam Kömür Başına (kWh/m2.yıl) Isıtma Elektrikli şofben ABCDEFG Sıhhi Sıcak Su 17.716.075 18.413.688 3175 ABCDEFG Soğutma Klima ABCDEFG Havalandırma 4.253.223 4.253.223 762 ABCDEFG Aydınlatma Floresan ampul 12.949.901 12.949.901 2.321 ABCDEFG 332.514 784.734 59 00 0 180.436 425.829 32 Selim, binalarının enerji kimlik belgesindeki sınıflandırmanın düşük olduğunu ve bazı değişiklikler yapılması gerektiğini düşünmektedir. Buna göre binada yapılan değişiklikler ile ilgili, I. Binanın ısıtma sistemi kömür sobası yerine doğalgaz yakıtlı kalorifer sistemi olursa enerji performansı yükse- lebilir ve ısıtma sınıfı E'den B'ye çıkabilir. II. Binada sıcak su için doğalgaz yakıtlı kombi kullanılırsa sera gazı emisyonu sınıfı B olur. III. Binada soğutma ve aydınlatma güneş enerjisi ile sağlanırsa yenilenebilir enerji kullanım oranı artar. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I   B) I ve II  C) I ve III  D) II ve III 6. Bahçesine küçük ölçekte bir santral kuran Alp, kalın borularla bahçe- Jeneratör sine gelen sudan elektrik elde etmek için küçük bir türbin ve jenera- töre sahip görseldeki düzeneği yapmıştır. Evinin bulunduğu bölgenin çok yükseğindeki bir dereden getirdiği bu su ile elektrik enerjisi ihtiya- cının bir kısmını karşılamaktadır. Alp'in kurduğu düzenek sistemi ile ilgili, Türbin l. Yenilenebilir enerji kaynaklarından hidroelektrik santraller ile ben- zer yöntemle elektrik üretir. ll. Borudan gelen suyun hızının artması üretilen elektrik enerjisinin de artmasını sağlar. lll. Alp'in kurmuş olduğu bu sistem, iklim şartlarından etkilenmediği için kesintisiz ve değişmeyen elektrik enerji- si sağlar. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II   B) I ve II  C) I ve III  D) I, II ve III Fen Bilimleri 45

TEST 3 BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 7. Sigorta teli Çalışma prensibi: Yapısındaki sigorta teli üzerinden elektrik akımı geçer. Eğer üzerinden geçen akım taşıyabileceğinden fazla olursa ısınan tel eriyip kopar ve elektrik akımı kesilir. Telli sigortada kullanılan telin kalınlığı arttıkça taşıyabileceği akım miktarı da artar. Telli sigorta Aşağıda K, L, M ve N sigortalarında kullanılan farklı kalınlıktaki teller ve farklı akımlarda çalışan elektrikli ev eşyaları verilmiştir. K sigortası Fırın Mutfak robotu Elektrikli süpürge El mikseri L sigortası (6 amper) (1 amper) M sigortası (2 amper) (3 amper) N sigortası Sigorta telleri Elektrikli süpürgenin çalışması için en uygun sigorta M sigortası olduğuna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Fırının düzgün çalışabilmesi için N sigortası kullanılabilir. B) L sigortası el mikseri için uygunsa mutfak robotunu çalıştırmayabilir. C) K sigortası el mikseri hariç verilen tüm elektrikli cihazların düzgün çalışmasını sağlayabilir. D) N sigortası verilen tüm ev eşyalarını çalıştırır fakat bazılarını yüksek akımdan koruyamaz. 