20201014-Fostering Environmental

รายงานฉบับสมบูรณ์ (Final Report) โครงการการพัฒนาผ้นู าด้านสิ่งแวดล้อมในอาสาสมัครเยาวชน Fostering Environmental Leadership in Youth Volunteers โดย อ.ดร.ปเนต มโนมัยวิบูลย์ และคณะ ภายใต้แผนงานยุทธศาสตร์เป้าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม แผนงานคนไทย 4.0 สนับสนุนโดย สานักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) สิงหาคม 2563

สัญญาเลขท่ี 2562/5-01 รายงานฉบับสมบูรณ์ (Final Report) โครงการการพัฒนาผูน้ าดา้ นส่งิ แวดล้อมในอาสาสมัครเยาวชน Fostering Environmental Leadership in Youth Volunteers โดย คณะนักวิจัย สังกัด 1. อ.ดร.ปเนต มโนมยั วบิ ูลย์ สานักวชิ าวทิ ยาศาสตร์ 2. นางพัทธยาพร อนุ่ โรจน์ สานักวิชาวิทยาศาสตร์ 3. ผศ.ดร.พรรณนิภา ดอกไม้งาม สานกั วิชาวทิ ยาศาสตร์สขุ ภาพ ศนู ยว์ จิ ยั ระบบเศรษฐกิจหมุนเวยี นเพื่อประเทศไทยปลอดขยะ มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง ภายใต้แผนงานยุทธศาสตร์เป้าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม แผนงานคนไทย 4.0 สนับสนุนโดย สานักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.)

กิตตกิ รรมประกาศ โครงการการพัฒนาผู฾นําด฾านส่ิงแวดล฾อมในอาสาสมัครเยาวชนน้ีมีวัตถุประสงคแเพ่ือวัดระดับการรับร฾ูและ พฤติกรรมด฾านสิ่งแวดล฾อมของเยาวชนไทยและศึกษาวธิ กี ารส฽งเสริมให฾เยาวชนในสถานศึกษามีบทบาทในการแก฾ไข ปใญหาส่งิ แวดลอ฾ มในสังคมมากขึน้ ในฐานะอาสาสมคั ร การดาํ เนินงานของโครงการวิจัยในปีท่ี 1 น้ีสําเร็จลุล฽วงไปได฾ ด฾วยความอนุเคราะหแจากบุคคลและหน฽วยงานที่เกี่ยวข฾องหลายฝุาย ซ่ึงคณะผ฾ูวิจัยใคร฽ขอขอบพระคุณทุกท฽านเป็น อย฽างสงู ไดแ฾ ก฽ ศ.ดร. มง่ิ สรรพแ ขาวสอาด ในฐานะประธานบรหิ ารแผนงานคนไทย 4.0 ท่ีให฾โอกาสดําเนินการศึกษาครั้งน้ี และให฾คําแนะนําที่เป็นประโยชนแต฽อการดําเนินการวิจัย ตลอดจนบริหารจัดการองคแความร฾ูให฾เกิดการแลกเปลี่ยน ประสบการณแระหว฽างนักวิจัยในแผนงานและผ฾ูทรงคุณวุฒิภายนอกจนทําให฾งานวิจั ยมีการพัฒนาแนวคิดอย฽าง ต฽อเนอื่ ง ผ฾ูบริหาร คณาจารยแ และบุคลากรของโรงเรียนที่เข฾าร฽วมกิจกรรมของโครงการ โดยเฉพาะโรงเรียนระดับ มธั ยมศกึ ษาท้ัง 11 แหง฽ ท่ีอนุญาตและใหค฾ วามรว฽ มมือในการประสานงานนักเรยี น เตรียมสถานที่ อุปกรณแ ให฾ข฾อมูล และติดตามผลการดาํ เนินการเป็นอย฽างดี ท้ังน้ี หากกจิ กรรมของโครงการส฽งผลกระทบต฽อการจัดการเรียนการสอน หรือสร฾างความไมส฽ ะดวกประการใด คณะผว฾ู ิจยั ต฾องขออภัยมา ณ ทีน่ ้ี สมาชิกและผ฾ูช฽วยวิจัยของศูนยแวิจัยระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนเพ่ือประเทศไทยปลอดขยะ (CEWT) โดยเฉพาะนางสาววิภาวรรณ มัณยานนทแ ท่ีสละเวลามาช฽วยเหลือกิจกรรมของโครงการอย฽างแข็งขัน และส฽วน บรหิ ารงานวจิ ัย มหาวทิ ยาลยั แม฽ฟูาหลวง ให฾การสนับสนุนประชาสัมพันธแผลการดําเนินงานของโครงการในโอกาส ต฽าง ๆ ของมหาวิทยาลยั ขอขอบพระคุณผู฾ทรงคุณวุฒิ หน฽วยงาน และบุคคลที่มิได฾กล฽าวนามไว฾ ณ ท่ีนี้ สําหรับความร฽วมมือและ ความช฽วยเหลอื จนทําให฾การศกึ ษาวิจัยสําเร็จลุล฽วงไปด฾วยดี และขอขอบคุณผ฾ูจัดการและเจ฾าหน฾าท่ีประจําแผนงาน คนไทย 4.0 สําหรับความช฽วยเหลือและการอํานวยความสะดวกให฾นักวิจัยตลอดระยะเวลาที่ดําเนินโครงการ จนกระท่ังโครงการดาํ เนนิ การแล฾วเสร็จ ท฾ายที่สุด คณะนักวิจัยใคร฽ขอขอบพระคุณสํานักงานการวิจัยแห฽งชาติ (วช.) ในฐานะหน฽วยงานให฾ทุนท่ีได฾ สนับสนุนงบประมาณในการดําเนนิ งานวจิ ัยคร้ังนี้ คณะผ฾ูวจิ ัย สงิ หาคม 2563 ก

บทสรุปผ้บู ริหาร ปใญหาสิ่งแวดล฾อมจะเป็นความท฾าทายที่สําคัญของมนุษยชาติในศตวรรษน้ี แบบจําลองด฾านส่ิงแวดล฾อม ต฽างแสดงให฾เห็นว฽าหากระบบการผลิตและการบริโภคของเรายังคงไม฽การเปลี่ยนแปลงให฾เป็นมิตรต฽อสิ่งแวดล฾อม และลดการกอ฽ มลพษิ ลง สมดุลของระบบนิเวศที่เคยหล฽อเล้ียงเราจะเข฾าส฽ูสภาวะวิกฤติ โดยเฉพาะสภาพภูมิอากาศ ทีก่ ําลงั เกดิ ภาวะโลกร฾อนจากการปลอ฽ ยกา฿ ซเรอื นกระจก และระบบนเิ วศทางนํา้ ที่ได฾รับผลกระทบจากสภาพอากาศ ท่ีเปล่ยี นแปลงไปและขยะพลาสตกิ จํานวนมากท่ไี หลลงสแ฽ู มน฽ ้ําและมหาสมุทร การพฒั นาทีย่ ั่งยนื ให฾ความสําคัญกับการสรา฾ งความสมดุลระหวา฽ งการใช฾ทรพั ยากรธรรมชาติเพื่อตอบสนอง ความต฾องการของคนในปใจจุบันกับคนรุ฽นหลัง ดังนั้นเยาวชนจึงเป็นผู฾ท่ีมีบทบาทสําคัญต฽อการพัฒนาที่ยั่งยืน เน่ืองจากเป็นคนร฽ุนปใจจุบันท่ีจะมองผลประโยชนแของการพัฒนาในระยะยาวไปถึงส่ิงแวดล฾อมที่พวกเขาจะต฾อง เตบิ โตขน้ึ มาอาศัยอยู฽ในอนาคต ในปใจจุบันได฾มีกระแสความตื่นตัวของเยาวชนท่ัวโลกท่ีลุกข้ึนมาเป็นกระบอกเสียง เรยี กร฾องให฾มีการแก฾ไขปใญหาส่ิงแวดล฾อม อาทิเช฽น Greta Thunberg นักรณรงคแเรื่องโลกร฾อน และพี่น฾อง Wijsen ที่ริเร่ิมโครงการ Bye Bye Plastic Bags (BBPB) จนนําไปสู฽การแบนการแจกถุงพลาสติกท่ีเกาะบาหลี ประเทศ อนิ โดนีเซยี โครงการวิจัยนี้มีวัตถุประสงคแที่จะพัฒนาศักยภาพและสร฾างโอกาสให฾เยาวชนไทยสามารถ เป็นผ฾ูนําการ เปลี่ยนแปลงด฾านสิ่งแวดล฾อม ด฾วยการแสวงหาวิธีการและกิจกรรมท่ีมีประสิทธิภาพในการสร฾างเสริมทัศนคติและ พฤติกรรมท่ีดีต฽อสิ่งแวดล฾อมให฾กับเยาวชน กิจกรรมวิจัยของโครงการในปีที่ 1 วัดระดับการรับรู฾ข฾อมูลด฾าน สิ่งแวดล฾อมและพฤตกิ รรมด฾านสิง่ แวดล฾อม ตลอดจนวิเคราะหแหาปจใ จยั ทง้ั ระดบั ปใจเจกบุคคลและระดับโครงสร฾างที่ มอี ิทธิพลต฽อพฤตกิ รรมของเยาวชน โดยมีนักเรียนในระดับมัธยมศึกษาตอนปลายในจังหวัดเชียงรายจํานวน 1,169 คนจากโรงเรียน 11 แห฽งเป็นกล฽ุมเปูาหมายท่ีเข฾าร฽วมกิจกรรมหลักของโครงการ อันประกอบไปด฾วยการตอบแบบ สํารวจ การฝึกอบรมให฾ความร฾ู การเข฾าร฽วมกิจกรรมลดการใช฾พลาสติกกับ ECOLIFE การเก็บข฾อมูลสถานศึกษา และการตดิ ต้งั อุปกรณแวดั คา฽ มลพษิ ทางอากาศ ผลการศึกษาแสดงให฾เห็นว฽าการรับร฾ูด฾านส่ิงแวดล฾อมของเยาวชนไทยเก่ียวกับสภาพปใญหายังอยู฽มีอยู฽ ค฽อนข฾างจํากัด ซ่งึ การไมร฽ ูข฾ ฾อเท็จจรงิ เกี่ยวกบั สถานการณแด฾านสิ่งแวดล฾อมอาจจะทําให฾เยาวชนมองข฾ามความสําคัญ ของตนเองและเพื่อนรุน฽ เดยี วทัง้ ในแงข฽ องการแสดงพฤตกิ รรมท่ีรับผิดชอบต฽อสิ่งแวดล฾อมและการรักษาสิทธิของตน ทอ่ี าจจะถกู กระทบจากปญใ หาสงิ่ แวดลอ฾ ม อย฽างไรกด็ ี ผลการสํารวจก็แสดงให฾เห็นว฽าแม฾จะไม฽ได฾รู฾จักบุคคลที่ทํางาน ด฾านส่ิงแวดล฾อมโดยตรง แต฽เยาวชนส฽วนใหญ฽ก็ให฾ความสนใจกับกิจกรรมด฾านสิ่งแวดล฾อมของดาราและนักร฾องที่มี ชือ่ เสยี งและกําลงั เปน็ ทนี่ ยิ ม นอกจากน้กี ารวิเคราะหแการติดตามการให฾ข฾อมูลข฽าวสารผ฽านช฽องทางส่ือออนไลนแของ โครงการแสดงให฾เห็นว฽าหากได฾รับการกระต฾ุนเยาวชนส฽วนหน่ึงก็หันมาให฾ความสนใจกับประเด็นด฾านสิ่งแวดล฾อม โดยเฉพาะเรือ่ งใกล฾ตวั หรอื ประเดน็ ที่เกี่ยวข฾องกบั สัตวแ ดังนัน้ การนาํ เสนอข฾อมูลด฾านสิ่งแวดล฾อมให฾กับเยาวชนด฾วยพ รเี ซนเตอรแแ ละเนอื้ หาท่นี ฽าดึงดดู จงึ เปน็ ก฾าวแรกท่ีสาํ คญั ในการสร฾างความสนใจให฾กับเยาวชน เม่ือพิจารณาถึงพฤติกรรมท่ีมีความสําคัญด฾านสิ่งแวดล฾อมพบว฽า เยาวชนส฽วนใหญ฽ได฾รับการปลูกฝใงให฾มี นสิ ัยท่ดี ีในการประหยัดทรพั ยากรทีไ่ มจ฽ าํ เปน็ เช฽น การปดิ นํา้ หรอื ปดิ ไฟเมอื่ ไม฽ใช฾งาน แตห฽ ากจะส฽งเสริมพฤติกรรมที่ เป็นมิตรต฽อสิ่งแวดล฾อมที่ต฾องอาศัยความพยายามมากข้ึนหรือลดความสะดวกสบายในการใช฾ชีวิตลง เช฽น การลด การใชพ฾ ลาสติกแบบใช฾คร้ังเดียวท้งิ หรือการแยกขยะจะทําได฾ยากข้ึน เนื่องจากต฾องเปลี่ยนแปลงเยาวชนส฽วนใหญ฽ที่ ยังไม฽มีนิสัยตรงน้ี ท้ังน้ี ผลการดําเนินกิจกรรมของทางโครงการ ไม฽ว฽าจะเป็นการให฾ความรู฾ การให฾อุปกรณแเสริม หรือการให฾แรงจูงใจล฾วนแสดงให฾เห็นถึงข฾อจํากัดในการเปล่ียนแปลงพฤติกรรมระดับปใจเจกบุคคลทั้งในแง฽ต฾นทุน ข

และความย่ังยืนของผลท่ีรับ ดังนั้นโครงการด฾านส่ิงแวดล฾อมท่ีมีเปูาหมายท่ีเยาวชนจึงควรดําเนินการร฽วมกับ สถานศึกษา โดยเพ่ิมศักยภาพของโรงเรียนในการยกระดับนโยบายและการจัดการด฾านสิ่งแวดล฾อมให฾ชัดเจนและ เป็นรูปธรรมอันจะทําให฾นักเรียนเกิดความสนใจในพฤติกรรมด฾านสิ่งแวดล฾อมของกล฽ุมเพ่ือนซึ่งเป็นกล฽ุมอ฾างอิงท่ี สาํ คญั ต฽อการสร฾างบรรทดั ฐานทางสังคมและกลอ฽ มเกลาพฤติกรรมของวัยรุน฽ ในทส่ี ุด ดังนั้น หากจะสนับสนุนให฾เยาวชนไทยสามารถก฾าวไปสู฽การเป็นคนไทย 4.0 ที่มีคุณภาพและสามารถมี บทบาทสําคัญในการร฽วมแกไ฾ ขปใญหาสง่ิ แวดล฾อมของประเทศและของโลกแล฾ว ข้ันต฾นจําเป็นที่จะต฾องนําให฾เยาวชน เกดิ ความสนใจและเพิ่มระดบั การรับร฾ูข฾อมูลข฽าวสารด฾านสิ่งแวดล฾อมเสียก฽อน โดยอาศัยเนื้อหาที่เยาวชนสนใจหรือ บุคคลท่ีมีชื่อเสียงในสังคมเป็นผ฾ูส่ือสารควบคู฽ไปกับการจัดการสภาพแวดล฾อมภายในสถานศึกษาและสร฾างบรรทัด ฐานทางสงั คมในหม฽เู ยาวชนใหพ฾ ฤติกรรมท่เี ป็นมติ รต฽อสิง่ แวดล฾อมเปน็ “ความปกติใหม฽” (New Normal) ค

บทคดั ย่อ โครงการการพัฒนาผ฾ูนําด฾านส่ิงแวดล฾อมในอาสาสมัครเยาวชนมีวัตถุประสงคแที่จะพัฒนาศักยภาพ และ สรา฾ งโอกาสให฾เยาวชนไทยสามารถเปน็ ผู฾นําการเปล่ียนแปลงด฾านสิ่งแวดล฾อม ด฾วยการแสวงหาวิธีการและกิจกรรม ทมี่ ปี ระสิทธภิ าพในการสร฾างเสริมทัศนคติและพฤติกรรมที่ดีต฽อสิ่งแวดล฾อมให฾กับเยาวชน การเก็บข฾อมูลอาศัยแบบ ประเมนิ ทใี่ หเ฾ ยาวชนระบรุ ะดับการรับร฾แู ละพฤตกิ รรมดา฾ นสิ่งแวดล฾อมของตนเองและบุคคลใกล฾ชิด และการสํารวจ สภาพแวดล฾อมของโรงเรียนเพ่ือประเมินระดับนโยบายและการจัดการส่ิงแวดล฾อมของสถานศึกษา ผลการสํารวจ จากนักเรียนระดับช้ันมัธยมศึกษาตอนปลายจํานวน 1,169 คนจากโรงเรียนในจังหวัดเชียงรายท้ังหมด 11 แห฽ง พบว฽า กลุ฽มตัวอย฽างยังมีระดับการรับรู฾ท่ีค฽อนข฾างจํากัดเก่ียวกับปใญหาสิ่งแวดล฾อม เช฽น ภาวะโลกร฾อนและมลพิษ พลาสติก ยกเว฾นในกรณีท่ีเก่ียวข฾องกับดาราหรือนักร฾องท่ีกําลังได฾รับความนิยมทางสังคม ส฽วนระดับพฤติกรรม สามารถจําแนกได฾เป็น 2 ส฽วนคือพฤติกรรมลดการใช฾ทรัพยากรที่ไม฽จําเป็นซ่ึงนักเรียนส฽วนใหญ฽มีการทําอยู฽เป็น ประจํา กับพฤติกรรมที่ต฾องเปล่ียนแปลงเพื่อสิ่งแวดล฾อมโดยลดความสะดวกสบายของตนลงท่ีเยาวชนจํานวนมาก ยังไมไ฽ ด฾ทาํ ใหเ฾ ปน็ ปกติ ดงั นน้ั จึงควรมกี ารนาํ ประเดน็ เหล฽าน้มี าบรรจุไว฾เป็นนโยบายของโรงเรียน เพ่ือกระต฾ุนให฾เกิด การสร฾างบรรทัดฐานทางสังคมในกลุ฽มเยาวชนที่จะสนับสนุนให฾เยาวชนมีพฤติกรรมท่ีเป็นมิตรต฽อสิ่งแวดล฾อมและ พรอ฾ มจะกา฾ วขึ้นมาเป็นผ฾ูนาํ การเปลยี่ นแปลงตอ฽ ไป คาสาคญั : พฤตกิ รรมด฾านสิง่ แวดลอ฾ ม / การรับรู฾ดา฾ นสิง่ แวดล฾อม / บรรทดั ฐานทางสงั คม / ผ฾นู าํ การเปลย่ี นแปลง ง



Abstract The project “Fostering Environmental Leadership in Youth Volunteers” has as its objectives to develop a capacity for teenagers into a change agent. It starts with a set of measurements for envrionmental behaviors and awareness and a survey to understand the conditions at schools. In total 1,169 students from 11 secondary schools in Chiang Rai participated in the research activities. The results show that at present the awareness of students on key environmental challenges was limited. The students did not know key aspects of environment problems such as climate change and plastic pollution with exceptions of campaigns promoted by popular celebrities. In terms of stated bahvaiors, the students were accustomed to energy and water conservation. But, when it came to actions that would require more efforts or reduce convenience, the participation rates dropped. Therefore, we recommend that schools can play a ket role in changing these bahvaiors by activating the role of peer groups in behavioral changes. This will pave the way for the fostering of a next generation of environmental leaders. Keywords: Envrionmental behaviors / Environmental awareness / Social norm / Change agent จ

