PPธรรมวิภาค นักธรรมโท

สัทธรรม หมายถงึ ธรรมของคนดี ในที่นหี้ มายถึง ธรรมคาส่งั สอนท่ี พระพทุ ธเจา้ ทรงแสดงไว้ แบ่งเปน็ ๓ ประการ คือ  ปริยัตติสัทธรรม ได้แก่คาสัง่ สอน  ปฏิปตั ติสัทธรรม ได้แกค่ วามปฏิบตั ิ  ปฏิเวธสัทธรรม ได้แก่มรรค ผล นพิ พาน พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งินโชตนา 51 ราม

สมบัติ หมายถึง สิง่ ทีบ่ ุคคลจะได้รับ ในทีน่ หี้ มายถึง การประพฤตปิ ฏิบตั ิชอบ ที่บุคคลจะได้รบั ตามสมควรแก่การปฏิบัติ มี ๓ ประการ คือ  มนษุ ยสมบตั ิ สมบัติในมนุษย์  สวรรคสมบัติ สมบัติในสวรรค์  นิพพานสมบัติ สมบตั ิคือพระนิพพาน พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 52 ราม

สิกขา หมายถึง ข้อสาหรับศกึ ษา ฝึกฝนอบรมในเรื่องที่พงึ ศึกษา มีอยู่ ๓ ประการ คือ  อธสิ ีลสิกขา สิกขาคือศลี ยิง่  อธจิ ิตตสกิ ขา สิกขาคือจิตยิง่  อธปิ ัญญาสิกขา สิกขาคือปัญญายิง่ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 53 ราม

โสดาบนั หมายถงึ ผู้ถึงกระแสแห่งนิพพานและอริยมรรคร้ังแรก ยงั ต้อง ศกึ ษาและบาเพญ็ เพียรมรรคผลให้สงู ขึ้นไป พระโสดาบนั ละสงั โยชน์ได้ เด็ดขาด ๓ ย่างคือ สักกายทิฏฐิ วิจิกิจฉา และสีลัพพตปรามาส แบ่งทีบ่ รรลุ เป็น ๓ ประเภท คือ  เอกพีชี  โกลงั โกละ  สตั ตักขัตตุปรมะ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงนิ โชตนา 54 ราม

หมวด ๔ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 55 ราม

อบาย หมายถงึ ภมู ิหรือดินแดนทีไ่ มม่ ีความเจริญ เป็นที่เกดิ ของผู้ทีท่ า บาปกรรม เมื่อตายผลบาปนน้ั ส่งให้ไปเกิดในอบาย ตามระดบั คือ  นิรยะ นรก  ติรัจฉานโยนิ กาเนดิ ดิรจั ฉาน  ปิตตวิ ิสยั ภูมิแห่งเปรต  อสุรกาย พวกอสรู พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งินโชตนา 56 ราม

อปสั เสนธรรม หมายถึง ธรรมที่เป็นพ่งึ ที่พักพิง เปน็ แนวทางการดาเนินชวี ิต ให้ถูกต้อง มี ๔ ประการคือ  พิจารณาแล้วเสพของอย่างหนึ่ง  พิจารณาแล้วอดกลั้นของอย่างหนึง่  พิจารณาแล้วเวน้ ของอย่างหนึ่ง  พจิ ารณาแล้วบรรเทาของอย่างหนึ่ง พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงนิ โชตนา 57 ราม

อัปปมญั ญา หมายถึง การภาวนาแผ่สว่ นกุศลให้สรรพสตั ว์ โดยไม่เจาะจง มี ๔ อย่างคือ  เมตตา ความรกั ใคร่  กรณุ า ความสงสาร  มุทิตา ความยินดี  อุเบกขา ความวางเฉย พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งินโชตนา 58 ราม

