บทความวิชาการงานสัมมนาวิชาการส่งเสริมและพัฒนาการเกษตร ครั้งที่ 10

สสง่มั เมสรนิมาแวลิชะาพกฒั ารนาคกราัง้ รทเก่ี 1ษ0ตร พล (ของ) เมอืงขับเคล่ือนเกษตร อาหาร สแรล้าะงยน่ังวยตัืนกใรนรมสสภ่สูาขุวะภปาวฏะิรคูปวปามระมเทน่ัศคง วนั อาทผิตา่ นยรท์ ะี่ บ23บอพอฤนษไภลานค์ MมSพT.ศe.a2m56s4 Farm vector created by freepik - www.freepik.com



เชญิ รว่ มสมั มนาวิชาการ ครง้ั ที่ 10 ส่งเสรมิ และพั ฒนาการเกษตร มสธ. ผา่ นระบบออนไลน์ MS Teams วันอาทิตย์ท่ี 23 พฤษภาคม 2564 พล(ของ)เมอื งขบั เคลอื่ นเกษตร อาหาร สรา้ งนวตั กรรมสู่สุขภาวะ ความมนั่ คง และยง่ั ยนื ในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ AGENDA KEY NOTE SPEAKER 09.00 - 09.15 น. เขาหองสมั มนา และชมนทิ รรศการภาคโปสเตอร อาจารยเอ็นนู 09.15 - 09.30 น. พธิ เีปดการสมั มนา โดยประธานกรรมการประจาํ สาขาวชิ าเกษตรศาสตรและสหกรณ ซื่อสุวรรณ กลาวรายงานโดย คณุ กรณศิ ตงั้ คณาทรพั ย รศ.ดร. สนิ ีนุช ครุฑเมือง แสนเสรมิ วชิ ญชยาพา ผดงุ พฒั น ผแู ทนนกั ศกึ ษาปรญิ ญาเอกสงเสรมิ และพฒั นาการเกษตร มสธ. 09.30 -11.00 น. บรรยายพเิศษ“พล(ของ)เมอื งขบั เคลอื่ นเกษตร อาหารสสู ขุ ภาวะ ความมน่ั คง และยง่ั ยนื เพญ็ ศริ ิ ไพจิตร วสมน ยุตธิ รรมดํารง ในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ” โดย อาจารยเอน็ นู ซอ่ื สวุ รรณ (กรรมการปฏริ ปู ประเทศไทย ประธานมลู นธิ อิ าจารยจาํ เนยี ร สาระนาค) โศภิต วงษพลับ กรณศิ ต้งั คณาทรัพย 11.00 - 11.40 น. อภปิ ราย เรอื่ ง “เกษตรแปลงใหญและวสิ าหกจิ ชมุ ชนขบั เคลอื่ นภาคเกษตรไทย” • การสงเสริมการจัดการโซอุปทานของเกษตรกรกลมุ แปลงใหญมันสาํ ปะหลัง ดนิ แสงธรรม กลาจน อรุณรตั น ไกรลาศศริ ิ โดย คณุ วชิ ญชยาพา ผดงุ พฒั น นกั ศกึ ษาปรญิ ญาเอก • แนวทางการสงเสริมศกั ยภาพวิสาหกิจชุมชนเชงิ ธรุ กิจ ก่งิ ดอกดิน กลาจน ชยารัตน รัตนเสน โดย คณุ เพญ็ ศริ ิ ไพจติ ร นกั ศกึ ษาปรญิ ญาเอก 11.40 - 12.00 น. อภปิ ราย เรอ่ื ง “ดนตรี วถิ วี ฒั นธรรม พลงั และความงามในงานสงเสรมิ และพฒั นาการเกษตร” • การใชดนตรีในการสงเสรมิ และพฒั นาการเกษตร โดย วาที่ ร.ต.ต.หญงิ วสมน ยตุ ธิ รรมดาํ รง นกั ศกึ ษาปรญิ ญาเอก 12.00 - 13.00 น. พกั รบั ประทานอาหาร และชมนทิ รรศการภาคโปสเตอร 13.00 - 13.40 น. อภปิ ราย เรอื่ ง “การยกระดบั มาตรฐานสนิ คาและสรางงานวจิ ยั สนู วตั กรรมเพอื่ พฒั นาผลผลติ และสนิ คาเกษตร” • การสงเสริมการผลติ จ้ิงหรดี ตามมาตรฐานสนิ คาเกษตรของเกษตรกรเพอ่ื การสงออก โดย คณุ โศภติ วงษพลบั นกั ศกึ ษาปรญิ ญาเอก • การสงเสริมเพอ่ื พฒั นาและใชประโยชนงานวิจยั ดานขาวของกรมการขาว โดย คณุ กรณศิ ตง้ั คณาทรพั ย นกั ศกึ ษาปรญิ ญาเอก 13.40 - 15.00 น. อภปิ ราย เรอ่ื ง “ระบบเกษตร ตลาดสนิ คาและอาหารอนิ ทรยี กบั การพง่ึ พาตนเอง ของ เกษตรกร และความมนั่ คง ยงั่ ยนื ของประเทศไทย” • กสิกรรมไรสารพิษเพ่อื การพง่ึ ตนเองอยางยัง่ ยืน โดย คณุ ดนิ แสงธรรม กลาจน นกั ศกึ ษาปรญิ ญาเอก • การสงเสริมกสิกรรมไรสารพิษเพือ่ ความผาสุกอยางยั่งยืน โดย คณุ อรณุ รตั น ไกรลาศศริ ิ นกั ศกึ ษาปรญิ ญาเอก • การสรางความมน่ั คงทางอาหารของเกษตรกรอินทรยี โดย คณุ กงิ่ ดอกดนิ กลาจน นกั ศกึ ษาปรญิ ญาเอก • การสงเสริมการตลาดเกษตรอินทรียอยางย่ังยนื โดย คณุ ชยารตั น รตั นเสน นกั ศกึ ษาปรญิ ญาเอก 15.00 - 15.10 น. สรปุ และปดการสมั มนา โดย รองศาสตราจารย ดร.สนิ นี ชุ ครฑุ เมอื ง แสนเสรมิ สนใจเข้ารว่ ม Scan QR Code หอ้ งสัมมนาวชิ าการส่งเสรมิ และพั ฒนาการเกษตรครง้ั ท่ี 10 ฟร!ี ! ไมม่ คี ่าใชจ้ ่าย หรือสอบถามรายละเอยี ดเพ่ิ มเตมิ ไดท้ ี่ คุณวศิณี โทร 02-504-8141