สารบญั หน้า ก กติ ตกิ รรมประกาศ ข บทสรุปผูบ฾ ริหาร ง บทคัดย฽อ จ Abstract ฉ สารบญั ซ สารบัญตาราง ญ สารบญั รูป 1 บทท่ี 1 บทนา 1 3 1.1 ทีม่ าและความสาํ คัญของปใญหา 4 1.2 วตั ถปุ ระสงคแของการวจิ ยั 4 1.3 ขอบเขตและขอ฾ จาํ กดั 5 1.4 กรอบแนวคิดของการวจิ ัย 6 1.5 ประโยชนแทคี่ าดวา฽ จะได฾รับ 7 1.6 การนําเสนอรายงาน 7 บทที่ 2 แนวคิดและทฤษฎี 10 2.1 แนวคิดและทฤษฎวี ฽าด฾วยทัศนคติและพฤติกรรม 13 2.2 แนวทางการส฽งเสรมิ พฤติกรรมท่ีเป็นมิตรต฽อสิง่ แวดลอ฾ ม 2.3 บทสรุป 15 บทที่ 3 ระเบยี บวิธีวจิ ยั 3.1 การไดม฾ าซงึ่ กล฽ุมเปาู หมาย 15 3.2 กจิ กรรมระดับปใจเจกบุคคล 25 25 3.2.1 การวัดระดับการรบั รแ฾ู ละพฤตกิ รรมด฾านสิ่งแวดล฾อม 29 3.2.2 การใหค฾ วามร฾ดู า฾ นสิง่ แวดล฾อมกบั เยาวชน 29 3.2.3 การสง฽ เสรมิ พฤตกิ รรมทเี่ ป็นมิตรต฽อส่งิ แวดลอ฾ ม 32 3.3 กิจกรรมระดับสถานศกึ ษา 32 3.3.1 การสํารวจสภาพแวดลอ฾ มของโรงเรียน 34 3.3.2 กจิ กรรมดา฾ นสง่ิ แวดล฾อมกบั สถานศกึ ษา 36 3.4 การวิเคราะหแข฾อมูล ฉ

สารบัญ (ต่อ) หนา้ 39 บทที่ 4 ผลการศกึ ษา 39 4.1 ผลการสาํ รวจระดบั การรบั ร฾ูและพฤตกิ รรมด฾านส่ิงแวดล฾อมของเยาวชน 46 4.2 การสง฽ เสรมิ การรบั ร฾แู ละพฤติกรรมดา฾ นส่งิ แวดล฾อมของเยาวชน 46 4.2.1 การให฾ข฾อมูลผ฽านส่ือสังคมออนไลนแ 52 4.2.2 ผลการปรับเปลยี่ นพฤติกรรมใหเ฾ ปน็ มิตรต฽อสง่ิ แวดล฾อม 53 4.3 การสํารวจและปรบั ปรุงการจดั การสิง่ แวดล฾อมของสถานศกึ ษา 53 4.3.1 ระดับนโยบายและการจัดการสงิ่ แวดลอ฾ มของโรงเรยี น 54 4.3.2 สภาพแวดลอ฾ มกบั พฤติกรรมด฾านสิ่งแวดล฾อมของนกั เรียน 58 58 บทที่ 5 บทสรปุ และขอ้ เสนอแนะ 59 5.1 สรปุ และอภปิ รายผล 60 5.2 ขอ฾ เสนอแนะ 63 เอกสารอา้ งอิง 69 ภาคผนวกท่ี 1 ตวั อย฽างเอกสารประชาสัมพนั ธแ หนงั สือขอความอนเุ คราะหแ และ 78 ประกาศนียบตั รการเข฾าร฽วมกิจกรรม ภาคผนวกท่ี 2 แบบสอบถามและรหัสการลงข฾อมลู การรบั ร฾ูข฾อมลู ดา฾ น 85 ส่ิงแวดล฾อมและปจใ จัยท่ีมีผลต฽อการเขา฾ ร฽วมกจิ กรรมด฾าน ส่ิงแวดล฾อมของเยาวชนในจงั หวัดเชียงราย ภาคผนวกท่ี 3 การนาํ เสนอเพื่อสร฾างความตระหนักและใหค฾ วามร฾ูเกย่ี วกับปญใ หา สิ่งแวดล฾อมกบั เยาวชน ภาคผนวกท่ี 4 รายชือ่ นกั เรียนที่เขา฾ ร฽วมกิจกรรมค฽ายผู฾นําเยาวชน ช

สารบญั ตาราง หนา้ ตารางท่ี 2-1 ตวั อยา฽ งข฾อความท่ใี ชท฾ ่ีวัดความสอดคล฾องของความเช่อื ด฾านส่งิ แวดลอ฾ ม 9 ตารางท่ี 2-2 ตารางที่ 2-3 รายการเครื่องมือทางสารสนเทศ 12 ตารางที่ 3-1 ตารางที่ 3-2 หลกั การสาํ หรบั การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมที่ไมเ฽ ป็นมิตรต฽อสิ่งแวดลอ฾ ม 13 ตารางท่ี 3-3 รายชือ่ โรงเรียนเปาู หมายสาํ หรับกจิ กรรมแนะนําโครงการฯ 16 ตารางที่ 3-4 ตารางท่ี 3-5 กจิ กรรมให฾ความรูด฾ ฾านสิง่ แวดลอ฾ มกบั เยาวชนของโครงการวิจยั 17 ตารางท่ี 4-1 คาํ อธบิ ายคําถามดา฾ นสงิ่ แวดล฾อมในแบบสอบถามนักเรยี นระดับ 26 ตารางท่ี 4-2 มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย ตารางท่ี 4-3 ตารางที่ 4-4 กจิ กรรมเก็บข฾อมลู ระดับสถานศกึ ษา 32 ตารางท่ี 4-5 การวเิ คราะหแและนําเสนอสถิตเิ ชงิ พรรณนาระดบั การรบั ร฾ูและพฤตกิ รรม 37 ตารางที่ 4-6 ด฾านสิ่งแวดลอ฾ ม ตารางที่ 4-7 จาํ แนกสัดส฽วนนกั เรยี นตามระดบั การรับร฾ูขอ฾ มูลเกย่ี วกบั ปใญหาสิง่ แวดลอ฾ ม 40 ตารางที่ 4-8 ตารางที่ 4-9 จาํ แนกสดั สว฽ นนกั เรยี นตามระดบั การรบั ร฾ูขอ฾ มูลเกยี่ วกับบุคคลท่ีทาํ งาน 42 ตารางท่ี 4-10 ดา฾ นส่งิ แวดล฾อม ตารางที่ 4-11 จาํ แนกสดั ส฽วนนักเรียนตามระดบั พฤติกรรมดา฾ นส่ิงแวดล฾อมของตน 43 ตารางที่ 4-12 จาํ แนกสัดส฽วนนักเรยี นตามระดบั พฤตกิ รรมด฾านสิ่งแวดลอ฾ มของสมาชิกใน 44 ครอบครวั จาํ แนกสัดส฽วนนักเรยี นตามระดบั พฤติกรรมด฾านสง่ิ แวดลอ฾ มของเพ่ือน 44 จําแนกสดั ส฽วนนกั เรยี นตามระดบั การประเมินการปรบั เปลี่ยนพฤติกรรมมา 45 พกกระบอกน้ํา จาํ แนกสัดส฽วนนักเรยี นตามระดับความสนใจเขา฾ รว฽ มกิจกรรมด฾าน 45 ส่ิงแวดล฾อม รายละเอียดและผลการตอบรับการใหข฾ ฾อมูลผ฽านส่ือสงั คมออนไลนแ 46 แบบจาํ ลองพฤติกรรมดา฾ นส่ิงแวดลอ฾ มของเยาวชนกล฽มุ ตวั อย฽าง 54 แบบจําลองพฤติกรรมดา฾ นสง่ิ แวดล฾อมของนกั เรียนในโรงเรียนท่ีมคี วาม 55 พรอ฾ มสงู แบบจาํ ลองพฤติกรรมดา฾ นสง่ิ แวดลอ฾ มของนกั เรียนในโรงเรียนท่มี คี วาม 56 พร฾อมปานกลาง แบบจาํ ลองพฤติกรรมด฾านสง่ิ แวดลอ฾ มของนกั เรยี นในโรงเรียนที่มีความ 56 พรอ฾ มตาํ่ ซ



สารบัญรปู หน้า รปู ที่ 1-1 ขนาดรอยเท฾าเชิงนเิ วศเปรียบเทยี บกบั ความสามารถของระบบธรรมชาติ 2 รูปท่ี 1-2 เฉล่ียต฽อหัวของคนไทย รปู ที่ 1-3 รูปท่ี 2-1 ความสัมพันธรแ ะหว฽างคุณภาพสงิ่ แวดลอ฾ มและการพฒั นาทางเศรษฐกิจ 2 รูปที่ 2-2 กรอบแนวคิดของการวิจัย 5 รปู ที่ 3-1 รปู ท่ี 3-2 ค฽านยิ มสากลหลัก 10 ประการ 8 รูปท่ี 3-3 ความสัมพันธรแ ะหว฽างทศั นคติกบั พฤตกิ รรมภายใตส฾ ภาพบริบทตามทฤษฎี 10 รูปที่ 3-4 รปู ท่ี 3-5 ABC รปู ที่ 3-6 การให฾ความรด฾ู า฾ นส่ิงแวดลอ฾ มกับนกั เรยี นโรงเรยี นเม็งรายมหาราชวทิ ยาคม 18 รูปที่ 3-7 รปู ท่ี 3-8 การให฾ความรู฾ดา฾ นส่ิงแวดล฾อมกับนกั เรียนโรงเรียนเชียงของวิทยาคม 18 รปู ท่ี 3-9 การให฾ความรู฾ด฾านส่ิงแวดล฾อมกบั นกั เรยี นโรงเรียนหว฾ ยซอ฾ วิทยาคม 19 รปู ที่ 3-10 รูปท่ี 3-11 รชั มงั คลาภิเษก รปู ที่ 3-12 การใหค฾ วามรู฾ด฾านสิ่งแวดล฾อมกับนักเรยี นโรงเรยี นเทงิ วิทยาคม 19 รูปท่ี 3-13 การให฾ความร฾ดู ฾านสิ่งแวดลอ฾ มกับนกั เรียนโรงเรียนองคแการบรหิ ารส฽วน 20 จังหวัดเชยี งราย การให฾ความรู฾ด฾านส่ิงแวดล฾อมกบั นกั เรยี นโรงเรยี นหว฾ ยสักวทิ ยาคม 20 การให฾ความรู฾ดา฾ นส่ิงแวดล฾อมกบั นักเรยี นโรงเรียนดอนชยั วทิ ยาคม 21 การใหค฾ วามรู฾ด฾านสิ่งแวดล฾อมกบั นกั เรยี นโรงเรยี นจุฬาภรณราชวิทยาลัย 21 เชยี งราย การให฾ความรูด฾ ฾านสิ่งแวดล฾อมกับนักเรยี นโรงเรียนศึกษาสงเคราะหแแ ม฽จัน 22 การให฾ความรู฾ดา฾ นส่ิงแวดล฾อมกบั นักเรยี นโรงเรียนสามัคควี ิทยาคม 22 การใหค฾ วามรด฾ู า฾ นสิ่งแวดล฾อมกับนกั เรยี นโรงเรียนเทศบาล 5 เด฽นหา฾ 23 อบรมเชิงปฏบิ ัตกิ าร โครงการจดั การสงิ่ แวดล฾อมอย฽างยั่งยืน เทศบาลนคร 23 เชียงราย ณ โรงแรมเวยี งอินทรแ นทิ รรศการงานสปั ดาหแวทิ ยาศาสตรแประจาปี 2562 ณ มหาวทิ ยาลัย 24 แม฽ฟูาหลวง ญ



รปู ท่ี 3-14 สารบญั รปู (ตอ่ ) หนา้ 24 รปู ท่ี 3-15 อบรมสัมมนา สามเณรไทยยคุ ใหม฽ ร฽วมใส฽ใจสิง่ แวดลอ฾ ม ณ วัดศรีโสดา รูปที่ 3-16 จงั หวดั เชียงใหม฽ 25 รปู ที่ 3-17 คา฽ ยเวทีนักวิทยาศาสตรรแ น฽ุ เยาวแ ครั้งที่ 15 ณ มหาวิทยาลยั แมฟ฽ ูาหลวง 30 รูปท่ี 3-18 แสดงหน฾าแรกของเพจ FLY Volunteers ใน Facebook 31 รูปท่ี 3-19 นกั เรียนกบั ถุงผ฾าของโครงการ 31 การทํากจิ กรรมรกั ษาความสะอาดร฽วมกับกลมุ฽ Trash Hero Hua Hin 33 รปู ที่ 3-20 กจิ กรรมอบรมเตรียมความพร฾อมรับมือปใญหาฝุน PM2.5 และติดต้งั เครื่อง รูปท่ี 3-21 M-Care 34 รปู ท่ี 3-22 กจิ กรรม World Cleanup Day 2019 35 รูปที่ 3-23 นทิ รรศการ SEA of Solution 2019 36 รูปท่ี 4-1 กิจกรรมสร฾างแรงบันดาลใจในการเป็นผูน฾ ําอาสาสมัครด฾านสิง่ แวดลอ฾ ม 38 กรอบแนวคิดในการวเิ คราะหแขอ฾ มูล 41 รูปที่ 4-2 แสดงตวั อย฽างการรายงานผลคณุ ภาพอากาศของโรงเรียนท่ีเข฾ารว฽ ม โครงการ 41 รูปท่ี 4-3 แสดงค฽ามลพษิ PM2.5 ในสถานศึกษาจังหวัดเชียงรายระหว฽างเดอื น รูปที่ 4-4 ก.พ. – ม.ิ ย. 2563 46 จาํ นวนผทู฾ ีก่ ดถูกใจเพจของโครงการ FLY Volunteers 52 ยอดการลดพลาสติกแบบใชค฾ รั้งเดยี วทง้ิ ผ฽าน ECOLIFE ของโครงการ FLY Volunteers ฎ



บทท่ี 1 บทนา 1.1 ทม่ี าและความสาคัญของปญั หา ปใญหาส่ิงแวดล฾อม ไม฽ว฽าจะเป็นภาวะโลกร฾อน แพขยะพลาสติกในทะเล มลพิษทางอากาศ หรือการ หมดไปของทรัพยากรท่ีมอี ยอ฽ู ยา฽ งจํากัดล฾วนแล฾วแต฽เป็นปใจจัยเสี่ยงท่ีจะนําไปสู฽ความเสียหายท่ีไม฽สามารถแก฾ไขหรือ ฟน้ื ฟไู ด฾ (irreversible damages) ดังน้ันคนร฽ุนหลัง (future generations) จึงเป็นผ฾ูมีส฽วนได฾ส฽วนเสียท่ีสําคัญ โดย “การพัฒนาอย฽างย่ังยนื ” (Sustainable Development) หมายถงึ “การพัฒนาท่สี ามารถตอบสนองความต฾องการ ของคนในปจใ จบุ นั โดยทีไ่ ม฽ทําใหค฾ วามสามารถในการตอบสนองความต฾องการของคนรน฽ุ หลังลดลง” (WCED, 1987) เสียงของคนรุ฽นใหม฽ท่ีจึงมีพลังจากมุมมองทางศีลธรรมของวาทกรรมการพัฒนาอย฽างย่ังยืน และใน หลายกรณีสามารถนําไปส฽ูการเปล่ียนแปลงท่ียั่งยืน ดังเช฽น Greta Thunberg นักเรียนชาวสวีเดนที่ลุกขึ้นมา เรยี กรอ฾ งให฾ผู฾นําประเทศตา฽ ง ๆ จริงใจและจรงิ จงั กบั การรักษาพันธะในการแก฾ไขปใญหาโลกร฾อนตามข฾อตกลง Paris Climate Accord จนกลายได฾รับความสนใจจากทั่วโลกและได฾รับการเสนอชื่อให฾เป็นตัวเลือกของรางวัลโนเบล สาขาสันติภาพประจําปี 2019 หรือการลดการใช฾ถุงพลาสติกในโครงการ Bye Bye Plastic Bags (BBPB) ท่ี บาหลี ประเทศอินโดนีเซียที่ริเริ่มโดย Melati Wijsen ซ่ึงอายุเพียง 17 ปีในขณะนั้น หรือการเขียนจดหมาย ร฾องเรียนถึงผลกระทบต฽อสัตวแน้ําจากการใช฾หลอดพลาสติกของเด็กหญิงวัย 5 ขวบท่ีทําให฾บริษัท Pizza Express ในประเทศองั กฤษยกเลกิ การใช฾หลอดพลาสตกิ ในร฾านอาหารของตน สําหรบั ประเทศไทย การพัฒนาทางเศรษฐกิจในช฽วงที่ผ฽านมาได฾เผาผลาญทรัพยากรพร฾อมไปกับปล฽อย มลพิษในอัตราที่สูงขึ้นอย฽างมาก รูปที่ 1-1 แสดงให฾เห็นว฽าตั้งแต฽ปี พ.ศ. 2529 เป็นต฾นมาระบบเศรษฐกิจของไทย นั้นขาดดุลเชิงนิเวศอย฽างต฽อเน่ืองจากขนาดของรอยเท฾าเชิงนิเวศ (Ecological Footprint) ท่ีใหญ฽กว฽า ความสามารถของระบบธรรมชาติ (Biocapacity) ในการผลิตทรัพยากรและรองรับมลพิษท่ีเกิดข้ึนจากการผลิต และบริโภคของคนไทย เช฽นเดียวกับอัตราการปล฽อยก฿าซเรือนกระจกที่เป็นสาเหตุของภาวะโลกร฾อนที่เพ่ิมขึ้นจาก 1.6 ตันต฽อคนเปน็ 3.9 ตนั ตอ฽ คนระหว฽างปี พ.ศ. 2533 และ 2558 (EPPO, 2016) หรอื ปญใ หาการขาดการจัดการ ขยะในประเทศไทยที่ทําให฾มีโอกาสท่ีขยะพลาสติกจะลงไปส฽ูทะเลถึงปีละ 1 ล฾านตัน สูงเป็นอันดับท่ี 6 ของโลก (Jambeck et al, 2015) หรือผลกระทบจากการเผาในท่ีโล฽งท่ีทําให฾ค฽าดัชนีคุณภาพอากาศ (Air Quality Index หรือ AQI) ของจังหวดั ในภาคเหนือของไทยแย฽ที่สุดในโลกในช฽วงเดือนมีนาคม-เมษายนของปี พ.ศ. 2562 นี้เท฽าที่มี การวัดและรายงานผลในเครือข฽ายของ Air Visual และอาจส฽งผลให฾อายุขัยโดยเฉล่ียของคนในพื้นท่ีจังหวัด เชยี งใหม฽และเชยี งรายลดลงถึง 3.6-3.9 ปี (Saksornchai, 2019) 1

