Bilim ve Teknik Dergisi 524. Sayı - Temmuz

Bilim ve Teknik Temmuz 2011 [email protected] 04 Temmuz Dünya günöte (Güneş’ten en uzak) konumunda (152 milyon km) 08 Temmuz Satürn ile Ay yakın görünümde (akşam) 20 Temmuz Merkür en büyük uzanımda (27°) 24 Temmuz Jüpiter ile Ay yakın görünümde (sabah) 27 Temmuz Delta Kova göktaşı yağmuru 27 Temmuz Mars ile Ay yakın görünümde (sabah) 1 Temmuz 23.00 15 Temmuz 22.00 31 Temmuz 21.00 Temmuz’da Gezegenler ve Ay Merkür, ay boyunca akşam gökyüzünde 8 Temmuz akşamı batı ufku 27 Temmuz sabahı doğu ufku yer alıyor. Gezegen, ayın ortalarında akşam gökyüzünde iyice yükselmiş olacak ve ayın yaklaşık 2 saat sonra doğuyor ve batacak ve gözlenebileceği süre giderek sonlarına kadar yavaş yavaş gökyüzünde gündoğumuna kadar gökyüzünde kalıyor. azalacak. alçalacak. Merkür’ü görebilmek için, alacakaranlıkta batı ufkunun hemen Akşam gökyüzünde gözlem için iyi Ay 1 Temmuz’da yeniay, 8 Temmuz’da üzerine bakmak gerekiyor. Gezegen ayın konumda olan Satürn, ayın başlarında ilkdördün, 15 Temmuz’da dolunay, 23 ilk günleri İkizler’in parlak yıldızları Kastor geceyarısına kadar gökyüzünde. İlerleyen Temmuz’da sondördün ve 30 Temmuz’da ve Polluks’un hemen solunda, ayın son günlerde gezegen giderek daha erken tekrar yeniay olacak. günlerindeyse Aslan’ın en parlak yıldızı Regulus’un sağında bulunacak. Venüs Güneş’e çok yakın görünümde olduğundan bu ay gözlenemeyecek. Güneş’ten batı yönündeki uzanımı giderek artan Mars sabaha karşı Boğa Takımyıldızı’nda gözlem için daha iyi bir konuma geliyor. Gezegen ayın son haftası gündoğumundan önce yaklaşık 3 saat gökyüzünde kalacak. Geçen ay gözlem için uygun yüksekliğe ulaşan Jüpiter ayın başında geceyarısından 103

Bilim Tarihinden Prof. Dr. Hüseyin Gazi Topdemir Francis Bacon ve Yeni Bilimsel Yöntem Dönemi Bacon’a göre birinci yol Aristoteles mantığından kaynaklanmaktadır Bacon’ın yaşadığı dönem, Rönesans’ın gözle görülür bir hale geldiği, ve doğanın çeşitliliği karşısında yararı yoktur. Çünkü Aristoteles mantı- Orta Çağ yaşamında büyük değişimlerin oluştuğu, toplumsal, siyasal ve ğı gerçekleri bulmaktan çok bilinenleri kanıtlamaya, öğretmeye yarar. ekonomik alanlarda yeni gelişmelerin ortaya çıktığı bir zaman dilimidir. Bu Kendi bilim anlayışını gerçekleştirmek için öncelikle yerleşik bilim anla- sıralarda Kilise’nin maddi gücü önemli ölçüde zayıflamış ve otoritesi sarsıl- yışı olan Aristoteles’in bilimsel bilgi elde etme sürecinin eleştirisiyle işe maya başlamıştı. Bu değişim felsefe ve bilim gibi üst entelektüel alanlarda başlayan Bacon’a göre, Aristoteles ve izleyicileri olgulara ilişkin verile- da ister istemez değişimlere yol açtı. Geleneğin getirdiği skolastik görüş, ri gelişigüzel, eleştirmeden ve sınamadan kullanmaktadır. Başka bir de- Rönesans’ın yarattığı yenilikçi ortamda ciddi saldırılara maruz kaldı ve sko- yişle varlığın yeni bilgisini elde etmek için sistematik bir biçimde dene- lastiği reddetmek başlı başına bir değer haline geldi. Bu durum özellikle ye baş vurulması gerekliliğine uymamaktadırlar. Ayrıca Aristocular ge- Aristoteles otoritesinin kırılmasında önemli görevler üstlendi. nellemeye çok hızlı gitmekte, yani birkaç gözlemden genel ilkelere bir Bu dönemde başta matbaa olmak üzere pusula, barut ve teleskop gibi anda sıçramakta ve daha sonra da elde edilen bu ilkeleri tümdengeli- önemli araçların kullanılmasıyla Batı’da önemli değişimler ortaya çıkmaya me dayalı çıkarımın temel ilkesi olarak kullanmaktadır. Benzer şekilde, başladı. 1450’de Gutenberg (1397-1468) tarafından icat edilen matbaa sa- bir türün bir kaç ferdi için geçerli olan niteliksel ilişkilerin, o türün bütün yesinde, büyük kitleler bilinen Dünya’ya ilişkin ayrıntılı bilgiler edinme ola- nağına kavuştu. Pusula sayesinde büyük keşif yolculukları gerçekleştirile- Yaşam Öyküsü bildi. Teleskopun kullanılmasıyla gökyüzü hakkında büyük çaplı yeni ol- 1561’de Londra’da, York House’da do- gu bilgisi elde edildi. Bilgi birikimindeki artış, bilimsel bilginin elde edil- ğan Francis Bacon, soylu bir aileden gel- me sürecine ilginin artmasına neden oldu. Bu ilgi sonucu bilimsel yöntem mektedir ve çok iyi bir eğitim görmüştür. çok tartışılan bir felsefe konusu haline geldi ve bilimsel bilginin nitelikle- Skolastik zihniyete karşıdır ve bu tutu- ri üzerine ciddi değerlendirmelere gidildi. Bunu yapanlardan birisi Fran- munu yüce bir amaca dönüştürmüştür. cis Bacon’dır. Ona göre bütün olumsuzlukların kaynağı Rönesans döneminin egemen düşüncesi Bacon’ı çok etkilemişti. Bu skolastik zihniyettir ve bu zihniyeti besle- dönemde ortaya çıkan keşifler ve icatlar onun “yeni” olana büyük bir tut- yen de Orta Çağ’ın karanlık ve dogma- kuyla bağlanmasına yol açtı. Nasıl Kristof Kolomb (1451-1506) yeni bir kıta tik düşünce yapısıdır. Bu nedenle Orta Francis Bacon keşfettiyse, Bacon da “yeni bir düşünce dünyası” yaratmak istiyordu. “Bü- Çağ’ın ilkelerinin, ideallerinin ve düşün- yük Yenilenme” adını verdiği bu isteğini gerçekleştirmek için Bacon, şöy- ce biçiminin ortadan kaldırılması için savaş açmıştır. Modern bir tu- le bir yol haritası oluşturmuştu: Önce öğrenim sistemindeki olumsuzluk- tum görüntüsü çizen bu yaklaşımına karşın, Bacon’ın modern felse- lar ve bilimde yanlışa düşülmesinin nedenleri saptanacak. Sonra da