8. Fen bilimleri öğretmeni güç santralleri, güç santrallerinde kullanılan enerji türü ve güç santrallerinin olumlu ve olum- suz yönlerinin bulunduğu bir tablo hazırlıyor. Hazırladığı bu tabloyu öğrencilerinden ayrı ayrı doldurmalarını istiyor. Kullanılan enerji türü Güç Santrali Yenilenebilir Yenilenemez Olumlu Yönleri Olumsuz Yönleri Termik Enerji Enerji Santral ✓ Kalitesiz kömür ve su Kalitesiz yakıt Nükleer kullanımı sayesinde ucuz kullanımı hava Santral ✓ kirliliğine neden olur. ✓ ham madde ile Hidroelektrik enerji üretilir. Nükleer enerji üretimi Santral sırasında açığa çıkan Yüksek miktarda enerji atıkların depolanması risklidir. sağlamaktadır. Canlı yaşamına müdahale Kurulduğu bölgenin ekonomi- edilmekte, canlılar zarar sine katkı sağlamakta, dışa görmektedir. bağımlılığı azaltmaktadır. Bir öğrencinin doldurduğu tablo yukarıdaki gibi olduğuna göre bu öğrencinin güç santralleri ile ilgili yeterlilik durumu aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Termik santrallerin olumlu ve olumsuz yönleri hakında verdiği bilgiler doğrudur. B) Santrallerin yenilenebilir ve yenilenemez enerji olarak sınıflandırmasını doğru yapmıştır. C) Nükleer santrallerin olumlu ve olumsuz yönleri hakkında hata yapmıştır. D) Hidroelektrik santralleri olumlu ve olumsuz yönlerini karıştırmaktadır. 46 8. Sınıf

ÇIKMIŞ SORULAR 1 TEST 1236 2. İş yerlerinde kullanılan hava temizleme araçlarının iç yapısı ve çalışma prensibi şekildeki gibidir. 1. Güneşli ve rüzgârsız bir günde Mehmet şekildeki gibi, kaydıraktan kayıyor. Mehmet, kaydıktan sonra Kirli Fan annesinin eline dokunduğunda küçük kıvılcımlar ve hava çıtırtı sesleri oluşmuştur. buradan Temiz giriş hava yapar. 1. filtre 2. filtre 3. filtre 4. filtre Fan Havadaki Havadaki Hava Negatif Temiz Lastik büyük kokuyu içinde yükle havayı tabanlı parçaları soğurur. kalan yüklüdür. ortama ayakkabı tutar. verir. küçük parçaları pozitif Toprak Zeka Küpü Yayınları yükle zemin yükler. Mehmet annesinin eline dokunmadan önce, Bu aracın yer aldığı ortamda, araçtan çıkan hava- I. Toprak zeminde bulunan tamamı demirden yapıl- nın içinde pozitif yüklü parçaların fazla sayıda yer mış salıncağın zincirlerinden tutarak sallanma, aldığı belirleniyor. II. Oturarak elleriyle yerdeki toprakla oynama, Bu durumda araçta yer alan hangi filtre yeterin- III. Kaydıraktan çabucak tekrar kayma ce çalışmamıştır? eylemlerinden hangilerini yapsaydı annesinin A) 1. filtre B) 2. filtre eline dokunduğunda küçük kıvılcımlar ve çıtırtı sesleri oluşmazdı? C) 3. filtre D) 4. filtre A) Yalnız III B) I ve II LGS C) I ve III D) II ve III LGS 3. Başlangıçta nötr olan bir elektroskoba K, L ve M iletken küreleri sırasıyla dokundurulup şu değişimler gözleniyor: • K küresi dokunduğunda elektroskobun yaprakları açılıyor. • L küresi dokunduğunda elektroskobun yaprakları kapanıp sonra tekrar açılıyor. • M küresi dokunduğunda elektroskobun yaprakları biraz kapanıyor. Bir öğrenci, gözlemlenen değişikliklerin gerçekleşmesi için kürelerin elektroskoba dokundurulmadan önceki yük- lerini aşağıdaki gibi gösteriyor. KL M ++ - +- + ++ -- - -+ - -- - -- ++ + Bu öğrenci K, L ve M kürelerinden hangilerinin yük durumunu doğru göstermiş olabilir? A) Yalnız K   B) Yalnız M  C) K ve L  D) K, L ve M LGS Fen Bilimleri 47