รายงานวจิ ัยฉบับสมบรู ณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผ฾นู าํ ด฾านส่งิ แวดลอ฾ มในอาสาสมคั รเยาวชน รปู ท่ี 1-1 ขนาดรอยเท้าเชงิ นิเวศเปรยี บเทยี บกับความสามารถของระบบธรรมชาติเฉล่ยี ต่อหวั ของคนไทย ทม่ี า: Global Footprint Network 2018 http://data.footprintnetwork.org รูปท่ี 1-2 แสดงถึงความสัมพันธแระหว฽างคุณภาพสิ่งแวดล฾อมกับการพัฒนาทางเศรษฐกิจตามแนวคิด Environmental Kuznets Curve (EKC) ท่ีเชื่อว฽าการพัฒนาในช฽วงแรกจะส฽งผลกระทบทางลบต฽อสิ่งแวดล฾อม จนถึงจุดหนึ่งท่ีคุณภาพสิ่งแวดล฾อมจะค฽อย ๆ กลับมาดีขึ้น ดังที่เห็นในจากประสบการณแของประเทศพัฒนาแล฾ว (Uchiyama, 2016) ท้ังนี้ ปรากฏการณแดังกล฽าวไม฽ได฾เกิดขึ้นโดยอัตโนมัติ แต฽เป็นผลจากความตระหนักถึง ผลกระทบตอ฽ ส่ิงแวดลอ฾ มของสงั คมท่เี พ่ิมสูงขนึ้ จนนาํ ไปสก฽ู ารปรบั เปลย่ี นรูปแบบการผลิตและการบริโภคไปสู฽ระบบ เศรษฐกิจที่หมุนเวียน (Circular Economy) หรือ CE การแยก (decoupling) การพัฒนาทางเศรษฐกิจออกจาก การก฽อมลพิษหรือการใช฾ทรัพยากรได฾กลายเป็นนโยบายและกฎหมายในประเทศอุตสาหกรรมหลายประเทศ อาทิ เช฽น กฎหมาย Closed Substance Cycle Waste Manaement Act ของสหพันธแสาธารณรัฐเยอรมนีท่ี ประกาศใช฾ในปี พ.ศ. 2537 กฎหมาย Fundamental Law for Establishing a Sound Material-Cycle Society ของประเทศญ่ีปุนท่ีประกาศใช฾ในปี พ.ศ. 2543 หรือกฎหมาย Circular Economy Promotion Law ของสาธารณรฐั ประชาชนจีนทป่ี ระกาศใชใ฾ นปี พ.ศ. 2551 รูปที่ 1-2 ความสมั พันธร์ ะหวา่ งคณุ ภาพสิง่ แวดลอ้ มและการพัฒนาทางเศรษฐกจิ ทมี่ า: Intelligent Economist 2019 https://www.intelligenteconomist.com/environmental-kuznets- curve 2

การสร฾างเยาวชนใหเ฾ ป็น “คนไทย 4.0” ทีม่ จี ิตสาธารณะและภาวะผ฾ูนําด฾านส่ิงแวดล฾อมจึงเป็นกลไกหน่ึงที่ มคี วามสําคญั ต฽อการพัฒนาประเทศไทยให฾หลุดพ฾นกับดักรายได฾ปานกลางและก฾าวผ฽านไปส฽ูคร่ึงหลังของ EKC โดย คนร฽ุนใหม฽จะเป็นกําลังสําคัญสําหรับการบรรลุเปูาหมายการพัฒนาอย฽างย่ังยืนข฾อท่ี 12 (Sustainable Development Goal 12 หรือ SDG12) เร่ืองการผลิตและการบริโภคอย฽างย่ังยืน (sustainable production and consumption) ให฾เปลี่ยนผ฽านไปส฽ูระบบเศรษฐกิจแบบ CE ท่ีแตกต฽างไปจากปใจจุบัน เยาวชนจะต฾องมี วัฒนธรรมการบริโภคท่ีเป็นมิตรต฽อส่ิงแวดล฾อม เช฽น Reduce / Reuse / Recycle (3Rs) และสามารถเป็นผู฾นํา การเปล่ียนแปลง (change agents) ที่จุดประกายและสนับสนุนการเปลี่ยนแปลงของนโยบายและโครงสร฾าง พนื้ ฐาน ท้งั ทางกายภาพ (hard infrastructures) และกฎระเบียบทางเศรษฐกิจและสังคม (soft infrastructures) ทเ่ี อ้อื ตอ฽ รปู แบบการผลิตและการบรโิ ภคดงั กล฽าว ทงั้ ในฐานะผ฾บู ริโภคในปจใ จุบัน ผ฾ูผลิตในอนาคต และพลเมืองของ ประเทศไทยและประชาคมโลก กล฽ุมวิจัยระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนเพ่ือประเทศไทยปลอดขยะ (Circular Economy for Waste-free Thailand) หรือ CEWT มหาวิทยาลัยแม฽ฟูาหลวงได฾ร฽วมกับภาคีเครือข฽าย Chiang Rai Zero Waste ออกแบบ กจิ กรรมเพอ่ื ส฽งเสริมให฾เยาวชนคนรุ฽นใหม฽ได฾เข฾ามามีส฽วนร฽วมในการเป็นอาสาสมัครในงานแข฽งขันกีฬาแห฽งชาติคร้ัง ท่ี 46 เจียงฮายเกมสแ ระหว฽างวันท่ี 18-28 พฤศจิกายน 2561 กิจกรรมการส฽งเสริมการคัดแยกขยะให฾อาสาสมัคร เยาวชนในพ้ืนที่ผลัดเปล่ียนหมุนเวียนกันทําหน฾าท่ีเป็นผู฾ดูแล (stewards) จุดท้ิงขยะในศูนยแกีฬาต฽าง ๆ และ ประชาสัมพันธแให฾ผู฾เข฾าร฽วมงานคัดแยกขยะรีไซเคิลเพื่อนําไปใช฾ประโยชนแใหม฽ ผลการดําเนินการมีนักเรียนระดับ มธั ยมต฾นและมัธยมปลายเข฾าร฽วมเป็นอาสาสมัครท่ีสนามกีฬากลางขององคแการบริหารส฽วนจังหวัดเชียงราย (อบจ. เชยี งราย) จํานวนถงึ 654 คน โดยสามารถคัดแยกขยะไปรีไซเคิลได฾ถึง 1,226 กิโลกรัม และได฾รับกระแสตอบรับท่ี ดีจากผู฾เขา฾ ร฽วมกิจกรรมและสือ่ มวลชน ดังน้ันเพื่อต฽อยอดจากความสําเร็จของกิจกรรมนี้ ทางกล฽ุมวิจัย CEWT จึงมีความตั้งใจจะพัฒนาชุด กจิ กรรมเพ่อื บม฽ เพาะอาสาสมัครเยาวชนดา฾ นสิ่งแวดล฾อม โดยเพ่ิมความร฾ู ความสามารถและศักยภาพให฾เยาวชนได฾ เป็นส฽วนสําคัญของการพัฒนาอย฽างย่ังยืนอย฽างเป็นข้ันตอน โดยอาศัยองคแความรู฾ด฾านพฤติกรรมศาสตรแและ จติ วิทยาสงิ่ แวดลอ฾ มให฾เยาวชนได฾ตระหนกั ถงึ ความสาํ คัญของปใญหาสิง่ แวดล฾อมและมีทัศนคติและพฤติกรรมท่ีดีต฽อ ส่ิงแวดล฾อม พร฾อมทั้งสร฾างกล฽ุมอาสาสมัครเยาวชนด฾านสิ่งแวดล฾อมที่มีศักยภาพในการขับเคลื่อนการเปล่ียนแปลง รูปแบบการผลิตและการบริโภคที่เป็นมิตรต฽อสิ่งแวดล฾อมร฽วมกับหน฽วยงานและผู฾ประกอบการในจังหวัดเชียงราย ตอ฽ ไป 1.2 วัตถปุ ระสงคข์ องการวจิ ัย 1) สง฽ เสรมิ ทศั นคตแิ ละพฤตกิ รรมท่ดี ตี ฽อสิง่ แวดล฾อมใหก฾ ับเยาวชน 2) พัฒนาศักยภาพและสรา฾ งโอกาสให฾เยาวชนเปน็ ผน฾ู ําการเปล่ียนแปลงด฾านสิ่งแวดล฾อม 3) ประเมินประสทิ ธิภาพของกจิ กรรมการรณรงคแดา฾ นส่งิ แวดล฾อมกับเยาวชน 3



1.3 ขอบเขตและข้อจากัด การศึกษาครง้ั นี้อ฾างองิ คาํ นิยาม “เยาวชน” ของสหประชาชาตวิ า฽ หมายถึงผู฾ที่มีอายุต้ังแต฽ 15-25 ปี ซ่ึงเป็น คํานิยามท่ีกว฾างกว฽าคํานิยามของเยาวชนตามกฎหมายไทยท่ีระบุว฽าเป็นผ฾ูที่มีอายุไม฽เกิน 18 ปีบริบูรณแ ซึ่งในทาง ปฏิบัติทางโครงการจะเน฾นไปท่ีนักเรียนในระดับช้ันมัธยมศึกษาตอนปลายและนักศึกษาระดับช้ันปริญญาตรีใน สถาบนั อดุ มศึกษา สาํ หรบั ขอบเขตเชิงภมู ปิ ระเทศในการดําเนินงานปีท่ี 1 จะเนน฾ การทาํ งานในจังหวัดเชยี งราย เน่ืองจากเป็น จังหวัดที่มีต฾นทุนที่สําคัญเชิงนิเวศ เกษตรกรรม และการท฽องเที่ยว แต฽ก็รายล฾อมไปด฾วยปใญหาสิ่งแวดล฾อมทั้งภัย จากธรรมชาติและภัยทีม่ นุษยสแ ร฾างข้นึ สําหรับขอบเขตประเด็นด฾านส่ิงแวดล฾อมท่ีให฾ความสําคัญจะกําหนดตามหัวข฾อของกิจกรรมการให฾ความร฾ู ของโครงการ (intervention) และเปูาหมายการเปล่ียนแปลงพฤติกรรมของเยาวชนที่เป็น Call to Action ที่ เฉพาะเจาะจง 2 รอบ ดงั ตอ฽ ไปน้ี รอบท่ี 1 เน฾นการประเมินระดับการรับรู฾และพฤติกรรมด฾านส่ิงแวดล฾อมของเยาวชนในระดับปใจเจกบุคคล และจัดกิจกรรมให฾ความรู฾ที่สถานศึกษาเพ่ือให฾เยาวชนเห็นความเชื่อมโยงของปใญหาระดับโลก 2 ประเด็น ได฾แก฽ ภาวะโลกร฾อนและขยะพลาสติกในทะเล กับพฤติกรรมการบริโภคส฽วนบุคคล และมี Call to Action เร่ืองการลด การใช฾ทรัพยากร (Reduce) โดยให฾กลุ฽มเปูาหมายประหยัดพลังงาน ลดการใช฾พลาสติกแบบคร้ังเดียวทิ้ง และการ รักษาความสะอาด (Clean-up) โดยให฾กล฽ุมเปูาหมายทําหน฾าท่ีเป็นอาสาสมัครช฽วยดูแลรักษาความสะอาดของ แหล฽งท฽องเท่ยี ว รอบท่ี 2 เน฾นการเก็บข฾อมูลด฾านสิ่งแวดล฾อมของสถานศึกษาเพ่ือนํามาวิเคราะหแหาปใจจัยของ สภาพแวดล฾อมท่ีมีอิทธิพลต฽อพฤติกรรมของเยาวชนอันจะเป็นประโยชนแต฽อการออกแบบกิจกรรมในอนาคต ท้ังน้ี กิจกรรมในรอบท่ี 2 มีการปรับเปลี่ยนตามข฾อเสนอแนะของผู฾ทรงคุณวุฒิกอปรกับสถานการณแมลพิษทางอากาศ PM2.5 ของจังหวัดเชียงรายและโรคระบาด COVID-19 เป็นอุปสรรคต฽อการจัดกิจกรรมค฽ายผู฾นําด฾านส่ิงแวดล฾อมที่ เดมิ ไดว฾ างแผนไว฾ ดงั นั้นทาํ ใหม฾ ขี อ฾ จาํ กัดในการศกึ ษาประสิทธิผลของกิจกรรมที่เพิ่มความใกล฾ชิดกับธรรมชาติให฾กับ เยาวชน 1.4 กรอบแนวคิดของการวิจัย รูปที่ 1-3 แสดงกรอบแนวความคิดของการวิจัยท่ีได฾จากการนําปใจจัยที่ได฾จากการทบทวนวรรณกรรมด฾าน พฤตกิ รรมศาสตรแแ ละจติ วิทยาส่งิ แวดลอ฾ มมาออกแบบเปน็ ทฤษฎีของการเปลี่ยนแปลง (Theory of Change) หรือ ToC เพ่ือสรา฾ งอาสาสมคั รเยาวชนด฾านสิ่งแวดลอ฾ มในครั้งน้ี 4



รปู ที่ 1-3 กรอบแนวคิดของการวิจยั การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมตาม ToC จะเริ่มจากการให฾ข฾อมูลและความร฾ูในรอบที่ 1 เกี่ยวกับปใญหา สิ่งแวดล฾อมเพื่อให฾เยาวชนตระหนักถึงผลจากการกระทําของตนที่มีต฽อสิ่งแวดล฾อม (AC) และการแสดงความ รับผิดชอบของตน (AR) ผ฽านกิจกรรมในสถานศึกษาและการเสริมข฾อมูลเก่ียวกับบุคคลต฾นแบบและพฤติกรรมของ กล฽ุมอ฾างอิง ซ่ึงจะมีผลต฽อความสนใจและความต้ังใจเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของกลุ฽มเปูาหมาย อย฽างไรก็ดี การจะ ให฾ความตั้งใจเกิดขึ้นจริงจําเป็นต฾องมีการทําให฾เงื่อนไขภายนอกเอื้อต฽อการมีพฤติกรรมมากข้ึน โดยในรอบที่ 1 จะ อาศัยการให฾อุปกรณแอํานวยความสะดวก อาทิเช฽น ถุงผ฾าพับได฾ และของรางวัลที่ให฾แรงจูงใจในการเปลี่ยน พฤติกรรม เช฽น กระบอกน้าํ หรือ ผลิตภณั ฑแทท่ี าํ จากเศษวสั ดุ สําหรับกจิ กรรมในรอบที่ 2 เดมิ จะมกี ารเพิ่มกิจกรรมท่ีให฾เยาวชนมีโอกาสได฾ใกล฾ชิดกับธรรมชาติ เพ่ือให฾มี ทัศนคติท่ีดียิ่งข้ึนกับส่ิงแวดล฾อม และการเป็นอาสาสมัคร (Volunteer) ในการทํากิจกรรมกับกล฽ุม Trash Hero Chiang Rai อย฽างไรก็ดีเนื่องจากสถานการณแมลพิษทางอากาศ PM2.5 ของจังหวัดเชียงรายและโรคระบาด COVID-19 เป็นอุปสรรคทําให฾ไม฽สามารถดําเนินการได฾ตามที่วางแผน ดังน้ันโครงการจึงได฾ปรับกิจกรรมการวิจัย โดยเน฾นไปท่ีการศึกษาสภาพแวดล฾อมของสถานศึกษาเพื่อเป็นข฾อมูลในการออกแบบการเปล่ียนแปลงในเชิง โครงสรา฾ งตามคาํ แนะนาํ ของผูท฾ รงคณุ วุฒิ 1.5 ประโยชน์ทค่ี าดว่าจะได้รบั 1) เกดิ ความตระหนักถงึ ปญใ หาด฾านส่งิ แวดลอ฾ มและแนวทางแก฾ไขในหม฽เู ยาวชน 2) มกี ล฽ุมเยาวชนท่ีเปน็ อาสาสมคั รด฾านสง่ิ แวดลอ฾ ม 3) ไดอ฾ งคคแ วามรเู฾ ก่ยี วกบั ปจใ จัยสําคัญที่มีผลต฽อความสนใจและพฤติกรรมของเยาวชน 5



1.6 การนาเสนอรายงาน รายงานผลการศึกษาเล฽มน้ีแบ฽งการนําเสนออกเป็น 5 บท เพ่ือให฾ผู฾อ฽านสามารถเห็นความเชื่อมโยงจาก ความสําคัญของปใญหาไปไปส฽ูผลการวิจัยในปีที่ 1 ท่ีเป็นการเตรียมความพร฾อมและการทดลองทํากิจกรรมเพื่อ สนบั สนุนให฾เยาวชนไทยสามารถมีบทบาทในด฾านสงิ่ แวดลอ฾ มมากขึน้ โดยมรี ายละเอยี ดดังต฽อไปน้ี บทท่ี 1 บทนํา เป็นการนําเสนอความเป็นมาและความสําคัญของการวิจัย วัตถุประสงคแ ขอบเขต กรอบ แนวคดิ ของการศึกษา ประโยชนแท่คี าดวา฽ จะได฾รับ บทที่ 2 แนวคิดและทฤษฎีว฽าด฾วยองคแความร฾ูด฾านจิตวิทยาและพฤติกรรมศาสตรแสิ่งแวดล฾อม ที่อธิบาย ปใจจัยที่มีอิทธิพลต฽อพฤติกรรมด฾านสิ่งแวดล฾อมของปใจเจกบุคคล อาทิเช฽น ทัศนคติ บรรทัดฐานทางสังคม ความ ใกล฾ชดิ ธรรมชาติ ความต้งั ใจ และนสิ ัย เปน็ ต฾น บทที่ 3 ระเบียบวิธีการวิจัย อธิบายการได฾มาซึ่งกล฽ุมเปูาหมายและการออกแบบกิจกรรมเพ่ือส฽งเสริม พฤติกรรมของเยาวชนพร฾อมไปกับการเก็บข฾อมูลของการวิจัยเชิงปฏิบัติการในคร้ังน้ี ซ่ึงแบบกิจกรรมออกเป็น 2 รอบ โดยรอบที่ 1 ให฾ความสนใจกับเยาวชนในฐานะปใจเจกบุคคลเป็นหลัก ส฽วนรอบท่ี 2 ให฾ความสําคัญกับ การศกึ ษาบรบิ ทสภาพแวดล฾อมของสถานศึกษา กอ฽ ฽นทจ่ี ะนําผลจากกจิ กรรมทั้งหมดมาวิเคราะหรแ ว฽ มกนั บทท่ี 4 นําเสนอผลการศึกษา โดยแบง฽ ออกเปน็ 3 ส฽วน ได฾แก฽ ผลการวัดระดับการรับร฾ูและพฤติกรรมด฾าน สิ่งแวดล฾อมของกลุ฽มตัวอย฽าง ผลการให฾ข฾อมูลด฾านส่ิงแวดล฾อมและการส฽งเสริมการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมระดับ ปจใ เจกบคุ คล และการวิเคราะหแปจใ จยั เชิงโครงสร฾างของนโยบายและการจดั การด฾านสิ่งแวดล฾อมของสถานศึกษาท่ีมี ตอ฽ กลไกความสมั พนั ธรแ ะหว฽างตัวแปรในระดบั ปใจเจกบุคคล บทท่ี 5 สรปุ ผลการศึกษาและข฾อเสนอแนะสําหรับการดําเนินการในอนาคต เพ่ือสนับสนุนให฾เยาวชนไทย สามารถมีบทบาทในดา฾ นสิง่ แวดล฾อมมากขึน้ 6



