8. Sınıf Fen Bilimleri -KASB

3. Ünite Basınç / Fiziksel Olaylar BASINÇ Kar üzerinde günlük ayakkabılarla yürümek zordur. Bu yüz- den, kışların yoğun kar yağışlı geçtiği bölgelerde insanlar, kara batmamak için geniş tabanlı kar ayakkabıları giyer. Şehir meydanlarındaki ve parklardaki fıskiyelerden fış- Bir domatesi bıçağın keskin tarafıyla kolaylıkla kese- kıran sular metrelerce yukarı çıkarken içi su dolu bar- riz. Aynı domatesi bıçağın sırtıyla kesmeye çalıştığı- dağın ağzı kağıt ile kapatılıp bardak ters çevrildiğinde mızda neden daha büyük kuvvet uygulamak zorunda bardaktaki su akmaz. Bu ve benzeri olayların neden- kaldığımızı hiç düşündünüz mü? lerine bu konumuzda değineceğiz. Yeryüzündeki varlıklar ağırlıklarından dolayı temas ettikleri yüzeylere bir kuvvet uygular. Varlıkların birim yüzeye uy- guladıkları dik kuvvete basınç denir. Basınç “P” harfi ile gösterilir, birimi Pascal’dır (Pa). Yukarıdaki örneklerde görül- düğü gibi katı, sıvı ve gazlar bulundukları ortamda basınç oluşturur. Katı Basıncı Katı maddeler ağırlıkları nedeniyle bulundukları ortamda temas ettikleri yüzeye dik kuvvet uygular ve bu kuvvetin et- kisiyle basınç oluşur. Örneğin çiftçiler traktörle tarla sürerken traktör tekerlekleri toprak zemine batarak arkasında iz bırakır. Toprakta oluşan bu iz basıncın bir sonucudur. Karlı bir kış gününde yolda yürürken veya kumsalda çıplak ayak- la kuma bastığınızda ağırlığınız kadar kuvvet uygularsınız. Oluşan basıncın etkisiyle karda veya kumda iz bırakırsı- nız. Eğer birisini sırtınıza alırsanız veya tek ayağınızın üzerinde durursanız ilk duruma göre kumda veya karda daha fazla battığınızı fark edersiniz. Sizce bu durum nasıl açıklanabilir? 2 8. Sınıf

3. Ün te Basınç / F z ksel Olaylar Katı basıncı, uygulanan kuvvetin büyüklüğüne ve kuvvetin uygulandığı yüzeye temas eden alana bağlıdır. Katı bir cis- min temas ettiği yüzey alanı değişmediği durumda uygulanan kuvvet arttıkça zemine etki eden basınç artar, kuvvet azaldıkça basınç azalır. Özdeş iki şişeden su dolu Kalemin sivri ucu ile balona yavaşça bastırdığımızda patlamadığını, biraz Boş Dolu olanın süngerdeki gömülme daha kuvvet uyguladığımızda ise ba- miktarı, boş şişenin sünger- lonun patladığını gözlemleriz. deki gömülme miktarından daha fazla olur. Basınç Birimi Kuvvet Birimi Yüzey Alanı Birimi Pascal (Pa) Newton (N) Metrekare (m2) NOT Katı basıncı cismin ağırlığı veya uygulanan kuvvet ile doğru orantılıdır. Katılar üzerlerine uygulanan kuvveti aynen ile- tirken basıncı aynen iletmez. Duvar II I •• • Duvar GG G GG =G= 00= 0CC••iissCii•mmisim 1. Küçük bir kuvvetin 3. Bir cismin eğik düz- 4. Katılar kendilerine uygula- etkisiyle büyük basınç IIII II lem üzerinde temas et- nan kuvveti aynı doğrultuda elde etmek, pek çok GG G tiği yüzeye uyguladığı ilettikleri hâlde, basıncı aynen alanda işimizi kolay- basınç, yatay düzlem- iletmez. Şekildeki toplu iğne, laştırır. Çekiçle duva- 2. Katılar ağırlıkları ne- de uyguladığı basınca cisme batırılırken büyük yü- ra çivi çakmak, iğne ile deniyle temas ettikleri göre daha az olur. Çün- zeye (baş kısmı) uygulanan dikiş dikmek, bıçak ile yüzeye kuvvet uygular. kü, cisim eğik düzlem kuvvet küçük yüzeye (uç kıs- meyve kesmek, balta Birim yüzeye etki eden üzerinde ağırlığının ta- mı) aynen iletilir. Ancak sivri ile odun yarmak gibi. dik kuvvet basınç oluş- mamını temas ettiği uçta oluşan basınç, geniş yü- turacağı için cisim II yüzeye uygulayamaz. zeyde oluşan basınçtan da- nolu yüzeye basınç uy- ha büyük olur. gularken, I nolu yüze- ye basınç uygulamaz. Örnek 1 Fen bilimleri dersinde öğrencilerin basınç konusu ile ilgili kurdukları hipotezler şu şekildedir: Can: Katılar üzerlerine uygulanan kuvveti ay- 1. durum 2. durum İz derinliği nen iletirken, basıncı aynen iletmez. Durum Alp : Katılarda cismin ağırlığı arttıkça temas 12 ettiği yüzeye uyguladığı basınç da artar. Nil : Cismin zeminde temas ettiği alan katı ba- sıncını etkiler. Öğretmen bu hipotezleri dikkate alarak yukarıdaki görselleri ve grafiği tahtaya yansıtır. Yukarıdaki 1. durumda kam- yon kasası boş iken 2. durumda yük ile yüklenmiştir. Kamyonun 1 ve 2. durumda toprak yoldaki tekerlek iz derinliği grafikteki gibidir. Buna göre hipotezler ve verilen görsellerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) 2. durumda her bir tekerleğin yola uyguladığı kuvvet 1. duruma göre arttığından Can’ın hipotezi doğrulanmış olur. B) 1 ve 2. durumda bağımsız değişken kamyonun toplam ağırlığı olduğu için Alp’in hipotezi doğrulanmış olur. C) Kamyonun tekerlek sayısı her iki durumda da aynı olduğu için Nil’in hipotezi doğrulanamaz. D) Yükler kamyon kasasında yan yana değil de üst üste konulsaydı tekerleklerin yola uyguladığı basınç yine aynı olurdu. Fen Bilimleri 3

Basınç / Fiziksel Olaylar 3. Ünite Çözüm 1 Can’ın hipotezinin doğrulanabilmesi için kamyondaki tekerleklere uygulanan kuvvetin aynı, tekerlek sayısının farklı olması gerekirdi. 1 ve 2. durumda basıncın değişmesi ağırlıkla ilgili olduğundan Can’ın hipotezi doğrulanamamıştır. Yükten dolayı 2. durumda toplam ağırlık artmış, tekerlekler yola daha fazla kuvvet uygulamıştır. Grafikte 2. durumda tekerlek iz derinliğinin artması basıncın arttığını gösterir ve Alp’in hipotezini doğrular. 2. durumda kamyonun tekerlek sayısı değişmediği için yola temas eden yüzey alanı sabit kalırken tekerleklere uygulanan kuvvet artmıştır. Bu durum- da Nil’in hipotezi doğrulanamamıştır. Kamyon kasasındaki yüklerin yan yana veya üst üste durması kamyonun teker- leklerine uygulanan ağırlığı değiştirmediğinden tekerleklerin yola uyguladığı basınç değişmez. Cevap A Örnek 2 Bir araştırmacı katı bir cismin temas ettiği yüzey alanı değişmediği durumda uyguladığı kuvvetin basınca etkisini gös- termek için aşağıdaki malzemeleri kullanarak bir düzenek tasarlayacaktır. Araştırmacı aynı boydaki özdeş yaylara öz- deş yükler asmış ve taburelerin üzerine yerleştirmiştir. I. düzenek II. düzenek III. düzenek 20 cm 20 cm 20 cm 20 cm 15 cm 25 cm Buna göre düzeneklerde yüklerin taburelere uyguladığı basınçların gösterildiği grafik seçeneklerden hangi- sinde doğru verilmiştir? Basınç Basınç Basınç Basınç A) B) C) D) Düzenek Düzenek Düzenek Düzenek I II III I II III I II III I II III Çözüm 2 l. düzenekte yay uzamadığı veya kısalmadığı için cismin ağırlığına etkisi olmamıştır. ll. düzenekte yay uzadığı için cis- min ağırlığını azaltıcı etki yapmıştır. lll. düzenekte ise yay sıkıştığı için cisme aşağı yönde kuvvet uyguladığından cis- min ağırlığını artırıcı etki yapmıştır. Böylece taburelerdeki basınç sıralaması lll > l > ll şeklinde olur. (Not: Yayın cisme uyguladığı kuvvetin yönü uzama yada sıkışma yönünün tersinedir.) Cevap D 4 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 1 TEST 1098 2. Özdeş kolileri aşağıdaki gibi l, ll ve lll. noktalara yer- leştiren öğretmen, öğrencilerinden bu noktalardaki 1. Yer çekimi kuvveti Ekvator’dan kutuplara gidildik- katı basıncını grafiğe uygun hâle getirmelerini ister. çe artar. Cisimlerin ağırlığı, kütlesi ve yer çekimi kuv- veti ile doğru orantılı olarak değişir. G G G 1. ve 2. düzeneklerde tamamen dolu, 3. düzenekte GG G ise yarısına kadar su dolu özdeş şişeler ve özdeş I II III süngerler kullanılarak hazırlanan düzenekler aşa- Basınç ğıda gösterildiği gibi farklı noktalara yerleştirilmiştir. 1. düzenek 2. düzenek 3. düzenek Zeka Küpü Yayınları 3P Ekvator’da kutuplarda Ekvator’da 2P Yukarıda hazırlanan düzeneklerle ilgili, P Nokta I II III l. 1. düzenekteki pet şişenin ağırlığı 2. düzenek- tekine göre daha az olduğundan süngerde gö- Buna göre aşağıdaki değişikliklerden hangisi mülme miktarı daha az olur. yapılırsa bu noktalardaki basınç grafikteki gibi olur? ll. 2 ve 3. düzeneklerdeki şişelerin süngere gömül- me miktarından kütlenin basınca etkisi gözlem- A) ll ve lll. noktalardaki en üstteki birer koli alınıp lenebilir. l. noktadaki kolinin üzerine koyulmalıdır. lll. 1 ve 2. düzeneklerde bağımsız değişken ağırlık B) ll. noktadan iki koli alınıp l ve lll. noktalardaki ko- iken bağımlı değişken basınçtır. lilerin üzerine birer tane koyulmalıdır. ifadelerinden hangileri doğru olur? C) lll. noktadaki en üstteki koli alınıp l. noktadaki kolinin üzerine koyulmalıdır. A) l ve III B) l ve ll C) ll ve lll D) l, ll ve lll D) ll. noktadaki en üstteki koli alınıp lll. noktadaki kolinin üzerine koyulmalıdır. 3. Şekildeki gibi içlerine farklı miktarlarda su koyulan kapların bulunduğu ortamlarda suyun buharlaşma hızları 2. ortam > 1. ortam > 3. ortam şeklindedir. 1 23 Kaplar özdeş olduğuna göre 20 dk. sonra kapların tabanlarına etki eden katı basınçları ile ilgili, I. P2 = P3 II. P1 = P2 III. P3 > P1 durumlarından hangileri gerçekleşebilir? A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve II  D) II ve III Fen Bilimleri 5

Basınç / F z ksel Olaylar 3. Ün te NOT Katı bir cismin uyguladığı kuvvet değişmediği durumda temas ettiği yüzey alanı azalırsa zemine etki eden basınç artar, yüzey alanı artarsa basınç azalır. Aşağıda basıncın canlılarda, sporda ve teknolojideki uygulamalarından bazı örnekler verilmiştir. Buz pateni yapan sporcuların giydikleri ayakkabılar Ağır yük taşıyan araçların tekerlek sayılarının faz- özel olarak tasarlanmıştır. Alt kısmı bıçak gibi sivri la olması zemine etki eden basıncın daha az olma- olan bu ayakkabılar sayesinde sporcular yere da- sına neden olur. Bu sayede yolda batmadan rahat ha fazla basınç uygulayarak buz üzerinde daha ra- hareket edebilmeleri sağlanır. Benzer şekilde bazı hat hareket eder. iş makineleri ve tankların paletleri de bu amaçla ge- niş yüzey alanına sahip olacak şekilde tasarlanır. Fil ve gergedan gibi hayvanların ağırlıkları çok fazla olmasına rağmen ayaklarının taban alanları büyük olduğundan yere uyguladıkları basınç azdır. Bu sayede kum veya toprak zeminde batmadan daha kolay yürürler. Günlük hayatta temas yüzey alanına bağlı olarak basıncın bazen artması istenirken bazen de azalması istenir. Basıncın azalmasının istendiği durumlar: Kar motorlarının Trenlerde tekerlek sayısının Karda kar ayakkabılarının paletli olması fazla olması kullanılması Basıncın artmasının istendiği durumlar: İş makinelerinin kepçesinin dişli olması Kramponların sivri dişli olması Bıçağın keskin olması 8. Sınıf 6

3. Ünite Basınç / Fiziksel Olaylar Örnek 3 5 kg 5 kg 4 kg 3 cm2 Yanda bazı kümes hayvanlarının ayak taban alanları ve kütleleri verilmiştir. 4 cm2 4 cm2 Bir öğrenci bu hayvanları kum üzerinde yürüterek bazı çıkarımlarda buluna- caktır. Bu öğrenci katı basıncının yüzey alanı ile ters, ağırlık ile doğru orantı- lı olduğunu bildiğine göre aşağıdaki çıkarımlardan hangisini yapamaz? A) Tavuk ile kazı kumda yürüterek temas yüzey alanının basınca etkisini gözlemleyebilirim. B) Kaz ve ördeğin kumdaki batma miktarları eşit olabilir. C) Tavuğun kumda batma miktarı ördeğin kumda batma miktarından kesinlikle daha fazladır. D) Ördek ile kazı kumda yürüterek ağırlığın basınca etkisi gözlemleyebilirim. Çözüm 3 Tavuk ile kazın ağırlıkları eşit, ayak taban alanları farklı olduğundan yüzey alanının basınca etkisi gözlemlenebilir. Kazın ayak taban alanı ördek ile eşit, ağırlığı ördekten büyük olduğundan zemine uyguladıkları basınçlar eşit olamaz. Tavuğun ağırlığı ördeğin ağırlığından büyük, ayak taban alanı ördekten daha küçük olduğundan, zemine uyguladığı basınç kesinlikle ördekten daha büyük olur. Ördek ile kazın ayak taban alanları eşit, ağırlıkları farklı olduğundan ağır- lığın basınca etkisini gözlemleyebilir. Cevap B Örnek 4 Yanda 1’den 9’a kadar numaralandırılmış özdeş oyun legolarıyla sınıfta seksek platformu oluşturan öğretmen öğren- cilerine oyunun kurallarını şu şekilde anlatır: • Oyunda 1, 2, 3, 6 ve 7 numaralı legolarda 1 yönünde tek ayak ile sekerek ilerlenecektir. 4 ile 5 veya 8 ile 9 numaralı legolara gelindiğinde ise taş yoksa legolara aynı anda birer ayakla basılacaktır. • Eğer 1, 2, 3, 6 ve 7 numaralı legolarda taş varsa Basınç taşın olduğu legonun üzerinden atlanacaktır. 4P • Oyunda 4 ile 5 veya 8 ile 9 numaralı legolardan bi- rine taş atıldığında örneğin; taş 4 numaralı legoda 2P P ise 5 numaralı legoya iki ayakla basılacaktır. Lego 1 234 56 7 89 1 Öğretmen seksek oynayan bir öğrencinin legolara uygulayacağı basıncı yukarıdaki grafikte göstermiştir. Buna göre seksek oynayan öğrenci ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Öğrenci taşı 8 numaralı legoya atmıştır. B) Öğrenci 9 numaralı legoya iki ayağıyla basmıştır. C) 7 ve 9 numaralı legolarda oluşan basınçta temas yüzey alanı bağımsız değişken, kütle sabit tutulan değişkendir. D) 1 numaralı legoya öğrencinin ağırlığının tamamı etki ederken diğer tüm legolara öğrencinin ağırlığının yarısı etki etmiştir. Çözüm 4 8 numaralı legoda basınç oluşmadığına göre taş burada bulunmaktadır ve öğrenci iki ayağıyla 9 numaralı legoya basmış- tır. 7 ve 9 numaralı legolardaki basıncı öğrenci oluşturduğundan kütle sabit, 7 numaralı legoya tek ayak, 9 numaralı lego- ya iki ayakla basıldığından temas yüzey alanı bağımsız değişkendir. 4 ve 5 numaralı legolara aynı anda birer ayakla ba- sıldığından öğrencinin ağırlığının yarısı etki etmiştir. 8 hariç diğer legolara ise öğrencinin ağırlığının tamamı etki etmiştir. Cevap D Fen Bilimleri 7