doğ- fenin gelişmesindeki rolü hep tartışmalı olmuştur. Her şeyden ön- ru bilgiye götürecek sağlam bir yöntem geliştirilecek. Bacon bu amaçla ce Orta Çağ’a açtığı savaşla Bacon’ın neleri değiştirebildiği ve bu ça- üç kitap yazdı: Öğrenimin Evrimi, Yeni Organon ve Yeni Atlantis. Büyük Ye- ğa egemen olan düşüncenin yerine “yeni” olan “neyi” getirdiği ko- nilenme projesinin kalbini oluşturan yeni bilim anlayışını Yeni Organon’da nuları, çağdaş bilim felsefecileri tarafından çok eleştirilmiştir. Böyle serimleyen Bacon, yeni düşünce dünyasına geçmek gerektiğini vurgula- olmakla birlikte, bilgiye ve bilime yeni bir yaklaşım geliştirilmesi ge- mak için, bu yapıtın ilk sayfasına eski dünyanın sonu olarak kabul edilen rektiği konusundaki düşüncelerinin tarihsel değeri olduğu kesindir. Herkül’ün sütunlarının arasından geçen bir geminin görüldüğü bir resim Çünkü Bacon 13 yaşında girdiği Cambridge, Trinity College’da Aris- yerleştirmiştir. totelesçi felsefeye karşı ciddi bir antipati geliştirmiştir. Daha son- ra bu antipatiye dayalı olarak oluşturduğu tavrı sayesinde modern Aristotelesçi Bilim Anlayışının Eleştirisi düşüncenin kurucuları arasında öncülük ve üstünlük elde etmiş- Bilimin asıl amacı nedensel açıklamalar yapmaktır. Bu düşünce, skolas- tir. Aristotelesçi felsefeyi ve ona dayanan Skolastik düşünceyi eleş- tik anlayışa sert eleştiriler yönelten Bacon için de geçerlidir. Ancak Bacon, tirerek “yeni bir düşünce dünyası” kurmayı hedefleyen Bacon, bu sağlam bilginin kaynağının tümdengelim değil tümevarım olduğunu sa- amaçla bütün ömrünü kaplayan Great Instauration (Büyük Yenilen- vunur. Bu kapsamda geçmişteki bilim ve felsefenin verimsizliğini uygun me) adlı bir projeyi hayata geçirmeye çalışmış, ancak gerçekleştire- bir yöntemden yoksun olmaya bağlayan Bacon’a göre akıl, tek başına bıra- meden 1626 yılında ölmüştür kıldığında, tıpkı araçlarla desteklenmeyen el gibi, güçsüzleşir. Bilgiye ula- şabilmek için yeni bir araç, yeni bir mantık, bir novum organum tasarlamak gerekir. Çünkü eski tasımsal mantık bilimsel buluşlar için faydasızdır. Dola- yısıyla tek seçenek tümevarımdır. Tümevarım ise düşünce tarihi boyunca iki biçimde uygulanagelmiştir: 1. Hızla algılardan genel kavramlara yükselmek ve buradan da orta terimi bulmak 2. Algılardan başlayarak yavaş yavaş genel kavramlara yükselmek 104

Bilim ve Teknik Temmuz 2011 [email protected] fertleri için de geçerli olduğunun kabul edildiği, basit bir sayıştan elde giler elde etmektir. Bunun yolu gözlem ve deneyime dayanan tümeva- edilen bir tümevarıma dayanılması da yanlışa neden olmaktadır, çün- rımdır. Tümevarım bize nedeni verecektir. Zaten bilimin amacı da ne- kü olumsuz veya aykırı örnekler hesaba katılmamaktadır. Aristotelesçi- densel açıklama yapmaktır. Çünkü nedenin bilinmemesi, sonucu olum- ler de sürekli tümdengelimi öne çıkardıkları için bilimi, tümdengelime suz yönde etkiler. Bilgi ile insan gücü eş anlamlıdır. Çünkü tabiat, ancak dayalı mantığa indirgemişlerdir. Oysa tümdengelim yöntemiyle yapıl- tabiat kuralları bilinirse kontrol altına alınabilir. Biz doğaya ilişkin bilgi- mış çıkarımlar, eğer öncülleri uygun bir tümevarımsal dayanağa sahip- lerimizi algılarımızla elde ederiz. Örneğin sıcaklık algılanan bir nitelik- se bilimsel olabilir. Aristotelesçiler bilimsel araştırmayı gözlem verilerin- tir. Bazı şeyler, bazı koşullarda insanlarda sıcaklık algısı oluşturur. Bunun den değil, otoritelerin düşüncelerinden çıkardıkları tümevarım sonuç- nedeni bu şeylerdeki sıcaklık oluşturma gücüdür. Bu güç o şeyin tabi- larına dayandırdığı için, ister istemez bilimin gözlem-deney temelinin atıdır. Bizdeki algıya neden olan da bu tabiatlardır. Bu tabiatlar arasın- yok olmasına neden olmuş, giderek bilimin yapılamadığı, yeni bilgile- daki nedensel ilişkiyi bulmak bilimin temel görevidir. Tabiatlar arasın- rin üretilemediği Karanlık Çağ’a girilmiştir. Bun- daki nedensel ilişkinin bulunması formun elde dan kurtulmanın yolu da yeni bir bilimsel yön- edilmesiyle olanaklıdır. Çünkü formlar tabiatla- temle doğaya ilişkin yeni bilgiler elde etmek- rın kanunlarıdır. Isı formu ısı kanunundan daha tir. Bu nedenle tek seçenek, adım adım genel fazla bir şey demek değildir. Öyleyse bilim yap- kavramlara giden tümevarım yöntemine da- mak, formu -yani kanunu- araştırmaktır. Tabiat- yanmaktır. lar ile formlar arasında zorunlu bir bağ vardır. Tabiat varsa, form da vardır. Biri ortadan kalkar- Yeni Bilim Yöntemi sa diğeri de ortadan kalkar. Formdaki bir deği- Bacon doğaya ilişkin yeni ve sağlam bilgi- şiklik tabiatta aynı ölçüde değişikliğe neden ler elde etmek için kendi zamanında egemen olur. Bilim insanının görevi kanunları, başka olan mantık sisteminin işe yaramadığını be- bir deyişle kesin bilgiyi bulup ortaya çıkarmak- lirledikten sonra, doğal olarak kendisinin “ye- tır. Bilimde ilerleme de ancak bu şekilde sağla- ni” olduğunu düşündüğü bilim yöntemini se- nabilir. Bu ise insanlığın kurtuluşu için önemli- rimler. Bacon’ın ileri sürdüğü bu yöntemde ye- dir. Çünkü bilimle insanlığa yararlı birçok yeni ni olan iki temel özellik bulunmaktadır: “Dere- buluş yapmak olanaklıdır. Doğa bir takım do- ce derece ilerleyen tümevarım” ve “dışarıda bı- ğaüstü marifetlerle, sihir ve büyüyle değil, an- rakma kuralı”. cak kanunlarını