ไทยอังกฤษ 1

ภาค 2พจนานกุ รมพทุ ธศาสตร ไทย–อังกฤษ Part II Thai–English Buddhist Dictionary

First Edition — B.E. 2506 Second Edition — B.E. 2512 Third Edition — B.E. 2513 Fourth Edition — B.E. 2515(published ever since as Part II of the present volume) Fifth Edition — B.E. 2526 Sixth Edition — B.E. 2545 (All rights reserved)

คาํ นํา (ในการพมิ พครัง้ ที่ ๑) หนังสือเก่ียวกับพระพุทธศาสนาท่ีเปนภาษาอังกฤษมีอยูเปนจํานวนมาก ปราชญและทานผูรูท้ังหลายผูประพันธหนังสือเหลานั้น ไดนําคําศัพทธรรมภาษาบาลีซึ่งเปนศัพทเฉพาะวิชาการทางพระพุทธศาสนา ไปถา ยทอดแปลเปนภาษาองั กฤษ ในการถา ยทอดน้ัน ศัพททไี่ ดความหมายแทนลงกนั กม็ จี าํ นวนมาก ทพ่ี อเทยี บกันไดก็มี และท่ียงั ขดั แยงกนั อยกู ม็ ีบาง นกั ศกึ ษาสมควรจะไดท ราบความหมายเหลา นีท้ ่ีปราชญทั้งหลายใชก นั อยูเพอ่ื นาํ ศพั ทธ รรมไปถา ยทอดไดถ ูกตอง หรืออยา งนอยทสี่ ดุ เพื่อนํามาประกอบการพิจารณาเทียบเคียงในการคดิศพั ทข้นึ ใชใหม ผูจัดทําไดมีโอกาสสอนวิชาเกี่ยวกับภาษาอังกฤษในแผนกบาลีเตรียมอุดมศึกษาของมหาจุฬาลงกรณ-ราชวิทยาลัย และไดนําเอาวิชาธรรมภาคภาษาอังกฤษเขา บรรจุสอนเปนสวนหนงึ่ ดว ย รสู ึกวานักศกึ ษามคี วามสนใจดี เหน็ เปนการสมควรที่จะรวบรวมศพั ทเ หลานี้จัดเรยี งลาํ ดับอักษร ทาํ เปนพจนานุกรมอันเหมาะท่นี ักศกึ ษาจะหามาไวใชไ ดท วั่ กัน และใหม ีขนาดเล็กสามารถนาํ ติดตวั ไปไหนมาไหนไดสะดวก จึงไดจดั ทําหนังสือน้ขี ึน้ โดยนาํ เอาศัพทท างพระพทุ ธศาสนาที่นักศึกษาควรทราบ เพราะจะตองพบเห็นหรอื ใชอยูเสมอๆ มาบรรจุไว ในหนังสือน้ี ไมมีความหมายศัพทธรรมเปนภาษาไทย เพราะผูจัดทําเห็นวานักศึกษายอมทราบความหมายของศัพทธรรมนั้นๆ ในภาษาไทยดีอยูแลว และแมไมทราบก็สามารถดูไดจากคําอธิบายในพากยอังกฤษซ่งึ ใหไวโ ดยยอ อีกประการหน่งึ การใหค วามหมายภาษาไทยเพมิ่ ขนึ้ จะทาํ ใหห นังสอื มีขนาดหนามาก ผดิจดุ มุงหมายที่ตัง้ ไวเดมิ ในการจัดพิมพครั้งน้ี คงจะมีขอบกพรองอยูหลายประการ เพราะการจัดทําเปนไปอยางเรงดวนนอกจากน้ี การจัดพิมพโรเนียวยากแกการแกไขขอผิดพลาดและตกเตมิ บางแหงเมอื่ ผิดแลวตอ งตดั ทิง้ ไปทง้ัศพั ทก็มี ทัง้ เครื่องหมายตา งๆ กม็ ีใชไมค รบถวน จงึ หวังวา ถา มีโอกาสจัดพมิ พใหมจะไดทําใหเ รยี บรอ ยยิ่งขนึ้ตามควร ในท่สี ุด ขอขอบคณุ ทานเจาของตําราและหนงั สอื ตางๆ ทีน่ ํามาใชในการเกบ็ ศพั ทหรือเทยี บเคยี งความหมาย ขออนโุ มทนาขอบคุณ คุณสมบูรณ อยสู นิท แหง แผนกบาลีอบรมศึกษา ทไ่ี ดพิมพกระดาษไขโดยตลอดและขอขอบคุณ พระมหาสมบรู ณ สมฺปณุ ฺโณ แหง สํานกั งานเลขาธกิ าร ม.จ.ร. ท่ไี ดเปนธุระชวยจดั การโรเนยี วโดยตลอด. พระมหาประยทุ ธ ป. อารยางกรู ๒ มีนาคม ๒๕๐๖

คาํ ชี้แจงก. ขอบขา ยของหนงั สอื นี้ คําศัพทท ่ีรวบรวมไวใ นพจนานุกรมน้ีแบงออกไดเปน 3 ประเภท คือ 1. ศัพทธ รรมแทๆ ไดร วบรวมมาไวแทบทงั้ สิ้น ยกเวนศัพททท่ี านผูกข้นึ ใชใ นคัมภรี ร ุนหลัง เฉพาะแหงเฉพาะกรณี ไมเ ปน ทยี่ อมรบั นาํ ไปใชใ นทอี่ นื่ และไมน ยิ มนบั ถอื เปน ศพั ทว ชิ าการอนั มคี วามหมายพเิ ศษจาํ เพาะตวั 2. ศพั ททัว่ ๆ ไปเก่ียวกบั พระพทุ ธศาสนา ขอนี้มไิ ดเปน จดุ มงุ หมายโดยตรง แตกไ็ ดเกบ็ มาเปน สวนมากและไดใหค วามหมายไวโ ดยยอ 3. ศัพทเก่ียวกบั ศาสนา ลทั ธินิยม ประเพณี และความเช่อื ถอื อยางอนื่ ทไี่ ดยนิ ไดฟ ง คนุ หู แมทเ่ี ปน เรอื่ งภายนอกพระพทุ ธศาสนาข. ศัพทต ัง้ ภาคภาษาไทย 1. การเรียงลาํ ดบั ศพั ท ถือตามพจนานุกรมฉบับราชบณั ฑิตยสถาน ยกเวน คาํ มีประวสิ รรชนีย ท่เี ปน ตนศัพทของคําอ่ืนๆ จะเรียงไวก อนคาํ ที่อาศยั ตน ศัพทน ้ัน เชน เถระ เรียงไวกอน เถรคาถา และเถรวาท ฆานะ เรียงไวก อ น ฆานทวาร และ ฆานวิญญาณ เปนตน 2. คําทม่ี ี - ตอ ทาย หมายความวา ศพั ทท่ขี ึ้นตน ดวยคํานน้ั ถา ไมพบในลาํ ดบั ของคํานนั้ เอง ใหด ูตามท่ีอาง เชน กมั ม- ดู กรรม- คาํ วา กมั มบถ ไมม ี ใหดู กรรมบถ ดงั นีเ้ ปนตน 3. ศพั ทที่เปน หัวขอหมวดธรรม คือ มจี ํานวนขอยอย เชน อบายภมู ิ 4, อนปุ พุ พกิ ถา 5 เปน ตนใหดูรายละเอียดในภาค 1 คอื พจนานกุ รมหมวดธรรมค. ภาคภาษาบาลี 1. ศัพทตั้งทุกคําไดแสดงรูปศัพทเดิมหรือคําแปลภาษาบาลีไวเปนอักษรโรมัน ในวงเล็บตอจากศัพทนั้นๆ เพือ่ ใหนกั ศกึ ษาชนิ ตออกั ษรโรมันซ่งึ ตองใชใ นเม่ือจะเขียนคําบาลคี ูกบั ภาษาอังกฤษ 2. ศัพทตั้งหลายแหงเปน คําท่ีเกิดข้ึนหรือบัญญัติข้ึนภายหลังในภาษาไทยจึงไมมีคําเรียกในภาษาบาลีในกรณเี ชนนีไ้ ดแ ตง ศพั ทบ าลขี ้ึนใหมพอใหส ่อื ความหมายได และเพือ่ ใหทราบวา เปน คาํ ทผ่ี กู ข้นึ ใหม จงึ ใสเ ครื่องหมายดอกจัน (*) กาํ กับไว เชน เปรียญ (Pari¤¤å*, Pàli¤¤å*), วดั หลวง (Ràjavaravihàra*, Ràjà-vàsa*) เปนตน 3. คําบาลสี ว นมากแสดงไวในรูปศพั ทท ่ีเปน นามอยา งเดียว แมวาพากยไ ทยและอังกฤษจะเปนคาํ กรยิ ากพ็ ึงแปลงรปู เอาเองตามวิธขี องไวยากรณ เชน อังคาส (Parivisana) เมอ่ื นําไปใชพงึ เปลยี่ นเปน ปริวิสติเปน ตน (ศพั ทอ ่นื ๆ เชน ตักบาตร, ปด ทอง, ผกู สีมา เปนตน )ง. ภาคภาษาองั กฤษ 1. ความหมายโดยพยญั ชนะ (lit.) ถา มี จะมาเปนอันดับแรก ตอ จากน้นั เปน ความหมายท่ีเหมาะสมหรือนิยมใชตามลําดับ 2. คาํ บาลบี างคํา เมอื่ นํามาใชในภาษาไทย ไดมีความหมายคลาดเคลื่อนหรอื เพย้ี นไปจากเดิมบา ง เกดิ มีความหมายใหมซ อนขึน้ มาอีกบา ง พจนานกุ รมฯ นี้ไมใหค วามสําคญั แกความหมายทคี่ ลาดเคลื่อน เพี้ยนไป หรอืเกิดขนึ้ ใหมเ หลา น้ี โดยทว่ั ไปจงึ มไิ ดแ สดงความหมายเชน น้ีไว แสดงเฉพาะความหมายเดิมเทานั้น เชน อารมณ= sense-object (ไมใช emotion) สงสาร = the round of rebirth (ไมใ ช pity) มานะ = conceit; lust

315for power (ไมใช effort; exertion) แตบางคาํ เห็นวา ควรทราบ กแ็ สดงไวด ว ย ในกรณเี ชนน้ี ท่ใี ดแสดงความหมายทก่ี ลายหรอื เกดิ ใหมใ นภาษาไทย ก็จะใส (T.) กํากับไวหนา ความหมายนั้น เชน มาตกิ า ... (T.) funeralchanting; อจั ฉรยิ ะ ... (T.) genius; อจิ ฉา ... (T.) ดู อสิ สา 3. ความหมายของบางศัพทเปนท่ยี อมรับกันทว่ั ไปแลว แตบ างศัพท เชน คาํ วา ฌาน เปน ตน ยังขดั แยงกันอยู คราวนี้ยงั มิไดท ําเครอื่ งหมายแสดงไวเ ปนพเิ ศษ และความหมายของคําบางคาํ ไมใ ชความหมายท่ีตรงแท เปน แตน ิยมใชใ นเมอื่ พอเทยี บเคยี งกนั ไดก บั ของศาสนาอน่ื ในบางแง ในกรณนี ้ี หากความหมายน้นั ชวนใหเกดิ ความเขา ใจผิดได จะมีอักษรยอ (mis.) กาํ กบั ไวด วย เชน โบสถ = ... (mis.) church; temple เปน ตน 4. ศพั ทท ี่นิยมเรียกทับศัพท เชน กรรม, ธรรม และ นพิ พาน เปน ตน กไ็ ดใหรปู ทับศัพทไ วด วยแสดงวา ศัพทน นั้ นยิ มใชก ันเชน น้นั 5. ศัพทแ ละความหมายสว นมากเปน noun แมท ่เี ปน อยา งอน่ื ก็พึงทราบไดโ ดยงาย จึงมิไดใหอกั ษรยอระบุวจีวิภาคกํากับไว เวน แตในกรณีตองการแยกใหเ ห็นตา งหากจากกัน หรือควรกาํ หนดเปนพเิ ศษ 6. คาํ ท่อี ยสู ุดบรรทัด ซง่ึ พิมพไ มพอจบคาํ ตอ งตดั แยกออกไปขนึ้ บรรทดั ใหม ในการตดั แยกคํา ไดพยายามปฏิบตั เิ ครงครดั ตามหลักการแบงพยางค (syllabication) โดยถือพจนานุกรมภาษาอังกฤษมาตรฐานเปน หลัก การทที่ าํ ความเขาใจในขอ นไ้ี วเพราะปจจุบนั มกี ารละเลยในเรอ่ื งน้กี ันมาก จนบางทลี มื กันไปวาหลกั ในเร่ืองน้มี ีอยู อนง่ึ ในกรณีท่ี British English กับ American English เขียนตา งกัน ในการสะกดตัวก็ดี ในการตัดแยกพยางคก็ดี เชน British English วา mar • vel • lous; know•ledge ฯลฯ แต American English เปนmar•vel•ous; knowl•edge ฯลฯ พจนานุกรมฯ น้ถี อื ตาม British English อยา งไรกต็ าม ในกรณที ี่พจนานุกรมภาษาอังกฤษตดั แยกคําตางกนั จะตกลงใจถอื อยา งใดอยางหนึง่ ตามสมควรจ. ขอ ควรทราบเกี่ยวกับการเขียนภาษาบาลี 1. รปู สระ เมือ่ เขยี นภาษาบาลีดว ยอกั ษรไทย สระทุกตวั (ยกเวน สระ อ) มที งั้ รปู “สระลอย” (เมอื่ ไมมีพยัญชนะตนประสมอยูด ว ย) และรูป “สระจม” (เมื่อมีพยญั ชนะตน ประสมอยูด ว ย) เชน อาภา (àbhà), อสิ ิ (isi), อตุ ุ (utu) สระ อ (a) จะปรากฏรูปเมือ่ เปนสระลอย และไมป รากฏรูปเม่ือเปนสระจม เชน อมต (amata) นอกจากนี้ ตวั อ ยงั ใชเปน ทุน ใหสระอื่นเกาะ เมื่อสระนัน้ ใชเปนสระลอย เชน เอก (eka), โอฆ (ogha) สวนในอกั ษรโรมนั สระทุกตัวปรากฏรูปเสมอไป และมรี ปู เดยี วกัน ไมว าจะใชเ ปนสระลอยหรอื สระจมก็ตาม เชน àkàra (อาการ) 2. รูปพยญั ชนะ พยญั ชนะเมอื่ ประสมกบั สระใด กจ็ ะมีรปู สระน้นั ปรากฏอยดู ว ย (ยกเวนเมอ่ื ประสมกับสระ อ) เชน พทุ โฺ ธ (buddho) พยัญชนะท่ีใชโ ดยไมม รี ปู สระปรากฏอยู และไมม ีเคร่ืองหมาย ฺ (พินท)ุ กํากับ แสดงวาประสมกบั สระ อ(a) เชน รตน (ratana) สวนพยัญชนะท่มี ีเคร่ืองหมายพินทกุ าํ กบั ก็แสดงวาไมมีสระใดประสมอยูดวย เชน ธมมฺ (dhamma),พฺรหมฺ (brahma) 3. เคร่อื งหมายนคิ หติ เครอื่ งหมาย  (นคิ หิต) ตองอาศัยสระ และจะปรากฏเฉพาะหลงั สระ อ (a ),อิ (i ) หรอื อุ (u) เชน อํส (a§sa), เอวํ (eva§), กึ (ki§), วสิ ุ (visu§)

316หมายเหต:ุ ในการพมิ พค รง้ั ที่ 2 (พ.ศ. 2515–2518) ไดเ พิม่ เตมิ ศัพทเขาอกี ประมาณ 250 ศพั ท ศพั ทท่ีเพิ่มใหมเหลาน้ีแทรกเขาในระหวา งศัพทท ีม่ อี ยใู นฉบับเดมิ และตองการสงวนเน้ือที่ จงึ ไมไ ดใหค ําบาลีอกั ษรโรมันไวด วย อยางไรก็ตาม ในการพมิ พคร้ังที่ 4 (พ.ศ. 2527) ไดเพม่ิ เตมิ ศพั ทเขา อกี ประมาณ 50 ศัพท ปรับปรงุ และเพิ่มเตมิ ความหมายของศัพทท ่ีมอี ยแู ลว แตเ ดิมข้ึนอกี เปน อนั มาก และไดแ ทรกคําบาลอี ักษรโรมันเขาจนครบทกุ ศัพท สวนในการพิมพคร้งั ท่ี 10 (พ.ศ. 2545) ไดเ พ่มิ เตมิ ศพั ทประมาณ 31 ศพั ท และไดแกไ ขปรับปรงุ อกี ประมาณ24 ศัพทadj. Adjective อกั ษรยอ และเครอื่ งหมายlit. Literally(mis.) Misleading v. verbn. Noun * newly coined Pali term (T.) in Thai usage เทยี บอักษรโรมนั ท่ีใชเขยี นบาล*ีอ อา อิ อี อุ อู เอ โอ aà i ãuåe oกขคฆง k kh g gh ï §, ü หรือ Nจ ฉ ชฌ c ch j jh ¤ฏ  ฑฒณ ñ ñh ó óh õตถทธน t th d dh nปผพภม p ph b bh mย ร ล ว ส ห ฬ อํ yr lvshë นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ทุ ธฺ สสฺ . สพฺพปาปสฺส อกรณํ กสุ ลสสฺ ปู สมฺปทา สจิตตฺ ปริโยทปนํ เอตํ พุทฺธาน สาสนํ. Namo tassa Bhagavato Arahato Sammàsambuddhassa. Sabbapàpassa akaraõa§, Kusalassåpasampadà, Sacittapariyodapana§; Eta§ Buddhàna sàsana§.______________________________* ในที่น้ีมงุ แสดงเพียงรูปลกั ษณของตัวอกั ษรแตละตวั เทยี บกนั เทา นั้น สว นการเขยี นจริงนขอความ พงึ ทราบตามหลักทก่ี ลา วไว ในคาํ ชแี้ จงขอ จ. ขา งตน

กกฏัตตากรรม (Kañattàkamma) casual act; กรรมวาจา (Kammavàcà) the formal words ofcumulative or reserve kamma. an act; text of a formal act, i.e. a motionกฐนิ (Kañhina) the Kathin ceremony; the annual (ญตั ติ) together with one or three proclama-robe-presentation ceremony (in the month tions (อนุสาวนา) that may follow.following the end of the Rains Retreat); post- กรรมวาจาจารย (Kammavàcàcariya) Act-lenten robe-offering; Post-Retreat Robe- Announcing Teacher; (First) Ordination-Presentation. Teacher.กตเวที (Katavedã) one who reciprocates the กรวดนา้ํ , การ (Dakkhiõodakapàtana) v. pouring done favour. the water of dedication (to transfer merit toกตัญุตา (Kata¤¤utà) gratitude; gratefulness; other beings). appreciation. กระถางธปู (Dhåpabhàjana*) incensory; censer.กตัญู (Kata¤¤å) adj. grateful; obliging; know- กระทู (Nikkhepapada) topic; theme; subject;ing the done favour. subject matter; gist; point of a discussion;กตัญูกตเวทิตา (Kata¤¤åkatavedità) the query.quality of being a grateful person; gratitude; กราน (Attharati) v. to spread; stretch; lay out;gratefulness. carry out (the kañhina robe-making ceremony).กตัญกู ตเวที (Kata¤¤åkatavedã) one who is กราบ (Abhivàda) to bow to the ground; to paythankful for benefits received and recip- respect by making the five-point prostration; rocates them. to prostrate.กตัตตากรรม ดู กฏัตตากรรม กรุณา (Karuõà) compassion; pity.กถาวตั ถุ (Kathàvatthu) 1. “Points of Controversy”; กลด1 (Mahàchatta) a sunshade. กลด2 (Dussakuñikà) an umbrella-like tent. name of the fifth book of the Abhidhamma กลละ (Kalala) the embryo in the first week Piñaka. 2. a subject of discussion.กรมการศาสนา (Sàsanàdhikàra*) Department after conception. กษัตริย (Khattiya) 1. a man of the warrior of Religious Affairs.กรรม (Kamma) 1. karma; kamma; a volitional caste; the warrior-ruler; nobles. 2. a king. กสณิ (Kasiõa) a meditational device; object of action; action; deed; good and bad volition. 2. work; job; activity; transaction. meditation; the method of inducing con-กรรมกิเลส (Kammakilesa) an action causing centration by gazing at any of the ten impurity; depravity of action; vice of conduct. objects, viz., earth, water, fire, air, blue,กรรมฐาน (Kammaññhàna) subjects of medi- yellow, red, white, space and light. tation; meditation exercises; the act of กงั ขา (Kaïkhà) doubt; uncertainty. กณั ฑ (Kaõóa) 1. a chapter, portion or part (of a meditation or contemplation; ground for religious book). 2. a sermon. mental culture.กรรมนยิ าม (Kammaniyàma) order of act and กัณฑเทศน (Dhammadesanàpåjà*, Dhamma- result; the Law of Kamma. kathikadeyya*) offerings for a sermon.กรรมบถ (Kammapatha) course of action; way กปั , กปั ป, กลั ป (Kappa) 1. an aeon; world-aeon; of action; kamma as the way leading to the world-age; world-cycle; world-period. 2. thewoeful or blissful existences. life-term; life-period; the duration of life.กรรมภพ (Kammabhava) kamma-process; the กัปปพนิ ทุ (Kappabindu) a smudge that makesactive process of becoming. a new robe allowable; dark mark or small