พระอรหนั ต์ หมายถึง พระอริยบุคคลผู้บรรลุอรหัตแล้วเปน็ ผหู้ ่างไกลจาก กเิ ลส หกั กาของวงล้อสงั สารวฏั ได้แล้ว จดั เป็น ๔ ประเภท ตามอาการทีไ่ ด้ บรรลุ  สกุ ขวปิ ัสสโก ผเู้ จริญวิปสั สนาล้วน  เตวิชโช ผู้ได้วชิ ชาสาม  ฉฬภิญโญ ผู้ได้อภญิ ญาหก  ปฏิสัมภทิ ัปปัตโต ผ้ถู งึ ปฏิสัมภทิ า พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 59 ราม

พระอริยบคุ คล คือ บุคคลผู้ได้บรรลุอริยผล เป็นผู้ไกลจากกเิ ลส มี ๔ ประเภทคือ  พระโสดาบนั ผู้ตกกระแสแห่งพระนิพพานผู้ถึงกระแสอริยมรรคครง้ั แรก  พระสกทาคามี ผู้จะมาสู่โลกนอี้ กี คร้ังเดียว  พระอนาคามี ผู้ไม่มาปฏิสนธิในกามาวจรภูมิ ไม่มาเกดิ ในภมู ิท่เี สพกาม อีก  พระอรหันต์ ผู้ไกลจากกเิ ลส ผู้กาจดั กิเลสได้แล้ว พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งินโชตนา 60 ราม

อริยวงศ์ หมายถงึ วงศข์ องผู้ประเสริฐ เป็นระเบียบ ปฏิบัติของพระ อริยบุคคลผเู้ ป็นบรรพชติ มี ๔ อย่างคือ  สนั โดษด้วยจีวร ตามมีตามเกดิ  สันโดษด้วยบณิ ฑบาต ตามมีตามเกิด  สันโดษด้วยเสนาสนะ ตามมีตามเกดิ  ยินดใี นการเจริญกุศลและในการละอกศุ ล ๑ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 61 ราม

อรปู หมายถึง ภาวะที่ไม่มรี ปู เป็นชือ่ แห่งฌาน มิได้ยึดเอารูปมาเป็นอารมณ์ มี ๔ ประการคือ  อากาสานัญจายตนะ  วิญญาณัญจายตนะ  อากญิ จัญญายตนะ  เนวสญั ญานาสญั ญายตนะ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงนิ โชตนา 62 ราม

อวชิ ชา หมายถึง ความไม่รู้ ความเขลา ไม่รู้จริงในสิง่ ต่างๆของทางโลก มี ๔ อย่างคือ  ไม่รู้ในทกุ ข์  ไม่รู้ในทกุ ขสมทุ ัย  ไม่รู้ในทกุ ขนิโรธ  ไม่รู้ในทุกขนิโรธคามินีปฏปิ ทา พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งินโชตนา 63 ราม

อาหาร ในที่น้หี มายถงึ สิ่งที่เปน็ ปัจจยั นาผลมาให้ มี ๔ ประเภทคือ  กวฬิงการาหาร อาหารคือคาข้าว  ผัสสาหาร อาหารคือผสั สะ  มโนสัญเจตนาหาร อาหารคือมโนสัญเจตนา  วิญญาณาหาร อาหารคือวิญญาณ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงนิ โชตนา 64 ราม

อปุ าทาน หมายถึง การยึดมัน่ ถือมน่ั หรือยึดติดในทางทีผ่ ดิ เพราะกเิ ลส ครอบงา มี ๔ อย่างคือ  กามุปาทาน ถือมั่น กาม  ทิฏฐุปาทาน ถือมั่น ทิฏฐิ  สีลัพพตุปาทาน ถือมั่น ศลี พรต  ลัตตวาทปุ าทาน ถือม่นั วาทะวา่ ตน พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งินโชตนา 65 ราม

โอฆะ หมายถึง วงศ์ของผู้ประเสริฐ เป็นระเบียบ ปฏิบตั ิของพระอริยบุคคลผู้ เป็นบรรพชติ มี ๔ อย่างคือ  กาโมฆะ โอฆะคือ กาม  ภโวฆะ โอฆะคือ ภพ  ทิฏโฐฆะ โอฆะคือ ทิฏฐิ  อวชิ โชฆะ โอฆะคือ อวชิ ชา พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 66 ราม