รายงานวิจัยฉบับสมบรู ณแ (Final report) โครงการการพฒั นาผ฾ูนําดา฾ นสงิ่ แวดลอ฾ มในอาสาสมคั รเยาวชน บทที่ 2 แนวคิดและทฤษฎี บทน้ีนําเสนอแนวคิดและทฤษฎีว฽าด฾วยความสัมพันธแระหว฽างทัศนคติและพฤติกรรม แนวทางสําหรับการ เปลย่ี นแปลงพฤติกรรมดา฾ นสงิ่ แวดล฾อมของกล฽ุมเปูาหมาย และพฤติกรรมด฾านส่ิงแวดล฾อมท่ีมีความสําคัญในบริบท ของสถานศึกษา โดยจะนําเสนอตามลาํ ดบั 2.1 แนวคดิ และทฤษฎวี า่ ด้วยทัศนคติและพฤตกิ รรม ทัศนคตเิ ปน็ ตวั แปรทางจติ วิทยาทห่ี ลายทฤษฎใี ห฾ความสําคัญในการอธิบายพฤติกรรมของมนุษยแรวมไปถึง พฤติกรรมด฾านส่ิงแวดล฾อม เน่ืองจากมนุษยแเป็นส่ิงมีชีวิตที่มีท้ังอารมณแความร฾ูสึก (emotion) และความสามารถ ทางสติปใญญา (cognitive capacity) พฤติกรรมสําคัญท่ีแสดงออกมาส฽วนใหญ฽จึงไม฽ได฾เกิดจากปฏิกิริยาสะท฾อน กลับ (reflection) หรือสัญชาตญาณ (instincts) เพื่อการอย฽ูรอดหรือดํารงเผ฽าพันธุแเช฽นเดียวกับสัตวแประเภทอื่น แตเ฽ ปน็ ผลจากความคดิ และ/หรอื อารมณแ ทัศนคตหิ รอื เจตคติ (attitude ซึ่งมาจากภาษาละตินว฽า “aptus” แปลว฽าความโน฾มเอียง) หมายถึง ความ คิดเห็นเชิงตัดสินของบุคคลต฽อส่ิงใดส่ิงหนึ่งว฽าชอบหรือไม฽ชอบ ทัศนคติจึงมีทั้งองคแประกอบด฾านอารมณแและ องคแประกอบด฾านความรู฾ท่ีสามารถมีอิทธิพลต฽อการกระทําของบุคคลซึ่งเป็นองคแประ กอบด฾านพฤติกรรมของ ทศั นคติตามตัวแบบสามส฽วน (tripartite model) ที่มองว฽าโครงสร฾างของทัศนคติมี 3 มิติ อย฽างไรก็ดี พึงตระหนัก วา฽ หัวใจสาํ คัญของทศั นคติคือองคแประกอบด฾านอารมณแแ ละความรู฾ ส฽วนองคแประกอบด฾านพฤติกรรมนั้นเป็นผลของ ทศั นคติ ดงั ท่ี สร฾อยตระกูล (ติวยานนทแ) อรรถมานะ (2541, 64) นิยามทัศนคติว฽าคือ “ผลผสมผสานระหว฽างความ นึกคิด ความเช่ือ ความคิดเห็น ความรู฾ และความร฾ูสึกของบุคคลท่ีมีต฽อสิ่งหน่ึงสิ่งใด คนใดคนหน่ึง สถานการณแใด สถานการณแหนง่ึ ๆ ซ่งึ ออกมาในทางประเมินค฽าอันอาจเป็นไปในทางยอมรับหรือปฏิเสธก็ได฾ และความร฾ูสึกเหล฽านี้ มีแนวโน฾มที่จะก฽อใหเ฾ กิดพฤตกิ รรมใดพฤติกรรมหนึ่งข้ึน” ทัศนคติของบคุ คลต฽อพฤติกรรมทม่ี ีความสาํ คัญต฽อสงิ่ แวดล฾อมหน่งึ เชน฽ การคัดแยกขยะ การปดิ ไฟเมื่อไม฽ ใช฾งาน การเลือกซื้อสินคา฾ ทเี่ ป็นมิตรต฽อสิ่งแวดล฾อม ฯลฯ อาจจะเป็นการประเมินผลพฤตกิ รรมนั้นในองครแ วมหรอื คุณสมบตั ิบางประการของพฤตกิ รรมนน้ั ตวั อย฽างเช฽น บุคคลหนึ่งอาจจะไม฽ชอบการคัดแยกขยะเนือ่ งจากเหน็ ว฽า เป็นสิง่ ย฽งุ ยากน฽าราํ คาญหรือมองว฽าเป็นเร่อื งสกปรก ในขณะทบ่ี คุ คลที่ชอบพฤติกรรมนอ้ี าจจะเปน็ เพราะเห็นว฽าเปน็ ส฽วนหนึ่งของการทาํ ใหบ฾ า฾ นเรือนมีระเบียบหรือมองวา฽ เปน็ ส฽วนหนง่ึ ของการแก฾ไขปใญหาเพือ่ สงั คมซึ่งการศึกษา พฤติกรรมเฉพาะดา฾ นมักจะวิเคราะหรแ ายละเอยี ดของทศั นคติตอ฽ พฤติกรรมนั้น แต฽สาํ หรบั การศกึ ษาท่ีพจิ ารณาชุด พฤติกรรมเช฽นการศกึ ษานี้จะอาศัยทัศนคติดา฾ นสง่ิ แวดล฾อมที่มีลักษณะกว฾างกว฽า เช฽น ค฽านยิ มหรอื ความเช่ือทวั่ ไป เก่ียวกบั สง่ิ แวดล฾อม คา฽ นิยม (value) เป็นส่งิ ท่ีบุคคลเชดิ ชแู ละใช฾เปน็ เข็มทิศสําหรบั การดาํ เนินชวี ิตในฐานะเปาู หมายทว่ั ไปทีไ่ ม฽ จํากัดอยเ฽ู ฉพาะสถานการณแใดสถานการณหแ น่งึ (transsituational goals) และเปน็ หลักการอ฾างองิ ท่ใี ชป฾ ระเมิน ตัวเอง ผู฾อน่ื และส่งิ ต฽าง ๆ เนื่องจากคา฽ นิยมเกิดจากกระบวนการขดั เกลาทางสังคม (socialization) จึงมคี วาม คงทนสูงและเปลีย่ นแปลงไดย฾ าก รูปที่ 2-1 แสดงค฽านยิ มพื้นฐาน 10 ประการตามตัวแบบของ Schwartz (1994) 7

รายงานวิจยั ฉบบั สมบูรณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผ฾นู ําดา฾ นสิ่งแวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน ท่ีสามารถจัดกล฽ุมโดยอาศัยคุณลักษณะ 2 คต฽ู รงข฾าม ได฾แก฽ การเปิดรับความเปลีย่ นแปลง (openness to change) และการรกั ษาสภาพเดมิ (conservation) เปน็ คู฽ที่ 1 และการขยายตวั ตนของตน (self-enhancement) และการกา฾ วพ฾นการยดึ ตวั เองเป็นที่ตั้ง (self-transcendent) เปน็ คู฽ที่ 2 โดยงานวจิ ยั ทีผ่ า฽ นมาพบว฽าพบวา฽ คา฽ นิยม ในกลม฽ุ การก฾าวพ฾นการยดึ ตวั เองเป็นทีต่ ั้ง โดยเฉพาะความเป็นสากล (universalism) นัน้ สนับสนนุ พฤติกรรมท่ีเปน็ มติ รต฽อสง่ิ แวดล฾อม (Thørgersen and Ölander 2002) ท่มี า: (Schwartz, 1994) รูปที่ 2-1 คา฽ นยิ มสากลหลัก 10 ประการ ทฤษฎี value-belief-norm (VBN) (Stern 2000) อธิบายกลไกที่ค฽านิยมมีอิทธิพลต฽อพฤติกรรมผ฽าน ความเช่อื ด฾านสิ่งแวดล฾อมและบรรทัดฐานส฽วนบุคคล (personal norms) ซ่ึงเป็นสิ่งท่ีบุคคลเห็นว฽าเป็นสิ่งท่ีควรจะ ทํา โดยการศึกษาสามารถทําได฾โดยการสร฾างชุดคําถาม เพ่ือวัดระดับความสอดคล฾องของความเช่ือส฽วนบุคคลกับ ความเชื่อตามโลกทัศนแใหม฽ด฾านส่ิงแวดล฾อมท่ีแสดงในตารางที่ 2-1 อย฽างไรก็ดี ทัศนคติส฽วนตัวเพียงประการเดียว ไม฽สามารถอธิบายพฤติกรรมท่ีบุคคลแสดงออกมาได฾ท้ังหมด ตัวอย฽างเช฽น Kals และคณะ (1999) พบว฽าความรู฾สึก รักธรรมชาติ (biophillia) แม฾จะมีความสัมพันธแอย฽างมีนัยสําคัญทางสถิติกับพฤติกรรมแต฽ก็สามารถอธิบายความ แปรปรวนของพฤติกรรมที่เป็นมิตรต฽อส่ิงแวดล฾อมได฾เพียงร฾อยละ 47 ซึ่งจากการทบทวนทฤษฎีทางจิตวิทยาและ งานวจิ ัยทางพฤติกรรมศาสตรแสาเหตุทีท่ าํ ใหท฾ ศั นคติส฽วนบคุ คลและพฤตกิ รรมไม฽สอดคล฾องกันอาจจะเกิดจากปใจจัย 3 กลุ฽ม ไดแ฾ ก฽ กระบวนการตัดสินใจ บรรทัดฐานทางสังคม และสภาพบรบิ ทอ่ืน ๆ 8

รายงานวิจยั ฉบบั สมบรู ณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผูน฾ าํ ดา฾ นสง่ิ แวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน ตารางท่ี 2-1 ตวั อย฽างขอ฾ ความท่ใี ช฾ทวี่ ดั ความสอดคล฾องของความเช่ือด฾านสง่ิ แวดลอ฾ ม New Environmental 1. We are approaching the limit of the number of people the earth can support. Paradigm (NEP) 2. Humans have the right to modify the natural environment to suit their needs. 3. When humans interfere with nature it often produces disastrous consequences. 4. Human ingenuity will insure that we do NOT make the earth unlivable. 5. Humans are severely abusing the environment. 6. The earth has plenty of natural resources if we just learn how to develop them. 7. Plants and animals have as much right as humans to exist. 8. The balance of nature is strong enough to cope with the impacts of modern industrial nations. 9. Despite our special abilities, humans are still subject to the laws of nature. 10. The so-called “ecological crisis” facing humankind has been greatly exaggerated. ทมี่ า: (Dunlap et al. 2000) ถ฾าไม฽ถูกกระต฾ุนทัศนคติด฾านส่ิงแวดล฾อมอาจจะมีอิทธิพลน฾อยต฽อพฤติกรรมที่กลายเป็นความค฾ุนเคย (habits) และอยภู฽ ายใต฾กระบวนการแบบอัตโนมัติ ตัวแบบกระบวนการคู฽ขนาน (dual-process model) เสนอว฽า คนเราพัฒนานิสัยและความคุ฾นเคยเพ่ือลดภาระในการตัดสินใจ ในขณะท่ีกระบวนการแบบอัตโนมัติที่สามารถ จัดการกับหลายเรื่องได฾พร฾อม ๆ กันเพราะทํางานไปตามสถานการณแที่ค฾ุนเคยในรูปแบบซ้ํา ๆ กระบวนการที่ใช฾ ความคิดจะให฾ความสนใจกับเร่ืองท่ีระบบควบคุมความสนใจ (Supervisory Attentional System, SAS) (Biel and Dahlstrand 2005) เนือ่ งจากต฾องอาศัยพลังความคิด การทํางานของกระบวนการหลังน้ีจะตัดสินใจเป็นเร่ือง ๆ ไป ดังนั้นบุคคลจึงอาจจะมีพฤติกรรมท่ีไม฽สอดคล฾องกับทัศนคติหรือความเช่ือด฾านสิ่งแวดล฾อมเช฽น ท้ิงขยะโดย ไม฽ได฾คัดแยก เปิดไฟหรือน้ําท้ิงไว฾ ฯล ฯ หากไม฽ได฾ให฾ความสนใจกับพฤติกรรมที่เป็นความเคยชินมาแต฽เดิม จาก การศึกษางานวิจัยเกี่ยวกับการลดความอ฾วนและการส฽งเสริมการใช฾รถที่มีประสิทธิภาพ Verplanken และ Wood (2006) สรุปว฽าการเปลี่ยนพฤติกรรมที่กลายเป็นนิสัยนั้นนอกจากจะต฾องปรับเปลี่ยนทัศนคติและให฾ความร฾ูแล฾วยัง ต฾องอาศัยการขัดจังหวะแบบแผนท่ีตายตัวของสถานการณแที่คุ฾นเคยเพื่อดึงความสนใจของกระบวนการท่ีใช฾ ความคดิ และให฾เกดิ การตดั สนิ ใจอยา฽ งมสี ติ (conscious deliberation) Focus Theory of Normative Conduct (Cialdini et al. 2006) เสนอว฽าบรรทัดฐานจะมีอิทธิพลต฽อ พฤติกรรมก็ต฽อเมื่อบุคคลน้นั ให฾ความสนใจกับบรรทัดฐาน ณ เวลาท่ีต฾องตัดสินใจ โดยเฉพาะการกระตุ฾นด฾วยข฾อมูล เชิงลบ (negative information) ว฽าการแสดงพฤติกรรมบางประการจะขัดแย฾งกับบรรทัดฐานที่ยึดถือ (Biel and Dahlstrand, 2005) ซ่ึงในกรณีของพฤติกรรมด฾านสิ่งแวดล฾อม Norm-activation Theory (Schwartz 1977) เสนอวา฽ การกระตุ฾นจะมผี ลตอ฽ พฤตกิ รรมหากสามารถทําให฾บุคคลตระหนักถึงผลกระทบด฾านลบจากการกระทําของ ตนทเ่ี กิดข้ึนกับผ฾ูอื่นและสิ่งแวดล฾อม (awareness of consequence, AC) และความรับผิดชอบของตนท่ีสามารถ ลดหรือปูองกันผลกระทบน้ัน (ascription of responsibility, AR) ซ่ึง Fortner และคณะ (2000) พบว฽า บุคคลที่ มีข฾อสงสัยหรือไม฽แน฽ใจเกี่ยวกับปใญหาและสาเหตุของภาวะโลกร฾อนจะมีความยินดีเปล่ียนแปลงพฤติกรรมลดการ ปล฽อยกา฿ ซเรือนกระจกน฾อย นอกจากบรรทัดฐานส฽วนบุคคลแล฾ว Kallgren และคณะ (2000) เสนอว฽ายังมีบรรทัดฐานทางสังคมท่ี สามารถแบ฽งออกเป็นบรรทัดฐานเชิงพรรณนา (descriptive norms) ที่บุคคลมองว฽าเป็นสิ่งปกติที่คนส฽วนใหญ฽ใน สังคมประพฤติปฏิบัติกันนั้นมีความสําคัญของการแสดงพฤติกรรมในลักษณะ “เข฾าเมืองตาหลิ่วต฾องหล่ิวตาตาม” และบรรทัดฐานเชิงแนะนํา (injunctive norms) ท่ีบุคคลมองว฽าเป็นส่ิงที่สังคมคาดหวังให฾ตนปฏิบัติตาม ซ่ึงใน 9

รายงานวิจัยฉบับสมบรู ณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผู฾นําดา฾ นสงิ่ แวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน กรณีที่บรรทัดฐานทางสังคมท้ังสองไม฽ตรงกัน บรรทัดฐานเชิงพรรณนาจะมีอิทธิพลมากกว฽าเน่ืองจากสมาชิกใน สังคมจะมกี ารตอบสนองซงึ่ กนั และกัน (reciprocity) (Biel and Thørgersen 2007) สุดท฾าย ABC Theory (Guagnano et al. 1995) เสนอว฽าความสัมพันธแระหว฽างทัศนคติ (attitudes, A) และพฤติกรรม (behavior, B) นั้นข้ึนอยู฽กับสภาพบริบท (context, C) ท่ีมีกําหนดความยากหรือง฽ายและต฾นทุน ของการแสดงพฤติกรรมของบุคคลภายใต฾สถานการณแหน่ึง ในลักษณะของรูปตัวยูกลับหัว (รูปท่ี 2-2) กล฽าวคือ ทัศนคติจะมีอิทธิพลต฽อพฤติกรรมมากเม่ือบริบทอยู฽ในสภาพกลาง ๆ แต฽เม่ือสภาพบริบทเอ้ือหรือเป็นอุปสรรคต฽อ การแสดงพฤติกรรม ทัศนคติจะมีผลต฽อพฤติกรรมน฾อยลง เนื่องจากพฤติกรรมจะถูกกําหนดด฾วยปใจจัยเชิง สถานการณทแ เ่ี ป็นอิสระจากความคิดของบุคคล (Tanner 1999) การศึกษาพฤติกรรมการคัดแยกขยะย฽อยสลายได฾ ในเมอื ง Herning ประเทศเดนมารกแ (Ölander and Thørgersen 2006) สนับสนนุ ทฤษฎี ABC เน่ืองจากหลังการ สนับสนุนถังขยะเฉพาะให฾กับครัวเรือนและการให฾บริการเก็บขนขยะย฽อยสลายได฾โดยเฉพาะในปีค.ศ. 1999 อิทธิพลของทัศนคติด฾านส่ิงแวดล฾อมและพฤติกรรมการคัดแยกขยะย฽อยสลายได฾เพ่ิมมากขึ้นโดยเฉพาะในหม฽ู ครัวเรือนที่ไม฽มีพื้นที่บริเวณสวนท่ีสภาพเดิมก฽อนการเปลี่ยนแปลงการให฾บริการไม฽เอื้ออํานวยสําหรับการคัดแยก ขยะยอ฽ ยสลายได฾เพ่ือนําไปใชป฾ ระโยชนดแ ว฾ ยตวั เอง รปู ที่ 2-2 ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งทัศนคตกิ บั พฤตกิ รรมภายใต้สภาพบริบทตามทฤษฎี ABC 2.2 แนวทางการส่งเสริมพฤติกรรมท่เี ป็นมติ รต่อสงิ่ แวดล้อม Environmental Intervention Handbook for Resource Managers: A Tool for Proenvironmental Behavior Change (Burn and Winter 2007) เสนอว฽าในการออกแบบมาตรการส฽งเสริม พฤติกรรมที่เป็นมิตรต฽อส่ิงแวดล฾อมนั้นควรจะเร่ิมจากการวิเคราะหแปใญหาที่ชัดเจนว฽า 1) อะไรคือพฤติกรรมที่เป็น ปญใ หา 2) สถานที่ท่ีมีปใญหาคือที่ไหน 3) ช฽วงเวลาท่ีปใญหามักเกิดขึ้นคือเม่ือไร 4) พฤติกรรมที่มีปใญหานี้พบมากใน กล฽ุมหน่ึงกลุ฽มใดหรือไม฽ และ 5) อะไรคือพฤติกรรมใหม฽ที่เป็นมิตรต฽อส่ิงแวดล฾อมท่ีต฾องการจะส฽งเสริมใน สถานการณแนั้น ซึ่งการระบุปใญหาที่ชัดเจนจะช฽วยให฾สามารถกําหนดแนวทางการส฽งเสริมพฤติกรรมที่เหมาะสม โดยมาตรการส฽งเสริมพฤติกรรมที่เป็นมิตรต฽อส่ิงแวดล฾อมอาจจะจําแนกออกเป็น 5 ประเภทตามสาเหตุของ พฤตกิ รรมทต่ี อ฾ งการแกไ฾ ข ดงั น้ี 10