2TEST PEKİŞTİRME TESTİ 1. 1099 1. çivi tahtası 2. çivi tahtası 3. çivi tahtası Eda özdeş çiviler kullanarak üç çivi tahtası hazırlar ve yukarıdaki gibi şişirdiği balonu 1. çivi tahtasının üzerine yer- leştirerek balona bastırır. Eda balona 100 N’a kadar kuvvet uyguladığında balon patlamaz fakat 100 N’u geçtiğin- de balon patlar. Büyüklükleri eşit çivi tahtalarındaki çivi sayısı sıralaması 2 > 1 > 3 şeklinde olduğuna göre, Eda aynı uy- gulamayı özdeş balonlarla diğer çivi tahtaları üzerinde de denerse aşağıdakilerden hangisi gerçekleşmez? A) 2. çivi tahtasındaki balona 100 N‘dan daha fazla kuvvet uygularsa balon patlatılabilir. B) 3. çivi tahtasında balonun patlatılabilmesi için 100 N’dan daha az kuvvet uygulanmalıdır. C) 90 N kuvvet uygulanması durumunda 3. çivi tahtasındaki balon kesinlikle patlar iken 2. çivi tahtasındaki balon kesinlikle patlamaz. D) 2 ve 3. çivi tahtasındaki özdeş balonlara 100 N’luk kuvvet uygulandığında temas yüzey alanının basınca etki- si gözlemlenmiş olur. 2. 123 123 S S 3S h x x x Delik Delik Delik h Su Su Su 2S S S I. kap II. kap III. kap Yukarıda verilen kaplar ters çevrilmeden (ilk durum) ve ters çevrilip deliklerden su akışı bittikten sonra (son durum) kap tabanlarının zemine uyguladığı basınçlara ait grafik çizilmek isteniyor. Buna göre çizilecek grafik hangi seçenekteki gibi olur? (Kapların ağırlığı ihmal edilecektir.) İlk durum Son durum A) Basınç B) Basınç C) Basınç D) Basınç I II III Kap I II III Kap I II III Kap I II III Kap 3. Fen bilimleri öğretmeni birbirine geçmeli numaralı 15 9 1 bloklardan oluşan iki farklı düzenek hazırlar. Öğretmen 2 Seda’dan 1. düzenekten zemine uygulanan basınç 2 6 10 36 değişmeyecek şekilde 4 blok eksiltmesini, Beyza’dan 4 7 9 11 ise 2. düzenekten zemine uygulanan basınç artacak 3 7 11 5 8 10 12 şekilde 4 blok eksiltmesini ister. 4 8 12 2. düzenek 1. düzenek Buna göre öğrenciler hangi seçenekteki gibi blokları düzenekten çıkarırsa öğretmenin istediği şartlar sağ- lanmış olur? A) B) C) D) Seda 1, 2, 5, 6 9, 10, 11, 12 1, 5, 9, 10 3, 4, 8, 12 Beyza 1, 2, 3, 4 9, 10, 11, 12 6, 7, 9, 10 5, 8, 10, 12 8 8. Sınıf

BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 1 TEST 1170 1. Bir televizyon yarışma programında askılığa halka asma yarış- masında Onur, Serkan ve Okan halkaları askılığa geçirip en fazla basıncı oluşturmak için atış yapacaktır. Yarışmacılara fark- lı renklerde, özdeş dörder halka verilip halkaların aynı uzaklık- tan art arda atılması istenecek ve askılığa geçirilemeyen hal- ka için tekrar deneme hakkı verilmeyecektir. Yarışma bittikten sonra Onur, Serkan ve Okan’ın halkaları sütuna geçirme durumlarına göre askılığın tabanında oluşan basınçların grafikleri aşağıdaki gibidir. Basınç Basınç Basınç Atış Atış Atış 1 2 3 4 sayısı 1 2 3 4 sayısı 1 2 3 4 sayısı Onur Serkan Okan Buna göre grafiklerden yararlanarak Onur, Serkan ve Okan'ın oyunları hakkında yapılan yorumlardan han- gisi yanlıştır? A) Onur 1 ve 4. atışında halkaları sütuna geçirememiş, 2 ve 3. atışında halkaları sütuna geçirebilmiştir. B) Serkan 1 ve 2. atışında halkaları sütuna geçirmiş, 3 ve 4. atışında halkaları sütuna geçirememiştir. C) Okan ilk 3 atışında halkaları sütuna geçirmiş ancak 4. atışında halkayı sütuna geçirememiştir. D) Yapılan yarışmada halkaların 3 tanesini sütuna geçirerek oyunu kazanan Okan olmuştur. 2. Yandaki grafikte K, L, M ve N cisimlerine ait ağırlık ve yüzey alanları Ağırlık •L M• verilmiştir. 4G 3G •K Yusuf, Ali ve Yüsra bu cisimlerin üçer tanesini alıp aşağıdaki gibi üst üste 2G N• koyarak üç ayrı düzenek kurmuştur. G 2S 3S 4S Yusuf Ali Yüsra S En üst L N L Orta K M M Yüzey alanı En alt M L K Buna göre Yusuf, Ali ve Yüsra’nın kurduğu düzeneklerin zemine uyguladığı basınçlar verilen grafiklerden hangisindeki gibi olabilir? A) Basınç B) Basınç C) Basınç D) Basınç Düzenek Düzenek Düzenek Düzenek Yusuf Ali Yüsra Yusuf Ali Yüsra Yusuf Ali Yüsra Yusuf Ali Yüsra Fen Bilimleri 9

TEST 1 BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 3. Şekildeki gibi parçalara ayrılabilen küp şeklindeki tangram üzerinde aşağıdaki yönergeler doğrultusunda değişik- likler yapılacaktır. Yönergedeki değişiklikler doğru bir şekilde yapılırsa her değişiklik sonucu yere uygulanan basınca ait grafik aşağıdaki gibi olacaktır. Basınç L M Yönerge: Değişiklik N I. K parçasını çıkarınız. İlk 1. 2. 3. II. L parçasını çıkarınız. başta K III. M parçasını çıkarınız. IV. N parçasını çıkarınız. Buna göre yönergedeki değişiklikler hangi sırayla yapılırsa yere uygulanan basınç grafikteki gibi olur? A) II, I, IV B) II, III, I C) III, IV, II D) II, I, III 4. • Katı basıncı; katıların ağırlığıyla doğru, temas yüzey alanıyla ters orantılıdır. • Katılar, üzerine uygulanan kuvveti aynı doğrultuda eşit büyüklükte iletir. Yanda cevizi kırmak isteyen bir kişi 1. durumda cevizi avuçlarının içine 1. durum 2. durum alarak kuvvet uyguluyor ancak ceviz kırılmıyor. Bu kişi 2. durumda avu- cuna bir ceviz daha alarak cevizleri üst üste koyup iki elle aynı kuvveti uyguladığında cevizler kırılıyor. Buna göre cevizlerin 2. durumda kırılması ile ilgili, l. 2. durumda cevizlerin birbirine uyguladığı basınç, 1. durumda avuçların cevize uyguladığı basınçtan fazla oldu- ğundan cevizler kırılmıştır. ll. 2. durumda cevizlerin birbirlerine uyguladığı kuvvet, ellerin cevizlere uyguladığı kuvvetten daha fazladır. lll. 1. durumda cevize uygulanan kuvvetin temas yüzey alanı, 2. durumda her bir cevize uygulanan kuvvetin te- mas yüzey alanından fazladır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III 5. Gezen tavuk yumurtası üreten bir çiftlikte çalışan 2. karton Sinan, tavuklardan topladığı yumurtaları, özdeş 1 ve 2. yumurta kartonlarına yerleştirecektir. Bu 1. karton amaçla Sinan 1. kartonu düzgün bir zemine bı- rakıp en üst sol köşeden başlayarak yumurtala- rı kartona yerleştirmiş, bir satır dolduğunda bir 1. karton alttaki satıra geçmiştir. Bu şekilde bütün satır ve sütunlar dolduğunda 2. yumurta kartonunu 1. yumurta kartonunun üzerine bırakarak aynı işlemi tekrarlamıştır. Sinan bu şekilde iki yumurta kartonunu üst üste tam dolu olacak şekilde yerleştirmiştir. Sinan’ın yaptığı bu işlemde bütün yumurtalar özdeş olduğuna göre aşağıdaki durumlardan hangisinde basınç artmaz? A) 1. kartona yumurta eklendikçe, her bir yumurtanın kartona uyguladığı basınç B) 1. kartona yumurta eklendikçe, kartonun zemine uyguladığı basınç C) 2. kartona yumurta eklendikçe, 1. kartondaki yumurtalar üzerindeki basınç D) 2. kartona yumurta eklendikçe, 1. kartonun zemine uyguladığı basınç 10 8. Sınıf

BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 1 TEST 6. Tekerin yola tutunabilmesi Tekerin yola tutunabilmesi için buza yüksek basınç için kuma düşük basınç uygulanması gerekir. uygulanması gerekir. Havası Havası Aşırı Buzlu yol Kumlu yol normal düşük şişkin Dişli bir lastiğin içindeki hava miktarına göre yere temas yüzeyini gösteren görseller yukarıdaki gibidir. Lastiğin yere temas eden yüzey alanı; havası düşük > havası normal > aşırı şişkin şeklindedir. Buna göre lastiğin kullanılabileceği alanlar ve uygulayacağı basınç ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Kumlu yolda kuma batmadan araba kullanmak için basıncı azaltılmış, havası düşük, geniş lastik kullanmak diğerlerine göre daha avantajlıdır. B) Kışın buzlu yollarda tekerin yola tutunması için aşırı şişirilmiş lastik kullanmak avantaj sağlayabilir. C) Kumlu yolda havası normal lastikler ve aşırı şişkin lastikler kullanan eşit ağırlıktaki araçlardan, havası normal lastikler kullanan aracın bırakacağı izin derinliği daha fazla olur. D) Buzlu yollarda kullanılan havası düşük lastik diğer lastiklere göre yola daha az basınç uygular. 7. 1. hipotez: Katı nesnelerin temas yüzey alanı arttıkça temas ettiği yüzeye uyguladığı basınç azalır. 2. hipotez: Katı nesnelerin ağırlığı arttıkça temas ettiği yüzeye uyguladığı basınç artar. Alt ve üst cam parçası (1 m2) 1. düzenek Zemin 33 ceviz 2. düzenek Zemin 38 ceviz Alt ve üst cam parçası (1 m2) Yukarıda 1 ve 2. düzeneklerde özdeş cevizler kurutulmak için cam parçaları arasında Güneş ışığında bekletiliyor. Hipotezleri ispatlamak için kullanılmak istenen 1 ve 2. düzeneklerle ilgili, l. 1 ve 2. düzeneklerdeki özdeş üst cam parcaları ve cevizlere uyguladığı kuvvetler dikkate alınırsa 1. hipotez test edilebilir. ll. 2. deney düzeneğinde her bir cevizin alt cama uyguladığı basınç, 1. düzeneğe göre daha azdır. lll. 2. deney düzeneğinde üst cam parçasından ceviz başına düşen ağırlık, 1. deney düzeneğine göre daha fazladır. yorumlarından hangileri doğrudur? A) Yalnız ll B) Yalnız lll C) l ve ll D) ll ve lll Fen Bilimleri 11

Basınç / F z ksel Olaylar 3. Ün te Sıvı Basıncı Bir yüzücü, suda yüzerken suyun vücuduna baskı yaptığını his- seder. Bu baskı derinlere inildikçe daha da artar. Bunun sebe- bi sıvıların da katılar gibi yer çekiminin etkisi altında kalmasıdır. Katılardan farklı olarak sıvılar akışkandır. Bu yüzden sıvılar içi- ne konuldukları kabın yalnız tabanına değil, temas ettikleri bü- tün yüzeylerine kuvvet uygular. Sıvıların birim yüzeye uygula- dığı dik kuvvete sıvı basıncı denir. Bir kap içerisindeki sıvı, kabın her yerine basınç uygular. Ancak sıvının uyguladı- 1. delik ğı basınç her yerde aynı değildir. Sıvı basıncının nelere bağlı olduğu şu şekilde 2. delik bir etkinlik ile kavranabilir. 3. delik Su dolu bir pet şişeye farklı yüksekliklerde özdeş üç delik açıldığında suyun uy- guladığı basınç nedeniyle bu deliklerden suyun fışkırdığı ve her bir delikten fışkı- ran suların ulaştıkları noktaların farklı olduğu gözlemlenir. Şişedeki en altta bulu- nan delikten fışkıran suyun en uzağa, en üstte bulunan delikten fışkıran suyun ise en yakına ulaştığı gözlemlenir. Bunun nedeni şişenin en derin noktasında sı- vı basıncının en fazla olmasıdır. Bu etkinlikten sıvının derinliği arttıkça oluşturdu- ğu basınç değerinin de arttığı sonucuna ulaşılır. KL M NOT Sıvı içerisindeki bir noktaya etki eden sıvı basıncı, o noktanın sıvının en üst noktasına olan uzaklığına (derinliğine) bağlıdır. Şekilleri ve hacimleri farklı kaplara aynı sıvıdan, aynı yükseklikte doldurulursa sıvıların kap tabanlarına yaptığı basınç- lar birbirine eşit olur. Çünkü sıvı basıncı sıvının derinliğine bağlı olarak değişir. Sıvıların basıncı kabın şekline bağlı değildir. Su Su Su Su h hh Z h X Y T Farklı şekilde kollara sahip bir kaba kollardan birine sıvı doldurulduğunda sıvı seviyesi tüm kollarda eşit olacak şekil- de dengelenir. Tabanlarından birbirine sıvı akışı olacak şekilde bağlı, farklı kollara sahip kaplara bileşik kap denir. 12 8. Sınıf