อริยสัจ หมายถึง ธรุ ะหรืองานทจ่ี ะต้องทาอริยสัจ เมื่อมีอรยิ มรรคเกิดขึน้ ย่อมตอ้ งทากจิ ๔ ประการคือ  ปริญญา กาหนดรู้ทุกขสจั  ปหานะ ละสมทุ ยั สจั  สจั ฉิกรณะ ทาให้แจ้งนิโรธสัจ  ภาวนา ทามัคคสจั ให้เกิด. พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงนิ โชตนา 67 ราม

ฌาน หมายถึง ธณรมชาติที่เพ่งอารมณ์ เป็นการบาเพญ็ สมถกมั มัฏฐานข้ัน อัปปนาสมาธิ จัดเปน็ ๔ ชน้ั คือ  ปฐมฌาน ฌานที่ ๑  ทตุ ยิ ฌาน ฌานที่ ๒  ตติยฌาน ฌานที่ ๓  จตุตถฌาน ฌานท่ี ๔ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงนิ โชตนา 68 ราม

ทกั ขิณาวสิ ทุ ธิ หมายถงึ ความบริสุทธิแ์ ห่งเหตเุ ป็นเครื่องเจริญดว้ ยโภค สมบตั ิ มี ๔ อย่าง คือ  ทกั ขิณาบางอย่าง บริสทุ ธฝ์ ่ายทายก มิใชฝ่ ่ายปฏิคาหก  ทักขิณาบางอย่าง บริสทุ ธ์ปฏคิ าหก มิใชฝ่ ่ายทกยก  ทักขิณาบางอย่าง ไม่บริสทุ ธ์ทั้งฝ่ายทายก ท้ังฝ่ายปฏิคาหก  ทักขิณาบางอย่าง บริสทุ ธท์ งั้ ฝ่ายทายก ทง้ั ฝ่ายปฏคิ าหก พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงนิ โชตนา 69 ราม

ธรรมสมาทาน หมายถึง การถือพร้อมเอาซ่งึ ธรรมหรือกรรม รบั ผลของ กรรมที่ทาไว้แยกตามเวลาทีใ่ ห้ผลมี ๔ อย่าง คือ  ธรรมสมาทานบางอย่าง ให้ทุกข์ในปัจจุบัน และมีทกุ ข์เปน็ วิบากตอ่ ไป  ธรรมสมาทานบางอย่าง ให้ทกุ ข์ในปัจจุบัน แต่มีสขุ เปน็ วิบากตอ่ ไป  ธรรมสมาทานบางอย่าง ให้สขุ ในปจั จบุ นั แต่มีทุกข์เปน็ วิบากตอ่ ไป  ธรรมสมาทานบางอย่าง ให้สุขในปจั จุบัน และมีสขุ เป็นวิบากตอ่ ไป พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 70 ราม

บริษัท หมายถึง คณะ หมู่ หรือกลมุ่ ชน ในทีน่ ีห้ มายถึง หมู่ชนท่ยี อมรบั นบั ถือ พระพุทธศาสนา หรือพทุ ธบริษทั มี ๔ บริษัท คือ  ภิกษุ ผู้มกี ารขอโดยสงบ  ภิกษุณี ความหมายเหมือนภิกษุแต่ใชส้ าหรับนักบวชหญงิ  อุบาสก ชายหรือหญิงผู้นอ้ มรับเอาพระรัตนตรยั เปน็ ทพ่ี ึง่  อบุ าสิกา ความหมายเหมือน อุบาสก พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งินโชตนา 71 ราม

บริษัท ในทีน่ ี้ หมายถึง หมู่หรือคณะทว่ั ไป แบ่งตามลกั ษณะชนชน้ั หรืออาชีพ มี ๔ คณะ คือ  กษตั ริย์ พระเจ้าแผ่นดิน  พราหมณ์ ชนชนั้ พราหมณาจารย์  คฤหบดี คนผมู้ ีฐานะ หรือเศรษฐี  สมณะ ผู้สงบหรือ บุคคลทั่วไป พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 72 ราม

