กฤษณะ

~1~

~2~ คาํ นาํ โครงงานเรอื งสมนุ ไพรพืนบา้ นนีจดั ทาํ ขึนเพอื เป็นสว่ นหนึงของวชิ าการศกึ ษาคน้ ควา้ (I ) ชนั มธั ยมศึกษาปีที เพอื ใหไ้ ดศ้ กึ ษาหาความรูใ้ นเรืองสมนุ ไพรพืนบา้ นและไดศ้ ึกษาอยา่ งเขา้ ใจ เพอื เป็นประโยชนก์ บั บคุ คลทมี ีความสนใจในเรืองนี

~3~ สมุนไพรพืน้ บาน ประวตั คิ วามเปนมา สมุนไพรคืออะไร คำวา สมุนไพร ตามพระราชบัญญัติหมายความถงึ ยาทไี่ ดจากพชื สัตว และแร ซง่ึ ยงั มิไดมี การผสมปรุงหรือแปรสภาพ (ยกเวนการทำใหแหง) เชน พืชก็ยังคงเปนสวนของราก ลำตน ใบ ดอก ผล ฯลฯ ยังไมไดผานข้ันตอนการแปรรูปใดๆ เชน การหั่น การบด การกล่ัน การสกัดแยก รวมทงั้ การผสมกับสารอ่ืนๆ แตในทางการคา สมนุ ไพรมักจะถูกดดั แปลงในรปู แบบ ตางๆ เชน ถูก ห่ันเปนช้ินเล็กลง บดใหเปนผง อัดใหเปนแทง หรือปอกเปลือกออก เปนตน เม่ือพูดถึงสมุนไพร คนทัว่ ไปมักจะนกึ ถึงเฉพาะพืชทีน่ ำมาใชประโยชนในทางยา ทั้งน้ีเพราะ สัตว และแรมีการใชนอย จะใชเฉพาะในโรคบางชนดิ เทานัน้ ประวัติของการใชสมุนไพร สมุนไพร คอื ของขวัญท่ีธรรมชาติมอบใหกับมวลมนุษยชาติ มนุษยเรารูจักใชสมุนไพรใน ดานการบำบัดรกั ษาโรค นับแตยุคนีแอนเดอรทัในประเทศอิรักปจจุบันท่ีหลมุ ฝงศพพบวามีการใช สมุนไพรหลายพันปมาแลวที่ชาวอินเดียแดงในเม็กซิโก ใชตนตะบองเพชร(Pe) เปนยาฆาเชื้อและ รักษาบาดแผล ปจจบุ ันพบวา ตะบองเพชรมฤี ทธ์ิกลอมประสาทประมาณ 4,000 ปมาแลว ที่ชาวสุ เมเรียนไดเขามาตั้ งรกราก ณ บริเวณแมน้ำไทกริสและยูเฟรติสปจจุบัน คือ ประเทศอิรัก ใช สมุนไพร เชน ฝน ชะเอม ไทม และมัสตารด และตอมาชาวบาบิโลเนียน ใชสมุนไพรเพิ่มเติมจาก ชาวสุเมเรียน ไดแกใบมะขามแขก หญาฝร่นั ลกู ผักชี อบเชย และกระเทียม ในยุคตอมาอียิปตโบราณมี อิมโฮเทป แพทยผูมีชื่อเสียงซึ่งตอมาไดรับการยกยองใหเปน เทพเจาแหงการรักษาโรค ของอียิปต มีตำราสมุนไพรที่เกาแก คือ Papytus Ebers ซ่ึงเขียน เม่ือ 1,600 ป กอนคริสตศักราช ซ่ึงคนพบโดยนกั อียิปตวิทยาชาวเยอรมนั นี ชื่อ Georg Ebers ใน ตำรานี้ไดกลาวถึงตำราสมุนไพรมากกวา 800 ตำรับ และสมุนไพรมากกวา 700 ชนิด เชน วาน หางจระเข เวอรมวูด(warmwood) เปปเปอรมินต เฮนเบน(henbane) มดยอบ, hemp dagbane ละหุง mandrake เปนตน รูปแบบในการเตรียมยาในสมัยนน้ั ไดแก การตม การชง ทำ เปนผง กลนั่ เปนเมด็ ทำเปนยาพอก เปนขีผ้ ึง้

~4~ นอกจากน้ียังพบวาชาติตางๆ ในแถบยุโรปและแอฟริกา มีหลักฐานการใชสมุนไพร ตามลำดับกอนหลังของการเร่ิมใชสมุนไพร คอื หลังจากสมุนไพรไดเจรญิ รุงเรืองในอียปิ ตแลว ก็ได มีการสืบทอดกันมา เชน กรีก โรมนั อาหรบั อิรัก เยอรมัน โปรตุเกส สวีเดน และโปแลนดสวนใน แถบเอเซีย ตามบันทึกประวัติศาสตรพบวามีการใชสมุนไพรท่ีอินเดยี กอน แลวสบื ทอดมาท่ีจีน มะ ละกา และประเทศไทย ประโยชนของพชื สมุนไพร 1. สามารถรกั ษาโรคบางชนดิ ได โดยไมตองใชยาแผนปจจุบัน ซ่ึงบางชนิดอาจมีราคาแพง และตองเสียคาใชจายมาก อกี ท้งั อาจหาซือ้ ไดยากในทองถ่นิ น้ัน 2. ใหผลการรกั ษาไดดีใกลเคยี งกบั ยาแผนปจจุบัน และใหความปลอดภัยแกผใู ชมากกวาแผน ปจจุบัน 3. สามารถหาไดงายในทองถนิ่ เพราะสวนใหญไดจากพืชซึ่งมอี ยูทวั่ ไปทั้งในเมอื งและ ชนบท มรี าคาถูก สามารถประหยดั คาใชจายในการซ้ือยาแผนปจจบุ นั ที่ตองสัง่ ซอ้ื จากตาง ประเทศเปนการลดการขาดดลุ ทางการคา 4. ใชเปนยาบำรงุ รักษาใหรางกายมีสุขภาพแข็งแรง 5. ใชเปนอาหารและปลกู เปนพืชผกั สวนครวั ได เชน กะเพรา โหระพา ขิง ขา ตำลงึ 6. ใชในการถนอมอาหารเชน ลกู จนั ทร ดอกจนั ทรและกานพลู 7. ใชปรงุ แตง กล่ิน สี รส ของอาหาร เชน ลกู จนั ทร ใชปรงุ แตงกลิน่ อาหารพวก ขนมปง เนย ไสกรอก แฮม เบคอน 8. สามารถปลกู เปนไมประดบั อาคารสถานท่ตี าง ๆ ใหสวยงาม เชน คนู ชมุ เหด็ เทศ 9. ใชปรงุ เปนเครอื่ งสำอางเพื่อเสริมความงาม เชน วานหางจระเข ประคำดีควาย 10. ใชเปนยาฆาแมลงในสวนผัก, ผลไม เชน สะเดา ตะไคร หอม ยาสบู 11. เปนพืชทีส่ ามารถสงออกทำรายไดใหกับประเทศ เชน กระวาน ขม้นิ ชนั เรว 12. เปนการอนุรักษมรดกไทยใหประชาชนในแตละทองถนิ่ รูจักชวยตนเองในการ นำพชื สมนุ ไพรในทองถิน่ ของตนมาใชใหเกิดประโยชนตามแบบแผนโบราณ 13. ทำใหคนเหน็ คณุ คาและกลบั มาดำเนนิ ชีวิตใกลชิดธรรมชาติย่ิงข้นึ 14. ทำใหเกิดความภูมิใจในวัฒนธรรม และคุณคาของความเปนไทย

~5~ สรรพคณุ สมุนไพรพน้ื บาน ตะไคร ชอ่ื วิทยาศาสตร Cymbopogon citratus Stapf. วงศ GRAMINEAE ชอื่ อนื่ ๆ ภาคเหนือ : จะไค (Cha-khai) จะไค (Cha-khai) ภาคใต : ไคร (Khrai) ชวา : ซีเร (Sere) ถ่ินกำเนดิ อินโดนีเซยี ศรีลังกา พมา อินเดีย อเมรกิ าใต ไทย

~6~ รูปลกั ษณะ : ไมลมลุกทมี ีอายไุ ดหลายป ชอบดนิ รวนซยุ ปลกู ได ตลอดป ใบสีเขียวยาวแหลม ดอก ฟสู ขี าว หัวโตขนึ้ จากดนิ เปนกอๆ กลิน่ หอมฉุนคอนขางรอน การปลกู : ไถพรวนดนิ และตากดนิ ไวประมาณ 7 - 10 วัน ยอยดินใหละเอียด ใสปยุ คอกหรอื ปุย หมักคลุกเคลาใหเขากับดินขุดหลมุ ปลุกระยะ 30 x 30 เซนติเมตร กอนนำตะไครไปปลกู นำพันธุ ที่เตรยี มไวตดั ใบออก ใหเหลอื ตนยาว ประมาณ 30 - 40 เซนติเมตร มาแชน้ำประมาณ 5 - 7 วัน เพื่อใหรากงอก รากท่แี กเต็มทีจ่ ะมีสีเหลอื งเขม นำไปปลุกในแปลงวางตนพนั ธุ ใหเอียง 45 องศา ไปดานใดดานหนง่ึ แลวกลบดิน จากนัน้ รดนำ้ ใหชมุ หลังปลกู ไดประมาณ 30 วัน ก็ควรใสปุย สตู ร 15 - 15 - 15 หรอื 46 - 0 - 0 อตั รา 50 กิโลกรัม/ไร สรรพคณุ และสวนทีน่ ำมาใชเปนยา น้ำมันจากใบและตน – แตงกลนิ่ อาหาร เคร่ืองดืม่ สบู ลำตนแกหรอื เหงา – แกอาการทองอดื ทองเฟอ ขับปสสาวะ แกน่ิว ขับประจำเดือน ขงิ ช่ือวทิ ยาศาสตร : Zingiber officinale Roscoe. ชอื่ วงศ : ZINGIBERACEAE ช่ือพน้ื เมือง: ขิงแกลง, ขิงแดง (จนั ทรบรุ )ี ขงิ เผอื ก (เชยี งใหม) สะเอ (แมฮองสอน) ขงิ บาน ขงิ แครง ขิงปา ขิงเขา ขิงดอกเดียว (ภาคกลาง) เกยี (จีนแตจวิ๋ ) ลกั ษณะทว่ั ไป : ไมลมลกุ สงู 0.3-1 เมตร มีเหงาใตดนิ เปลอื กนอกสีน้ำตาลแกมเหลือง เนอ้ื ในสี นวลแกมเขยี ว มีกล่ินเฉพาะ แตกสาขา คลายน้วิ มอื ใบเดี่ยว เรยี งสลบั รูปขอบขนาน แกมใบหอก กวาง 1.5-2 ซม. ยาว 15-20 ซม. ดอกชอแทงออกจากเหงา กลบี ดอกสเี หลืองแกมเขียว ใบ

