การสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย

การสถาปนา อาณาจกั รสุโขทยั 1

ต้งั แต่กลางพทุ ธศตวรรษท่ี 16 ถึงกลาง พทุ ธศตวรรษท่ี 18 อาณาจกั รเขมร ซ่ึงต้งั อยใู่ นบริเวณท่ีราบลุม่ แม่น้าโขง ตอนล่าง มีเมืองพระนคร ซ่ึงปัจจุบนั เรียกวา่ เสียมราฐ เป็นเมืองหลวง ไดข้ ยายอานาจเขา้ มาท้งั ทางภาค ตะวนั ออกเฉียงเหนือ ภาคตะวนั ออก และที่ราบลุ่มแม่น้าเจา้ พระยา 2

ในภาคกลางของดินแดนท่ีเป็ นประเทศไทย ในปัจจุบนั เขมรไดเ้ มืองละโวห้ รือลพบุรี ไวเ้ ป็นเมืองหนา้ ด่านดา้ นตะวนั ตกของ เขมร แต่เม่ือสิ้นสมยั พระเจา้ ชยั วรมนั ที่ 7 (พ.ศ. 1725–1761) แลว้ อาณาจกั รเขมร กเ็ สื่อมอานาจลง คนไทยกลุม่ ต่าง ๆ รวมท้งั คนไทยที่สุโขทยั จึงพยายามต้งั ตนเป็นอิสระ 3

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.1 การขับไล่เขมรและการต้งั ราชวงศ์พระร่วง หลกั ฐานจากจารึกหลกั ที่ 2 ศิลาจารึกวดั ศรีชุม ก่อนการสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั มีเมือง สุโขทยั รวมกบั เมืองศรีสชั นาลยั เกิดอยกู่ ่อนแลว้ ผปู้ กครองเมือง คือ พอ่ ขนุ ศรีนาวนาถุม 4

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1. การขบั ไล่เขมรและการต้งั ราชวงศ์พระร่วง พ่อขุนศรีนาวนาถุม มีพระราชโอรสช่ือ พอ่ ขนุ ผาเมือง เจา้ เมืองราด พอ่ ขนุ ผาเมืองอภิเษกสมรสกบั นางสุขรมหาเทวี พระราชธิดาของกษตั ริยเ์ ขมร 5

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1. การขบั ไล่เขมรและการต้งั ราชวงศ์พระร่วง พ่อขุนผาเมือง หลงั การอภิเษกสมรสไดร้ ับพระราชทานพระแสงขรรคช์ ยั ศรี เป็นเครื่องแสดงอานาจอาญาสิทธ์ิ และไดร้ ับพระราชทานนาม จากกษตั ริยเ์ ขมรวา่ กมรเตงอญั ศรีอนิ ทรบดนิ ทราทติ ย์ ร่วมมือกบั พอ่ ขนุ บางกลางหาวขบั ไลข่ อมสบาดโขลญลาพง ออกจากสุโขทยั และอภิเษกพอ่ ขนุ บางกลางหาวเป็นกษตั ริยส์ ุโขทยั 6

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.1 การขบั ไล่เขมรและการต้งั ราชวงศ์พระร่วง พอ่ ขนุ บางกลางหาวข้ึน ทรงพระนามวา่ ครองราชยใ์ น พ.ศ. 1792 พ่อขุนศรีอนิ ทราทติ ย์ ทรงเป็นตน้ ราชวงศ์ พระร่วง 7

เรื่องน่ารู้: การอ่านพระนามพ่อขุนบางกลางหาว o พอ่ ขนุ บางกลางหาวปรากฏพระนามอยใู่ นจารึกหลกั ที่ 2 ศิลาจารึกวัดศรีชุม จังหวัดสุโขทัย มีขอ้ ความตอนหน่ึง เดิมอ่านกนั วา่ “พอ่ ขนุ บางกลางท่าวเป็นเจา้ เมืองบางยาง” ใน พ.ศ. 2510 o ศาสตราจารย์ ดร.ประเสริฐ ณ นคร ผเู้ ช่ียวชาญจารึกสุโขทยั อ่าน ขอ้ ความน้ีใหม่แกเ้ ป็น “พอ่ ขนุ บางกลางหาว…ไปเมืองบางยาง” การอ่านใหม่ทาใหข้ อ้ เทจ็ จริงเดิมเปล่ียนแปลงไป คือ 1. พระนาม พอ่ ขนุ บางกลางท่าว ที่ถูกเป็นพอ่ ขนุ บางกลางหาว 2. ตามจารึกไม่ไดบ้ อกวา่ พอ่ ขนุ บางกลางหาวเป็นเจา้ เมืองบางยาง 8