TEST 1 ÇIKMIŞ SORULAR 4. Elektriksel yük cinsleri farklı olan cisimler yaklaştı- 6. Nötr bir elektroskobun topuzuna bir cisim dokundu- rıldıklarında birbirlerini çekerken yük cinsleri aynı ran Mustafa, elektroskobun yapraklarının açıldığını olan cisimler yaklaştırıldıklarında birbirini iter. gözlemliyor. Bu gözlemine dayalı olarak Mustafa, dokundurduğu cismin pozitif (+) yüklü olduğunu Bu durumu gözlemlemek isteyen öğrenci yük cinsi iddia ediyor. Zeynep ise cismin yük cinsinin belir- ve miktarını bilmediği bir alüminyum top, bir ebonit lenmesi için Mustafa’nın gözleminin yetersiz oldu- çubuk ve bir cam çubuk kullanarak tablodaki gibi iki ğunu öne sürüyor. farklı uygulama yaparak gözlemlerini yazıyor. Buna göre Zeynep aşağıdakilerden hangisini ya- parsa kendi düşüncesini destekler? Uygulamalar Gözlenen Sonuçlar A) Negatif (-) yüklü olduğu bilinen bir cismi nötr bir elektroskobun topuzuna dokundurursa Alüminyum top ve Alüminyum top ve B) Pozitif (+) yüklü olduğu bilinen bir cismi nötr bir elektroskobun topuzuna dokundurursa I. ebonit çubuk ebonit çubuk C) Nötr bir cismi, nötr bir elektroskobun topuzuna birbirine birbirini dokundurursa D) Yaprakları açık bir elektroskobu topuzundan top- yaklaştırılıyor. itiyor. raklarsa Ebonit ve cam Ebonit ve cam LGS II. çubuklar birbirine çubuk CEVAP ANAHTARI yaklaştırılıyor. birbirini çekiyor. PEKİŞTİRME TESTİ Buna göre bu cisimlerin yüklerinin cinsleri aşa- TEST - 1 1-B 2-C 3-C 4-D ğıda verilenlerden hangisi olabilir? TEST - 2 1-A 2-B 3-D 4-B TEST - 3 1-B 2-B 3-C 4-C Alüminyum Ebonit Cam Zeka Küpü Yayınları TEST - 4 1-B 2-C 3-C 4-B top çubuk çubuk TEST - 5 1-D 2-A 3-D 4-A 5-D 6-D 7-D TEST - 6 1-B 2-A 3-B 4-B A) Negatif (–) Negatif (–) Pozitif (+) TEST - 7 1-A 2-B 3-C 4-C 5-C B) Pozitif (+) Pozitif (+) Pozitif (+) BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ C) Negatif (–) Pozitif (+) Negatif (–) TEST - 1 1-D 2-D 3-C 4-A 5-B 6-C D) Negatif (–) Negatif (–) Negatif (–) TEST - 2 1-D 2-B 3-D 4-D 5-D 6-C 7-D 8-B TEST - 3 1-B 2-D 3-D 4-C 5-C 6-B 7-C 8-A LGS ÇIKMIŞ SORULAR TEST - 1 1-B 2-D 3-D 4-A 5-C 6-A 5. Genç bir girişimci olan Ali, beyaz eşyaların metal yüzeylerini boyama işine giriyor. Öğrendiklerini 8. Sınıf uygulamak isteyen Ali ilk denemede negatif (-) yük- le yüklediği beyaz eşyanın metal yüzeyine nötr bo- ya tanecikleri püskürttüğünde boyanın bu metalin yüzeyine düzgün dağılmadığını, bazı bölgelerde ko- yu ve açık renklerin oluştuğunu görüyor. Bu sorunu çözmek için Ali ikinci denemede, birinci denemedekiyle özdeş olan metal bir yüzeyi yine ne- gatif (-) yükle yükleyerek metalin yüzeyine bu kez pozitif (+) yüklü boya taneciklerini püskürttüğünde boyanın yüzeye düzgün dağıldığını görüyor. Buna göre ikinci denemede beyaz eşyanın me- tal yüzeyine boyanın düzgün bağlanmasının se- bebi aşağıdakilerden hangisi ile açıklanır? A) Nötr cisimlerin yüklü cisimler tarafından çekilmesi B) Zıt yüklü cisimlerin birbirini çekmesi C) Aynı yüklü cisimlerin birbirini itmesi D) Nötr bir cismin başka bir nötr cisim tarafından etkilenmemesi LGS 48