คำนำ ประเทศไทยต+องเผชิญกับสถานการณ:การเปล่ียนแปลง และพัฒนาของโลกในหลายมิติ ทง้ั เศรษฐกิจ สงั คม พฤตกิ รรมการดำรงชพี ตลอดจนเทคโนโลยีตาN ง ๆ การเปล่ยี นแปลงนี้ รวดเรว็ รุนแรง ประกอบ กับภาวะการเปลี่ยนแปลงของภมู อิ ากาศของโลก การเขา+ สูNสงั คมผูส+ งู วยั ตลอดจนการระบาดของโควดิ -19 ระลอกใหมN ทีส่ NงผลกระทบตอN ทุกภาคสวN น ดังนน้ั การเตรยี มความพร+อมของเกษตรกร ผป+ู ระกอบการทางด+านการเกษตร รวมถงึ สถาบนั การศกึ ษา หรอื ผมู+ ีสNวนเก่ยี วข+อง โดยเฉพาะการปรบั ตวั ของงานสNงเสรมิ และพัฒนาการเกษตร จึงมีความสำคัญยิ่ง เพ่ือให+เกษตรกรและผู+เก่ียวข+องสามารถปรับตัวให+เทNาทันการเปล่ียนแปลงตNาง ๆ โดยเฉพาะในยุคที่ท่ัวโลกให+ ความสำคัญการผลิตอาหารปลอดภยั และการสรา+ งความมนั่ คงทางอาหาร รวมทัง้ การสรา+ งนวตั กรรมสูสN ขุ ภาวะ จึงเป[น เรอื่ งทส่ี ำคญั ในการนี้ วิชาเอกสNงเสริมและพัฒนาการเกษตร แขนงวิชาสNงเสริมการเกษตร สาขาวิชา เกษตรศาสตร:และสหกรณ: มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช รNวมกับนักศึกษาปริญญาเอก หลักสูตร ปรัชญาดุษฎีบัณทิต (สNงเสริมและพัฒนาการเกษตร) เห็นวNาการสร+างความรู+ ความเข+าใจ และการเตรียมความ พรอ+ มดงั กลNาวมีความสำคัญและจำเป[นอยNางย่งิ จึงได+จดั สมั มนาวิชาการสงN เสรมิ และพัฒนาการเกษตร ครง้ั ท่ี 10 (ออนไลน:) เรื่อง “พล(ของ)เมืองขับเคล่ือนเกษตร อาหาร สร+างนวัตกรรมสูNสุขภาวะ ความมั่นคงและย่ังยืน ในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ” ขนึ้ โดยมีเนือ้ หาเกีย่ วกบั การสNงเสริมการเกษตรแปลงใหญแN ละวสิ าหกจิ ชุมชนขบั เคลื่อน ภาคการเกษตร การใช+ดนตรี วถิ ีวัฒนธรรม พลังและความงามในงานสNงเสรมิ และพัฒนาการเกษตร การยกระดับ มาตรฐานสินคา+ และสร+างงานวิจยั สNูนวัตกรรมเพ่ือพัฒนาผลผลติ และสินค+าเกษตร รวมทงั้ การสงN เสรมิ ระบบเกษตร ตลาดสนิ ค+าและอาหารอินทรีย: กบั การพงึ่ พาตนเองของเกษตรกร และความมงั่ คง ย่ังยืนของประเทศไทย โดยการ สมั มนาวิชาการครง้ั นี้มีจุดมNุงหมายเพื่อให+เกิดเวทีแลกเปลยี่ นข+อคิดเห็นและมุมองของสถาบันการศกึ ษา และผู+ที่ เกี่ยวข+องกับการพัฒนาการเกษตร และเกษตรกรไทย อนั จะเปน[ ประโยชน:ตอN การสรา+ งความตระหนกั ถงึ การผลิตใน ภาคการเกษตรท่ีคำนึงถึงความปลอดภัยและผ+ูบริโภค อันจะเป[นประโยชน:ตNอการสร+างความเข+มแข็งให+แกN เกษตรกร ชมุ ชน ท+องถน่ิ และประเทศตอN ไป นักศกึ ษาปริญญาเอก สาขาวชิ าเกษตรศาสตร:และสหกรณ: รนุN ที่ 10

สารบัญ หนา/ เรอ่ื ง 1 2 เกษตรแปลงใหญ7และวสิ าหกิจชุมชนขับเคลอื่ นภาคเกษตรไทย 14 การสง% เสรมิ การจดั การโซอ% ปุ ทานของเกษตรกรกลมุ% แปลงใหญ%มันสำปะหลงั แนวทางการสง% เสริมศกั ยภาพวสิ าหกิจชมุ ชนเชิงธุรกจิ 22 23 ดนตรี วิถีวฒั นธรรม พลงั และความงามในงานสง7 เสรมิ และพฒั นาการเกษตร การใชIดนตรเี พอ่ื การสง% เสรมิ และพฒั นาการเกษตร การยกระดบั มาตรฐานสนิ คา/ และสร/างงานวจิ ยั ส7ูนวตั กรรมเพ่ือการพฒั นาผลผลิต และสนิ คา/ เกษตร 29 การสง% เสรมิ การผลติ จง้ิ หรดี ตามมาตรฐานสินคาI เกษตรของเกษตรกรเพอ่ื การสง% ออก 30 การสง% เสรมิ เพอ่ื พฒั นาและใชปI ระโยชนTงานวิจัยดIานขาI วของกรมการขาI ว 38 ระบบเกษตร ตลาดสนิ คา/ และอาหารอนิ ทรียQ กับการพงึ่ พาตนเองของเกษตรกร และความมน่ั คง 47 ยง่ั ยนื ของประเทศไทย กสกิ รรมไรIสารพิษเพอ่ื การพงึ่ ตนเองอย%างยั่งยืน 48 การสง% เสรมิ กสกิ รรมไรIสารพิษเพอื่ ความผาสกุ อย%างยงั่ ยืน 57 การสรIางความมนั่ คงทางอาหารของเกษตรกรอินทรยี T 65 การสง% เสรมิ การตลาดเกษตรอินทรยี Tอย%างยง่ั ยนื 74 โปสเตอรQ 84

งานสมั มนาวิชาการส-งเสรมิ และพัฒนาการเกษตร คร้งั ที่ 10 1 พล(ของ)เมอื งขบั เคลอื่ นเกษตร อาหาร สราD งนวตั กรรมสส-ู ขุ ภาวะ ความม่นั คง และยง่ั ยนื ในสภาวะปฏิรูปประเทศ เกษตรแปลงใหญ-และวสิ าหกจิ ชุมชนขบั เคลื่อนภาคเกษตรไทย

งานสัมมนาวชิ าการส-งเสรมิ และพฒั นาการเกษตร ครงั้ ที่ 10 2 พล(ของ)เมอื งขบั เคลอื่ นเกษตร อาหาร สรDางนวัตกรรมสู-สขุ ภาวะ ความมัน่ คง และย่ังยนื ในสภาวะปฏิรปู ประเทศ การส-งเสริมการจัดการโซ-อุปทานของเกษตรกรกลุ-มแปลงใหญ-มันสำปะหลงั มันสำปะหลัง (ชือ่ วิทยาศาสตร:; Manihot esculenta (L.) Crantz) เปGนพืชหัวชนิดหนึ่ง เปGนพืชอาหารที่สำคัญอันดับ 3 รองจาก ขSาวและขSาวโพด มีชื่อสามัญเรียกหลายชื่อ เชVน Cassava, Yuca, Mandioa, Manioc, Tapioca ชาวไทยเดมิ เรียก กันวVา มันสำโรง มันไมS ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือเรียกวVา มันตSนเตี้ย ภาคใตSเรียก มันเทศ (แตVเรียกมันเทศวVา \"มันหลา\") คำวVา \"สำปะหลัง\" ที่นิยมเรียกอาจมาจากคำวVา \"ซำเปอ (Sampou)\" ของชวาตะวันตก มันสำปะหลัง มีแหลVงกำเนิดแถบทีล่ ุVมเขตรSอน (lowland tropics) มีหลักฐานแสดงวVาปลูกกันในโคลัมเบีย และ เวเนซูเอลา มานานกวVา 3,000–7,000 ปuมาแลSว นิยมใชSเปGน นางสาววชิ ญช; ยาพา ผดุงพฒั น; อาหารเลี้ยงสตั ว; สามารถปลกู ไดงS าV ยในพ้นื ทรี่ Sอน และรSอนชื้น จึง กลมุV ยทุ ธศาสตรแ; ละสารสนเทศ ไดSมีการสนับสนุนแกVประเทศที่กำลังพัฒนาที่มีสภาพภูมิอากาศ สำนักงานเกษตรจังหวดั สระบรุ ี ดังกลาV วปลกู เปGนพืชเศรษฐกิจ ชนิดและสายพันธมุ; ันสำปะหลงั ทป่ี ลกู เชงิ เกษตรกรรม มีสองชนดิ คอื 1. ชนิดหวาน มีปริมาณกรดไฮโดรไซยานิกต่ำ ไมVมีรสขม และสามารถใชSทำอาหารไดSโดยตรง เชVน พนั ธุห; Sานาที, พันธร;ุ ะยอง 2 2. ชนิดขม มีปริมาณกรดไฮโดรไซยานกิ สูง ตSองนำไปแปรรูปกVอน เชVน พันธุ;ระยอง 1, 3, 5, 60, 90 พันธุ; เกษตรศาสตร; 50 และ พนั ธุ;หSวยบง 60 ลักษณะทางพฤกษศาสตร;ของมนั สำปะหลงั เปนG ไมพS มVุ สูง 1.3–5 เมตร รากแบบสะสมอาหาร (tuberous root) สายพนั ธุ;ทีน่ ิยมปลูกสงู ประมาณ 2.5 เมตร เสSนผาV นศนู ย;กลาง 10–15 เซนติเมตร ใบมีรVองลึก 3–7 รVอง มีหูใบ กSานใบยาว ดอกเปGนชVอดอก ผลแบบแคปซูลทรงกลม ประมาณ 1.2 เซนติเมตร มี 3 เมล็ดใน 1 ผล การจำแนกสายพันธุ;ใชS คุณลักษณะหลายอยาV งชวV ยในการจำแนกเชVน สีของใบอVอน สี กSานใบ สลี ำตนS ขนทีย่ อดออV น ลกั ษณะทรงตนS หูใบ