กปั ปย การก 318 กาลญั ุตา black dot applied to a new robe to make it Sensuous Sphere. lawful. v. (ทํากปั ปพนิ ท)ุ to make a robe allow- กามุปาทาน (Kàmupàdàna) sensuous clinging; able by applying a disfiguring smudge (by attachment to sensuality. กาเมสุมิจฉาจาร (Kàmesumicchàcàra) sexual which the owner can also identify it); mark misconduct; sensual misconduct; unlawful with a smudge.กัปปย การก (Kappiyakàraka) one who makes sexual intercourse; adultery. กาย (Kàya) 1. the body; material body. 2. the things suitable for a monk; attendant of a body of psychic factors, namely, Vedanà, monk.กมั ม- ดู กรรม-. Sa¤¤à and Saïkhàra.กลั ปนา (Kappanà) 1. merit dedicated to the กายกรรม (Kàyakamma) bodily action; actions departed. 2. ดู ท่กี ัลปนา. performed by the body.กลั ยาณมติ ตตา (Kalyàõamittatà) good friendship; กายคตาสติ (Kàyagatàsati) mindfulness with good company; association with the virtuous. regard to the body; reflection or contem-กาม (Kàma) sense-desire; desire; sensuality; an plation on the 32 impure parts of the body. object of sensual enjoyment; sensual กายทวาร (Kàyadvàra) 1. the body-door; body- pleasures. avenue; the outlet of bodily senses. 2. theกามคณุ (Kàmaguõa) sensual pleasures; objects body-door; the channel of bodily action. of sensual enjoyment. กายทุจรติ (Kàyaduccarita) misconduct by theกามฉนั ท (Kàmachanda) sensual desire; excite- body; bodily misconduct; misconduct in ment of sensual pleasure.กามตัณหา (Kàmataõhà) sensual craving; action. กายวิญญัติ (Kàyavi¤¤atti) bodily intimation; craving for sensual pleasures.กามภพ (Kàmabhava) the sphere or state of bodily expression. กายวิญญาณ (Kàyavi¤¤àõa) body-conscious- existence dominated by sensual pleasures; ness; consciousness by means of touch. Sensuous Existence; Sense Sphere. กายวเิ วก (Kàyaviveka) seclusion of the body.กามราคะ (Kàmaràga) sensual passion; sensual กายสังขาร (Kàyasaïkhàra) bodily formation, lust; sense-desire; sensuality; desire for i.e. in-breath and out-breath. กายสัมผัส (Kàyasamphassa) bodily contact; sensual pleasures.กามโลก (Kàmaloka) the world of sense-desire; bodily touch. กายสุจรติ (Kàyasucarita) good conduct in the Sense Sphere; the world of sensual action; good conduct by the body; bodily pleasures.กามวิตก (Kàmavitakka) thought of sensual good conduct. กายานปุ ส สนา (Kàyànupassanà) the contem- pleasures.กามสังวร (Kàmasa§vara) sexual restraint. plation of the body; mindfulness as regards theกามสขุ (Kàmasukha) worldly happiness; happi- body. ness arising from sensual pleasures. กายกิ ทกุ ข (Kàyikadukkha) physical pain; bodilyกามสุขัลลิกานุโยค (Kàmasukhallikànuyoga) pain; physical suffering. กายิกสุข (Kàyikasukha) physical happiness; self-indulgence; sensual indulgence; the bodily happiness. constant attachment to sensual pleasures. การเปรยี ญ (Dhammasàlà) preaching hall; studyกามาวจร (Kàmàvacara) belonging to the Sense hall. Sphere. กาลมรณะ (Kàlamaraõa) timely death.กามาวจรภมู ิ (Kàmàvacarabhåmi) the Sensuous กาลญั ตุ า (Kàla¤¤utà) the quality of one who Plane of Existence; the Sense Sphere; the

กาสาวพสั ตร 319 ขทุ ทกนิกาย knows the proper time; knowing the proper กลุ ุปกะ (Kulupaka) a family-frequenter; family-friend time; knowledge of how to choose and keep monk; family mentor. กศุ ล (Kusala) adj. wholesome; meritorious; time.กาสาวพัสตร (Kàsàya, Kàsàvavattha) cloth dyed moral; skilful; kammically wholesome. n. with astringent decoction; the yellow robe; merit; good action; virtue; the good; whole- ochre robes. some action.กําเนิด ดู โยน.ิ กศุ ลกรรม (Kusalakamma) wholesome or meri-กําแพงแกว (Ratanapàkàra) consecrated wall; a torious action; right conduct. parapet (surrounding a sacred building). กศุ ลกรรมบถ (Kusalakammapatha) the tenfoldกงิ ฺกรณีเยสุ ทกขฺ ตา (Kiïkaraõãyesu dakkhatà) way of good action; the tenfold wholesome the willingness to give a helping hand. course of action.กิจจาธิกรณ (Kiccàdhikaraõa) business to be กศุ ลจติ (Kusalacitta) meritorious thought; moral enacted by the Sangha; legal questions or wholesome consciousness. กศุ ลเจตนา (Kusalacetanà) right or wholesome concerning obligations; duties.กจิ วัตร (Kiccavatta*) religious routine; daily volition; good intention. กศุ ลมลู (Kusalamåla) (the three) roots of good; religious observances.กิริยาจิต (Kiriyàcitta) functional consciousness; root of good action; kammically wholesome inoperative consciousness. root; the wholesome roots.กิเลส (Kilesa) defilements; impurities; impair- กศุ ลวติ ก (Kusalavitakka) wholesome thought. กหุ นา (Kuhanà) deceit; fraud; hypocrisy; trickery. ments. เกตมุ าลา (Ketumàlà) garland of rays round theกิเลสกาม (Kilesakàma) sensuality as defile- Buddha’s head; the halo. ment; subjective sensuality; desire; lust. เกดิ ใหม ดู ชาติหนา .กกุ กุจจะ (Kukkucca) remorse; brooding; con- โกธะ, โกรธ (Kodha) anger; furious or wrathful fusion; repentance; worry. passion.กฎุ ี (Kuñã) an abode of a Buddhist monk or โกศ (Kosa*) mortuary urn; funeral urn. โกสัชชะ (Kosajja) idleness; indolence; sloth. novice; a monk’s cell; a monk’s lodging; dormitory; living quarters of monks. ขขณะจิต (Cittakkhaõa) a thought-moment. endurance; firmness; fortitude.ขณกิ สมาธิ (Khaõikasamàdhi) momentary con- ขนั ธ (Khandha) aggregate; category. ขนั ธห า ดู เบญจขันธ. centration. ขา งขนึ้ (Juõha-pakkha, Sukka-~) the waxingขณกิ าปติ (Khaõikàpãti) momentary joy; instan- taneous joy. moon.ขมา (Khamà) patience; tolerance; pardon. ขา งแรม (Kaõha-pakkha, Kàëa-~) the waningขมา, การขอ (Khamàpana) asking for pardon.ของขลงั (Parittavatthu, Indajàlikavatthu*) some- moon. ขาทนยี ะ (Khàdanãya) hard or solid food. thing said to have magic power; magic ขณี าสพ (Khãõàsava) an Arahant; the canker- object; amulet; talisman; charm; fetish. free one; one whose mind is free fromขดั สมาธิ (Pallaïka§ àbhujati) to sit (flat on the mental obsessions. haunches) cross-legged. ขุททกนิกาย (Khuddakanikàya) “Smallerขันติ (Khanti) patience; forbearance; tolerance; Collection”; the “Minor Anthologies of the

ขทุ ทกปาฐะ 320 โคตร Pali Canon”; name of the fifth of the five ขุททกาปติ (Khuddakàpãti) slight sense of main divisions of the Sutta Piñaka. interest; lesser thrill.ขทุ ทกปาฐะ (Khuddakapàñha) “Shorter Texts”; the เขาพรรษา ดู วันเขา พรรษา. เขยี้ วแกว ดู ทาฐธาต.ุ “Text of Small Passages”; name of the first division of the Khuddaka Nikàya. คคณะ (Gaõa) group; denomination; monastery 2. (T.) a magic spell. คามวาสี (Gàmavàsã) (T.) a town-monk. section. คารวะ (Gàrava) respect; reverence; esteem;คณปูรกะ (Gaõapåraka) one who completes thequorum; quorum-completing monk. attention; appreciative action.คณะวินัยธร (Vinayadhara-gaõa, ~-samajjà*) คดิ ปรุงแตง (Saïkharoti; Abhisaïkharoti) to thinkEccl. judicature. under the influence of some passion orคณะสงฆ (Saïgha) the monastic order; the motive; proliferate.Church, especially the Buddhist monastic คลิ านปจจยั (Gilànapaccaya) support for the order; the Order; the Saïgha. sick; requisites for the sick; medicine. คลิ านเภสัช (Gilànabhesajja) drug; medicine.คณะสังฆมนตรี (Saïghamanti-gaõa, ~-samajjà*) คิหิปฏิบตั ิ (Gihipañipatti*) practices for the layman; Council of Saïgha Ministers; Eccl. Cabinet. code of morality for the laity.คติ (Gati) (the five) courses of existence; คกุ เขา (Jannukàhi nipatati) v. to sit on one’s destiny; destination. heels; kneel.คนธรรพ (Gandhabba) 1. a heavenly musician. คณุ (Guõa) 1. quality; property. 2. good quality; 2. a being ready to take a new existence. virtue; merit. 3. (T.) help; aid; benefit;ครองผา (Nivàseti, Pàrupati) v. to don; wear; put on (the yellow robe). support; favour.ครุกกรรม (Garukakamma) Weighty Action; คณุ ธรรม (Guõadhamma) goodness; virtue. คุณพเิ ศษ, คณุ วิเศษ (Visesa) unusual virtue; kamma of serious or strong effect.ครฏุ ฐานียบุคคล (Garuññhànãyapuggala) a respec- extraordinary state; specific attainment. table person. คูสวด (Upasampadàcariya, Kammavàcàcariya +ครุธรรม (Garudhamma) (the eight) strict Anusàvanàcariya) the two monks who chantconditions or chief rules to be observed by the formal words of an act (especially, of ordi the Buddhist nun throughout her life. nation); Act-Announcer; Ordination-Teacher.คฤหสั ถ (Gahaññha) a householder; layman; the เครอ่ื งราง (Indajàlikavatthu*) an amulet; talisman. โคจร (Gocara) 1. field or sphere of sense laity.คว่ําบาตร, การ (Pattanikujjanà) the formal act perception; a sense-object. 2. a suitable of exclusion from association; excommuni- place; resort for alms; alms resort. cation. โคจรคาม (Gocaragàma) a village where aคนั ถธรุ ะ (Ganthadhura) the burden of studying monk goes for alms or obtains his food; the Scriptures; the burden of the books. alms-resort village.คนั ธะ (Gandha) odour; odorous object; smell. โคดม, โคตมะ (Gotama) name of the clan toคัมภีร (Gantha, Potthaka, Pakaraõa) (T.) a which the Buddha belonged. scripture; text; canon; religious book. โคตร (Gotta) clan; ancestry; lineage.คาถา (Gàthà) 1. a verse; stanza of 4 half-lines.

ฆนสญั ญา 321 จาตุทสี ฆ–งฆนสญั ญา (Ghanasa¤¤à) perception of com- depends on sweet voice or good repute; pactness; the idea of massiveness. those attached to voice.ฆราวาส (Gharàvàsa) 1. the household life. 2. งานมงคล (Maïgala, Maïgala-samaya) auspi- (T.) a householder; layman; the laity. cious ceremony; festive occasion.ฆราวาสธรรม (Gharàvàsa-dhamma) virtues for งานวัด (Cetiyamahàpåjà*, Vihàrasamajja*, a good household life; rules of household ~ussava*, ~maha*) temple fair. conduct; qualities of a good layman. งานศพ (Sarãrajjhàpana) funeral; obsequies;ฆานะ (Ghàna) the nose.ฆานทวาร (Ghànadvàra) nose-door; nose-avenue. cremation ceremony.ฆานวิญญาณ (Ghànavi¤¤àõa) nose-con- งานสมรส (Vivàhakàla, Vivàhamaïgala) wed- sciousness. ding; marriage ceremony.โฆสปั ปมาณกิ า (Ghosappamàõikà) those who งานอวมงคล (Avamaïgala, Petadakkhiõàdàna) (T.) funeral; rites for the dead; funereal occasion;measure or judge by voice; those whose faith memorial service; inauspicious occasion. จจงกรม (Caïkama) walking up and down; a จกั ขุ, จักษุ (Cakkhu) the eye. terraced walk. v. to walk up and down. จกั ขทุ วาร (Cakkhudvàra) the eye-door; eye-จตตุ ถฌาน (Catutthajjhàna) the fourth Jhàna; avenue. จักขุวิญญาณ (Cakkhuvi¤¤àõa) eye-con- the fourth absorption.จตธุ าตุววัตถาน (Catudhàtuvavatthàna) analysis sciousness. จกั ร, จกั รธรรม (Cakka) the set of four virtues, of the four elements; determining of theelements; contemplation on the four essential being like the four wheels of a carriage,qualities of which the body is composed. constituting the means to prosperity; virtuesจตุปจ จัย (Catupaccaya) ดู ปจจยั . wheeling to prosperity.จตรุ พธิ พร (Catubbidhavara*) the fourfold bless- จักรพรรดิ (Cakkavatti) 1. world-king; a uni-ing; the four excellent things, viz., long life, versal monarch, endowed with the sevenbeauty, happiness and health. valuables or treasures. 2. (T.) an emperor.จตุราริยสัจจ (Cattàri Ariyasaccàni) the Four จักรวาฬ (Cakkavàëa) a world-circle; solar Noble Truths; the Four Holy Truths. system; universe.จตวุ รรค (Catuvagga) a chapter of four monks. จัณฑาล (Caõóàla) an outcaste; the untouch-จรณะ (Caraõa) behaviour; conduct; good conduct.จรติ (Carita) the intrinsic nature of a person; able. จนั ทรคติ (Candagati*) the system of a lunar (the six types of) characteristic behaviour; calendar. จาคะ (Càga) 1. charity; generosity; sacrifice; character; temperament.จริยาปฎก (Cariyàpiñaka) “Modes of Conduct”; self-denial; liberality; munificence; benefac- tion. 2. abandoning; giving up; renunciation. name of the fifteenth division of the จาคสัมปทา (Càgasampadà) achievement of Khuddaka Nikàya. charity.จรยิ าวัตร (Cariyàvatta*) 1. customs and man- จาคานสุ ติ (Càgànussati) reflection on gener- ners to be observed; duties concerned with osity; recollection of liberality. conduct. 2. conduct and duties; moral conduct จาตทุ สี (Càtuddasã) the 14th day of a fortnight. and the performance of duties.

จาตมุ หาราช 322 เจา คณะจาตมุ หาราช (Càtummahàràjikà) the Four Guardian personal use. จวี รอาศัย (Atirekacãvara) an extra robe. Deities; the realm of the Four Great Kings. จุติ (Cuti) shifting (out of one existence toจาตุรงคสันนิบาต (Càturaïgasannipàta) the another); decease; the final thought-moment Great Assembly of Disciples marked by the of a particular life; death. union of four factors. จุติจติ (Cuticitta) death-consciousness; dying orจารกิ (Càrika) 1. a traveller; wanderer; way-farer. death-consciousness; the consciousness dis- 2. a wandering place. 3. a journey; wandering. connecting the present life. 4. (T,) v. to wander; go on a journey. จตุ ิวญิ ญาณ (Cutivi¤¤àõa) ดู จตุ จิ ิต.จารกึ (Likhati) v. to inscribe; incise; engrave. จตุ ปู ปาตญาณ (Cutåpapàta¤àõa) the knowledgeจําพรรษา, การ (Vassàvàsa) Vassa-residence; of the decease and rebirth of beings; the the rains-retreat; rains-residence; keeping clairvoyant supernormal vision dealing with the Buddhist Lent; keeping the rainy season; the death and rebirth of beings; the dwelling permanently at a suitable place perception of the appearing and disappearing throughout the three months of the rainy of various beings according to the con- season.จาํ วดั (Seyya§ kappeti) v. (of a monk or novice) sequences of their past deeds. จลุ ลวรรค (Cullavagga) “Smaller Section”; name to sleep.จิต, จติ ต (Citta) thought; mind; a state of of a book of the Vinaya Piñaka. เจดีย (Cetiya) 1. a person, place or object consciousness.จติ กาธาน (Citakà) a funeral pile; crematorium; worthy of worship; reminder. 2. (T.) a sepul- chral monument; pagoda; shrine; dagoba; pyre; crematory; catafalque.จติ ตะ (Citta) thought; thoughtfulness; active bell-shaped stupa (with a slender spire); thought. tapering-spired stupa; Phra Chedi.จติ ตนยิ าม (Cittaniyàma) psychic order; psychic เจตนา (Cetanà) volition; will; intention. เจตภตู (Attà, Jãva) soul; the self; âtman. law; order of mind. เจตสกิ (Cetasika) mental concomitants; mentalจติ ตวสิ ุทธิ (Cittavisuddhi) purity of mind; puri- factors; mental states; mental activities; the fication of consciousness.จิตตสงั ขาร (Cittasaïkhàra) mental formation; adjuncts of consciousness; mental adjuncts; mental function, i.e. perception and feeling. mental coefficients.จติ ตานปุ สสนา (Cittànupassanà) the contem- เจตสกิ ทกุ ข (Cetasikadukkha) mental pain. เจตสิกสุข (Cetasikasukha) mental happiness. plation of mind; contemplation of various เจโตปรยิ ญาณ (Cetopariya¤àõa) knowledge of states of mind; mindfulness as regards others’ thoughts; telepathy. เจโตวมิ ุตติ (Cetovimutti) deliverance of mind. mental states. เจริญพระพทุ ธมนต (Parittabhaõana) (T.) (usedจิตตุบาท, จิตตปุ ปาท (Cittuppàda) the rise of a for auspicious ceremonies) to chant holy thought; thought; intention.จนิ ตมยปญ ญา (Cintamayapa¤¤à) understanding stanzas. เจา คณะ (Gaõàdhipati*) 1. chief monk of an through reasoning; wisdom resulting from administrative division; eccl. chief officer; reflection. eccl. governor. The term Ecclesiastical, orจวี ร (Cãvara) 1. the yellow robe (of a Buddhist its abbreviation Eccl. can be prefixed to the title of a government administrative officer at monk or novice); any of the three garments of the monk. 2. (T.) the upper or inner robe. different levels to designate its equivalent inจวี รอธิษฐาน (Adhiññhitacãvara) the determined robes; the three robes determined for regular

เจา คณะจังหวดั 323 ชอฟา the Ecclesiastical Order, e.g. Eccl. District เจา คณุ (Guõassàmã*) a title unofficially used in Officer, for เจา คณะอาํ เภอ. 2. chief monk of a monastery section. speaking to or of a monk of a higher rank;เจา คณะจงั หวัด (Nagarasaïghapàmokkha*) the “Chao Khun”; “The Right Venerable”. ดู พระ- Ecclesiastical Provincial Governor. ราชาคณะเจาคณะตําบล (Gàmasamåhasaïghàdhipati*) เจาภาพ (Nimantaka, Dànapati) the host; the Ecclesiastical Commune-Chief; Eccl. sponsor; chief donor. เจาอธิการ (Vihàràdhipati*, Adhikàrapati*) the Sub-District Head.เจา คณะภาค (Cåëasaïghamaõóalapàmokkha*) the abbot who is an Ecclesiastical Sub-District Ecclesiastical Regional Governor. Chief as well. เจาอาวาส (Vihàrapati*) the abbot.เจาคณะใหญ (Mahàsaïghamaõóalapàmokkha*) เจมิ (Abbha¤jati) v. to anoint; n. anointment. แจกัน (pupphàdhàna*) a vase. the Chief Superintendent of the (Central, North, แจง (Saïgãtikathà*) preaching or chanting on South, East, or Dhammayuttika) Ecclesiastries; the account of the First Council of Buddhism. โจทก (Codaka) reprover; accuser; plaintiff. Chief of the ... Eccl. Jurisdiction; Eccl. Governor โจทนา (Codanà) reproof; charge; accusation; General. plaint.เจาคณะอําเภอ (Nigamasaïghàdhipati*) the Ecclesiastical District Officer. ฉฉกามาพจรสวรรค (Chakàmàvacaradevaloka) ฉันท (Chanda) metrics; prosody; a metre;the six heavens of sensual pleasures. metrical composition.ฉลอง (Mahakamma) celebration. v. to celebrate. ฉนั ทาคติ (Chandàgati) the wrong way ofฉฬภิญญา (Chaëabhi¤¤à) the sixfold super- behaviour consisting in predilection; prejudice normal knowledge; the six psychic powers. caused by love; partiality.ฉตั ร (Chatta) royal canopy; sunshade; parasol. ฉัพพณั ณรังสี (Chabbaõõara§sã) the ray of sixฉนั (Bhu¤jati) v. (of a monk or novice) to eat; take colours. food. ฉายา (Chàyà) 1. (T.) the Pali monastic name of aฉันทะ (Chanda) 1. will; aspiration; the will to Buddhist monk; ordination-name. 2. shade;do; resolve; zeal; desire; impulse; wish; loving shadow.interest; desire for truth and understanding. 2. เฉวียง (Eka§sa§) v. to arrange the upper robeconsent; declaration of consent to an official over one shoulder (the left one).act by an absentee; proxy vote. ชชฎลิ (Jañila) a class of ascetics with matted ชลาพชุ ะ (Jalàbuja) womb-born creatures; thosehair, usually worshipping fire, sometimes born from the womb; the viviparous.classed under Isi; matted-hair ascetic. ชวนะ (Javana) impulsion; apperception; impulsiveชนกกรรม (Janakakamma) reproductive kamma; moment; a phase or stage of the process ofregenerative kamma. consciousness at which there is full perceptionชมพทู วปี (Jambådãpa) the continent of the rose- and at which kamma is performed, usually lasting apples, i.e. India. for seven thought-moments.ชรา (Jarà) old age; decay. ชอฟา (Kaõõikà, Kåñapilandhana*) the curved

ชกั ผา 324 ฎีกา finial (of a gable); gable-finial; (elongated of the Buddha. ชวิ หา (Jivhà) the tongue. ornate) gable spire. ชิวหาทวาร (Jivhàdvàra) tongue-door; tongue-ชักผา ดู บงั สุกุล, ผา ปา.ชยั มงคลคาถา (Jayamaïgalagàthà) stanzas for avenue. ชิวหาวิญญาณ (Jivhàvi¤¤àõa) tongue-con- the blessing or glory of victory.ชาครยิ านโุ ยค (Jàgariyànuyoga) practice of watch- sciousness. ชี (Muõóakaupàsikà*) a shaven-headed female fulness; avoidance of sleep; wakefulness.ชาดก (Jàtaka) 1. a birth story; the stories of the devotee who wears white robes and observes Buddha’s previous lives. 2. “Birth Stories”; five or eight precepts; white-robed female lay name of the tenth division of the Khuddaka follower. ชวี ติ (Jãvita) life; vitality. Nikàya. ชวี ติ นิ ทรีย (Jãvitindriya) vitality; life-principle;ชาติ (Jàti) birth; rebirth.ชาติกอน (Atãtabhava) a previous birth; former psychic life; the faculty of life. ชกุ ชี (Mahàpañimà-patiññhàna) base (for the life.ชาตหิ นา (Paraloka, punabbhava) rebirth; re- principal Buddha image); pedestal. เชงิ ตะกอน ดู จิตกาธาน. existence; future life. เชิงเทยี น (Sitthadãpàdhàra*) candlestick.ชนิ ะ (Jina) 1. the conqueror; the victor; the เชงิ บาตร (Pattàdhàraka) bowl-support; bowl- Buddha. 2. Jain; Jaina. stand.ชนิ บุตร, ชโิ นรส (Jinaputta, Jinorasa) a disciple ฌฌาน (Jhàna) meditation; absorption; a state of ฌาปนกจิ (Jhàpanakicca) cremation. ฌาปนสถาน (Jhàpanaññhàna) crematorium. serene contemplation attained by meditation; (mis.) trance; ecstasy. ญญตั ต,ิ ญัติ (¥atti) a motion. ญาตพิ ลี (¥àtibali) offering to kinsfolk; theญาณ (¥àõa) knowledge; real knowledge; helping of one’s relatives. wisdom; insight. ญาติสังคหะ (¥àtisaïgaha) good treatmentญาณทศั นะ (¥àõadassana) knowing and seeing; towards kinsmen; the helping of one’sperfect knowledge; all-comprising know- relatives.ledge; a vision of truth; insight; vision ญาตสิ าโลหิต (¥àtisàlohita) relations and blood through wisdom. relations.ญาณทสั สนวสิ ทุ ธิ (¥àõadassana-visuddhi) purity ญายะ, ญายธรรม (¥àya) right path; right of knowledge and vision; purity of vision method; the Noble Path; truth; Nibbàna. เญยยธรรม, ไญยธรรม (¥eyyadhamma) any- regarding intuitive wisdom; purification by knowledge and vision. thing that should be learnt or understood;ญาติ (¥àti) a kinsman; relative. the knowable. ฎฎกี า (òãkà) 1. a sub-commentary. 2. (T.) a letter (T.) written request for donation. 4. (T.) of invitation or invitation card to a monk. 3. petition; appeal.