บคุ คล เหล่านี้ แบ่งตามลกั ษณะสติปัญญา และบารมีธรรม มี ๔ ประเภท คือ  อคุ ฆติตัญญู ผู้อาจรู้ธรรมพอทา่ นยกหัวข้อขึ้นแสดง.  วิปจิตญั ญู ผ้อู าจรู้ธรรมต่อเมื่อทา่ นอธบิ ายความแห่งหัวข้อนั้น  เนยยะ ผ้พู อแนะนาได้  ปทปรมะ ผมู้ ีบทเป็นอย่างยิ่ง พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 73 ราม

ปฏิปทา หมายถึง ข้อควรปฏิบัตหิ รือความประพฤติของภิกษผุ บู้ รรลธุ รรม พิเศษ มี ๔ ลกั ษณะ คือ  ทกุ ฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ปฏิบตั ลิ าบาก ท้ังรู้ได้ช้า  ทกุ ขฺ า ปฏิปทา ขิปฺปาภิญญฺ า ปฏิบัติลาบาก แต่รไู้ ด้เร็ว  สขุ า ปฏิปทา ทนฺธาภญิ ญฺ า ปฏิบัติสะดวก แต่รู้ไดช้ า้  สุขา ปฏปิ ทา ขิปฺปาภิญญฺ า ปฏบิ ตั สิ ะดวก ทง้ั รู้ได้เร็ว พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งินโชตนา 74 ราม

ปฏิสัมภทิ า หมายถึง ปัญญาทถ่ี งึ ความแตกฉาน ความชานาญพเิ ศษ มี ๔ อย่าง คือ  อตั ถปฏิสัมภทิ า ปญั ญาอนั แตกฉานในอรรถ  ธัมมปฏิสัมภิทา ปญั ญาอนั แตกฉานในธรรม  นิรุตตปิ ฏิสมั ภทิ า ปญั ญาอนั แตกฉานในนิรกุ ติ  ปฏภิ าณปฏิสมั ภทิ า ปัญญาอนั แตกฉานในปฏิภาณ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 75 ราม

ภูมิ หมายถึง พื้นเพของจิตและเจตสิกที่ละเอียดประณีตขนึ้ ไปตามลาดบั มี ๔ ชนั้ คือ  กามาจรภมู ิ ชน้ั ท่องเที่ยวอยู่ในกาม  รูปาวจรภมู ิ ชนั้ ท่องเที่ยวอยู่ในรปู  อรปู าวจรภูมิ ชน้ั ท่องเที่ยวอยู่ในอรปู  โอกตุ ตรภูมิ ชนั้ พน้ จากโลก พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งินโชตนา 76 ราม

มรรค ในที่นี้ หมายถงึ ญาณคือความรู้ท่เี ปน็ เหตุให้ผู้ปฏบิ ัตกิ าจดั สงั โยชน์ มี ๔ ระดับ คือ  ๑. โสดาปตั ติมรรค เป็นเหตุละสงั โยชน์ได้ ๓ คือสกั กายทิฏฐิ วิจกิ จิ ฉา สีลพั พตปรามาส  ๒. สกทาคามิมรรค เป็นเหตลุ ะสังโยชน์ได้ ๓ เหมือนโสดา-ปตั ตมิ รรค กับ ทาราคะ โทสะ โมหะ ให้เบาลง  ๓. อนาคามิมรรค เปน็ เหตลุ ะโอรัมภาคยิ สังโยชน์ได้ท้ัง ๕  ๔. อรหตั ตมรรค เปน็ เหตุละสงั โยชน์ได้ท้ัง ๑๐ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 77 ราม

ผล หมายถึง ประโยชน์ท่พี ึง หลงั จากกาจัดสงั โยชน์ได้ มี ๔ ระดับ คือ  โสดาปตั ตผิ ล  สกทาคามิผล  อนาคามิผล  อรหตั ตผล พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 78 ราม

โยนิ หมายถึง กาเนดิ ทีเ่ กดิ ของสัตว์ มี ๔ ประเภท คือ  ชลาพุชะ เกิดในครรภ์  อัณฑชะ เกิดในไข่  สงั เสทชะ เกิดในเถ้าไคล  โอปปาติกะ เกิดผดุ ขึ้น พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 79 ราม