งานสัมมนาวิชาการส-งเสรมิ และพฒั นาการเกษตร คร้งั ท่ี 10 3 พล(ของ)เมอื งขบั เคล่อื นเกษตร อาหาร สราD งนวัตกรรมส-ูสุขภาวะ ความม่นั คง และย่ังยืนในสภาวะปฏริ ูปประเทศ การเพาะปลูก ใชSกงิ่ ปกÉ ชำ ระยะเวลาเก็บเก่ียวประมาณ 1 ปu ถึง 1 ปu 4 เดือนข้นึ อยูVกบั สายพนั ธุ;ปลูก เปGน พืชที่ทนแลSงไดS การนำมันสำปะหลังไปใชSประโยชน; สVวนใหญVผลผลิตจะนำมาแปรรูป เปGนผลิตภัณฑ;ขั้นพื้นฐานกVอนนำไป บริโภค สงV ตVอไปใชSในภาคอตุ สาหกรรมที่เก่ียวขSอง ผลผลิต ผลิตภัณฑ;แปรรปู ขั้นพืน้ ฐาน อตุ สาหกรรมทเี่ กีย่ วขอS ง ผบSู รโิ ภค มันสำปะหลัง แปงâ มนั อุตสาหกรรมอน่ื ๆ (หัวมนั สด) มันเสSน/อัดเม็ด - กระดาษ - สง่ิ ทอ - ยารักษาโรค - อ่นื ๆ อาหาร อาหารสัตว; เอทานอล ภาพท่ี 1 แสดงรปู แบบการบรโิ ภคหรอื ใชSประโยชน;จากมันสำปะหลงั สถานการณกV ารผลติ และการคDามันสำปะหลงั ของโลก ประเทศผผSู ลิตมนั สำปะหลังทสี่ ำคญั ของโลก 5 อันดับแรก มดี งั น้ี 1. ไนจีเรยี 59.48 ลาS นตัน 2. คองโก 29.95 ลSานตนั 3. ไทย 29.37 ลSานตนั 4. กานา 20.85 ลSานตัน 5. บราซลิ 17.64 ลาS นตัน ประเทศผนูS ำเขSามันสำปะหลังที่สำคญั ของโลก 5 อันดบั แรก มดี ังนี้ 1. จีน 2,524,717 ตัน 2. ญป่ี นุá 4,714 ตนั 3. สหรฐั อเมรกิ า 2,809 ตัน

งานสมั มนาวิชาการส-งเสริมและพัฒนาการเกษตร ครงั้ ที่ 10 4 พล(ของ)เมืองขบั เคลือ่ นเกษตร อาหาร สราD งนวัตกรรมส-สู ขุ ภาวะ ความมน่ั คง และย่ังยนื ในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ 4. เนเธอรแ; ลนด; 2,476 ตัน 5. อินโดนเี ซีย 1,019 ตัน ประเทศผสูS งV ออกมันสําปะหลังทสี่ ำคัญของโลก 5 อันดบั แรก มดี งั นี้ 1. ไทย 57.15% (1,747.36 ลSานดอลลาร); 2. เวียดนาม 31.13% (951.85 ลSานดอลลาร); 3. ลาว 3.63% (110.85 ลSานดอลลาร); 4. คอสตารกิ า 3.23% (98.62 ลSานดอลลาร); 5. กมั พูชา 0.95% (29.05 ลSานดอลลาร); สถานการณVผลติ และการคDามันสำปะหลังของไทย แหลVงผลิตมันสำปะหลังของไทย จะกระจายอยูVทั่วประเทศ ยกเวSนภาคใตS โดยภาคตะวันออก- เฉยี งเหนอื มเี นือ้ ทเ่ี พาะปลกู และเก็บเกี่ยวมากทีส่ ดุ รองลงมา ไดSแกV ภาคกลาง และภาคเหนอื ตามลำดับ ภาพที่ 2 แสดงแหลVงผลิตมนั สำปะหลังของไทย

งานสัมมนาวชิ าการสง- เสรมิ และพฒั นาการเกษตร ครง้ั ท่ี 10 5 พล(ของ)เมอื งขับเคลือ่ นเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมสูส- ขุ ภาวะ ความม่นั คง และยัง่ ยืนในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ สถติ กิ ารผลติ มันสำปะหลงั ในไทย มดี ังนี้ สถติ ิการผลติ ขอD มูลการผลติ ปX 2560/61 ปX 2561/62 ปX 2562/63 ปX 2563/64 จำนวนเกษตรกร (ครวั เรอื น) 523,589 537,937 569,632 703,693 9,439,009 11,390,818 พ้นื ทเ่ี พาะปลูก (ไร)V 8,918,392 8,823,412 8,918,250 9,163,593 พื้นท่เี กบ็ เกยี่ ว (ไร)V 8,714,471 8,666,596 ผลผลิตเฉลี่ย (ไร)V 3,499 3,586 3,252 3,286 28,999,122 30,108,352 ผลผลิตรวม (ตัน) 30,495,190 31,079,966 โดยมปี รมิ าณผลผลติ รายเดือน ดังน้ี ปรมิ าณผลผลิตรายเดือน ช-วงเดือน รอD ยละ ต.ค. - ธ.ค. 63 18.45 ม.ค. - มี.ค. 64 61.13 เม.ย. - ม.ิ ย. 64 14.47 ก.ค. - ส.ค. 64 5.95 ตนS ทุนการผลติ มดี ังน้ี ตDนทนุ การผลิต (บาท/ไร)- รายการ ปX 2562 ปX 2563 ตนS ทนุ ผนั แปร 5,608.16 4,915.19 ตนS ทุนคงที่ 1,026.35 1,026.31 ตSนทุนรวมตVอไรV 6,634.51 5,942.22 ตSนทุนรวมตอV กิโลกรัม 1.85 1.83