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.2 ปัจจยั ทเี่ อือ้ ต่อการสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั ปัจจยั ที่เอ้ือต่อการสถาปนา อาณาจกั รสุโขทยั มี 2 ดา้ น คือ ปัจจยั ภายใน และปัจจยั ภายนอก 9

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.2 ปัจจยั ทเี่ อือ้ ต่อการสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั ปัจจัยภายใน มผี ู้นาทเี่ ข้มแข็ง ทาใหม้ ีขวญั และกาลงั ใจดี มีความเชื่อมนั่ วา่ จะเอาชนะเขมรได้ จึงไดผ้ นึกกาลงั กนั ต่อสูอ้ ยา่ งเตม็ ท่ี 10

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.2 ปัจจัยทเ่ี อือ้ ต่อการสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั ปัจจัยภายใน รักความเป็ นอสิ ระ คนไทยมีนิสยั รักอิสระ ไม่ชอบใหผ้ ใู้ ดมาบงั คบั จึงใหค้ วามร่วมมือในการขบั ไล่เขมร เพอื่ ใหค้ นไทยไดร้ ับอิสรภาพ 11

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.2 ปัจจัยทเ่ี อือ้ ต่อการสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั ปัจจยั ภายใน สุโขทยั อยูในทาเลทเี่ หมาะสม ต้งั อยใู่ นเขตที่ราบเชิงเขาใกลแ้ ม่น้ายม พ้นื ท่ีมีความอุดมสมบูรณ์ เหมาะแก่การทาการเกษตร 12

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.2 ปัจจัยทเ่ี อือ้ ต่อการสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั ปัจจยั ภายนอก การเส่ือมอานาจของเขมร ซ่ึงมีมูลเหตุสาคญั คือ ความสูญเสียจากการทาสงครามยดื เย้อื 13 กบั อาณาจกั รจมั ปาและอาณาจกั รไดเวยี ด ความสิ้นเปลืองจากการทุ่มเทสร้างเทวสถานขนาดใหญ่ และสร้างสาธารณูปโภคต่าง ๆ

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั มี 9 พระองค์ 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหากษตั ริยแ์ ห่ง อาณาจกั รสุโขทยั ทุกพระองค์ เป็นกษตั ริยร์ าชวงศพ์ ระร่วง 14

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหากษตั ริยร์ าชวงศพ์ ระร่วง 9 พระองค์ มีดงั น้ี พ.ศ. 1792–ไม่ปรากฏ พ.ศ. ไม่ปรากฏ–1822 พ.ศ. 1822–1841 พ.ศ. 1841–1866 พ.ศ. 1866–1890 ระยะเวลา ท่ีครองราชย์ พอ่ ขนุ ศรีอินทราทิตย์ พอ่ ขนุ บานเมือง พ่อขนุ รามคาแหงมหาราช พระยาเลอไทย พระยางว่ั นาถุม 15

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหากษตั ริยร์ าชวงศพ์ ระร่วง 9 พระองค์ มีดงั น้ี พ.ศ. 1890–1911 พ.ศ. 1911–1942 พ.ศ. 1943–1962 พ.ศ. 1962–1981 ระยะเวลา พระมหาธรรมราชา ท่ีครองราชย์ ท่ี 3 (ไสลือไทย) พระมหาธรรมราชา ที่ 1 (ลิไทย) พระมหาธรรมราชา พระมหาธรรมราชา ท่ี 2 ท่ี 4 (บรมปาล) 16

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนศรีอนิ ทราทติ ย์ มีพระนามเดิมวา่ พอ่ ขนุ บาง ไดเ้ สวยราชยเ์ ป็นกษตั ริย์ กลาหาวไดร้ ่วมมือกบั พระสหาย ครองกรุงสุโขทยั คือ พอ่ ขนุ ผาเมือง เจา้ เมืองราด ทรงพระนามวา่ รวมกาลงั คนไทยทาสงคราม ขบั ไล่เขมรที่ปกครองสุโขทยั พอ่ ขนุ ศรีอินทราทิตย์ เป็นตน้ ราชวงศพ์ ระร่วง 17