3. Ünite Basınç / Fiziksel Olaylar Örnek 5 Su çarkı a Yanda üzerinde farklı yüksekliklerde musluklar bulunan, su dolu bir varil görülmek- b tedir. Musluklar açıldığında su çarkı üzerine akan suyun basıncına göre hızlı ve- c ya yavaş dönmektedir. Musluklar ayrı zaman dilimlerinde ve eşit süre açılarak su çarkının dönüş sayısı belirlenmiş ve aşağıdaki grafik hazırlanmıştır. Su çarkının dönüş sayısı Kova I II III Zaman Her seferinde varil doldurulup musluklar açıldığına göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) lll. zaman diliminde açılan musluğun diğer musluklara göre kovayı daha erken doldurması beklenir. B) c musluğu ll. zaman diliminde açılmıştır. C) a musluğundan akan su lll. zaman diliminde kovaya akmıştır. D) Varil daha geniş olsaydı grafikteki dönüş sayıları yine aynı olurdu. Çözüm 5 c musluğunun derinliği en fazla olduğu için sıvı basıncı da en fazla olur; yani su çarkını en hızlı döndürür. a musluğun- da ise tam tersi durum gözlenir. Çünkü musluk, derinliği en az olan noktadadır. Bu durumda lll. zaman diliminde dö- nüş sayısı en az olduğundan musluktan akan sıvının basıncı da en azdır ve kovayı en geç doldurur. ll. zaman dilimin- de dönüş sayısı en fazla olduğu için c musluğu açılmıştır. Sıvı basıncı, sıvı derinliğine bağlı olarak değişirken sıvı miktarına bağlı olarak değişmez. Cevap A Örnek 6 K L M 2 Yanda farklı şekillerdeki kollara sahip bir kap şekildeki gibi su ile 1 doldurulmuştur. 2 K, L ve M kollarındaki vanalar kapalı olduğuna göre, D) l, ll ve lll l. K ve M kollarındaki vanalar aynı anda açıldığında K kolunda- 1 ki su seviyesi, M kolundakinden daha yüksek olacak şekilde dengelenir. ll. L ve M kollarındaki vanalar aynı anda açıldığında su 2 yönün- de hareket ederek dengeye ulaşır. lll. K, L ve M kollarındaki vanalar aynı anda açıldığında K ve M kollarındaki su seviyesi artarken L kolundaki su seviyesi azalır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız ll B) l ve III C) ll ve lll Çözüm 6 Farklı şekle ve hacme sahip kollardan oluşan bir kaba sıvı doldurulduğunda tüm kollardaki sıvı seviyesi eşit olacak şekilde dengelenir. Eğer kolların sıvı teması vanalarla kesilirse her bir koldaki sıvı seviyesi eşit olmayabilir. K ve M kol- larındaki vanalar açıldığında kollardaki sıvı miktarı ve kolların şekli dikkate alınmaksızın sıvı seviyeleri eşit olduğun- dan kollar arasında su akışı gözlemlenmez. L ve M kollarındaki vanalar açıldığında sıvı seviyelerinin eşitlenebilmesi için L kolundan M koluna doğru 2 yönünde su akışı ile su seviyeleri eşitlenir. Kollardaki tüm vanalar açıldığında su seviyeleri eşitleninceye kadar L kolundaki su seviyesi azalır, K ve M kollarındaki su seviyeleri ise artar. Cevap C Fen Bilimleri 13

TEST3 PEKİŞTİRME TESTİ 1171 1. Zeka Küpü Yayınları 2. 2• h h Musluk h 3• h 15 cm Su Su 30 cm 4• KL • Bir öğrenci “Sıvı basıncı sıvı derinliği ile doğru oran- tılıdır.” hipotezini ispatlamak için yukarıdaki düzene- 1 ği hazırlıyor. Basınç değişimini gözlemlemek için cam U borusuna bir miktar kırmızı renkli sıvı dolduruyor. Yukarıdaki su dolu kapta bazı noktalar numaralan- Huninin ağzını ise balonu gerdirerek kapatıyor. dırılmıştır. Buna göre öğrenci düzenekte aşağıdaki işlem- Musluk, su seviyesi 2. noktaya ininceye kadar açıl- lerden hangisini yaparsa amacına ulaşmış olur? dığına göre 1, 2, 3 ve 4. noktalardaki basınç deği- şimi ve son durumdaki sıvı seviyesi ile ilgili aşa- A) Huniyi K ve L kaplarına U borusunun kolların- ğıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? daki sıvı seviye farkı eşit olacak şekilde daldır- malıdır. A) Sadece musluğun bulunduğu kolda su seviyesi azalır. B) Önce K kabı zemindeyken huniyi kabın dibine daha sonra L kabını öncekinden daha yüksek bir B) 3 ve 4. noktalardaki sıvı basıncı değişmez. noktaya alıp huniyi 15 cm derinliğe daldırmalıdır. C) 1 ve 2. noktalardaki sıvı basıncı aynı miktarda C) Kaplar aynı zemindeyken huniyi sırayla K ve L azalır. kabının yarısına kadar daldırmalıdır. D) Kabın kollarında aynı hacimde sıvı azalmıştır. D) Huniyi L kabının iki farklı noktasından dibine kadar daldırmalıdır. 3. Aşağıdaki düzenekte özdeş A ve B depolarının içi vakumlanmıştır. Hacmi A deposunun üç katı büyüklükte olan C deposundaki suyun diğer depolara geçişi 2 ve 4. vanalar tarafından engellenmiştir. Su C deposu 1 Boru 3 Boşluk 2 4 Boşluk A deposu B deposu Vanalar açıldığında düzenekteki depoların tabanlarında oluşacak sıvı basıncıyla ilgili, l. 2 ve 4. vanalar açılıp A ve B depolarına su dolduğunda C deposunun tabanındaki sıvı basıncı yarısından daha fazla azalır. ll. 3 ve 4. vanalar açılıp su akışı tamamlandığında B deposunda sıvı basıncı oluşurken C deposunda sıvı basıncı oluşmaz. lll. Vanaların hepsi açıldığında A ve B depoları tamamen su ile dolarken C deposunda su kalmaz. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II   B) II ve III  C) I ve III  D) I, II ve III 14 8. Sınıf

3. Ün te Basınç / F z ksel Olaylar Özdeş iki tane kabı aynı seviyede sıvı ile doldurup tarttığımızda ağırlıkları farklı oluyorsa bu durum bize kaplardaki sıvıların yoğunluklarının farklı olduğunu gösterir. Yani kaplardaki sıvıların cinsi birbirinden farklıdır. Bu durumda aynı derinlikte, farklı yoğunlukta sıvıların bulunduğu kapların tabanına etki eden sıvı basınçlarının da farklı olması beklenir. 1. kap 2. kap Zeytinyağı Zeytinyağı Su h Su Su ve zeytinyağının aynı derinlikteki deliklerden fışkırma mesafeleri dikkate alındığında suyun daha uzak mesafeye yol aldığını gözlemleriz. Sıvıların akma mesafeleri b > a olur. h h Su Zeytinyağı b a Bu gözlemler bize sıvı basıncının sıvı yoğunluğuna da bağlı olduğunu gösterir. NOT Özdeş kaplara aynı derinlikte yoğunlukları farklı iki sıvı doldurulduğunda yoğunluğu fazla olan sıvının kabın tabanına yaptığı basınç diğerlerinden fazla olur. Örnek 7 Su xL Yanda vana ile birbirine bağlı iki pet şişeden alttaki zeytinyağı ile üstteki su ile doldurul- muştur. Pet şişelerin K ve L noktalarındaki basınç ölçerlerin gösterdiği değerler kaydedi- Kapalı liyor. Daha sonra vana açılıp sıvı hareketi durduğunda basınç ölçerlerin gösterdiği değer- ler tekrar kaydediliyor. Vana açı sıvıla Yapılan deney sonucunda K ve L noktalarındaki basınç değerleri ve sıvıların konum- değiş ları ile ilgili, l. Vana açıldığında zeytinyağı ile su yer değiştirir. ll. K noktasındaki sıvı basıncı artarken L noktasındaki sıvı basıncı azalır. lll. K noktasındaki sıvı basıncına hem su hem de zeytinyağı etki eder. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız ll B) l ve III C) ll ve lll D) l, ll ve lll Zeytinyağı K Fen Bilimleri x 15

Basınç / Fiziksel Olaylar 3. Ünite Çözüm 7 Su Zeytinyağı xL xL Başlangıçta vana kapalı olduğundan sıvıla- Açık rın birbirine etkisi yoktur. Vana açıldığında Kapalı yoğunluğu fazla olan su altta, yoğunluğu az olan zeytinyağı ise üstte konumlanır. Vana açıldığında sıvılar yer Bu durumda K noktasına öncesinde sadece değiştirir. zeytinyağı basınç uygularken sonrasında bir- birine temas eden su ve zeytinyağı birlikte Zeytinyağı Su basınç uygular ve bu noktadaki sıvı basıncı K Kx artar. L noktasına ise öncesinde sadece su x basınç uygularken sonrasında zeytinyağı ba- sınç uygular ve sıvı yoğunluğu azaldığı için bu noktadaki sıvı basıncı azalır. Cevap D Örnek 8 Sıvı basıncı konusuyla ilgili deney yapmak üzere iki grup oluşturan öğrenciler aşağıdaki düzenekleri kuruyor. Düzeneklerde kaptaki sıvı, huni ağzındaki esnek balona basınç uygular ve hortum içindeki gazı sıkıştırarak U boru- sundaki sıvının sağ koldan yükselmesini sağlar. Su h Sıvı yağ h Su 2h Su h I. grubun düzeneği II. grubun düzeneği Buna göre öğrencilerin kurmuş olduğu düzeneklerle ilgili, ▲: I. grup kurmuş olduğu düzenekle sıvı basıncının sıvının yoğunluğuna bağlı olduğunu gözlemleyebilir. : I. grubun kurmuş olduğu düzenekte bağımsız değişken sıvının yoğunluğu iken II. grubun kurmuş olduğu düzenek- te bağımsız değişken sıvının derinliğidir. : Her iki grubun kurmuş olduğu düzenekte de sabit tutulan değişkenler aynıdır. çıkarımlarından hangileri söylenebilir? A) Yalnız ▲ B) Yalnız  C) ▲ ve  D) ▲ ,  ve  Çözüm 8 l. grubun düzeneğinde sıvı cinsleri farklı, hunilerin daldırıldığı derinlikler aynı olduğundan sıvı basıncının sıvı yoğun- luğuna bağlı olup olmadığı gözlemlenebilir. l. grubun düzeneğinde sadece sıvı cinsleri farklı olduğundan sıvı yoğunlu- ğu bağımsız değişken, ll. grubun düzeneğinde sadece hunilerin daldırıldığı derinlikler farklı olduğundan sıvı derinliği bağımsız değişkendir. Sıvı basınçları da bu değişkenlere bağlı olarak değişir. l. grubun düzeneğinde sabit tutulan değişken hunilerin daldırıldığı derinlikler iken, ll. grubun düzeneğinde sabit tutlan değişken sıvıların cinsidir. Cevap C 16 8. Sınıf

3. Ünite Basınç / Fiziksel Olaylar Pascal Prensibi Sıvılar ve gazlar, üzerlerine uygulanan basıncı her yöne aynı büyüklükte iletir. Bir sıvının, kapalı bir kapta iken basıncı artırıldığında, hacmi ihmal edilebilecek kadar az değiştiğinden sıvıların “sıkıştırı- lamaz” olduğu kabul edilir. Kapalı bir kaptaki sıvıya herhangi bir noktasında, uygulanan kuvvetten dolayı oluşan basınç artışı, sıvının tüm noktalarına aynen aktarılır. Örneğin sıvı yapıştırıcı tüpünü alt tarafından sıktığınızda sıvı yapıştırıcıdaki basınç artışından dolayı yapıştırıcı tüpün ucundan çıkar. Sıvıların, sıkıştırılamadığı için üzerlerine uygulanan basıncı her yöne aynı büyüklükte iletmesi Pascal Prensibi olarak da bilinir. Bu prensip, bir bilim insanı olan Blaise Pascal (Bleyz Paskal) tarafından keşfedildiği için onun adıyla anıl- maktadır. Prensip (ilke), kavramlar arası ilişkilerden çıkan genellemelerdir. Pascal Prensibi’nde sıvı basıncı; kuvvet, yüzey alanı gibi kavramların birbirleriyle olan ilişkilerine göre açıklanmış ve bir genellemeye varılmıştır. Su doldurulmuş balonun yanlarından eşit büyüklükte delikler açılıp balona el- le bastırılırsa tüm deliklerde sıvıların akış mesafesi aynı miktarda artar. Yük Kuvvet Pascal Prensibi pistonlu sistemlerde az bir kuvvetle büyük yükleri dengelemek için Sıvı kullanılır. Örneğin araba tamirhanelerinde arabaları kaldırmak için kullanılan düze- nekte küçük pistona az bir kuvvet uygulanarak oluşan basıncı hidrolik sıvısı büyük pistona iletir. Bu basınçla tonlarca ağırlıktaki araçlar kaldırılmış olur. Örnek 9 Kol Hava İlaç Hazne Tek yönlü İlaçlama pompalarında kullanım alanı en geniş ve pratik olanı mekanik valf ilaçlama pompalarıdır. Mekanik ilaçlama pompalarında yandaki koldan uygulanan kuvvet ile ilaç haznesine pompalanan hava sıkıştırılır ve bu basınçlı havadan dolayı sprey ucundan serbest bırakılan ilaç 10 metre mesafeye kadar püskürtülerek işlem gerçekleştirilir. Buna göre ilaçlama pompaları ile ilgili aşağıda yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır? A) İlaçlama pompalarının çalışmasında sıvıların ve gazların basıncı ilet- me özelliğinden yararlanılmıştır. B) İlaç haznesi içinde gaz basıncı hazne dışındaki gaz basıncından küçük olursa ilaç püskürtülmez. C) Kol yardımıyla hazne içine alınan hava, sıvının üzerine kuvvet uygular ve bu kuvveti her yöne ve aynı büyüklükte iletir. D) Pascal Prensibi ilaçlama pompalarının çalışmasının temel ilkesini oluşturmaktadır. Çözüm 9 Mekanik ilaçlama pompasındaki kol yardımıyla hazneye basılan hava, hazne içinde temas ettiği tüm yüzeylerde eşit miktarda gaz basıncına neden olur. Kol yardımıyla sıkıştırılan hazne içindeki havanın basıncı hazne dışındaki hava basıncından büyük olursa ilaç püskürtülebilir. Hazne içine sıkıştırılan havanın uyguladığı kuvvetten dolayı sıvı üzerin- deki tüm noktalarda basınç oluşur ve bu basınç sıvının tüm noktalarına aynen iletilir. Kuvvet aynen iletilmez. Pascal Prensibi’nde sıvıların, basıncı her yöne eşit büyüklükte ilettiği kabul edildiğine göre ilaçlama pompalarının aynı pren- sipte çalıştığı söylenebilir. Cevap C Fen Bilimleri 17