รายงานวจิ ยั ฉบับสมบูรณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผนู฾ าํ ด฾านส่งิ แวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน 1. การจัดการบรรทัดฐานทางสังคม (Social Norm Interventions) พฤติกรรมท่ีไม฽เหมาะสมอาจจะ เกิดข้ึนเน่ืองจากบุคคลเห็นว฽าพฤติกรรมน้ันเป็นที่ยอมรับของสังคม การสังเกตเห็นพฤติกรรมหรือหลักฐานเชิง ประจักษขแ องการกระทาํ เชน฽ เดียวกนั นั้นของผู฾อื่น เช฽น สภาพการทิ้งขยะเรี่ยราดหรือสภาพถังขยะท่ีไม฽มีการคัดแยก จะยิ่งสนับสนุนให฾บรรทัดฐานเชิงพรรณนาท่ีไม฽พึงประสงคแนั้นรุนแรงมากข้ึนจนส฽งเสริมให฾เกิดพฤติกรรมที่ไม฽ เหมาะสมท่ีจะไปมีอิทธิพลต฽อทัศนคติและพฤติกรรมของผู฾อื่นอีกทอดหน่ึง ดังนั้น การส฽งเสริมพฤติกรรมท่ีเป็นมิตร ต฽อส่ิงแวดล฾อมจึงต฾องตัดวงจรนี้ ซึ่งสามารถทําได฾หลายวิธีอาทิ การให฾ผู฾บริหารหรือบุคคลท่ีเป็นท่ีร฾ูจักเป็นตัวแบบ พฤติกรรมที่พึงประสงคแ (role models) การดูแลแก฾ไขปใญหาในทันทีเพ่ือไม฽ให฾พฤติกรรมท่ีไม฽เหมาะสมกลายเป็น ภาพค฾ุนตา หรือในกรณีที่ต฾องการเสนอภาพความเสียหายที่เกิดจากพฤติกรรมท่ีไม฽เหมาะสมเพ่ือสร฾างความ ตระหนักให฾กับกล฽ุมเปูาหมายก็จําเป็นจะต฾องเนน฾ ยา้ํ วา฽ พฤติกรรมดงั กลา฽ วไม฽เป็นท่ยี อมรับของสังคมและคนส฽วนมาก ไม฽ได฾มีพฤติกรรมเช฽นนี้ (Cialdini et al. 2006) โปรแกรม EcoTeam เป็นตัวอย฽างของการสร฾างกล฽ุมท่ีมีการ ประชุมติดต฽อกันเป็นประจําอย฽างต฽อเน่ืองเพื่อสร฾างบรรทัดฐานของกลุ฽มที่เป็นมิตรต฽อสิ่งแวดล฾อมท่ีประสบ ความสําเร็จในการส฽งเสริมการเปล่ียนแปลงพฤติกรรมด฾านส่ิงแวดล฾อมของสมาชิกหลายด฾านไม฽ว฽าจะเป็น การใช฾ กระดาษที่ไมไ฽ ดฟ฾ อกขาว การลดการบริโภคเน้ือสัตวแ การลดการใช฾รถยนตแส฽วนตัวการใช฾หลอดไฟประหยัดพลังงาน และการปิดน้ําระหว฽างแปรงฟใน (Staats et al. 2004) เช฽นเดียวกับการทดลองของ Whitehair และคณะ (2012) ที่พบว฽าการใช฾โปสเตอรแที่มีข฾อความทั้งแบบเตือน (Prompt-type Message) และแบบให฾ข฾อมูลย฾อนกลับ (Feedback-type Message) สามารถลดปริมาณขยะจากเศษอาหารท่ียังสามารถนํามาบริโภคในโรงอาหารของ มหาวิทยาลัยได฾ 2. การจัดการทัศนคติท่ีขัดแย฾งกัน (Competing Attitudes Interventions) เช฽นเดียวกับค฽านิยมที่มี หลายด฾านที่ทั้งสนับสนุนและขัดแย฾งกัน คนเราก็มีทัศนคติหลายตัวที่สามารถเข฾ามามีอิทธิพลต฽อการแสดง พฤติกรรมหน่ึง การมีพฤติกรรมท่ีไม฽เหมาะสมอาจจะไม฽ได฾หมายความบุคคลนั้นไม฽มีทัศนคติท่ีไม฽ดีกับสิ่งแวดล฾อม แตอ฽ าจจะเกิดจากอทิ ธพิ ลของทัศนคตดิ ฾านอน่ื ทม่ี ีกําลังรุนแรงในขณะน้ันไม฽ว฽าจะเป็นการรักความสะดวกหรือความ ต฾องการประสบการณแที่แปลกใหม฽ซึ่งถ฾าไม฽เข฾าใจอาจจะมองว฽าเกิดจากความมักง฽ายหรือความพิเรนทรแของบุคคล การแก฾ไขปใญหาทัศนคติที่ขัดแย฾งกันเพ่ือส฽งเสริมพฤติกรรมท่ีเป็นมิตรต฽อสิ่งแวดล฾อมต฾องอาศัยการเน฾นให฾ทัศนคติ ด฾านส่ิงแวดลอ฾ มโดดเด฽นขน้ึ เพื่อลดอิทธิพลของทัศนคตดิ า฾ นอนื่ เชน฽ การแสดงข฾อความท่ีเน฾นย้ําความสําคัญของการ ดูแลส่ิงแวดล฾อมหรือการจัดให฾มีอาสาสมัครดูแลส่ิงแวดล฾อม นอกจากน้ีการทําข฾อตกลงอย฽างเป็นรูปธรรมกับ กล฽ุมเปูาหมายก็เป็นอีกวิธีท่ีช฽วยเพิ่มความสําคัญให฾กับทัศนคติด฾านสิ่งแวดล฾อมและใช฾ได฾ดีในสถานท่ีเช฽นอุทยาน ธรรมชาตทิ ่ีสามารถเตอื นใหก฾ ลุม฽ เปูาหมายระลกึ ไดว฾ ฽าคุณภาพสง่ิ แวดล฾อมเปน็ หัวใจสาํ คัญของสถานทีเ่ หล฽านั้น 3. การจัดการสภาพทางกายภาพ (Setting Design Interventions) ดังเช฽นที่ทฤษฎี ABC อธิบายไว฾ พฤตกิ รรมไม฽ไดข฾ ึน้ กับทัศนคตเิ พยี งอยา฽ งเดยี ว แต฽ข้ึนกับสภาพบริบทที่อาจจะเอ้ืออํานวยกับพฤติกรรมบางประเภท แต฽เป็นอุปสรรคกับพฤติกรรมอื่น ดังนั้นการส฽งเสริมพฤติกรรมที่เป็นมิตรต฽อส่ิงแวดล฾อมจึงจําเป็นท่ีจะต฾องมีการ ปรับปรุงทางกายภาพให฾สอดคล฾องกับพฤติกรรมน้ัน ตัวอย฽างเช฽น การจัดให฾มีภาชนะรองรับวัสดุรีไซเคิลท่ีถูกคัด แยกออกมาจากขยะท่ัวไป การสร฾างทางเดินและทางจักรยาน ฯลฯ ในขณะเดียวกันก็อาจจะมีการปรับเปลี่ยน เพ่ือให฾การแสดงพฤติกรรมที่ไม฽พึงประสงคแทําได฾ยากข้ึน เช฽น การติดต้ังเคร่ืองกีดขวางหรือจํากัดที่จอดรถเพ่ือลด การใช฾ยานยนตแในบางพ้ืนที่ หรือแม฾แต฽การเปล่ียนขนาดจานในการรับประทานอาหารแบบบุฟเฟตแก็สามารถช฽วย ลดปญใ หาการตกั อาหารเกินความจําเปน็ ลงได฾ (Kallbekken and Saelen 2013) 4. การจดั การความไม฽รู฾ (Ignorance Interventions) พฤติกรรมท่ีไม฽พึงประสงคแบางครั้งเกิดจากความไม฽รู฾ เน่ืองจากบุคคลอาจจะไม฽ตระหนักถึงผลของการกระทําหรือมองว฽าเป็นเรื่องเล็กน฾อยท่ีไม฽มีผลสําคัญ นอกจาก น้ี 11

รายงานวจิ ัยฉบับสมบูรณแ (Final report) โครงการการพฒั นาผู฾นําดา฾ นส่ิงแวดลอ฾ มในอาสาสมคั รเยาวชน บุคคลอาจจะขาดความรู฾ท่ีจําเป็นเก่ียวกับการแสดงพฤติกรรมท่ีเป็นมิตรต฽อสิ่งแวดล฾อม เช฽น ไม฽ร฾ูประเภทของขยะ จึงไม฽สามารถคัดแยกขยะได฾อย฽างถูกต฾อง เป็นต฾น การให฾การศึกษาจึงเป็นมาตรการที่ดีที่สุดสําหรับการแก฾ไข พฤตกิ รรมท่ีเกิดจากความไม฽รู฾ โดยอาจจะอาศัยการส่ือสารด฾วยการชี้แจง ติดปูายหรือแจกใบปลิวท่ีให฾ความรู฾สร฾าง ความตระหนักถึงปใญหาและการแสดงความรับผิดชอบด฾วยการแสดงพฤติกรรมที่เป็นมิตรต฽อสิ่งแวดล฾อมบาง ประการ นอกจากน้ียังอาจจะจัดการฝึกอบรมเพื่อให฾กล฽ุมเปูาหมายมีความร฾ูที่จําเป็นในการทํางานบางประการ เพิม่ เติม (task-specific knowledge) (Thøgersen 2005) 5. การจัดการนิสัยเสีย (Bad Habit Interventions) สาเหตุประการสุดท฾ายของพฤติกรรมท่ีไม฽เหมาะสม คอื การกระทาํ ทีเ่ กิดขึ้นจากนสิ ัยทีท่ าํ เป็นประจาํ ซ่ึงจะกลายเปน็ ปใญหาเมื่อกฎระเบียบเปล่ียนแปลงไป เช฽น การห฾าม สูบบุหรี่ในทสี่ าธารณะ หรือบุคคลย฾ายไปอย฽ูในท่ีท่ีมีแนวการปฏิบัติแตกต฽างไป เช฽น การที่นักศึกษาไทยไปอาศัยอย฽ู ในประเทศที่ต฾องคัดแยกขยะ เป็นต฾น มาตรการท่ีใช฾แก฾ไขพฤติกรรมท่ีไม฽เหมาะสมที่เกิดข้ึนจากนิสัยน้ันนอกจาก จะต฾องอาศัยการกระตุ฾นยํ้าเตือนถึงกฎระเบียบและแนวปฏิบัติใหม฽แล฾ว ยังอาจจะต฾องมีการให฾แรงจูงใจด฾านบวก (incentives) หรือด฾านลบ (disincentives) เช฽น การคิดราคาถุงพลาสติก หรือกําหนดปรับการทําผิดกฎเพ่ือหยุด กระบวนการอัตโนมัติและให฾คนฉุกคิด จนทําให฾พฤติกรรมที่เป็นมิตรต฽อส่ิงแวดล฾อมกลายเป็นนิสัยใหม฽ขึ้นมา ให฾ ความสาํ คญั กบั พฤติกรรมทม่ี ปี ใญหาของคนส฽วนนอ฾ ย ตารางท่ี 2-2 รายการเคร่อื งมือทางสารสนเทศ เครือ่ งมือ รายละเอียดและข้อเสนอแนะในการประยกุ ต์ใช้ ปูายเตือน (Prompts & - เปน็ ขอ฾ ความ รปู ภาพหรือสัญลกั ษณทแ ี่บอกถึงส่ิงทคี่ วรทําหรือไมค฽ วรทํา - เหมาะสมกบั การส฽งเสริมพฤตกิ รรมทช่ี ัดเจนและทาํ ได฾ง฽าย Reminders) - ขอ฾ ความควรจะเฉพาะเจาะจง สภุ าพ และเขา฾ ใจได฾งา฽ ย เช฽น “กรณุ าท้ิงขยะในถงั ตามประเภท ที่ระบุบนฝา” แทน “ทิง้ ขยะใหเ฾ ปน็ ระเบยี บ” - การเตอื นควรทําเปน็ ประจําให฾ถ่ี ในสถานทแี่ ละเวลาท่มี ีการแสดงพฤตกิ รรม และจะได฾ผลมาก ข้นึ ถ฾าใชค฾ ฽กู ับการใหข฾ อ฾ มลู ย฾อนกลบั (feedback) ขอ฾ ผูกมัด - เป็นการรบั รองของบุคคลด฾วยวาจาหรือเปน็ ลายลกั ษณแอักษร (commitment) - การให฾คําสัตยแต฽อหนา฾ สาธารณะจะมีผลมากขึ้น แตต฽ อ฾ งไมเ฽ ป็นการบังคับเนือ่ งจากจะไม฽ทาํ ให฾ เกดิ ความรส฾ู กึ ผกู มดั กับคํารบั รอง - การใหก฾ ารรับรองควรจะเรมิ่ จากส่ิงเลก็ น฾อยท่ที าํ ได฾ง฽ายไปสส฽ู ง่ิ ท่ีใหญ฽และยากมากขึน้ การให฾ข฾อมลู ชักจงู - เปน็ การใหข฾ อ฾ มลู เพอ่ื ชักจูงใหค฾ นเปล่ียนพฤตกิ รรม (informational & - ผูส฾ ่ือสารและแหล฽งท่ีมามีความสาํ คัญต฽อความนา฽ เชอื่ ถือของสาร persuasive - เรอื่ งราวทีม่ ีสสี ัน น฽าทึง่ แต฽ไม฽เกนิ ความจรงิ มพี ลังในการจูงใจ communications) - ควรใหเ฾ หตผุ ลท่ชี ัดเจนประกอบการชกั จูงให฾เปลยี่ นพฤติกรรม - การเลือกข฾อมลู เพ่อื นาํ เสนอควรเลือกให฾ตรงกบั ความต฾องการของกลุ฽มเปูาหมาย - การส่ือสารซ่งึ หน฾า (face-to-face) มพี ลังในการชักจูงมากท่ีสุด ในกรณที ีส่ ือ่ สารดว฾ ยการเขยี น ควรนําเสนอให฾ชัดเจน กระชบั ไมย฽ าวเกนิ ไป ทมี่ า: (Burn and Winter 2007) ตารางที่ 2-2 แสดงรายการเครอื่ งมอื ทางสารสนเทศ (informative instruments) ท่ีใช฾จัดการพฤติกรรม ตามความเข฾าใจพ้ืนฐานของทฤษฎีทางจิตวิทยาว฽าด฾วยความสัมพันธแระหว฽างทัศนคติและพฤติกรรม อย฽างไรก็ดี เน่ืองจากปใจจัยที่มีอิทธิพลต฽อทัศนคติและพฤติกรรมมีหลายประการ การจัดการเปล่ียนแปลงพฤติกรรมที่ได฾ผลจึง ต฾องอาศัยชุดเครื่องมือท่ีหลากหลาย (Stern 2000; Lucas et al. 2008) เช฽นการแรงจูงใจทางการเงิน (financial incentive) ควบค฽ูกับการรณรงคแส฽งเสริมการใช฾ถ฾วยนํ้าเพื่อแทนแก฾วท่ีใช฾ครั้งเดียวทิ้งในมหาวิทยาลัยสวอนซี 12

รายงานวิจยั ฉบับสมบรู ณแ (Final report) โครงการการพฒั นาผู฾นาํ ด฾านสงิ่ แวดลอ฾ มในอาสาสมคั รเยาวชน (Swansea) ประเทศสหราชอาณาจักร (Harris & Probert, 2009) เป็นต฾น นอกจากน้ียังต฾องอาศัยการพยายามทํา ความเขา฾ ใจสถานการณจแ ากมมุ มองของกลม฽ุ เปูาหมายเพอ่ื ใหส฾ ามารถออกแบบการรณรงคแที่เหมาะสม ตารางท่ี 2-3 แสดงหลักการอนื่ ๆ ทีส่ ําคญั สาํ หรับการเปล่ียนแปลงพฤติกรรมด฾านส่งิ แวดล฾อม ตารางท่ี 2-3 หลักการสาํ หรับการเปล่ียนแปลงพฤติกรรมที่ไม฽เปน็ มิตรต฽อสง่ิ แวดลอ฾ ม 1. อาศยั เคร่ืองมอื ทีห่ ลากหลายเพื่อจดั การปจใ จัยทเี่ ปน็ ขอ฾ จาํ กัด โดยตระหนกั ว฽า 1. ปจใ จยั ท่เี ป็นขอ฾ จํากดั อาจจะมหี ลายอย฽าง (เชน฽ เทคโนโลยี ทัศนคติ ความร฾ู เงิน ความสะดวก ความ เช่อื ใจ ฯลฯ 2. ปจใ จัยที่เป็นข฾อจํากดั อาจจะแตกตา฽ งกนั ระหวา฽ งบุคคล ระหวา฽ งสถานการณแ และระหวา฽ งชว฽ งเวลา 3. ปใจจยั ทีเ่ ปน็ ข฾อจํากัดอาจจะมผี ลส฽งเสริมกนั และกัน 2. เขา฾ ใจสถานการณจแ ากมุมมองของกล฽ุมเปาู หมาย 3. เม่ือข฾อจาํ กดั เกิดจากปใจจัยทางจิตวิทยา ใหอ฾ าศยั ความเข฾าใจเรอ่ื งกระบวนการตัดสินใจของคน 1. ต฾องดึงความสนใจของกลุม฽ เปาู หมาย แตต฽ ฾องไมก฽ ฽อใหเ฾ กิดภาระทางความคิดหรือความเครียดในการ ตดั สินใจ 2. ประยุกตแใชห฾ ลักการของการทํางานรว฽ มกับชมุ ชน (สร฾างความนา฽ เชอื่ ถือ ความผกู มัด สื่อสารแบบซึ่ง หนา฾ ฯลฯ) 4. จัดการเง่ือนไขทอ่ี ยเ฽ู หนือการควบคมุ ของกลมุ฽ เปูาหมายทจี่ ํากดั การแสดงพฤติกรรมทีเ่ ป็นมติ รต฽อ ส่ิงแวดลอ฾ ม 5. กําหนดเปาู หมายและความคาดหวังทเ่ี ปน็ ไปได฾ 6. ตดิ ตามผลตอบรับพรอ฾ มปรับปรงุ การทํางานอยา฽ งตอ฽ เนื่อง 7. ไมเ฽ ข฾าไปแทรกแซงพฤติกรรมของกล฽ุมเปูาหมายมากเกินไปในแต฽ละครั้ง 8. ใช฾กระบวนการทอ่ี าศัยการมีส฽วนร฽วมในการตดั สนิ ใจ ที่มา: (Gardner and Stern 1996, 159) 2.3 บทสรุป การศึกษาด฾านพฤติกรรมศาสตรแและจิตวิทยาสิ่งแวดล฾อมแสดงให฾เห็นถึงความสําคัญของทัศนคติที่ดีต฽อ สิง่ แวดล฾อม (pro-environmental attitudes) และเง่อื นไขภายนอก (external conditions) ท่ีเอื้ออํานวยในการ ส฽งเสริมให฾เกิดพฤติกรรมที่เป็นมิตรต฽อส่ิงแวดล฾อม (environmental friendly behaviors) การปลูกจิตสํานึกเป็น องคแประกอบท่ีสําคัญประการหนึง่ ของการสรา฾ งทศั นคติท่ดี ตี อ฽ สิ่งแวดลอ฾ ม ผูท฾ ีม่ ีค฽านยิ ม (Value) ตามโครงสร฾างของ Schwartz (1994) ที่มีอิทธิพลต฽อการมีทัศนคติที่ดีต฽อสิ่งแวดล฾อมคือ ค฽านิยมเร่ืองความมีเมตตา (benevolence) ความเสียสละเพ่ือส฽วนรวม (altruism) และความเป็นสากล (universalism) เน่ืองจากโลกทัศนแเชิงนิเวศแบบใหม฽ (new ecological paradigm หรือ NEP) ต้ังอย฽บู นฐานความคดิ วา฽ มนุษยแไม฽ได฾มีสถานะเหนือกว฽าส่ิงมีชีวิตอย฽างอื่น และหากไมม฽ ีการจดั การทีด่ ีการเจรญิ เตบิ โตทางเศรษฐกจิ และความก฾าวหน฾าทางเทคโนโลยีอาจจะนําไปส฽ูวิกฤตทาง สง่ิ แวดลอ฾ มและความอย฽ูรอดของมนษุ ยชาตไิ ด฾ (Dunlap et al. 2000) อย฽างไรก็ดี การแปลงคา฽ นยิ มท่ีเป็นจิตสํานึก สาธารณะเหล฽าน้ีไปสู฽ทัศนคติและพฤติกรรมเฉพาะด฾านน้ันจําเป็นต฾องอาศัยการให฾ความรู฾เฉพาะด฾าน (task- specific knowledge) และการดงึ ความสนใจ (attention) กับกลม฽ุ เปาู หมาย การศึกษาท่ีผ฽านมาแสดงให฾เห็นว฽าการส฽งเสริมพฤติกรรมท่ีเป็นมิตรต฽อสิ่งแวดล฾อมส฽วนใหญ฽ต฾องทลาย กําแพงของนิสัย (habit) ของพฤติกรรมที่ส฽งผลเสียต฽อส่ิงแวดล฾อม (Verplanken and Wood 2006) เช฽น การรับ 13