bilmekle kontrol altına alınabi- Bacon’a göre bilimsel bir araştırma, uygun lir. Çünkü bilgi güç demektir. Bu nedenle insan- bir şekilde düzenlenmiş bir önermeler pirami- ların hataya düşmesini önleyecek ve doğru bil- dinin tabanından tepesine tümevarım yoluyla gi edinmelerini sağlayacak bir yöntemin öne- adım adım yükselmektir. Bir bilim dalında ol- mi çok büyüktür. Çünkü doğru yolda yürüyen gular belirlendikten sonra, doğa filozofunun Novum Organum’un iç kapak resmi bir topal, yol dışındaki iyi bir koşucudan daha görevi bu olgular arasındaki bağlantıları (kore- kolay ilerler. lasyon) araştırmaktır. Bu işlemde esas olan düşük dereceli bağlantıların Böylece yöntemin gerekliliğini çok özlü bir biçimde vurguladıktan son- yer aldığı genelleştirmeden daha kapsamlı bağlantıların yer aldığı ge- ra, Bacon bu yöntemin doğrudan doğruya uygulanmasının çok da kolay nelleştirmelere, derece derece yükselen bir tümevarım yöntemi uygu- olmadığını belirtir. Çünkü insanda ön yargılar bulunmaktadır ve bu yargı- lamaktır. Bacon, bu düşüncelerini aynı zamanda bilimler sınıflandırma- lardan kurtulmadıkça, yönteme rağmen, doğru bilgiye ulaşmak yine de sı şeklinde ifade etmiş ve tabanında doğa tarihinin, onun üzerinde fizi- olanaklı olmayabilir. Çünkü Bacon’a göre, biz doğaya ilişkin bilgilerimi- ğin ve en üstte de metafiziğin yer aldığı bir piramit düşünmüştür. Fizik zi algılarımızla elde ederiz. Ancak algılar bize oldukları gibi gelmez, aksi- ve metafizik doğaya ilişkin nedensel açıklamaların yer aldığı aşamalar- ne kırınıma uğrayarak, bozularak gelirler. Bunun en önemli nedeni de in- dır. Bunlar ilkelerinin ve aksiyomlarının genelliği bakımından birbirle- san zihnindeki ön yargılardır. Ön yargılardan dolayı insan zihni tıpkı gö- rinden farklıdır. Yani metafiziğin ilkeleri ve aksiyomları, fiziğin ilkelerin- rüntüyü bozan bir ayna gibi gelen görüntüleri kırınıma uğratır, bozulma- den ve aksiyomlarından daha geneldir. En altta yer alan doğa tarihi ise dan gelmelerine izin vermez. Bu nedenle öncelikle bu kırınımı, bozulma- tekillere ilişkin bilgilerin yer aldığı bir aşamadır. Burada elde edilen bil- yı ortadan kaldırmak gerekir. Bu durum, yani ön eğilimlerden, ön yargılar- gilere dayanılarak bir üst aşamada yer alan formlara yani nedenlere ula- dan kurtulmak çabası bilimsel yöntemin ilk koşuludur. Doğa filozofu, “do- şılır. Burada ortaya konulan bağıntılar artık öze ilişkin bağıntılardır. Bu- ğa öncesi çocuk” haline gelmediği sürece, doğaya ilişkin güvenilir bilgiler nu sağlayacak olan da özsel ilişkileri ilineksel ilişkilerden ayırmayı sağ- sağlamak hiç kolay olmayacaktır. Çünkü insanların zihinleri dört“idol”gru- layacak olan dışarı atma yöntemidir. Özsel ilişkiler gelişmiş bir tümeva- bu tarafından karartılmaktadır. rım genellemesi için en uygun anlatımlardır. Bu yüzden Bacon dışarı at- I. Soy idolleri: Bunlar insanın kendi doğasından kaynaklanan idoller- ma yöntemini, kendi yönteminin Aristoteles yöntemine olan üstünlüğü dir. Bundan dolayı bu idoller bütün insanlar için ortaktır. İnsanlar yaradılış- olarak göstermektedir. ları dolayısıyla her şeyde bir amaç ararlar. Her insanda uygun gördüğüne inanma, her şeyi antropomorfik olarak açıklama eğilimi vardır. “Form”ların Araştırılması ve İdoller II. Mağara idolleri: Bu idoller de her insanda bulunur. Her biri birey- Bacon Yeni Organon’un girişinde şunları belirtmektedir: İnsan seldir. Çünkü herkes kendine özgü yaradılışından, eğitiminden ve di- hâkimi ve yorumlayıcısı olduğu tabiatı hem nesneleri hem de zihni in- ğer kişilerle olan ilişkilerinden dolayı tabiatın ışığını durduran ve bozan celedikten sonra ve yaptığı gözlemler kendisine izin verdiği ölçüde an- kendi bireysel mağarasına sahiptir. Bu idoller bütünüyle bireyden bire- layabilir. Doğa filozofunun görevi doğaya ilişkin doğru ve güvenilir bil- ye değişen kişilik özellikleridir. 105

Bilim Tarihinden Güneş ışınlarında -özellikle yazın ve öğle de, sıcaklık ve ısı algısı yaratan nesneler var. Isı- vakti-, güneş ışınlarının bir mercek tarafından nın nedeni ışık olamaz, çünkü Ay ışığı da ışık ol- Bacon’ın yoğunlaştırıldığı noktalarda, yanan meteorlar- masına rağmen ısı vermemektedir. Isının nede- önermeler piramidi: da, yıldırımlarda, yanardağlarda, her türlü alev- ni alev olamaz, çünkü ısıtılmış, ancak alevi ol- Bacon piramidin tepesin- de, yanan katılarda, kaplıcalarda, çelik ile çak- mayan madenlerde de ısı algılanmaktadır. Isının deki önermeleri “form” mak taşın şiddetle birbirine vurulduğunda çı- nedeni hafiflik olamaz, çünkü hava hafif olduğu olarak adlandırmıştı. kan kıvılcımda, taş, tahta, kumaş vs. gibi sert- halde soğuk da olabilmektedir. Formlar yalın tabiatlar çe ovulan şeylerde, kireç su ile karıştırıldığında, (beyazlık, ısı, ağırlık, çekim bütün canlılarda ısı algılanır. Bacon buna var Bu dışarı atma işlemi olumlu sonuç alana ka- vb.) arasındaki ilişkilerin olanların listesi adını vermektedir. dar, yani hiçbir aykırı örneğin belirlenmediği bir sözel anlatımlarıdır. Bun- duruma ulaşıncaya kadar sürdürülecektir. Bu ça- lar, bizim algıladığımız Tablo II. Isının Doğasının Yer Almadığı Ör- lışma sonucunda Bacon bütün örneklerde aykı- nesnelerde bulunan değiş- nekler: Burada ısı algısının beklendiği ancak al- rılığın olmadığı tek ortak