4 PEKİŞTİRME TESTİTEST 1172 1. Yoğunlukları farklı olan sıvı maddelerin farklı durumlarda uyguladığı sıvı basıncını gözlemlemek isteyen bir öğ- renci ayırma hunisi, su çarkı, zeytinyağı ve su kullanarak aşağıdaki deney düzeneğini hazırlamıştır. Ayırma hunisi K L Musluk Su çarkı Lastik hortum Toplama kabı Bu öğrenci deneyini sırasıyla şu üç adımda tamamlamıştır: 1. adım: A yırma hunisi şekildeki gibi K noktasına sabitlendikten sonra tamamen su ile dolduruluyor ve musluk açılıyor. 2. adım: Huni L noktasına indirilip sabitlendikten sonra tamamen su ile doldurulup musluk açılıyor. 3. adım: Huni K noktasına sabitlenip tamamen zeytinyağı ile doldurulup musluk açılıyor. Hortumun ucu deneyin bütün adımlarında aynı yerde sabit ve zeytinyağının yoğunluğu sudan daha az ol- duğuna göre, l. Musluk açıldıktan sonra sıvı akışı bitinceye kadar su çarkının tur sayısı en fazla 1. adımda olur. ll. 1 ve 2. adımlarda sabit tutulan değişken sıvı derinliği, bağımsız değişken sıvı basıncıdır. lll. 2 ve 3. adımlarla sıvı basıncının sıvı yoğunluğuna bağlı nasıl değiştiği gözlemlenebilir. ifadelerinden hangileri söylenebilir? A) Yalnız I   B) I ve III  C) II ve III  D) I, II ve III 2. Su Alkol Su 1. ibrik 2. ibrik 3. ibrik Fen bilimleri öğretmeni yukarıda farklı şekil ve hacimlerdeki ibriklerin kapak ve emzik ucu hizalarını kesik çizgiler- le göstermiştir. Bu ibriklerin alabileceği kadar sıvı ile doldurulduğunu söyleyen öğretmen öğrencilerinden ibriklerin tabanlarındaki sıvı basıncı ile ilgili yorum yapmalarını ister. (Suyun yoğunluğu alkolün yoğunluğundan büyüktür.) 1 ve 3. ibrikte su, 2. ibrikte alkol bulunduğuna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) 1 ve 2. ibriklerin tabanlarındaki sıvı basıncı eşit olabilir. B) 2 ve 3. ibriklerde sabit tutulan değişken derinlik, bağımsız değişken sıvı cinsidir. C) 1 ve 3. ibriklerle sıvı derinliğinin sıvı basıncına etkisi incelenebilir. D) İbriklerin sıvı seviyeleri birbirinden farklıdır. 18 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 4 TEST 3. Birbirine karışabilen farklı yoğunluktaki sıvılar aynı kaba konulduğunda karışımın yoğunluk değeri; yoğunluğu en fazla olan sıvıdan az, yoğunluğu en az olan sıvıdan daha fazla olur. I II K L M Vana N Düşey kesiti yukarıdaki gibi olan eşit hacim bölmeli bileşik kabın I. kolundaki sıvının yoğunluğu, II. kolundaki sıvı- nın yoğunluğunun iki katıdır. Sıvılar birbirine karışabildiğine göre aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Vana kapalı iken I. kolun tabanındaki sıvı basıncı II. kolun tabanındaki sıvı basıncının 4 katıdır. B) Vana açıldıktan sonra I. koldan II. kola doğru sıvı hareketi gözlenir. C) Vana açılıp sıvı dengesi sağlandığında her iki kolun tabanındaki sıvı basıncı önceki duruma göre azalmıştır. D) Vana açıldıktan bir süre sonra her iki koldaki sıvı seviyesi L hizasında sabitlenir. 4. Aşağıda sıvıların basıncı iletme özelliğinden yararlanılan hidrolik fren sistemi görülmektedir. Pedala uygulanan kuvvet ana pistonda basınç oluşturur ve basınca dayanıklı fren boruları yardımıyla basınç tekerdeki fren pistonu- na aktarılır. Fren pistonu da fren balatalarını iterek fren diskini sıkıştırır ve sürtünmeye sebep olarak araç durdu- rulmuş olur. Fren hidrolik sıvısı Fren pedalı Fren borusu Fren balatası Ana piston Fren pistonu Fren diski Buna göre çalışma prensibi verilen hidrolik fren sistemi ile ilgili, l. Kuvvetin fren pedalına bağlı ana pistonda oluşturduğu basınç aynı büyüklükte fren pistonuna iletilmiştir. ll. Pedala uygulanan kuvvet aynı büyüklükte ve farklı yönde tekerlere kadar iletilmiştir. lll. Böyle sistemler sayesinde az bir kuvvetle büyük yükler dengelenebilir. ifadelerinden hangisi doğrudur? A) Yalnız l B) Il ve III C) l ve Ill D) l, ll ve lll Fen Bilimleri 19

TEST 2 BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 1173 1. Isı, sıcaklık ve basınç gibi değerleri elektrik sinyallerine dönüştü- A Su ren cihazlara transmitter denir. Transmitterler sayesinde akışkan- Kapak ların basıncı istenen seviyede tutulabilir. Şekildeki düzenekte en fazla A seviyesinde suyun yapacağı basınca kadar kapak açıl- mazken bunun üzerindeki basınçlarda transmitter devreye gire- rek kapağın açılmasını sağlar ve basıncı ayarlar. Aşağıdaki sıvılar kullanılarak iki ayrı düzenek kuruluyor: A A Zeytinyağı Gliserin Kapak Kapak Gliserin ve zeytinyağı kullanılarak oluşturulan düzenekler hakkında aşağıdaki yorumlar yapılıyor: 1. Yorum: Her iki düzenekte de kapaklar açılabilir. 2. Yorum: Her iki düzenekte de kapaklar kesinlikle açılmaz. Buna göre yapılan yorumlar hakkında aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? (Sıvıların yoğunlukları dgliserin > dsu > dzeytinyağı şeklindedir.) A) Her iki yorum da doğrudur. B) Her iki yorum da yanlıştır. C) Yalnız 1. yorum doğrudur. D) Yalnız 2. yorum doğrudur. 2. Aşağıdaki görsellerde eşit bölmelendirilmiş kaplardaki her bir kare 1 saniyede dolmaktadır. Kaplara soldan veya sağdan su doldurularak A, B, C noktalarında eşit sıvı basıncı oluşturulmaya çalışılıyor. Sol Sağ Sol Sağ Sol Sağ 1. kap Ax Bx C 2. kap x 3. kap Kaplara hangi taraftan su doldurulursa 7 saniye sonra A, B, C noktalarındaki sıvı basınçları eşit olur? 1. kap 2. kap 3. kap A) Sağ Sol Sol B) Sol Sağ Sağ C) Sağ Sağ Sağ D) Sağ Sağ Sol 20 8. Sınıf

BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 2 TEST 3. Su deposu evlerden yukarıda olduğu için, Elif su seviyesi de evlerden yukarıda olur ve böy- lece depodan evlere doğru kendiliğinden su akışı sağlanır. Hastanelerde yaygın olarak kullanılan serumların çalışma prensibi de yukarıdaki örnekle aynıdır. Yukarıdaki bilgileri öğrenen Elif, bir gün has- talanmış ve hastaneye gitmiştir. Kendisine ve yanındaki hastaya takılan serumların ha- cimleri aynı ve Elif’in serumu yanındaki has- tanın serumuna göre daha az yoğunluğa sa- hiptir. Elif ve yanındaki hastaya serumlar aynı anda takılmış, aynı yüksekliklere asılmış ve serumların hortumlarındaki musluklar aynı miktarda açılmıştır. Serumların akma durumu ve uyguladığı sıvı basıncı ile ilgili, I. Serumların asıldığı yükseklikler değiştirilmeden beklendiğinde, Elif’in yanındaki hastanın serumunun Elif’inkin- den daha önce bittiği gözlemlenir. II. Serumların tahminen aynı anda bitmesi isteniyorsa Elif serumunu daha yukarı kaldırmalıdır. III. Elif ile yanındaki hastaya taktıkları serumlar arasında sıvı basıncı yönüyle bağımsız değişken sıvı yoğunluğu- dur. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II  B) I ve III  C) II ve III  D) I, II ve III 4. K 1. Düzenek 2. Düzenek 3. Düzenek L M K 2h K Y 2h K LX L Xh M M L M Sıvı basıncına etki eden faktörlerin belirlenmesi için yukarıdaki düzenekler kurulmuştur. Sızdırmasız piston ve yay ile kurulan düzenek 2h seviyesinde X sıvısı ile doldurulduğunda yay sıkışarak piston K seviyesinden M seviyesi- ne inmiştir. Aynı düzeneğe bu kez 2h seviyesinde Y sıvısı konulmuş ve pistonun K seviyesinden L seviyesine indiği görülmüştür. Aynı düzeneğe h seviyesinde X sıvısı konulduğunda pistonun K seviyesinden L seviyesine indiği görülmüştür. Buna göre yapılan bu deney ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur? A) 2 ve 3. düzenekler ile sıvı basıncının derinlikle doğru orantılı olduğu sonucuna ulaşılır. B) 1 ve 2. düzenekler sıvı basıncının sıvının derinliğine bağlı olduğunu gösterir. C) 1 ve 3. düzenek kıyaslandığında sıvı basıncının sıvı derinliği ile doğru orantılı olduğu görülür. D) Deneyde kullanılan Y sıvısının yoğunluğu X sıvısının yoğunluğundan daha fazladır. Fen Bilimleri 21

TEST 2 BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 5. Sıvıların uyguladığı basınç sıvıların derinliği ve yoğunluğu ile doğru orantılıdır. Sıvılar, üzerlerine uygulanan basıncı her yöne aynen iletir. Bu durum Pascal Prensibi olarak bilinir. K Piston Ağırlık M Piston Ağırlık L 1 1 kg K Zeytinyağı kg M 500 mL N Su Su L Zeytinyağı 500 mL 500 mL 500 mL N 1. düzenek 2. düzenek Berk, özdeş kaplara eşit hacimde su ve zeytinyağı koyarak iki deney düzeneği oluşturuyor. Düzeneklerin üzerine sızdırmaz piston ve özdeş ağırlıklar koyduktan sonra düzeneklerdeki muslukları aynı anda açarak sıvıların aldığı mesafeleri ölçüyor. Musluklar ve pistonlar özdeş olduğuna göre yapılan deneyle ilgili, l. 1 ve 2. düzenekteki kapların tabanlarında ağırlıklardan dolayı oluşan basınç artışları eşit olur. ll. 1 ve 2. düzenekte L ve N musluklarından fışkıran suların aldığı mesafelerin toplamı, K ve M musluklarından fışkıran suların aldığı mesafelerin toplamından fazladır. lll. 1. düzenekte piston ve ağırlık yokken K ve L musluklarından fışkıran sıvıların aldığı mesafelere bakıldığında sıvı basıncının sıvı yoğunluğu ile ilişkisi gözlemlenebilir. çıkarımlarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III 6. Birbirine karışabilen sıvılar aynı kaba konulduğunda sıvıların miktarına göre karışımın yoğunluğu da değişir. Karışımda, yoğunluğu fazla olan sıvı ne kadar çok olursa karışımın yoğunluğu da o kadar fazla olur. Suyun yoğunluğunun tuzlu sudan daha az olduğunu bilen bir öğrenci iki bölmeli kabın bir bölümünü su, diğer bölümünü tuzlu su ile doldurmuştur. A kabı B kabı C kabı Tuzlu su Su SS S Yukarıdaki şekilde taban alanları eşit olan A, B, C kaplarında yarı yükseklikte su bulunmaktadır. A ve C kabı en uzağa akması beklenen muslukla, B kabı en yakına akması beklenen muslukla doldurulacaktır. Kaplar tamamen dolduğunda kapların tabanlarındaki sıvı basıncı durumu aşağıdakilerden hangisindeki gibi olabilir? A kabı B kabı C kabı A) 3P 2P 2P B) P 2P 3P C) 2P 4P P D) 4P 2P 3P 22 8. Sınıf

3. Ünite Basınç / Fiziksel Olaylar Açık Hava Basıncı Hava, hem yeryüzüne hem de içerisinde bulunan tüm yüzeylere ağırlığı nedeniyle bir kuvvet uygular. Havanın ağırlığı nedeni ile birim yüzeye uy- guladığı bu kuvvete “açık hava basıncı” veya “atmosfer basıncı” denir. Açık hava basıncı Po şeklinde gösterilir. Birimi; Pascal (Pa), atmosfer (atm) veya santimetre cıva (cm Hg)’dır. Hava, insan vücudunda 1 cm2 lik alana yaklaşık 10 N kuvvet uygular. Nor- mal bir insan vücudunun derisinin toplam yüzey alanı yaklaşık 1,5 m2 yani 15.000 cm2 ‘dir. Dolayısıyla insan vücuduna havanın uyguladığı top- lam kuvvet 150.000 N’dur. Bu, 15.000 kg’lık yani 15 tonluk bir kütleye etki eden kütle çekim kuvvetine eş değerdir. Bu yükün karşısında ezilmeden durabilmemizin nedeni kan basıncıdır. Bu etkiyi dağcılar yükseklere çıktıkça açık hava basıncı azaldığı için daha belirgin hisseder. Yoğunluğu fazla olan gaz- lar yeryüzüne daha yakın olduğu için açık hava basıncının değeri yeryüzüne yakın yerlerde daha büyüktür. Yüksek- lere çıkıldıkça gazların yoğunluğu azalacağı için açık hava basıncının da değeri azalır. Bardaktan pipet ile su, süt, meyve suyu gibi içecekleri içebilmemizde açık hava basıncının etkisi vardır. Dışarıdan uygulanan açık hava basıncı sıvıyı, ağız içinde oluşan düşük basınç alanına doğru iter ve içeceği içebilmemizi sağlar. Pürüzsüz yüzeye yapışmış vantuzda, dışarıdan etki eden açık hava basıncı vantuz içindeki gaz basıncından büyük olduğundan vantuz yüzeyde yapışmış gibi sabit kalır. Pürüzsüz yüzeye yapışmış vantuz içine hava girişi olursa van- tuz içindeki gaz basıncı ile dışarıdan etki eden açık hava basıncı eşit olacağından vantuz yüzeyden düşer. Yükseğe yerleştirilen su dolu bir kaba, üstten bir hortum daldırılıp hortu- Atmosfer Hortum mun içindeki hava vakumlanırsa su açık hava basıncının etkisiyle daha basıncı Su aşağı seviyedeki kaba akar. Su 23 Fen Bilimleri

Basınç / Fiziksel Olaylar 3. Ünite Açık hava basıncını ilk ölçen bilim insanı Evangelista Torricelli (İvancelista Toriçelli)’dir. Tor- ricelli, deniz seviyesinde bir metrelik cam boruyu cıva ile doldurup bu boruyu cıva bulunan başka bir kabın içerisine ters çevirmiştir. 0 °C sıcaklıkta yaptığı bu deneyde cam borudaki cı- va seviyesinin azalarak 76 cm’de sabit kaldığını gözlemlemiştir. Buradan yola çıkarak açık hava basıncının 76 cm yüksekliğe sahip cıvanın yaptığı basınca eşit olduğunu bulmuştur. 67876 cm Evangelista Torricelli Cıva 1 atm = 76 cm Hg Torricelli’ye göre açık hava basıncını deneyde kullandığı sıvı (cıva) ve deniz seviyesine olan uzaklık etkiler. Ancak borunun şekli ve kesit alanı açık hava basıncının değerini etkilemez. Açık hava basıncını ölçen aletlere barometre de- nir. Aynı deney su ile yapılsaydı açık hava basıncı yaklaşık 10,5 metre yüksekliğindeki suyu dengeleyebilirdi. Atmosfer Everest dağı 8000 m 0,3 atm 8850 metre 4000 m 0,6 atm 0 m 1 atm Açık hava basıncı yükseklere çıkıldıkça azalır. Magdeburg yarım küreleri deneyi, 1657 yılında Almanya’nın Magdeburg şehrinde Otto von Guericke tarafından açık hava basıncının atmosferdeki cisimler üzerine uyguladığı kuvvetin büyüklüğünü göstermek için yapılmıştır. Vakumlanmış metal yarım küreleri çeken atlar, açık hava basıncından dolayı küre- leri birbirinden zor ayırmıştır. Örnek 10 Bahar Öğretmen vakumlu poşetin içerisindeki hava boşaltıldığında yiyeceklerin daha taze kalabildiğini söylüyor ve öğrencilerinden havanın boşaltılmasının nasıl bir etki ya- ratacağı ile ilgili bilimsel bir tahminde bulunmalarını istiyor. Bazı öğrencilerin verdiği yanıtlar aşağıdaki gibidir: Sevil: Vakumlama yapılınca poşetin içindeki gaz basıncı artmıştır. Arda: Yiyeceklerin hava ile temas etmesi önlenmiştir. Gözde: Poşetin havası boşaltılınca yiyeceklere uygulanan basınç sıfırlanmıştır. Buna göre öğretmenin sorusuyla ilgili hangi öğrenciler doğru tahmin yürütmüştür? A) Yalnız Arda  B) Yalnız Sevil  C) Sevil ve Gözde  D) Arda ve Gözde Çözüm 10 Vakumlu poşetin havası boşaltıldıkça içerideki azalan hava yoğunluğuna bağlı olarak gaz basıncı da azalır. Hava ta- mamen boşaltıldığında ise açık hava basıncından dolayı vakumlu poşet buruşur. Açık hava basıncı, vakumlu kabın dışına basınç uyguladığı gibi buruşabilen vakumlu kabın içindeki meyvelere de basınç uygular. Cevap A 24 8. Sınıf