รายงานวิจยั ฉบบั สมบรู ณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผนู฾ าํ ดา฾ นส่ิงแวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน ถุงพลาสติกใช฾คร้ังเดียวทิ้ง การใช฾รถส฽วนตัว ฯลฯ ส฽วนมากเป็นนิสัยที่สั่งสมมานาน ดังนั้นจุดเร่ิมต฾นของการ เปล่ียนแปลงพฤติกรรมจึงต฾องเร่ิมต฾นจากการให฾ข฾อมูล เน่ืองจากคนจะมีแรงจูงใจทําตามค฽านิยมเชิงจริยธรรมของ ตนเมื่อตระหนักว฽าสิ่งที่ทําอยู฽เดิมน้ันก฽อให฾เกิดผลกระทบด฾านลบกับผ฾ูอ่ืน (awareness of adverse consequeces to others – AC) และยอมรับความรับผิดชอบของตนในการเปล่ียนแปลงพฤติกรรมของตน (an ascription of responsibility to self – AR) (Stern 2000) ตัวอย฽างเช฽น การรับร฾ูและยอมรับว฽ากิจกรรมของ มนุษยเแ ปน็ สาเหตุสําคัญของภาวะโลกรอ฾ นที่กาํ ลังทวีความรุนแรงข้ึน (Lehmann 2008; Fortner et al. 2000) อย฽างไรก็ตาม ผลการวิจัยก็ยํ้าเตือนว฽าการส่ือสารไม฽ควรจะตอกย้ําถึงความผิด (guilt-based communication) เพียงอย฽างเดียวหรือทําให฾เกิดความหลาดกลัวซึ่งจะจะนําไปสู฽ความรู฾สึกต฽อต฾านหรือภาวะไร฾ พลังที่จะลุกขึ้นมาเปล่ียนแปลง (helplessness) การศึกษาที่ผ฽านมาพบว฽าการทําให฾คนใกล฾ชิดกับธรรมชาติ และ การสื่อสารเชิงสร฾างสรรคแท่ีให฾ความสําคัญกับพฤติกรรมของกลุ฽มอ฾างอิงที่สามารถเป็นตัวอย฽างท่ีดีจะช฽วยสร฾างแรง บันดาลใจและกระตุ฾นให฾กล฽ุมเปูาหมายมีความเข฾าใจใหม฽เก่ียวกับบรรทัดฐานทางสังคม (social norm) ท่ีพึง ประสงคแแ ละวธิ กี ารแกไ฾ ขปใญหาอนั เปน็ การเสริมพลงั (empowerment) ให฾กบั ผบู฾ รโิ ภค (Thøgersen, 2005) เทคนคิ การดงึ ความสนใจก็มคี วามสําคญั (Kallgren et al. 2000) เพราะการเปลี่ยนแปลงนิสัยนั้นต฾องการ พลงั จากระบบการควบคมุ ความสนใจ (Supervisory Attentional System หรอื SAS) เพือ่ ให฾คนหยดุ พฤติกรรมท่ี เคยทําไปด฾วยความค฾ุนชินเป็นอัตโนมัติและหันมาตัดสินใจในการทําหรือไม฽ทําพฤติกรรมหนึ่งอย฽างมีสติด฾วย SAS (Biel and Dahlstrand 2005) Kallbekken and Sælen (2013) ทดลองใช฾ปูายข฾อความในการเตือน (nudge) อยา฽ งสภุ าพเพื่อใหล฾ ูกค฾าของโรงแรมตักอาหารแต฽ละคร้ังแต฽พอดีและทําให฾ปริมาณเศษอาหารที่เกิดจากห฾องอาหาร ของโรงแรมลดลง เช฽นเดียวกันการรณรงคแให฾บุคลากร นักศึกษา และผ฾ูมาใช฾บริการโรงอาหารของมหาวิทยาลัยแม฽ ฟูาหลวงด฾วยการตดิ ปูายให฾ข฾อมูลพฤติกรรมท่ีพึงประสงคแท่ีสอดคล฾องกับร฾านค฾าแต฽ละประเภท เช฽น สั่งข฾าวแต฽พอดี สําหรับร฾านข฾าวแกง การระบุรสชาติท่ีชอบและบอกวัตถุดิบท่ีไม฽รับประทานสําหรับร฾านอาหารตามสั่งก็ช฽วยให฾ สัดส฽วนของผทู฾ ีร่ บั ประทานอาหารหมดไมเ฽ หลอื ทิง้ เพ่ิมข้นึ หลงั การรณรงคแ (Manomaivibool et al. 2016) สุดทา฾ ยเงอื่ นไขภายนอกท่เี อื้ออํานวยเปน็ ปใจจัยสําคัญที่ช฽วยให฾เกิดพฤติกรรมที่เป็นมิตรต฽อส่ิงแวดล฾อมตาม ทัศนคติข้ึน จากเดิมท่ีทฤษฎีพฤติกรรมท่ีเกิดจากการวางแผน (theory of planned behaviour หรือ TPB) (Ajzan 1991) ได฾เสนอว฽าทัศนคตินําไปส฽ูความต้ังใจ (intention) แต฽ยังไม฽ใช฽พฤติกรรมโดยตรง และแบบจําลอง ทัศนคติ-พฤติกรรม-เง่ือนไข (Attitude-Behaviour-Condition หรือ A-B-C) (Ölander and Thørgersen 2006) ได฾ระบุบทบาทของเงื่อนไขภายนอกในฐานะตัวแปรกลาง (moderating factor) ที่มีอิทธิพลต฽อความสัมพันธแ ระหว฽างทัศนคติและพฤติกรรม โดยเง่ือนไขภายนอกน้ีมีหลากหลาย (Stnacu et al. 2016; Visscher et al. 2016; Tanner 1999) ต้ังแตแ฽ รงจงู ใจทางเศรษฐกิจ (economic incentives) ท่ีอาจจะเข฾ามาเบียดบังอิทธิพลของ ปใจจัยด฾านศีลธรรมต฽อการตัดสินใจของปใจเจกบุคคลในพฤติกรรมที่เป็นมิตรต฽อส่ิงแวดล฾อม (crowding-out effect) ระดับความสะดวกสบายจากการให฾บริการหรือการเปลี่ยนแปลงเงื่อนไขทางกายภาพ เช฽น การส฽งเสริมให฾ ครัวเรือนในจังหวัดเชียงรายทําเสวียน (Manomaivibool et al. 2018) หรือการสร฾างกลุ฽มเพื่อสนับสนุนการ ปรบั เปลีย่ นพฤติกรรมของกันและกัน (Staats et al. 2004) 14

รายงานวจิ ัยฉบับสมบรู ณแ (Final report) โครงการการพฒั นาผ฾ูนาํ ด฾านส่ิงแวดลอ฾ มในอาสาสมคั รเยาวชน บทท่ี 3 ระเบียบวธิ ีวจิ ัย การวจิ ยั ในคร้ังนีเ้ ป็นการวจิ ัยเชิงปฏิบัติการ (Action Research) ที่อาศัยระเบียบวิธีวิจัยแบบผสม (Mixed Method) ในการทดลองออกแบบกจิ กรรมเพ่ือส฽งเสริมให฾เยาวชนมีพฤติกรรมท่ีเป็นมิตรต฽อส่ิงแวดล฾อมและมีความ สนใจในปใญหาสิ่งแวดล฾อมของจังหวัดเชียงราย โดยการดําเนินการแบ฽งเป็น 2 รอบ กิจกรรมในรอบแรกเน฾นที่ตัว ปใจเจกบุคคล ได฾แก฽ การวดั ระดบั การรบั ร฾ูและพฤตกิ รรมดา฾ นสิ่งแวดล฾อม พรอ฾ มกบั การให฾ความร฾ู สร฾างเงื่อนไข และ ให฾แรงจูงใจในการเปล่ียนแปลงพฤติกรรม ส฽วนกิจกรรมในรอบที่ 2 นั้นเน฾นไปที่การสํารวจสภาพแวดล฾อมของ สถานศึกษาเพ่อื เก็บขอ฾ มูลเกย่ี วกบั ปใจจยั เชงิ โครงสรา฾ งในโรงเรยี นทส่ี ง฽ เสริมใหเ฾ กิดกิจกรรมดา฾ นสิง่ แวดล฾อม บทนี้อธิบายขั้นตอนการดําเนินการกิจกรรมวิจัยท้ัง 2 รอบ โดยส฽วนท่ี 3.1 จะบรรยายวิธีการได฾มาซึ่ง กล฽ุมเปูาหมายในโรงเรียนระดับมัธยมศึกษาตอนปลายในจังหวัดเชียงราย ส฽วนท่ี 3.2 อธิบายกิจกรรมวิจัยระดับ ปใจเจกบุคคล ต้ังแต฽การออกแบบเคร่ืองมือการวัดการรับร฾ูและพฤติกรรมด฾านสิ่งแวดล฾อม การฝึกอบรมให฾ความรู฾ และเครื่องมือที่ใช฾ในการส฽งเสริมพฤติกรรมที่เป็นมิตรต฽อส่ิงแวดล฾อม ส฽วนที่ 3.3 จะบรรยายถึงกิจกรรมกับ สถานศึกษา การสํารวจสภาพแวดล฾อมของโรงเรียน และการติดต้ังอุปกรณแเพื่อสร฾างความตระหนักถึงปใญหา ส่ิงแวดลอ฾ มใหก฾ ับนักเรยี นในโรงเรียนที่เข฾าร฽วมโครงการ สําหรับการวิเคราะหแข฾อมูลท่ีได฾จากกิจกรรมท้ัง 2 รอบน้ัน จะไดอ฾ ธิบายในส฽วนท่ี 3.4 3.1 การได้มาซง่ึ กลุ่มเปา้ หมาย โครงการได฾ทําการรวบรวมข฾อมูลพื้นฐานของโรงเรียนในจังหวัดเชียงรายที่มีการเรียนการสอนในระดับ มัธยมศึกษาตอนปลายกว฽า 40 แห฽ง จากน้ันจึงได฾ทําการประชาสัมพันธแโครงการไปยังโรงเรียนและติดต฽อสอบถาม ถึงความประสงคแจะเข฾าร฽วมโครงการก฽อนท่ีจะทําหนังสืออย฽างเป็นทางการจากมหาวิทยาลัยแม฽ฟูาหลวง ดัง รายละเอยี ดทป่ี รากฏในภาคผนวกที่ 1 ตารางท่ี 3-1 แสดงรายช่ือสถานศึกษาจํานวน 10 แห฽ง ท่ีทางโครงการติดต฽อทาบทามให฾เข฾าร฽วมกิจกรรม และจํานวนนักเรียนที่ต฾องการจากแต฽ละโรงเรียน โดยมีเปูาหมายยอดรวมอยู฽ท่ี 1,125 คน เพื่อให฾สอดคล฾องกับ งบประมาณของโครงการในการจัดหาอุปกรณสแ ว฽ นบคุ คลท่ใี ชใ฾ นการส฽งเสริมการลดการใช฾พลาสติกแบบใช฾คร้ังเดียว ทิง้ ในกิจกรรมตอ฽ ไป 15

รายงานวจิ ัยฉบับสมบูรณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผูน฾ าํ ดา฾ นสงิ่ แวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน ตารางที่ 3-1 รายช่ือโรงเรยี นเปา้ หมายสาหรับกิจกรรมแนะนาโครงการฯ ช่ือโรงเรียน นกั เรียนมัธยม เป้าหมาย เบอรต์ ิดต่อ ท่อี ยู่ ปลาย (คน) โครงการ (คน) สามัคคีวิทยาคม 1800 75 0-5371-1018 159 ถนนบรรพปราการ ต.เวียง อ.เมือง จ.เชยี งราย 57000 เทิงวิทยาคม 1000 100 0-5379-5474 278 หมู฽ 1 ต.เวยี ง อ.เทงิ จ. เชียงราย 57160 โรงเรียน อบจ.เชยี งราย 1000 150 0-5371-7788 ถนนหนา฾ สนามกีฬา ต.รอบเวียง อ.เมอื ง จ.เชียงราย 57000 โรงเรยี นศึกษาสงเคราะหแ 800 150 0-5377-1932 13 หมู฽ 4 ต.แมจ฽ ัน อ.แม฽จนั จ. เชียงราย 57110 เชียงของวทิ ยาคม 500 200 0-5379-1434 350 หม฽ู 10 บ฾านโจ฾โก฾ ต.เวียง อ. เชยี งของ จ.เชียงราย 57140 จุฬาภรณราชวิทยาลยั 400 50 0-5317-4551 345 หม฽ู 2 ต.รอบเวียง อ.เมอื ง จ.เชียงราย 57000 หว฾ ยซอ฾ วทิ ยาคม 300 100 0-5319-1705 139 หม฽ู 9 ต.ห฾วยซ฾อ อ.เชยี งของ จ.เชยี งราย 57140 โรงเรียนเทศบาล 5 เด฽นหา฾ 250 150 0-5371-1976 558 ถนนสันโคง฾ นอ฾ ย ต.รอบเวียง อ.เมอื ง จ.เชียงราย 57000 ห฾วยสกั วทิ ยาคม 200 100 0-5367-8723 204 ถนนเชียงราย - เทิง ต.หว฾ ย สกั อ.เมือง จ.เชียงราย 57000 เตรียมอดุ มศึกษาฯ 200 50 0-5371-3014 หม฽ู 9 บา฾ นสนั ขเี้ บา฾ ต.รอบเวียง เชียงราย อ.เมอื งเชยี งราย จ.เชยี งราย 57000 ผลการดําเนินการจริงทางโครงการได฾รับความร฽วมมือจากสถานศึกษาจํานวน 11 แห฽ง โดย 9 แห฽งเป็น โรงเรียนท่ีได฾ประสานงานเบ้ืองต฾น ยกเว฾นโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษาฯ เชียงราย ท่ียกเลิกและไม฽ได฾เข฾าไปทํา กิจกรรม แต฽ได฾มีโรงเรียนเม็งรายมหาราชวิทยาคมและโรงเรียนดอนชัยวิทยาคมที่ได฾ติดต฽อเชิญชวนให฾เข฾าร฽วม โครงการเพ่ิมเติมในภายหลังทําให฾ได฾กล฽ุมเปูาหมายจากโรงเรียน 11 แห฽งที่จะใช฾เก็บและวิเคราะหแข฾อมูล จํานวน ท้ังสิน้ 1,169 คน ตารางท่ี 3-2 แสดงผลการสรรหากลุ฽มเปูาหมายของโครงการ ซึ่งนอกจากโรงเรียนทั้ง 11 แห฽งแล฾ว โครงการยังได฾มีโอกาสเข฾าร฽วมให฾ความร฾ูด฾านส่ิงแวดล฾อมกับเยาวชนโดยใช฾ชุดความรู฾ท่ีจะได฾อธิบายในส฽วนต฽อไป ใหก฾ ับตวั แทนนักเรียนจากโรงเรียนในสังกัดเทศบาลนครเชียงรายท้ัง 7 แห฽ง ให฾กับเยาวชนท่ีเข฾าร฽วมชมนิทรรศการ ในงานสัปดาหแวิทยาศาสตรแประจําปี 2562 ที่มหาวิทยาลัยแม฽ฟูาหลวง ให฾กับสามเณร ณ วัดศรีโสดา จังหวัด เชยี งใหม฽รว฽ มกับกับแผนงานคนไทย 4.0 และเยาวชนจากทัว่ ประเทศทีเ่ ข฾าร฽วมค฽ายเวทนี ักวทิ ยาศาสตรแรุ฽นเยาวแ คร้ัง 16

รายงานวิจัยฉบับสมบรู ณแ (Final report) โครงการการพฒั นาผูน฾ าํ ด฾านสิง่ แวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน ที่ 15 กับสมาคมวิทยาศาสตรแแห฽งประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภแ ณ มหาวิทยาลัยแม฽ฟูาหลวง อย฽างไรก็ดี ใน รายงานฉบบั นีจ้ ะนาํ เสนอและวิเคราะหขแ อ฾ มูลจากโรงเรยี น 11 แห฽งทไ่ี ดม฾ ีการดําเนการอยา฽ งเตม็ รูปแบบเทา฽ น้นั ตารางที่ 3-2 กิจกรรมใหค้ วามรดู้ ้านสิ่งแวดล้อมกับเยาวชนของโครงการวิจยั ครง้ั วนั ที่ สถานท่ี ผเู้ ข้าร่วม ที่ 1 1 ส.ค. 62 โรงเรียนเม็งรายมหาราชวทิ ยาคม นักเรยี น ม.4 และ ม.5 จาํ นวน 39 คน 2 2 ส.ค. 62 โรงเรียนเชยี งของวิทยาคม นักเรียน ม.ต฾น 51 คน ม.ปลาย 68 คน 3 2 ส.ค. 62 โรงเรียนห฾วยซ฾อวิทยาคมรัชมังคลา นักเรยี น ม.ปลาย 99 คน ภิเษก 4 13 ส.ค. 62 โรงเรียนเทิงวิทยาคม นกั เรยี น ม.ตน฾ 49 คน ม.ปลาย 61 คน 5 13 ส.ค. 62 โรงเรยี นองคแการบรหิ ารส฽วนจงั หวดั นักเรียน ม.5 จํานวน 123 คน เชยี งราย 6 14 ส.ค. 62 โรงเรยี นหว฾ ยสักวทิ ยาคม นกั เรยี น ม.ปลาย 129 คน 7 14 ส.ค. 62 โรงเรยี นดอนชัยวทิ ยาคม นักเรียน ม.ปลาย 45 คน ครู 1 คน 8 17 ส.ค. 62 โรงเรียนจุฬาภรณราชวทิ ยาลยั นักเรียน ม.ต฾น 25 คน ม.ปลาย 46 คน 9 17 ส.ค. 62 โรงเรียนศกึ ษาสงเคราะหแแมจ฽ ัน นักเรียน ม.ตน฾ 4 คน ม.ปลาย 90 คน 10 27 ส.ค. 62 โรงเรียนสามัคคีวทิ ยาคม นกั เรยี น ม.4 และ ม.5 จํานวน 72 คน 11 27 ส.ค. 62 โรงเรยี นเทศบาล5 เดน฽ หา฾ นกั เรียน ม.4 และ ม.5 จาํ นวน 173 คน 12 16 ส.ค. 62 โรงแรมเวียงอนิ ทรแ (อบรมเชิง นกั เรียนโรงเรยี นเทศบาลนครเชยี งราย ปฏบิ ัตกิ าร โครงการจดั การสิ่งแวดล฾อม 7 แหง฽ จํานวน 124 คน อยา฽ งย่ังยนื เทศบาลนครเชยี งราย)* 13 18-20 ส.ค. มหาวิทยาลัยแม฽ฟูาหลวง (นทิ รรศการ นักเรยี น ครู และผ฾ูปกครอง ผ฾รู ว฽ มงาน 62 งานสัปดาหแวทิ ยาศาสตรแประจําปี สปั ดาหวแ ทิ ยาศาสตรแ จํานวน 7,094 2562)* คน** 14 19 ก.ย. 62 วดั ศรีโสดา จงั หวดั เชียงใหม฽ (อบรม สามเณร วดั ศรีโสดา จาํ นวน 193 รปู สมั นา สามเณรไทยยุคใหม฽ ร฽วมใส฽ใจ ส่งิ แวดล฾อม)* 15 3-5 ต.ค. 62 มหาวิทยาลยั แม฽ฟาู หลวง นกั เรยี นประถม 42 คน (คา฽ ยเวทนี ักวทิ ยาศาสตรรแ ุ฽นเยาวแ คร้งั นักเรยี นมัธยมตน฾ 121 คน ที่ 15)* นักเรยี นมัธยมปลาย 44 คน หมายเหตุ *กจิ กรรมพิเศษทไี่ ม่ไดม้ กี ารเก็บขอ้ มลู เพอ่ื ใชใ้ นการวิเคราะหข์ องโครงการน้ี ** อ้างอิงจากจานวนผู้ลงทะเบยี นเขา้ รว่ มงาน รูปที่ 3-1 ถึง รูปท่ี 3-11 แสดงภาพกิจกรรมการให฾ความรู฾ในสถานศึกษาของโครงการท้ัง 11 คร้ัง ซ่ึงมี นักเรียนเขา฾ รว฽ มกจิ กรรมรวมท้งั ส้นิ 1,169 คน นอกจากนัน้ ยังมกี จิ กรรมพิเศษอีก 4 คร้ังดังที่แสดงในรูปที่ 3-12 ถึง รูปที่ 3-15 ที่โครงการจัดร฽วมกับหน฽วยงานเจ฾าภาพอ่ืนดังทไ่ี ด฾กล฽าวไปแลว฾ 17