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนศรีอนิ ทราทติ ย์ พอ่ ขนุ ศรี- • พระราชโอรสองคใ์ หญ่ไดส้ ิ้นพระชนม์ อินทราทิตย์ ต้งั แตย่ งั เยาว์ นางเสือง • พอ่ ขนุ บานเมือง • พอ่ ขนุ รามคาแหงมหาราช • พระราชธิดา 2 พระองคไ์ ม่ปรากฏพระนาม 18

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนศรีอนิ ทราทิตย์ สมยั น้ีอาณาจกั ร บางคร้ังถูกโจมตี ยงั ไม่กวา้ งขวางนกั จากเมืองอื่น เช่น ขนุ สามชน เจา้ เมืองฉอด ยกทพั มาตีเมืองตากของ สุโขทยั แต่กพ็ า่ ยแพไ้ ป 19

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนบานเมือง ในสมยั ของพระองค์ พระอนุชา คือ พระรามคาแหง เป็นกาลงั สาคญั ในการขยายอานาจ และป้องกนั อาณาจกั ร 20

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนรามคาแหงมหาราช • เป็นพระราชโอรสของพอ่ ขนุ ศรีอินทราทิตย์ • เป็นพระอนุชาของพอ่ ขนุ บานเมือง • มีพระนามเดิมวา่ พระราม • ช่วยพระราชบิดาในการรบกบั ขนุ สามชน เจา้ เมืองฉอด • ทรงชนชา้ งชนะขนุ สามชน จึงไดร้ ับ พระราชทานนาม “พระรามคาแหง” 21

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนรามคาแหงมหาราช ภาพนูนต่าต้งั อยบู่ ริเวณดา้ นหลงั พระบรมราชานุสาวรียพ์ อ่ ขนุ รามคาแหงมหาราช จงั หวดั สุโขทยั แสดงเหตุการณ์พระรามกระทายทุ ธหตั ถีกบั ขนุ สามชน 22

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนรามคาแหงมหาราช นอกจากเป็นนกั รบที่ เก่งกลา้ สามารถแลว้ ยงั ทรงเป็น “ผรู้ ู้บุญรู้ธรรม” 23

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนรามคาแหงมหาราช การขยายอาณาเขต พระราชกรณียกิจที่สาคญั มีดงั น้ี ทิศเหนือ ครอบคลุมเมืองแพลท (แพร่) เมืองม่าน (อยรู่ ะหวา่ งแพร่กบั น่าน) ทิศตะวนั ตก ครอบคลุมเมืองฉอด เมืองพลวั (ปัว) และขา้ มแม่น้าโขงไปได้ (อยใู่ นอาเภอแม่สอด จงั หวดั ตาก) เมืองหงสาวดีถึงชายฝั่งทะเล เมืองชวา (หลวงพระบาง) ทศิ ใต้ ครอบคลุมเมืองคนที (ปัจจุบนั ทิศตะวนั ออก ครอบคลุมเมืองสระหลวง คือตาบลคณฑี ในจงั หวดั สองแคว (พิษณุโลก) เมืองลุมบาจาย กาแพงเพชร) เมืองพระบาง (หล่มเก่า) เมืองสคา (อยใู่ นลุ่มน้าป่ าสกั ) (นครสวรรค)์ เมืองแพรก (อยใู่ น รวมท้งั เมืองเวียงจนั ทนแ์ ละเมืองเวียงคา จงั หวดั ชยั นาท) เมืองสุพรรณภูมิ ซ่ึงอยอู่ ีกฟากหน่ึงของแม่น้าโขง (อยใู่ นจงั หวดั สุพรรณบุรี) เมือง ราชบุรี เมืองเพชรบุรี เมืองนคร- 24 ศรีธรรมราช (นครศรีธรรมราช) ไปจนถึงฝ่ังมหาสมุทร

แผนท่ีสงั เขปอาณาจกั รสุโขทยั สมยั พอ่ ขนุ รามคาแหงมหาราช 25

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั การประดษิ ฐ์ตวั อกั ษรไทย 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนรามคาแหงมหาราช พ.ศ. 1826 ทรงประดิษฐล์ ายสือไทย ข้ึนใช้ ทาใหไ้ ทยมีตวั หนงั สือ เป็ นของตนเอง 26