ฐาน 325 ตริ ัจฉานโยนิ ฐฐาน (òhàna*) pedestal (as of a Buddha image). ฐานานุศักดิ์ (òhànànusatti) the authority basedฐานานกุ รม (òhànànukkama*) the ecclesiastical on one’s rank or dignity. order of retinue; assistants or staff members; ฐิติ (òhiti, òhãti) duration; static moment; theentourage. moment of standing. ณเณร ดู สามเณร. ดดวงตาเหน็ ธรรม ดู ธรรมจกั ษ.ุ realm; the heaven of the satisfied gods;ดาบส (Tàpasa) a hermit; ascetic.ดาวดงึ ส (Tàvati§sà) the realm (or heaven) of name of the fourth heavenly abode, of which the Thirty-three Gods; name of the second Santusita is the king. heavenly abode, of which Sakka is the king. เด็กวัด (âràmika; âràmika-kumàra; Daharàràmika;ดิรัจฉาน, กาํ เนิด ดู ติรจั ฉานโยนิ.ดสุ ิต (Tusità) the realm of delight; the delightful Kappiyakàraka) temple boy. ดู ศษิ ยว ัด. เดยี รถีย (Titthiya) an adherent of another religion; heretical teacher. ตตจปญ จกกมั มฏั ฐาน (Tacapa¤caka-kammaññhàna) ตลกบาตร ดู ถลกบาตร. the “skin pentad” of meditation subjects; the ตกั บาตร (Piõóadàna) v. to offer food to thesubject for meditation comprising the five monks on their almsround.constituents ending with the skin (the four ตชั ชนยี กรรม (Tajjanãyakamma) the formal actothers being hair, body hair, nails and teeth); of censure.มูลกรรมฐาน ก็เรียก. ตณั หา (Taõhà) craving; desire; thirst.ตตยิ ฌาน (Tatiyajjhàna) the third Jhàna; the ตตั รมัชฌัตตตา (Tatramajjhattatà) equanimity;third absorption. equipoise; mental balance.ตถาคต (Tathàgata) 1. the Accomplished One; ตัสสปาปยสิกา (Tassapàpiyasikà) inflicting a the Thus-come; the Thus-gone; the Truth- penalty on one who is at fault; decision for winner; an epithet of the Buddha. 2. an Arahant. 3. a being. specific depravity.ตทังคปหาน (Tadaïgapahàna) abandoning by ตาลปต ร (Tàlapatta) a palm leaf. (T.) a fan made of palm-leaves, with a long handle, used by a substitution of opposites. monk in ceremonies; ceremonial fan. ดู พดั ยศ.ตทังควิมุตติ (Tadaïgavimutti) deliverance by ตํานาน (Va§sa) tradition; chronicle. ติณวัตถารกวินัย (Tiõavatthàrakavinaya) pro- substitution of opposites.ตบะ (Tapa) 1. religious austerity; penance. 2. cedure for covering over (as) with grass, (a exertion; mental devotion; ascetic practice. reconciliation of both parties without need forตรสั รู (Bodhi) Enlightenment. v. to be en- clearing up the rights and wrongs). lightened; attain enlightenment. ติรัจฉานกถา (Tiracchànakathà) a variety ofตราต้ัง (Adhikàrapañña*) certificate of worldly talk; childish talk; aimless talk. appointment; credentials; eccl. warrant. เทยี บ ติรัจฉานโยนิ (Tiracchànayoni) the animalสญั ญาบัตร. kingdom; the realm of the brute creation.

ติรัจฉานวิชา 326 เถยสงั วาสตริ จั ฉานวชิ า (Tiracchànavijjà) a low art; pseudo- Yajubbeda and Sàmaveda, to which the sciences; any study tending to be an fourth, Athabbana, was added later. obstacle on the way to Nibbàna. ไตรภพ, ไตรภมู ิ (Tibhava, Tebhåmi) the Threeตสิ รณคมนปู สมั ปทา (Tisaraõagamanåpasampadà) Spheres, viz., the Sense Sphere, the Form ordination by taking the Threefold Refuge. Sphere and the Formless Sphere; threeเตโชกสิณ (Tejokasiõa) fire-contemplation; fire realms; three worlds; three planes of as a meditational device.เตโชธาตุ (Tejodhàtu) fire-element; the element existence. ไตรมาส (Temàsa) three months, especially of heat; heat.เตวาจกิ (Tevàcika) lit. pronouncing three words or those of the rainy season. ไตรรัตน (Ratanattaya) the Three Jewels; the three times; especially one who pronounces Three Gems; Triple Gem. ดู รตั นตรยั . the threefold formula of refuge, the first being ไตรลกั ษณ (Tilakkhaõa) the Three Charac- Yasa’s father. teristics; the Three Signs of Being; alsoโตะ หมบู ชู า (Påjanapãñha*) a set of altar tables.ไตรจีวร (Ticãvara) the three robes of a Bhikkhu, called the Common Characteristics. ดู สามัญ- consisting of the under, the upper and the ลกั ษณะ. ไตรโลก (Tiloka) the three worlds. ดู ไตรภพ. outer robes; Triple Robe. ไตรสรณะ (Tisaraõa) the Threefold Refuge;ไตรทวาร (Tidvàra) the three doors or avenues of Three Refuges; Triple Guide. action: body, speech, and mind. ไตรสรณคมน (Tisaraõagamana) taking theไตรปฎก (Tepiñaka) lit. the Three Baskets; the Threefold Refuge; going to the Buddha, the Tipiñaka; the three divisions of the Buddhist Dhamma, and the Sangha for refuge. Canon, viz., Vinaya, Sutta and Abhidhamma, ไตรสกิ ขา (Sikkhàttaya) the Threefold Learning; generally known as the Pali Canon. the Threefold Training; the Three Studies:ไตรเพท (Tiveda) lit. the three knowledges; the morality, concentration and wisdom, (pre- three Vedas; the three divisions of the ferably, training in higher morality, in higher Brahmanic canon of authorized religious mentality, and in higher wisdom). teaching and practice, viz., Irubbeda, ถถลกบาตร (Pattathavikà) the bag with a sling, ถนี มทิ ธะ (Thãnamiddha) sloth and torpor; slothused for carrying an alms-bowl in; bowl-case; and drowsiness; torpor and languor; stoliditybowl-bag. and drowsiness.ถวาย (Deti) v. to offer, give or present (to a ถลุ ลจั จยั (Thullaccaya) a grave offence; Seriousmonk or a prince). Transgression.ถวายพระเพลงิ (Sarãrajjhàpana) the cremation ถูปารหบุคคล (Thåpàrahapuggala) persons ceremony. worthy of a tope; those whose relics shouldถัมภะ (Thambha) obstinacy; immobility; be enshrined. hardness; obduracy. เถน (Thena) a thief; (T.) unbecoming religious;ถาน (Vaccakuñã) the water closet; toilet (for shameless monk. monks); privy. เถยจติ (Theyyacitta) intention to steal.ถีนะ (Thãna) sloth; unwieldiness; impliability; เถยเจตนา (Theyyacetanà) intention to steal. เถยสงั วาส (Theyyasa§vàsa) living clandestinely morbid state of mind.

เถระ 327 ทายก with the monks; disguising oneself as a Teaching of the Elders; the Southern School monk; communion by theft. of Buddhism.เถระ (Thera) an elder; a senior member of the เถรานเุ ถระ (Therànuthera) senior monks in Order; a senior monk (of at least ten years’ general. เถรี (Therã) a woman elder; senior nun. standing). เถรีคาถา (Therãgàthà) “Psalms of the Sisters”;เถรคาถา (Theragàthà) “Psalms of the Brethren”; “Verses of the Women Elders”; name of the “Verses of the Elders”; name of the eighth ninth division of the Khuddaka Nikàya. division of the Khuddaka Nikàya.เถรวาท (Theravàda) the Doctrine of the Elders; ททธิ (Dadhi) curd; sour milk. their sufferings.ทมะ (Dama) self-command; self-control; taming; ทกั ขณิ าวัฏ (Dakkhiõàvañña) winding to the subjugation; training; mastery; adjustment. right; clockwise.ทวาร (Dvàra) 1. door; avenue. 2. a sense-door; ทกั ขโิ ณทก (Dakkhiõodaka) water of dedication; sense-avenue. 3. door of action. consecrated water.ทศชาติ (Dasajàti) the ten longest birth-stories of the ทกั ขไิ ณยบคุ คล, ทกั ขเิ ณยยบคุ คล (Dakkhiõeyya- Buddha, regarded as the most important.ทศบารมี (Dasapàramã) the ten perfections; the ten puggala) an individual deserving a donation; principal virtues practised by a Bodhisatta. one worthy of a donation.ทศพร (Dasavara) the ten blessings; ten boons. ทักษิณนิกาย (Dakkhiõanikàya) the Southernทศพล (Dasabala) 1. the Ten Powers of the School of Buddhism, i.e. the Theravàda. Buddha. 2. one who is endowed with ten ทกั ษณิ านปุ ระทาน (Dakkhiõànuppadàna*) offering made to a monk or monks on behalf of the supernormal powers, i.e. the Buddha. dead.ทศพลญาณ (Dasabala¤àõa) the ten supreme ทณั ฑกรรม (Daõóakamma) punishment; penalty. ทศั นะ, ทรรศนะ, ทัสสนะ (Dassana) 1. seeing; intellectual powers of the Buddha.ทศพิธราชธรรม (Dasaràjadhamma) the tenfold sight; intuition. 2. view; opinion; theory. ทฬั หกี รรม (Daëhãkamma) making firm; strength- code of the king; the tenfold virtue or duty of the king; the ten royal virtues; virtues of a ening by repeating, as reordination. ทาฐธาตุ (Dàñhadhàtu) the tooth relic (of the ruler.ทองคาํ เปลว (Suvaõõapatta) (T.) gold leaf. Buddha).ทอดกฐิน ดู กฐนิ . ทาน (Dàna) giving; gift; alms-giving; charity;ทอดผา [บงั สกุ ลุ ] (Pa§sukålacãvaranikkhipana) (T.) generosity; benevolence; liberality; a gift; v. to lay a robe (as an offering to a monk at a donation; alms; benefaction. ทานบดี (Dànapati) 1. lord of alms; master in funeral or memorial ceremony); lay down a liberality. 2. one in charge of alms-giving; funeral robe.ทอดผาปา ดู ผาปา . chief donor.ทักขิณา, ทกั ษณิ า (Dakkhiõà) a gift; donation; ทานมัย (Dànamaya) (merit) gained through, ordedicatory gift; an intercessional expiatory connected with, alms-giving; the way ofoffering; donation given to a holy person making merit, consisting in alms-giving orwith reference to unhappy beings in the charity.Peta existence, intended for the alleviation of ทายก (Dàyaka) almsgiver; donor; benefactor;

ทายิกา 328 ทพุ ภาษิต the lay supporter of Bhikkhus; lay giver; lay ทพิ ย (Dibba) divine; heavenly; celestial. ทีฆนิกาย (Dãghanikàya) the Collection of Long supporter.ทายกิ า (Dàyikà) a female donor. Discourses; Dialogues of the Buddha; nameทาํ นองสวด (Vatta, Bhàõassara*) mode of chanting.ทําบุญ (Pu¤¤akaraõa) merit-making; performing of the first main division of the Sutta Piñaka. ทก่ี ลั ปนา (Kappanàvatthu*) monastic revenue meritorious action. v. to make merit; do merit; estate. do good; perform meritorious action. ทธ่ี รณสี งฆ (Saïghikavatthu) monastery estate. ที่วัด (âràmavatthu, Vihàravatthu) monasteryทําบุญขึ้นบานใหม (Gehapañhamaparibhoga- compound. maïgala*, Gehappavesana-maïgala*) house- ที่สดุ ดู อันตา. ทุกกฏ (Dukkaña) an offence of wrongdoing. warming ceremony. ทกุ ข (Dukkha) 1. suffering; misery; woe; pain; ill;ทําบุญบาน (Gehamaïgala*) house-blessing sorrow; trouble; discomfort; unsatisfactoriness; ceremony. problematic situation; stress; conflict. adj.ทาํ วตั รคาํ่ , ทาํ วตั รเยน็ (Sàyaõha-sajjhàya*, Sàya- unsatisfactory; miserable; painful; subject to suffering; ill; causing pain. 2. physical or bodily bhàõa*) evening chanting. pain; difficulty; unease; ill-being.ทําวัตรเชา (Pubbaõha-sajjhàya*, Pàta-bhàõa*) ทุกขตา (Dukkhatà) the state of being subject morning chanting. to suffering; painfulness; stress; conflict. ทกุ ขนโิ รธอรยิ สจั จ (Dukkhanirodha Ariyasacca) theทิฏฐธรรม (Diññhadhamma) the visible order of Noble Truth of the Cessation of Suffering; the things; present condition; this world; the Noble Truth of the Extinction of Suffering. present life; temporality. ทกุ ขนโิ รธคามนิ ปี ฏปิ ทาอรยิ สจั จ (Dukkhanirodha-ทฏิ ฐธรรมเวทนยี กรรม (Diññhadhammavedanãya- gàminãpañipadà Ariyasacca) the Noble Truth kamma) immediately effective kamma; kamma of the Path that leads to the Cessation (or, ripening during the life-time.ทฏิ ฐธมั มิกัตถะ (Diññhadhammikattha) gain for the Extinction) of Suffering. ทุกขเวทนา (Dukkhavedanà) painful feeling. this life; present benefit; temporal welfare; ทุกขสมุทัยอริยสัจจ (Dukkhasamudaya Ariya- sources of happiness in the present life.ทฏิ ฐาวกิ ัมม (Diññhàvikamma) an open statement sacca) the Noble Truth of the Cause (or, the of one’s view; explanation of views; view Origin) of Suffering; the Noble Truth of the clarification. Condition of the Arising of Suffering.ทฏิ ฐิ, ทิฐิ (Diññhi) 1. a theory; view; belief; ทกุ ขอรยิ สจั จ (Dukkha Ariyasacca) the Noble opinion; speculation; dogma. 2. misbelief; Truth of Suffering. ทกุ รกิริยา (Dukkarakiriyà) the practice of aus- erroneous opinion; false theory.ทฏิ ฐวิ ิสุทธิ (Diññhivisuddhi) purity of under- terities; self-mortification. ทคุ ติ (Duggati) (the 3 or 4) States of Unhappi- standing; purification of view.ทิฏฐสิ ามญั ญตา (Diññhi-sàma¤¤atà) equality in ness; woeful courses of existence; evil states; view; unity in view. woeful existences.ทฏิ ุชกุ รรม (Diññhujukamma) straightening of ทจุ รติ (Duccarita) bad conduct; wrong action. ทุติยฌาน (Dutiyajjhàna) the second Jhàna; the one’s own views.ทิฏุปาทาน (Diññhupàdàna) clinging to second absorption. ทุพภาษิต (Dubbhàsita) an offence of wrong erroneous opinions; attachment to views.ทพิ พจกั ขุ (Dibbacakkhu) divine eye; heavenly speech. eye; clairvoyance.ทิพพโสตะ (Dibbasota) divine ear; heavenly ear; clairaudience.

ทุศีล 329 ธรรมจกั รทุศลี (Dussãla) of bad conduct; void of morality; local festivals. เทศนมหาชาติ (Mahàjàtakadesanà*) (T.) “Great- immoral.เทพ (Deva) lit. a shining one; god; deity; divine Birth Sermon”; a sermon on the great birth being. story of the Bodhisatta Vessantara.เทวดา (Devatà) a celestial or heavenly being; เทศนา (Desanà) preaching; discourse; sermon; deity. instruction. v. to preach; expound theเทวตานุสติ (Devatànussati) recollection of Doctrine; give a sermon. heavenly beings; reflection on deifying เทียน (Sitthadãpa) a candle. เทียนพรรษา (Vassadãpa, Vassikapadãpa) candle virtues as found in oneself.เทวตาพลี (Devatàbali) an offering to the deity. for the rains; Lenten candle.เทวทูต (Devadåta) lit. gods’ messenger; divine โทมนสั (Domanassa) a painful mental feeling; messenger; a symbolic name for those things (mental) displeasure; sad-mindedness; grief. โทษ (Dosa, Vajja, âdãnava) fault; blemish; which remind man of his future and rouse defect; corruption; depravity; disadvantage. him to earnest striving. โทสะ (Dosa) hatred; anger; ill-will; aversion.เทวธรรม (Devadhamma) divine virtue; the โทสจรติ (Dosacarita) the hateful; one of hating virtues that make divine, i.e. moral shame temperament; a quick-tempered person. โทสาคติ (Dosàgati) wrong way of behaviour and dread.เทวรปู (Devaråpa*) an image of a deity; idol. consisting in hatred; prejudice caused byเทวโลก (Devaloka) world of gods; heaven; hatred. celestial realm. ไทยทาน (Deyyadàna) a gift fit to be given;เทวฺ วาจกิ (Dvevàcika) lit. pronouncing two words or gift; donation. two times; especially those who pronounce the ไทยธรรม (Deyyadhamma) that which has the words, taking only two refuges, viz., the Buddha quality of being given; gift; offerings (to and the Dhamma, Tapussa and Bhallika being monks). the first ones.เทศกาล (Desakàla) a season for merit-making and ธธมกรก (Dhamakaraka) a filter; water-strainer. religious talk; talk on the Dhamma; Dhamma-ธรณสี งฆ ดู ท่ธี รณีสงฆ.ธรรม (Dhamma) 1. the Dharma; the Dhamma; lecture. ธรรมกถกึ (Dhammakathika) one who preaches the Doctrine; the Teachings (of the Buddha). 2. the Law; nature. 3. the Truth; Ultimate Reality. the Doctrine; a preacher. 4. the Supramundane, especially nibbàna. 5. ธรรมขนั ธ (Dhammakkhandha) a portion of the Dhamma; a main article of the Doctrine; aquality; righteousness; virtue; morality; good textual unit; a category of the Dhamma.conduct; right behaviour. 6. tradition; practice; ธรรมคณุ (Dhammaguõa) virtue or quality ofprinciple; norm; rule; duty. 7. justice;impartiality. 8. thing; phenomenon. 9. a the Dhamma.cognizable object; mind-object; idea. 10. mental ธรรมจริยา (Dhammacariyà) observance ofstate; mental factor; mental activities. 11. righteousness; righteous conduct. ธรรมจักร (Dhammacakka) the Wheel of thecondition; cause; causal antecedent. Doctrine; the Wheel of the Law; the Wheel ofธรรมกถา (Dhammakathà) ethical discussion; Truth; the Kingdom of Righteousness; the

ธรรมจักษุ 330 ธมั มจักกปั ปวตั ตนสูตร First Sermon. Truth or the Doctrine; (T.) research on theธรรมจกั ษุ (Dhammacakkhu) the Eye of Truth; Dhamma; search of Truth. the Eye of Wisdom. ธรรมวชิ ยั (Dhammavijaya) conquest by piety;ธรรมจาริก (Dhammacàrika) wandering conquest by righteousness. Dhamma-preacher; spiritual-welfare worker. ธรรมวินัย (Dhammavinaya) Dhamma-Vinaya;ธรรมเจดยี  (Dhammacetiya) a shrine in which the Norm-Discipline; the Doctrine and the sacred texts are housed; a shrine of the Discipline. Doctrine; doctrinal monument. ธรรมวภิ าค (Dhammavibhàga) classification ofธรรมดา (Dhammatà) general rule; nature; the dhammas; enumeration of the Dhamma; law of nature; cosmic law.ธรรมทาน (Dhammadàna) the Gift of Truth; gift Dhamma classification. ธรรมสภา (Dhammasabhà) the Hall of Truth; a of the Dhamma.ธรรมทูต (Dhammadåta*) Dhamma-messenger; hall for the discussion of the Dhamma; a Buddhist field-preacher; Buddhist missionary. place for religious meeting.ธรรมเทศนา (Dhammadesanà) expounding the ธรรมสวนะ ดู ธมั มสั สวนะ. ธรรมสากัจฉา (Dhammasàkacchà) discussion Dhamma; preaching; exposition of the about the Doctrine; religious discussion. Doctrine; a sermon. ธรรมเสนาบดี (Dhammasenàpati) generalissimoธรรมธร (Dhammadhara) “Dhamma bearer”; of the Dhamma; Commander in Chief of the one versed in the Dhamma; an expert in the Law; an epithet of the Venerable Sàriputta. Dhamma. ธรรมาธปิ ไตย (Dhammàdhipateyya) regard ofธรรมธาตุ (Dhammadhàtu) 1. a mental object. the Dhamma (the Law or righteousness) as 2. the cosmic law.ธรรมนยิ าม (Dhammaniyàma) order of the being supreme; supremacy of the Dhamma; norm; law of the Dhamma; certainty or dominant influence by the Dhamma; rule of orderliness of causes and effects; general law the true law; rule of righteousness. ธรรมาธิษฐาน (Dhammàdhiññhàna) exposition in of cause and effect.ธรรมบท (Dhammapada) 1. “Way of Truth”; “An terms of ideas; teaching with reference to Anthology of Sayings of the Buddha”; name of ideas. เทียบ บุคคลาธิษฐาน. the second division of the Khuddaka Nikàya. ธรรมานุธรรมปฏิบัติ, ธัมมานุธัมมปฏิปตติ 2. a line or stanza of the Doctrine; a word of (Dhammànudhammapañipatti) practice in the Doctrine; talk or discourse on the perfect conformity to the Dhamma. Dhamma. ธรรมารมณ (Dhammàrammaõa) a mind-object;ธรรมบรรยาย (Dhammapariyàya) disquisition.ธรรมปฏิสัมภทิ า ดู ธัมมปฏสิ ัมภิทา. cognizable object; cognoscible object. ธรรมาสน (Dhammàsana) the Dhamma-seat; aธรรมยตุ , ธรรมยตุ กิ นกิ าย (Dhammayuttika-nikà seat on which a monk sits while preaching; ya*) the Dhammayutika Sect; “Law-Abiding pulpit. Sect”; Smaller Sub-Order (of the Thai ธรรมีกถา (Dhammãkathà) religious talk; Monkhood); smaller denomination. เทียบ discussion concerning the Doctrine; มหานกิ าย. Dhamma talk.ธรรมวาที (Dhammavàdã) one who speaks ธัมม- ดู ธรรม-. ธมั มกามตา (Dhammakàmatà) the quality of according to the Dhamma; speaker of the one who loves the Dhamma; love of Truth. doctrine; speaker of the rightful things.ธรรมวิจยั (Dhammavicaya) investigation of the ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร (Dhammacakkap- pavattanasutta) the discourse of setting in