niteliğin“hareket”oldu- tirilemez, istenilen biçime gılanamadığı örnekler saptanır. Amaç, yokla- ğunu çıkarmıştır. Örneğin sıcaklık ve ısı algıladığı- sokulamaz niteliklerdir. rı belirlemek değil, ısı algılanan durumlara ve- mız alevde, ateşte, kaynayan suda, koşan insanda Formların bilgisinin kazanılmasıyla, doğanın güçleri değiştirilebilir ya nesnelere benzeyen, onlarla aynı yapıya sa- ve hayvanda ortak özellik hep harekettir. Benzer ve kontrol altına alınabilir. Bu niteliklerin değişik kombinasyonları, hip olan, ancak kendilerinde ısı algılanamayan- şekilde sürtünmeyle ısı elde edildiği de unutul- formların bilgisinin elde edildiği deneyimlerin nesnelerini oluştur- ları saptamaktır. mamalıdır. Öyleyse, ısı bir genleşme hareketidir. maktadır. Bu nedenle Bacon için“form”araştırması doğanın bilgisini elde etmek, başka bir deyişle“doğa kanunlarına ulaşmak”anlamına Ay’ın, yıldızların ve kuyrukluyıldızların ışık- Değerlendirme gelmektedir. Bacon örnek olarak ısının formunun nasıl araştırılaca- ları ısı algısı vermez. Örneğin güneş ışığını bir Bacon, serimlediği bilimsel yöntem anlayı- ğını ayrıntılı olarak Yeni Organon’un ikinci kitabında göstermiştir. mercekten geçirdiğimizde, ışıkların odaklandı- şının yeni olduğunu vurgulamak için kitabına ğı noktada yanıcı bir şey olduğunda o nesne Yeni Organon adını vermiştir. Kuşkusuz kendisi III. Çarşı-pazar idolleri: İnsanların birbirleriy- yanar. Oysa aynı deneyi Ay ışığıyla yaptığımız- yönteminin özgün ve yeni olduğunu iddia et- le olan ticari ve toplumsal ilişkilerinden doğan da bu sonuç gerçekleşmez. mektedir. Ancak Bacon’ın bu yöntemiyle doğru idollerdir. Bu idoller daha çok dile bağlı olarak bilgiye ulaşmak olanaklı değildir. Buna karşılık, oluşur. Örneğin kavramlar soyutlaştıkça, kav- Tablo III. Derecelendirmeler: Burada, ara- içeriğini ve kapsamını çok belirgin şekilde açık- ramlara ilişkin düşünceler de o ölçüde farklılaşır nılan formun ya da yalın tabiatın miktarında lamasa da gözlem ve deneye vurgu yapmış ol- ve hatta belirsizleşir, bulanıklaşır. Dolayısıyla bu hangi durumlarda artma ya da azalma oluştu- ması önemlidir. idoller, idollerin en kaygı verici olanlarıdır. ğu belirlenir. Bu ya aynı nesnedeki azalma ya Bacon’ın yeni bilim görüşünün diğer bir yö- da artmayla ya da değişik nesneler arasındaki nü de, ereksellik ve bilim arasında etkili bir ay- IV. Tiyatro idolleri: Herhangi bir kimsenin bir farklılıklara göre yapılır. Algıdaki değişim for- rılık gerçekleştirmiş olmasıdır. Ona göre erek- sistemi, bir dünya görüşünü veya felsefeyi be- ma bağlı olarak ortaya çıktığından, değişimin sel bir araştırma insan davranışının iradi yönle- nimsemesinden kaynaklanır. Bacon bunları ti- hangi durumlarda ve neye bağlı olarak orta- riyle sınırlanmalıdır. Ancak yöntemin en önem- yatroya benzetir. Kişi oyunu izlerken, orada su- ya çıktığını belirlemek olanaklı olacaktır. Bazı li eksikliği insan unsurunu dışarıda bırakması- nulan fikri benimseyebilir ve kendini oyunun nesneler (kükürt, neft yağı ve güherçile) po- dır. Adeta eline yöntem verilen herkesin, bilim- içinde sanabilir. tansiyel olarak sıcaktır ve alev alabilirler, in- sel keşiflerde bulunabileceği varsayılmaktadır. sanlar hareket ettiklerinde, şarap içtiklerinde Diğer bir eksik yön de matematiğin dikkate Şu halde yöntemi uygulamadan önce bu ön vb. ısıları artar, bedenleri bakımından balıklar alınmamış olmasıdır. Oysa Bacon’ın tümevarımı yargılardan kurtulmak gerekir. Ancak Bacon bu daha az, kuşlar ise daha çok sıcaktır, güneş ışı- ayrıntılı olarak nitelendirmesi ve açıklaması, za- ön yargılardan, eğilimlerden nasıl kurtulacağımı- ğı tepe noktasına geldiğinde diğer durumlar- manı için gerçek bir ilerleyişti. Niceliksel anlatı- zı belirtmez. Sadece bir uyarıda bulunur ve do- da olduğundan daha sıcaktır. mın farkına varamaması, yeni bilimin kurucula- ğaya ilişkin bilgi edinmeye yönelindiğinde böy- rı arasında gölgede kalmasına neden olmuştur. le bir risk olduğuna dikkat çekmekle yetinir. Bun- Bacon bu belirlemelerinden sonra, dışarı at- dan sonra artık geriye sağlam bir yöntem dahilin- ma tekniğini uygulamaya girişir. Böylece sıcak- KAAdakyıkvnaaşar,,kSAl.a.ÖrA.,.,“BFrilaimncivseBDaicno,nR’ıenmNzoivKuimtabOevrgi,a1n9u8m0. Adlı Eseriyle de doğayı ele almak kalmıştır. Çünkü ne çıplak el lığın ve ona bağlı olarak ısının formunu bula- Düşünce Tarihine Getirdiği Yenilikler”, Felsefe Dünyası, ne de zekâ tek başına güç sahibi değildir. Başarıya bileceğini düşünmektedir. Burada yapılan işle- Sayı: 19, Türk Felsefe Derneği, 1996. ulaşmak için bir yönteme gereksinim vardır. min esası nelerin ısının formu olamayacağını AEAgrreiissÜttoontteeivlleeessr,,sMFitiezesitkia,,f1iÇz9ie8kv5.I.,SÇafefevt. Babür, Yapı Kredi Yayınları, 1997. belirlemek için, bir eleme yapmak, aykırı örnek- Ahmet Arslan, Daha önce belirtildiği gibi, Bacon anlamanın leri dikkate almaktır. ve düşünmenin doğru yolunun tümevarım oldu- Bacon, YF.a,yNınolvaurmı, 1O99rg9a. num, Çev. Sema Önal Akkaş, ğu konusunda ısrar etmektedir. Ona göre tüme- Tablo IV. Dışarı Atma Tekniği: Bütün bu Doruk varıma dayalı akıl yürütmenin doğru sonuç ve- açıklamalardan ısının formu olabilecek yalın ta- Bacon, FA.,rTtshPerNesesw, 1O96rg0a.non, Ed. Fulton H. Anderson, rebilmesi, başka bir deyişle bilimsel sonuçlar el- biatların neler olduğunu belirleyelim: Liberal de etmekte başarılı olabilmesi için dört adımdan Çüçen, K., “Modem Bilimin Öncüleri, Francis Bacon”, oluşan bir araştırma sürecine gereksinim vardır. Burada verilen örneklere göre yersel tabiat, ÇGFKeoeölsvyke.rbfKéee,urDAkrüt.,,unMYlyue.anş,sFiDıç,eaiSlsnğaeçyBfeeıi:rlT,i1maA8r,irinTahiiünY,raRDkyeıoFmnğeculzısşileıuKkf,e,it1Da9be8er9nv.ie,ğ1i9, 18909. 