วรรณะ ในทีน่ ้หี มายถงึ ฐานะ ชนช้ันทางสังคม มี๔ คือ  กษัตริย์  พราหมณ์  แพศย์ [พาณชิ ]  ศทู ร [คนงาน] พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 80 ราม

วิบัติ หมายถึง ทางแห่งความพินาศ เหตถุ งึ ความเสียหาย มี ๔ อย่างคือ  สีลวบิ ตั ิ วิบตั ิแห่งศลี  อาจารวิบัติ วิบตั ิแห่งอาจาระ  ทิฏฐวิ ิบัติ วิบัติแห่งทิฏฐิ  อาชวี วบิ ัติ วิบตั ิแห่งอาชวี ะ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงนิ โชตนา 81 ราม

เวสารชั ชญาณ ในทีน่ หี้ มายถึง พระปรีชาญาณของพระสมั มาสัมพทุ ธเจา้ ไม่ ครั่นคร้ามในท่ามกลางหมู่ชน ในการทกั ท้วงพระองค์ไดโ้ ดยธรรมในฐานะ ๔ คือ  ๑. ทา่ นปฏิญญาวา่ เปน็ สัมมาสมั พทุ ธะ ธรรมเหล่าน้ี ทา่ นยังไม่รู้แล้ว  ๒. ท่านปฏิญญาวา่ เปน็ ขีณาสพ อาสวะเหล่าน้ีของท่าน ยงั ไม่สิน้ แล้ว  ๓. ท่านกล่าวธรรมเหล่าใดว่าทาอันตราย ธรรมเหล่าน้ัน ไม่อาจทา อนั ตรายแกผ่ ู้ซ่องเสพได้จรงิ  ๔. ท่านแสดงธรรมเพื่อประโยชนอ์ ย่างใด ประโยชน์อย่างน้ัน ไม่เปน็ ทางสิ้น ทุกข์โดยชอบแห่งคนผู้ทาตาม. พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งินโชตนา 82 ราม

หมวด ๕ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 83 ราม

อนุปพุ พกี ถา คือ เทศนาที่แสดงไปโดยลาดบั เพือ่ เตรยี มจิตของผู้ฟังให้พร้อม ที่จะรบั ฟงั ธรรมช้ันสงู คือ อริยสัจ มี ๕ ระการ คือ  ทานกถา กลา่ วถงึ ทาน  สีลกถา กลา่ วถงึ ศีล  สัคคกถา กลา่ วถงึ สวรรค์  กามาทนี วกถา กลา่ วถงึ โทษแห่งกาม  เนกขัมมานิสงั สกถา กลา่ วถงึ อานิสงส์แห่งความ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งินโชตนา 84 ราม

กามคุณ หมายถึง สิ่งที่นา่ ปราถนา ชวนให้เกิดความรักใคร่ หลงไหลยินดี มี ๕ ประการ คือ  รปู หมายถึง สิ่งทีส่ ามารถมองเหน็ ได้ดว้ ยตา  เสยี ง หมายถึง สิ่งทสี่ ามารถได้ยินด้วยหู  กลน่ิ หมายถึง สิ่งทสี่ ามารถสดู ดมได้ด้วยจมูก  รส หมายถงึ สิง่ ทส่ี ามารถลิม้ รสได้ด้วยลิ้น  โผฏฐพั พะ หมายถึง สิง่ ทสี่ ามารถสัมผสั ได้ด้วยกาย พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 85 ราม

จกั ขุ แปลวา่ นัยนต์ า แต่ในที่น้ีหมายถงึ คุณสมบตั ิพเิ ศษของพระสมั มาสมั พทุ ธเจ้า มี ๕ ประการ คือ  มงั สจักขุ จักษคุ ือดวงตา  ทิพพจกั ขุ จกั ษทุ ิพย์  ปัญญาจกั ขุ จกั ษคุ ือปัญญา  พทุ ธจกั ขุ จักษุแห่งพระพทุ ธเจา้  สมนั ตจักขุ จักษรุ อบคอบ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งินโชตนา 86 ราม