~7~ ประดับสีเขียวออน ผลแหง มี 3 พูสรรพคุณเหงาแกทั้งสดและแหงใชเปนยาขบั ลม ชวยใหเจรญิ อาหาร แกอาเจยี น แกไอ ขับเสมหะและขับเหงือ่ ผงขงิ แหงมีฤทธขิ์ บั นำ้ ดี ชวยยอยไขมนั ลดการ บีบตัวของลำไส บรรเทาอาการปวดทองเกรง บวั บก ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Centella asiatica Urban วงศ : Umbelliferae ชื่อสามญั : Asiatic Pennywort/Tiger Herbalช่อื อน่ื : ผกั แวน ผกั หนอก รปู ลกั ษณะ : ไมลมลกุ อายุหลายป เลอ้ื ยแผไปตามพนื้ ดนิ ชอบทีช่ ้นื แฉะ แตกรากฝอยตามขอ ไหล ที่แผไปจะงอกใบจากขอ ชูขึ้น 3-5 ใบ ใบเด่ียว เรียงสลับ รปู ไต เสนผาศนู ยกลาง 2-5 ซม. ขอบใบ หยัก กานใบยาว ดอกชอ ออกที่ซอกใบ ขนาดเล็ก 2-3 ดอก กลบี ดอกสมี วง ผลแหง แตกได

~8~ สรรพคณุ และสวนท่นี ำมาใชเปนยาใบสด - ใชเปนยาภายนอกรักษาแผลเปอย แผลไฟไหมนำ้ รอน ลวก โดยใชใบสด 1 กำมือ ลางใหสะอาด ตำละเอียด คัน้ เอาน้ำทาบรเิ วณแผลบอย ๆ ใชกากพอก ดวยก็ได แผลจะสนิทและเกดิ แผลเปนชนดิ นูน (keloid) นอยลง สารที่ออกฤทธิ์คอื กรด madecassic, กรด asiatic และ asiaticoside ซงึ่ ชวยสมานแผลและเรงการสรางเนอื้ เย่ือ ระงบั การเจริญเติบโตของเชื้อแบคทีเรยี ท่ที ำใหเกิดหนองและลดการอักเสบ มีรายงานการคนพบ ฤทธิฆ์ าเชือ้ รา อนั เปนสาเหตุของโรคกลาก ปจจุบนั มกี ารพัฒนายาเตรยี มชนดิ ครมี ใหทารักษา แผลอักเสบจากการผาตดั นำ้ ตมใบสด - ด่ืมลดไข รักษาโรคปากเปอย ปากเหมน็ เจ็บคอ รอนใน กระหายน้ำ ขบั ปสสาวะ แกทองเสยี ขา ชอ่ื วิทยาศาสตร : Languas galaga (Linn). Stuntz ช่อื วงศ: ZINGIBERACEAE ชอื่ พน้ื เมอื ง: ขา ขาใหญ ขาหลวง ขาหยวก (ภาคเหนือ) กุฎกกโรหินี เสะเออเคย (แมฮองสอน) สะเชย (กะเหรย่ี ง-แมฮองสอน) ลกั ษณะทั่วไป : ไมลมลกุ สูง 1.5-2 เมตร เหงามขี อและปลองชดั เจน ใบเดยี่ ใบสีเขียวออนสลับกัน

~9~ รปู รางรียาว ปลายแหลม ดอกออกเปนชอทนี่ อ ดอกยอยขนาดเลก็ กลบี ดอกสีขาว โคนตดิ กนั เปน หลอดสนั้ ๆ ปลายแยกเปน 3 กลบี กลีบใหญท่สี ุดมีร้ิวสีแดง ใบประดบั รปู ไข ผลแหง แตกได รปู กลมสรรพคณุ เหงาสดตำผสมกบั เหลาโรง ใชทารักษาโรคผิวหนงั ทเี่ กดิ จากเช้อื รา เชน กลาก เกลอ้ื น เหงาออนตมเอานำ้ ด่ืม บรรเทาอาการทองอดื ทองเฟอ และขบั ลม ขาไมมฤี ทธิ์กอกลาย พันธุและไมเปนพิษ กระชาย ช่ือวทิ ยาศาสตร : Boesenbergia rotunda (Linn.) Mansf. ชื่อวงศ : ZINGIBERACEAE ชื่อพื้นเมือง: ขิง กระชาย กะชาย วานพระอาทิตย (กรุงเทพฯ) กระแอม ระแอน (ภาคเหนือ) ขิง ทราย (มหาสารคาม) จี๊ปู ซีฟู (ฉาน-แมฮองสอน) เปาะสี่ เปาซอเราะ (กะเหร่ียง-แมฮองสอน) ลกั ษณะทวั่ ไป : ไมลมลุก ไมมีลำตนบนดิน มีเหงาใตดิน ซึ่งแตกรากออกไป เปนกระจุกจำนวนมาก อวบน้ำ ตรงกลางพองกวางกวาสวนหัวและทาย ใบเด่ียว เรียงสลับในระนาบเดียวกัน รูปขอบ

~ 10 ~ ขนานแกมรปู ไข ตรงกลางดานในของกานใบมีรองลึก ดอกชอ ออกแทรกอยูระหวางกาบใบท่ีโคน ตน กลีบดอกสีขาวหรอื ชมพูออน ใบประดบั รูปใบหอก สีมวงแดง ดอกยอยบานครง้ั ละ 1 ดอก ผล ของกระชายเปนผลแหงสรรพคณุ เหงาใชแกโรคในปาก ขับปสสาวะ รักษาโรคบิด แกปวดมวนทอง ขับระดูขาว มะกรูด ชื่อวทิ ยาศาสตร Citrus hystrix DC. ช่อื วงศ Rutaceac ชื่อสามญั Leech Lime, Mauritius Papeda, Kaffir Lime, Porcupine Orange ชื่อทองถน่ิ ภาคเหนอื เรยี ก มะขูด, มะขุน ภาคใต เรยี ก สมกรูด, สมมั่วผี เขมร เรยี ก โกรยเขยี ด กะเหรย่ี ง-แมฮองสอน เรยี ก มะขู ลักษณะทัว่ ไป : มะกรดู เปนไมยนื ตนขนาดเลก็ แตกกง่ิ กาน ลำตนและกิง่ มีหนามแขง็ ใบ เปนใบ

~ 11 ~ ประกอบทีม่ ีใบยอยใบเดียว สเี ขียวหนา มีลกั ษณะคอดก่ิวทีก่ ลางใบเปนตอนๆ มกี านแผออกใหญ เทากับแผนใบ ทำใหเห็นใบเปน 2 ตอน ใบสีเขยี วแกคอนขางหนา มีกลิ่นหอมมากเพราะมตี อม นำ้ มันอยู ดอก ออกเปนกระจุก 3–5 ดอก กลีบดอกสีขาว รวงงาย ผล มีหลายแบบแลวแตพันธุผล เล็กเทามะนาว ผวิ ขรุขระนอยกวาและไมมจี ุกท่ีหวั การปลกู มะกรดู ปลกู ไดดีในดินทุกชนดิ ขยายพันธุโดยการเพาะเมล็ด สรรพคณุ ทางยา :ผวิ ผลสดและผลแหง รสปรา หอมรอน สรรพคุณแกลมหนามืด แกวิงเวียน บำรงุ หวั ใจ ขบั ลมลำไส ขบั ระดูผล รสเปรีย้ ว มสี รรพคณุ เปนยาขบั เสมหะ แกไอ แกนำ้ ลายเหนยี ว ฟอก โลหิต ใชสระผมทำใหผมดกดำ ขจดั รงั แค ราก รสเย็นจืด แกพษิ ฝภายใน แกเสมหะ แกลมจุกเสยี ด น้ำมะกรดู รสเปรย้ี ว กัดเสมหะ ใชดองยามีสรรพคุณเปนยาฟอกโลหติ สำหรับสตรี ใบ รสปราหอม แกไอ แกอาเจียนเปนโลหติ แกชำ้ ใน และดับกลนิ่ คาว วานหางจระเข ชอ่ื วิทยาศาสตร : Aloe barbadensis Mill. ชอื่ วงศ: ALOACEAE