รายงานวิจยั ฉบบั สมบรู ณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผ฾นู ําด฾านสิ่งแวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน รปู ที่ 3-1 การใหค้ วามรูด้ า้ นส่ิงแวดลอ้ มกับนกั เรียนโรงเรยี นเม็งรายมหาราชวทิ ยาคม รูปท่ี 3-2 การให้ความรูด้ า้ นสิ่งแวดล้อมกับนกั เรยี นโรงเรียนเชยี งของวทิ ยาคม 18

รายงานวจิ ยั ฉบับสมบรู ณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผู฾นําดา฾ นส่ิงแวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน รปู ที่ 3-3 การให้ความรดู้ ้านสิ่งแวดล้อมกับนักเรยี นโรงเรยี นห้วยซอ้ วทิ ยาคมรชั มังคลาภเิ ษก รปู ที่ 3-4 การใหค้ วามร้ดู า้ นสิ่งแวดลอ้ มกับนักเรียนโรงเรยี นเทิงวทิ ยาคม 19

รายงานวจิ ยั ฉบบั สมบรู ณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผนู฾ ําด฾านส่ิงแวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน รปู ที่ 3-5 การให้ความรดู้ ้านส่ิงแวดล้อมกับนักเรียนโรงเรยี นองค์การบรหิ ารส่วนจงั หวัดเชียงราย รูปท่ี 3-6 การใหค้ วามร้ดู ้านส่ิงแวดลอ้ มกับนกั เรยี นโรงเรยี นหว้ ยสกั วทิ ยาคม 20

รายงานวจิ ัยฉบบั สมบูรณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผน฾ู าํ ดา฾ นส่ิงแวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน รูปที่ 3-7 การให้ความรูด้ ้านส่ิงแวดลอ้ มกับนกั เรียนโรงเรียนดอนชัยวทิ ยาคม รูปที่ 3-8 การใหค้ วามรดู้ ้านสิ่งแวดลอ้ มกับนักเรยี นโรงเรียนจฬุ าภรณราชวทิ ยาลยั เชียงราย 21

รายงานวิจยั ฉบบั สมบูรณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผู฾นาํ ดา฾ นสิ่งแวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน รปู ท่ี 3-9 การใหค้ วามรดู้ า้ นส่ิงแวดล้อมกับนักเรยี นโรงเรียนศกึ ษาสงเคราะหแ์ ม่จัน รูปที่ 3-10 การใหค้ วามรดู้ า้ นส่ิงแวดลอ้ มกบั นักเรียนโรงเรียนสามัคควี ิทยาคม 22

รายงานวจิ ยั ฉบบั สมบรู ณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผ฾นู ําดา฾ นสง่ิ แวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน รูปที่ 3-11 การใหค้ วามรู้ด้านส่งิ แวดลอ้ มกบั นักเรียนโรงเรยี นเทศบาล 5 เดน่ หา้ รูปที่ 3-12 อบรมเชงิ ปฏิบัติการ โครงการจดั การส่ิงแวดล้อมอยา่ งยง่ั ยืน เทศบาลนครเชียงราย ณ โรงแรมเวยี งอนิ ทร์ 23

รายงานวจิ ยั ฉบับสมบรู ณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผ฾ูนาํ ด฾านสงิ่ แวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน รูปที่ 3-13 นทิ รรศการงานสปั ดาห์วทิ ยาศาสตร์ประจาปี 2562 ณ มหาวิทยาลยั แมฟ่ ้าหลวง รูปที่ 3-14 อบรมสมั นา สามเณรไทยยุคใหม่ รว่ มใสใ่ จสงิ่ แวดลอ้ ม ณ วัดศรโี สดา จงั หวดั เชียงใหม่ 24

รายงานวจิ ัยฉบบั สมบรู ณแ (Final report) โครงการการพฒั นาผ฾นู ําด฾านสิ่งแวดลอ฾ มในอาสาสมคั รเยาวชน รูปท่ี 3-15 คา่ ยเวทีนกั วทิ ยาศาสตร์รุ่นเยาว์ คร้งั ที่ 15 ณ มหาวทิ ยาลัยแมฟ่ ้าหลวง 3.2 กิจกรรมระดับปัจเจกบุคคล กิจกรรมในระดับปใจเจกบุคคลนั้น แบ฽งออกได฾เป็น 3 ขั้นตอนย฽อย ได฾แก฽ การทําแบบสอบถามวัดการ รับรู฾และพฤติกรรมด฾านสิ่งแวดล฾อม การบรรยายให฾ความร฾ูเก่ียวกับปใญหาส่ิงแวดล฾อม และการส฽งเสริมการ ปรับเปล่ียนพฤติกรรมเพื่อลดผลกระทบต฽อสิ่งแวดล฾อม การทํากิจกรรมเหล฽านี้กับโรงเรียน 11 แห฽งที่เป็น กล฽ุมเปูาหมายหลักของโครงการในแต฽ละคร้ังใช฾เวลาประมาณ 1 ชั่วโมง ทั้งน้ี ในกรณีสถานท่ีและเวลาเอื้ออํานวย ทางโครงการจะมกี จิ กรรมสนั ทนาการกบั นักเรียนที่เขา฾ ร฽วมกจิ กรรม 3.2.1 การวดั ระดบั การรบั รแู้ ละพฤตกิ รรมด้านสิ่งแวดล้อม กิจกรรมท่ีสถานศึกษาในจังหวัดเชียงรายเร่ิมต฾นด฾วยการเก็บข฾อมู ลด฾วยแบบสอบถามที่พัฒนาข้ึนโดย โครงการ แบบสอบถามซึ่งอย฽ูในภาคผนวกที่ 2 ประกอบด฾วย 4 ตอน ตอนที่ 1 ข฾อมูลพ้ืนฐาน สอบถามเพศ อายุ ระดับการศึกษา ค฽าใช฾จ฽ายรายเดือน และการใช฾เวลาว฽างของ เรยี น ของนกั เรยี นและขอ฾ มูลของครอบครัว เพ่ือให฾ทราบถงึ ภมู หิ ลงั ของนกั เรียน ตอนท่ี 2 การรับร฾ูข฾อมูลด฾านส่ิงแวดล฾อม แบ฽งย฽อยเป็นคําถามเก่ียวกับปใญหาสิ่งแวดล฾อม และบุคคล ต฾นแบบที่ทาํ งานดา฾ นสงิ่ แวดล฾อม ที่ปรากฏในตารางที่ 3-3 ตอนท่ี 3 พฤติกรรมด฾านสิ่งแวดล฾อม แบ฽งย฽อยเป็นคําถามเก่ียวกับพฤติกรรมปใจจุบันด฾านสิ่งแวดล฾อมใน ชีวิตประจําวันของตัวนักเรียน ของสมาชิกในครอบครัว และของเพื่อนในกลุ฽ม ซ่ึงในสองกรณีหลังน้ันเป็นการวัด ระดบั การรบั รูพ฾ ฤตกิ รรมของกลุม฽ อ฾างอิงที่มีอิทธิพลต฽อพฤตกิ รรมของเยาวชน ตอนที่ 4 ความสนใจเข฾าร฽วมกิจกรรมด฾านสิ่งแวดล฾อม แบ฽งย฽อยเป็นคําถามเก่ียวกับการปรับเปลี่ยน พฤติกรรม การเข฾าร฽วมกิจกรรมรณรงคแด฾านสิ่งแวดลอ฾ ม 25

รายงานวจิ ยั ฉบับสมบรู ณแ (Final report) โครงการการพฒั นาผูน฾ าํ ดา฾ นสงิ่ แวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน ตารางท่ี 3-3 คาอธบิ ายคาถามดา้ นสิ่งแวดล้อมในแบบสอบถามนกั เรยี นระดับมธั ยมศึกษาตอนปลาย คาถาม คาอธิบาย ประเทศไทยเปน็ ประเทศท่ปี ล฽อย อา฾ งอิงจากการศึกษาของ Jambeck et al. (2015) ซึ่งอาศัยวิธีการประมาณ ขยะพลาสติกลงส฽ูมหาสมุทรมาก การปรมิ าณขยะพลาสติกท่ีไหลลงทะเลวา฽ เปูนสว฽ นหนึงของผลตา฽ งระหว฽าง เปน็ ลําดับท่ี 6 โลก ปริมาณพลาสติกท่ีแต฽ละประเทศทมี่ ีพน้ื ทตี่ ิดทะเลใชใ฾ นแตล฽ ะปีกบั ปริมาณ ขยะที่สามารถเก็บรวบรวมไปกําจดั อยา฽ งปลอดภัยได฾ (ตามสัดส฽วนของเศษ พลาสตกิ ท่ีอยู฽ในขยะมลู ฝอย) ซึ่งในกรณีของประเทศไทยนน้ั นอกจากจะมี ปรมิ าณการใช฾ทีส่ ูงแลว฾ ยงั ความสามารถเก็บรวบรวมขยะได฾ค฽อนข฾างตํ่า ทําให฾ มีการร่ัวไหลของขยะพลาสตกิ ลงทะเลสูงเป็นลําดบั ท่ี 6 ในแตล฽ ะสัปดาหแโดยเฉล่ียเรารับ อา฾ งอิงจากการศึกษาของ WWF (2019) ซึง่ ไมโครพลาสติกสามารถเข฾าสู฽ ไมโครพลาสติกเข฾าส฽ูรา฽ งกาย ร฽างกายไดห฾ ลายช฽องทาง ทั้งจากเศษพลาสติกขนาดเล็กทล่ี ฽องลอยเปน็ ฝนุ ประมาณ 2,000 ชิ้น เทยี บเท฽า ละอองขนาดเลก็ ในอากาศ และท่ีปะปนอยใ฽ู นนํ้าและอาหารทถี่ ูกบริโภคเข฾า เครดติ การแดหนง่ึ ใบ ไป โดยผลการสํารวจพบวา฽ ไมโครพลาสตกิ ถูกพบท้ังในอาหารทะเลประเภท ต฽างๆ ตลอดถงึ เกลือจากทะเล ความเข฾มขน฾ ของก฿าซคารแบอนได อา฾ งอิงจากขอ฾ มูลท่รี วบรวมโดยคณะกรรมการระหว฽างรัฐบาลว฽าดว฾ ยการ ออกไซตใแ นช้ันบรรยากาศใน เปลี่ยนแปลงสภาพภมู อิ ากาศ (Intergovernmental Panel on Climate ปจใ จุบันสูงเกินกว฽า 400 ppm Change หรือ IPCC) โดยค฽า กา฿ ซเรือนกระจกในปี 2562 อย฽ูท่รี ะดบั 409.8 ซ่ึงเปน็ ระดับเดียวกับสภาพ ppm ภูมอิ ากาศช฽วงเวลาท่ีขวั้ โลกใต฾ ทงั้ น้ี ข฾อตกลงปารสี เกิดจากการประชุมประเทศสมาชิกของอนุสัญญา เคยมตี น฾ ไม฾ สหประชาชาตวิ ฽าด฾วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภมู อิ ากาศ (United Nations ในปี 2030 ปริมาณการปลอ฽ ย Framework Convention on Climate Change) หรอื อนุสัญญา กา฿ ซเรอื นกระจกท่วั โลกตอ฾ งลด UNFCCC ครั้งท่ี 21 (COP 21) ณ กรุงปารีส สาธารณรฐั ฝร่งั เศส ซึ่ง จาก 65-68 พนั ล฾านตัน CO2-eq ประเทศภาคีได฾รับรองข฾อตกลงเปน็ ตราสารกฎหมายต฽อจากพธิ ีสารเกยี วโต ท่ปี ระมาณการไว฾ใหเ฾ หลอื เพียง และข฾อแก฾ไขโดฮา โดยมเี ปูาหมายควบคุมการเพ่ิมขึ้นของอุณหภูมิเฉลย่ี ของ 40 พนั ล฾านตนั CO2-eq (ร฾อยละ โลกใหต฾ า่ํ กวา฽ 2 องศาเซลเซียส เมื่อเทียบกบั ยคุ กอ฽ นอตุ สาหกรรม และม฽ุง 60) เพอื่ ควบคุมไม฽ใหโ฾ ลกรอ฾ นขนึ้ พยายามควบคุมการเพิ่มข้ึนของอุณหภูมิไมใ฽ หเ฾ กนิ 1.5 องศาเซลเซียส ซ่งึ การ เกิน 2 องศาเซลเซียสตาม ดําเนินการนจ้ี าํ เป็นจะตอ฾ งควบคมุ ปริมาณการปล฽อยก฿าซเรือนกระจกทวั่ โลก เปูาหมายของข฾อตกลงปารสี จากระดับปใจจบุ นั อยา฽ งมีนยั สําคญั หากใชม฾ าตรฐานขององคแการ อา฾ งอิงคา฽ ฝุน PM2.5 เฉลย่ี 24 ชัว่ โมงจากจุดวัดของกรมควบคุมมลพษิ ณ อนามัยโลก (WHO) ระหวา฽ ง สํานกั งานทรัพยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดล฾อมจังหวดั เชียงราย ซ่ึงชว฽ งวันที่ วันท่ี 11 มกราคม ถงึ 31 11 มกราคม ถึง 31 พฤษภาคม 2562 มคี ฽าอยู฽ระหว฽าง 35-396 ไมโครกรมั พฤษภาคม 2562 ไม฽มีวนั ใดเลย ตอ฽ ลกู บาศกแเมตร สงู กว฽าค฽ามาตรฐานขององคแการอนามยั โลกทีก่ ําหนดใหค฾ า฽ ในจงั หวัดเชียงรายที่มีค฽าฝุน PM ฝุน PM2.5 เฉลี่ย 24 ช่วั โมงไม฽ควรสูงเกนิ 25 ไมโครกรัมต฽อลกู บาศกเแ มตร 2.5 อยใ฽ู นเกณฑดแ ี (AQI=50 สี เพอื่ จํากดั ผลกระทบต฽อสุขภาพ อยา฽ งไรก็ดี คา฽ มาตรฐาน PM2.5 เฉลยี่ 24 เขยี ว) ช่ัวโมงของประเทศไทยกําหนดไวท฾ ี่ 50 ไมโครกรัมต฽อลกู บาศกเแ มตร สงู กว฽า ขององคแการอนามัยโลกสองเทา฽ เกรต฾า ทนุ เบริ แก (Greta เกรตา฾ ทนุ เบริ แก เป็นนักเรียนชาวสวเี ดนท่ีศึกษาผลกระทบของปใญหาโลก 26

รายงานวจิ ัยฉบบั สมบูรณแ (Final report) โครงการการพฒั นาผู฾นาํ ดา฾ นส่งิ แวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน คาถาม คาอธบิ าย Thunberg) นกั เรยี นท่หี ยดุ เรียน รอ฾ นและเริ่มรณรงคแเรียกร฾องใหร฾ ัฐบาลสวีเดนใหค฾ วามสาํ คัญกับการแก฾ไข ทุกวันศกุ รเแ พ่ือประท฾วงหน฾า ปใญหานม้ี ากขึน้ โดยการหยุดเรียนทุกวนั ศกุ รแไปถือปูาย Skolstrejk för รัฐสภาสวเี ดนใหร฾ ฐั บาลจริงจัง klimatet (แปลว฽าหยุดเรยี นเพอ่ื สภาพภูมิอากาศ) หนา฾ รฐั สภาสวีเดนต้ังแต฽ กบั การแก฾ไขปใญหาโลกร฾อน เดอื นสิงหาคม 2561 จนไดร฾ ับความสนใจและกลายเป็นกระแสการ มากกวา฽ น้ี เคลื่อนไหวดา฾ นสงิ่ แวดลอ฾ มของเยาวชนท่ัวโลก และได฾รบั เชิญใหเ฾ ป็นตัวแทน ในเวทรี ะดบั นานาชาตติ ฽าง ๆ จนได฾รบั การยกยอ฽ งให฾เปน็ 1 ใน 100 บคุ คลท่ี มอี ิทธิพลของโลกในปี 2561 พ่นี อ฾ ง Wijsen ท่ีเร่ิมโครงการ Melati และ Isabel Wijsen ไดเ฾ ริ่มการรณรงคแให฾สถานประกอบการในเกาะ Bye Bye Plastic Bags ทเี่ กาะ บาหลี ประเทศอินโดเนเซยี งดแจกถุงพลาสติกหหู ว้ิ เม่ือพวกเธออายุได฾ 10 บาหลี ประเทศอินโดนเี ซยี และ 12 ปีจากการศึกษาปใญหาเร่อื งขยะพลาสติกในทะเลในโครงงานของ โรงเรียนนานาชาติทีพ่ วกเธอศึกษาอยู฽ซงึ่ เป็นจุดเร่ิมตน฾ ของการแบนการแจง ถุงพลาสติกบนเกาะบาหลีในปี 2562 และมีการจดทะเบยี น BBPB เป็น องคแการเอกชนไม฽แสวงหากําไรทีส่ ง฽ เสริมการแก฾ไขปญใ หาสิ่งแวดล฾อมและมี เครือข฽ายกวา฽ 50 ประเทศทั่วโลก เด็กหญงิ ระรนิ สถติ ธนาสาร เดก็ หญิงระรนิ เติบโตมาในครอบครัวของนกั เคลื่อนไหวดา฾ นสิง่ แวดล฾อมและ (ลลิ ล่ี) ทย่ี ื่นหนงั สอื ให฾ ได฾หนั มาให฾ความสําคญั อยา฽ งจรงิ จงั หลงั จากที่ไดต฾ ระหนักถึงความรนุ แรงของ รัฐมนตรีวา฽ การ ปญใ หาขยะพลาสติกจากการไปเทีย่ วทพี่ ัทยาเมื่ออายุ 8 ขวบ เธอเปน็ สมาชกิ กระทรวงศกึ ษาธกิ ารเพ่ิมวชิ า ของ BBPB Bangkok และมโี ครงการด฾านสิง่ แวดลอ฾ มหลายอยา฽ ง อาทิ eco education เป็นวิชาบังคบั Green Brands ทีเ่ รียกร฾องให฾ผ฾ผู ลิตรายใหญใ฽ ชว฾ ัสดุท่ีเปน็ มติ รต฽อสิง่ แวดลอ฾ ม ในหลักสตู รทุกระดบั ชน้ั และลดบรรจภุ ัณฑแพลาสตกิ และการเรียกร฾องให฾มีการบรรจุวิชาสิง่ แวดลอ฾ ม ศึกษาเขา฾ ส฽ูหลกั สตู รโรงเรยี น อเลก็ ซแ เรนเดลลแ นกั แสดงและ อเลก็ ซแ เปน็ นักแสดงและนกั ร฾องลูกคร่ึงไทย-อังกฤษ เกดิ ท่ปี ระเทศ นักรอ฾ งลูกครง่ึ ไทย-อังกฤษ ผ฾ู อนิ โดนีเซยี และยา฾ ยมาอย฽ปู ระเทศไทยเมอ่ื อายุได฾ 4 ขวบพร฾อมกบั เขา฾ วงการ ก฽อตงั้ ศนู ยแสิง่ แวดลอ฾ มศึกษา บันเทิง เขาจบการศึกษาากคณะนิเทศศาสตรแ จุฬาลงกรณแมหาวทิ ยาลยั และ (EEC Thailand) เพ่ือจัดคา฽ ยให฾ ไดก฾ ฽อต้งั Environmental Education Centre Thailand (EEC Thailand) เยาวชนได฾ใกลช฾ ดิ กับธรรมชาติ ทาํ ค฽ายส่งิ แวดล฾อมศึกษาสาํ หรับเยาวชน ตอ฽ มาไดร฾ บั แตง฽ ตง้ั เป็นทตู ดา฾ น สงิ่ แวดลอ฾ ม (UNEP Goodwill Ambassador) จากโครงการสงิ่ แวดล฾อมแห฽ง สหประชาชาติ (UNEP) ในวันส่ิงแวดล฾อมโลก 5 มถิ นุ ายน 2563 ทอ็ ป พิพัฒนแ กับ นุน฽ ศิรพันธแ พิพัฒนแ และ ศิรพนั ธแ อภิรักษแธนากร เป็นนกั แสดงและพิธกี รที่ส฽งเสรมิ การ อภิรกั ษแธนากร ดาราคส฽ู ามี อนรุ กั ษแทรัพยากรธรรมชาติและส่งิ แวดล฾อม ผ฽านความเช่ียวชาญนอกวงการ ภรรยาที่พัฒนาผลติ ภณั ฑแที่เป็น บันเทงิ พิพัฒนแสําเรจ็ การศึกษาด฾านการออกแบบผลติ ภัณฑแ ส฽วนศิรพันธแ มิตรตอ฽ สงิ่ แวดล฾อม รวมถงึ สําเรจ็ การศกึ ษาจาก คณะวิศวกรรมศาสตรแ มหาวิทยาลัยเชียงใหม฽ โดยเปดิ แอปฟลิเคชนั่ ECOLIFE เพ่ือ ร฾าน ECOSHOP สําหรบั ผลิตภัณฑแออกแบบทเี่ ป็นมิตรต฽อส่ิงแวดลอ฾ ม ตัง้ ส฽งเสรมิ ให฾คนลดการใช฾พลาสตกิ บรษิ ัท คิดคิด (Kidkid) จาํ กัด เป็นทีป่ รกึ ษาและออกแบบงานด฾าน ครั้งเดียวท้งิ ส่งิ แวดลอ฾ ม ทง้ั สองได฾จัดงานสมรสแบบเปน็ มติ รต฽อสิง่ แวดล฾อม (Eco Wedding) เมอ่ื วนั ท่ี 23 สงิ หาคม พ.ศ. 2558 เจษฎาภรณแ ผลดี (ตก๊ิ ) นกั แสดง เจษฎาภรณแ เปน็ นกั แสดงและพธิ ีกรที่มีงานอดิเรกในการท฽องเท่ยี วธรรมชาติ 27