งานสมั มนาวชิ าการส-งเสรมิ และพัฒนาการเกษตร ครง้ั ท่ี 10 6 พล(ของ)เมืองขับเคลอื่ นเกษตร อาหาร สรDางนวัตกรรมสสู- ุขภาวะ ความมนั่ คง และยง่ั ยืนในสภาวะปฏิรูปประเทศ ราคาขาย มีดงั น้ี ราคาขาย (บาท/กิโลกรัม) ม.ค. ก.พ. ม.ี ค. เม.ย. พ.ค. ม.ิ ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค. เฉล่ีย ปu 2561 2.01 2.12 2.36 2.51 2.55 2.47 2.38 2.38 2.49 2.57 2.41 2.30 2.25 ปu 2562 2.20 2.17 2.15 2.11 1.83 1.65 1.65 1.72 1.62 1.70 1.87 1.99 2.07 ปu 2563 1.94 1.92 1.89 1.73 1.67 1.62 1.64 1.73 1.76 1.74 1.85 2.05 1.89 สถานการณส; งV ออกมนั สำปะหลงั และผลิตภณั ฑ;มันสำปะหลัง มดี ังนี้ สถานการณสV ง- ออกมนั สำปะหลงั และผลติ ภัณฑVมันสำปะหลงั (หนVวย : ลาS นตัน/ลSานบาท) การส-งออก ปX 61 ปX 62 ปX 62 ปX 63 (ม.ค. - ธ.ค.) (ม.ค. - ธ.ค.) (ม.ค. - ส.ค.) (ม.ค. - ส.ค.) ปรมิ าณ มูลค-า ปรมิ าณ มูลค-า ปรมิ าณ มลู ค-า ปรมิ าณ มลู ค-า มนั เสSน 3.981 25,223 2.335 15,831 2.067 14,000 2.290 15,340 มันอัดเมด็ 0.011 89 0.012 100 0.007 53 0.010 87 ผลิตภณั ฑ;มันสำปะหลัง 4.202 69,427 4.139 61,787 2.814 43,643 2.640 39,756 รวม 8.184 94,739 6.486 77,718 4.888 57,696 4.940 55,186 สถานการณ;นำเขาS มนั สำปะหลงั และผลติ ภณั ฑ;มันสำปะหลงั มีดงั น้ี สถานการณนV ำเขDามันสำปะหลงั และผลิตภณั ฑมV นั สำปะหลงั (หนวV ย : ลาS นตัน/ลSานบาท) การนำเขาD ปX 61 ปX 62 ปX 62 ปX 63 (ม.ค. - ธ.ค.) (ม.ค. - ธ.ค.) (ม.ค. - ส.ค.) (ม.ค. - ส.ค.) ปรมิ าณ มลู ค-า ปรมิ าณ มูลค-า ปริมาณ มูลค-า ปริมาณ มลู ค-า หัวมนั สด 0.586 1,250 0.899 1,775 0.473 951 0.523 931 มันเสSน 1.529 7,463 1.254 6,521 1.040 5,441 1.874 9,605 ผลิตภัณฑม; นั สำปะหลัง 1.680 8,895 1.283 7,989 1.052 6,481 1.898 10,557 การสVงเสริมการจัดการโซอV ุปทานของเกษตรกรกลุมV แปลงใหญมV นั สำปะหลงั ดำเนนิ การดงั น้ี ข้ันตอนที่ 1 การวเิ คราะหส; ถานการณ; และปญÉ หาในการสVงเสรมิ การพฒั นาและการวิจยั ทางการเกษตร โดยใชเS ครอ่ื งมอื SWOT Analysis ใน 4 ดาS น คือ 1. จุดแข็ง (Strengths)

งานสัมมนาวชิ าการส-งเสรมิ และพฒั นาการเกษตร คร้ังที่ 10 7 พล(ของ)เมอื งขับเคลอ่ื นเกษตร อาหาร สรDางนวัตกรรมสู-สุขภาวะ ความมัน่ คง และย่ังยืนในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ 2. จุดอVอน (Weaknesses) 3. โอกาส (Opportunities) 4. อปุ สรรค (Threats) ผลจากการวิเคราะห;สถานการณ; และปÉญหาในการสVงเสริม การพัฒนา และการวิจัยทางการเกษตร มีดงั นี้ 1. จดุ แข็ง (Strengths) 1.1 มนั สำปะหลังเปGนพืชเศรษฐกจิ ท่สี ามารถปลกู ไดSในสภาพพน้ื ทที่ ่ีทนแลSงไดS 1.2 มันสำปะหลังเปGนพชื เศรษฐกจิ ทส่ี ำคญั ของไทย มีตลาดรองรับทงั้ ในและนอกประเทศ 1.3 มันสำปะหลังเปGนพืชที่ใชSประโยชน;ไดSทุกๆ สVวน ตั้งแตVยอดจนถึงราก (หัวมัน) มีการนำมาใชS ประโยชน;ในครัวเรือน เพื่อการบริโภคเปGนอาหารมนุษย; อาหารสัตว; และใชSแปรรูปเปนG ผลิตภณั ฑ;ตาV งๆ (มันเสนS มนั อัดเม็ด แปâงมนั ) 1.4 มันสำปะหลังสามารถผลิตเปGนพืชพลังงานทดแทน โดยผลิตเปGนเอทานอล เพื่อใชSเปGนพลังงาน เชื้อเพลิงภายในประเทศไทย 2. จุดอ-อน (Weaknesses) 2.1 เกษตรกรบางสVวนใชSทVอนพันธ;ุมันสำปะหลังที่ไมVไดSรับการรบั รองจากหนVวยงานราชการ หรือใชS ทVอนพนั ธท;ุ อี่ อV นแอตอV โรคใบดVางมนั สำปะหลัง เชVน พันธุ; CMR 43-08-89 และ พนั ธ;รุ ะยอง 11 2.2 เกษตรกรทำการปลูกในพื้นที่เดิมๆ ดินขาดความอุดมสมบูรณ; ขาดการปรับปรุงบำรุงดินเปGน เวลานาน ทำใหSผลผลิตตอV ไรVตำ่ 2.3 ตนS ทุนการผลิตสงู จากคVาใชSจาV ยดาS นปÉจจัยการผลติ 2.4 พนื้ ทีท่ ำการเกษตรของเกษตรกรลดลง เนอื่ งจากการเปลย่ี นแปลงของสังคมชนบทเปนG สงั คมเมอื ง มากขนึ้ (Urbanization) 3. โอกาส (Opportunities) 3.1 ภาครัฐมีนโยบายสVงเสริมใหSเกษตรกรรวมตัวกนั ทำการเกษตรในรูปแบบเกษตรแปลงใหญV การ จัดการพนื้ ทีเ่ กษตรกรรม (Zoning) 3.2 มันสำปะหลังเปGนพืชทไ่ี ดSรับการยอมรับในตลาดการคSาโลก ดวS ยเปนG พืชไรทV มี่ ีกระบวนการผลิตที่ สะอาด จนไดSรับการยอมรับวVาเปGนสินคSาสีเขียว (Green Product) และเปGนพืชที่ไมVมีการตัดตVอทางพันธุกรรม (non-GMOs) 4. อปุ สรรค (Threats)

งานสัมมนาวชิ าการส-งเสริมและพัฒนาการเกษตร คร้งั ท่ี 10 8 พล(ของ)เมืองขับเคลือ่ นเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมส-ูสุขภาวะ ความมนั่ คง และยงั่ ยืนในสภาวะปฏริ ูปประเทศ 4.1 ภัยธรรมชาติ เกิดผลกระทบกับผลผลิต เชVน ภัยแลSง ฝนทิ้งชVวง สVงผลใหมS ันสำปะหลังชะงักการ เจริญเติบโต หัวมันโตไมVเต็มท่ี หากเกิดพายุ ฝนตกหนัก มีน้ำทVวมขัง ทำใหSหัวมันเนVา เกษตรกรเรVงเก็บเกีย่ วมัน สำปะหลงั กอV นครบอายุ ทำใหSเปอร;เซ็นต;แปงâ ตำ่ 4.2 การระบาดของโรคใบดาV งมันสำปะหลงั (CMD) ยงั มกี ารระบาดอยาV งตVอเนื่อง เกษตรกรบางสVวน ไมยV อมทำลายตนS มนั สำปะหลงั ท่ีเปGนโรค เนื่องจากตนS ท่ีติดโรคมอี ายุหลายเดือนแลSว และเกษตรกรท่ีไมVมีเอกสาร สทิ ธจิ์ งึ ไมVไดSรบั คVาชดเชยรายไดS รวมทง้ั เกษตรกรใชทS อV นพันธุท; ต่ี ดิ โรคมาปลกู 4.3 ปริมาณความตSองการมันสำปะหลงั ขนึ้ อยVูกบั ตลาดตVางประเทศเปGนหลัก โดยเฉพาะมนั เสSนไทย ท่ี พ่งึ พาตลาดจนี เพียงอยVางเดยี ว ทำใหSขาดอำนาจในการตอV รองราคา 4.4 มกี ารลักลอบการนำเขาS มนั สำปะหลงั ทำใหSราคาหัวมันสดภายในประเทศตกตำ่ 4.5 ผลกระทบของ โควิด-19 สVงผลใหSตูSขนสVงสินคSาขาดแคลน และสVงผลกระทบตVอการสVงออก ผลิตภณั ฑ;มันสำปะหลังไปยงั ตVางประเทศ ข้ันตอนท่ี 2 วิเคราะห;แนวคิดและทฤษฎีที่เกย่ี วขSองกับปÉญหาในการสVงเสรมิ การพัฒนา และการวิจยั ทาง การเกษตร ในการสงV เสรมิ การจัดการโซอV ปุ ทานของเกษตรกรกลุVมแปลงใหญVมันสำปะหลงั 1. แนวคดิ ระบบสง- เสรมิ การเกษตรแบบแปลงใหญ- เปGนการดำเนินงานซึ่งเนSนการรวมกลVุมของเกษตรกรรายยVอยในพืน้ ที่ โดยวางระบบการผลติ และการ บริหารจัดการในแนวทางเดยี วกัน เพ่อื ประหยดั ตSนทนุ และเพม่ิ ประสทิ ธิภาพการผลติ โดยเนSนการผลิตใหSสอดคลอS ง กับความตSองการของตลาด ตามนโยบายการตลาดนำการผลิต นำไปสูVการจัดการสินคSาเกษตร ใหSสมดุล ระหวVางอุปสงค;และอุปทาน สรSางเสถียรภาพของราคาสินคSาเกษตรไดSอยVางมั่นคงในอนาคตตามแผนปฏิรูป การเกษตร โดยเกษตรกรยังคงเปนG เจาS ของพ้นื ท่แี ละรVวมกนั ดำเนนิ การบรหิ ารจดั การการผลติ ทั้งนกี้ ารกำหนดพ้นื ที่ เปาâ หมายของเกษตรแปลงใหญV ดำเนนิ การในพนื้ ท่ีตาV งๆ เชนV พน้ื ท่ใี นเขตชลประทาน พน้ื ทปี่ ฏริ ูปทีด่ ิน พืน้ ท่ีในเขต สหกรณ;นิคม และพื้นที่เกษตรทั่วไป โดยเกษตรกรสมาชิกแปลงใหญVจะรVวมกันกำหนดเปâาหมายการผลิต การ ถVายทอดเทคโนโลยกี ารเพม่ิ ประสิทธิภาพการผลติ ทกุ ขั้นตอน จนถงึ การเช่ือมโยงตลาดกับภาคเอกชนแบบประชา รฐั การปรบั ระบบสVงเสรมิ การเกษตรแปลงใหญV จะกVอใหเS กดิ ความรวV มมอื ใน การผลติ โดยเกษตรกรหรือ องคก; รเกษตรกร ในพ้นื ทท่ี ีก่ ารดำเนินกจิ กรรมท่ีใกลSเคยี งกนั หรอื ติดตVอกนั เปนG แปลงใหญV ทำใหSเกิดขนาดเศรษฐกิจ ท่ใี หญVขึน้ (Economy of Scale) 2. แนวคิดเกยี่ วกบั กระบวนการกลุ-ม ในการสงV เสริมและพัฒนาการเกษตร โดยใชกS ระบวนการกลVมุ มีแนวคดิ ทส่ี ำคญั อยูV 2 ประการ คือ 2.1 การเรยี นรใSู นกระบวนการกลมุV