~ 12 ~ ชอื่ พืน้ เมอื ง: วานไฟไหม (ภาคเหนอื ) หางตะเข (ภาคกลาง) ลักษณะทัว่ ไป : ไมลมลุกอายหุ ลายป สงู 0.5-1 เมตร ขอและปลองสน้ั ใบเดยี่ ว เรียงรอบตน กวาง 5-12 ซม. ยาว 0.3-0.8 เมตร อวบน้ำมาก สเี ขียวออนหรอื สีเขียวเขม ภายในมีวุนใส ใตผวิ สี เขียวมีน้ำยางสเี หลือง ใบออนมปี ระสีขาว ดอกชอออกจากกลางตน ดอกยอย เปนหลอดหอยลง สี สม บานจากลางขนึ้ บน ผลแหง แตกไดสรรพคณุ วุนสดภายในใบทีฝ่ านออกใชปดพอกรกั ษาแผลสด แผลเร้ือรงั แผลไฟไหมน้ำรอนลวก แผลไหมเกรยี ม กนิ รักษาแผลในกระเพาะอาหาร และใชเปน สวนผสมในเคร่ืองสำอาง นำ้ ยางสีเหลืองจากใบเคย่ี วใหแหง เรยี กวา ยาดำ เปนยาระบายชนดิ เพิ่ม การบีบตวั ของลำไสใหญ กานพลู ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Eugenia caryophyllum Bullock & Harrison

~ 13 ~ วงศ : Myrtaceae ชอ่ื สามัญ : Clove ลักษณะ : ไมยืนตน สูง 5-10 เมตร ใบเดีย่ ว เรยี งตรงขาม รูปวงรหี รือรูปใบหอก กวาง 2.5-4 ซม. ยาว 6-10 ซม. ขอบเปนคล่นื ใบออนสีแดงหรือนำ้ ตาลแดง เนอ้ื ใบบางคอนขางเหนียว ผิวมนั ดอก ชอ ออกทซี่ อกใบ กลบี ดอกสีขาวและรวงงาย กลบี เลีย้ งและฐานดอกสีแดงหนาแขง็ ผลเปนผลสด รูปไข ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทย ใชดอกตูมแหงแกปวดฟน โดยใชดอกแชเหลาเอาสำลชี ุบอดุ รูฟน และใชขนาด 5-8 ดอก ชงนำ้ เดือด ดม่ื เฉพาะสวนน้ำหรือใชเคย้ี วแกทองเสยี ขบั ลม แก ทองอดื เฟอ นอกจากน้ใี ชผสมในยาอมบวนปากดับกล่นิ ปาก พบวาในน้ำมันหอมรเหยท่ีกลั่นจาก ดอกมีสาร eugenol ซ่ึงมฤี ทธเ์ิ ปนยาชาเฉพาะท่ี จึงใชแกปวดฟน และมีฤทธิล์ ดการบบี ตัวของ ลำไส ทำใหเกดิ อาการปวดทองลดลง ชวยขับน้ำดี ลดอาการจกุ เสียดทีเ่ กิดจากการยอยไมสมบูรณ และสามารถฆาเช้อื แบคทีเรียหลายชนดิ เชน เชื้อโรคไทฟอยด บิดชนิดไมมตี วั เช้ือหนองเปนตน นอกจากนี้ยงั กระตนุ ใหมกี ารหล่ังเมือก และลดการเปนกรดในกระเพาะอาหารดวย

~ 14 ~ กลวยน้ำวา ชื่อวทิ ยาศาสตร : Musa sapientum L. ]วงศ : Musaceae ช่ือสามญั ; Banana ลกั ษณะ : ไมลมลุก สูง 2-4.5 เมตร มลี ำตนใตดิน ลำตนเหนือดินเกดิ จากกาบใบหุมซอนกัน ใบ เดีย่ ว เรียงสลับซอนกันรอบตนท่ปี ลายยอด รปู ขอบขนาน กวาง 25-40 ซม. ยาว 1-2 เมตร ผวิ ใบ เรยี บมัน ทองใบสอี อนกวา มนี วล ดอก ชอเรยี กวา หัวปลีออกท่ปี ลายยอด ใบประดบั หุมชอดอกสี แดงหรือมวง กลบี ดอกสีขาว บาง ผล เปนผลสด ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลดบิ ซงึ่ มีสารแทนนนิ มาก รักษาอาการทองเสียและบิด โดยกนิ ครง้ั ละคร่งึ หรือหนงึ่ ผล มีรายงานวา มฤี ทธิป์ องกนั การเกดิ แผลในกระเพาะอาหารของหนู ขาวทถ่ี ูกกระตุนดวยยาแอสไพริน เชอื่ วาฤทธ์ิดงั กลาวเกดิ จากการถกู กระตุนผนังกระเพาะอาหาร ใหหลั่งสารเมือกออกมามากขน้ึ จึงนำมาทดลองรกั ษาโรคกระเพาะอาหารของคน โดยใชกลวยดบิ ห่นั เปนแวน ตากแหงบดเปนผง กินวันละ 4 ครง้ั ๆ ละ 1-2 ชอนแกง กอนอาหารและกอนนอน อาจทำใหเกิดอาการทองอืด ซึ่งปองกันไดโดยกินรวมกับยาขบั ลม เชน ขงิ

~ 15 ~ กระเทียม ชอื่ วิทยาศาสตร : Allium sativum L. วงศ : Alliaceae ชือ่ สามัญ : Common Garlic , Allium ,Garlic , ชอ่ื อ่ืน : กระเทียม (ภาคกลาง) หอมเทียม (ภาคเหนอื ) หอมขาว (ภาคอีสาน) เทยี ม, หอมเทยี ม (ภาคใต) ลักษณะ : ไมพุม สงู 2-4 เมตร กงิ่ ออนมีหนาม ใบประกอบชนดิ มีใบยอยใบเดยี ว เรยี งสลับ รปู ไข รปู วงรหี รอื รปู ไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เน้อื ใบมจี ดุ น้ำมันกระจาย กานใบมี ครบี เล็ก ๆ ดอกเด่ียวหรือชอ ออกทป่ี ลายกิ่งและที่ซอกใบ กลบี ดอกสขี าว กล่ินหอม รวงงาย ผล เปนผลสด กลมเกล้ียง ฉำ่ น้ำ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชน้ำมะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไอ แกโรค เลือดออกตามไรฟน เพราะมวี ติ ามินซี น้ำมะนาวเปนกระสายยาสำหรบั สมุนไพรท่ใี ชขบั เสมหะเชน ดีปลีกนิ รวมกับยาขบั ลม เชน ขงิ

~ 16 ~ ขี้เหล็ก ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Cassia siamea Britt. วงศ : Leguminosae ชื่อสามญั : Cassod Tree / Thai Copper Pod ชอ่ื อ่ืน ขเ้ี หล็กแกน ข้เี หลก็ บาน ขีเ้ หล็กหลวง ขี้เหล็กใหญลักษณะ : ไมยืนตน สูง 10-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนก เรยี งสลับใบยอยรปู ขอบ ขนาน กวางประมาณ 1.5 ซม. ยาว 4 ซม. ใบออนมขี นสนี ำ้ ตาลแกมเขยี ว ดอกชอ ออกทีป่ ลายกง่ิ กลีบดอกสีเหลอื ง ผลเปนฝกแบนยาวและหนา ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชดอกเปนยานอนหลบั ลดความดนั โลหติ ดอกตมู และใบออน เปนยาระบาย ใบแกระดูขาว แกนว่ิ ขับปสสาวะ แกนแกไข ทำใหนอนหลับ รักษากามโรค ใบออน และแกนมีสารกลุมแอนทราควโิ นนหลายชนดิ จงึ มฤี ทธเ์ิ ปนยาระบายใชใบออนครัง้ ละ 2-3 กำมอื ตมกบั นำ้ 1-1.5 ถวย เตมิ เกลอื เล็กนอย ดมื่ กอนอาหารเชาคร้งั เดียว นอกจากนี้ในใบออนและดอก ตมู ยงั พบสารซง่ึ มีฤทธ์กิ ดประสาทสวนกลางทำใหนอนหลับโดยใชวิธีดองเหลาด่มื กอนนอน

~ 17 ~ คณู ชื่อวิทยาศาสตร : Cassia fistula L. วงศ : Leguminosae ชือ่ สามัญ : Golden Shower Tree/ Purging Cassia ชื่ออ่นื : ราชพฤกษ ลมแลง ลักษณะ : ไมยืนตน สงู 5-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนกเรยี งสลบั ใบยอยรูปไขหรอื รปู วงรี กวาง 4-8 ซม. ยาว 7-12 ซม. ดอกชอออกทีป่ ลายกง่ิ หอยเปนโคมระยา กลบี ดอกสเี หลอื ง ผลเปน ฝกกลม สนี ำ้ ตาลเขมหรอื ดำ เปลือกแขง็ ผิวเรยี บ ภายในมีผนงั ก้ันเปนหอง แตละหองมี เมลด็ 1 เมลด็ หมุ ดวยเนอื้ สีดำเหนยี ว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื หุมเมล็ดแกทองผกู ขับเสมหะ ดอกแกไข เปนยา ระบาย แกนขบั พยาธไิ สเดอื น พบวาเนื้อหุมเมล็ดมีสารกลุมแอนทราควโิ นน จงึ มสี รรพคณุ เปนยา ระบาย โดยนำเนอื้ หุมเมล็ดซ่ึงมสี ีดำเหนยี ว ขนาดกอนเทาหัวแมมือ (ประมาณ 4 กรมั ) ตมกบั น้ำ ใสเกลือเลก็ นอย ดืม่ กอนน้ำ ดืม่ กอนนอน มีขอควรระวังเชนเดียวกับชุมเหด็ เทศ