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั การส่ งเสริมการค้า 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนรามคาแหงมหาราช ทรงใหย้ กเวน้ การเกบ็ ภาษีผา่ นด่าน ทาใหก้ ารคา้ เป็นไปโดยสะดวก และทรงส่งเสริมการคา้ กบั ดินแดนท่ีอยใู่ กลเ้ คียง 27

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั การทานุบารุงศานา 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั 28 พ่อขุนรามคาแหงมหาราช • ทรงนิมนตพ์ ระสงฆผ์ ทู้ รงคุณวฒุ ิ ในพระพทุ ธศาสนานิกายเถรวาท แบบลงั กาวงศจ์ ากเมืองนครศรีธรรมราช มาเป็นพระสังฆราช เพอ่ื สัง่ สอนประชาชน และปรับปรุงการศึกษาของคณะสงฆ์ ใหด้ ีข้ึน • ทรงสร้างพระแท่นมนงั ศิลาบาตรไว้ กลางดงตาล เพอื่ ใชเ้ ป็นที่สาหรับพระเถระ นง่ั แสดงธรรมในวนั พระ ส่วนวนั ธรรมดา ใชป้ ระทบั วา่ ราชการ

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั การรับฟังความเดือดร้อน ของประชาชน 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนรามคาแหงมหาราช ทรงการปกครองแบบพอ่ ปกครองลูก ดูแลทุกขส์ ุขของประชาชนอยา่ งใกลช้ ิด 29

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั การรับฟังความเดือดร้อน ของประชาชน 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนรามคาแหงมหาราช ทรงใหแ้ ขวนกระด่ิงไวห้ นา้ ประตูวงั ประชาชนที่ถูกตดั สินคดี ไม่เป็นธรรม หรือไดร้ ับความ เดือดร้อนต่าง ๆ ไปสน่ั กระดิ่ง เพ่ือเขา้ เฝ้าถวายฎีกาหรือกราบทูล 30

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั การดาเนินนโยบาย ต่างประเทศ 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั 31 พ่อขุนรามคาแหงมหาราช • ทรงรักษาความเป็นมิตรกบั อาณาจกั รลา้ นนาและแควน้ พะเยา • ทรงดาเนินนโยบายผกู มิตรกบั จีน • ทรงอุปการะเก้ือกลู เมืองที่มา ขอพ่งึ พระบรมโพธิสมภารหรือ ยอมอ่อนนอ้ ม • ทรงอุปถมั ภผ์ ทู้ ่ีเขา้ มาสวามิภกั ด์ิ

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั การดาเนินนโยบายกบั ต่างประเทศ 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พ่อขุนรามคาแหงมหาราช หลงั จากพอ่ ขนุ รามคาแหงมหาราชสวรรคต ใน พ.ศ. 1841 แลว้ อาณาจกั รสุโขทยั กแ็ ตกและมีขนาดเลก็ ลงตามเดิม เพราะบา้ นเมืองที่เคยอยู่ ในอานาจตา่ งต้งั ตวั เป็นอิสระ 32

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระยาเลอไทย เป็นพระราชโอรสของพอ่ ขนุ รามคาแหงมหาราช เสวยราชยต์ ่อจากพระราชบิดา เมื่อสวรรคต แลว้ ราชสมบตั ิตกแก่พระยางวั่ นาถุม 33

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระยาง่วั นาถุม ครองราชยต์ ่อจากพระยาเลอไทย พ.ศ. 1890 เกิดเหตุการณ์ยงุ่ ยากข้ึนในกรุงสุโขทยั สนั นิษฐานวา่ 34 เหตุการณ์น่าจะเกิดหลงั พระยางวั่ นาถุมสวรรคตแลว้ อาจจะมี ผทู้ ่ีไม่สมควรเป็นกษตั ริยไ์ ดต้ ้งั ตนข้ึนเป็นกษตั ริย์ พระยาลิไทย จึงยกกองทพั จากศรีสชั นาลยั มาปราบปราม