3. Ünite Basınç / Fiziksel Olaylar Örnek 11 Bir su bardağı, içinde boşluk kalmayacak şekilde doldurulup ağzı kâğıt ile kapatıldıktan sonra bardak ters çevrilirse su dökülmez.  D erinliği 50 cm olan K kabı içinde boşluk kalmayacak şekilde su ile dolduruluyor.  Derinliği 50 cm olan L kabı içinde boşluk kalmayacak şekilde cıva ile dolduruluyor.  Derinliği 80 cm olan M kabı içinde boşluk kalmayacak şekilde su ile dolduruluyor.  D erinliği 80 cm olan diğerlerinden daha geniş N kabı içinde boşluk kalmayacak şekilde cıva ile dolduruluyor ve her kabın ağzı kâğıtla kapatılarak ters çevriliyor. MN Su Cıva K L Su Cıva 50 cm 80 cm 80 cm 50 cm Kâğıt Kâğıt Kâğıt Kâğıt Verilen bilgiden yola çıkarak açık hava basıncının 76 cmHg olduğu bir ortamda yukarıdaki deneyler yapılıyor. Kaplarda bulunan sıvıların dökülme durumlarıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? (76 cm yüksek- liğindeki cıva basıncı, 10,5 m yüksekliğindeki suyun basıncına eşittir.) A) M ve N kaplarında bulunan sıvıların kâğıda uyguladığı basınçlar açık hava basıncından büyük olduğu için her iki kaptaki sıvı da dökülür. B) L kabındaki cıvanın miktarı N kabındaki cıvanın miktarından daha az olduğu için L kabındaki cıva dökülmez. C) N kabındaki cıvanın kâğıda uyguladığı basınç açık hava basıncından büyük olduğu için kaptaki sıvı dökülür. D) Açık hava basıncından dolayı kapların hiçbirinden sıvı dökülmez. Çözüm 11 Açık hava basıncı 76 cm yüksekliğindeki cıvayı veya 10,5 m yüksekliğindeki suyu dengeleyebilecek basınç uygular. Bu durumda K, L ve M kaplarındaki sıvıların yaptığı basınç açık hava basıncından küçük olduğu için sıvılar dökülmez. M kabında ise 80 cm derinliğindeki cıva, açık hava basıncından daha fazla basınç uyguladığı için sıvı dökülür. Cevap C Gazlar, sıkıştırılabilme özellikleri nedeniyle üzerlerine uygulanan basınç sayesinde çok küçük hacimlere sığdırılabilir. Futbol topu şişirilirken içerisinde bulunan gaz molekülleri, her yönde hareket ederek topun çeperlerine bir kuvvet uygular. Bu kuvvetin meydana getirdiği basınç, topun eşit şekilde şişmesini sağlar. Piston 25 aşağı itilir. Gaz tanecikleri daha küçük hacme sıkıştırılabilir. Fen Bilimleri

Basınç / Fiziksel Olaylar 3. Ünite Basınca sebep olan kuvvet çeşitli etkilerden kaynaklanabilir. Bu kuvvet, gazların ağırlıklarından çok, gaz molekülleri- nin hareketinden kaynaklanmaktadır. Gazlar konuldukları kabın hacmini alır. Ayrıca gaz molekülleri serbest hareket edebildikleri için kabın her yerine eşit büyüklükte bir basınç uygular. Bu yüzden aşağıdaki balon örneğinde olduğu gi- bi kapalı bir kap içinde bulunan gaz molekülleri, birbirine ve kabın iç yüzeylerine sürekli çarparak kabı içten dışa doğ- ru iter. Basınç, kabın içerisindeki her noktada aynıdır. Örnek 12 Aşağıda K düzeneği içinde şişirilmiş balona, içinde karbondioksit gazı bulunan yangın tüpü plastik boru yardımıyla bağlanmıştır. Vana K Hava Yangın tüpü Esnek balon Vana kısa bir süre açıldığında bir tarafı esnek balonla kapatılmış K kabındaki balonun içine yangın tüpündeki gaz- dan bir miktar dolar. Buna göre K kabındaki balon ve yangın tüpü ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Balondaki gaz basıncı yangın tüpündeki gaz basıncından daha düşüktür. B) Vana açıldığında yangın tüpü içindeki gaz basıncının artması beklenir. C) Balonun hacmi arttığında K kabının içindeki hava tanecikleri arasındaki boşluk azalır. D) Vana açıldığında K kabının yan tarafındaki esnek balon kabın dışına doğru bombeleşir. Çözüm 12 Vana kısa süre açıldığında yangın tüpü içindeki yüksek basınçlı sıkıştırılmış karbondioksit gazının bir kısmı içindeki gaz basıncı düşük olan balona dolar ve balonun hacmini artırır. Yangın tüpü içindeki gaz miktarı azaldığında gaz ta- necikleri arasındaki boşluk artacağından tüp içindeki gaz basıncı azalacaktır. Balonun hacmi arttığında K kabı içinde- ki hava tanecikleri arasındaki boşluk azalacağından burada gaz basıncı artar ve K kabının yan tarafındaki gerdirilmiş balon dışa doğru bombeleşir. Cevap B 26 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 5 TEST 1174 1. Su topunda gazların tek yönlü hareket etmesini sağlayan sübap sisteminin çalışma prensibi aşağıdaki gibidir. Dış ortam Dış ortam Sübap İç ortam 1. durum: Dış ortamdan hava üflendiğinde sübap Dış ortam Dış ortam havanın iç ortama geçmesine izin veriyor. İç ortam 2. durum: İç ortamdaki hava dışarı çıkmak istediğin- de sübap havanın dış ortama geçişine izin vermiyor. Su topu İç ortam İç ortam Sübap sistemi ile ilgili, I. Su topuna pompa ile hava verilirken pompadaki gaz basıncı su topunun içindeki gaz basıncından büyük oldu- ğundan sübap 1. durumdaki gibi davranarak havanın içeri girmesine izin verir. II. Sübap 2. durumda iken su topunun iç ortamındaki gaz basıncı, açık hava basıncından büyüktür. III. Açık hava basıncı ile iç ortamdaki gaz basıncının eşit olduğu durumlarda sübap 1. düzenekteki gibi davranır. ifadelerinden hangisi yanlıştır? A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve II  D) II ve III 2. Açık hava basıncını ölçmeye yarayan aletlere barometre denir. Aşa- ğıdaki aşamalar takip edilerek bir barometre yapılıyor. Yapılışı: 1. Çok sıkı ve gergin bir balon oda sıcaklığındaki kavanozun ağzı- na geçirilip kavanozun ağzı hava kaçırmayacak şekilde sıkıca bantla sabitleniyor. 2. Kürdan, gerdirilmiş balonun tam ortasına yapıştırılıyor. 3.  K arton üçgen prizma hâline getirilip kavanozun yanına dikey bir şekilde yerleştiriliyor. Daha sonra, kürdanın ucu dikey kartonun yüzeyine gelecek şekilde kavanoza yerleştiriliyor. Kürdanın ilk gösterdiği konum işaretleniyor. 4. Hava basıncı değiştiğinde balon şişenin içine doğru hareket ederse kürdanın kartonu gösteren ucunun yuka- rıya, balon şişenin dışına doğru hareket ederse kürdanın ucunun aşağıya doğru hareket ettiği gözlemleniyor. Yapılan barometre ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Cam kavanozun içindeki gaz basıncı açık hava basıncından küçükse kürdanın ucu yukarı doğru çıkar. B) Kürdanın ucunun aşağı doğru hareket etmesi açık hava basıncının cam kavanozdaki gaz basıncından büyük olduğunu gösterir. C) Açık hava basıncı arttıkça, balon kavanozun içine doğru çukurlaşır. D) Yapılan barometrede kürdanın ucunun hareket etmesi açık hava basıncının değiştiğini gösterir. Fen Bilimleri 27

TEST 5 PEKİŞTİRME TESTİ 3. Bir grup öğrenci öğretmenlerinin gözetiminde h Z• şekilde belirtilen D, N ve Z noktalarında ölçüm- N• ler yaparak elde ettikleri sonuçları not ediyor. Barometre Deniz 1. durum: D noktasında ellerindeki barometre D• ile önce cıva, sonra su kullanarak ölçüm yapıyorlar ve su ile yapılan ölçümde borudaki su yüksekliğinin daha fazla olduğunu gözlemliyorlar. 2. durum: V hacimli bir esnek balon ile D noktasından Z noktasına doğru hareket ettiklerinde balonun hacminde bir artış gözlemliyorlar. 3. durum: N noktasında özdeş iki esnek balondan birini az, diğerini daha fazla şişirdiklerinde her iki balonun için- deki gaz basıncının birbiri ile aynı olduğunu gözlemliyorlar. 4. durum: D ve Z noktalarında barometre ile açık hava basıncını ölçüyorlar ve her iki noktada da barometredeki h yüksekliğinin eşit olduğunu gözlemliyorlar. Buna göre öğrencilerin yapmış olduğu her bir durumdaki ölçümlerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söyle- nemez? A) 1. durumun nedeni barometrelerde kullanılan suyun yoğunluğunun cıvanın yoğunluğundan daha küçük olma- sıdır. B) 2. durumun nedeni deniz seviyesinden yukarı doğru çıkıldıkça açık hava basıncının artmasıdır. C) 3. durumun nedeni esnek balonların içindeki gaz basıncın balonun dışındaki atmosfer basıncı ile dengelen- mesidir. D) 4. durumun nedeni, D ve Z noktalarındaki barometrelerde farklı cins sıvı kullanılması olabilir. 4. Radiosonde cihazları atmosferde veri toplaması için balon yardımıyla gökyüzüne bırakılır ve belirli bir yüksekliğe ulaşan balon patladığında paraşütle cihaz yere indirilir. Bu konuyla ilgili öğretmen sınıfta şu açıklamaları yapar: “Balon yükseklere doğru çıktıkça hacmi artacak ve belir- li bir hacme gelince esneyemeyeceğinden balon patlayacaktır. Bunun nedeni; ................................................. dır.” Buna göre öğretmenin ifadelerinin devamı aşağıdaki cümlelerden hangisi ile tamamlanırsa doğru olur? A) Yerden yükseklere doğru çıkıldıkça atmosfer basıncının azalması B) Balondaki gaz miktarının zamanla değişmesi C) Yerden yükseklere doğru çıkıldıkça hava yoğunluğunun artması D) Esnek balonların yukarıya doğru çıkıldıkça esnekliğinin artması 28 8. Sınıf

BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 3 TEST 1175 1. Bölgelerdeki basınç farkından dolayı deniz seviyesinde A ve B bölgesinde basıncın gerçekleşen değişim yandaki görselde verilmiştir. A ve B bölgelerinde basınç farkından dolayı A bölgesinde deniz eşit olması durumunda seviyesi daha yüksekken B bölgesinde deniz seviyesi da- ha alçaktır. A bölgesi deniz seviyesi A ve B bölgelerinde açık hava basıncı ve deniz seviyesine B bölgesi etkisi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Atmosfer basıncının A ve B bölgelerinde eşit olması durumunda A bölgesinde deniz çekilmesi, B bölgesinde deniz yükselmesi gözlemlenir. B) B bölgesine etki eden açık hava basıncı A bölgesine etki eden açık hava basıncından büyüktür. C) İçi cıva dolu özdeş cam borular A ve B bölgelerinde cıva dolu bir kabın içerisine ters çevrildiğinde cam boru- lardaki cıva yüksekliği A bölgesinde B bölgesine göre daha fazla olur. D) A ve B bölgelerine bırakılan özdeş şişirilmiş balonlardan A bölgesindeki balonun hacmi B bölgesindeki balo- nun hacminden büyüktür. 2. Su kapları ve hortum kullanılarak yanda- Hortum ki düzenekler oluşturuluyor. kesilir Şekil-1: Su dolu kaba hortum daldırıldı- ğında su hortumdan aşağıdaki kaba ha- reket etmiyor. Şekil-2: Hortum ortasından kesiliyor ve kesilen yerden içi boş esnek bir pet şi- şeye bağlanıyor. Pet şişe ortadan hızlı- Şekil-1 Şekil-2 ca sıkılarak içindeki havanın aniden çık- ması sağlanıyor. Bir süre sonra kaptaki suyun hortumdan geçerek aşağıdaki kaba dolduğu gözlemleniyor. Buna göre düzenekler hakkında aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Şekil-1’de kap tamamen dolu olsaydı su aşağıdaki kaba yine akmazdı. B) Şekil-2’de hortumun bağlandığı pet şişeye yanlardan bastırıldığında içindeki gaz basıncı azaldığı için su hortumdan geçerek aşağıdaki kaba akmıştır. C) Şekil-2’de pet şişedeki gaz basıncı açık hava basıncından büyüktür. D) Su dolu kaptaki suyun hortuma doğru hareket edebilmesi gaz basıncı farkı sayesinde gerçekleşir. 3. Açık hava basıncı, ölçümün yapıldığı noktanın deniz seviye- • sinden yüksekliğine ve sıcaklığına bağlı olarak değişmektedir. C Bir dağcı yandaki görselde konumları verilen A, B ve C nok- Dağcı • talarına ilerledikten sonra D noktasında aktivitesini sonlan- •• dırmıştır. D Deniz AB Buna göre dağcının yapmış olduğu bu tırmanış ve iniş sırasında üzerine etki eden açık hava basıncının grafik üzerinde gösterimi hangi seçenekteki gibi olmalıdır? A) Basınç B) Basınç C) Basınç D) Basınç Konum Konum Konum Konum A BCD A BCD A BCD A BCD Fen Bilimleri 29

TEST 3 BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 4. Ayşe, ortasından kesilmiş pet şişe ve iki balon kullanarak yan- Pet şişe Hava girişi Hava çıkışı daki gibi bir akciğer modeli hazırlamıştır. Şişenin alt tarafında- içi ki gerdirilmiş pembe balonu eliyle çektiğinde şişenin içindeki ma- Balon Balon vi balonun biraz şiştiğini, pembe balonu serbest bıraktığında içi bırakılıyor. ise şişenin içindeki mavi balonun indiğini gözlemlemiştir. Buna göre açık hava basıncı, pet şişe içindeki ve mavi ba- lon içindeki gaz basıncı ile ilgili aşağıdaki çıkarımlardan hangisi doğrudur? A) Pembe balon çekildiğinde pet şişenin içindeki gaz basıncı artmıştır. B) Sarı balonların şişmesi açık hava basıncının artmasından kaynaklanmıştır. Balon C) Pembe balon serbest bırakılıp sarı balonların içindeki çekiliyor. hava dışarı çıkarken pet şişe içindeki gaz basıncı açık hava basıncından büyüktür. D) Sarı balonların şişmesi ve inmesi sırasında içindeki gaz basıncı da değişmiştir. 5. Atmosferi oluşturan gazların ağırlığından dolayı temas ettikleri nesnelere Balon joje uyguladığı basınca açık hava basıncı denir. Sınıfta yandaki düzeneği hazırlayan öğretmen, tek yönlü kauçuk pompaya Hava birkaç defa bastırıp bıraktığında balon joje içindeki havanın bir kısmı dışa- çıkışı rı çıkıyor ve beherglastaki sıvı, cam borudan yükselerek balon jojeye dolu- yor. Öğretmen bu durumu gözlemleyen öğrencilerinden değerlendirme yap- masını istiyor. Deney deniz seviyesinde yapıldığına göre öğrencilerin yapmış oldu- ğu aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi yanlıştır? A) Deney açık hava basıncının varlığını ispatlar. Kauçuk pompa B) Balon joje içindeki havanın azaltılması içerideki gaz basıncının azalma- Sıvı sına neden olmuştur. Beherglas C) Deney deniz seviyesinden yukarılarda yapılsaydı balon jojeye dolan sı- vı miktarı daha fazla olurdu. D) Sıvının yükseldiği esnada açık hava basıncı, balon joje içindeki gaz basıncı ile beherglas tabanındaki sıvı basıncı toplamından daha büyüktür. 6. Bir etkinlik için çok sayıda balonun şişirilmesi gerekmektedir. Bunun için dört özdeş şişirme ucu olan, içinde sıkıştırılmış helyum gazı bulunan kap kullanılacaktır. Yan- daki gibi dört kişi tarafından kabın dört şişirme ucuna özdeş balonlar takılıp vana açıldığında balonların aynı sürede eşit büyüklükte şiştiği gözlemlenmiştir. Böylece çok sayıda balon kısa sürede ve eşit büyüklükte şişirilmiştir. Hava pompasındaki şişirme uçları aynı vanaya bağlı olduğuna göre aşağıda- ki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Gazlar, bulundukları kabın temas ettiği tüm iç yüzeyine eşit büyüklükte basınç uygular. B) Balonların içindeki gaz basıncının şişirilmiş tüm balonlarda eşit olması beklenir. C) Gazlar küçük alanlara sıkıştırıldıklarında uyguladıkları gaz basıncı artar. D) Helyum gazı bulunan kabın içindeki gaz basıncı açık hava basıncından düşüktür. 30 8. Sınıf