~ 18 ~ ชุมเหด็ เทศ ชื่อวิทยาศาสตร : Senna alata L. วงศ : Leguminosae ช่อื สามัญ Ringworm Bush ช่ืออน่ื : ขค้ี าก ลบั มนี หลวง หมากกะลงิ เทศ ชุมเห็ดใหญ ลักษณะ : ไมพุม สงู 1 - 3 เมตร แตกกง่ิ ออกดสนขาง ในแนวขนานกบั พืน้ ใบประกอบ แบบขนนก เรยี งสลบั ใบยอยรูปขอบขนาน รปู วงรีแกมขอบขนาน หรือรูปไขกลบั กวาง 3-7 ซม. ยาว 6- 15 ซม. หูใบเปนรปู สามเหล่ยี ม ดอกชอ ออกท่ีซอกใบตอนปลายกิง่ กลีบดอกสีเหลืองทอง ใบ ประดับ สนี ำ้ ตาลแกมเหลืองหุมดอกยอยเห็นชดั เจน ผลเปนฝก มีครบี 4 ครบี เมล็ดแบน รปู สามเหลี่ยม ประโยชนทางสมนุ ไพร : รสเบ่ือเอียน ใบตำทาแกกลากเกล้อื น โรคผิวหนัง ดอกและใบตม รบั ประทานแกอาการทองผูก มีสาร แอนทราควโิ นน กลัยโคซายด หลายชนิด ไดแก emodin, aloe - emodin และ rhein ใชเปนยาระบายกระตุนลำไสใหญใหบีบตวั การทดลองในสัตว และ คน พบวา ใบแกมีฤทธ์ิ นอยกวาใบออน นอกจากนี้น้ำจากใบ ยงั มีฤทธ์ฆิ าเชือ้ แบคทเี รยี ดวย

~ 19 ~ มะขาม ชื่อวทิ ยาศาสตร : Tamarindus indica L. วงศ : Leguminosae ชอ่ื สามญั : Tamarind ช่อื อ่นื : Tamarind ลกั ษณะ : มะขามเปนไมยนื ตนขนาดกลางจนถงึ ขนาดใหญแตกกิ่งกานสาขามาก เปลอื กตนขรขุ ระ และหนา สนี ้ำตาลออน ใบ เปนใบประกอบ ใบเลก็ ออกตามก่งิ กานใบเปนคู ใบยอยเปนรปู ขอบ ขนาน ปลายไบและโคนใบมน ดอก ออกเปนชอเลก็ ๆ ตามปลายกิ่ง หนงึ่ ชอมี 10-15 ดอก ดอก ยอยขนาดเลก็ กลบี ดอกสเี หลืองและมจี ุดประสแี ดงอยูกลางดอก ผล เปนฝกยาว รปู รางยาวหรอื โคง ยาว 3-20 ซม. ฝกออนมีเปลอื กสีเขยี วอมเทา สนี ้ำตาลเกรียม เนือ้ ในตดิ กับเปลือก เม่อื แกฝก เปลี่ยนเปนเปลอื กแข็งกรอบหักงาย สีน้ำตาล เน้อื ในกลายเปนสีน้ำตาลหุมเมล็ด เน้อื มีรสเปร้ียว และหวาน ประโยชนทางสมุนไพร : สรรพคณุ ทางยา · ยาระบาย แกอาการทองผกู ใชมะขามเปยกรสเปร้ยี ว 10–20 ฝก (หนกั 70–150 กรัม) จ้ิมเกลือ รับประทาน แลวดมื่ น้ำตามมากๆ หรอื ตมน้ำใสเกลือเลก็ นอยดืม่ เปนนำ้ มะขาม · ขบั พยาธิไสเดอื น นำเอาเมลด็ แกมาคั่ว แลวกะเทาะเปลอื กออก เอาเนื้อในเมล็ดไปแชน้ำเกลือจน นมุ รบั ประทานครงั้ ละ 20-30 เมด็ · ขับเสมหะ ใชเนื้อในฝกแกหรอื มะขามเปยกจม้ิ เกลอื รับประทานพอสมควร

~ 20 ~ คุณคาทางโภชนาการ ยอดออนและฝกออนมีวิตามนิ เอ มาก มะขามเปยกรสเปรีย้ ว ทำใหชุมคอ ลดความรอนของรางกายไดดี เนอ้ื ในฝกมะขามที่แกจดั เรยี กวา \"มะขามเปยก\" ประกอบดวยกรด อินทรยี หลายตัว เชน กรดทารททารริค กรดซติ ริค เปนตน ทำใหออกฤทธ์ิ ระบายและลดความ รอนของรางกายลงได แพทยไทยเช่ือวา รสเปรี้ยวน้ีจะกัดเสมหะใหละลายไดดวย แมงลัก ช่ือวิทยาศาสตร : Ocimum basilicum L.f. var. citratum Back. วงศ : Labiatae ชื่อสามัญ : Hairy Basil ช่ืออ่นื : กอมกอขาว มงั ลัก ลกั ษณะ : แมงลกั มลี ักษณะทรงตน ใบ ดอก และผลคลายโหระพา ตางกนั ทีก่ ล่ิน ใบสีเขยี วออน กวา กลบี ดอกสขี าวและใบประดับสีเขียว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยมกั เรียกผลแมงลักวาเม็ดแมงลัก ใชเปนยาระบายชนิดเพิ่ม กาก เพราะเปลือกผลมีสารเมือกซงึ่ สามารถพองตัวในน้ำได 45 เทา เหมาะสำหรบั ผูท่ไี มชอบกนิ อาหารทีม่ กี ากเชน ผัก ผลไม ใชผลแมงลัก 1-2 ชอนชา แชนำ้ 1 แกว จนพองตัวเตม็ ท่ี กินกอน

~ 21 ~ นอน ถาผลแมงลกั พองตวั ไมเต็มที่จะทำใหทองอดื และอจุ จาระแขง็ จากการทดลองพบวาแมงลกั ทำใหจำนวนคร้งั ในการถายและปรมิ าณอุจจาระเพิ่มขึน้ รวมทัง้ ทำใหอุจจาระออนตัวกวาปกติ นอกจากน้ใี บและตนสดมีฤทธ์ิขบั ลม เนื่องจากมนี ้ำมนั หอมระเหย ไพล ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Zingiber purpureum Roscoe วงศ : Zingiberaceae ชื่ออื่น : ปูลอย ปเู ลย วานไฟ ลกั ษณะ : ไมลมลุก สงู 0.7-1.5 เมตร มีเหงาใตดิน เปลอื กนอกสนี ้ำตาลแกมเหลอื ง เนือ้ ในสเี หลอื ง แกมเขยี ว มกี ลิ่นเฉพาะ แทงหนอหรอื ลำตนเทยี มขน้ึ เปนกอประกอบดวยกาบหรอื โคน ใบหุมซอน กนั ใบ เด่ียว เรยี งสลับ รูปขอบขนานแกมใบหอก กวาง 3.5-5.5 ซม. ยาว 18-35 ซม. ดอก ชอ แทงจากเหงาใตดิน กลีบดอกสีนวล ใบประดับสีมวง ผล เปนผลแหง รปู กลม

~ 22 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเหงาเปนยาขบั ลม ขับประจำเดอื น มฤี ทธิ์ระบายออน ๆ แกบิด สมานลำไส ยาภายนอกใชเหงาสดฝนทาแกเคล็ดยอก ฟกบวม เสนตึง เมอ่ื ยขบ เหนบ็ ชา สมานแผล จากการวจิ ัยพบวาในเหงามีน้ำมันหอมระเหยซ่งึ มีคณุ สมบตั ลิ ดอาการอักเสบและบวม จงึ มีการผลติ ยาขีผ้ ้งึ ผสมนำ้ มนั ไพล เพือ่ ใชเปนยาทาแกอาการเคลด็ ขัดยอก น้ำมันไพลผสม แอลกอฮอลสามารถทากนั ยงุ ได นอกจากนพี้ บวาในเหงามสี าร 4-(4-hydroxy-1-butenyl) veratrole ซงึ่ มฤี ทธ์ิขยายหลอดลม ไดทดลองใชผงไพล กบั ผปู วยเดก็ ที่เปนหืด สรุปวาใหผลดีทั้ง ในรายทม่ี ีอาการหอบหดื เฉียบพลนั และเรื้อรัง เทยี นบาน ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Impatiens balsamina L. วงศ : Balsaminaceae

~ 23 ~ ชือ่ สามญั : Garden Balsam ชอ่ื อน่ื : เทยี นดอก เทยี นสวน ลกั ษณะ : พรรณไมพวกคลมุ ดิน ลำตนจะอุมน้ำ ลำตนจะไมตัง้ ตรงข้ึนไป จะเอยี งเลก็ นอย เปราะ งาย ใบมีลกั ษณะมนรี ปลายแหลม ดอกนน้ั จะมหี ลายสี เขน สชี มพู สแี ดง สม และขาว เปนดอก เดี่ยว จะออกติดกนั ชอหน่ึง อาจะจะมี 2-3 ดอก กลีบดอกจะซอน ๆ กันเปนวงกลม มีกลบี เลยี้ ง 3 กลบี กลีบดอก 5 กลีบ กลบี ดานลางงอเปราะ มีจะงอยยืน่ ออกมาเปนหลอดเล็ก-ยาว ปลายโคงขน้ึ ขนาดดอก 3-6 ซม. ประโยชนทางสมุนไพร : ใชรกั ษาฝ แผลพพุ อง ใชใบสดและดอกสดประมาณ 1 กำมือ ตำละเอียด พอกฝ หรือค้นั น้ำทาบรเิ วณที่เปนฝและแผลพพุ องวนั ละ 3 คร้งั (สจี ากน้ำคั้นจะติดอยูนาน จึงควร ระวงั การเปรอะเปอนเสื้อผาและรางกายสวนอ่ืน ๆ ) กะเพรา