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาท่ี 1 (ลไิ ทย) เป็นพระราชโอรสของพระยาเลอไทย มีพระนามเดิมวา่ พระยาลไิ ทย ก่อนข้ึนครองราชยท์ รงเป็นพระมหาอุปราช ครองเมืองศรีสชั นาลยั ใน พ.ศ. 1890 ทรงยกทพั มารบและประหารศตั รูท่ีกรุงสุโขทยั แลว้ ปราบดาภิเษกข้ึนเป็นกษตั ริย์ พระองคท์ รงเป็นนกั ปราชญ์ รอบรู้ท้งั ดา้ นการปกครอง ศาสนา อกั ษรศาสตร์ และดา้ นอื่น ๆ ทรงรวบรวมอาณาจกั รสุโขทยั ใหเ้ ป็นปึ กแผน่ ข้ึนอีกคร้ังหน่ึง 35

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั การขยายอาณาเขต 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลไิ ทย) • ครอบคลุมเมืองแพร่ เมืองน่าน • ครอบคลุมเมือง สระหลวงสองแคว เมืองพลวั (ปัว) เมืองชวา (หลวง (พิษณุโลก) เมืองลุมบาจาย (หล่มเก่า) พระบาง) เมืองสะคา้ (สคา) เมืองราด (อยใู่ น จงั หวดั อุตรดิตถ)์ ทิศเหนือ ทิศตะวนั ออก • ครอบคลุมเมืองเชียงทอง ทิศตะวนั ตก ทิศใต้  ครอบคลุมเมืองปากยม (พจิ ิตร) เมืองชากงั ราว (กาแพงเพชร) เมืองสุพรรณภาว เมืองนคร พระชุม เมืองพาน (ท้งั 3 เมืองน้ี อยใู่ นจงั หวดั กาแพงเพชร) และ เมืองพระบาง (นครสวรรค)์ 36

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั การปกครอง 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลไิ ทย) นาหลกั ทศพธิ ราชธรรม เรียกพระนามของกษตั ริยส์ ุโขทยั มาเป็นหลกั ในการปกครอง จึงเปล่ียนเป็ นมหาธรรมราชา สืบตอ่ มาจนสิ้นสมยั สุโขทยั 37

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั การทานุบารุงศาสนา 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาท่ี 1 (ลไิ ทย) ทรงศรัทธาในพระพทุ ธศาสนามาก ถึงกบั ออกผนวช 1 พรรษา ระหวา่ งครองราชยไ์ ดอ้ าราธนาพระสังฆราช จากเมืองนครพนั ของมอญมาเป็นพระอุปัชฌาย์ ทรงส่งเสริมการศึกษาพระพทุ ธศาสนา จนกลายเป็นศูนยก์ ลางทางพระพทุ ธศาสนา พระสงฆท์ ี่ไดร้ ับการศึกษาจากสานกั เรียนเมืองนคร พนั ไปเผยแผพ่ ระพทุ ธศาสนานิกายเถรวาท แบบลงั กาวงศใ์ นลา้ นนา ลา้ นชา้ ง น่าน อยธุ ยา และทรงสร้างถาวรวตั ถุต่าง ๆ 38

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั การทานุบารุงศาสนา 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลไิ ทย) ทรงสร้างพระพุทธบาทท่ีจาลองแบบมาจากลงั กา ไวบ้ นยอดเขาของทุกเมืองท่ีทรงตีได้ ทรงสร้างสถปู ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ ไวท้ ี่เมืองนครชุม (นครพระชุม) • ปลูกตน้ พระศรีมหาโพธ์ิ • สร้างพระพุทธรูปทอง 39

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั การทานุบารุงศาสนา 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลไิ ทย) ปลูกตน้ พระศรีมหาโพธ์ิ 40

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั การสร้างวรรณกรรม 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาท่ี 1 (ลไิ ทย) ทรงมีความรู้แตกฉานในพระไตรปิ ฎกเป็นอยา่ งดี ใน พ.ศ. 1888 ก่อนข้ึนครองราชย์ ไดท้ รงพระราชนิพนธเ์ ร่ือง ไตรภูมิพระร่วง ซ่ึงเป็นวรรณกรรมทางพระพทุ ธศาสนาเร่ือง แรกของไทย 41

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั การสร้างวรรณกรรม 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาท่ี 1 (ลไิ ทย) 42

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั การส่ งเสริมเศรษฐกจิ 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาท่ี 1 (ลไิ ทย) โปรดเกลา้ ฯ ใหส้ ร้างพนงั หรือทานบก้นั น้า ต้งั แต่เมืองสองแคว หรือพษิ ณุโลกมาถึงกรุงสุโขทยั เพอ่ื นาน้าไปใชใ้ นการเพาะปลูก 43