ธมั มเทสนามัย 331 นักธรรม motion the Wheel of the Doctrine; the Contemplation of Mind-object; contemplation Discourse of the Foundation of the Kingdom of phenomena; mindfulness as regards the of Righteousness; the First Sermon. Dhamma.ธัมมเทสนามัย (Dhammadesanàmaya) (merit) ธมั มานสุ ติ (Dhammànussati) recollection of the connected with, or to be gained through, Doctrine; reflection on the virtues of the preaching; the way of making merit con- Dhamma. ธัมมาภิสมัย (Dhammàbhisamaya) under- sisting in moral instruction.ธัมมปฏสิ ัมภิทา (Dhammapañisambhidà) Discri- standing of the Truth; conversion to the mination of the Law; analytical knowledge of Dhamma; enlightenment. ธาตุ (Dhàtu) 1. an element; natural condition; the Law; discriminating knowledge of reasons, that which carries its own characteristic conditions or causal relations. mark. 2. a relic, especially that of theธมั มสงั คณี (Dhammasaïgaõi) “Classification of Buddha or an Arahant. Dhammas”; “Enumeration of Phenomena”; ธาตุกถา (Dhàtukathà) “Discussion with name of the first book of the Abhidhamma Piñaka. reference to the Elements”; name of the thirdธัมมญั ตุ า (Dhamma¤¤utà) the quality of one book of the Abhidhamma Piñaka. who knows the Law; knowing the cause or ธาตกุ รรมฐาน ดู จตธุ าตวุ วัตถาน. ธาตุเจดยี  (Dhàtucetiya) a shrine over the origin; knowing the principles.ธัมมัปปมาณิกา (Dhammappamàõikà) those Buddha’s relic; dagoba. ธาตมุ นสิการ ดู จตุธาตวุ วัตถาน. who measure or judge by righteousness; ธาตวุ วัตถาน ดู จตธุ าตุววตั ถาน. ธิติ (Dhiti) energy; courage; steadfastness; firm those whose faith depends on the Dhamma or character; resolution; wisdom. on righteous behaviour. ธดุ งค (Dhutaïga, Dhåtaïga) (the thirteen)ธัมมัสสวนะ (Dhammassavana) hearing the Austere Practices; constituents of ascetic Dhamma; hearing the preaching of the practice to remove defilements. Dhamma; hearing a sermon; listening to the ธรุ ะ (Dhura) burden; load; duty; charge; office; good teaching. responsibility.ธัมมัสสวนมัย (Dhammassavanamaya) (merit) ธูป (Dhåpa) an incense-stick; joss-stick. connected with, or to be gained through, hearing a sermon; the way of making merit consisting in listening to the Dhamma.ธัมมานุปสสนา (Dhammànupassanà) the นนมสั การ (Namakkàra) salutation; the act of นวนิต, นวนตี ะ ดู เนยขน paying homage; homage; veneration; (T.) นกั ขัตฤกษ (Nakkhattakãëana) the celebration of salutation with joined palms. a festival; festivity.นรก (Naraka, Niraya) abyss; hell; purgatory. ดู นกั เทศก ดู ธรรมกถึก. นักธรรม (Dhammika*) one learned in the นิรยะ.นวกภิกษุ (Navakabhikkhu) a neophyte; newly Doctrine; Doctrine-knower; one who hasordained monk (of less than 5 years’ stand- passed the examination of any of the three ing). grades of Dhamma-study; eccl. graduate ofนวกรรม (Navakamma) building new; con- Dhamma studies; Dhamma graduate;struction; making repairs. Dhamma scholar.

นักบวช 332 นิโรธนักบวช (Pabbajita) a religious; priest; monk. the Five Precepts.นักพรต (Yati, Vatavantu) one who takes up a นิตยภัต (Niccabhatta) a continuous food- religious practice or observes a religious supply; monthly food allowance. นิทเทส (Niddesa) 1. “Expositions”; name of the vow; ascetic; recluse; hermit.นกั สวด (Dhammagàyaka*) a chanter. eleventh division of the Khuddaka Nikàya. 2.นง่ั ขดั สมาธิ ดู ขัดสมาธ.ิ description; analytic explanation.น่งั คุกเขา ดู คุกเขา . นิทาน (Nidàna) 1. source; cause; origin;นั่งพับเพยี บ ดู พบั เพียบ. reference. 2. (T.) a story. นินทา (Nindà) blame; reproach; fault-finding;นจั จคตี วาทติ วสิ กู ทสั สนะ (Naccagãtavàditavisåka- calumny. v. to blame; calumniate; speak ill of dassana) dancing, singing, music, and a person. นิพพาน (Nibbàna) Nirvàõa; Nibbàna; the unseemly shows (or stage plays).นัตถิกทฏิ ฐิ (Natthikadiññhi) lit. the theory of extinction of the fires of greed, of hatred and nothingness; nihilism; nihilistic view. of ignorance; the Unconditioned; the นตั ถกิ วาท ก็วา . supreme goal of Buddhism; the Summumนาค (Nàga) 1. a serpentlike water-god. 2. (T.) Bonum of Buddhism; the Final Goal; the an applicant (or candidate) for ordination; extinction of all defilements and suffering. ordinand. นิพพิทา (Nibbidà) dispassion; disinterest;นาม (Nàma) mind; name; mental factors; disenchantment. mentality. นิมนต, การ (Nimantana) invitation (for aนามรูป (Nàmaråpa) Mind and Matter; name monk). v. to invite (a monk). and form; mind and body; mentality and นิมมานรดี (Nimmànarati) the realm of the gods corporeality. who rejoice in (their own) creations; name ofนาสนะ, นาสนา (Nàsana, ~nà) causing to perish; the fifth heavenly abode of which Sunimmita expulsion.นา้ํ มนต (Parittodaka*) consecrated water; blessing is the king. นมิ ติ , นมิ ติ ต (Nimitta) sign; omen; mark; portent; water; lustral water; holy water.นิกเขปบท (Nikkhepapada) a verse or words of cause; mental image; mental reflex; boundary summary; thesis; verse or passage set up for marker. นยิ สกรรม (Niyasakamma, Niyassa~) the formal detailed treatment in a discourse; a saying act of subordination; giving guidance; causing quoted for discoursing; discourse-opening (a monk) to live (again) in dependence. verse. นยิ าม (Niyàma) certainty; fixed method; regularนกิ าย (Nikàya) 1. a collection; group; any of the order; the state of certainty; the five orders of five main divisions of the Sutta Piñaka. 2. a processes which operate in the physical and sect; school; denomination.นคิ รนถ (Nigaõñha) lit. one who is freed from all mental realms; natural and regular orders ties; a member of the Jain Order; ascetic in governing all things; natural law. นริ ยะ (Niraya) hell; woeful state. Jainism. นิรุตติปฏิสัมภิทา (Niruttipañisambhidà) theนคิ หกรรม (Niggahakamma) suppression; punish- Discrimination of Language; knowledge of ment; censure; reproach; rebuke; chastisement dialects or philological analysis; analytical of a perverse monk.นจิ ศลี (Niccasãla) regular precepts; uninter- knowledge of the language (with regard to rupted observance of virtue; the good the true meaning and the Law). นิโรธ (Nirodha) the Cessation or Extinction of conduct to be observed uninterruptedly, i.e.

นิวรณ 333 บังสุกลุ Suffering; cessation; extinction. completed five years of living in dependenceนิวรณ (Nãvaraõa) (the five) hindrances; ob- on the preceptor. stacles. เนกขัมมะ (Nekkhamma) renunciation; givingนิวาต (Nivàta) humbleness; humility; lowliness; up the world; escape from sensuality; gentleness.นิสสยกรรม ดู นยิ สกรรม. absence of greed; independence of sensualนิสสรณวมิ ตุ ติ (Nissaraõavimutti) deliverance by desire and pleasures; self-denial; self- escaping from defilements; freedom by abnegation. deliverance; Nibbàna. เนกขมั มวติ ก (Nekkhammavitakka) thought ofนิสสัคคิยปาจิตตีย (Nissaggiyapàcittiya) an renunciation; thought free from selfish desire. offence entailing expiation with forfeiture. เนยขน (Navanãta) fresh butter; (according toนิสสัย (Nissaya) that on which anything some, ghee). depends; foundation; help; resource; support; เนยยะ (Neyya) one who is to be led or protection; guidance; tutelage; dependence. instructed; one requiring guidance; a trainableนิสัย (Nissaya) 1. ดู นิสสยั 2. habit.นิสัยมตุ ก (Nissayamuttaka) lit. released from or teachable person. เนยใส (Sappi) ghee; clarified butter. dependence, or independent of protection; a เนวสญั ญานาสญั ญายตนะ (Nevasa¤¤ànàsa¤¤à- legally independent monk; a monk who has yatana) the Realm of neither Perception nor Non-perception; the fourth immaterial sphere. บบรมธาต,ุ พระ (Dhàtu) the Buddha’s relics. consequently remindful of him and sacred;บรรพชา (Pabbajjà) 1. leaving the world; going the monument of the Buddha’s utility; shrine forth; adopting the ascetic life; ordination. 2. the lower ordination; ordination of a novice; by use (or by association). บริวาร (Parivàra) 1. retinue; suite; pomp; admission to novicehood; Initiation.บรรพชติ (Pabbajita) an ascetic; recluse; monk; followers; following. 2. accessories. บรเิ วณวดั (âvàsapariveõa) the compound of a the ordained; religious; renunciate; monastic. monastery; the Wat compound.บรรลุ (Pàpuõàti; Sacchikaroti; Abhisameti) to บริษัท (Parisà) surrounding people; anattain; realize; reach; achieve; experience for assembly; company: association; the four oneself. assemblies of the Buddhist devouts: theบรกิ รรม (Parikamma) 1. arrangement; pre- assemblies of monks, nuns, male and female paration; preliminary action. 2. (T.) repetition; lay devotees. pronouncing incantations; recitation (or to บวช, การ (Pabbajjà, upasampadà) giving up the recite) for the purpose of making sacred. world; adopting the ascetic life; ordination. v.บริขาร (Parikkhàra) requisite; (the eight) to go forth; give up or renounce the world;requisites of a Buddhist monk: the three become an ascetic, a Bhikkhu or a novice; be robes, the bowl, a razor, a needle, the girdle ordained; join or enter the Order. and a water-strainer; accessory; equipment. บงั สกุ ลุ (Pa§sukåla) lit. soiled or loathesome as dirt;บริจาค (Pariccàga) donation; charity; sacrifice. like a dust heap; discarded; disposed of; v. to donate; give; give up.บรโิ ภคเจดีย (Paribhogacetiya) a tree, shrine, unwanted. 1. rags from a dust heap; a robe dwelling, bed, etc. used by the Buddha and made of rags taken from dust-bins; discarded cloth; rag-robe. 2. (T.) a yellow robe dedicated to

บณั เฑาะก 334 โบสถ a deceased person. v. to take such robes after done in a former existence. บุพการี (Pubbakàrã) one who does a favour contem-plating on the impermanence of before; a previous benefactor. compounded things; meditate and take a บพุ กจิ (Pubbakicca) preliminary function; pre- funeral (or memorial) robe. liminary duties.บณั เฑาะก (Paõóaka) a eunuch. บุพนิมิต (Pubbanimitta) a foregoing sign;บณั เฑาะว (Paõóava) a small drum.บลั ลงั ก (Pallaïka) a couch; throne; crossed- prognostic; portent. บุพเปตพลี (Pubbapetabali) offerings dedicated legged sitting.บาตร (Patta) a bowl; alms-bowl. to the deceased.บาป (Pàpa) evil; wrong action; demerit; (mis.) บุพเพนวิ าสานสุ ตญิ าณ ดู ปุพเพ-. บุพเพสันนิวาส (Pubbesannivàsa) living sin. adj. evil; bad; wicked; demeritorious; (mis.) together in the past; previous association; sinful.บารมี (Pàramã) (the ten) Perfections; stages of cohabitation in a previous life. บชู า (Påjà) worship (external and mental); spiritual perfection achieved by a Bodhisatta honour; veneration; homage; devotional on his path to Buddhahood (or by those who attention; devotional offering. are determined to become Pacceka-buddhas or เบญจขนั ธ (Pa¤cakkhandha) the Five Aggre- Arahant disciples of a Buddha). gates; the five groups of existence; the fiveบาลี (Pàli) 1. Pàli language; the language causally conditioned elements of existence adopted by the Theravàdins as the language forming a being or entity, viz., corporeality, in which to preserve the memorized teachings of the Buddha. 2. Tipiñaka; the text of the Pali feeling, perception, mental formations and con- Canon; the Buddha’s teachings as contained sciousness. เบญจธรรม (Pa¤cadhamma) the five ennobling in the Tipiñaka.บําเพ็ญ (Påreti, Bhàveti) v. to fulfil; cultivate; virtues. เบญจวคั คยี  (Pa¤cavaggiya) “belonging to the develop; practise.บิณฑบาต (Piõóapàta) food received in the group of five”; the five Bhikkhus; the five alms-bowl (of a Bhikkhu); alms-gathering; ascetics; the five mendicants, namely, A¤¤à- almsfood. v. to go for alms; go for collecting koõóa¤¤a, Vappa, Bhaddiya, Mahànàma, and alms; go for alms-gathering; go on an Assaji. almsround; receive food-offerings. เบญจศีล (Pa¤casãla) the Five Precepts; theบคุ คลาธิษฐาน (Puggalàdhiññhàna) exposition in Five Rules of Morality; the Five Training terms of persons; teaching with reference to Rules. persons; teaching by means of เบญจางคประดษิ ฐ (Pa¤cappatiññhitena vandana) personification. เทียบ ธรรมาธษิ ฐาน.บุญ (Pu¤¤a) merit; meritorious action; virtue; five-point prostration; the method of ven- righteousness; moral acts; good works. adj. eration or obeisance by prostrating oneself or meritorious; good. kneeling and touching the ground with fiveบุญกิรยิ าวตั ถุ (Pu¤¤akiriyàvatthu) (the three or parts of the body, viz., the knees, elbows and ten) items of meritorious action; way of forehead. making merit. โบสถ (Uposathagga, Uposathàgàra) the uposathaบุถชุ น ดู ปถุ ุชน.บุพกรณ (Pubbakaraõa) preliminary works. hall; a chapter house; a hall or building in aบพุ กรรม (Pubbakamma) a former deed; a deed monastery in which ecclesiastical acts or ceremonies are performed; consecrated assembly hall; (mis.) church; temple.

ใบสมี า 335 ปทฏั ฐานใบสีมา (Sãmànimittåparisilàpañña) boundary- erected over a buried boundary-marking marking slab (usually made of stone and stone to show its place). ดู ลกู นมิ ติ . ปปกรณ (Pakaraõa) a literary work; book; backward; in reverse order. ปฏเิ วธ (Pañivedha) penetration; realization; com- canonical text; scripture.ปฏิกูลสัญญา (Pañikålasa¤¤à) consciousness of prehension; attainment; insight; knowledge. ปฏิสนธิ (Pañisandhi) relinking; rebirth; reunion; impurity; perception of loathsomeness.ปฏิคาหก (Pañiggàhaka) a recipient; one who conception. ปฏิสนธิขณะ (Pañisandhikkhaõa) relinking receives.ปฏิฆะ (Pañigha) repulsion; irritation; anger; ill- moment; the initial thought-moment of life;will; grudge. the initial thought-process.ปฏิจจสมุ ปบาท (Pañiccasamuppàda) the ปฏิสนธิวิญญาณ (Pañisandhivi¤¤àõa) rebirth-Dependent Origination; the Law of Causation; consciousness; relinking consciousness.the Chain of Causation; the Law of Dependent ปฏิสวะ (Pañissava) promise; assent.Arising; the Chain of Phenomenal Cause and ปฏิสังขรณ (Pañisaïkharaõa) restoration;Effect; the Conditional Arising and Cessation reparation; repair; mending.of All Phenomena; (the twelve links of) ปฏิสันถาร (Pañisanthàra) friendly welcome; kindconditioned co-production. reception; hospitality; greeting.ปฏิญญาตกรณะ (Pañi¤¤àtakaraõa) doing ปฏสิ มั ภิทา (Pañisambhidà) (the four) Discri-according to what is admitted; proceeding on mination; analytic insight; Analyticalthe acknowledgement (by the accused monk). Knowledge; discriminating knowledge.ปฏิบตั ิ (Pañipatti) the practice. ปฏิสัมภิทามรรค (Pañisambhidàmagga) “theปฏปิ ทา (Pañipadà) path; way; method; mode of Way of Analysis”; the Way of Discriminatingprogress; means of reaching a goal; practice; Knowledge”; name of the twelfth division of line of conduct. the Khuddaka Nikàya. ปฏิสารณียกรรม (Pañisàraõãyakamma) formalปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิ (Pañipadà¤àõa- act of reconciliation. dassanavisuddhi) purity of knowledge and ปฐมฌาน (Pañhamajjhàna) the first Jhàna; the vision of progress. first absorption.ปฏปิ ส สทั ธวิ มิ ตุ ติ (Pañipassaddhivimutti) deliver- ปฐมเทศนา (Pañhamadesanà) the First Sermon; ance by tranquillization. the First Discourse. ดู ธัมมจกั กัปปวัตตนสูตร.ปฏภิ าคนมิ ติ ต (Pañibhàganimitta) conceptualized ปฐมยาม (Pañhamayàma) the first watch (from image; counterpart sign; counter image. 6:00 to 10:00 p.m.)ปฏิภาณ (Pañibhàõa) perspicuity; sagacity; ปฐมสาวก (Pañhamasàvaka) the first disciple: shrewdness; ready wit. A¤¤àkoõóa¤¤a. ปฐวธี าตุ (Pañhavãdhàtu) lit. the earth-element;ปฏิภาณปฏิสัมภิทา (Pañibhàõa-pañisambhidà) the element of extension; solid; the sub- the Discrimination of Sagacity.ปฏมิ า (Pañimà) an image; figure. stratum of matter.ปฏิรูปเทสวาสะ (Pañiråpadesavàsa) living in a ปณธิ าน (Paõidhàna) aspiration; determination; suitable region; residing in a suitablelocality; dwelling in a favourable place. resolution.ปฏโิ ลม (Pañiloma) reverse; opposite; contrary; ปทฏั ฐาน (Padaññhàna) a proximate cause.

ปธาน 336 ปวารณาปธาน (Padhàna) effort; exertion; striving; the ปรญิ เญยยธรรม (Pari¤¤eyyadhamma) that which is to be known accurately; that which should be Four Great Efforts.ปปญ จะ(Papa¤ca) diversification; diffuseness; understood or comprehended, i.e. suffering (or multiplicity; proliferation. all conditioned things).ปมาทะ, ความประมาท (Pamàda) heedlessness; ปริตร (Paritta) verses of protection or safe- carelessness; negligence; indolence; remiss- guard; protective chants; holy stanzas. ปรเิ ทวะ (Parideva) lamentation. ness. ปรนิ พิ พาน (Parinibbàna) the final or completeปรจิตตวิชานน ดู เจโตปรยิ ญาณ.ปรทารกรรม (Paradàrakamma) adultery; unlawful Nibbàna; the complete extinction of all intercourse with others’ wives. passions; the final release from the round ofปรนิมมิตวสวัตดี (Paranimmitavasavattã) the rebirth; the Great Decease of the Buddha; realm of gods who lord over the creation of death (after the last life-span of an Arhant). others; name of the sixth heavenly abode of ปริพาชก (Paribbàjaka) a wandering religious which Vasavatti is the king. mendicant; wanderer.ปรมตั ถ, ปรมตั ถธรรม (Paramattha) 1. the high- ปรยิ ตั ิ (Pariyatti) the Scriptures; study of the est good; the highest ideal; the highest gain; Scriptures; the Teachings to be studied. ปริวาร (Parivàra) “Epitome of the Vinaya”; “the the highest benefit; the final goal; the Accessory”; name of the last book of the Absolute Truth; the Ultimate Reality; Nibbà na. 2. (the four) Ultimates; Ultimate Realities. Vinaya Piñaka.ปรมัตถสัจจะ (Paramatthasacca) the absolute ปริวาส (Parivàsa) probation. ปริสญั ตุ า (Parisa¤¤utà) the quality of one truth; ultimate truth.ปรโลก (Paraloka) the other world; the world who knows the assembly; knowing the beyond; the world to come. assembly; knowledge of groups of persons.ปรวาที (Paravàdã) the opponent (in argument ปลงอาบัติ (âpattidesanà) the confession of an or controversy.) offence. v. to confess an offence.ประคต (Kàyabandhana) a girdle; waistband. ปลงอายุสังขาร (âyusaïkhàra-vossajjana) toประเคน (Sakkacca§ sahatthà deti) v. to present relinquish the vital force; the Buddha’s (something to a monk) with the hand. announcement of his coming death.ประชุมเพลงิ (Citakàlimpana, Sarãrajjhàpana) v. ปลาสะ (Palàsa) rivalry; envious rivalry; to light the funeral pyre. domineering.ประทกั ษิณ (Padakkhiõà) respectful clockwise ปลิโพธ (Palibodha) obstruction; hindrance; circumambulation. v. to circumambulate; obstacle; impediment; drawback. ปวารณา (Pavàraõà) 1. invitation; giving make a triple circumambulation.ประนมมอื ดู พนมมอื . occasion or opportunity; allowance. 2.ประพรม (Abbhukkirati, Si¤cati) v. to sprinkle. invitation to ask. 3. invitation to speak; the actประมาท ดู ปมาทะ. of inviting others to advise one or to speak ofปรางค ดู พระปรางค.ปราโมทย (Pàmojja) delight; joy; gladness; one’s offences or any unbecoming behaviour; cheerfulness. the ecclesiastical ceremony at the end of theปริจจาคะ (Pariccàga) giving up; sacrifice.ปริเฉท (Pariccheda) a chapter; fascicule. rains retreat, in which monks invite oneปรญิ ญา (Pari¤¤à) accurate or exact knowledge; another to speak of any offences or full understanding; comprehension. unbecoming behaviour they have seen, heard or suspected to have been committed during the rains. v. to invite to ask or to speak.