~ 24 ~ ชอื่ วิทยาศาสตร : Ocimum sanctum L. วงศ : Labiatae ชอ่ื อื่น : กอมกอ กอมกอดง กะเพราขาว กะเพราแดง ลักษณะ : กะเพรามี 3 พนั ธุ คือ กะเพราแดง กะเพราขาวและกะเพราลกู ผสมระหวางกะเพราแดง และกะเพราขาว มีลักษณะทว่ั ไปคลายโหระพา ตางกนั ที่กลิ่นและก่ิงกานซึง่ มขี นปกคลุมมากกวา ใบกะเพราขาวสเี ขียวออน สวนใบกะเพราแดงสเี ขียวแกมมวงแดง ดอกยอยสีชมพูแกมมวง ดอก กะเพราแดงสเี ขมกวากะเพราขาว ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบหรือทั้งตนเปนยาขับลมแกปวดทอง ทองเสยี และ คลนื่ ไสอาเจียน นิยมใชกะเพราแดงมากกวากะเพราขาว โดยใชยอดสด 1 กำมือ ตมพอเดอื ด ด่มื เฉพาะสวนนำ้ พบวาฤทธิ์ขับลมเกิดจากน้ำมนั หอมระเหย การทดลองในสัตว แสดงวานำ้ สกดั ท้งั ตนมฤี ทธลิ์ ดการบีบตวั ของลำไส สารสกัดแอลกอฮอลสามารถรกั ษาแผลในกระเพาะอาหาร สาร eugenol ในใบมฤี ทธ์ิขบั น้ำดี ชวยยอยไขมันและลดอาการจกุ เสยี ด

~ 25 ~ ยอ ชอื่ วิทยาศาสตร : Morinda citrifolia L. วงศ : Rubiaceae ชอ่ื สามัญ : Indian Mulberry ชอ่ื อน่ื : มะตาเสอื ยอบาน ลักษณะ : ไมยืนตน สงู 2-6 เมตร ใบเด่ยี ว เรียงตรงขาม รปู วงรี กวาง 8-15 ซม. ยาว 10-20 ซม. หใู บอยูระหวางโคนกานใบ ดอกชอ ออกที่ซอกใบ ฐานดอกอัดกันแนนเปนรปู ทรงกลม กลีบดอกสี ขาว ผลเปนผลสด เชอื่ มติดกันเปนผลรวม ผวิ เปนตมุ พอง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดดิบหรอื หาม ฝานเปนชิน้ บาง ยางหรอื คั่วไฟออน ๆ ใหเหลือง ตมหรือชงกับนำ้ ดื่มแกคล่นื ไสอาเจียน

~ 26 ~ ฟกทอง ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Cucurbita moschata Decne. วงศ : Cucurbitaceae ชอ่ื สามญั : Pumpkin ชือ่ อื่น : หมากอึ (ภาคอสี าน) มะฟกแกว ฟกแกว (ภาคเหนอื ) มะนำ้ แกว หมกั อื้อ (เลย) หมากฟก เหลือง (แมฮองสอน) นำ้ เตา ภาคใต ลกั ษณะ : เปนพืชลมลุก มีเถายาวเลือ้ ยปกคลมุ ดนิ ลำตนมีลกั ษณะกลมหรอื เปนเหล่ยี มมน ผวิ เปน รองตามความยาว มขี นออน ๆ มีหนวดสำหรับยดึ เกาะยึดบริเวณขอ ใบเปนใบเดี่ยว มขี นาดใหญ ออกเรยี งสลับกนั โคนใบเวาคลายรปู หวั ใจ ขอบใบหยักเปนเหล่ียม 5 เหล่ยี ม มีขนท้ัง 2 ดานของ ตวั ใบดอกเปนดอกเดย่ี วสีเหลืองมีขนาดใหญ ลกั ษณะคลายระฆังหรือกระด่ิงออกบริเวณงามใบผล มขี นาดใหญ มลี กั ษณะเปนพูเลก็ ๆ โดยรอบเปลอื กนอกขรขุ ระและแข็ง มีสีเขียวและจะ เปล่ียนเปนสีเขียวออนและ สีเหลืองเขม และสีเหลืองตามลำดบั เนอ้ื ภายในมสี ีเหลืองอมเขยี ว สี เหลอื ง และสสี ม เมล็ดมจี ำนวนมากซง่ึ อยูตรงกลางผลระหวางเน้อื ฟู ๆ มรี ปู รางคลายไข แบน มี ขอบนนู อยูโดยรอบ ประโยชนทางสมนุ ไพร : เนื้อฟกทองประกอบดวยแปง โปรตนี ไขมนั ฟอสฟอรสั แคลเซียม เหล็ก และ สารเบตา - แคโรทนี ซึ่งเปนสารทีร่ างกายนำไปสรางวิตามนิ เอ เมล็ดมฟี อสฟอรสั ในปรมิ าณ สงู รวมทัง้ แปง โปรตนี และนำ้ ประมาณรอยละ 40 สวนเมลด็ แหงมีสารควิ เคอรบทิ ีน (Cucurbitine) เปนสารสำคญั ซง่ึ มีฤทธิ์ฆาพยาธิไดผลดี นอกจากนั้น ฟกทองสามารถกระตุนการ หล่ังอนิ ซูลิน ซ่ึงชวยปองกันโรคเบาหวาน ความดนั โลหิต ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด บำรุง นยั นตา ตบั และไต เมล็ดใชเปนยาขับพยาธติ วั ตดื ปองกนั การเกิดน่วิ ในกระเพาะปสสาวะ และชวย ดบั พษิ ปอดบวม รากชวยแกพษิ แมลงสตั วกัดตอย ยางชวยแกพษิ ผืน่ คัน เรมิ และงูสวัด ออกฤทธ์ิ คือ asperuloside

~ 27 ~ มะเกลอื ชื่อวิทยาศาสตร : Diospyros mollis Griff. วงศ : Ebenaceae ช่อื สามญั : Ebony tree ชื่ออ่ืน : ผเี ผา (ฉาน-ภาคเหนอื ) มกั เกลอื (เขมร-ตราด) ลกั ษณะ : ไมตนขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สูง 10-30 เมตร เรอื นยอดเปนพมุ กลม ผิวเปลือกเปน รอยแตกสะเก็ดเล็กๆ สีดำ เปลอื กในสเี หลอื ง กระพ้ีสขี าว กง่ิ ออนมขี นนุมขึ้นประปราย ใบ เปนใบ เดย่ี วขนาดเลก็ รปู ไขหรือรีเรียงตัวแบบสลับ ดอก ออกเปนชอตามซอกใบ ดอกแยกเพศตางตน ดอกตวั ผูมขี นาดเลก็ สเี หลอื งออน หน่งึ ชอมี 3 ดอก ผวิ เกล้ยี ง ผลออนสเี ขียว ผลแกสดี ำ ผลแกจัด จะแหง มีกลีบเลี้ยงติดบนผล 4 กลีบ ผลแกราวเดอื นมิถนุ ายน-สงิ หาคม เมล็ด แบน สเี หลือง 4- 5 เมลด็ ขนาดกวาง 0.5-0.7 ซม. ยาว 1-2 ซม. ขยายพันธุโดยการเพาะเมลด็ ประโยชนทางสมุนไพร : ผลดบิ สด-ใชเปนยาถายพยาธไิ ดหลายชนดิ ถายพยาธิปากขอไดดที ีส่ ดุ เดก็ อายุ 10 ปใช 10 ผล ผูท่ีอายุมากกวา 10 ป ใหเพิ่มจำนวนขน้ึ 1 ผลตอ 1 ป แตสงู สดุ ไม เกิน 25 ผล คือผูทอี่ ายุ 25 ปข้นึ ไปกิน 25 ผลเทานน้ั ลางใหสะอาด ตำพอแหลก กรองเอาเฉพาะ นำ้ ผสมหัวกะทิ 2 ชอนชาตอมะเกลือ 1 ผล กนิ ครั้งเดียวใหหมดตอนเชามดื กอนอาหาร 3 ช่ัวโมง หลงั จากน้ี 3 ชวั่ โมง ถาไมถายใหกนิ ยาระบายดีเกลอื โดยใชผงดีเกลือ 2 ชอนโตะ ละลายนำ้ ประมาณครึง่ แกว เพอื่ ถายพยาธิ และตัวยาทีเ่ หลอื ออกมา สารทม่ี ีฤทธ์คิ ือ diospyrol diglucosideขอควรระวัง 1: ผูทีห่ ามใชมะเกลือไดแก เดก็ อายุต่ำกวา 10 ป หญงิ มีครรภ หรือหลงั คลอดไมเกิน 6 สัปดาห ผูทเ่ี ปนโรคกระเพาะอาหาร หรือมอี าการปวดทอง ถายอจุ จาระผดิ ปกติ บอยๆ และผูทก่ี ำลงั เปนไข ในการเตรยี มยาตองใชผลดบิ สด เตรยี มแลวกินทนั ที ไมควรเตรียมยา คร้ังละมากๆ ใชเคร่อื งบดไฟฟา จะทำใหละเอียดมาก มตี วั ยาออกมามากเกนิ ไปขอควรระวัง 2 : เคยมีรายงานวาถากนิ ยามะเกลอื ขนาดสูงกวาที่ระบไุ ว หรอื เตรียมไวนาน สารสำคัญจะ เปลยี่ นเปนสารพษิ ชื่อ diospyrol ทำใหจอรบั ภาพ และประสาทตาอักเสบ อาจตาบอดได ประโยชนดานอ่ืนๆ เนื้อไมใชทำเฟอรนิเจอรประดับมุก ผล ใหสดี ำ ใชยอมผาและแพรได