งานสมั มนาวิชาการส-งเสรมิ และพัฒนาการเกษตร ครั้งท่ี 10 9 พล(ของ)เมืองขับเคลื่อนเกษตร อาหาร สราD งนวตั กรรมสส-ู ุขภาวะ ความมัน่ คง และยงั่ ยืนในสภาวะปฏิรปู ประเทศ เปGนกระบวนการที่เกิดจากแหลงV ความรSูทห่ี ลากหลายของสมาชกิ ในกลุVม ซง่ึ การจดั การเรียนรูSและ พัฒนาพฤติกรรมสมาชิกโดยกระบวนการกลุVมจะเป°ดโอกาสใหSสมาชิกไดSใชSศักยภาพของแตVละคนทั้งในดSาน ความคิด การกระทำ และความรสSู ึกมาแลกเปลีย่ นความคดิ และประสบการณซ; ง่ึ กันและกนั 2.2 การมีสVวนรVวมในกระบวนการกลุมV การมสี VวนรVวม (Participation) ในกระบวนการกลุVม จะเปด° โอกาสใหSสมาชิกทุกคนไดมS ีสVวนรวV ม ในการคิด แสดงความคิดเห็น แลกเปลี่ยนเรียนรูS ทำกิจกรรมตVางๆ ที่กลุVมกำหนด อันจะนำไปสูVการตัดสินใจ ประเดน็ สำคญั ตVางๆ และเกิดขอS สรุปตามเปาâ หมายของการจัดกระบวนการกลVมุ 3. แนวคดิ การสรDางเครอื ข-ายการผลติ การตลาดสินคาD เกษตร (Agriculture – base Supply Chain network) เปGนการสรSางโอกาสใหSทุกภาคสวV นไดS มีสวV นรวV มในการระดมทง้ั ความคดิ และทรพั ยากร ในการสนับสนุนการพัฒนาสินคSาเกษตรใหSไดS มาตรฐาน โดยมุVงทก่ี ารเสรมิ สราS งความสามารถใน การแขงV ขัน โดยมกี ารกำหนดเปาâ หมายยทุ ธศาสตร; กิจกรรม ที่เอื้อเฟ£§อกันอยVางชัดเจนและกVอ ประโยชนแ; กVทกุ ฝาá ย สำหรับทฤษฎีสำคัญที่เกี่ยวขSองกับกลุVมและกระบวนการกลVุมในการสVงเสริมและพัฒนาการเกษตรนั้นมี หลายทฤษฎี โดยในทน่ี ้ีขอยกมาบางทฤษฎี ดงั นี้ 1. ทฤษฎีสนาม (Field Theory) เคิร;ท เลวิน (Kurt Lewin) เปGนผูSเริ่มทฤษฎีนี้ ไดSศึกษาเก่ียวกบั พลงั กลVุมและกลุVมในแงVของพฤตกิ รรม โดยพฤตกิ รรมจะเปGนผลมาจากพลังความสมั พนั ธข; องสมาชกิ ในกลVุม การปรับใชSในงานสVงเสริมการเกษตร โดยสรSางความสัมพันธ;ใหSสมาชิกกลุVม เพื่อใหSเกิดพฤติกรรมที่ ตSองการ 2. ทฤษฎีจติ วิเคราะหV (Psychoanalytic Theory) ซกิ มนั ด; ฟรอยด; (Sigmund Freud) เปนG ผSเู ริม่ ทฤษฎนี ี้ มีแนวคดิ ที่สำคัญ คือ เมอ่ื บุคคลอยูรV วV มกนั เปGน กลุVมจะตSองอาศยั แรงจูงใจ ซึ่งอาจเปGนรางวัลหรือผลที่ไดSจากการทำงานในกลุมV โดยในการรวมกลุVม บุคคลจะมี โอกาสแสดงตนอยาV งเป°ดเผย หรอื พยายามปด° บังปกปâองตนเองโดยวธิ ีการตาV งๆ การปรบั ใชใS นงานสVงเสริมการเกษตร โดยการสVงเสริมการทำกจิ กรรมกลVุม ตSองสรSางแรงจูงใจใหSสมาชกิ กลVุมเขาS รVวมกระบวนการกลุVมไดSอยVางมปี ระสทิ ธภิ าพ 3. ทฤษฎีการบรหิ ารองคVกร