ปสาทะ 337 ปสสาสะปสาทะ (Pasàda) confidence; satisfaction; joy; (from 2:00 to 6:00 a.m.). ปจฉมิ วาจา (Pacchimavàcà) the last word; the calm and clarity of mind; appreciation; faith.ปหาตพั พธรรม (Pahàtabbadhamma) that which last saying. ปจ ฉมิ โอวาท (Pacchimaovàda) the last instruc- is to be eradicated or abandoned, i.e. the tion; the last advice or exhortation. Cause of Suffering. ปญจ- ดู เบญจ-.ปหานะ (Pahàna) giving up; abandoning; ปญ จทวาร (Pa¤cadvàra) the five sense-doors: removal; eradication; overcoming. eye, ear, nose, tongue and body.ปหานปธาน (Pahànapadhàna) the effort to ปญญา (Pa¤¤à) wisdom; knowledge; insight; discard evils that have arisen; the effort to discernment. ปญ ญาจกั ษุ (Pa¤¤àcakkhu) the Eye of Wisdom. overcome unwholesome states. ปญ ญาวมิ ตุ ติ (Pa¤¤àvimutti) liberation throughปกษ (Pakkha) a fortnight; one half of the lunar wisdom; emancipation through insight. month; (lunar) half-month. ปญญาสัมปทา (Pa¤¤àsampadà) achievement ofปจจยาการ (Paccayàkàra) “the Mode of wisdom; the blessing of higher knowledge. Dependency.” ดู ปฏจิ จสมุปบาท. ปญ ญาสกิ ขา ดู อธิปญ ญาสิกขา.ปจ จเวกขณ (Paccavekkhaõa) reflection; con- ปญ หา (Pa¤hà) a question; inquiry; problem. ปฏฐาน (Paññhàna) “the Book of Causal Rela- sideration; reviewing.ปจจันตประเทศ (Paccantadesa) the out-skirts tions”; name of the seventh book of the of a country; bordering regions. Abhidhamma Piñaka.ปจจยั (Paccaya) 1. condition; aiding condition; ปณณตั ตวิ ชั ชะ (Paõõattivajja) formulated fault; factor. 2. (the four) requisites, viz., clothing, breach of the training rules; that which is food, dwelling and medicine; necessities. blamable by the regulation. เทียบ โลกวัชชะ.ปจจัยสันนิสิตศีล (Paccayasannissitasãla) dis- ปต ตานุโมทนา (Pattànumodanà) rejoicing in cipline as regards the four requisites; con- others’ merit. ปต ตานุโมทนามัย (Pattànumodanàmaya) (merit) duct in connection with the necessities of life.ปจ จุคมน (Paccuggamana) rising to receive. connected with, or to be gained through,ปจ จทุ ธรณ (Paccuddharaõa) to give up the use rejoicing in others’ merit. (of an old robe); remove; revoke. ปตติทาน (Pattidàna) giving of merit;ปจจุปฏ ฐาน (Paccupaññhàna) appearance; mode transference of merit; letting others share or of appearance; phenomenon.ปจ เจกพทุ ธะ (Paccekabuddha) a private Buddha; participate in doing good. ปต ติทานมยั (Pattidànamaya) (merit) connected a Silent Buddha; a Buddha who has won with, or to be gained through, the giving out enlightenment by himself, but does not teach of one’s accumulated merit; the transference others; one who gains liberation for himself of merit or letting others share in doing good alone.ปจ ฉิมพรรษา (Pacchimikà) the later period for as a way of making merit. ปพพัชชา ดู บรรพชา. keeping the rains. ปพ พาชนยี กรรม (Pabbàjanãyakamma) the actปจฉาภตั (Pacchàbhatta) afternoon; after the of banishment; exile; the punishment made to mealtime of the monk.ปจ ฉาสมณะ (Pacchàsamaõa) a junior monk a monk deserving to be expelled. ปส สัทธิ (Passaddhi) tranquillity; quietude; who walks behind a senior on his rounds; calmness; repose; serenity; relaxation. accompanying monk; attendant. ปส สาสะ (Passàsa) out-breathing; exhalation.ปจฉิมชาติ (Pacchimajàti) the last birth.ปจฉิมยาม (Pacchimayàma) the last watch

ปาจิตีย 338 เปรตปาจิตตีย (Pàcittiya) 1. “Minor Offences”; one of speech. the books of the Vinaya; 2. an offence ปสุณวาจา (Pisuõavàcà) malicious speech; entailing expiation. slandering; tale-bearing.ปาฏิเทสนยี ะ (Pàñidesanãya) an offence to be ปต ิ (Pãti) joy; rapture; delight; zest; interest. ปคุ คลบญั ญตั ิ (Puggalapa¤¤atti) “Description of confessed. Individuals”; “Designation of Individuals”; nameปาฏโิ มกข, ปาตโิ มกข (Pàñmokkha, Pàtimokkha) of the fourth book of the Abhidhamma Piñaka. “the Fundamental Precepts”; the fundamental ปุคคลญั ตุ า (Puggala¤¤utà) the quality of one rules of the Order; the 227 disciplinary rules who knows individuals; knowing the binding on Bhikkhus; a collection of the individual; knowledge of individuals. ปคุ คลาธษิ ฐาน ดู บคุ คลาธิษฐาน. fundamental precepts of the Order recited every ปุจฉาวิสัชชนา (Pucchàvissajjanà) catechism; fortnight; fortnightly recitation of the fundamental question and answer. ปถุ ุชน (Puthujjana) a worldling; worldly person; precepts; Disciplinary Code. ordinary man.ปาฏิโมกขสังวรศีล, ปาติโมกข~ (Pàñimokkha- ปพุ พ- ดู บุพพ-. ปุพเพกตปญุ ญตา (Pubbekatapu¤¤atà) the state sa§varasãla) discipline as prescribed by the of having done meritorious actions in the Pàñimokkha; moral discipline as regards the past; to have done good deeds in the past; Fundamental Precepts; restraint with regard having prepared oneself with good to the monastic disciplinary code.ปาฏหิ ารยิ  (Pàñihàriya) marvel; wonder; miracle. background.ปาณาตบิ าต (Pàõàtipàta) taking life; killing.ปาพจน (Pàvacana) the fundamental text; the ปพุ เพนวิ าสานสุ ตญิ าณ (Pubbenivàsànussati¤àõa) Scriptures; the Dhamma and the Vinaya; the Reminiscence of Past or Previous Births; the Doctrine and the Discipline. recollection of former lives; supernormal know-ปาโมชช ดู ปราโมทย.ปาราชิก (Pàràjika) 1. “Major Offences”; the first ledge which enables one to remember the of the two divisions of the Suttavibhaïga of various past courses of one’s own existences. the Vinaya. 2. a grave offence involving ปุรมิ พรรษา (Purimikà) the earlier period for expulsion from monkhood; Defeat. 3. one keeping the rains. who has committed the grave offence of ปูชนียบคุ คล (Påjanãyapuggala) a venerable expulsion; defeated one. person; person worthy of honour; oneปารสิ ุทธศิ ีล (Pàrisuddhisãla) the four kinds of entitled to homage. Higher Sãla; the fourfold moral purity; morality ปชู นยี วตั ถุ (Påjanãyavatthu*) an object of worship. ปชู นยี สถาน (Påjanãyaññhàna*) a place of worship; for purification; morality consisting in purity.ปฎก (Piñaka) a basket; any of the three main place of sanctity; religious place; shrine; holy divisions of the Pàli Canon. ดู ไตรปฎ ก. or sacred place; sanctuary.ปด ทอง (Suvaõõàlepa) v. to gild; cover with ปชู า ดู บชู า. ปรู ณมี (Puõõamã) the full-moon day. gold leaf; put a gold leaf on. adj. gilded; เปตวตั ถุ (Petavatthu) “Stories of the Departed”; covered with gold leaves. name of the tenth division of the Khuddakaปตติวสิ ัย, เปตติวิสยั (Pittivisaya, Pettivisaya) the Nikàya. plane of the departed; the world of manes; เปยยวชั ชะ (Peyyavajja) lit. “drinkable words”; the realm of ghost-beings. kindly speech.ปตุฆาต (Pitughàta) patricide. เปรต (Peta) a departed being; ghost; ghost-ปน โต (Bhattahàrikà*) food carrier; tiffin carrier.ปย วาจา (Piyavàcà) pleasant speech; kindly

เปรียญ 339 พรหม being; hungry ghost; the ghost of the departed. grades of Pali studies; eccl. graduate of Paliเปรยี ญ (Pari¤¤å*, Pàli¤¤å*) one versed or learned studies; Pali graduate; Pali scholar. in Pali studies; one who has passed the เปสญุ วาท ดู ปส ุณวาจา. examination of any of the seven higher (3 to 9) ผผรณาปต ิ (Pharaõàpãti) rapture; diffused rapture. discarded cloth; hold a Forest-Robeผรสุ วาจา (Pharusavàcà) harsh speech; harsh Presentation Ceremony. language. ผาอาบ (Udakasàñikà) a bathing-cloth.ผล (Phala) fruit; result; consequence; effect. ผาอาบน้ําฝน (Vassikasàñikà) cloth for the rains;ผัสสะ (Phassa) contact; touch; mental im- rains-cloth. pression. ผกู สมี า (Sãmàsammati) v. to establish theผา กราบ (Abhivàdanacela*) cloth for placing the boundary of the Sangha communion area. n. forehead on when bowing down; prostrating consecration of the Assembly Hall boundary. เผดียง (Nimanteti) v. to invite (monks), espe- cloth.ผาณิต (Phàõita) treacle; molasses; sugar. cially for a collective action. เผยแผ (Pakàsana, Vipulakaraõa) propagation;ผาปา (Pa§sukåla-cãvara, Assàmika-vattha) dissemination; spreading. “Forest Robe”; (probably, ผาปาชา ) cloth แผเมตตา (Mettàya pharaõà) radiation of discarded in the forest or on a charnel ground; discarded cloth; (T.) a robe left for loving-kindness. v. to wish others (or all the monks to take as a discarded cloth. v. beings) to be well and happy. (ทอดผา ปา) to leave a robe (together with แผส ว นกุศล ดู ปต ตทิ าน, อทุ ิศกุศล. โผฏฐัพพะ (Phoññhabba) tangible object. other offerings) for the monks to take as a ฝฝง ลกู นมิ ติ (Sãmànimittanidhàna) ceremony of ฝาบาตร (Pattapidhàna) lid or cover for an depositing boundary marking stones; burial of alms-bowl; alms-bowl lid. boundary markers. พพนมมอื (A¤jali§ karoti) v. to lift the joined พรต (Vata) ascetic practice; religious observance. palms as a token of reverence; put the hands พรมนํ้ามนต (Parittodaka-abbhukkiraõa*; ~- together (at the chest or forehead) in si¤cana*) to sprinkle the holy water. salutation. พรรษา (Vassa) a year; rainy season; the rains;พยากรณ (Vyàkaraõa) answer; explanation; rains-retreat; rains-residence; the Buddhistdeclaration; exposition; prediction. Lent.พยาธิ (Byàdhi) disease; sickness; ailment. พรหม (Brahma) 1. (in Hinduism) Brahma; theพยาบาท (Byàpàda) ill-will; hatred; malevo- Creator; the Universal Self. 2. (in Buddhism)lence; aversion. a divine being of the Form Sphere or of theพยายาม, ความ (Vàyàma) effort; exertion; striv- Formless Sphere; brahma god; happy and ing; endeavour. blameless celestial being; inhabitant of theพร (Vara) boon; blessing; favour. higher heavens.

พรหมจรรย 340 พินท,ุ พนิ ทกุ ปัพรหมจรรย (Brahmacariya) the Holy Life; the Exalted One. พระพุทธเจา (Buddha) the Buddha; Lord sublime life; religious life; celibate life; chaste Buddha; the Enlightened One; the life; strict chastity; Brahma-faring.พรหมจารี (Brahmacàrã) one who leads a holy or Awakened One. พระพุทธบาท (Buddhapàda) the Buddha’s chaste life; celibate; Brahma-farer.พรหมทัณฑ (Brahmadaõóa) lit. sublime footprint. พระพทุ ธปฏมิ า (Buddhapañimà) a Buddha image. punishment; punishment by suspending or พระพทุ ธรปู (Buddharåpa) the figure of the breaking off conversation and communication; Buddha; a Buddha image. พระพุทธศาสนา (Buddhasàsana) Buddhism; sanctioned punishment by silent treatment.พรหมโลก (Brahmaloka) the Brahma world; the the teaching of the Buddha. พระสงฆ (Saïgha) 1. Saïgha; the Order; the Fine-Material and Immaterial Worlds.พรหมวิหาร (Brahmavihàra) (the four) Divine monastic order. 2. (T.) a monk. พระไสยาสน ดู พระนอน. States (of mind); the four noble sentiments; พราหมณ (Bràhmaõa) a Brahmin; man of the the Highest Conduct; the sublime states of Brahmin caste; a priest. พละ (Bala) power; strength; health; energy. mind. พลี (Bali) religious offering.พระ- ตัด “พระ” ออกแลวดูในลําดบั ของคาํ นัน้ ๆ. พหุลกรรม (Bahulakamma) ดู อาจณิ ณกรรม.พระ (Bhikkhu, Pabbajita) 1. title used when พหูสูต (Bahussuta) one who has great know- speaking of a Buddhist monk; venerable. 2. a ledge; a very learned man; well-taught man; Bhikkhu; Buddhist monk; monk; (in other man of great learning. พัดยศ (Cittavãjanã, òhànantaravãjanã) an religions) a priest; minister; clergyman; etc.พระครู (Garuññhàniyabhikkhu*) the title of a ornamental long-handled fan used as monastic dignitary lower than Chao Khun; insignia of a monastic rank; fan as rank Phra Khru; Venerable Teacher. insignia; rank fan; official fan; fan insignia.พระเคร่ือง (Khuddakabuddhapañibimba*) a พัทธสีมา (Baddhasãmà) boundary established small Buddha image (often used as an amulet or by the Saïgha; consecrated area; con- secrated place of assembly; (T.) consecrated talisman); amuletic Buddha image.พระธรรม (Dhamma) Dhamma; Dharma; the assembly hall. พบั เพียบ (Aóóhapallaïkanisajjà) v. to sit flat Doctrine; the Teachings; the Law; the Norm. with both legs tucked back to one side; sitพระนอน (Sãhaseyyàkappakabuddhapañimà*, sideways. Sayànapañimà*) Reclining Buddha. พาล (Bàla) a fool; spiritually defective person.พระบรมศาสดา (Satthu) the Master; the พาหสุ จั จะ (Bàhusacca) much learning; great Teacher; the Great Master; the Buddha. learning; profound knowledge.พระบูชา (Patiññhànabuddhapañimà*) a Buddha พธิ ี (Vidhàna) arrangement; performance; cere- image of a larger size fit to be placed more mony. พธิ ีกร (Vidhikara*) master of ceremonies. or less permanently for worship; Buddha พธิ กี รรม (Påjàvidhi, Càrittaniyama*) rite; ritual; image (to be) set (on an altar) for worship; ceremony. พธิ ีหลวง ดู ราชพธิ .ี altar Buddha-image. พินท,ุ พินทุกัป ดู กปั ปพินทุ.พระประธาน (Padhànabuddhapañimà*) the principal Buddha image (in the Uposatha hall); main Buddha image.พระปรางค (Thåpa) (round-topped) towerlike stupa with a pronged crownpiece; Phra Prang.พระผมู ีพระภาค (Bhagavà) the Blessed One;

พีชนิยาม 341 ฟงุ ซาน, ความพชี นยิ าม (Bãjaniyàma) physical organic order; พุทธศาสนา ดู พระพุทธศาสนา. พุทธศาสนกิ ชน (Buddhamàmaka) a Buddhist; biological laws.พทุ ธะ (Buddha) the Buddha; a Buddha; enlight- adherent of Buddhism. พทุ ธันดร (Buddhantara) a Buddha-interval; the ened one.พทุ ธกาล (Buddhakàla) the time of the Buddha (or period between the appearance of one a Buddha); the advent of the Buddha. Buddha and the next.พทุ ธกจิ (Buddhakicca) the Buddha’s daily พทุ ธานสุ ติ (Buddhànussati) recollection of the routine; duty of the Buddha. Buddha; reflection on the virtue of theพุทธคุณ (Buddhaguõa) the quality (virtue or Buddha. character) of the Buddha. พทุ ธาวาส (Buddhàvàsa*) ‘residence of theพทุ ธจรยิ า (Buddhacariyà) the Buddha’s conduct; Buddha’; the sanctuary or public precincts of the Buddha’s course of conduct; the Buddha’s a monastery. career or style of life; the Buddha’s life พทุ ธจิ ริต (Buddhicarita) the intellectual; the activities; the way of the Buddha. wise; one whose behaviour or character isพทุ ธจกั ร (Buddhacakka) the Buddhist monastic wisdom; an intelligent-natured person. order. เพล (Pacchimabhattakàla*) the limited time forพุทธบรษิ ทั (Buddhaparisà) the Buddhist assembly; the second and last meal of the monk; the four assemblies of Buddhists; Buddhists lunchtime for Buddhist monks, (11.00 A.M. to (collectively).พทุ ธบาท (Buddhapàda) the Buddha’s footprint. 12.00 noon); forenoon meal.พทุ ธปฏิมา ดู พระพทุ ธปฏมิ า. แพศย (Vessa) a member of the third caste;พทุ ธประวัติ (Buddhapavatti*) the life of the merchant and agriculturalist; tradesfolk. Buddha; life-story of the Buddha. โพชฌงค (Bojjhaïga) (the seven) Constituentsพทุ ธพจน (Buddhavacana) the word of the Bud- (or Factors) of Enlightenment; enlightenment dha; (T.) any sayings or teachings of the factors. Buddha. โพธิ์ (ตน ไม) (Bodhirukkha) the “Bo” tree; theพทุ ธภาษิต (Buddhabhàsita) what was said by Bodhi Tree; pipal tree; the Ficus Religiosia. the Buddha; the Buddha’s sayings. โพธญิ าณ (Bodhi¤àõa) Enlightenment; supremeพทุ ธมามกะ (Buddhamàmaka) one devoted to knowledge. the Buddha; one who professes Buddhism; โพธปิ ก ขิยธรรม (Bodhipakkhiya-dhamma) (the Buddhist. thirty-seven) qualities contributing toพทุ ธรูป ดู พระพทุ ธรปู .พทุ ธวงศ (Buddhava§sa) “the History of the enlightenment; virtues partaking of Buddhas”; name of the fourteenth division of enlightenment. โพธิสัตว, พระ (Bodhisatta) the Bodhisatta; the Khuddaka Nikàya.พุทธศักราช (Buddhasaka*) the Buddhist Era Bodhisattva; a Buddha-to-be; Enlightenment- (B.E.). being; candidate for Buddhahood; one who has resolved to attain enlightenment for the helping of his fellow beings. ฟฟนเฟอน (muññhassati) confused; muddled; into oblivion. ฟงุ ซา น, ความ (uddhacca) restlessness; dis- deranged.ฟนเฟอ น, ความ (sammosa) confusion; falling traction; flurry.

ภควา 342 มนุษยธรรม ภภควา ดู พระผูม พี ระภาค. ภาวนามยปญ ญา (Bhàvanàmayapa¤¤à) wisdomภพ (Bhava) becoming; existence; process of resulting from mental development;becoming; state of existence. understanding through practice.ภยาคติ (Bhayàgati) wrong way of behaviour ภาวนามัย (Bhàvanàmaya) (merit) gainedconsisting in fear; prejudice caused by fear. through, or connected with, meditation;ภวตณั หา (Bhavataõhà) craving for existence; merit accomplished by mental culture;craving for rebirth; craving for sensual pleas- mental culture as a way of making merit.ures connected with the view of eternalism. ภาเวตัพพธรรม (Bhàvetabbadhamma) thatภวังค (Bhavaïga) life-continuum; the which is to be developed, i.e. the Noble subliminal consciousness; constituent of Eightfold Path. ภาษติ (Bhàsita) a saying. becoming; the passive state of mind. ภิกขา (Bhikkhà) alms; begged food.ภังคะ (Bhaïga) dissolution; cessation; ภกิ ขาจาร (Bhikkhàcàra) going about for alms; dissolving or waning moment. begging for alms.ภณั ฑาคารกิ (Bhaõóàgàrika) a store-keeper or ภกิ ษุ (Bhikkhu) a Bhikkhu; Bhikshu; Buddhist treasurer. monk.ภัณฑกู รรม (Bhaõóåkamma) close shaving; act ภิกษณุ ี (Bhikkhunã) a Bhikkhuni; Bhikshuni; of shaving close. Buddhist nun.ภัต (Bhatta) food; meal; boiled rice. ภตู (Bhåta) 1. the elements of which the body isภัตกจิ (Bhattakicca) taking a meal.ภัตตุเทศก (Bhattuddesaka) one in charge of composed. ดู มหาภตู รปู . 2. a living being; born creature. 3. a ghost. 4. an Arahant. the distribution of food; an elder who ภูมิ (Bhåmi) 1. ground; plane; stage; level. 2. supervises the distribution of food; super- intendent of meals; issuer of meals. plane of existence; plane of consciousness.ภยั (Bhaya) fear; fright; danger. เภสัช (Bhesajja) medicine; drug.ภาวะ (Bhàva) fixed nature; condition; state of being. โภคะ (Bhoga) wealth; riches; possession;ภาวนา (Bhàvanà) development; mental culture; enjoyment. meditation. โภชนะ (Bhojana) food; meal.ภาวนาปธาน (Bhàvanàpadhàna) the effort to โภชนยี ะ (Bhojanãya) fit to be eaten; soft food. โภชเนมัตตัญุตา (Bhojanematta¤¤utà) mod- develop unrisen good; the effort to developwholesome states. eration in eating. มมงคล (Maïgala) festivity; good omen; auspice; the magic of sound. ดู สวดมนต. มนะ, มโน (Mana) mind; thinking function; auspicious ceremony; (the thirty-eight) blessings. adj. auspicious. thinking faculty.มณฑป (Maõóapa) a pavilion; temporary shed; มนสกิ าร (Manasikàra) attention; pondering; square spired pavilion. attentiveness; advertence; mental appli-มทะ (Mada) intoxication; pride; sexual excess.มนต, มนตร (Manta) a charm; spell; incan- cation; reflection. มนษุ ย (Manussa) a human being. tation; sacred or magical formula or invo- มนุษยธรรม (Manussadhamma) humanity;cation; verbal formulas used as incantations in virtue of man; the Five Precepts.