5. Bacon’ın dörtlü araştırma tablosunun birincisini göksel tabiat, alev, ışık, hafiflik, ağırlık ve genleş- DLoossete, ,2J0.,0B8i.lim Felsefesine Tarihsel Giriş, Çev. Elif Böke, olumlayıcı olguların, ikincisini olumsuzlayıcı ol- me ısıyı oluşturan yalın tabiatlar olabilir görün- Thilly, SFi.,stFeemlseYfeayTıanrcihıliı,kÇ, 1e9v9. İ5b.rahim Şener, guların belirlenmesi, üçüncüsünü derecelendir- mektedir. Ancak, ısının nedeni yersel tabiat ola- Cilt 1, meler, dördüncüsünü de dışarı atma tekniği oluş- maz, çünkü yersel tabiatlı olmayıp göksel tabi- Topdemir, H. G., “Francis Bacon’ın Bilim Anlayışı”, turmaktadır. atlı olduğu halde, ısı algısı yaratan nesneler var. Felsefe Dünyası, Sayı: 30, Türk Felsefe Derneği, 1999. Isının nedeni göksel tabiat olamaz, çünkü gök- Şimdi onun bu tabloları yardımıyla ısının for- sel tabiatlı olmayıp yersel tabiatlı olduğu hal- munu nasıl araştırdığını görelim: Tablo I. Isının Doğasıyla Uyuşan Örnek- ler: Bacon’a göre, ilk önce, değişik malzemeler- de aranılan yalın tabiatın saptanması gerekli- dir. Burada hiçbir seçim yapmak söz konusu de- ğil. Sadece nerede bir ısı algılıyorsak, onu tespit edeceğiz. Bunlar neler olabilir? 106

Bilim ve Teknik’le Kırk Yıl Alp Akoğlu Bilim ve Teknik Temmuz 2011 Temmuz 1971 Bilim ve Teknik’in 40 yıl önceki sayısı olan 1971 yılı Temmuz sayısında yer alan başlıklar şöyle: Bulutlar, Kolibri: Havada Durabilen Kuş, Maddenin Yapısı, Yerdeğiştirme Davranımı, Go Oyunu Hızla Yayılıyor, Beyin Bir Enerji İstasyonudur, Nasrettin Hoca ve Sibernetik, Askeri Amaçlar için Hoverkraft, Ankara’nın Kirli Havasını Araştırma Projesi, Ben Erol’un Erbeziyim, Fotoğrafçılık, Suni Yağmur ve Ötesi Derginin Temmuz 1971 sayısında “faaliyeti etkin kılma sanatı” olarak tanımlanan sibernetiği anlatırken Nasrettin Hoca fıkralarına göndermeler yapan “Nasrettin Hoca ve Sibernetik” başlıklı yazıdan bazı alıntılar yaptık. Nasrettin Hoca nen iki durum. Çelişik durumları çözmek için Aslında boş şereflerin insanı gülünç durum- ve Sibernetik Nasrettin Hoca’nın olağanüstü bir kabiliyeti lara soktuğunu anlatmak isteyen bu fıkra aynı vardı: Hem kapının yanında durmalıydı (hırsız zamanda feed back için güzel bir örnektir. Geri Abdülbaki Gökpınarlı’nın belirttiği gibi girmesin diye annesi öyle öğütlemişti) hem de ile karşılıklı bilgi veya haber bağlantısı anlamı- Nasrettin Hoca halktır. Bu memleketin insan- uzakta bulunan annesine dayısının bu akşam na gelen feed back – kelime çevirisi: geriyi besle- ları zeki, çilekeş, cefakâr, yalanı yüzüne gözü- misafirliğe geleceğini bildirmeliydi. İnsan bilin- me – bir amaca ulaşmak için merkezden çevre- ne bulaştıran, dürüst, güler yüzlü, umut dolu diği gibi aynı zamanda iki yerde bulunamaz. ye ve çevreden merkeze haberler iletme zinciri- insanları. Her iki şartı gerçekleştirmek için bakın Nasret- dir. Merkezin çevreyle irtibatını kesmeden çev- tin Hoca ne yaptı: Kapıyı söküp yanında taşıya- renden gelen bilgileri değerlendirip tekrar çev- Eğer bilim halka doğru yönelmek istiyorsa rak annesine dayısının geleceğini bildirdi. Böy- reye ne yapması gerektiği hakkında bilgi iletme- halkın dilini kullanmalıdır. Halk tarafından be- lece kapının yanından ayrılmamış oldu. si ve neticeye ulaşana kadar aynı şekilde gidip nimsenmek istiyorsa onun kavramlarına, onun gelen bilgi (veya haber) akımıdır. Eğer bir öğ- anlayışına, onun sevgisine hitap edebilmelidir. Sibernetik de çözülmez gibi görünen sorulara renci kaçmak isteseydi, Hoca “buraya gel!” di- aşağı yukarı buna benzer bir teknikle cevap veri- ye bağıracak ve öğrenciyi tekrar sıraya sokacak- İki çelişik durum ve Nasrettin hoca: Bir yan- yor, zamana başka bir açıdan bakıyor. Zamanla tı. Böylece istenen hedefe ulaşılmış oluyor. Bu- dan halka hitap etmek, bir yandan bilim dilini gelişen şartları göz önünde bulunduruyor. rada hedef tam olarak öğrencileri camiye sok- yaymak istiyorsunuz. Çelişki içinde gibi görü- maktan ibaret. Feed back’in önemi, zamanla ge- Sibernetik, faaliyeti etkin kılma sanatıdır. lişen şartları göz önünde bulundurması ve her Bu faaliyet önceden belirtilmiş gayeye erişiyor- an belirsizliği gidererek belirli bir amaca yönelt- sa etkili kabul edilir. Faaliyetin gayesi, civarında mesidir. Eğer feed back mekanizması olmasay- belirtilmiş bir değişiklik yapmaktır. dı hayat mevcut olamazdı. Çünkü bilindiği gibi hayat belirsizliğe karşı bir mücadele çabasıdır. Sibernetik bilimler arasında müşterek kav- ramlar ortaya atmak ve bilgi akımını hızlandır- Haberleşmenin önemi: Eski fizik anlayı- mak üzere ortaya atılmıştır. Burada en önemli şı daha çok enerji alışverişine önem veriyordu. nokta bilgi alışverişinde bir hız ortaya atmaktır. Hiç enerji kullanmadan daimi işleyen makine Böylece gerek sosyal bilimlerde, iktisatta gerekse icat etmek hayallerinin kırılmasını, eşit sıcaklık- psikoloji dâhil biyolojide, gerekse fizikte, birlik- ta