3. Ünite Basınç / Fiziksel Olaylar Basıncın Günlük Yaşam ve Teknolojideki Uygulamaları Günlük hayatta karşılaşılan pek çok olayda basıncın etkisinden yararlanılır. Bazen basıncın düşük olması kolaylık sağ- larken bazen de yüksek olması işleri kolaylaştırır. Teknolojik gelişmeler sayesinde katı, sıvı ve gazların basınç özellik- lerinin uygulama alanları giderek artmaktadır. Katıların Basınç Özelliklerinin Günlük Yaşam ve Teknolojideki Kullanım Alanları Kramponların çim sahaya tutunabilmeleri için Kalemin kâğıda yazabilmesi için uç kısmı sivri yapılır. tabanlarında dişler vardır. Karda batmadan yürüyebilmek için kar ayakkabıları- İş makinelerinde kepçe ağzı kum ve toprağa kolay sap- nın taban alanı geniştir. lanabilsin diye keskin ve ince yapılır. Ağırlığı fazla olan iş makinelerinin ise zeminde batmaması için paletleri- nin yüzey alanı geniş tasarlanır. Kulak Uç demiri Çiftçilerin toprağı karıştırmada kullandığı pulluğun top- Bataklık araçlarının tekerlekleri bataklıkta batmasını rağa kolay batması için kulak bölümündeki uç demiri önlemek için geniş ve büyük tasarlanır. sivri yapılır. 31 Fen Bilimleri

Basınç / Fiziksel Olaylar 3. Ünite Sıvıların Basınç Özelliklerinin Teknolojideki Kullanım Alanları Bazı itfaiye merdivenlerinin çalışması sıvıların basın- Kompresör cı iletme prensibine dayanır. Otomobil tamirhanelerinde otomobilleri kaldırmada kullanılan hidrolik liftler sıvıların basıncı iletme özelli- ğinden yararlanılarak yapılmıştır. Kompresörün uyguladığı basınç, kapalı kaptaki sıvı- nın her noktasına ve sıvı ile temasta olan her yere ay- nen iletilir. Bundan dolayı yük silindirinde otomobille- ri kaldıracak kadar çıkış kuvveti oluşur. Su deposu Bunların dışında taşıma ve sıkıştırma sistemleri, tu- Pompa lumbalar, hidrolik fren sistemleri, berber koltukları, vinç- ler ve lunaparklardaki atlı karıncalar gibi birçok araç Bazı yerleşim birimlerindeki evlere verilen su, genel- Pascal Prensibi’ne göre çalışır. likle yüksek bir yere yapılmış depolardan büyük bir ba- sınçla aktarılır. Bu sistem bileşik kap örneğidir. Varillerdeki sıvıları boşaltmak için basınç farkı oluştu- ran pompalar kullanılır. 32 8. Sınıf

3. Ünite Basınç / Fiziksel Olaylar Gazların Basınç Özelliklerinin Günlük Yaşam ve Teknolojideki Kullanım Alanları Gazlar yüksek basınca dayanıklı çelik kaplar içerisinde sıvılaştırılmış olarak depolanır. İhtiyaç duyulduğunda bu kapların va- naları açılır. Yüksek basınçtan kurtulan sıvı, gaz hâline geçer. Hastanelerde kullanılan oksijen tüpleri, evlerimizde kullan- dığımız deodorantlar, LPG ve yangın söndürme tüpleri, otobüslerdeki gaz basıncıyla çalışan kapılar bunlara örnektir. Oksijen tüpü Yangın söndürme tüpü Deodorant Gaz basıncıyla çalışan otobüs kapısı Elektrikli süpürgenin içindeki hava, süpürge motoruyla emilir ve düşük basınçlı bir or- tam oluşturulur. Toz ve kir, bu düşük basınçlı bölgeye kayar. Süpürgenin torbası tozu ve kiri geçirmezken havanın geçmesine izin verilir. Böylece toz ve kir torbada toplanmış olur. Örnek 13 Fen bilimleri öğretmeni öğrencilerine laboratuvarda emme-basma tulumba- Yukarı Su larla kuyudan suyun nasıl çekildiğini göstermek istiyor. Öğretmen pistonu yu- tankı karı doğru çektiğinde 1 numaralı kapak açılarak kovadaki su tulumbanın içi- ne doğru hareket ediyor ve tulumbayı dolduruyor. Pistonu aşağı doğru ittiğinde ise 1 numaralı kapak kapanıp 2 numaralı kapak basınç etkisiyle açı- larak su tankın içine doluyor ve musluktan akıyor. Buna göre öğretmenin kurmuş olduğu düzenek ile ilgili aşağıdaki yar- Aşağı Piston Musluk gılardan hangisine ulaşılamaz? 2 A) Öğretmen pistonu yukarı doğru çektiğinde tulumbanın içindeki gaz ba- 1 sıncı düşmüştür. B) Açık hava basıncı tulumbanın iç basıncından daha yüksek olduğu için su Kova kovadan tulumbaya doğru hareket etmiştir. C) Öğretmen pistonu aşağı doğru ittiğinde pistonun suya uyguladığı kuvvet sonucu basınç oluşmuş ve bu basınç aynı büyüklükte 2 numaralı kapağa iletilmiştir. D) Öğretmenin deney yaptığı ortamdaki açık hava basıncı, musluğun ucundaki sıvı basıncından daha büyük olduğun- dan su dışarı akmıştır. Çözüm 13 Piston yukarı yönde çekildiğinde tulumba içindeki gaz basıncı düştüğünden kovadaki suya uygulanan açık hava basıncı, tulumba içindeki sıvı ve gaz basıncı toplamından fazla olur ve su tek yönlü 1 numaralı kapaktan tulumba içi- ne doğru yükselir. Piston aşağı yönde itildiğinde ise tulumba içinde basınç artışı oluşur ve kabın iç yüzeyindeki her ye- re aynen iletilir. Böylece musluk ucundaki sıvı basıncı açık hava basıncından büyük olduğu anda su akmaya başlar. Cevap D Fen Bilimleri 33

TEST 6 PEKİŞTİRME TESTİ 1176 1. Elektrik süpürgesinde motorun pervanesi çalıştığında hava tek yönlü ola- Temiz hava Motor rak süpürge hortumunun içinde süpürgeye doğru ilerleyerek hızlı bir ha- çıkış delikleri Pervane va akımı oluşturur. Hortum ucu aparatı temizlenecek yüzeyler üzerine yaklaştırıldığında hava akımı yardımıyla parçacıkların süpürgenin torba- sında toplandığı görülür. Yandaki görselde elektrik süpürgesinin çalışma prensibi gösterilmiştir. Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? Torba A) Elektrik süpürgesi basınç farkı yardımıyla parçacıkları hareket ettirir. Hortum ucu B) Hortum ucu aparatının içindeki gaz basıncı açık hava basıncından aparatı daha azdır. C) Motor pervanesi torba içindeki gaz basıncını düşürür. D) Temiz havanın gaz basıncı açık hava basıncından azdır. 2. 2. Bir süre sonra yemek pişerken emniyet piminden şiddetli şekilde buhar çıkışı oldu- 1. Ayşe Hanım sulu yemek koyduğu düdük- ğunu gözlemlemiştir. lü tencerenin kapağını kapatıp yanan oca- ğın üzerine yerleştirmiştir. 3. Yemek piştikten sonra düdüklü tencere- 4. Düdüklü tencerenin üstüne soğuk su dök- nin kapağını açabilmesi için havayı boşalt- tüğünde buharın yavaş bir şekilde çıktığını ması gerektiğinden emniyet pimini açmış görmüş ve kapağı açmıştır. fakat buhar çıkışı daha da şiddetlenmiştir. Pınar Öğretmen yukarıda aşamaları verilen durumla ilgili öğrencilerinden yorum yapmalarını ister. Öğrencilerin yorumları şu şekildedir: Halil: 1 . aşamada düdüklü tencerenin içindeki gaz basıncı atmosfer basıncından azdır. Feyza: 2 ve 3. aşamada düdüklü tencerenin içindeki gaz basıncı açık hava basıncından büyüktür. Salih: 4 . aşamada düdüklü tencereye soğuk su dökülmesi tencerenin içindeki gaz basıncını artırıcı etki yapmıştır. Esma: Yemek piştikten sonra düdüklü tencerenin kapağının emniyetli bir şekilde açılabilmesi için tencere içinde- ki gaz basıncı ile açık hava basıncı arasındaki farkın az olması gerekir. Buna göre hangi öğrencilerin yorumları doğrudur? A) Salih ve Feyza  B) Feyza ve Esma  C) Esma ve Halil  D) Feyza, Salih ve Halil 34 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 6 TEST 3. Hava giriş Hava giriş kapağı açık kapağı kapalı Körük kolları Körük kolları yana açılır. kapatılır. Hava çıkış Hava çıkış kapağı kapalı kapağı açık 1. durum 2. durum Havanın tek yönlü hareketini sağlayan sistemlere valf sistemi denir. Yukarıda eski dönemlerde kullanılan bir ha- va körüğü görülmektedir. Körük kolları yana açılacak şekilde çekildiğinde hava çıkışı deliği kapanır, hava girişi de- liğinden körük içine hava dolar. Körük kolları kapanacak şekilde kuvvet uygulandığında ise hava girişi deliği ka- panır, hava çıkışı deliğinden körük içindeki hava dışarı çıkar. Bu şekilde yanan ateşin alev gücü artırılır. Buna göre hava körüğünün çalışma prensibi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Hava körüğü, hava hareketini tek yönlü kontrol altına alan valf sistemine benzer şekilde çalışır. B) Körük kolları yana açılırken körük içindeki gaz basıncı açık hava basıncından daha düşüktür. C) Körük kolları kapatılırken körük içindeki gaz basıncı açık hava basıncından daha büyüktür. D) Hava giriş ve hava çıkış deliklerinde havanın hareket yönü körük içinden körük dışına doğrudur. 4. Araba Araba Kriko kolu Kuvvet yukarı kaldırılıyor Büyük Kriko kolu piston aşağı itiliyor Hidrolik Hazne Kuvvet sıvısı Tek yönlü Küçük 2. valf piston Tek yönlü 1. valf Yukarıda hidrolik krikonun çalışma prensibi görülmektedir. Kriko koluna bastırıldığında 1 nolu valf açılıp 2 nolu valf kapanarak küçük pistondaki sıvı büyük pistona geçer ve yük kalkmaya başlar. Kriko kolu yukarı kaldırıldığında ise 1 nolu valf kapanıp, 2 nolu valf açılır ve haznedeki sıvı küçük pistona dolar. Sistemde bulunan ve tek yöne sıvıyı ileten vanalar basıncın istenilen noktaya ulaşmasını sağlayarak arabayı kaldırma görevini yerine getirir. Buna göre hidrolik kriko ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Küçük pistona uygulanan aşağı yönlü kuvvet büyük pistonda yukarı yönlü arabayı dengeleyebilecek bir kuv- vete dönüşür. B) Küçük pistona uygulanan kuvvetten dolayı oluşan basınç artışı, büyük pistona da aynı şiddette etki eder. C) Kriko kolu yukarı kaldırılırken küçük piston ve hazne tabanındaki sıvı basınçları birbirine eşittir. D) 1 nolu valf arabanın büyük pistonda oluşturacağı basıncı dengeleyebilir. Fen Bilimleri 35

TEST 4 BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 1177 1. Şehirler arası yük taşımacılığı ya- Yüksüz Yüklü 12 pan bir şoför, tırın kasası boşken tüm tekerleklerin basıncını ölçüyor. Tır yüksüz iken yola değmeyen ar- ka tekerleklerin tır yüklü iken yola 12 3 3 değdiğini görüyor ve tekerleklerin basıncını tekrar ölçtüğünde basıncın değişmediğini gözlemliyor. Yukarıda verilen örnekteki bağımlı, bağımsız ve sabit tutulan değişkenler dikkate alınarak bir grafik hazır- lanmak istenirse aşağıdakilerden hangisi bu örneğe ait bir grafik olamaz? A) Ağırlık B) Basınç C) Basınç D) Temas yüzey alanı Temas Ağırlık Temas Teker yüzey alanı yüzey alanı sayısı 2. Su damacanalarından suyun dışarı akıtılması için üzerinde bir aparat vardır. Bu Basma bölümü aparat içinde yay, plastik körük ve tek yönlü valf gibi parçalar bulunmaktadır. Bu aparat damacanaya takıldıktan sonra basma bölümünden aşağı doğru kuvvet Musluk uyguladığımızda aparat tek yönlü delikten damacana içine hava gönderir. Bu iş- lem bir kaç kez tekrar edildiğinde içerideki hava miktarı artar ve su borusu için- Hava deki su yukarı doğru ilerleyerek musluktan akar. Su Yukarıda çalışma prensibi verilen damacana aparatı ile ilgili, borusu l. Basma bölümüne bastırınca damacana içindeki havanın basıncı zamanla artar. ll. Suyun musluktan akabilmesi için damacana içindeki gaz basıncı, su boru- sunda yükselen suyun basıncı ile açık hava basıncının toplamından fazla ol- malıdır. lll. Aparatın çalışma prensibi sıvı ve gazların basıncı iletme ilkesine dayanır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I  B) II ve III  C) I ve III  D) I, II ve III 3. Aşağıda el pompası ile bisiklet lastiği şişirilmesi gösterilmektedir. Kol Pompa kolunun hareketine göre hava girişindeki demir bilye hareket etmektedir. 1 2 Hava girişi 1 2 Hava Hortum girişi Hortum Hortum Hava Buna göre lastik şişirilirken el pompasının kolunun ve demir bilyenin hareketi ile ilgili, I. Kol 1 yönünde hareket ettirilirse demir bilye hortuma hava girişini engeller. II. Kol 2 yönünde hareket ettirilirse pompa silindiri içindeki hava sıkışır ve lastik şişer. III. Kol 2 yönünde hareket ettirilirse pompanın içindeki gaz basıncı açık hava basıncından daha fazla olur. ifadelerinden hangileri söylenebilir? A) Yalnız I  B) I ve II  C) II ve III  D) I, II ve III 36 8. Sınıf

BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ 4 TEST 4. Yeraltı suyunun enerji kullanılmadan yeryüzüne çıkarılması için yandaki proje tasarlanıyor. Proje hakkındaki bazı açıklamalar aşağıda- Havalandırma Artezyen Artezyen ki gibidir: kuyusu kuyusu borusu • Açık hava basıncı 76 cm cıvayı veya 10,33 m Geçirimsiz yüksekliğinde suyu dengeleyebilir. tabaka • Su kaynağının olduğu bölgede artezyen Geçirimsiz Su ve havalandırma kuyuları açılır. tabaka kaynağı • Artezyen kuyusundaki hava bir pompa yar- dımıyla vakumlanır. • Havalandırma kuyusundan su kaynağı üzerine hava gitmesi sağlanır. Yeraltı suyunu çıkarmak için tasarlanan projenin uygulanabilirliği hakkında aşağıdaki ifadelerden hangi- si yanlıştır? A) Herhangi bir araç kullanılmadan artezyen kuyusundan kendiliğinden şekildeki gibi su çıkarılabilir. B) Havası vakumlanan artezyen kuyusunda suyun borudan yükselmesinin nedeni açık hava basıncıdır. C) Artezyen borusu içindeki gaz basıncı, aynı boru içindeki yeraltı suyunun uyguladığı sıvı basıncından daha az olmalıdır. D) Artezyen borusundaki su boşaltılıp boruya hava girerse yeraltı suyu yukarı çıkamaz. 5. Şişirici Hava Hava (kimyasal yastığı yastığı maddeler) Darbe Azot gazı Darbe Kaza anında algılayıcı Kazadan önce Hava yastığının ana görevi çarpışmayı sönümlemektir. Yani yolcunun sert yüzey yerine içi gaz dolu ve esnek bir yüzeye çarparak yaralanmasının önüne geçmektir. Bu nedenle hava yastığı hafif olan esnek naylon iplikten üre- tilir. Bu naylon iplik patlama sırasında maruz kaldığı yüksek gaz sıcaklığına ve basıncına dayanabilecek yapıda- dır. Hava yastığı çarpma anından itibaren yaklaşık yarım saniyede sürücünün vücudu üzerinde basınç oluşturdu- ğunda şişme işlemi hızlanır ve hava yastığı tamamen şişerek gerginleşir. Yukarıda çalışma prensibi anlatılan hava yastığı ile ilgili, l. Hava yastığı gazların basıncı iletme özelliği sayesinde şişerek gerginleşir. ll. Hava yastığı tamamen şiştiğinde azot gazının basıncı açık hava basıncından daha fazla olabilir. lll. Kaza anında yolcunun hava yastığına temasıyla oluşturduğu basınç, azot gazıyla dolu hava yastığında basınç artışına neden olur. ifadelerinden hangileri doğru olur? A) Yalnız I  B) I ve II  C) II ve III  D) I, II ve III Fen Bilimleri 37