มนษุ ยโลก 343 มัธยมประเทศมนษุ ยโลก (Manussaloka) the human world; the Monkhood); greater denomination. เทยี บ ธรรม human realm; the world of humans. ยุต.มโนกรรม (Manokamma) mental action; action มหาบรุ ุษ (Mahàpurisa) Great Man. มหาปุริสลักษณะ (Mahàpurisalakkhaõa) (the done by mind.มโนทวาร (Manodvàra) the mind-door; mind- thirty-two) marks of the Great Man. มหาภิเนษกรมณ (Mahàbhinikkhamana) the avenue.มโนทจุ รติ (Manoduccarita) evil mental action; Great Renunciation; the going forth of the evil of mind or thoughts; misconduct by Bodhisatta into the homeless life. มหาภตู รูป (Mahàbhåtaråpa) (the four) primary mind; mental misconduct.มโนธาตุ (Manodhàtu) the mind-element; element elements; great essentials; material qualities of of apprehension; the ideational faculty. matter.มโนมยิทธิ (Manomayiddhi) the magic power of มหายาน (Mahàyàna) “the Great Vehicle”; the the mind; mind-made magical power. school of the Great Vehicle (of salvation); theมโนวญิ ญาณ (Manovi¤¤àõa) mind-consciousness; Northern School of Buddhism. the mind cognition. มักขะ (Makkha) depreciation of another’sมโนวิญญาณธาตุ (Manovi¤¤àõadhàtu) mind- worth; detraction. consciousness element. มกั นอ ย, ความ ดู อัปปจฉตา.มโนสังขาร ดู จิตตสงั ขาร. มคั คะ ดู มรรค.มโนสจุ รติ (Manosucarita) good mental action; มงั สวิรตั ิ (Ma§savirati*) abstinence from meat; good conduct in thought. vegetarianism.มมงั การ (Mamaïkàra) lit. the making of the มัจจุ (Maccu) death. มจั จรุ าช (Maccuràja) the king of death; the Death. utterance ‘my’; selfish attachment; the notion มจั ฉรยิ ะ (Macchariya) meanness; avaricious- of ‘my’; ‘my’-making. เทยี บ อหงั การ. ness; stinginess; possessiveness.มรณะ (Maraõa) death. มชั ชะ (Majja) an intoxicant.มรณภาพ (Maraõabhàva*) death (of a monk or มชั ฌมิ ะ (Majjhima) middler; a monk who has been novice). ordained between 5 and just under 10 years.มรณสติ (Maraõasati) mindfulness of death; มชั ฌิมนิกาย (Majjhimanikàya) “Collection of meditation on death. Middle-length Discourses”; “Furtherมรรค (Magga) the Path; the Way; the Noble Dialogues of the Buddha”; name of the Path; the Noble Eightfold Path; the Path second of the five main divisions of the leading to the Cessation of Suffering.มรรคนายก (Magganàyaka*) lay leader of a Sutta Piñaka. มัชฌิมประเทศ ดู มัธยมประเทศ. congregation (or, of a Wat lay community). มชั ฌมิ ยาม (Majjhimayàma) the middle watchมละ (Mala) dirt; impurity; stain; refuse; dust.มหา (Mahà*) the title of a เปรียญ. (from 10:00 p.m. to 2:00 a.m.).มหาชาติ (Mahàjàtaka) the Great Birth Story; มชั ฌิมาปฏปิ ทา (Majjhimà pañipadà) the Middle story of the Buddha when he was born as Path; the Middle Way; the via media; the Prince Vessantara. ดู เทศนมหาชาติ. golden mean. ดู มรรค.มหาเถรสมาคม (Mahàtherasamàgama*) Maha- มตั ตญั ตุ า (Matta¤¤utà) moderation; temperance; thera Council; Council of Elders; the Sangha sense of proportion. มัททวะ (Maddava) gentleness; softness. Supreme Council. มัธยมประเทศ (Majjhimadesa) the middleมหานิกาย (Mahànikàya*) the Mahànikàya Sect; country including the Ganges basin. “Great Sect”; Greater Sub-Order (of the Thai

มาฆบูชา 344 ยา มมาฆบชู า (Màghapåjà) Worship on the Full-Moon มสุ าวาท (Musàvàda) false speech; lying. มลู กรรมฐาน (Måla-kammaññhàna) basic medi- Day of the third lunar month in commem- tation subject (comprising the five exposed oration of the Great Assembly of Disciples.มาตาปต อุ ปุ ฏ ฐาน (Màtàpituupaññhàna) the support parts of the body, viz., head hair, body hair, of mother and father; ministering to parents; nails, teeth and skin). มูลบัญญัติ (Pa¤¤atti, Målapa¤¤atti) root- looking after parents.มาติกา (Màtikà) 1. matrix; schedule; list; regulation; main rule; principal or primary rule. เมตตา (Mettà) loving-kindness; friendliness; heading. 2. (T.) funeral chanting (of Abhi- goodwill. dhamma matrices or schedules). เมถุนธรรม (Methunadhamma) sexual inter-มาตคุ าม (Màtugàma) a woman; womenfolk; course; coupling; coitus. women (collectively). เมรุ ดู จติ กาธาน.มาตุฆาต (Màtughàta) matricide. เมาลี; โมลี (Moli) topknot (of hair on the crown ofมานะ (Màna) conceit; pride; inordinate feeling; the head). lust for power. โมกขธรรม (Mokkhadhamma) salvation; deliver-มานัต (Mànatta) penance.มายา (Màyà) illusion; deceit; trick; the display of ance; freedom. โมกษะ (Mokkha) salvation; release; deliverance; an illusion.มาร (Màra) the Evil One; Death; the Tempter. liberation; the state of disentanglement;มจิ ฉาทฏิ ฐิ (Micchàdiññhi) wrong view; false view.มติ รปฏริ ปู ก (Mittapañiråpaka) a false friend; one release; freedom. โมหะ (Moha) delusion; ignorance; dullness. pretending to be a friend. โมหจรติ (Mohacarita) the unintelligent; theมทิ ธะ (Middha) torpor; drowsiness; languor.มขุ บาฐ; มขุ ปาฐะ (Mukhapàñha) word of mouth; ignorant; one whose habit is infatuation; a verbal recital; oral tradition. man of foolish habits; the stupid- or dull-มทุ ติ า (Mudità) sympathetic joy; altruistic joy.มุทิตาจิต, การแสดง (Muditàkamma*) con- natured; one of deluded temperament. โมหาคติ (Mohàgati) wrong way of behaviour gratulation. consisting in delusion; prejudice caused by delusion or stupidity. ยยกชอ ฟา , พธิ ี (Kaõõikàropana*) (T.) the ceremony phenomena of opposite character in pairs, asof mounting the gable-finial. streaming forth of fire and water at the sameยถาภูตญาณทัศนะ (Yathàbhåta¤àõadassana) time.absolute knowledge; the knowledge and ยศ (Yasa) glory; fame; repute; success; honour; vision according to reality; knowing and high position. ยกั ษ (Yakkha) 1. a demon. 2. an attendant of seeing things as they are.ยม (Yama) the Lord of the Underworld; ruler of Kuvera or Vessavaõa. 3. a messenger of Yama. 4. a fallen angel; deity. 5. Sakka. 6. any of the Four the kingdom of the dead; death. Great Kings. 7. the individual soul.ยมก (Yamaka) “The Book of Pairs”; name of the ยญั (Ya¤¤a) 1. (in Hinduism) sacrifice; offerings. 2. sixth book of the Abhidhamma Piñaka. (in Buddhism) alms-giving; charity.ยมกปาฏหิ ารยิ  (Yamakapàñihàriya) the Twin Wonder; ยา ม (Thavikà) a small bag in which the monk the Twin Miracle; the miracle of the doubleappearances, consisting in the appearance of carries things; a monk’s bag; satchel.

ยามา 345 ลทั ธิยามา (Yàmà) the realm of the Yàma gods; of about 10 miles, or 16 kIlometres. โยนิ (Yoni) 1. origin; way of birth; place of name of the third heavenly abode, of which birth; realm of existence; source; (the four) Suyàma is the king. Modes of Births. 2. thoroughness; know-เยภยุ ยสิกา (Yebhuyyasikà) decision according ledge; insight. โยนิโสมนสิการ (Yonisomanasikàra) proper to the majority. attention; systematic attention; havingโยคะ (Yoga) 1. effort; endeavour; application; thorough method in one’s thought; proper undertaking. 2. bond; tie; attachment.โยคาวจร (Yogàvacara) one who practises consideration; wise consideration; thorough spiritual exercise; meditator. attention; critical reflection; geneticalโยคี (Yogã) one who devotes himself to spiritual reflection; analytical reflection. things; an earnest student; one devoted to โยม (Posã) appellation used by a monk for his mental training; meditator. parents or his patron or supporter.โยชน (Yojana) a measure of length; a distance รรส (Rasa) 1. taste; sapid object; flavour. 2. monks); Chao Khun. ริษยา ดู อสิ สา. function. รปู (Råpa) 1. matter; form; material; body;ระเบยี ง [โบสถว หิ าร] (Mañha, Samanta-paghaõa) shape; corporeality. 2. object of the eye; cloister. visible object.รัตนตรยั (Ratanattaya) the Triple Gem; the รปู ฌาน (Råpajhàna) Jhànas (Absorptions) of Triple Jewel; the Three Jewels. the Fine-Material Sphere.รตั ตญั ู (Ratta¤¤å) an elder of long standing. รูปราคะ (Råparàga) desire for life in the worldราคะ (Ràga) lust; passion; excitement; greed;attachment. of form; craving for form; attachment to realmsราคจริต (Ràgacarita) the lustful; one whose of form; greed for fine-material existence.habit is passion; one of passionate behav- รูปโลก (Råpaloka) the world of form; the Formiour; the lustful-natured; one of lustful tem- Sphere.perament. รูปารมณ (Råpàrammaõa) visible object.ราชพลี (Ràjabali) offering to the king or the รปู าวจรภูมิ (Råpàvacarabhåmi) the Plane ofgovernment, as by paying taxes. Form; the Form Plane; Fine-Material Sphere.ราชพิธี (Ràjavidhi*, Ràjapåjàvidhi*) a royal เรย่ี ไร, การ (Samantayàcanà*) request for donation;ceremony. collection of voluntary contributions.ราชาคณะ,พระ (Ràjàgaõayati, Cåëasaïgharàjà*) (a เรอื นแกว (ratanaghara*) back platedignitary belonging to) the Royal Chapter (ofฤทธิ์ ดู อิทธ.ิ ฤ ฤษี (Isi) an ascetic; sage; seer. ลลอยกระทง (Puñaplàvana*) ‘leaf-vessel floating’; mark; distinguishing mark; prognosticativethe Loy Krathong Festival. mark; quality.ลกั ษณะ (Lakkhaõa) a characteristic; sign; ลัทธิ (Laddhi) a theory; view; doctrine.

ลาภ 346 วนั ปวารณาลาภ (Làbha) gain; acquisition. world. เทียบ ปณ ณตั ตวิ ชั ชะ.ลาสิกขา (Sikkha§ paccakkhàti) to give up the โลกาธปิ ไตย (Lokàdhipateyya) dependence on Training; leave monkhood. ดู สกึ . public opinion; following the influence of theลกู นิมิต (Sãmà-nimitta, Nimitta) a boundary world; supremacy of the world; dominant marker, boundary-marking stone.ลขู ัปปมาณิกา (Låkhappamàõikà) those who influence by (the censure of) the world. โลกยิ ะ (Lokiya) adj. mundane; worldly; belonging measure or judge by shabbiness; those to the world. whose faith depends on shabbiness or โลกตุ ตระ (Lokuttara) adj. supramundane; tran- miserable life. scendental; beyond these worlds.โลก (Loka) the world; a world; plane of existence. โลกตุ ตรธรรม (Lokuttaradhamma) (the nine)โลกธรรม (Lokadhamma) (the eight) worldly supramundane states: the Four Paths, the conditions; things of the world; worldly Four Fruits and Nibbàna. vicissitudes. โลกตุ ตรภมู ิ (Lokuttarabhåmi) the Supramundaneโลกธาตุ (Lokadhàtu) a unit of the Universe; Plane (of consciousness). world; sphere; another term for Cakkavàla. โลภะ (Lobha) greed; covetousness; acqui-โลกบาล ดู จาตมุ หาราช.โลกวชั ชะ (Lokavajja) worldly fault; breach of sitiveness. โลหิตุปบาท (Lohituppàda) wounding of a the ordinary moral law; action reprehended Buddha; causing a Buddha to suffer a in the world; that which is blamable by the contusion or to bleed. ววจกี รรม (Vacãkamma) verbal action; deed by วัด (Vihàra, âràma) Wat; a monastery; temple- monastery; (mis.) temple. word; action performed by speech.วจที วาร (Vacãdvàra) speech as a door of action; วัดราง (Su¤¤avihàra*) deserted monastery;speech-door. uninhabited monastery.วจีทุจริต (Vacãduccarita) misbehaviour in วดั ราษฎร (Gàmikavihàra*) private monastery; words; misconduct by speech; verbal mis- community monastery. วัดหลวง (Ràjavaravihàra*, Ràjàvàsa*) royal conduct.วจีวิญญัติ (Vacãvi¤¤atti) verbal intimation; monastery. วัตถุกาม (Vatthukàma) objective sensuality; verbal expression.วจีสงั ขาร (Vacãsaïkhàra) verbal formation, i.e. lovely sense-objects; sensual pleasures. วตั ถมุ งคล (Maïgalavatthu*) amulet; talisman; Vitakka and Vicàra; verbal volition.วจสี จุ รติ (Vacãsucarita) good action in speech; fetish; lucky piece; charm; good-luck charm. วตั ร (Vatta) duty; service; function; monastic good conduct in word.วรรค (Vagga) a group; party; chapter of a book. daily routine or service; custom; observance.วรรณะ (Vaõõa) 1. colour of the skin; appear- วันโกน (Kesoropaõadivasa*) Shaving Day; the ance; complexion; beauty. 2. caste. 3. fame; eve of a Buddhist holy day. วนั เขา พรรษา (Vassåpanàyikàdivasa) the first reputeวัจจกุฎี (Vaccakuñã) ดู ถาน. day of the rains-retreat; beginning of theวฏั ฏะ (Vañña) the round of rebirth; the round of rains-residence; Rains-Entry Day. existences; the cycle of rebirth. วนั ปวารณา (Pavàraõàdivasa) the last day of theวณั ณะ ดู วรรณะ. rains-residence, on which the Pavàraõà

วันพระ 347 วิภวตัณหา ceremony is performed; Pavàraõà Day. วิตก (Vitakka) initial application; thoughtวนั พระ (Uposathadivasa) the Buddhist holy day; conception; thought. Buddhist Sabbath; day of merit-making; วติ กจริต (Vitakkacarita) the discursive; the observance day. ruminating-natured; one of speculativeวันเพ็ญ (Puõõamãdivasa) the full-moon day.วนั ออกพรรษา (Pavàraõàdivasa) the last day of temperament. วถิ จี ิต (Vãthicitta) thought process; process of the rains-residence; end of the rains-retreat; cognition; a single unit of cognition; different Retreat-Ending Day.วันอุโบสถ (Uposathadivasa) 1. ดู วนั พระ 2. serial processes of cognition; conscious observance day; the day on which the mind. วินัย (Vinaya) 1. discipline; the monastic Fundamental Rules of the Buddhist monks regulations; the code of monastic discipline; are recited. the rules of discipline of the Order. 2.วัย (Vaya) 1. (the three) ages; periods of life. 2. training; guidance. 3. organization; system. วินยั ธร (Vinayadhara) one versed in the Dis- decay; loss.วัสสปู นายกิ า ดู วนั เขาพรรษา. cipline; an expert in the disciplinary code. ดูวาจา (Vàcà) speech; word; saying.วาทะ (Vàda) theory; saying; doctrine; creed. คณะวินัยธร.วายามะ (Vàyàma) effort; endeavour; exertion; วินัยปฎก (Vinayapiñaka) the Basket of striving. Discipline; the Discipline Basket; the Book ofวาโยธาตุ (Vàyodhàtu) lit. the air-element; Discipline. motion; the element of motion; vibration. วินบิ าต (Vinipàta) bad falling; place of suffering;วกิ ขมั ภนวมิ ุตติ (Vikkhambhanavimutti) deliver- perdition; birth of demons. ance by suppression. วบิ ตั ิ (Vipatti) failure; falling away; misfortune;วกิ ปั (Vikappa) to share ownership (of an extra downfall; disadvantage; abortion; invalidity. bowl or robe) with another monk. วบิ าก (Vipàka) consequence; effect; result;วกิ าล (Vikàla) improper time; wrong time; resultant; fruit. unseemly hours; afternoon and night. วปิ ฏิสาร (Vippañisàra) remorse; repentance.วจิ ยั (Vicaya) investigation; (T.) research. วปิ รณิ าม (Vipariõàma) change; transformation;วิจาร (Vicàra) sustained application; discursive alteration. thinking; deliberation. วปิ ลาส (Vipallàsa) derangement; perversion;วิจิกจิ ฉา (Vicikicchà) doubt; perplexity; scepsis; perversity. scepticism; indecision; uncertainty. วิปสสนา (Vipassanà) insight; intuitive vision;วิชชา (Vijjà) knowledge; transcendental introspection; comtemplation; intuition; wisdom; the Threefold Knowledgeวิญญตั ิ (Vi¤¤atti) 1. intimation; expression. 2. insight development. วิปสสนากรรมฐาน ดู วิปสสนาภาวนา. begging; (unlawful) request (for food and วิปส สนาธรุ ะ (Vipassanàdhura) the burden of other requisites); hinting. comtemplation; obligation of insightวญิ ญาณ (Vi¤¤àõa) consciousness; act of con- development; task of meditation practice. sciousness; (T., mis.) soul; spirit. วิปสสนาภาวนา (Vipassanà-bhàvanà) insightวิญญาณัญจายตนะ (Vi¤¤àõa¤càyatana) the development. Realm of Infinity of Consciousness; the วปิ ากจติ (Vipàkacitta) resultant consciousness; Realm of Boundless Consciousness. kamma resultant.วิญูชน (Vi¤¤å) a wise man. วิภวตณั หา (Vibhavataõhà) craving for self- annihilation; craving for (or attachment to)

วภิ งั ค 348 ไวยาวจั กร sensual pleasures connected with the view of (set apart for the Sangha of a monastery); nihilism; craving for non-existence. consecrated boundaries; consecrated area;วภิ งั ค (Vibhaïga) “the Book of Divisions”; “the concession; a tract of land (now, usually a Book of Treatises”; name of the second book small rectangular plot of ground) officially of the Abhidhamma Piñaka.วิมังสา (Vãma§sà) investigation; reasoning; granted to the Sangha for establishing the reflection; examination; testing. boundaries of the jurisdiction of a community ofวมิ าน (Vimàna) a celestial mansion; fairy-palace.วมิ านวตั ถุ (Vimànavatthu) “Stories of Celestial monks (now, for consecrating as the site of the Mansions”; “Stories of the Mansions”; name of Uposatha hall of a monastery). วิสทุ ธิ (Visuddhi) purity; purification; stage of the ninth division of the Khuddaka Nikàya.วิมุตติ (Vimutti) deliverance; emancipation; purity. วหิ าร (Vihàra) 1. a dwelling-place (for monks); release; salvation; liberation; freedom.วิมตุ ตสิ ขุ (Vimuttisukha) Bliss of Emancipation; retreat; monastery; abode. 2. a state of mind; mode of life. 3. (T.) a temple; repository of bliss of freedom. Buddha images; Buddha-image hall; shrine-วโิ มกข (Vimokkha) ดู วิมุตติ.วริ ตั ิ (Virati) abstinence; (the three) abstinences. hall.วริ าคะ (Viràga) detachment; dispassionateness; วิหารคด (Mañha; Samantapaghaõa) cloister. วิหิงสาวิตก (Vihi§sàvitakka) cruel thought; absence of lust; destruction of passions.วิรยิ ะ (Viriya; Vãriya) effort; energy; vigour; thought of cruelty; thought of violence. เวจกฎุ ี ดู ถาน. endeavour; exertion; perseverance. เวทนา (Vedanà) feeling; sensation.วริ ยิ ารมั ภะ (Viriyàrambha) application of exer- เวทนานุปสสนา (Vedanànupassanà) the con- tion; stirred-up energy; energetic effort. templation of feelings; the contemplation ofวิวฏั ฏ (Vivañña) freedom from rebirth; absence sensations; mindfulness as regards feelings. of the cycle of existence; Nibbàna. เวไนย (Veneyya) one who is accessible toวิวาทาธิกรณ (Vivàdàdhikaraõa) legal questions instruction; one who is ready to receive the concerning disputes; contention (concerning Teaching (of the Buddha); a tractable person; the Doctrine and the Discipline)วเิ วก (Viveka) seclusion; solitude; detachment. trainable person; teachable person.วิสังขาร ดู อสังขตธรรม. เวยยาวัจจะ (Veyyàvacca) service; helpfulวิสัชนา (Visajjanà) answer; explanation; activity; attention; duty. exposition; elucidation. เวยยาวจั จมัย (Veyyàvaccamaya) (merit) to beวสิ ยั (Visaya) 1. range; reach; scope; sphere; gained through, or connected with, realm; power; capacity. 2. sense-object.วสิ าขบชู า (Visàkhapåjà) Worship on the Full-Moon rendering one’s services. เวร (Vera) enmity; hostile action; hatred; Day of the sixth lunar month in commemoration revenge. of the Buddha’s Birth, Enlightenment and เวสสะ ดู แพศย. เวสารัชชะ (Vesàrajja) intrepidity; perfect self- Passing; the Buddhist New Year; the Festival of the May Full Moon; widely known as Wesak or confidence. Vesak, but preferably,Vesakh or Wesakh. เวียนเทียน ดู ประทกั ษิณ.วิสงุ คามสีมา (Visu§gàmasãmà) a land grant ไวยาวจั กร (Veyyàvaccakara) a servant; attend- ant; monks’ agent; one who renders a service; lay bursar (of a monastery).