~ 28 ~ เล็บมือนาง ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Quisqualis indica L. วงศ : Combretaceae ชือ่ สามัญ : Rangoon Creeper ช่ืออื่น : จะม่งั จามัง่ มะจีมงั่ ลักษณะ : ไมเถาเนอื้ แขง็ ตนแกมักมกี ลิน่ ทเี่ ปลีย่ นเปนหนาม ใบเดย่ี ว เรียงตรงขาม รูปวงรี หรือรูป ไขแกมขอบขนาน กวาง 5-8 ซม. ยาว 10-16 ซม. ดอกชอ ออกท่ีปลายกิ่งและซอกใบบริเวณปลาย กิง่ กลีบดอกสแี ดงโคนกลบี เลี้ยงเปนหลอดเรยี วยาว สีเขียว ผลเปนผลแหง รูปกระสวย มีเปลือก แข็งสีนำ้ ตาลเขม มสี ันตามยาว 5 สนั ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเนอ้ื ในเมลด็ แหงเปนยาขบั พยาธไิ สเดือน สำหรับเดก็ กิน ครงั้ ละ 2-3 เมลด็ และผใู หญคร้งั ละ 4-5 เมลด็ โดยนำมาปนเปนผง ผสมกับน้ำผง้ึ ปนเปนยา ลกู กลอน หรือตมเอานำ้ ดืม่ หรอื ทอดกบั ไขกนิ ก็ได สารทม่ี ฤี ทธ์ขิ บั พยาธไิ ดแกกรด quisqualic ซึง่ เปนกรดอะมโิ นชนิดหนง่ึ

~ 29 ~ ฟาทะลายโจร ชื่อวทิ ยาศาสตร : Andrographis paniculata (Burm.) Wall. ex Nees วงศ : Acanthaceae ชื่ออน่ื : คีปงฮี (จีน) ฟาทะลายโจร หญากนั งู น้ำลายพังพอน ลักษณะ : ไมลมลุก สงู 30-60 ซม.ทั้งตนมรี สขม ลำตนเปนสเ่ี หล่ยี ม แตกกิ่งออกเปนพมุ เลก็ ใบ เดี่ยว เรยี งตรงขาม รปู ไขหรอื รปู ใบหอก กวาง 2-3 ซม. ยาว4-8 ซม. สีเขียวเขมเปนมัน ดอกชอ ออกทป่ี ลายกงิ่ และซอกใบ ดอกยอยขนาดเล็กกลีบดอกสขี าว โคนกลบี ดอกตดิ กัน ปลายแยก ออกเปน 2 ปาก ปากบนมี 3 กลบี มเี สนสีแดงเขมพาดตามยาว ปากลางมี 2 กลบี ผลเปนฝกสี เขียวอมน้ำตาล ปลายแหลม เมอื่ ผลแกจะแตกเปนสองซีก ดดี เมล็ดออกมา ประโยชนทางสมนุ ไพร : ชาวจีนใชฟาทะลายเปนยามาแตโบราณ และมาเปนท่ีนยิ มใชในปะเทศ ไทยเม่อื ไมนานมาน้ี โดยใชเฉพาะใบหรอื ท้งั ตนบนดนิ ซงึ่ เกบ็ กอนท่ีจะมีดอกเปนยาแกเจ็บคอ แก ทองเสยี แกไข เปนยาขมเจริญอาหาร การศกึ ษาฤทธิล์ ดไขในสัตวทดลองพบวาสารสกัด แอลกอฮอลมแี นวโนมลดไขได รายงานการใชรักษาโรคอจุ จาระรวงและบิดไมมตี วั แสดงวาฟา ทะลายมีประสทิ ธภิ าพในการรักษาเทากับเตตราซัยคลนิ แตในการรักษาอาการเจบ็ คอนนั้ มรี ายงาน

~ 30 ~ ท้งั ทไี่ ดผลและไมไดผลขนาดทใี่ ชคอื พชื สด 1-3 กำมือ ตมน้ำด่มื กอนอาหารวันละ 3 คร้ัง หรอื ใช พืชแหงบดเปนผงละเอยี ดปนเปนยาลกู กลอนขนาดเสนผาศูนยกลางประมาณ 0.8 ซม. กินคร้งั ละ 3-6 เมด็ วันละ 3-4 ครง้ั กอนอาหารและกอนนอน สำหรบั ผงฟาทะลายทีบ่ รรจแุ คปซลู ๆ ละ 500 มิลลิกรมั ใหกินครงั้ ละ 2 เมด็ วนั ละ 2 คร้งั กอนอาหารเชาและเย็น อาการขางเคียงที่ อาจพบคอื คล่นื ไส กระเจ๊ยี บแดง ชอ่ื วิทยาศาสตร : Hibiscus sabdariffa L. วงศ : Malvaceae ชื่อสามัญ : Roselle ชื่ออ่นื : กระเจี๊ยบ กระเจยี๊ บเปร้ยี ผักเก็งเค็ง สมเกง็ เค็ง สมตะเลงเครง ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 50-180 ซม. มหี ลายพันธุ ลำตนสมี วงแดง ใบเดยี่ ว รปู ฝามอื 3 หรอื 5 แฉก กวางและยาวใกลเคยี งกัน 8-15 ซม. ดอกเดย่ี ว ออกทีซ่ อกใบ กลีบดอกสีชมพหู รือเหลืองบริเวณ กลางดอกสีมวงแดง เกสรตัวผเู ชื่อมกันเปนหลอด ผลเปนผลแหง แตกได มีกลีบเลย้ี งสีแดงฉ่ำน้ำ หมุ ไว

~ 31 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบและยอดออนซึ่งมรี สเปรย้ี วแกไอ เมล็ดบำรุงธาตุ ขับ ปสสาวะ มรี ายงานการทดลองในผูปวยโรคน่ิวในทอไต ซงึ่ ดืม่ ยาชงกลบี เล้ียงแหงของผล 3 กรมั ใน น้ำ 300ซีซี วันละ 3 ครง้ั ทำใหถายปสสาวะสะดวกขนึ้ บางรายนวิ่ หลุดไดเอง นอกจากนีท้ ำให ผูปวยกระเพาะปสสาวะอักเสบมีอาการปวดแสบเวลาปสสาวะนอยลง หญาหนวดแมว ชอื่ วิทยาศาสตร : Orthosiphon grandiflorus Bolding วงศ : Labiatae ชอื่ สามัญ : Cat's Whisker ชื่ออน่ื : พยับเมฆ

~ 32 ~ ลักษณะ : ไมพุม สูง 0.5-1 เมตร กง่ิ และกานสี่เหล่ยี มสมี วงแดง ใบ เด่ียว เรียงตรงขาม รปู ไขแกม สเ่ี หลี่ยมขาวหลามตดั กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-7 ซม. ขอบใบหยกั ฟนเล่อื ย ดอก ชอ ออกทป่ี ลายกิ่ง มี 2 พนั ธุคอื พันธุดอกสขี าวและพันธุดอกสมี วงน้ำเงนิ เกสรตัวผูยนื่ พนกลีบดอกออกมายาวมาก ผล เปนผลแหงไมแตก รปู รขี นาดเลก็ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชทั้งตนเปนยาขับปสสาวะ แกโรคปวดตามสนั หลังและบั้น เอว ใบเปนยารักษาโรคเบาหวานและลดความดนั โลหิต มกี ารทดลองใชใบแหงเปนยาขับปสสาวะ ขบั กรดยูรคิ ซึง่ เปนสาเหตุของโรคเกาดและรักษาโรคนวิ่ ในไตกับผูปวยโรงพยาบาลรามาธบิ ดี โดย ใชใบแหงประมาณ 4 กรมั ชงกบั นำ้ เดือด 750 ซีซี ดืม่ ตางน้ำตลอดวัน ไดผลเปนทน่ี าพอใจของ แพทย พบวาในใบมีเกลอื โปแตสเซยี มสงู ผูปวยโรคหัวใจไมควรใช หญาคา ชอ่ื วิทยาศาสตร : Imperata cylindrica Beauv.

~ 33 ~ วงศ : Gramineae ช่อื สามญั : ลักษณะ : ไมลมลุก สูง 0.3-0.9 เมตร มีเหงาใตดนิ รูปรางยาวและแขง็ ใบ เดย่ี ว แทงออกจาก เหงา กวาง 1-2 ซม. ยาวไดถงึ 1 เมตรขอบใบคม ดอก ชอ แทงออกจากเหงา ดอกยอยอยูรวมกนั แนน สเี งินอมเทาจาง ผล เปนผลแหง ไมแตก ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชรากและเหงาเปนยาขับปสสาวะ แกอาการกระเพาะ ปสสาวะอกั เสบ ปสสาวะแดง บำรุงไต ขับระดขู าว มกี ารศกึ ษาฤทธิข์ บั ปสสาวะในสัตวทดลอง พบวาไดผลเฉพาะนำ้ ตมสวนราก ออยแดง ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Saccharum officinarum L. วงศ : Gramineae ช่ือสามัญ : Sugar-cane ชอื่ อืน่ : ออย ออยขม ออยดำ

~ 34 ~ ลักษณะ : ไมลมลกุ สงู 2-5 เมตร ลำตนสมี วงแดง มีไขสีขาวปกคลมุ ไมแตกกิง่ กาน ใบเดยี่ ว เรียงสลับ กวาง 2.5-5 ซม. ยาว 0.5-1 เมตร ดอกชอ ออกทป่ี ลายยอด สขี าว ผลเปนผลแหง ขนาดเลก็ ออย มีหลายพนั ธุ แตกตางกันท่คี วามสงู ความยาวของขอและสีของลำตน ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชลำตนเปนยาขับปสสาวะ โดยใชลำตนสด 70-90 กรัม หรือ แหง 30-40 กรัม หัน่ เปนชิ้น ตมนำ้ แบงด่มื วันละ 2 คร้งั กอนอาหาร แกไตพิการ หนองในและขบั นวิ่ แพทยพน้ื บานใชขบั เสมหะ มรี ายงานวาออยแดงมฤี ทธ์ิขับปสสาวะในสัตวทดลอง