bir kaynaktan ısı çekerek makine işletmenin te kullanılan terimler ortaya atıldı. “Feed back” mümkün olmadığı bilgisi takip etti. bunların başında gelir. Bazı yazarlar sibernetik için “feed back bilimi” derler. Bugünün şartlarına göre – enerji problemi halledilmiş – makinenin işlemesi için önem- Nasrettin Hoca ve Feed Back: İş hayatında, li nokta haber zincirinin iyi kurulmasıdır. Be- iktisatta, modern biyolojide çok kullanılan bir yin gibi, elektronik kompüterler de çok az ener- terim feed back’tir. Akılda kalması için Nasret- ji kullanıyorlar. İşlemleri için önemli olan akım tin Hoca’nın bir fıkrası ile anlatalım. zincirleridir. Nasrettin Hoca bir gün eşeğine ters binmiş Sibernetik bizi yakından ilgilendiren olay- gidiyormuş. “Niye ters bindin?” diye soranlara larla meşgul oluyor. Bu surette iş hayatına uy- “Öğrencilerimle camiye gidiyoruz. Sırtımı on- gulanabiliyor. Çünkü modern işletmecilikte esas lara çevirirsem birer birer kaçarlar, camiye tek olan enerji akışından ziyade bilgi akışıdır. başıma giderim. Onların arkasından gitmek de benim hocalık şerefime yakışmaz.” 107

Yayın Dünyası tapçık ve poster türü yayınlarının yanı sıra iki İlay Çelik ayda bir yayımlanan Bağbahçe adlı bir de der- Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi gisi var. Kapağında “Çevre, bahçe ve çiçek” der- “Üzerinde yaşadığımız yeryüzü, diğer canlı- Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi (NGBB), Ali Ni- gisi olarak tanımlanan dergi, hem doğal bitki- larla birlikte bitkilerle de tamamlanan bir dün- hat Gökyiğit Vakfı’nın (ANG Vakfı) genelde biyolojik çe- lerle hem de bahçe bitkileriyle il- ya... Bu dünyayı, Bitkileri Tanıyalım kitabı ile şitliliğin, özelde bitki çeşitliliğinin hayati önemi dolayı- gilenen herkes için ilginç ve fay- daha yakından görebiliriz. Kitapta, bitkilerin sıyla ve bu çeşitliliğin korunması ve tanıtılması amacıy- dalı bilgiler sunuyor. Dergide en- la gerçekleştirdiği toplumsal bir oluşum. Nezahat Gökyi- demik ya da egzotik çeşitli bitki temel bölümlerinden ğit Botanik Bahçesi (NGBB), 1995 yılında Ali Nihat Gök- türleri, ülkemizin tehdit altında- yaşamdaki işlev ve yiğit tarafından eşi Nezahat Gökyiğit adına hatıra parkı ki bitki türleri, ülkemizin bağcılık önemlerine, fotosen- oluşturmak amacıyla kurulmuş ve başlangıçta “hatıra ve bahçecilik gelenekleri, saksı tezden ekosistemle- parkı” amacına yönelik bir bitkilendirme ve ağaçlandır- bitkileri yetiştiriciliği, bahçe bit- re kadar birçok ilginç ma planı uygulanmış. Daha sonra parkın amacı değişti- kileri ve bahçe düzenleme, pra- konu yer alıyor. Güzel rilmiş ve bu alanı bir botanik bahçesine dönüştürme ça- tik bahçecilik çözümleri, bitkiler- resimler eşliğinde bir lışmalarına başlanmış. Alan 2002 yılında ziyarete açıl- de sağlık sorunları, çeşitli araştır- yandan öğrenirken, mış, 2003 yılında adı Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçe- ma gezilerinin sonuçları gibi ko- diğer yandan deney- si olarak değiştirilmiş. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi nularda yazılar yer alıyor. Kaliteli ler yapıp oyun oyna- İstanbul’un Anadolu yakasında, Atatürk ve Fatih Sultan baskısı ve zengin görsel içeriğiy- yabilirsiniz. Bu arada, Mehmet köprülerinden gelen otoyollarla, Anadolu oto- le tüm bitki ve bahçe meraklıları yüzlerce bitkinin ya- yolunun (Ankara) birleştiği kavşakta bulunuyor. Bahçe için keyifle okunabilecek bir bil- şadığı Nezahat Gökyi- İstanbul’a %12 oranında yeşil alan sağlamasıyla İstan- gi kaynağı. Dergiye Nezahat Gökyiğit Botanik ğit Botanik Bahçesi’ni bullular için bir nefes alma noktası olmasının yanı sıra Bahçesi’nin internet sitesindeki bir formu dol- tanıma fırsatını da ka- bir araştırma, eğitim ve öğretim merkezi özelliği taşıyor. durarak abone olmak mümkün. Bağbahçe bit- çırmayın. Bitkileri Ta- ki ve bahçe meraklısı herkes için... nıyalım gezegenimizi paylaştığımız dostlarımı- zı daha yakından tanımak isteyen, meraklı ve genç okurlar için değerli bir kaynak...” Bağbahçe Bitkileri Tanıyalım Aslı Sezen: 2011 güz döneminde Towson Üni- Çevre Bahçe Çiçek Dergisi versitesi (Maryland, ABD) Fen Eğitimi Programı’nda Sema Küçükmert Ertekin, yardımcı doçent olarak çalışmaya başlayacak olan Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Aslı Sezen, Dilan Bayındır Dr. Sezen, doktora eğitimini Pennsylvanya Eyalet Çizer: Işık Güner Üniversitesi’nde, lisans ve yüksek lisans eğitimini Bo- Botanik bahçeleri yerel ve küresel bitki çe- Ali Nihat Gökyiğit Vakfı Yayınları, ğaziçi Üniversitesi’nde tamamladı. Akademik çalış- şitliliğinin korunmasına, sergilenmesine Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi malarının yanı sıra bilim ve toplum projeleri ve popü- ve tanıtılmasına katkı sağlayan önemli kurum- Eğitim Dizisi, Aralık 2006 ler bilim yayımcılığı alanlarında çalışmalar yaptı. lar. Özel peyzaj düzenlemeleri ve zengin bitki- sel çeşitlilikleriyle estetik zevklere hitap ettikle- Zengin bitki koleksiyonuyla tüm ziyaret- Dilan Bayındır: Lisans derecesini Boğaziçi Üniver- ri gibi insanlarda bitkilere ve dolaylı olarak do- çiler için canlı bir keşif ve öğrenme orta- sitesi Okul Öncesi Öğretmenliği ve Rehberlik ve Psiko- ğal varlıklara yönelik ilgiyi artırıyor ve bitkiler mı oluşturan Nezahat Gökyiğit Botanik Bah- lojik