1TEST ÇIKMIŞ SORULAR 1. Basınç, birim yüzeye etki eden dik kuvvet 1178 olarak tanımlanır. Hipotez: Katıların yüzeye uyguladıkları basıncın büyüklüğü temas Bu bilgiyi kullanmak isteyen bir öğrencinin ettikleri yüzey alanına bağlıdır. kurduğu hipotez, kullandığı yöntem ve bul- gularına dayalı çizdiği grafik şu şekildedir: Yöntem: Bir kum havuzunda; 8 adet özdeş tahta bloğun 4 tanesi ile Bulgular: I. dizilim, kalan 4 tanesiyle de II. dizilim, bloklar birbirine Buna göre öğrencinin deneyinde kurdu- yapıştırılarak yapılır. ğu düzenek aşağıdakilerden hangisi ola- bilir? Kuma batma miktarı I. II. Dizilimler A) B) C) D) Kum I. II. Yer Kum I. II. Yer Kum I. II. Yer Kum I. II. Yer (yatay) (yatay) (yatay) (yatay) LGS 2. Sıvı basıncı derinlikle artar. Buna göre; I. II. Üzerinde delik bulunan, suyla İçinde çeşitli sıvıların saklandığı dolu bir şişede su seviyesinin Çelik deliğe yaklaşmasıyla delikten bant Depo büyük depoların dışında bulunan Yer çıkan suyun ulaştığı yatay (yatay) çelik bantların deponun alt mesafenin de azalması kısmında daha sık aralıklarla Yer sarılması (yatay) III. Hareketli İçi suyla dolu bir kabın üzerindeki kapak hareketli kapağa kuvvet uygulandığında Mantar Mantar tıpa tıpa mantar tıpalarla kapatılan deliklerden Yer tıpaların fırlaması (yatay) durumlarından hangileri “Sıvı basıncı derinlikle artar.” bilgisi kullanılarak açıklanabilir? A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve II  D) I, II ve III 3. Bir deneyde Şekil I’deki gibi su sızdırmaz hare- Hareketli Kap LGS ketli pistona bağlı yayın bulunduğu kap; Şekil II’de- piston Kap ki gibi içinde su bulunan bir kaba konulduğunda yayın bir miktar sıkıştığı, Şekil III ’teki gibi kaptaki Hava Su Su Yer Su Yer su miktarı artırıldığında ise yayın daha fazla sıkış- Yay Şekil II (yatay) Şekil III (yatay) tığı gözlenmiştir. Yer Şekil I (yatay) Suyun sıkışmadığı kabul edilen bu deneyden yararlanarak aşağıdaki hipotezlerden hangisi test edilebilir? A) Sıvılar, üzerine uygulanan kuvveti her yöne eşit büyüklükte iletir. B) Suyun basıncı, içinde bulunduğu kabın genişliğine bağlıdır. C) Suyun yoğunluğu arttıkça basıncı da artar. D) Suyun derinliği arttıkça basıncı da artar. LGS 38 8. Sınıf

ÇIKMIŞ SORULAR 1 TEST 4. Sıvı basıncını etkileyen değişkenler ile ilgili bir deney- 5. Bir odada bulunan şekildeki ranzanın ayakları, üze- de bir öğrenci esnek ve su geçirmez bir maddeyle bir rinde bulunduğu halı zeminde derin bir iz bırakmıştır. huninin geniş yüzeyini tamamen kapatıyor. Daha son- ra lastik bir hortumun bir ucunu huniye, diğer ucu- 2. kat Yatak nu da içinde bir miktar su olan U borusuna şekilde- ki gibi geçiriyor. Lastik hortumun ucundaki huniyi 1. kat Yatak eşit hacimde civa ve etil alkol bulunan özdeş kap- ların tabanına değecek şekilde ayrı ayrı batırıyor. Yer (yatay) Lastik Lastik Su Ranzanın Halı hortum hortum U ayağı Su borusu Huni U Huni Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi yapı- Civa borusu Etil alkol lırsa ranza ayaklarının halı zeminde bıraktığı izin derinliği artar? Yer (yatay) Yer (yatay) Civanın yoğunluğunun etil alkolün yoğunluğun- A) Ranzanın birinci katındaki ayaklarının altına ge- dan daha büyük olduğu bilindiğine göre huniler nişliği, ayakların genişliğinden daha fazla olan kabın tabanına değecek şekilde batırıldığında bir tahta parçası koyulursa U borularında oluşabilecek su seviyeleri aşağı- dakilerin hangisinde doğru verilmiştir? B) Ranzanın ikinci katında bulunan yatak daha ağır olanı ile değiştirilirse Civa bulunan Etil alkol bulunan Zeka Küpü Yayınları kaptaki U borusu kaptaki U borusu C) Ranzanın birinci katında bulunan yatak bulun- duğu yerden çıkarılırsa A) D) Ranzanın ikinci katı alınıp başka bir yere koyu- lursa LGS Yer Yer (yatay) (yatay) B) Yer 6. Bir öğrenci, yüzey alanları birbirinden farklı olan katı (yatay) bir cisim kullanarak bir deney yapıyor. Öğrenci, cismi Yer Şekil I’deki gibi küçük yüzey alanı süngere değecek (yatay) şekilde koyuyor. Daha sonra cismi Şekil II’deki gibi büyük yüzey alanı aynı süngere değecek şekilde ko- yarak süngerdeki çökme miktarlarını gözlemliyor. C) Sünger Yer Sünger Yer Şekil I (yatay) Şekil II (yatay) Yer (yatay) Yer Buna göre aşağıdakilerden hangisi öğrencinin (yatay) bu deneyde sabit tuttuğu (kontrol edilen) değiş- D) kenlerden biri değildir? Yer Yer (yatay) A) Cismin ağırlığı (yatay) B) Yüzey alanı C) Zeminin cinsi D) Cismin yapıldığı maddenin cinsi LGS LGS Fen Bilimleri 39

TEST 1 ÇIKMIŞ SORULAR 7. Bir öğretmen, öğrencilerinden katı basıncının cismin yere temas eden yüzey alanına bağlı olup olmadığını araş- tırmalarını istemektedir. Buna göre öğrenciler, kum zemin üzerinde çeşitli malzemeleri kullanarak kurdukları aşağıdaki düzenekle- rin hangisinde katı basıncının cismin yere temas eden yüzey alanına bağlı olduğunu gözlemleyebilir? A) B) 3 3 52 52 Kum Yer Kum Yer (yatay) (yatay) Yerde duran silgi üzerine Birbirine yapıştırılan özdeş küpler 2 ve 3 özdeş bir silgi daha konuluyor. rakamları yere gelecek şekilde konuluyor. C) D) Kum Yer Kum Yer (yatay) (yatay) Üst üste duran özdeş fincanlardan üstteki İçi sıvı dolu ve tabanı ağız kısmından geniş fincan altındaki tabakla birlikte alınıyor. olan cam şişe ters çevrilerek konuluyor. LGS CEVAP ANAHTARI 8. Sınıf PEKİŞTİRME TESTİ TEST - 1 1-A 2-B 3-B TEST - 2 1-C 2-B 3-B TEST - 3 1-C 2-C 3-D TEST - 4 1-A 2-B 3-B 4-C TEST - 5 1-B 2-B 3-B 4-A TEST - 6 1-D 2-B 3-D 4-C BÖLÜM DEĞERLENDİRME TESTİ TEST - 1 1-A 2-B 3-B 4-B 5-A 6-C 7-C TEST - 2 1-B 2-D 3-D 4-C 5-B 6-D TEST - 3 1-C 2-C 3-B 4-C 5-C 6-D TEST - 4 1-C 2-D 3-D 4-A 5-D ÇIKMIŞ SORULAR TEST - 1 1-A 2-C 3-D 4-C 5-B 6-B 7-D 40

5ÜNİTE: BASİT MAKİNELER Sabit makara, hareketli makara ve palanga Kaldıraç Eğik düzlem Çıkrık Dişli çarklar Kasnaklar

5. Ünite Basit Makineler BASİT MAKİNELER İnsanlar, çok eski çağlardan beri işlerini daha kolay yapabilmek için çeşitli araç- lar kullanarak düzenekler hazırlamaya çalışmışlardır. M.Ö 4000 ile 3550 yılla- rı arasına denk geldiği düşünülen tekerleğin icadı, insanoğlunun bir yerden bir yere gidişinde çığır açan bir icat olmuştur. Tekerleğin Bakır Çağı’nda Mezopo- tamya ve Avrasya’da kullanılmaya başlandığı düşünülmektedir. Basit makineler; bir kuvveti harekete, hareketi de tekrar kuvvete dönüştürebi- • Kuvvet len; bir işin daha az kuvvet ile yapılabilmesini sağlayan; bir enerji türünü baş- • (Giriş kuvveti) ka bir enerji türüne dönüştürebilen ve kuvvet uygulamayı kolaylaştırabilen araç- • lardır. Çok az parçadan oluşarak iş yapma kolaylığı sağlayan bu tür araçlara •Yük basit makine adı verilir. (Çıkış kuvveti) Basit makine kullanılarak uygulanan kuvvetin yönü, doğrultusu ve büyüklüğü değiştirilebilir. Örneğin; tahtaya çakılmış bir çiviyi elimizi kullanarak çıkaramaz- ken keser yardımıyla hem uyguladığımız kuvvetin yönünü değiştiririz hem de daha büyük çıkış kuvveti elde ederek çiviyi rahatlıkla çıkarırız. Bu örnek bize basit makinelerin kuvvetin yönünü ya da büyüklüğünü değiştirmek için kulla- nılabileceğini göstermektedir. Günlük yaşamda kullandığımız buna benzer birçok örnek bulunmaktadır. Basit makineler bir işin yükten daha büyük kuvvetle daha kısa mesafe katederek ya da yükten daha az kuvvetle daha uzun mesafe katederek yapılmasını sağladığı için işten kazanç sağlamaz, ama yapılan işi kolaylaştırır. Bu da harca- nan enerjinin değişmeyeceği anlamına gelir. Bunun nedeni bir basit makinede kuvvetten kazanç sağlanırken aynı oran- da yoldan kayıp olmasıdır. 2 8. Sınıf

5. Ünite Basit Makineler Sürtünmesiz bir sistemde eğer; • Uygulanan kuvvet < Yükün ağırlığı ise kuvvetten kazanç vardır. • Uygulanan kuvvet > Yükün ağırlığı ise kuvvetten kayıp vardır. • Uygulanan kuvvet = Yükün ağırlığı ise kuvvetten kazanç ya da kayıp yoktur. • Kuvvetin aldığı yol > yükün aldığı yol ise yoldan kayıp vardır. Makaralar, kaldıraçlar, eğik düzlemler, çıkrıklar, dişli çarklar, vidalar ve kasnaklar birer basit makinedir. Şimdi bu basit makine çeşitlerini inceleyelim. Makaralar Makaralar, günlük yaşantımızda inşaat, sanayi ve denizcilik gibi alanlarda yaygın olarak kullandığımız basit makine çeşitlerindendir. Makara, kenarı oluklu tekerlekten oluşan hareketli bir alettir. Bu alet sayesinde uygulanan kuvvetin yönü değiştirilebildiği gibi küçük bir kuvvetten daha büyük kuvvet de elde edilebilir. Makaralar genellikle yüklerin belir- li bir yüksekliğe kaldırılmasında ve indirilmesinde kullanılır. Makara ile ip arasında sürtünme önemsiz iken aynı ipin bü- tün noktalarındaki gerilme kuvveti aynıdır. Yükü dengeleyen kuvvetin büyüklüğü, makaralarda kuvvet kazancının olup olmadığını gösterir. Makaralar yaygın olarak inşaatlarda harç, tuğla ve diğer yapı malzemelerini taşımak için kullanılmaktadır. Yelkenli ge- milerde, vinç sistemlerinde, asansör sistemlerinde çeşitli makaralardan yararlanılmaktadır. Makaralar, işlevleri ve özel- likleri açısından sabit ve hareketli olmak üzere ikiye ayrılır. Palanga sistemleri ise sabit ve hareketli makaraların bir arada kullanılması sonucu oluşmaktadır. Makaraları sabit makaralar, hareketli makaralar ve palangalar olmak üzere üç kısımda inceleyebiliriz. Sabit Makaralar Bir yere sabitlenerek konum değiştirmeyen ve belirli bir eksen etrafında dönen makara sabit makara olarak adlandırılır. Sabit makaraların üzerindeki yükün yukarı çıkarılması için ipin aşağıya doğru çekilmesi gerekmektedir. Sistem den- gede iken uygulanan kuvvet, cismin ağırlığı kadar olduğundan kuvvetten kazanç ya da kayıp yoktur. İp ne kadar çeki- lirse cisim de aynı miktarda yer değiştirir. Dolayısıyla bu tür makaralar sadece kuvvetin yönünü değiştirerek iş kolay- lığı sağlar. 1 metre 100 N 100 N 100 N Kuvvet Fen Bilimleri 1 metre Ağırlık 3