~ 35 ~ ขลู ช่ือวิทยาศาสตร : Pluchea indica Less วงศ : Compositae ชอื่ สามัญ : Indian Marsh Fleabane ชือ่ อ่นื : ขลู หนวดง่ัว หนงดงวิ้ หนวดงวั หนวดวัว ลักษณะ : ไมพุม สูง 1-2.5 เมตร ชอบข้นึ ในท่ีชนื้ แฉะ ใบเดย่ี ว เรียงสลับ รปู ไขกลบั กวาง 1-5 ซม. ยาว 2.5-10 ซม. ขอบใบหยกั ซฟ่ี นหาง ๆ ดอกชอ ออกที่ยอดและซอกฟน กลบี ดอกสมี วง ผลเปน ผลแหง ไมแตก ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชทง้ั ตนตมกินเปนยาขบั ปสสาวะ แกเบาหวาน ตมน้ำอาบแก ผน่ื คัน น้ำคั้นใบสดรักษาริดสดี วงทวาร การทดลองในสัตวและคนปกติ พบวายาชงทงั้ ตนมีฤทธิ์ขบั ปสสาวะมากวายาขับปสสาวะแผนปจจบุ ัน (hydrochlorothiazide) และมีขอดีคอื สูญเสยี เกลอื แร นอยกวา

~ 36 ~ สับปะรด ชอ่ื วิทยาศาสตร : Ananas comosus Merr. วงศ : Bromeliaceae ชื่อสามญั : Pineapple ชือ่ อน่ื : ขนนุ ทอง ยานดั ยานนดั บอนดั มะขะนัด มะนัด ลงิ ทอง หมากเกง็ ลกั ษณะ : ไมลมลุกอายุหลายป สูง 90-100 ซม. มลี ำตนอยูใตดิน ใบ เดีย่ ว เรียงสลบั ซอนกนั ถม่ี า กรอบตน กวาง 6.5 ซม. ยาวไดถงึ 1 เมตร ไมมีกานใบ ดอก ชอ ออกจากกลางตน มีดอกยอย จำนวนมาก ผล เปนผลรวม รูปทรงกระบอก มีใบเปนกระจุกที่ปลายผล ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื ผลเปนยาแกไอขบั เสมหะ เหงาเปนยาขับปสสาวะ แก น่วิ พบวาลำตน และผลมีเอนไซมยอยโปรตีน ช่ือ bromelain ใชเปนยาลดการอกั เสบและบวม จากการถูกกระแทกบาดแผล หรือการผาตัด โดยผลิตเปนยาเมด็ ช่ือ Ananase Forte Tablet

~ 37 ~ สะแก ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Combretum quadrangulare Kurz วงศ : Combretaceae ชื่อสามญั : ชื่ออื่น : แก ขอนแข จองแข แพง สะแก ลกั ษณะ : ไมยืนตน สงู 5-10 เมตร กง่ิ ออนเปนรูปเหลย่ี ม ใบเดยี่ ว เรียงตรงขาม รปู วงรี หรอื รูปไข กลบั กวาง 3-8 ซม. ยาว 6-15 ซม. ดอกชอ ออกทีซ่ อกใบ และปลาดยอด ดอกยอยมขี นาดเลก็ กลีบดอกสขี าว ผลแหง มี 4 ครบี เมล็ดสีนำ้ ตาลแดง รปู กระสวย มี 4 สนั ตามยาว ประโยชนทางสมนุ ไพร : เมล็ดแก-ใชขบั พยาธไิ สเดอื น และพยาธเิ สนดายในเด็ก โดยใช ขนาด 1 ชอนคาว หรอื 3 กรมั ตำผสมกบั ไขทอดกนิ ครง้ั เดียว ขณะทองวาง

~ 38 ~ ตนพลู ชื่อวทิ ยาศาสตร : Piper betle L. วงศ : Piperaceae ชื่อสามัญ : Betel Vine ลกั ษณะ : ไมเถาเนื้อแข็ง รากฝอยออกบริเวณขอใชยดึ เกาะ ขอโปงนนู ใบ เด่ยี ว เรียงสลบั รูปหัวใจ กวาง 8- 12 ซม. ยาว 12-16 ซม. มีกลิน่ เฉพาะและมีรสเผด็ ดอก ชอ ออกท่ีซอกใบ ดอกยอยขนาดเลก็ อดั แนนเปนรปู ทรงกระบอก แยกเพศ สขี าว ผล เปนผลสด กลมเลก็ เบียดอยูบนแกน พลมู ีหลายพนั ธุ เชนพลเู หลอื ง พลูทองหลาง ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชน้ำค้ันใบสดกินเปนยาขบั ลมและทาแกลมพษิ โดยใช 3-4 ใบ ขย้ีหรือตำใหละเอียด ผสมเหลาโรงเลก็ นอย ทาบริเวณท่ีเปน ใบมนี ำ้ มนั หอมระเหย ประกอบดวย สาร chavicol และ eugenol ซึง่ มฤี ทธท์ิ ำใหชาเฉพาะท่ี สามารถบรรเทาอาการคนั และฆาเช้ือโรค บางชนดิ ดวย จึงมกี ารพฒั นาตำรบั ยาข้ีผ้งึ ผสมสารสกัดใบพลูขึน้ เพอื่ ใชเปนยาทารกั ษาโรคผิวหนงั บางชนดิ

~ 39 ~ ทองพนั ชั่ง ช่ือวิทยาศาสตร : Rhinacanthus nasutus Kurz วงศ : Acanthaceae ชอ่ื อ่นื : ทองคนั ชง่ั หญามันไก ลกั ษณะ : ไมพุมสูง 1-2 เมตร กิง่ ออนมกั เปนสนั ส่เี หลย่ี ม ใบเดี่ยวเรียงตรงขามรูปไขหรอื รูปวงรี กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-8 ซม. ดอกชอ ออกท่ีซอกใบกลีบดอกสขี าว โดคนกลบี ตดิ กันเปนหลอด ปลายแยกเปน 2 ปาก ปากลางมจี ุดประสีมวงแดง ผลเปนผลแหง แตกได ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบสดและรากโขลกละเอยี ด แชเหลาโรง 1 สัปดาหเอานำ้ ทาแกกลากเกลอ้ื น สารสำคญั คอื rhinacanthin และ oxymethylanthraquinone

~ 40 ~ มะหาด ชื่อวทิ ยาศาสตร : Artocarpus lakoocha Roxb. วงศ : Moraceae ชอ่ื อ่ืน : หาด ขนุ ปา มะหาดใบใหญ ลักษณะ : ไมยืนตน สงู ประมาณ 30 เมตร ทรงพุมแผกวาง ใบ ดยี่ ว เรียงสลบั รปู ขอบขนานหรอื รูปวงรี กวาง 8-10 ซม. ยาว 10-20 ซม. หลงั ใบเปนมนั สเี ขยี วเขม ทองใบสาก ดอก ชอ ออกท่ี ซอกใบ คอนขางกลม กานสั้น แยกเพศ อยูบนตนเดยี วกนั ผล เปนผลรวม สีเหลือง ผิวขรขุ ระ มี ขนนุม ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชปวกหาดเปนยาถายพยาธิเสนดาย พยาธิไสเดอื นและพยาธิ ตัวตืดสำหรบั เดก็ สารที่ออกฤทธคิ์ อื 2, 4, 3, 5- tetrahydroxystillbene จากการศกึ ษาไมพบ ความเปนพิษ ขนาดท่ใี ชคอื ผงปวกหาด 3 กรัม ละลายน้ำเย็นดื่มตอนเชามดื หลงั จากนนั้ ประมาณ 2 ชวั่ โมงใหกินยาถาย (ดีเกลือ) นอกจากน้ียังใชละลายน้ำทาแกคนั “ปวกหาด” เตรียม โดยการเคย่ี วเนือ้ ไมกับน้ำ กรองเนอื้ ไมออก บีบน้ำออกใหแหง จะไดผงสนี วลจบั กันเปนกอน ยาง ไฟจนเหลอื ง เรยี กกอนนี้ไดวา ปวกหาด

~ 41 ~ พญาปลองทอง ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Clinacantus nutans (Burm.) Lindau วงศ : Acanthaceae ชื่ออืน่ : ผกั มันไก ผักลิน้ เขียด พญาปลองคำ พญาปลองดำ พญายอ เสลดพังพอน เสลดพังพอนตวั เมีย ลกั ษณะ : ไมพุมรอเล้อื ย สูง 1-3 เมตร ใบเดี่ยว เรียงตรงขาม รูปใบหอก กวาง 1-3 ซม. ยาว 4- 12 ซม. สีเขียวเขม ดอกชอ ออกเปนกะจกุ ที่ปลายกิง่ กลบี ดอกสีแดงสม โคนกลีบ สเี ขยี ว ตดิ กัน เปนหลอดยาว ปลายแยกเปน 2 ปาก ไมคอยออกดอก ผลเปนผลแหง แตกได ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบสดรกั ษาแผลไฟไหมนำ้ รอนลวก แมลงกดั ตอย ผื่นคัน โดยนำใบสด 5-10 ใบ ตำหรอื ขย้ีทา การทดลองในสตั วพบวาสารสกัดใบสดดวย n- butanol สามารถลดการอกั เสบได มกี ารเตรยี มเปนทงิ เจอรเพ่อื ใชทารกั ษาอาการอกั เสบจากเรมิ ในปาก โดยใชใบสด 1 กก. ปนละเอียด เตมิ แอลกอฮอล 70% 1 ลิตร หมัก 7 วัน กรอง ระเหยบน