ศรทั ธา 349 สตวิ นิ ยั ศศรัทธา ดู สทั ธา. ศาสนาจารย (Sàsanàcariya) a religious teacher;ศรัทธาไทย (Saddhàdeyya) a gift of faith; a gift moral instructor; missionary. เทียบ offered through faith. อนุศาสนาจารย.ศาลพระภมู ิ (Bhummadevaññhàna*) (guardian-) ศาสนิก (Sàsanika) an adherent; follower. spirit house. ศษิ ยว ดั (âràmika, Kappiyakàraka, Bhikkhusissa)ศาลา (Sàlà) hall; pavilion; wayside shelter; monastery boy; monastery pupil; temple boy; study and merit-making hall; public building; a monk’s pupil. ศีล (Sãla; Sikkhàpada) 1. morality; moral con- preaching hall; multipurpose hall.ศาลาการเปรยี ญ ดู การเปรยี ญ. duct. 2. a precept; rule of morality; training rule.ศาสดา (Satthu) a teacher; master; (the Six) ศลี ธรรม (Sãla; Sucarita; âcàra) morality; morals. ศลี าจารวตั ร (Sãlàcàravatta*) moral conduct, Teachers; (T.) the founder of a religion.ศาสดา, พระบรม (Satthu) the Master; the Great manners and duties; moral habits, mien andMaster; the Teacher. deportment; the way of behaving andศาสดาพยากรณ (Anàgatavattu*) a prophet. observing one’s duties.ศาสนสมบัติ (Sàsanasampatti*) ecclesiastical ศูทร (Sudda) a person of the lowest caste; theproperty; temporalities. workers; those who contribute the necessaryศาสนา1 (Sàsana) teaching; message; doctrine; physical labour; a Sudra; servant; menial; the Dispensation. workpeople.ศาสนา2 (Samaya, Diññhi, Pàsaõóa) a religion. โศก (Soka) grief; sorrow. สสกทาคามิผล (Sakadàgàmiphala) the Fruit of Songkran Festival; water-throwing festival; Once-Returning. the traditional Thai New Year.สกทาคามิมรรค (Sakadàgàmimagga) the Path สงเคราะห (Saïgaha) 1. to treat kindly; give of Once-Returning. help; favour; aid. 2. to compile; collect;สกทาคามี, พระ (Sakadàgàmã) the Once- comprise; include; group. Returner; one who has attained the second สงฆ (Saïgha) community; assemblage; astage of the Path and will be reborn on the chapter of (not less than four) Buddhistearth only once before attaining the final monks; the Sangha; the Order; the Buddhistemancipation. clergy; the Buddhist church; Holy Brotherhood.สกลมหาสังฆปริณายก (Sakalamahàsaïgha- สงสาร (Sa§sàra, Sa§sàracakka) lit. faring on;pariõàyaka) top leader of the entire Great the Round of Rebirth; the Round of Exist-Sangha; head of the national Sangha; the ence; the Wheel of Rebirth; the Wheel ofsecondary title attached to the title of สมเดจ็พระสงั ฆราช (Saïgharàja), i.e. the Supreme Life; the Life Process; Rebirth process; thePatriarch, or chief of the Buddhist Order of Process of Birth and Death. สติ (Sati) mindfulness; attentiveness; detached Thailand. watching; awareness.สกวาที (Sakavàdã) the affirmative; proposer. สติปฏ ฐาน (Satipaññhàna) (the four) Foundationsสงกรานต (Mahàsaïkanti) (T.) the festival of Mindfulness; setting up of mindfulness. celebrated on the day of the passage of the สติวินัย (Sativinaya) verdict of innocence;Sun to Aries, the first sign of the Zodiac; procedure for the acquittal of an Arahant

สเตกิจฉา 350 สรงนาํ้ who has fully-developed mindfulness. highest dignitaries in the hierarchy of theสเตกิจฉา (Satekicchà) adj. curable; amendable; Thai Sangha, second only to the Supreme remediable. n. monastic offences which can be Patriarch. corrected through some kinds of punishment, สมถะ (Samatha) calm; tranquillity; quietude of i.e. all offences except the four grave ones heart. called Pàràjika. เทยี บ อเตกจิ ฉา. สมถกัมมัฏฐาน, ~กรรมฐาน ดู สมถภาวนา.สถปู (Thåpa) a relic mound; reliquary mound; สมถภาวนา (Samathabhàvanà) concentration tope; cairn; monument erected over the development; the method and practice of ashes of a holy person; stupa. concentrating the mind; tranquillity de-สทารสันโดษ (Sadàrasantosa) contentment velopment. with one’s own wife. สมบตั ิ (Sampatti) success; attainment; achieve-สนทนาธรรม ดู ธรรมสากัจฉา.สบง (Antaravàsaka) inner garment; the under- ment; accomplishment; advantage; fulfilment; garment of a Buddhist monk, nun or novice; happiness; bliss; fortune; wealth; prosperity; the under robe. perfection; soundness; validity.สพรหมจารี (Sabrahmacàrã) a fellow monk; สมภาร ดู เจาอาวาส. สมโภช ดู ฉลอง. fellow in the holy life; co-celibate. สมมต,ิ สมมตุ ิ (Sammati; Sammuti) convention;สภาวะ (Sabhàva) nature; condition; state; reality.สภาวธรรม (Sabhàvadhamma) principle of agreement; consent; authorization; appoint- nature; natural condition; natural pheno- ment; election. menon. สมมติสงฆ, สมมุติสงฆ (Sammatisaïgha;สมชีวิตา (Samajãvità) balanced livelihood; Sammutisaïgha) sangha by convention; con- regular life; living economically; living within ventional sangha; community of ordained one’s means.สมณะ (Samaõa) a recluse; a Buddhist monk. monks.สมณธรรม (Samaõadhamma) duties of a monk; สมมติสัจจะ, สมมุติสัจจะ (Sammatisacca; monastic observances.สมณพราหมณ (Samaõa-bràhmaõa) recluses Sammutisacca) conventional truth. สมาทาน (Samàdàna) undertaking; observance; and brahmins; ascetics and priests; the acceptance. v. to undertake; take upon recluses and mendicants of non-Vedic or oneself. non-Brahmanical systems (such as Buddhism สมาธิ (Samàdhi) concentration; one- and Jainism) and the brahmins of the pointedness of mind; mental discipline. สมานัตตตา (Samànattatà) impartiality; priestly caste of the Vedic religion.สมณศกั ดิ์ (Samaõasatti*) eccl. honorific rank; sociability; state of equality; even and equal title. treatment; equality and participation.สมณสญั ญา (Samaõasa¤¤à) awareness of one’s สมาบัติ (Samàpatti) attainment; meditative monkhood; consciousness of proper behaviour attainments. สมุจเฉทวิมุตติ (Samucchedavimutti) deliver- of a monk; a monk’s sense of duty.สมณสารูป (Samaõasàruppa) a monk’s proper ance by extirpation. สมุฏฐาน (Samuññhàna) origination; cause. behaviour; the mien and deportment appro- สมทุ ัย (Samudaya) the Cause of Suffering; the priate to a monk. Origin of Suffering.สมณุเทศ (Samaõuddesa) a novice. สยมั ภ,ู สยมภู (Sayambhå) the Self-Existent; anสมเด็จ (Upasaïgharàja*) Somdech; any of the epithet of the Buddha. สรงนาํ้ (Nhàyati) v. (of a monk or novice) to

สรณะ 351 สังฆมณฑล bathe. ditioned by causes; things produced byสรณะ (Saraõa) refuge; help; protection; guide; combination of causes; conditioned or com- remembrance. pounded things.สรณคมน, สรณาคมน (Saraõagamana, ~õà สังขาร (Saïkhàra) 1. compounded things; gamana) taking refuge (in the Triple Gem); component things; conditioned things; the going for refuge. world of phenomena; all things which haveสรภัญญะ (Sarabha¤¤a) intoning; a particular been made up by pre-existing causes, (as in mode of recitation (allowable to monks). Sabbe Saïkhàrà aniccà). 2. volitionalสรรเสริญ, ความ (Pasa§sà) praise; commen- activities; formation; kamma formations; dation. mental formations; mental predispositions;สรีระ (Sarãra) the (physical) body.สลากภตั (Salàkabhatta) food to be distributed volitional impulses; impulses and emotions; by tickets; ticket-food. volition; all the mental factors except feelingสวดปาฏโิ มกข, การ (Pàñimokkhuddesa) recita- and perception having volition as the constant tion of the Fundamental Precepts of the Buddhist monks. v. to recite or chant the factor, (as in the Five Aggregates and in the Fundamental Precepts. ดู ปาฏิโมกข. Law of Causation). 3. essential conditions; theสวดพระอภธิ รรม (Abhidhammabhaõana*) funeral sum of the conditions or essential properties chanting (of Abhidhamma excerpts); requiem for a given process or result; constructing or formative factors, (as in âyusaïkhàra, Kàyasaï chanting. khàra). 4. conducive factors; instigation (as inสวดมนต, การ [ทัว่ ๆ ไป] (âyàcanà) prayer. v. to Sasaïkhàrika, Asaïkhàrika). สังคณี ดู ธัมมสงั คณี. pray; chant; say a prayer. สังคหวตั ถุ (Saïgahavatthu) objects of sym-สวดมนต, การ [ในพทุ ธศาสนา] (Sajjhàya, Uddesa, pathy; objects of favour; principles of kindly Padabhàõa, ~gàyana, ~bhaõana, Parittakaraõa) treatment; principles of service and social recitation; chanting (especially of protective integration. verses); rehearsal. v. to recite (the Buddha’s สงั คายนา, สงั คตี ิ (Saïgãti) rehearsal; a Council; teachings); chant; chant the holy stanzas. general convocation of the Sangha in order toสวรรค (Sagga) a place of happiness; heaven; settle questions of doctrine and to fix the text heavenly abode.สหธรรมิก (Sahadhammika) co-religionists; of the Scriptures. สังฆกรรม (Saïghakamma) an act or ceremony fellow Dhamma-farer.สฬายตนะ (Saëàyatana) the six senses; sense- performed by a chapter of Buddhist monks bases; sense-organs; sense-spheres. assembled in solemn conclave; a formal act. สงั ฆคุณ (Saïghaguõa) (the nine) virtues of theสอุปาทิเสสนิพพาน (Saupàdisesa-nibbàna) Sangha. Nibbàna realized with the body remaining; สงั ฆทาน (Saïghadàna) offering to the Order; Nibbàna with the substratum of life gift to the Sangha; offering dedicated to the remaining. Sangha; gift dedicated to the Community as aสกั กายทิฏฐิ (Sakkàyadiññhi) self-illusion; the whole. delusion of self; belief in a personal self; สงั ฆนายก (Saïghanàyaka*) Eccl. Prime Minister. สังฆเภท (Saïghabheda) schism; causing theory of soul; egoistic view.สกั การะ (Sakkàra) honour; worship; hospitality. dissension among the Order; the creation ofสคั คะ ดู สวรรค.สงั ขตธรรม (Saïkhatadhamma) things con- a schism in the Sangha. สงั ฆมณฑล (Saïghamaõóala) the Order; the

สังฆมนตรี 352 สปั ปรุ สิ Monastic Order; the Sangha; the monkhood. สญั โญชน ดู สังโยชน.สังฆมนตรี Eccl. Minister. ดู คณะสังฆมนตร.ี สัตตาวาส (Sattàvàsa) (the nine) spheres in-สังฆราช, สมเด็จพระ (Saïgharàja) (His habited by beings; abodes of beings. Holiness) the Supreme Patriarch. สตั ตาหกรณียะ (Sattàhakaraõãya) business toสงั ฆสภา (Saïghasabhà) Eccl. Assembly.สงั ฆาฏิ (Saïghàñi) the outer robe of a Buddhist be attended to within seven days; grounds or monk. occasions on which monks are permitted toสงั ฆาทเิ สส (Saïghàdisesa) an offence entailing leave the rains-residence for the limited time initial and subsequent meetings of the of seven days. Sangha; Formal Meeting. สตั บุรุษ (Sappurisa) a good, worthy man;สงั ฆาธกิ าร (Saïghàdhikàra*) an ecclesiastical righteous man; gentleman. official; eccl. administrative officer. สัตว (Satta) a being; living being; creature;สงั ฆานสุ ติ (Saïghànussati) recollection of the person. Order; reflection on the virtue of the Sangha. สัททารมณ (Saddàrammaõa) audible object;สังฆาวาส (Saïghàvàsa*) the monastic sound. precincts; living quarters of the monks. สัทธรรม (Saddhamma) the true Dhamma; trueสงั ยตุ ตนิกาย (Sa§yuttanikàya) Collection of doctrine; doctrine of the good; good law; Connected Discourses; Book of the Kindred good principle. Sayings; name of the third main division of สทั ธรรมปฏริ ูปก (Saddhammapañiråpaka) false the Sutta Piñaka. doctrine; pseudo-Dhamma.สงั โยชน (Sa§yojana) (the ten) Fetters (that สทั ธา (Saddhà) faith; confidence. สัทธาจริต (Saddhàcarita) the devout; the bind man to the round of rebirth).สงั วร (Sa§vara) restraint. faithful-natured; one of faithful temperament.สังวรปธาน (Sa§varapadhàna) the effort to สัทธาสัมปทา (Saddhàsampadà) achievement prevent the arising of unrisen evils; the effort of faith. สัทธิวิหาริก (Saddhivihàrika) a co-resident; to avoid unwholesome states.สงั วาส (Sa§vàsa) communion. pupil.สงั เวคะ (Sa§vega) sense of urgency. สนั ดาน ดู สันตานะ.สงั เวชนียสถาน (Sa§vejanãyaññhàna) a place apt สันโดษ (Santuññhi, Santosa) contentment; to rouse the sense of urgency; (the Four) satisfaction with whatever is one’s own. สนั ตติ (Santati) continuity (especially of con- Holy Places of Buddhism.สงั สารวฏั ดู สงสาร. sciousness); a series of moments.สงั เสทชะ (Sa§sedaja) moisture-born creatures. สนั ตานะ (Santàna) 1. continuity of subli-minalสัจจะ (Sacca) truth; truthfulness.สัจจธรรม (Sacca) the truth; Truth. consciousness; the ever moving, flowingสัจฉกิ าตพั พธรรม (Sacchikàtabbadhamma) that panorama of successive mental states. 2. which is to be realized, i.e. the Cessation of intrinsic or inherent qualities of character; Suffering or Nibbàna. inborn trait; innate character.สัญญมะ (Sa¤¤ama, Sa§yama) restraint; self- สนั ติ (Santi) peace; tranquillity; calmness. สนั ตุฏฐี ดู สนั โดษ. control; abstinence. สปั ปายะ (Sappàya) 1. adj. beneficial; whole-สัญญา (Sa¤¤à) perception; idea; ideation.สัญญาบัตร (Sa¤¤àpañña*) commission; royal some; suitable; favourable. 2. favourable certificate of appointment. เทียบ ตราต้งั . condition. สัปป (Sappi) ดู เนยใส. สปั ปุริส ดู สตั บรุ ุษ.

สัปปรุ ิสธรรม 353 สารีริกธาตุสัปปุริสธรรม (Sappurisadhamma) virtue of the สัมมาสติ (Sammàsati) Right Mindfulness; Right righteous; (the seven) qualities of a good man. Attentiveness.สัพพัญุตญาณ (Sabba¤¤uta¤àõa) omnis- สัมมาสมาธิ (Sammàsamàdhi) Right Concen- cience. tration.สัพพญั ู (Sabba¤¤å) the Omniscient One; an สมั มาสัมพุทธะ (Sammàsambuddha) the Fully epithet of the Buddha. (or Perfectly) Enlightened One.สัมปชัญญะ (Sampaja¤¤a) clear comprehension; สมั มาอาชวี ะ (Sammààjãva) Right Livelihood; discrimination; circumspection; clear Right Living; Right Means of Livelihood; consciousness; awareness. Right Pursuits.สัมปทา (Sampadà) achievement; fulfilment; สัมมขุ าวนิ ยั (Sammukhàvinaya) verdict in the accomplishment; attainment; success; presence of (a Sangha, the persons and the happiness. matter concerned, and the Doctrine andสมั ปรายะ (Samparàya) a future life; the beyond; Discipline). the hereafter; spirituality. สัสสตทิฏฐิ (Sassatadiññhi) eternalism; theสัมปรายภพ (Samparàya) a future existence; doctrine of the continuance of the soul after next life; future life.สัมปรายกิ ตั ถะ (Samparàyikattha) gain for the death; the doctrine that soul and the world hereafter; future benefit; spiritual welfare; are eternal. สากจั ฉา (Sàkacchà) conversation; discussion. sources of happiness in the future life. สาชพี (Sàjãva) the code of discipline; all theสัมผัปปลาปะ (Samphappalàpa) frivolous talk; disciplinary rules abiding on the life of the idle talk; vain talk.สมั ผัส ดู ผสั สะ. monk.สัมพทุ ธะ (Sambuddha) one who has been well สาเฐยยะ, สาไถย (Sàñheyya) hypocrisy; craft; enlightened or has thoroughly understood; a treachery. สาเถยยะ ก็ใช. สาธยาย ดู สวดมนต [ในพทุ ธศาสนา]. Buddha; the Buddha. สามเณร (Sàmaõera) a novice; one who isสมั ภเวสี (Sambhavesã) lit. seeking birth or ordained by taking the Three Refuges and existence. 1. a living being at the first stage observes the Ten Precepts. of life or during the birth-process; a being สามเณรี (Sàmaõerã) a female novice; female yet to be born. 2. a being subject to rebirth; worldling. 3. (T.) a spirit seeking (or awaiting) apprentice of a nun. สามคั คี (Sàmaggã) concord; unity; harmony; rebirth. เทยี บ ภตู .สัมมัปปธาน (Sammappadhàna) (the Four) unanimity; union. สามญั ลกั ษณะ (Sàma¤¤alakkhaõa) the Common Great Efforts; Supreme Efforts; Right Efforts.สัมมากัมมันตะ (Sammàkammanta) Right Characteristics (of component things), viz., Action; Right Conduct; Right Behaviour. impermanence, state of conflict and not-self.สมั มาทิฏฐิ (Sammàdiññhi) Right View; Right สามีจิกรรม (Sàmãcikamma) proper act of re- Understanding. spect; opportune gestures of respect.สมั มาวาจา (Sammàvàcà) Right Speech. สายสญิ จน (Parittasutta*) sacred thread; sacredสมั มาวายามะ (Sammàvàyàma) Right Effort; cord. Right Endeavour; Right Exertion. สารัมภะ (Sàrambha) contention; vying; pre-สมั มาสงั กปั ปะ (Sammàsaïkappa) Right Thought; sumption. Right Mental Attitude; Right Motives; Right สาราณยี ธรรม (Sàràõãyadhamma) states of con- Aspiration. ciliation; virtues for fraternal living. สารรี ิกธาตุ ดู ธาต.ุ

สาวก 354 เสขะ, พระสาวก (Sàvaka) a disciple; hearer; follower. Order; leave monkhood; disrobe. ดู ลาสกิ ขา. สกุ ขวปิ ส สก (Sukkhavipassaka) a dry-visionedสํานักสงฆ (Saïghanivàsa*, Saïghaniketa*) Arahant; bare-insight worker. monastic residence; monks’ lodging. สขุ (Sukha) 1. happiness; ease; joy; comfort;สํารวม (Sa§vara) 1. to be composed; self- pleasure. 2. physical or bodily happiness or controlled; restrained; decorous; sedate. 2. ease. commingled; mixed (food). สุคต (Sugata) the Happy One; the Well-Farer;สิกขมานา (Sikkhamànà) a female novice the Buddha. undergoing a probationary course of two years สคุ ติ (Sugati) (the two or twenty-seven) Happy (before receiving the higher ordination). States; blissful states of existence; goodสกิ ขา (Sikkhà) learning; study; training; dis- bourn. cipline. สุจริต (Sucarita) right conduct; good conduct;สกิ ขาบท (Sikkhàpada) a disciplinary rule; rule uprightness. of morality; precept; training rule. สุตะ (Suta) that which is heard or learnt;สีมา (Sãmà) a boundary; limit; precinct; hearing; learning. consecrated area (established by sanctioned สุตตนบิ าต (Suttanipàta) “Collected Discourses”; boundaries). “Woven Cadences of Early Buddhists”; nameสีล (Sãla) morality; moral practice; moral of the fifth division of the Khuddaka Nikàya. conduct; code of morality; Buddhist ethics; a สุตตันตปฎ ก (Suttantapiñaka) “The Basket of precept; rule of morality. Discourses”; The Basket of Sermons”; theสลี มยั (Sãlamaya) (merit) to be gained through, or second main division of the Pali Canon connected with, morality.สลี วสิ ทุ ธิ (Sãlavisuddhi) purity of morality; puri- containing discourses. สตุ มยปญ ญา (Sutamayapa¤¤à) understanding fication of morality.สีลสัมปทา (Sãlasampadà) achievement of vir- acquired by learning; wisdom resulting from tue; fulfilment of moral conduct. study.สลี สามญั ญตา (Sãlasàma¤¤atà) equality in moral สุททะ ดู ศทู ร. สุทธาวาส (Suddhàvàsa) (the Five) Pure Abodes conduct; unity in moral or disciplinary prac- (in the Form Sphere) where the Non- tices.สลี สิกขา ดู อธศิ ลี สิกขา. Returners are reborn.สีลัพพตปรามาส (Sãlabbataparàmàsa) adher- สุภาษิต (Subhàsita) pleasant speech; well- ence to mere rules and rituals; clinging to spoken words; a proverb. rules and vows; overestimation regarding the สุราเมรยมัชชปมาทัฏฐาน (Suràmerayamajja- efficacy of rules and observances. pamàdaññhàna) (taking) intoxicants tending toสลี พั พตปุ าทาน (Sãlabbatupàdàna) clinging to cloud the mind; intoxicants causing mere rules and rituals; adherence to rites and carelessness. ceremonies; attachment to the belief in the สรุ ิยคติ (Suriyagati*) the system of a solar efficacy of religious ceremonies and rituals. calendar.สีลานุสติ (Silànussati) recollection of morality; สตู ร (Sutta; Suttanta) a discourse; dialogue; reflection on the advantages of morality or aphorism. สูตร, พระ (Sutta; Suttapiñaka) the discourses; on one’s own morals.สหี ไสยา (Sãhaseyyà) lying like a lion; lying on the original sermons and dialogues of the the right side. Buddha. ดู สุตตันตปฎก.สึก (Uppabbajati, Vibbhamati) v. to leave the เสขะ, พระ (Sekha; Sekkha) the learner, i.e. one