งานสมั มนาวชิ าการส-งเสริมและพัฒนาการเกษตร คร้ังที่ 10 10 พล(ของ)เมอื งขับเคล่ือนเกษตร อาหาร สราD งนวตั กรรมส-ูสขุ ภาวะ ความมั่นคง และยง่ั ยนื ในสภาวะปฏิรูปประเทศ เปGนแนวคิดของลินดอล เออร;วิค และลูเธอร; กูลิค (Lyndal Urwick and Luther Gulick) เสนอกระบวน “POSDCORB” ไวSดังนี้ 1.) P = Planning การวางแผน 2.) O = Organizing การจัดหนวV ยงาน 3.) S = Staffing การจดั ตัวบคุ คล 4.) D = Directing การอำนวยการ 5.) Co = Coordinating การประสานงาน 6.) R = Reporting การรายงาน 7.) B = Budgeting การบรหิ ารงบประมาณ การปรบั ใชใS นงานสVงเสริมการเกษตร โดยการบริหารองคก; รกลVุมเกษตรกร ข้นั ตอนท่ี 3 เชื่อมโยงแนวคดิ ทฤษฎีที่เกีย่ วขSองกับการสVงเสรมิ และพัฒนาการเกษตร กับประเด็นปÉญหา การสVงเสรมิ การจดั การโซVอุปทานของเกษตรกรกลมVุ แปลงใหญมV ันสำปะหลัง ขั้นตอนที่ 4 สังเคราะห; สถานการณ; ปÉญหา แนวคิด และทฤษฎี ในการสVงเสริมการจดั การโซอV ปุ ทานของ เกษตรกรกลมุV แปลงใหญมV นั สำปะหลงั ไดSดังนี้ ตDนทาง : การผลติ ประกอบดSวย 1) การวจิ ัยและพฒั นา (R&D) 1.1 การขยายพันธุ;มันสำปะหลังทนทานและปลอดโรคใบดVางมันสำปะหลัง เชVน การใชSเทคนิค ขยายพันธุ;แบบเรVงรัด (x20) เพื่อใหไS ดตS นS กลSามันสำปะหลังจำนวนมาก สอดคลSองกับความตอS งการทอV นพันธุข; อง เกษตรกร 1.2 การจดั ทำขอS มูลตนS ทุนการผลติ 1.3 การวิจัยเทคโนโลยีและนวัตกรรมเพอ่ื เพ่มิ ผลผลติ 1.4 การวิเคราะห;ความตSองการของตลาด และแนวโนSมสถานการณ;มันสำปะหลังทั้งในและ ตVางประเทศ 2) พฒั นาปจÉ จยั พืน้ ฐานและพฒั นาเกษตรกร 2.1 จัดหาพันธุ;มนั สำปะหลังสะอาด และทนทานโรคใบดVางมันสำปะหลังใหSแกเV กษตรกร ไดSแกV พันธ;ุ KU50 หSวยบง60 และระยอง 72

งานสมั มนาวชิ าการสง- เสริมและพฒั นาการเกษตร ครงั้ ท่ี 10 11 พล(ของ)เมอื งขับเคลือ่ นเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมสูส- ขุ ภาวะ ความมนั่ คง และยั่งยนื ในสภาวะปฏิรปู ประเทศ 2.2 เพิ่มประสิทธิภาพการผลิตใหSเปGนไปตามเปาâ หมายยุทธศาสตร; เชVน สVงเสริมการทำระบบน้ำหยด ในพื้นที่ที่มีศักยภาพ สVงเสริมใหSมีการปลูกมันสำปะหลังในพื้นที่ที่เหมาะสม (Zoning) เรVงขยายผลการใชSรถไถ ระเบดิ ดินดาน เปGนตSน 2.3 ประชาสัมพนั ธ;โครงการประกันรายไดSผูSปลกู มันสําปะหลัง ปu 2563/64 โดยแจSงใหSเกษตรกรเก็บ เกี่ยวมนั สำปะหลงั ในชวV งอายุและเวลาทเ่ี หมาะสม 2.4 คณะรัฐมนตรีมีมติอนุมัติใหSกระทรวงพาณิชย;ดำเนินการโครงการมาตรการคูVขนาน เพื่อรักษา เสถยี รภาพราคามนั สำปะหลงั 2.5 โครงการเพ่ิมประสิทธิภาพการควบคุมใบดVางมันสำปะหลังแบบครอบคลุมพ้ืนทีใ่ นพื้นท่ปี ลูกมัน สำปะหลังทุกจังหวัดที่พบการระบาด โดยรัฐบาลจะจาV ยเงินคVาชดเชยการทำลายตSนมันสำปะหลงั และสนับสนนุ ทVอนพนั ธ;ุสะอาดใหSกับเกษตรกรทเี่ ขSารวV มโครงการ 2.6 สVงเสริมการรวมกลุVมเกษตรกรและสรSางเครือขVาย ตามโครงการระบบสVงเสริมการเกษตรแบบ แปลงใหญV 2.7 การสรSางองค;ความรSูและขีดความสามารถใหเS กษตรกร 2.8 มีเครอื ขVายสถาบันการเงิน/กองทุน เพื่อชVวยเหลือดาS นการเงนิ ใหSเกษตรกร กลางทาง : การแปรรูป ประกอบดSวย 3) การเพมิ่ ผลผลติ พัฒนาคณุ ภาพ และลดตSนทนุ 3.1 สงV เสริมระบบการผลิตทด่ี แี ละเหมาะสม (GAP) 3.2 การใสปV ย≠ุ การใชสS ารเคมี และการกำจัดศตั รพู ืช 3.3 เกษตรกรมแี ผนการผลิต และแผนการเก็บเกีย่ วท่เี หมาะสม (Crop Planning) 3.4 การควบคมุ คณุ ภาพ และเพม่ิ ผลติ ภาพของมันสำปะหลงั 4) การแปรรปู และสราS งมูลคVาเพมิ่ 4.1 การสงV เสริมมาตรฐานการผลติ เกษตรอตุ สาหกรรม (GMP) 4.2 สนับสนนุ ใหนS ำระบบเกษตรวสั ดเุ หลอื ใชS (Zero Waste) มาปฏบิ ัติ 4.3 สVงเสรมิ การแปรรปู และการใชSประโยชนเ; พือ่ สรSางมูลคVาเพม่ิ (อาหาร วตั ถดุ บิ พลังงาน) ปลายทาง : การตลาด ประกอบดSวย 5) การขนสVงสินคSา และจดั การบริหารสนิ คาS (Logistics) 5.1 พัฒนาระบบการขนสVงและกระจายสนิ คSาที่ปลอดภยั และมีมาตรฐาน 5.2 เพิม่ ประสทิ ธิภาพและลดตนS ทุนการขนสVง

งานสมั มนาวิชาการสง- เสรมิ และพฒั นาการเกษตร ครง้ั ที่ 10 12 พล(ของ)เมืองขับเคลอื่ นเกษตร อาหาร สราD งนวัตกรรมส-ูสุขภาวะ ความม่นั คง และย่งั ยนื ในสภาวะปฏิรปู ประเทศ 6) พฒั นาระบบการตลาด 6.1 พฒั นาตลาดกลางและศนู ยจ; ำหนVายสินคSา 6.2 พัฒนาตลาดซ้ือขายลวV งหนาS (Future Market) 6.3 ประชาสัมพนั ธ;และสVงเสรมิ การขาย 6.4 การสรSางเครอื ขVายความรVวมมอื ในการสงV เสริมการตลาด ขั้นตอนที่ 5 สรSางแบบจำลองทางความคิดในการสVงเสริมการจัดการโซVอปุ ทานของเกษตรกรกลVุมแปลง ใหญVมันสำปะหลัง ดงั นี้ ตนS ทาง : การผลิต กลางทาง : การแปรรปู ปลายทาง : การตลาด ขั้นตอนที่ 6 กำหนดแนวทางเชิงบูรณาการในการสงV เสริมการจัดการโซVอปุ ทานของเกษตรกรกลุVมแปลง ใหญมV ันสำปะหลงั ดังน้ี 1. คณะกรรมการนโยบายการบริหารงานจงั หวดั และกลมVุ จังหวดั แบบบรู ณาการ กำกับดแู ลกลมุV จังหวัด 2. คณะอนกุ รรมการพฒั นาการเกษตรและสหกรณ;จังหวดั เปGนอำนวยการระดับจงั หวดั 3. คณะกรรมการอำนวยการขบั เคลือ่ นนโยบายสำคญั และการแกไS ขปÉญหาภาคเกษตรจังหวัด (Chief of Operation) เปนG ฝáายปฏิบตั ิการระดับจงั หวดั 4. คณะทำงานปฏิบัตกิ ารขบั เคลอื่ นนโยบายสำคญั และแกSไขปÉญหาภาคเกษตรระดบั อำเภอ (Operation Team) เปนG ฝáายปฏิบัติงานระดับอำเภอ บรรณานกุ รม กระทรวงเกษตรและสหกรณ.; (2564, 5 กุมภาพนั ธ); . แผนพัฒนาการเกษตรในชวV งแผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสังคม แ ห V ง ช า ต ิ ฉ บ ั บ ท ี ่ 12 ( 2560-2564) ( อ อ น ไ ล น ; ) . ส ื บ ค S น จ า ก http://www.oae.go.th/ download/journal/developmentplan2559.pdf. กรมสงV เสริมการเกษตร. (2564, 18 เมษายน). คVูมอื การดำเนนิ งานระบบสงV เสรมิ การเกษตรแบบแปลงใหญV 2564 (ออนไลน;). สืบคSนจาก http://www.agriman.doae.go.th/large%20plot%2059/ k1/10_2% 20(2).pdf.