Danışmanlık bölümlerinden aldı. Aynı üniversite- dünyası hakkında bilgi edinebileceğimiz uygu- çesi küçük ziyaretçileri için de özel etkinlikleri de Yetişkin Eğitimi Programı’nda yüksek lisans yaptı. lamalı bir öğrenme ortamı sağlıyorlar. Bazı bo- ve yayınları ihmal etmemiş. Ali Nihat Gökyiğit Uzun süre Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’nde ça- tanik bahçeleriyse ayrıca bünyelerindeki her- Vakfı Yayınları’nın Nezahat Gökyiğit Botanik lışan Bayındır, çeşitli ulusal ve uluslararası projelerde baryumlar, yani kurutulmuş bitki koleksiyon- Bahçesi eğitim dizisinin ilk kitabı olarak 2006 farklı görevler yürüttü. TÜBİTAK’ın çocuk dergilerine ları sayesinde bilimsel araştırmalarda kullanı- yazılar yazıyor ve Bahçeşehir Koleji’nde yönetici ola- labilecek veriler sağlıyor. Ülkemizdeki başlı- yılında yayımlanan Bitkileri Tanı- rak çalışıyor. ca botanik bahçele- yalım adlı kitap küçük okurlara rinden biri olan Ne- bitkileri daha yakından tanıtma- Sema Küçükmert Ertekin: 2004 yılında Boğazi- zahat Gökyiğit Bota- yı amaçlıyor. Kitapta bitkilerin ya- çi Üniversitesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Bölümü’nden nik Bahçesi de etkile- pısını, çeşitli özelliklerini, ekosis- mezun oldu, 2011 yılında Yeditepe Üniversitesi Eği- yici bir peyzaj içinde tem kavramını ve bitkilerin kulla- tim Bilimleri Enstitüsü’nde yüksek lisans eğitimini ta- sunulan bitki kolek- nım alanlarını anlatan etkileşim- mamladı. Araştırma çalışmalarının yanı sıra çeşitli bi- siyonu ile verdiği et- li bölümler yer alıyor. Bitkican ve lim ve toplum ve eğitim projelerinde görev aldı. Özel kileşimli eğitimlerin Bitkicanan adlı iki çizgi karakterin bir okulda fen ve teknoloji öğretmenliği yapıyor. yanı sıra bitkilerle il- hareket kazandırdığı kitap, minik gili popüler bilim içe- okurlar bitkilerin renkli dünyasına Işık Güner: 2001 yılında Marmara Üniversite- riği de taşıyan yayın- ilk adımlarını atarken onlara reh- si Çevre Mühendisliği Bölümü’nde lisans eğitimi- larıyla ziyaretçilerine berlik edebilecek renkli ve keyifli ne başladı. 2002 ve 2005 yılları arasında Boğazi- hizmet veriyor. Neza- bir kaynak. Tüm miniklere keyifli çi Üniversitesi’nde eğitmenliğini Christabel King’in hat Gökyiğit Botanik okumalar dileğiyle... yaptığı Bitki İllüstrasyon Kursu’na katıldı. 2006 yılın- Bahçesi’nin kitap, ki- da üniversiteden mezun olduktan sonra bitki ressamı olarak çalışmaya başladı. 108

Matemanya Muammer Abalı Sudan Sözler Yaz tatili başlayalı haylidir. Yazın sizi az çetrefilli de olsa, bir matematik problemiyle uğraştırmak yakışık almaz düşüncesiyle, bu ay sadece “havadan sudan” bir yazı yazayım istedim, ama sonra fark ettim ki havadan bahse ne gerek; çoğunuz sudan işlerle meşgulsünüz: Denizde dalga geçiyorsunuz. Biz de öyle yapalım. Biliyorsunuz her yıl Uluslararası Matematik Olimpiyatları yapılıyor. Bu yıl 51. Matematik Olimpiyatları, sizler “dalga geçerken”, 16-24 Temmuz tarihleri arasında Hollanda’nın Amsterdam şehrinde yapılacak. Bu yıl Türkiye’yi temsil edecek arkadaşlarımız Nisan başında belli oldu: İşte ayrıntılar: Melih Üçer 7 7 7 7 7 1 Altın Milli Takım: Mehmet Efe Akengin, Yunus Emre Demirci, Polatkan Polat 7 7 0 7 0 0 21 Gümüş Ufuk Kanat, Polatkan Polat, Mehmet Sönmez, Yiğit Yargıç Ufuk Kanat 7 7 0 7 0 0 21 Gümüş Yedekler: Berfin Şimşek, Muhammed İbal Ulvi, Mehmet Akif Yıldız Hikmet Yıldız 6 7 1 7 0 0 21 Gümüş Ozan Yıldız 7 1 5 7 0 0 20 Bronz Bu takım, 6 Mayıs’ta Romanya’nın Yaş şehrinde yapılan Balkan Mate- Mehmet Sönmez 6 7 0 7 0 0 20 Bronz matik olimpiyatlarında şu sonuçları aldı: 1 Altın, 4 Gümüş, 1 Bronz. Bu arada unutmadan, Melih Üçer şimdiye kadar 4 kez olimpiyatlara Mehmet Sönmez (33): Altın   katılmış, 2 altın ve 2 gümüş madalya almış. Ülkemizin şimdiye kadarki en Ufuk Kanat (29): Gümüş başarılı olimpiyatçısı. 2010 Olimpiyatları’nda 4. olmuş. Yiğit Yargıç (29): Gümüş Mehmet Efe Akengin (22): Gümüş Madalyalar puanlara göre veriliyor: 42-27 puan arası altın madalya, Yunus Emre Demirci (21): Gümüş 26-21 puan arası gümüş madalya, 21-15 puan arası ise bronz madalya. Polatkan Polat (16): Bronz 14-7 puan arası mansiyon. Bildiğiniz gibi, bu organizasyonlar, diğer birçok bilim olimpiyatlarının Bu yıl bakalım ne yapabilecek arkadaşlarımız. organizasyonu gibi, TÜBİTAK tarafından yürütülüyor. Hedefimiz 8.’likten daha iyi bir sonuç almak. Bu olimpiyatlar fazla ilginizi çekmeyebilir. Biliyorum dünya futbol Uluslararası Matematik Olimpiyatları ilk kez 1959 yılında Romanya’da şampiyonası olsa daha heyecanlı olur, ama matematik bilgimizin yetkin- düzenlenmiş. Sadece 7 ülke kayılmış. O zamanlar, sonradan Doğu Bloku liği, ülkemiz için, futboldaki yetkinliğimizden çok daha önemlidir. adını alacak olan sosyalist ülkeler arasında düzenlenen bir organizasyon Tatilde matematiği arada bir de olsa hatırlamayı ihmal etmeyin. iken, zamanla katılımcı sayısı artmış ve bu gün 100’ün üstünde ülkenin Sevgiyle kalın. genç matematik sevdalılarının yarıştığı bir organizasyon halini almış. Türkiye 1978’de bu olimpiyatlara ilk kez katılmış, 1985 yılından beri de Not: Uluslararası Matematik düzenli olarak katılıyor. Şimdiye kadar aldığı en iyi derece 8.’lik. Son üç Olimpiyatları’nın geçmiş yıllara ait yıldır (2008, 2009, 2010) 8.’liğe demirlemiş gibi görünüyor. Çin katıldığı