ธรรมขันธ์ หมายถงึ กองธรรม หรือหมวดธรรม เปน็ การจัดหลักคาสอนไว้เป็น หมวดหมู่ สรุปข้อปฏบิ ัตไิ ปจนถงึ จุดหมายของศาสนา ธรรมอันเปน็ แก่นสารมี ๕ หมวด คือ  สีลขันธ์ หมวดศีล  สมาธิขันธ์ หมวดสมาธิ  ปญั ญาขันธ์ หมวดปญั ญา  วิมุตตขิ นั ธ์ หมวดวิมตุ ติ  วิมุตตญิ าณทัสสนขันธ์ หมวดวิมตุ ตญิ าณทัสสนะ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 87 ราม

ปีติ หมายถึง ความอมิ เอบิ ใจ ความปลาบปลื้ม เรียกอกี อย่างว่า ธัมมปิติ มี ๕ อย่าง คือ  ขุททกาปีติ ปีตอิ ย่างน้อย  ขณิกาปีติ ปีตชิ ว่ั ขณะ  โอกกนั ตกิ าปีติ ปีตเิ ป็นพกั ๆ  อุพเพงคาปีติ ปีตอิ ย่างโลกโผน  ผรณาปีติ ปีตซิ าซ่าน. พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 88 ราม

มจั ฉริยะ หมายถงึ ความตระหนี่ ความเสยี ดาย เป็นกเิ ลสท่ที าให้คนใจแคบ เหน็ แก่ตัว มี ๕ อย่าง คือ  อาวาสมัจฉริยะ ตระหนีท่ ี่อยู่  กลุ มัจฉริยะ ตระหนีส่ กลุ  ลาภมจั ฉรยิ ะ ตระหนีล่ าภ  วัณณมัจฉริยะ ตระหนี่วรรณะ  ธมั มัจฉริยะ ตระหนีธ่ รรม พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 89 ราม

มาร หมายถึง ผู้ทาให้ตาย ผู้ฆา่ คือ ขดั ขวางไม่ให้ทาให้ไม่สะดวก คอยกาจัด ความดีทม่ี ีอยใู่ นตัวบุคคลออกไป มี ๕ ประการ คือ  ขันธมาร มารคือปัญจขนั ธ์  กเิ ลสมาร มารคือกเิ ลส  อภสิ ังขารมาร มารคืออภสิ งั ขาร  มจั จมุ าร มารคือมรณะ  เทวปตุ ตมาร มารคือเทวบตุ ร พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 90 ราม

วิมตุ ติ หมายถึง ความหลุดพ้น เป็นการหลุดพ้นจากกเิ ลส ตามลาดับข้ัน มี ๕ ระดบั คือ  ตทงั ควมิ ุตติ พนั ช่ัวคราว  วิกขนั ภนวิมุตติ พ้นด้วยสะกดไว้  สมุจเฉทวมิ ุตติ พ้นด้วยเด็ดขาด  ปฏปิ สั สัทธิวมิ ุตติ พน้ ด้วยสงบ  นิสสรณวมิ ตุ ติ พ้นด้วยออกไป พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 91 ราม

วิญญาณ หมายถึง ความรู้แจ้ง เป็นธาตุรู้ระบบการรู้ของจิตหลังจากได้ สัมผสั กบั อารมณเ์ ป็นระบบการรู้จากประสาทสัมผสั มี ๕ คือ  จักขุวิญญาณ วิญญาณทางดวงตา  โสตวิญญาณ วิญญาณทางหู  ฆานวิญญาณ วิญญาณทางจมูก  ชวิ หาวิญญาณ วิญญาณทางลิ้น  กายวิญญาณ วิญญาณทางกาย พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 92 ราม

เวทนา หมายถึง ความรู้สึกอารมณ์ คือรับรู้อารมณ์ท่มี ากระทบ และรู้รู้ ปัจจัยทีม่ ากระทบ มี ๕ อย่าง คือคือ  สขุ หมายถึง ความรู้สึกสบายกาย  ทกุ ข์ หมายถึง ความรู้สึกไม่สบายกาย  โสมนสั หมายถึง ความรู้สึกสบายใจ  โทมนัส หมายถึง ความรู้สกึ ไมส่ บายใจ  อุเบกขา หมายถึง ความรู้สึกเฉยๆ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 93 ราม