งานสมั มนาวิชาการสง- เสริมและพัฒนาการเกษตร คร้งั ที่ 10 13 พล(ของ)เมอื งขับเคลอื่ นเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมสสู- ขุ ภาวะ ความมน่ั คง และยงั่ ยืนในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ เบญจมาศ อยูVประเสริฐ. (2544). กระบวนการกลุVมในการสVงเสริมและพัฒนาการเกษตร. ใน เอกสารการสอนชดุ วิชาการเป;นผู>นำ มนุษยCสัมพันธCและจิตวิทยาสำหรับเกษตรกร. (หนVวยที่ 12). นนทบุรี: มหาวิทยาลยั สุโขทยั ธรรมาธริ าช สาขาวชิ าสVงเสรมิ การเกษตรและสหกรณ.; ภักดี รัตนมุขย;. (2561). THAILAND 4.0 ตอบโจทย;ประเทศไทย? “มั่นคง มั่งคั่ง ยั่งยืน” กSาวขSามกับดักประเทศ ไทย 3.0. กรงุ เทพฯ : สำนักพมิ พ;ปÉญญาชน. มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. (2547). เอกสารการสอนชุดวิชาองค;การและการจัดการ. นนทบุรี : โรงพมิ พ;มหาวิทยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธริ าช. สำนักงานเศรษฐกจิ การเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ;. (2560). ยุทธศาสตรเ; กษตรและสหกรณ; ระยะ 20 ปu (พ.ศ.2560 – 2579) และแผนพฒั นาการเกษตรในชวV งแผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสังคมแหVงชาติ ฉบับท่ี 12 (พ.ศ. 2560 – 2564). สำนักวิจัยเศรษฐกิจการเกษตร สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร. (2563). สถานการณ;สินคSาเกษตรที่สำคัญและ แนวโนมS ปu 2564. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ;มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร.; Seevers, B., Graham,. D., Gamon, J. and N. Conklin. (1997). Extension Through Cooperative Extension. Delmar Publishers Inc.

งานสัมมนาวชิ าการสง- เสรมิ และพัฒนาการเกษตร ครงั้ ที่ 10 14 พล(ของ)เมืองขบั เคลือ่ นเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมสูส- ขุ ภาวะ ความมั่นคง และย่งั ยนื ในสภาวะปฏิรปู ประเทศ แนวทางการสง่ เสริมศักยภาพวสิ าหกจิ ชมุ ชนเชิงธุรกิจ นางสาวเพญ็ ศิริ ไพจิตร สาขาเกษตรศาสตรแ์ ละสหกรณ์ มหาวิทยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธริ าช E-mail : [email protected] บทคัดยอ่ บทความทางวิชาการนี้เป็นการศึกษาแนวทางการดำเนนิ งานสง่ เสริมศกั ยภาพวิสาหกิจชุมชนเชิงธรุ กจิ ศึกษาเพื่อใหไ้ ด้แนวการปฏิบัตทิ ี่ดีของวิสาหกจิ ชุมชนในด้านต่าง ๆ และศึกษาเก่ียวกับสภาพการดำเนินงานของ วิสาหกิจชมุ ชนเชงิ ธุรกิจ โดยศึกษาขอ้ มูลจากเอกสารแนวคิดทฤษฎี ผลงานวจิ ัยที่เกี่ยวข้อง และถอดองค์ความรู้ จากวิสาหกิจชุมชนกลุ่มแม่บ้านเกษตรกรและสภต.ปลายบาง เพื่อให้ได้แนวคิดที่เกี่ยวข้องการทำธุรกิจ ของวิสาหกจิ ชุมชน จากการศกึ ษาพบวา่ แนวทางการสง่ เสรมิ ศกั ยภาพวสิ าหกจิ ชุมชนเชงิ ธรุ กจิ วสิ าหกิจชมุ ชนต้องมีการประเมนิ ศักยภาพและตอ้ งมีปัจจัยในการดำเนนิ งานด้านธรุ กจิ ซึ่งจะเปน็ แนวทางการดำเนนิ งานใหว้ สิ าหกจิ ชุมชนที่สนใจได้ แนวทางการปฏิบัตทิ ีด่ ีสู่การดำเนนิ ธุรกจิ ต่อไป

งานสมั มนาวิชาการสง- เสริมและพฒั นาการเกษตร ครั้งท่ี 10 15 พล(ของ)เมอื งขับเคลื่อนเกษตร อาหาร สราD งนวตั กรรมสูส- ุขภาวะ ความมน่ั คง และย่งั ยืนในสภาวะปฏริ ูปประเทศ บทนำ การส่งเสริมการประกอบอาชีพของประชาชนเป็นภารกิจหลักอย่างหนึ่งของรัฐบาล ในอดีตที่ผ่านมารัฐ ส่งเสริมใหค้ นในชมุ ชนรวมตัวกนั นำความร้ภู ูมิปัญญาและทรพั ยากรที่มใี นทอ้ งถ่ิน มาผลิตเปน็ สินคา้ และบรกิ ารเพ่ือ แกไ้ ขปัญหาของชมุ ชน ตรงกับความต้องการของตลาด สามารถสร้างรายไดแ้ ละการชว่ ยเหลือซง่ึ กันและกนั ของคน ในชุมชนในรูปแบบของวิสาหกจิ ชุมชน และรัฐบาลได้ออกกฎหมายส่งเสริม “พระราชบัญญัติส่งเสริมวิสาหกจิ ชุมชน พ.ศ. 2548” ได้ใช้มาเป็นเวลา 14 ปี ในขณะที่สภาพเศรษฐกิจและสงั คมเปล่ียนแปลงไปจากเม่ือแรกออก กฎหมาย จงึ ไดข้ อแกไ้ ขเพิ่มเติมให้กฎหมายมีความทันสมัย โดย “พระราชบญั ญัติส่งเสริมวิสาหกิจชุมชน (ฉบับท่ี 2) พ.ศ. 2562 มผี ลทางกฎหมาย เมือ่ วนั ท่ี 16 พฤษภาคม 2562 รัฐบาลได้ออกกฎหมายส่งเสรมิ พระราชบัญญัติ สง่ เสริมวสิ าหกจิ ชุมชนคร้งั นี้ ต้องการให้วสิ าหกจิ ชุมชนมกี ารประกอบกิจการ อย่างเป็นระบบและมีความเข้มแข็ง เพิ่มขึ้น โดยส่งเสริมและสนับสนุนให้วิสาหกิจชุมชน ที่มีความพร้อมประกอบกิจการ ในรปู แบบของนิตบิ ุคคลเพม่ิ มากขึน้ ไม่ว่าจะเป็นนิตบิ ุคคล ในรปู แบบกลมุ่ เกษตรกร สหกรณ์ ห้างหุ้นส่วนสามัญนิติ บุคคล ห้างหุ้นสว่ นจำ กัด หรือบริษัทจำกดั วสิ าหกิจชมุ ชน เป็นกิจการทเี่ กิดจากการรวมตัวกนั ของคนในชุมชน โดยอาศยั ทรพั ยากร แรงงานและภูมิ ปัญญาทุนในท้องถิ่นนำมาผลิตสินค้าและบริการ เพื่อแก้ไข้ปัญหาชุมชน ด้านเศรษฐกิจ และด้านทรัพยากร ในชมุ ชน เปน็ การประกอบกจิ การวิสาหกจิ ชุมชนโดยคนในชมุ ชน เพ่มิ มลู คา่ ทรัพยากร สรา้ งรายได้ทำใหเ้ ศรษฐกิจ ชุมชนดีขึ้น และร่วมกันแกไ้ ข้ปญั หาของชุมชนทีต่ รงกับความต้องการของคนในชุมชน การพัฒนาวิสาหกิจให้เกดิ ความสามารถในการจัดการ และพัฒนารปู แบบของวสิ าหกจิ ชุมชนอนั จะส่งผลให้ชมุ ชนพ่ึงพาตนเองได้อย่างยั่งยืน