รายงานวจิ ยั ฉบบั สมบรู ณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผน฾ู าํ ดา฾ นส่ิงแวดลอ฾ มในอาสาสมคั รเยาวชน คาถาม คาอธบิ าย ผูร฾ กั การท฽องเทยี่ วธรรมชาติ ผ฾ู และไดต฾ ั้งบริษทั สบายดคี ลับสตูดโิ อในปี 2548 เพื่อจดั ทาํ รายการท฽องเทย่ี ว จัดและพธิ ีกรรายการท฽องเท่ียว เชงิ อนุรกั ษแ เนวเิ กเตอรแ ออกอากาศทางชอ฽ ง 3 และได฾เปน็ วิทยากรรับเชญิ เชงิ อนุรักษแ “เนวิเกเตอรแ” บรรยายเกี่ยวกบั การทอ฽ งเที่ยวเชงิ อนุรกั ษใแ ห฾กบั หลายหน฽วยงาน อาทวิ ราหแ คงมาลยั (ตนู อาทวิ ราหแ เปน็ นกั ร฾องท่ีมคี วามสนใจด฾านกีฬา เป็นนักกีฬาปิงปองและนกั ว่งิ บอดสี้ แลม) พรีเซนเตอรแ จนกลายเปน็ ท่รี จ฾ู ักในฐานะนักจัดกิจกรรมเพ่ือสังคมชาวไทยจากโครงการ แคมเปญ “ลดวันละถงุ คุณทํา กา฾ วคนละกา฾ วเพื่อโรงพยาบาลบางสะพาน ในปี 2559 และโครงการก฾าวคน ได฾” ของ 711 เพ่ือเปลี่ยนเป็น ละก฾าวเพ่ือ 11 โรงพยาบาลท่ัวประเทศ โดยว่งิ จากอาํ เภอเบตง จังหวดั ยะลา เงนิ บริจาคสมทบทุนซื้ออุปกรณแ ถงึ อาํ เภอแม฽สาย จงั หวัดเชียงราย ในปี 2560 และมีโครงการรว฽ มกับ 711 ใน การแพทยแมอบให฾กับ การรณรงคลแ ดการใช฾ถุงพลาสตกิ เพ่ือหาเงนิ บรจิ าคใหก฾ บั โรงพยาบาล โรงพยาบาลศิรริ าช ศิลปนิ กลมุ฽ BNK48 ทร่ี ว฽ ม BNK48 เป็นกล฽ุมศลิ ปินหญิงของประเทศไทยทจี่ ัดตัง้ ขึ้นตามแนวทางของวง รณรงคแลดการใชพ฾ ลาสตกิ กบั AKB48 ในประเทศญี่ปุนและไดเ฾ ปิดตวั ในปี 2560 ก฽อนทีจ่ ะไดร฾ ับความนยิ ม 711 ดว฾ ยเพลง บา฿ ยบาย...นาย อยา฽ งสูงจากเพลง “คุกกเ้ี ส่ยี งทาย” และไดร฾ ฽วมรณรงคแลดการใช฾พลาสติกกบั พลาสติก(Kami7 Go Green) 711 ผา฽ นสปอตโฆษณา ด฾วยเพลง บา฿ ยบาย...นายพลาสติก (Kami7 Go Green) ผูช฾ ว฽ ยศาสตราจารยแ ดร.ธรณแ ผศ.ดร.ธรณแ เปน็ อาจารยปแ ระจาํ ภาควชิ าวิทยาศาสตรทแ างทะเล ธาํ รงนาวาสวสั ด์ิ นักวชิ าการด฾าน คณะประมง มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตรแ วิทยาเขตบางเขน และเป็นผู฾ ทะเลและสงิ่ แวดล฾อม ผมู฾ ี ขบั เคลอื่ นการทํางานด฾านสิง่ แวดล฾อมหลายโครงการ ไมว฽ ฽าจะเป็นการผลกั ดัน บทบาทสาํ คญั ในการปฏิรูป การขึ้นทะเบยี นสตั วแสงวนชนิดใหม฽ 4 ชนดิ ของไทย การปิดอา฽ วมาหยาเพื่อให฾ อุทยานทางทะเลและผลักดัน ระบบนเิ วศฟนื้ ตวั การปิดเกาะตาชยั การปรับรปู แบบการจัดการอุทยาน การขึ้นทะเบยี นสัตวแสงวนชนิด แหง฽ ชาตดิ ฾วยพพี ีโมเดล และการส่ือสารประเดน็ ดา฾ นสิง่ แวดลอ฾ มทางทะเลกบั ใหมข฽ องไทย สังคมผ฽านกลม฽ุ เพ่ือนธรณแ สืบ นาคะเสถยี ร นักธรรมชาติ สบื เปน็ ขา฾ ราชการประจํากรมปุาไม฾ ทท่ี าํ งานปกปูองเขตรักษาพนั ธสุแ ัตวปแ าุ และนกั อนรุ ักษแทที่ ํางานปกปูอง ทง฽ุ ใหญ฽-ห฾วยขาแข฾ง และพนื้ ที่อนุรกั ษหแ ลายแห฽งของประเทศไทย จนกระท่ัง เขตรักษาพันธสุแ ตั วแปาุ ทงุ฽ ใหญ฽- ทาํ อตั วนิ บิ าตเพื่อเรียกร฾องให฾คนไทยหันมาสนใจการอนุรักษแ หว฾ ยขาแข฾ง และพื้นท่ีอนรุ กั ษแ ทรัพยากรธรรมชาติในวนั ที่ 1 กันยายน พ.ศ. 2533 ซ่ึงปใจจบุ ันเป็นวนั สบื นา ของประเทศไทยผ฾ูทาํ อัตวินบิ าต คะเสถียร เพื่อเรยี กรอ฾ งใหค฾ นไทยหันมา สนใจการอนุรักษแ ทรพั ยากรธรรมชาติ ข฾อคําถามเหล฽าน้ีเป็นข฾อมูลฐาน (baseline) ด฾วยแบบสอบถาม โครงการวิจัยได฾ส฽งร฽างแบบสอบถามให฾ผู฾ ทรงวุฒขิ องแผนงานคนไทย 4.0 พจิ ารณาและได฾รับข฾อเสนอแนะให฾ปรับปรุงแก฾ไขการใช฾คําในตอนที่ 2 ให฾เข฾าใจได฾ ง฽ายข้ึน โดยตัวอย฽างแบบสอบถามฉบบั ที่ใชง฾ านจรงิ อยใ฽ู นภาคผนวกที่ 2 การทําแบบสอบถามวัดทัศนคติและพฤติกรรมด฾านส่ิงแวดล฾อม ทีมงานจะแจกแบบสอบถาม ให฾กับ นักเรียนทเ่ี ขา฾ รว฽ มกจิ กรรมคนละ 1 ชุด จากนน้ั จะนาํ นกั เรียนในการตอบแบบสอบถามไปพรอ฾ มกัน โดยนักวิจัยหรือ ผู฾ช฽วยวจิ ัยจะอ฽านคําถามและสอบทานกับนกั เรยี นเพอ่ื ใหม฾ ัน่ ใจว฽านักเรียนเข฾าใจคําถามอย฽างถูกต฾องทีละข฾อจนเสร็จ 28

รายงานวจิ ยั ฉบับสมบูรณแ (Final report) โครงการการพัฒนาผ฾นู ําด฾านสิ่งแวดลอ฾ มในอาสาสมคั รเยาวชน สนิ้ จากนั้นทมี งานจะรบั แบบสอบถามท่ีตอบแลว฾ จากนกั เรยี นพรอ฾ มท้ังแจกขนมและน้ําด่ืมกับนักเรียนเพื่อเป็นวัสดุ ในการทํากจิ กรรมตอ฽ ไป 3.2.2 การใหค้ วามรดู้ า้ นสง่ิ แวดลอ้ มกับเยาวชน การบรรยายใหค฾ วามร฾เู ก่ยี วกับปใญหาส่ิงแวดล฾อม เรม่ิ จากการแนะนํา Greta Thunberg เยาวชนที่เป็น ผู฾นําการรณรงคแด฾านส่ิงแวดล฾อม ซึ่งเป็นท่ีรู฾จักในระดับโลก เพ่ือให฾เห็นว฽ามีคนร฽ุนเดียวกันท่ีกําลังเรียกร฾องให฾ ประชาคมโลกหันมาแก฾ไขปใญหาโลกร฾อนอย฽างจริงจัง จากน้ันจึงอธิบายการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและ ผลกระทบท่ีจะเกิดขึ้นในช฽วงชีวิตของเยาวชนในปี ค.ศ. 2030 และ 2050 ตามลําดับ สําหรับปใญหาส่ิงแวดล฾อมที่ สําคัญของประเทศไทย การบรรยายเน฾นปใญหามลพิษทางอากาศเร่ืองฝุนขนาดจ๋ิว PM2.5 ท่ีส฽งผลกระทบต฽อ สุขภาพของคนไทย โดยเฉพาะในภาคเหนือ และปใญหาขยะมูลฝอยที่ส฽งผลกระทบต฽อระบบนิเวศทางทะเล โดย ประเทศไทยถูกจัดอย฽ูในอันดับที่ 6 ท่ีมีปริมาณขยะพลาสติกลงส฽ูทะเลสูงสุด (Jambeck et al. 2015) โดยเน้ือหา ประกอบการบรรยายสามารถดูไดใ฾ นภาคผนวกที่ 3 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเพื่อลดผลกระทบต฽อสิ่งแวดล฾อม เป็นการบรรยายส฽วนท่ี 2 เน้ือหามี วัตถุประสงคแในการสร฾างแรงบันดาลใจ เพ่ือให฾เยาวชนไม฽รู฾สึกว฽าปใญหาส่ิงแวดล฾อมนั้นไม฽มีทางแก฾ไข ปูองกันการ นาํ ไปสสู฽ ภาวะส้ินหวัง (hopeless) และการเฉือ่ ยชา (inactions) ซงึ่ เป็นปใญหาของการรณรงคแสร฾างความตระหนัก ถงึ ปใญหาดา฾ นส่งิ แวดล฾อมด฾วยกลยุทธทแ าํ ให฾กลัว เน้อื หาการบรรยายกลา฽ วถงึ ตัวอย฽างของบุคคลสําคัญและเยาวชนท่ี ทาํ กจิ กรรมดา฾ นส่งิ แวดล฾อม จากนั้นจึงจบการบรรยายด฾วยกิจกรรมที่เยาวชนสามารถเข฾ามามีส฽วนร฽วมได฾ในจังหวัด เชียงราย ได฾แก฽ การเก็บขยะและทํา Eco-bricks กับ Trash Hero Chiang Rai การลดการใช฾พลาสติกแบบใช฾ครั้ง เดียวท้ิงกับ ECOLIFE และการปดิ ไฟรว฽ มกนั ชว฽ ง Earth Hour โดยมีการแจกถุงผ฾าของโครงการที่มี QR Code ของ ECOLIFE เพอ่ื ใหเ฾ ยาวชนสามารถบนั ทกึ กิจกรรมด฾านส่งิ แวดล฾อมของตวั เองได฾ 3.2.3 การสง่ เสรมิ พฤติกรรมท่เี ปน็ มติ รตอ่ ส่ิงแวดล้อม โครงการฯ ได฾สร฾างหน฾าใน Facebook ชื่อ FLY Volunteers (รูปท่ี 3-16) และมีการให฾ข฾อมูลกับ กลุ฽มเปูาหมายอย฽างต฽อเนื่อง โดยจะมีการวางแผนวิเคราะหแเนื้อหาและประเมินความสนใจที่กล฽ุมเปูาหมายมีต฽อ ข฾อมูลผ฽านจํานวนการมีปฏิสัมพันธแของกล฽ุมเปูาหมายออนไลนแ โดยเบื้องต฾นจําแนกเน้ือหาของข฾อมูลออกเป็น 4 กล฽ุม ดงั ตอ฽ ไปนี้ ก. ปญใ หา (Problems) เชน฽ สัตวนแ า้ํ ทบ่ี าดเจบ็ ลม฾ ตายจากขยะพลาสติก ปญใ หาขยะในแหล฽งท฽องเที่ยว เปน็ ตน฾ ข. ต฾นแบบ (Role Models) เชน฽ เยาวชนที่ลุกข้นึ มาเป็นผน฾ู าํ ด฾านสง่ิ แวดลอ฾ ม เชน฽ Greta Thunberg โครงการ Bye Bye Plastic Bags เป็นตน฾ ค. ทางออก (Solutions) เชน฽ พฤติกรรมท่ดี ีของกล฽ุมอา฾ งอิง เชน฽ ตวั อย฽างการลดการใชบ฾ รรจภุ ณั ฑแจาก กลมุ฽ Greenery Challenges กิจกรรมของกลุม฽ Trash Hero เป็นต฾น ง. แรงจงู ใจ (Motivations) หมายถงึ ประโยชนทแ ่ีเกิดขึ้นท้ังกับตัวเองและสงั คมจากการเปล่ียนแปลง พฤติกรรม เช฽น ของสมมนาคุณ ส฽วนลด หรือคณุ ภาพสิง่ แวดลอ฾ มทีด่ ีขนึ้ เปน็ ต฾น 29

รายงานวจิ ยั ฉบบั สมบูรณแ (Final report) โครงการการพฒั นาผน฾ู ําด฾านสิง่ แวดล฾อมในอาสาสมคั รเยาวชน รปู ท่ี 3-16 แสดงหนา้ แรกของเพจ FLY Volunteers ใน Facebook นอกจากการให฾ข฾อมลู กิจกรรมในระดบั ปจใ เจกบุคคลยงั พยายามส฽งเสริมการลดการใช฾พลาสติกแบบใช฾ครั้ง เดียวทิ้ง โดยจะแนะนําให฾นักเรียนและนักศึกษาสมัครใช฾แอพลิเคชั่น ECOLIFE (ฟรีไม฽มีค฽าสมัคร) ในการบันทึก พฤติกรรมการลดการใช฾พลาสติกแบบใช฾ครั้งเดียวทิ้ง โดยใช฾ยอดการสมัครเป็นเคร่ืองบ฽งชี้เบ้ืองต฾นถึงความสนใจ และความตั้งใจเปล่ียนพฤติกรรม ECOLIFE เป็นแอพลิเคช่ัน ท่ีบริษัทคิด คิด จํากัด พัฒนามาเพื่อให฾ผู฾ใช฾สามารถ บันทึกจํานวนการลดการใช฾พลาสติกใช฾คร้ังเดียวท้ิงในชีวิตประจําวัน 4 ประเภท ได฾แก฽ ถุงหิ้ว แก฾วนํ้า หลอดดูด และช฾อนส฾อม โดยพฤติกรรมบางส฽วนจะสามารถเปลี่ยนเป็นคะแนนเพ่ือนําไปแลกของ รางวลั จากทางบริษัทคดิ คดิ จํากดั ได฾ ทางโครงการไดส฾ ง฽ เสริมการใช฾เครอ่ื งมอื น้ีโดยให฾ถุงผ฾าทมี่ ี QR Code ดงั ทแ่ี สดงในรปู ท่ี 3-17 และจดั หา รางวลั เพิ่มเติมเพื่อเป็นแรงจูงใจในการสร฾างเงื่อนไขภายนอกท่ีกระตน฾ุ ใหเ฾ ยาวชนเปล่ยี นแปลงพฤติกรรม พร฾อมกบั ตดิ ตามพฤติกรรมการลดการใช฾ถุงและพลาสตกิ แบบใช฾ครงั้ เดยี วท้ิงแบบอ่นื ๆ ของกล฽ุมเปูาหมายในระดับปจใ เจก บุคคล ระดับสถาบัน และระดับโครงการตลอดระยะเวลาดาํ เนนิ การ โดยมกี ารไปทัศนศกึ ษาเชงิ อนรุ ักษแแ ละรว฽ มทํา ความสะอาดชายหาดทีห่ ัวหินกับกลุ฽ม Trash Hero Hua Hin ท่ปี รากฏในรปู ท่ี 3-18 เป็นของรางวลั ใหญ฽ โดยเลือก จากเยาวชนทีม่ ยี อดการใชง฾ าน ECOLIFE สงู สุดจาํ นวนทงั้ ส้นิ 40 30