~ 42 ~ เครอ่ื งอังไอน้ำใหปรมิ าตรลดลงครง่ึ หนึ่ง เติมกลีเซอรนี เทาตวั มะนาว ชอ่ื วิทยาศาสตร : Citrus aurantifolia Swing. วงศ : Rutaceae ชือ่ สามัญ : Common Lime ช่ืออ่ืน : สมมะนาว มะลิว (ภาคเหนอื ) ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 2-4 เมตร กิ่งออนมหี นาม ใบประกอบชนดิ มีใบยอยใบเดยี ว เรยี งสลบั รูปไข รูปวงรหี รอื รปู ไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เน้อื ใบมจี ดุ น้ำมันกระจาย กานใบมี ครบี เล็ก ๆ ดอกเด่ียวหรอื ชอ ออกที่ปลายกงิ่ และท่ีซอกใบ กลบี ดอกสีขาว กลิ่นหอม รวงงาย ผล เปนผลสด กลมเกลีย้ ง ฉ่ำน้ำ

~ 43 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : รายาไทยใชนำ้ มะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไอ แกโรค เลอื ดออกตามไรฟน เพราะมวี ิตามนิ ซี นำ้ มะนาวเปนกระสายยาสำหรบั สมนุ ไพรท่ใี ชขับเสมหะเชน ดปี ลี มะแวงเครอื ชื่อวิทยาศาสตร : Solanum trilobatum L. วงศ : Solanaceae ชื่ออ่นื : แขวงเคีย ลักษณะ : ไมเลื้อย มีหนามตามก่ิงกาน ใบเดย่ี ว เรยี งสลับ รปู ไขกวาง 4-5 ซม. ยาว 5-8 ซม. ขอบ ใบเวา มหี นามตามเสนใบ ดอกชอ ออกทปี่ ลายก่ิงและซอกใบ กลีบดอกสีมวง ผลเปนผลสด รูป กลม ผลดิบสเี ขียวมีลายตามยาว เมื่อสุกสีแดง

~ 44 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขับเสมหะ โดยใชขนาด 4-10 ผล โขลกพอ แหลกค้ันเอาน้ำใสเกลือเล็กนอย จบิ บอยๆ หรอื เคยี้ วกลนื เฉพาะนำ้ จนหมดรสขมเฝอน มะแวง เครือเปนสวนผสมหลักในยาประสะมะแวงเชนกัน นอกจากนใี้ ชขับปสสาวะแกไขและเปนยาขม เจรญิ อาหารดวย มะแวงตน ชื่อวทิ ยาศาสตร : Solanum indicum L. วงศ : Solanaceae

~ 45 ~ ชื่ออน่ื : ลกั ษณะ : ไมพุม สูง 1-1.5 เมตร ลำตนมีขนนุม ใบเด่ยี ว เรียงสลับรปู ไขหรือรปู ขอบขนาน กวาง 4-10 ซม. ยาว 6-12 ซม. ขอบใบเวา ผิวใบมีขนนมุ ทงั้ สองดาน ดอกชอ ออกตามกิ่งหรือที่ ซอกใบ กลีบดอกสมี วง ผลเปนผลสด รปู กลม ผลดิบสเี ขียวออน ไมมลี าย เม่ือสุกสีสม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขับเสมหะ รักษาเบาหวาน ขบั ปสสาวะ มีการ ทดลองในสัตว พบวาน้ำสกดั ผลมีฤทธิล์ ดนำ้ ตาลในเลอื ด แตมฤี ทธ์นิ อยและระยะเวลาการออกฤทธิ์ สัน้ พบสเตดรอยดปริมาณคอนขางสูง จงึ ไมควรใชติดตอกันเปนเวลานาน มะแวงตนเปนสวนผสม หลกั ในยาประสะมะแวง ซง่ึ องคการเภสชั กรรมผลติ ข้ึนตามตำรับยาสามญั ประจำบานแผนโบราณ แหวหมู ชือ่ วิทยาศาสตร : Cyperus rotundus L. วงศ : Cyperacear

~ 46 ~ ชือ่ สามญั : Nutgrass ชือ่ อ่นื : หญาขนหมู ลักษณะ : ไมลมลกุ อายหุ ลายป สงู 20-40 ซม. มีลำตนใตดินเปนหวั คลายหัวแหวไทย แตกแขนง ลำตนเปนเสนแข็งเหนียวอยูใตดนิ และงอกเปนหัวใหมได ใบเด่ยี ว จำนวนมาก แทงออกจากหวั กวาง 2-6 มม. ยาว 5-20 ซม. ดอกชอ คลายดอกหญา สีนำ้ ตาลแดง แตกแขนงเปน 4-10 กง่ิ กาน ชอดอกเปนสามเหล่ยี มตรง ผลเปนผลแหง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชหัวใตดนิ เปนยาบำรุงหวั ใจ ขับเหง่อื และขับปสสาวะ การ ทดลองในสัตวพบฤทธิข์ บั ปสสาวะ ลดไข ลดความดันโลหติ และลดการอักเสบ ซึ่งเชือ่ วาเกิดจาก a- cyperone นอกจากน้ีพบฤทธ์ยิ ับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อมาลาเรียชนิดฟลซพิ ารมั ในหลอด ทดลองดวย

~ 47 ~ เรว ชอ่ื วิทยาศาสตร : Amomum xanthioides Wall. วงศ : Zingiberaceae ช่อื สามญั : Bustard cardamom, Tavoy cardamom ช่ืออ่ืน : หมากแหนง (สระบรุ )ี หมากเนิง (อสี าน) มะอี้ หมากอ้ี มะหมากอ้ี (เชยี งใหม) หนอเนง (ชัยภมู ิ) ลักษณะ : เรวเปนพืชลมลุก มเี หงาหรอื ลำตนอยูในดิน จัดเปนพืชสกลุ เดียวกับ กระวาน ขา ขงิ ใบมลี ักษณะ ยาวเรียว ปลายใบแหลมและหอยโคงลง กานใบมีขนาดส้นั ออกดอกเปนชอจากยอดที่แทงขน้ึ มา จากเหงา ดอกมสี ีขาวกานชอดอกสัน้ ผลมขี นสแี ดงปกคลมุ เมลด็ มีสนี ำ้ ตาล เรวมีหลายชนดิ เชน เรวหอม เรวชาง เรวกอ ซง่ึ เรวเหลานม้ี ีลกั ษณะตนแตกตางกันไป ประโยชนทางสมนุ ไพร : นำ้ มันหอมระเหยในเมลด็ เรวมีฤทธิ์เปนยาขบั ลม ชวยแกอาการทองอดื ทองเฟอ แนน จกุ เสยี ด โดย ใชเมลด็ ประมาณ 3 กรัม บดใหเปนผงรับประทานวันละ 3 ครั้ง และชวยขับเสมหะ แกคล่ืนเหียน อาเจียนไดดีอกี ดวย

~ 48 ~ ดีปลี ชอื่ วิทยาศาสตร : Piper chaba Hunt วงศ : Piperaceae ชื่อสามญั : Long Pepper ลักษณะ : ไมเถารากฝอยออกบรเิ วณขอเพ่ือใชยึดเกาะ ใบ เดีย่ วรูปไขแกมขอบขนาน กวาง 3- 5 ซม. ยาว 7-10 ซม. สเี ขียวเขมเปนมัน ดอก ชอ ออกท่ซี อกใบ ดอกยอยอดั กันแนน แยกเพศ ผล เปนผลสด มีสเี ขยี ว เมอ่ื สุกจะเปลย่ี นเปนสแี ดง รสเผ็ดรอน ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชผลแกจดั แตยังไมสุกตากแหงเปนยาขับลม บำรุงธาตุ แก ทองเสีย ขับรกหลงั คลอด โดยใชผล 1 กำมือ (ประมาณ 10-15 ผล) ตมเอานำ้ ดื่ม นอกจากนใี้ ช เปนยาแกไอ โดยเอาผลแหงคร่ึงผลฝนกับมะนาวแทรกเกลือใชกวาดคอหรอื จิบบอยๆ ฤทธิข์ บั ลม และแกไอ เกดิ จากนำ้ มันหอมระเหยและสาร piperine พบวาสารสกดั เมทานอลมีผลยบั ยัง้ การบบี ตัวของลำไสเลก็ และสารสกดั ปโตรเลยี มอเี ธอร ทำใหสตั วทดลองแทง จงึ ควรระวงั การใชในสตรีมี ครรภ

~ 49 ~ นอยหนา ชอ่ื วิทยาศาสตร : Annona squamosa L. วงศ : Annonaceae ช่อื สามัญ : Sugar Apple ช่อื อ่นื : นอยแน นะนอแน หมักเขียบ ลกั ษณะ : ไมยนื ตน สงู 3-5 เมตร ใบเดีย่ ว เรยี งสลับ รปู ใบหอกหรือรปู ใบหอกแกมขอบขนาน กวาง 3-6 ซม. ยาว 7-13 ซม. ดอกเด่ียว ออกท่ซี อกใบ หอยลง กลีบดอกสีเหลืองแกมเขยี ว 6 กลีบ เรยี ง 2 ชัน้ ๆ ละ 3 กลบี หนาอวบน้ำ มีเกสรตวั ผูและรังไขจำนวนมาก ผลเปนผลกลุม คอนขาง กลม ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบสดและเมลด็ ฆาเหา โดยใชเมล็ดประมาณ 10 เมล็ด หรือใบสดประมาณ 1 กำมอื (15 กรัม) ตำใหละเอียด ผสมกับน้ำมนั มะพราวพอแฉะ ขยใ้ี หทว่ั ศรี ษะ ใชผาคลมุ โพกไวประมาณ 10 นาทถี ึงครงึ่ ชัว่ โมง ใชหวสี างเหาออก สระผมใหสะอาด (ระวงั อยาใหเขาตา เพราะจะทำใหตาอกั เสบและแสบได) มรี ายงานยืนยนั วานำ้ ยาท่ีคน้ั จากเมลด็ บดกับ น้ำมันมะพราวในอตั ราสวน 1:2 สามารถฆาเหาไดดีท่ีสดุ คอื ฆาไดถงึ 98% ใน 2 ชัว่ โมง ใชรักษา หดิ กลากและเกลอ้ื นดวย

~ 50 ~