สังวร หมายถงึ การระวัง การสารวม ได้แก่ สารวมรักษาทางกาย วาจา ใจ ไม่ให้ทาผิดมี ๕ ประการ คือ  สีลสังวร สารวมในศลี  สติสงั วร สารวมด้วยสติ  ญาณสังวร สารวมด้วยญาณ  ขนั ติสงั วร สารวมด้วยขันติ  วิรยิ สงั วร สารวมด้วยความเพียร พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงนิ โชตนา 94 ราม

สทุ ธาวาส หมายถงึ ภูมิเป็นท่อี ยู่ของท่านผบู้ ริสุทธิ์จากโอรมั ภาคิยกเิ ลส เปน็ ภมู ิทเ่ี กิดของบุคคลผู้เจิรญ สมถะ มี ๕ ชนั้ คือ  อวหิ า  อตปั ปา  สทุ ัสสา  สุทสั สี  อกนิฏฐา พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงนิ โชตนา 95 ราม

พระอนาคามี หมายถึง พระอริยบุคคลที่จะไม่กลบั มาสู่กามภูมิอกี มี ๕ ประเภท คือ  อนั ตราปรินิพพายี ท่านผู้จะปรินิพพานในระหว่างอายยุ ังไม่ทันถงึ กึง่  อุปหัจจปรินพิ พานยี ท่านผู้จะปริพพานต่อเมือ่ อายพุ ้นก่งึ แล้ว จวนถงึ ที่สดุ  สสังขารปรินพิ พายี ท่านผู้จะปรินพิ พานด้วยตอ้ งใช้ความเพยี ร เรี่ยวแรง  อสงั ขารปรินพิ พายี ท่านผู้จะปรินพิ พานด้วยไม่ตอ้ งใชค้ วามเพยี รนัก  อุทธังโสโตอกนิฏฐคามี ท่านผู้มกี ระแสในเบื้องบนไปสอู่ กนิฏฐภพ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 96 ราม

หมวด ๖ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 97 ราม

อภญิ ญา หมายถึง ความรู้ยิ่ง ปัญญาหยง่ั รู้ เป็นคุณสมบัติของพระอรหนั ต์ผู้ บรรลุด้วยเจโตวิมุตติ มี ๖ อย่าง คือ  อทิ ธวิ ิธิ แสดงฤทธ์ไิ ด้  ทิพพโสต หูทิพย์  เจโตปริยญาณ รู้จดั กาหนดใจผู้อืน่  ปพุ เพนวิ าสานสุ สติ ระลึกชาตไิ ด้  ทิพพจกั ขุ ตาทิพย์  อาสวกั ขยญาณ รู้จดั ทาอาสวะให้ส้ิน. พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 98 ราม

 มาตุฆาต ฆ่ามารดา  ปิตุฆาต ฆ่าบดิ า  อรหนั ตฆาต ฆ่าพระอรหนั ต์  โลหิตุปบาท ทาร้ายพระพุทธเจ้า จนถงึ ยังพระโลหิตให้ห้อขึน้  สังฆเภท ยังสงฆ์ให้แตกจากกัน  อัญญสตั ถุทเทส ถือศาสดาอื่น พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผ่เงินโชตนา 99 ราม

จริต หมายถึง ความประพฤตจิ นเคยชนิ เปน็ กริ ิยาอาการทีต่ ดิ แน่นเปน็ สันดาน ซ่งึ มักแสดงออกมาให้เหน็ มี ๖ ประเภท คือ  ๑. ราคจริต มีราคะเปน็ ปกติ  ๒. โทสจริต มีโทสะเป็นปกติ  ๓. โมหจริต มีโมหะเป็นปกติ  ๔. วิตักกจริต มีวิตกเป็นปกติ  ๕. สทั ธาจริต มีศรทั ธาเปน็ ปกติ  ๖. พุทธจิ ริต มีความรู้เป็นปกติ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ วดั ไผเ่ งนิ โชตนา 100 ราม