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั การปรับปรุง การเขยี นหนังสือไทย 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลไิ ทย) (1) สมยั พอ่ ขนุ รามคาแหงมหาราช (2) สมยั พระมหาธรรมราชาท่ี 1 (3) สมยั ปัจจุบนั ทรงปรับปรุงการเขียนสระจากที่วางสระไวแ้ นวเดียวกบั พยญั ชนะตามแบบ พอ่ ขนุ รามคาแหงมหาราช มาเป็นวางสระไวข้ า้ งหนา้ ขา้ งหลงั ขา้ งบน และขา้ งล่างพยญั ชนะ ลกั ษณะเดียวกบั ท่ีใชอ้ ยใู่ นปัจจุบนั 44

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาท่ี 1 (ลไิ ทย) ในสมยั น้ีมีการสถาปนาอาณาจกั ร ของคนไทยอีกกลุ่มหน่ึงข้ึนในลุ่มน้า เจา้ พระยาตอนล่าง เม่ือ พ.ศ. 1893 โดยสมเดจ็ พระรามาธิบดีท่ี 1 (พระเจา้ อู่ทอง) เป็นอาณาจกั รคู่แขง่ ทางการเมืองของอาณาจกั รสุโขทยั 45

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาท่ี 1 (ลไิ ทย) ปรากฏหลกั ฐานจากตานานวา่ สมเดจ็ พระรามาธิบดีท่ี 1 ต้งั อาณาจกั รอยธุ ยา ไดไ้ ม่นานนกั กย็ กทพั มายดึ เมืองชยั นาท (ชื่อเดิมของเมืองพษิ ณุโลก) เอาไวไ้ ด้ พระมหาธรรมราชาตอ้ งขอเจรจาจึงได้ เมืองชยั นาทคืน ต่อมาทรงยา้ ยจากกรุงสุโขทยั มาประทบั ที่เมืองพิษณุโลกเพอ่ื ระวงั ภยั จากอยธุ ยา 46

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาที่ 2 สุโขทยั ตกเป็นประเทศราชของอยธุ ยา พ.ศ. 1935 สุโขทยั สาบานกบั พ.ศ. 1921 สมเดจ็ พระบรมราชาธิราชที่ 1 เมืองน่านวา่ จะไม่รุกรานกนั (ขนุ หลวงพอ่ งว่ั ) แห่งกรุงศรีอยธุ ยายกทพั ไปตีเมือง ชากงั ราว (กาแพงเพชร) ของสุโขทยั พระมหาธรรมราชาที่ 2 และร่วมรบดว้ ยกนั สู้ไม่ได้ ตอ้ งออกถวายบงั คมยอมอยใู่ ตอ้ านาจ พ.ศ. 1931 จึงกลบั เป็นเอกราชใหม่ 47

1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาที่ 3 (ไสลือไทย) ตอนปลายรัชสมยั อาณาจกั รสุโขทยั ตกเป็นประเทศราชของอยธุ ยาอีก มีการสร้างความสมั พนั ธ์ทางเครือญาติกนั โดยสมเดจ็ พระอินทราชาแห่งอยธุ ยา ทรงสู่ขอพระราชธิดาของ พระมหาธรรมราชาที่ 2 ใหแ้ ก่ เจา้ สามพระยาพระราชโอรสของพระองค์ 48

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาท่ี 3 (ไสลือไทย) เจา้ สามพระยาหรือ สมเดจ็ พระ สมเด็จพระบรม- บรมไตรโลกนาถ ราชาธิราชที่ 2 พระราชธิดา 49 พระมหาธรรมราชาท่ี 2

1. การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทยั 1.3 พระมหากษตั ริย์แห่งสุโขทยั พระมหาธรรมราชาที่ 3 (ไสลือไทย) เม่ือพระมหาธรรมราชาที่ 3 สวรรคตแลว้ พระยาบาลเมืองกบั พระยารามทาสงครามชิงราชสมบตั ิกนั สมเดจ็ พระอินทราชาแห่งอยธุ ยา อภิเษกพระยาบาลเมืองเป็ นพระมหา ทรงยกกองทพั มาระงบั ธรรมราชาที่ 4 ปกครองอาณาจกั ร การจลาจล สุโขทยั โดยประทบั อยทู่ ่ีเมือง พษิ ณุโลก และใหพ้ ระยาราม ไปครองเมืองสุโขทยั 50