เสขยิ วัตร 355 อกศุ ลกรรม who is in the course of perfection; one who Stream-Entrance; Path of Stream-Attainment. โสตทวาร (Sotadvàra) the ear-door; ear- has reached one of the stages of holiness, avenue. except the last, and has yet to undergo a โสตวญิ ญาณ (Sotavi¤¤àõa) ear-consciousness. โสมนสั (Somanassa) a pleasurable mental higher training.เสขยิ วัตร (Sekhiyadhamma; Sekhiyavatta) (the feeling; mental pleasure; glad-mindedness; joy; seventy-five) rules for training; rules of good delight. โสรัจจะ (Soracca) gentleness; meekness; breeding; the code of etiquette.เสนาสนะ (Senàsana) sleeping and sitting; bed suavity; gentility; refinement; mannerliness; and seat; dwelling; lodging. graciousness.โสกะ ดู โศก. โสวจสั สตา (Sovacassatà) “state of being easyโสดาบัน (Sotàpanna) a Stream-Enterer; to speak with”; amenability to correction; Stream-Winner; one who has attained the obedience; admonishability. first stage of holiness. โสฬส (Soëasa) sixteen.โสดาปตติผล (Sotàpattiphala) the Fruition of ไสยา (Seyyà) bed; bedding; sleep; rest; lying Stream-Entry; Fruit of Stream-Entrance. down; reclining.โสดาปต ติมรรค (Sotàpattimagga) the Path of หหงสบาท (Ha§sapàda) crimson. base; the heart; the physical base of mentalหนังสือสุทธิ (Suddhipañña*) identity card; iden- life. tification papers. หลดุ พน, ความ ดู วมิ ตุ ต.ิหนา ตกั (Pallaïkappamàõa) ”lap-front measure”; หสิตุปปาทจิต (Hasituppàdacitta) smile- the method of measuring the size of a cross- producing consciousness. หัตถบาส (Hatthapàsa) the distance within a legged sitting Buddha image.หนาบัน (Gahasikhara) gable; pediment. hand’s reach.หอฉัน (Bhattagga) refectory. หิริ (Hiri) moral shame. หนี ยาน (Hãnayàna) the Lesser Vehicle; theหอไตร (Tipiñakàlaya*; Potthakàgàra*; Ganthàlaya*)monastery library; Scripture Library; library of Smaller Vehicle; the Southern School of sacred writings. Buddhism; Theravàda.หอระฆงั (Gaõóighara) belfry; bell tower. เหตุ (Hetu) a cause; causal condition; root-หอสวดมนต (Sajjhàyanasàlà*) chanting hall; cause. hall for daily meeting and chanting. ไหว (Vandana, Namassana) v. to salute withหทัยวตั ถุ (Hadayavatthu) heart-base; mind- joined palms. ออกตัญู (Akata¤¤å) ungrateful. of action; view of the inefficacy of action.อกรณยี กจิ (Akaraõãyakicca) deed which should อกริ ยิ วาท ก็วา . not be done; improper action; unbefitting อกุศล (Akusala) adj. unwholesome; demeri-action. torious; immoral; kammically unwholesome;อกาลมรณะ (Akàlamaraõa) untimely death. unskilful. n. demerit; bad action.อกิริยทิฏฐิ (Akiriyadiññhi) lit. the theory of non- อกศุ ลกรรม (Akusalakamma) an evil action;action; the theory that there is no after-effect unwholesome action.

อกศุ ลกรรมบถ 356 อนาคาริกอกศุ ลกรรมบถ (Akusalakammapatha) (the ten- unrighteous. อธกิ มาส (Adhikamàsa) intercalary month; (a fold) way of bad action; unwholesome course year with) an extra eighth lunar month. of action. อธกิ รณ (Adhikaraõa) a case; question; affair;อกศุ ลจิต (Akusalacitta) demeritorious thought; lawsuit; dispute; disciplinary case of dispute; immoral consciousness.อกศุ ลมลู (Akusalamåla) (the three) roots of evil; legal process; legal question. อธิกรณสมถะ (Adhikaraõasamatha) settling of a the roots of bad actions; kammically case, a question, a dispute or a lawsuit; unwholesome roots; demeritorious roots.อกุศลวิตก (Akusalavitakka) unwholesome transaction; settlement of legal processes. อธิกวาร (Adhikavàra) intercalary lunar day; (a thought.อคติ (Agati) wrong way of behaviour; prejudice; year with) an extra day (15th of the seventh bias. waning moon).อโคจร (Agocara) wrong pasture; wrong resort; อธกิ สุรทนิ (Adhikasuradina*) (T.) intercalary non-resorts for alms; improper haunts; evil solar day; (a year with) an extra day (29 haunts. February).องค (Aïga) factor; constituent. อธิจิตตสิกขา (Adhicittasikkhà) training inองคการปกครอง (Saïghapàlanàdhikàra*) Board higher mentality; mental discipline. of Eccl. Administration. อธปิ ไตย (Adhipateyya) 1. supremacy. 2. (T.)องคการเผยแผ (Dhammapakàsanàdhikàra*) sovereignty. อธปิ ญ ญาสิกขา (Adhipa¤¤àsikkhà) training in Board of Propagation.องคการศึกษา (Sàsanasikkhàdhikàra*) Board of higher wisdom. อธโิ มกข (Adhimokkha) determination; resolu- Education. tion; conviction.องคก ารสาธารณปู การ (Sàdhàraõakàràdhikàra*) อธศิ ลี สกิ ขา (Adhisãlasikkhà) training in higher Board of Public Works. morality.อจินไตย (Acinteyya) the (four) unthinkables. อธษิ ฐาน (Adhiññhàna) resolve; decision; reso-อดเิ รกจีวร (Atirekacãvara) extra robe.อดเิ รกลาภ (Atirekalàbha) extra acquisitions. lution; determination. v. to determine (a robeอตถิ พิ ลี (Atithibali) offering to guests; reception.อตมิ านะ (Atimàna) pride; arrogance; contempt; or a bowl) for regular personal use. อนภิชฌา (Anabhijjhà) non-covetousness; non- disdain; scorn.อเตกิจฉา (Atekicchà) adj. incurable; avarice. อนตั ตตา (Anattatà) soullessness; egolessness. unamendable; irremediable. n. the four major อนัตตา (Anattà) adj. no-soul; soulless; not-self. n. offences, called Pàràjika, which entail non-self; non-ego. expulsion from the Order. เทยี บ สเตกจิ ฉา. อนาคามผิ ล (Anàgàmiphala) the Fruit of Never-อทินนาทาน (Adinnàdàna) taking what is not Returning; the Result of the Non-Returner. given; stealing. อนาคามมิ รรค (Anàgàmimagga) the Path ofอทุกขมสขุ (Adukkhamasukha) neither pain nor Never-Returning; the Path of the Non- happiness; indifferent feeling. adj. neither Returner. painful nor pleasurable. อนาคาม,ี พระ (Anàgàmã) a Never-Returner;อโทสะ (Adosa) non-hatred; non-anger; amity; Non-Returner; one who has attained the hatelessness.อธรรม (Adhamma) misconduct; unrighteous- third stage of holiness. อนาคาริก (Anàgàrika) lit. a homeless one; one ness; injustice; false doctrine. adj. unjust; who enters the homeless life without

อนิจ 357 อภิธรรม formally entering the Sangha. ten) Reflections; recollection.อนิจ (Anicca) adj. impermanent; transient. อนสุ ยั (Anusaya) latent dispositions; underlyingอนจิ จตา (Aniccatà) impermanence; transiency.อนฏิ ฐารมณ (Aniññhàrammaõa) unpleasant or tendencies; (the seven) Evil Inclinations or unagreeable object. Biases.อนิยต (Aniyata) Indefinite Rules; undetermined อนุสาวนา (Anusàvanà) announcement; offence. proclamation.อนุจร (Anucara) follower; attendant; com- อนุสาวนาจารย (Anusàvanàcariya) ordination- panion; accompanier; retainer; retinue; proclaiming teacher; (Second) Ordination- entourage. Teacher.อนฎุ กี า (Anuñãkà) a sub-subcommentary. อนุสาสนีปาฏิหาริย (Anusàsanãpàñihàriya) theอนุบัญญตั ิ (Anupa¤¤atti) auxiliary regulation; miracle of teaching; the wonder worked by supplementary rule; additional rule.อนปุ สัมบนั (Anupasampanna) one who has not the instruction (of the Dhamma). อเนสนา (Anesanà) wrong way of earning one’s yet received the full ordination; novices and living; improper search; improper livelihood. the laity; unordained one. อบาย (Apàya) state of loss and woe; unhappyอนปุ าทินนก (Anupàdinnaka) adj. not grasped existence; sorrowful ways. by craving or false view; kammically อบายภูมิ (Apàyabhåmi) (the four) planes of loss ungrasped. and woe; (the four) states of misery; (the four)อนุปาทิเสสนิพพาน (Anupàdisesa-nibbàna) lower worlds; unhappy existence. อบายมุข (Apàyamukha) cause of ruin; ways of Nibbàna without any remainder of physical squandering wealth; ruinous ways of life; existence; Nibbàna without the Five vicious ways of conduct. Aggregates remaining. อปจายนะ (Apacàyana) reverence; humility.อนุปุพพิกถา (Anupubbikathà) a gradual อปจายนมยั (Apacàyanamaya) (merit) to be instruction; graduated sermon; regulated gained through being humble or respectful. อปทาน (Apadàna) “Lives of Arahants”; name exposition of the ever more valued and of the thirteenth division of the Khuddaka sublime subjects.อนุพยญั ชนะ (Anubya¤jana) subsidiary charac- Nikàya. teristics. อปราปริยเวทนียกรรม (Aparàpariyavedanãya-อนุโมทนา (Anumodanà) 1. thanks-giving; kamma) indefinitely effective kamma. chanting the holy stanzas of blessings. 2. อปโลกน (Apalokana) v. to look towards for rejoice; approval; appreciation; con- approval; consult; obtain an approval by gratulation. consultation.อนุรักขนาปธาน (Anurakkhanàpadhàna) the อปโลกนกรรม (Apalokanakamma) the act of effort to maintain or augment arisen good. obtaining consent or permission by con-อนโุ ลม (Anuloma) conforming; in proper order; in sultation. forward order. อพยาบาท (Abyàpàda) non-hatred; absence ofอนุวาทาธิกรณ (Anuvàdàdhikaraõa) legal ill-will; loving-kindness. questions concerning accusations. อภชิ ฌา (Abhijjhà) covetousness.อนศุ าสน (Anusàsana) advice; instruction. อภญิ ญา (Abhi¤¤à) (five or six kinds of) Higherอนศุ าสนาจารย (Anusàsanàcariya) a chaplain; Knowledge; Superknowledges; Supernormal minister; religious or moral instructor.อนุสติ (Anussati) constant mindfulness; (the Powers; higher psychic powers. อภิธรรม (Abhidhamma) the Higher Doctrine;

อภธิ รรมปฎก 358 อสภุ ะ Further Dhamma; the analytic doctrine of the อรยิ ผล (Ariyaphala) the (four) Noble Fruits; Buddhist Canon. Fruits of the Holy Life.อภิธรรมปฎ ก (Abhidhammapiñaka) the Abhi- อริยมรรค (Ariyamagga) 1. the (four) Noble dhamma Piñaka; the Basket of the Higher Paths; Sublime Paths of the Holy Life. 2. the Doctrine. Noble (Eightfold) Path.อภเิ นษกรมณ ดู มหาภเิ นษกรมณ. อรยิ สจั จ (Ariyasacca) the Noble Truth; (Cattàriอภิสมัย (Abhisamaya) attainment; realization; Ariyasaccàni) the Four Noble Truths; the Four penetration.อภิสมาจาร (Abhisamàcàra) higher training in Holy Truths. อรูปฌาน (Aråpajhàna) the (four) Absorptions of proper conduct; higher practice of the train- the Formless Sphere. ing; rules about decent conduct; specialized อรูปภพ ดู อรูปโลก. อรูปราคะ (Aråparàga) desire for life in the or minor precepts.อภสิ ัมโพธิ (Abhisambodhi) the supreme en- formless worlds; greed for the formless; greed lightenment. for immaterial existence; attachment toอมตะ (Amata) the deathless state; ambrosia; formless realms. Nibbàna; immortal. อรูปโลก (Aråpaloka) the formless world; theอมูฬหวนิ ยั (Amåëhavinaya) verdict of past world of the formless; the Formless Realms; insanity.อโมหะ (Amoha) non-delusion; wisdom; the Immaterial Sphere. อรปู าวจร (Aråpàvacara) adj. belonging to the knowledge; undeludedness.อโยนิโสมนสิการ (Ayonisomanasikàra) disorderly Formless Plane. อรูปาวจรภูมิ (Aråpàvacarabhåmi) the Formless or distracted attention; unsystematic attention; Plane; Formless Sphere; Immaterial Sphere. improper or unwise consideration; lack of อลชั ชี (Alajjã) shameless monk; immoral monk. อโลภะ (Alobha) non-greed; greedlessness; analytic reflection.อรรคสาวก ดู อคั รสาวก. liberality; generosity.อรรถ ดู อตั ถะ. อวมงคล (Avamaïgala) bad luck; ill omen; adj.อรรถกถา (Aññhakathà) a commentary.อรหัตตผล (Arahattaphala) the Fruit of the unlucky; unauspicious; (T.) funeral. อวหาร (Avahàra) action of stealing. Worthy One; the final stage of holiness; final อวิชชา (Avijjà) ignorance; nescience; lack of freedom. knowledge; delusion.อรหัตตมรรค (Arahattamagga) the Path of the อวิโรธนะ (Avirodhana) non-obstruction; non- Worthy One; the Path of Arahatship. opposition; non-violation; non-deviation fromอรหนั ต, พระ (Arahanta) an Arahant; Arahat; the Dhamma. worthy one; the Holy One; perfected one; อวิหงิ สา ดู อหงิ สา. อเวจี (Avãci) the Avãci Hell; the lowest hell. one who has attained Nibbàna. อสงไขย (Asaïkheyya) incalculable.อรหันตฆาต (Arahantaghàta) the murder of an อสทสิ ทาน (Asadisadàna) Unparalleled Gift; Arahant. incomparable alms-giving.อรัญวาสี (Ara¤¤avàsã) one who dwells in the อสังขตธรรม (Asaïkhatadhamma) that which is forest; forest-dwelling monk; the forest order. not conditioned by any cause; theอริยทรัพย (Ariyadhana) the sublime treasure; Unconditioned; Nibbàna. noble treasure; noble wealth. อสุภะ (Asubha) 1. ugly; loathsome. n. loath-อรยิ บุคคล (Ariyapuggala) a noble individual; someness; impurity. 2. a corpse. noble one; holy person.

อสุรกาย 359 อันเตวาสกิอสุรกาย (Asurakàya) the plane of Asura Mortification; the constant attachment to demons; demons. Self-Mortification.อเสขะ (Asekha) one who does not require any อัตตวาทุปาทาน (Attavàdupàdàna) attachment further training; an Arahant; the adept. to the self- (or soul-) theory; the belief in aอหังการ (Aha§kàra) lit. the making of the persistent self or soul; clinging to the Ego- utterance “I”; egoity; egotism; ego- belief. consciousness; the concept of ‘I’; ‘I’-making; อัตตสัมมาปณิธิ (Attasammàpaõidhi) setting (T.) arrogance; haughtiness. เทียบ มมงั การ.อหิงสา, อวิหิงสา (Ahi§sà, Avihi§sà) non- oneself in the right course; aspiring and violence; non-harming; inoffensiveness; non- directing oneself in the right way; perfect injury. self-adjustment; thorough pursuit or devel-อเหตุกทฏิ ฐิ (Ahetukadiññhi) lit. the theory of opment of one’s personality. causelessness; the theory that there is no อัตตญั ตุ า (Atta¤¤utà) the quality of one who cause of a phenomenon; doctrine of non- knows oneself; knowing oneself. causality. อเหตุกวาท ก็วา . อัตตา (Attà) 1. self; soul; ego; personal entity.อโหสิกรรม (Ahosikamma) defunct kamma; an 2. mind; the whole personality. act or thought which has no longer any อตั ตาธปิ ไตย (Attàdhipateyya) self-dependence; potential force. self-reliance; supremacy of self; dominantอกั โกธะ (Akkodha) non-anger; freedom from influence by oneself (or by self-regard). hatred. อตั ถะ (Attha) 1. meaning; the spirit; the correctอคั รสาวก (Aggasàvaka) the most distinguished sense; essence. 2. benefit; advantage; gain; disciples; (the two) Chief Disciples, i.e. Sàri- welfare; the good. 3. goal; purpose. อัตถจริยา (Atthacariyà) benefaction; useful putta and Mahàmoggallàna conduct or behaviour; doing a favour; life ofองั คาร (Aïgàra) 1. charcoal; ashes. 2. ash; the service; doing good. ashes, especially of the Buddha. อตั ถปฏสิ มั ภิทา (Atthapañisambhidà) knowledgeอังคาส (Parivisana) v. to serve with food; wait of the meaning (of words); the Discrimination upon at a meal.อังคตุ ตรนกิ าย (Aïguttaranikàya) the collection of the Meaning; analytic insight of of discourses arranged in accordance with consequence. อัตถัญตุ า (Attha¤¤utà) the quality of one who number; Adding-One Collection; Collection of knows what is useful or who knows the Numerical Sayings; the Book of the Gradual correct meaning of something; knowledge of Sayings; name of the fourth main division of the meaning; knowing the purpose; knowing the Sutta Piñaka.อังสะ (A§sa) 1. a part; side. 2. shoulder. 3. (T.) the consequence. อตั ภาพ (Attabhàva) personality; individuality. shoulder piece; chest cloth; the sleeveless อันตคาหิกทิฏฐิ (Antagàhikadiññhi) (the ten) one-shouldered singlet of a monk. views taking extreme sides; the view of theอัจฉรยิ ะ (Acchariya) adj. wonderful; marvellous; extremist; extremist view. astonishing; exceptional; extraordinary; (T.) อันตรวาสก (Antaravàsaka) ดู สบง. อนั ตา (Antà) extremes (the two extremes). genius. อนั ตมิ วตั ถุ (Antimavatthu) an extreme offence;อญั ชลี ดู พนมมอื .อณั ฑชะ (Aõóaja) egg-born creatures; the ultimate or worst transgression; Defeat; oviparous. Pàràjika offence.อัตตกิลมถานุโยค (Attakilamathànuyoga) Self- อนั เตวาสกิ (Antevàsika) lit. one who lives in; a

อัปปนาสมาธิ 360 อารกั ขสมั ปทา monk who lives under his teacher; a pupil; carefulness. อัปปจฉตา (Appicchatà) paucity of wishes; apprentice.อปั ปนาสมาธิ (Appanàsamàdhi) fixed concen- frugality; desiring little; simplicity. อพั โพหารกิ (Abbohàrika) insignificant; negli- tration; established concentration; full con- gible; ineffective. centration; attainment-concentration; อัพยากฤต (Abyàkata; Avyàkata) adj. indeter- absorption concentration. minate; neutral; unexplained.อัปปมัญญา (Appama¤¤à) the Unbounded อัสสาทะ (Assàda) enjoyment; attraction; States; the Illimitables. satisfaction; gratification; advantage.อัปปมาทะ (Appamàda) non-negligence; อัสสาสะ (Assàsa) in-breathing; inhalation. heedfulness; zeal; diligence; earnestness; อา–โออากาส [ธาตุ] (âkàsa) space. vellous ability of mind-reading or guessingอากาสานัญจายตนะ (âkàsàna¤càyatana) the other people’s character; marvel of thought- Sphere of Unbounded Space; the Realm of reading. อานาปานสติ (ânàpànasati) mindfulness on Infinity of Space.อากิญจัญญายตนะ (âki¤ca¤¤àyatana) the breathing; mindfulness regarding breathing. อานสิ งส (ânisa§sa) profit; merit; good result; Sphere (or Realm) of Nothingness.อาคันตกุ ะ (âgantuka) a guest; new-comer; advantage. อาบตั ิ (âpatti) an ecclesiastical offence; offence. stranger. อาปต ตาธกิ รณ (âpattàdhikaraõa) legal ques-อาฆาต (âghàta) malice; hatred; revengefulness.อาจาระ (âcàra) conduct; behaviour. tions concerning offences; legal processesอาจารย (âcariya) a teacher; regular instructor.อาจณิ ณกรรม (âciõõakamma) habitual kamma; concerning committed offences, the awarding of them and the atonement for habitual act. them.อาชชวะ honesty; integrity. อาโปธาตุ (âpodhàtu) lit. the liquid element;อาชวี ก (âjãvaka) a kind of non-Buddhist water; cohesion; the element of cohesion. ascetics, mostly naked. อามสิ (âmisa) food; flesh; materiality; materialอาชวี ปารสิ ทุ ธศิ ลี (âjãvapàrisuddhisãla) discipline things. adj. material; physical; carnal. as regards purity of livelihood; Purity of อามสิ ทาน (âmisadàna) donation of requisites Conduct connected with Livelihood. (i.e. food, lodging, etc.); material gifts.อาตมัน (Attà; Sanskrit: âtman) the self; soul. อายตนะ (âyatana) the Twelve Spheres; theอาทิกัมมิกะ (âdikammika) 1. name of the first Twelve Bases; bases. ภายใน: sense-organs; main division of the Vinaya Piñaka. 2. the the (six) senses; sense-bases; sense-fields. beginner; the first transgressor; the first doer. ภายนอก: sense-objects and mind-object.อาทิพรหมจรรย (âdibrahmacariya) rudiments อายุ (âyu) 1. age; life-span. 2. longevity; longof the training in the Holy Life; fundamentals life.of the Sublime Life; fundamental or major อายุสงั ขาร (âyusaïkhàra) constituents of life;precepts. vital principle. ดู ปลงอายุสังขาร.อาทีนพ, อาทีนวะ (âdãnava) disadvantage; peril; อารมณ (ârammaõa) sense-objects; an object ofdefect; danger. consciousness.อาเทสนาปาฏิหาริย (âdesanàpàñihàriya) mar- อารักขสมั ปทา (ârakkhasampadà) the achieve-