soruları için http://www.imo-official.org/ 25 olimpiyatın 16’sında birinci olmuş. Matematik Olimpiyatları’nın 34.’sü problems.aspx bağlantısına tıklayarak 1993 yılında ülkemizde yapılmış. dili ve sorusunu görmek istediğiniz yılı işaretleyip soruları bilgisayarınıza 2010 Olimpiyatları ile ilgili ayrıntılı bilgi vereyim biraz: indirebilirsiniz. Kazakistan’ın Astana şehrinde yapılmış. Birinci olan Çin 197, ikinci Rusya 169, üçüncü ABD 168, dördüncü Güney Kore 156, beşinci Kaza- Balkan Matematik Olimpiyatlarına katılan Türk Milli Takımı kistan 148, altıncı Tayland 148, yedinci Japonya 141 ve sekizinci Türkiye 139 puan almış. Yarışma takımları 6 kişiden oluşuyor. Toplam 6 adet problem sorulu- yor. İlk gün 3, ikinci gün 3 problem. Her problemin tam notu 7 puan. Do- layısıyla, bir takımın her soru için toplayabileceği toplam puan en fazla 42. 6 soru olduğuna göre 6 x 42 = 252 tam puan oluyor. 2010 olimpiyatında Türkiye’nin 42 puan topladığı bir soru var: 1. sorudan 40, 2. sorudan 36, 3. sorudan 13, 4. sorudan 42, 5. sorudan 7 ve 6. sorudan 1 puan almışız. 97 ülke katılmış, Demokratik Kore Cumhuriyeti (Kuzey Kore) diskali- fiye edilmiş. Milli takımımızdan Melih Üçer, 6 sorunun 5’inden tam puan alırken 6. sorudan 1 puan almış. 109

Zekâ Oyunları Emrehan Halıcı Farklı ve Yakın Asal Komşular 1’den 9’a kadar dokuz rakamı birer kez Bir sayının her rakamı farklıdır ve kullanarak öyle dört sayı (A, B, C, D) oluşturun yan yana bulunan tüm rakam çiftlerinin ki, A/B ile C/D bölme işlemleri, birbirlerinden oluşturduğu sayıyla bundan bir fazla farklı ama birbirlerine en yakın olan sayıdan en az biri asal sayıdır. iki sonucu versin. Bu koşula uyan en büyük sayı nedir? Örnek: 12/789, 6/345 Örnek: 1029 Üçgenlerin Sayısı Sihirli Kare “10” (11 asal), “02” (hem 2 hem 3 asal), “29” (29 asal) Yukarıdaki şekilde toplam kaç farklı 1’den 16’ya kadar olan sayılar kullanılarak üçgen sayabilirsiniz? 4x4’lük sihirli kareler oluşturuluyor. Asal Toplamlar Bu karelerden seçilecek herhangi bir 2x2’lik Hatalı Terazi bloktaki dört sayının toplamı en fazla Bir sayıda yan yana bulunan kaç olabilir? her üç rakamın toplamı bir asal sayıdır İki kefeli bir denge terazisi hatalı üretilmiştir. ve bu toplamlar birbirlerinden Aşağıdaki örnekte de görüldüğü gibi, farklıdır. Terazinin hem kefelerinin ağırlıkları farklıdır, hem de terazi kolunun orta noktasından sihirli karelerde her satırın, Bu özelliğe sahip en büyük sayı nedir? kefelerin asılı bulunduğu noktalara olan uzaklıklar farklıdır. Bu teraziyi ve her sütunun ve diyagonallerin Örnek: 23.265.689 standart ağırlıkları kullanarak A, B, C bu özelliğe sahiptir, ama en büyük değildir. toplarıyla çeşitli tartımlar yapıyorsunuz. toplamı aynı sayıya eşittir. 34 Topların ağırlıkları birbirlerinden 1 6 12 15 34 232, toplam = 7 farklı çift sayılardır. 11 16 2 5 34 326, toplam = 11 A ve B toplarını sağ kefeye koyduğunuzda, 8 3 13 10 34 265, toplam = 13 dengeyi sağlamak için sol kefeye 14 9 7 4 34 656, toplam = 17 20 gr. koymanız gerekiyor. 568, toplam = 19 B ve C toplarını sol kefeye koyduğunuzda, 689, toplam = 23 dengeyi sağlamak için sağ kefeye 18 gr. koymanız gerekiyor. (Asal sayılar: 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, ...) Üç topu birden sağ kefeye koyduğunuzda sol kefeye koymanız gereken ağırlık, 34 L 34 O 34 J 34 Piyonlu Kareler üç topu birden sol kefeye koyduğunuzda 34 sağ kefeye koymanız gereken Tüm boyutlar dikkate alındığında, ağırlıktan 5 gr. fazladır. Dijital Saat aşağıdaki satranç tahtasında toplam 204 adet kare vardır. Bunlar arasında, içinde Üç topun ağırlığını bulunuz. Dijital göstergeli bir saate baktığınızda tek sayıda piyon bulunan kare sayısı kaçtır? şunları fark ediyorsunuz: Satranççılar • Göstergedeki dört rakam Yirmi beş satranççı bir turnuvaya katılıyor. soldan sağa doğru okunduğunda Rastgele seçilecek her beş kişilik grupta bir asal sayı elde ediliyor. en az bir satranççı diğer dördüyle daha önce • Her rakam, solunda bulunan rakamdan maç yapmıştır. daha büyüktür (Örnek: 03:56, 13:49) Turnuvaya katılan satranççıların tümüyle Bu iki özellik sekiz dakika önce de geçerliydi, daha önce maç yapmış olan satranççıların bir saat sonra da geçerli olacak. sayısı en az kaç olabilir? Şu an saat kaç? 110

Bilim ve Teknik Temmuz 2011 Soru İşareti Soru işaretinin yerine ne gelecek? ? Geçen Sayının Çözümleri 2’den (8) adet, 3’ten (4) adet, 4’ten (3) adet, 5’ten (2) adet, 6’dan (2) adet, 7’den (2) adet, Kod Üretimi 8’den (3) adet, 9’dan (2) adet olduğu görülür. 270 farklı kod üretilebilir. Kod Uzunluğu Yan Yana Üç Rakam 10 988.010.367.367 H = Harf sayısı = 29 S = Sesli harf sayısı = 8 Üç Dik Üçgen Y = Yeterli sesli harf sayısı = 3 Ortak kenarın uzunluğu en az 15 birimdir. U = Uzunluk ortalaması = Y (H+1) / (S+1) Üçgenlerin kenar uzunlukları: = 3 (29+1) / (8+1) = 10 (8, 15, 17), (9, 12, 15), (15, 20, 25) Dijital Saat X İşareti Saat 17:20:48’de. (Parça sayılarından oluşan saat 23:56:47’dir ve --= iki saat arasındaki fark maksimumdur.) 4 - 2- 1=1 Boş Alan Tek Sayılar C 10.096 Öğrenciler Bu grupta en fazla 27 öğrenci olabilir. Rakam adetleri A=2, B=2, C=8, D=4, E=3, F=2, H=2, J=2, K=3, L=2 Bu önermedeki 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ve 9 rakamları sayıldığında 0’dan (2) adet, 1’den (2) adet, 111