Basit Makineler 5. Ünite Sistem dengede iken sabit makara sayısının artması veya makara büyüklüğünün değişmesi uygulanan kuvvet ile yükün ağırlığı arasındaki eşitliği bozmaz. F2=F21=0F1N02=N10 N F1=F11=0F1N01=N10 N F3=F31=0F1N03=N10 N 101N0 N10 N 101N0 N10 N 101N0 N10 N Kuvvet ile yükün değeri eşit ve Kuvvet ile yükün değeri eşit ve Kuvvet ile yükün değeri eşit ve kuvvetin yönü değişmiştir. kuvvetin yönü değişmemiştir. kuvvetin yönü değişmiştir. Sabit makaralar günlük yaşamda pek çok yerde kullanılır. Yelkenli gemilerin yelken açma ve çapa çıkarma sistemlerinde, bayrak direklerinde, bazı kuyularda, inşaatlarda malzeme taşımada, tiyatro perdelerinde, ev ve iş yerlerinde kullanılan stor perdelerde, asansörlerde, yangın söndürme hortumlarının sarıldığı yerlerde makaralardan yararlanılmaktadır. Örnek 1 Bir öğrenci tahtadan yapmış olduğu kuş kulübesini görseldeki gibi ağacın bir dalına yerleştirmek istemektedir. Bu amaçla uzun bir halatı kulübeyi yerleş- tireceği dalın üzerinden geçirip halatın ucuna kulübeyi bağlamış ve halatın asılı olduğu dala kadar çıkarmıştır. Bu öğrencinin kuş kulübesini ağaca çıkarırken kullandığı yöntem ile ilgili, I. Ağaç dalını sabit makara olarak kullanmıştır. II. Bu yöntem kuş kulübesini çıkarmak için uygulanması gereken kuvvetin yönünü değiştirmiştir. III. Halatı, asılı olduğu dalının yüksekliği kadar çekmiştir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II  B) I ve II   C) II ve III  D) I, II ve III Çözüm 1 Halat, sabit makaradaki gibi ağaç dalının etrafından geçirilerek yüke bağlanmıştır. Normalde kuş kulübesini ağaca çıkarmak için öğrencinin yukarı yönde kuvvet uygulaması gerekiyordu, ancak ağaç dalını kullanarak kurduğu sistem- le uygulanan kuvvetin yönünü aşağıya doğru değiştirmiştir. Sabit makara sisteminde kuvvetten kazanç ya da kayıp olmadığı gibi yoldan da kazanç ya da kayıp yoktur. Bu durumda halat ne kadar aşağı doğru çekilirse kuş kulübesi de o kadar yükselmiştir. Yani halat asılı olduğu dalın yüksekliği kadar aşağı doğru çekilmiştir. Cevap D 4 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 1 TEST 1199 B 10 cm 1. İngiliz matematikçi George Atwood tarafından icat edilmiş olan ideal bir Atwood dü- D) l, ll ve lIl zeneği; esnek olmayan bir ip, makara ve iki cisimden oluşur. Yanda gösterilen Atwood düzeneğinde A ve B cisimlerini karşılıklı aynı seviyede asıp bıraktığımızda cisimlerin dengede kaldığı görülür. Sürtünmenin önemsenmediği düzenekte kullanılan makara ve cisimler hakkında, l. Düzenekteki makara kuvvetin yönünü değiştirir ve iş yapma kolaylığı sağlar. A ll. Düzenek dengede olduğu için A ve B cisimlerinin ağırlıkları eşittir. lll. B cismi 10 cm aşağı doğru çekilerek halkadan geçirildiğinde cisimler arasındaki seviye farkı 20 cm olur. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) l ve II  B) l ve III  C) ll ve lll  2. Makaralar kullanım şekillerine göre iş yapma kolaylığı sağlayabilir. Aşağıdaki görselde üç farklı makara düzene- ği ve bu düzeneklere ait özellikleri içeren tablo verilmiştir. Kuvvet Kuvvet Yük Kuvvet Yük 2. düzenek Yük 1. düzenek 3. düzenek Yükü İp 5 cm çekildiğinde Kuvvet ve yükün dengeleyen kuvvet yükün hareket miktarı hareket yönleri 1. düzenek 10 N 5 cm Farklı 2. düzenek 10 N 5 cm Aynı 3. düzenek 10 N 5 cm Farklı Verilen sistemlerde sürtünmeler önemsiz olduğuna göre düzenekler hakkında aşağıdaki ifadelerden han- gisi yanlıştır? A) Sistemde kullanılan yüklerin her biri 10 N’dur. B) Sabit makara sayısı arttıkça kuvvet kazancı artar. C) Sabit makara düzenekleri kuvvetin yönünü her zaman değiştirmeyebilir. D) Sabit makaralarda yoldan kazanç veya kayıp yoktur. Fen Bilimleri 5

TEST 1 PEKİŞTİRME TESTİ 3. Sabit makaraların temel amacı uygulanan kuvvetin yönünü değiştirmektir. Uygulanan kuvvet yükün ağırlığı kadar- dır ve ipi ne kadar çekersek yük de o kadar hareket eder. K, L ve M cisimleri 1. düzenekte aşağıdaki gibi dengeleniyor. Aynı cisimler daha sonra 2. düzeneğe yerleştirilip serbest bırakılıyor. 1. düzenek 2. düzenek MK MK K L L Düzeneklerdeki sürtünmeler ihmal edildiğine göre cisimlerin 2. düzenekteki denge durumu ile ilgili, l. M cismi aşağı yönde, L cismi yukarı yönde hareket eder. ll. K cisimleri 2. düzenekte birbirlerinin ağırlıklarının etkisini ortadan kaldırır. lll. Düzenekteki cisimlerin ağırlık sıralaması M > K > L şeklinde olabilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I  B) l ve II  C) ll ve lll  D) l, ll ve Ill 4. Günlük hayatta inşaat işçileri ağır yükleri kaldırmak için makaralardan yararlanır. Aşağıdaki iki işçi, ağır kaya parçasını makara bulunan bir düzenekle kaldırmıştır. Buna göre işçilerin kaya parçasını kaldırdıkları düzenek ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Düzenekte kuvvetten kazanç sağlanamamıştır. B) Halat ne kadar çekilirse kaya o kadar yükselir. C) Düzenek, işçilerin kendi ağırlıklarının bir kısmını yük kaldırabilmek için kullanmalarına olanak sağlar. D) İşçiler düzenek olmadan kayayı kaldırmaya çalışsalardı uygulayacakları kuvvetin büyüklüğü ve yönü değiş- mezdi. 6 8. Sınıf

5. Ünite Basit Makineler Hareketli Makaralar Kendi çevresinde dönerken aynı zamanda yük ve ip ile beraber aşağı veya yukarı 60 N hareket eden makaralar hareketli makara olarak adlandırılır. 60 N Hareketli makaralar kuvvetin büyüklüğünü değiştirmek amacıyla kullanılır. Makara 2 metre ağırlığının ihmal edildiği bir hareketli makara düzeneğinde kaldırılmak istenen yük, ağırlığının yarısı büyüklüğünde bir kuvvet uygulanarak yük kolaylıkla kaldırılabilir. 120 N Ancak bu durumda ipin, yükün kaldırılmak istendiği yüksekliğin iki katı kadar çekil- mesi gerekmektedir. Bu durumda kuvvetten iki kat kazanç sağlanırken yoldan da iki kat kayıp yaşanır. Uygulanan kuvvet ve alınan yol ilişkisi düşünüldüğünde hare- ketli makaralarda işten ya da enerjiden kazanç sağlanmadığını söyleyebiliriz. Kullanılan makaranın ağırlığının ihmal edilmediği durumlarda yükün etkisini artıraca- 1 metre ğından yükün yarısından daha fazla kuvvet uygulanması gerekir. Hareketli makara sa- yısının artması kuvvet kazancını artırabilirken aynı oranda yoldan kaybı artırmaktadır. Ağırlık 60 N 60 N 60 3N0 N 30 N 30 N 15 N 15 N 15 N 60 N 60 N 60 N 120 N 120 N 120 N Uygulanan kuvvetin değeri yükün değerinin 1/2’sine eşittir ve kuvvetin 120 N 120 N 120 N yönü değişmemiştir. Yükün 1 metre yükselmesi için ipin 2 metre çekil- Kuvvetin değeri yükün değerinin 1/4‘üne mesi gerekir. eşittir ve kuvvetin yönü değişmemiş- tir. Yükün 1 metre yükselmesi için 120 N 120 N 120 N ipin 4 metre çekilmesi gerekir. Kuvvetin değeri yükün değerinin 1/8’ine Hareketli makaralar; fabrikalarda, hurdalıklarda ve inşaatlarda ağır yüklerin eşittir ve kuvvetin yönü değişmemiştir. taşınmasında kullanılan vinçlerin yapısında bulunur. Yükün 1 metre yükselmesi için ipin 8 metre çekilmesi gerekir. Fen Bilimleri 7

Basit Makineler 5. Ünite Örnek 2 Aşağıda özdeş yüklerin asılı olduğu düzenekler görülmektedir. Bu düzeneklerden birinde Anıl en az kuvvet uygulaya- rak, diğerinde Eda ipi en az çekerek yükleri aynı yüksekliğe çıkaracaktır. I. düzenek II. düzenek III. düzenek ➤ ➤ ➤ Buna göre Anıl ve Eda’nın amacına ulaşması için kullanacağı düzenekler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) B) C) D) Anıl I III II I Eda II II I III Çözüm 2 l. düzenekte üç, ll. düzenekte iki, lll. düzenekte bir hareketli makara olduğu için kuvvet kazancı en fazla olan l. düze- nek, en az olan lll. düzenektir. Bu durumda Anıl l. düzeneği kullanmalıdır. Kuvvet kazancının en az olduğu lll. düze- nekte ise ip en az çekilir. Bu durumda Eda lll. düzeneği kullanmalıdır. Cevap D Örnek 3 M Yanda K, L ve M makaralarından ve dinamometreden oluşan bir düzenek görülmektedir. İrem, L dinamometre değeri 200 N’u gösterinceye kadar K makarasını aşağı yönde 5 cm çekmiştir. Kurdele Buna göre düzenek ile ilgili, K l. İrem’in uyguladığı kuvvetin değeri 800 N’dur. ll. Kurdele 20 cm yukarı yükselmiştir. lll. Bütün makaralar kuvvet kazancı sağlamıştır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız ll  B) l ve ll  C) ll ve lll  D) l, ll ve lll Çözüm 3 200 N M 200 N Düzenekte iki hareketli bir sabit makara vardır. Sabit makara kuvvet kazancı sağlamayıp sa- 400 N L dece kuvvetin yönünü değiştirir. Hareketli makaralar ise kuvvet kazancı sağladığından dina- mometre değeri, İrem’in uyguladığı kuvvetin 1/4’ü kadardır. Bu durumda İrem’in uyguladığı K 400 N Kurdele kuvvet 200 N x 4 = 800 N olur. İrem K makarasını 5 cm aşağıya doğru çektiğinde ipe bağlı kurdele 5 cm x 4 = 20 cm yükselir. D = 200 N Cevap B 800 N 8 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 2 TEST 1200 1. İki işçi özdeş yükleri birbirinden farklı makara sistemleri kullanarak aynı yüksekliğe çıkarmayı düşünmektedir. 1. sistem 2. sistem Buna göre işçilerin kullandıkları makara sistemleri ve amaçları ile ilgili, I. 1. sistemde kuvvetten kayıp vardır. 2. sisteme göre halatı daha kısa çekerek yükü kısa sürede çıkarmayı amaç- lamıştır. II. 2. sistemde yoldan kayıp vardır. 1. sisteme göre halata daha az kuvvet uygulayarak yükü çıkarmayı amaçla- mıştır. III. Her iki işçinin de yükü çıkarmak için harcadığı enerji eşittir. ifadelerinden hangileri doğrudur? (Makaraların ağırlığı ihmal edilmiştir.) A) Yalnız l  B) Yalnız IIl  C) ll ve lll  D) l, ll ve lll 2. Ağaç evler çok sayıda ağaç kütüklerinden yapılmaktadır. Ancak kütükler çok ağır olduklarından hareket ettirilme- leri zordur. Bu yüzden bazı yöntemler kullanılarak iş yapma kolaylığı sağlanır. Ağaç ev yapılırken kütükler aşağı- daki aşamalardan geçirilerek duvar hâline getirilir. Platform 1. aşama Duvar 2. aşama 1. aşamada işçiler sabitlenmiş halatları kütüklerin etrafından dolayıp kendilerine doğru çekerek kütükleri 2. aşa- ma alanına taşıyor. 2. aşamada ise işçiler kütüklere bağlı halatları platformun üstünden dolayıp aşağıya doğru çekerek kütüklerin üst üste yığıldığı duvarı oluşturuyor. Buna göre ağaç evin yapım aşamaları ile ilgili, I. 2. aşamada her iki işçi de kütüğün ağırlığının yarısı kadar kuvvet uygular. II. 1. aşamada kütükler işçilerin halatı çektiği mesafenin yarısı kadar yol alır. III. 1 ve 2. aşamada kütükler hareket ettirilirken halatlar sayesinde uygulanması gereken kuvvetin yönü değişmiştir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) l ve II  B) I ve III  C) ll ve lll  D) l, ll ve lll Fen Bilimleri 9

2 PEKİŞTİRME TESTİTEST 3. Makaraların günlük hayatta kullanıldığı alanlardan biri de kum, çimento gibi malzemeleri belirli bir yüksekliğe çıkarma ihtiyacı duyduğumuz inşaatlardır. Görselde verilen inşaatta iki kat arası yükseklik 3 metredir. Kum dolu kovayı yerden 3. kata çıkarmak için ip 9 met- re çekiliyor. 3. katın yerden yüksekliği de 9 metre olmasına rağmen kova 1 ile 2. kat arasına kadar yükselebiliyor. 3. kat 2. kat 3 1. kat metre Yukarıda verilen durumla ilgili, l. Kum dolu kova ile makara birlikte yer değiştirdiği için makara hareketlidir. ll. Kovaya bağlı makara yoldan iki kat kaybettirdiği için kova hedeflenen yüksekliğe ulaşamamıştır. lll. Düzeneğe bir sabit makara eklenerek makara sayısı artırılırsa kovayı 3. kata çıkarmak için çekilmesi gereken ip miktarı 9 metre olur. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yanız Il   B) Yalnız III  C) l ve ll  D) l ve lll 4. 200 N ağırlığındaki yükün dengelendiği ve bir makaradan oluşan düzeneğe belli aralıklarla makara ekleniyor. Yükü dengeleyen kuvvette gerçekleşen değişim ile makara sayısı arasındaki ilişki aşağıdaki grafiklerle gösteriliyor. Kuvvet Makara sayısı 200 100 50 25 12 3 4 Durum 12 3 4 Durum Yük her seferinde eklenen makaraya takıldığına göre düzenekte kullanılan makara çeşidi ve sağladığı avan- tajlar hakkında aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) 1. durumdan sonra her aşamada sisteme yeni bir hareketli makara eklenmiştir. B) Düzeneğe makara eklendikçe kuvvet kazancı artmıştır. C) Makara sayısı arttıkça yükü aynı miktarda hareket ettirmek için çekilmesi gereken ip miktarı artmıştır. D) 1. durumda düzenekte kullanılan makara hareketli makaradır. 10 8. Sınıf

5. Ün te Bas t Mak neler Palangalar Sabit makara ile sadece kuvvetin yönünü, hareketli makara ile kuvvetin büyüklüğünü değiştirerek yükü kaldırabiliriz. Aynı yükü, sabit ve hareketli makaraları birlikte kullanarak hem kuvvetin yönünü hem de büyüklüğünü değiştirebiliriz. Sabit ve hareketli makaralardan oluşan sistemlere palanga adı verilir. Palangalar çok ağır yüklerin daha az kuvvet kul- lanarak hareket ettirilmesini sağlamak amacı ile tasarlanan yani çok büyük kuvvet kazancı sağlayabilen sistemlerdir. 40 N 40 N Kuvvet Kuvvet ➤➤➤ ➤➤➤ ➤ ➤ ➤➤➤ ➤➤➤➤➤➤60 N 60 N ➤➤➤➤➤➤➤➤ ➤KuvvetKuvvet ➤ Yük Yük Yük Yük ➤ ➤➤➤➤➤➤➤➤➤➤➤➤120 N120 N120 N120 N Yükü dengelemek için gerilen iki ip Yükü dengelemek için gerilen üç ip olduğu için uygulanması gereken kuv- vet değeri 120 N / 2 = 60 N olur. olduğu için uygulanması gereken kuv- vet değeri 120 N / 3 = 40 N olur. Palangalarda makara sayısı ve ipin bağlanış şekline göre kuvvet kazancı değişebilir. Hareketli makara sayısı arttık- ça kuvvetten kazanç ve yoldan kayıp artar. 2 2m2mm 3 3m3mm 4 4m4mm KKuvuKvvuevvtevtet KKuvuKvvuevvtevtet KKuvuKvvuevvtevtet YYüküYkük YYüküYkük YYüküYkük 1 1m1mm 1 1m1mm 1 1m1mm Kuvvetin değeri yükün değeri- Kuvvetin değeri yükün değeri- Kuvvetin değeri yükün değeri- nin 1/2’si kadardır. Kuvvetin yö- nin 1/3’ü kadardır. Kuvvetin yö- nin 1/4’ü kadardır. Kuvvetin yö- nü değişmiştir. Yükün 1 metre nü değişmiştir. Yükün 1 metre nü değişmiştir. Yükün 1 metre yükselmesi için ipin 2 metre yükselmesi için ipin 3 metre yükselmesi için ipin 4 metre aşağı doğru çekilmesi gerekir. aşağı doğru çekilmesi gerekir. aşağı doğru çekilmesi gerekir. Fen Bilimleri 11