งานสัมมนาวชิ าการส-งเสรมิ และพฒั นาการเกษตร คร้งั ท่ี 10 16 พล(ของ)เมืองขับเคลือ่ นเกษตร อาหาร สราD งนวัตกรรมส-ูสขุ ภาวะ ความม่ันคง และยัง่ ยืนในสภาวะปฏิรูปประเทศ และมีระบบเศรษฐกิจชุมชนที่เข้มแข็ง วิสาหกิจชุมชนมีหวั ใจในการพฒั นา มีกระบวนการเรียนรู้ โดยแลกเปลีย่ น เรียนรูก้ บั วิสาหกิจชุมชนท่ีประสบความสำเร็จในการประกอบกิจการของชุมชน แต่วิสาชุมชนส่วนใหญย่ งั คงเปน็ การดำเนินงานขั้นพื้นฐาน ทำให้กลุ่มไม่สามารถดำเนินธุรกิจได้สำเร็จ ปัญหาที่พบส่วนใหญ่วิสาหกิจชุมชนไม่ สามารถขยายตลาดได้ วิสาหกจิ ชุมชนบางแหง่ มปี ญั หาด้านการเงินและด้านบญั ชี ไมม่ ีระบบเงนิ ทนุ หมุนเวียนท่ีดี ปัญหาด้านการบริหารจัดการ ขาดความเชื่อถือในผู้นำกลุ่ม ขาดการพัฒนาผลิตภัณฑ์อย่างตอ่ เนื่อง ขาดการใช้ เทคโนโลยสี ารสนเทศ มาดำเนนิ งานทัง้ ในด้านการประชาสมั พันธ์และด้านจดั การ ทำให้สินค้าไม่ตอบสนองความ ตอ้ งการขอผ้บู ริโภค สามารถพัฒนาไปสกู่ ารเป็นผปู้ ระกอบการของหน่วยธุรกจิ ท่สี งู ข้ึนอย่างต่อเน่ืองและสามารถ ทำธุรกจิ รว่ มกบั ภาคเอกชนท้ังในและตา่ งประเทศได้ วัตถปุ ระสงค์ 1. เพอ่ื ศึกษาแนวการปฏิบตั ทิ ่ดี ีของวสิ าหกจิ ชุมชนเชิงธรุ กจิ 2. เพอ่ื ศกึ ษาสภาพการดำเนนิ งานของวิสาหกจิ ชุมชนเชงิ ธรุ กิจ วิธีดำเนินการศกึ ษา ขั้นตอนที่ 1 ศึกษาข้อมูลจากเอกสาร แนวคิดทฤษฎีและผลงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง สามารถนำมากำหนด ประเดน็ ในการศึกษาได้ทีเ่ ก่ียวขอ้ งกับการส่งเสริมวิสาหกจิ ชุมชนที่เกยี่ วขอ้ งกบั การปฏบิ ตั ทิ ดี่ ขี องวิสาหกิจชมุ ชนเชงิ ธุรกิจ การบรหิ ารองค์กรกระบวนการผลติ การมสี ่วนร่วมของสมาชกิ วสิ าหกจิ ชมุ ชน ข้นั ตอนท่ี 2 ศกึ ษาขอ้ มลู จากเอกสารถอดองค์ความร้วู ิสาหากจิ ชุมชนก้าวหน้า (วิสาหกจิ ชมุ ชนกลุ่มแม่บา้ น เกษตรกรและสภต.ปลายบาง) แนวคดิ เกี่ยวข้องการทำตลาดและธรุ กิจ ขั้นตอนท่ี 3 ทำการวเิ คราะหแ์ ละสรปุ เพอ่ื เสนอเป็นแนวทางการส่งเสรมิ ศกั ยภาพวิสาหกิจชมุ ชนเชงิ ธรุ กิจ ผลการศกึ ษา ผลท่ไี ด้จากการศกึ ษาจากเอกสาร เพอื่ ตอบวัตถุประสงคข์ อ้ ท่ี 1 แนวการปฏิบตั ทิ ่ดี ีของวิสาหกิจชุมชนเชิง ธุรกจิ วสิ าหกจิ ชุมชนต้องประเมนิ ศกั ยภาพตนเองในแต่ละด้าน เพ่ือให้ทราบสถานะและขีดความสามารถ ในการ

งานสัมมนาวิชาการสง- เสรมิ และพฒั นาการเกษตร คร้งั ที่ 10 17 พล(ของ)เมืองขบั เคล่ือนเกษตร อาหาร สรDางนวัตกรรมสู-สขุ ภาวะ ความม่ันคง และยัง่ ยืนในสภาวะปฏริ ูปประเทศ ดำเนินประกอบกจิ การ ซ่งึ จะนำไปสู่การพฒั นาศักยภาพของวิสาหกจิ ชมุ ชนใหเ้ กดิ ความความเขม้ แข็ง เกิดความรู้ ความสามารถ และพึ่งพาตนเองได้ ยกระดับคุณสินค้าชุมชนให้เกิดมาตรฐาน และเช่ือมโยงระหว่างการผลิตกับ การตลาด สนับสนุนการทำการค้าแบบแลกเปลี่ยนสินค้าระหว่างกัน ส่งเสริมการบริหารจัดการของสถาบัน เกษตรกรให้มีความเขม้ แข็ง การประเมนิ ศักยภาพของวสิ าหกิจชุมชนมีดังน้ี 1. ผนู้ ำหรอื ผ้บู รหิ ารวิสาหกจิ ชมุ ชน 1) ผู้นำวิสาหกิจชุมชนต้องมีการกำหนดเป้าหมาย วิสัยทัศน์ และทิศทางในการพัฒนาวิสาหกิจ ชุมชน และให้สมาชิกมีส่วนร่วมในการกำหนดเป้าหมาย ทิศทาง และแผนการดำเนินงาน ผู้นำวิสาหกิจชุมชน ความสามารถในการบริหารจัดการ ความสามารถในการบรหิ ารธุรกจิ ของผนู้ ำ วสิ าหกจิ ชมุ ชน 2) วิสาหกิจชมุ ชนตอ้ งมี การจัดทำโครงสร้างและกฎระเบียบ การ กำหนดโครงสร้างและการแบง่ หน้าที่ของ กรรมการและสมาชิกในการดำเนินงาน และการกำหนดกฎระเบียบหรือข้อบังคบั ของวิสาหกจิ ชมุ ชน 3) วสิ าหกิจชมุ ชนต้องมี การเงินและบัญชี การระดมหุ้น การจด บันทึกการเงนิ หรอื บัญชี การใช้ประโยชน์ จากบันทึกการเงินหรือบญั ชี การจดั สรรรายได้ และผลประโยชน์และการเปดิ เผยข้อมูลทางการเงินและขอ้ มลู อนื่ ๆ แกส่ มาชกิ 4) สวสั ดกิ ารสมาชิกและชมุ ชน การรว่ มทำกจิ กรรมเพอ่ื สาธารณประโยชน์ 2. การวางแผนการดำเนินงานวสิ าหกจิ ชุมชน การจดั ทำแผนการดำเนนิ งานของวิสาหกจิ ชุมชน (แผน บริหารองค์กรและแผนประกอบการ) การชแี้ จงแผนแกก่ รรมการและสมาชิกวิสาหกจิ ชุมชน การปฏิบัตติ ามแผนท่ี จัดทำไว้ และแผนท่ีได้ปรบั ปรุงแกไ้ ขตามสถานการณ์ 3. การบริหารตลาดการกำหนดลูกค้าและแหล่งจำหน่าย เพื่อใช้เป็นข้อมูลในการประกอบการ แหล่งจำหน่ายหรือตลาด และเครือข่ายด้านการตลาด (เครือข่ายด้านการตลาด หมายถึง เครือข่ายที่สามารถ เชื่อมโยง หรือขยายตลาดได้ อาจเป็นเครือข่ายที่เป็นทางการหรือไม่เป็นทางการ)และการติดตามข้อมูลความ

งานสัมมนาวชิ าการส-งเสรมิ และพัฒนาการเกษตร ครั้งที่ 10 18 พล(ของ)เมืองขับเคลอื่ นเกษตร อาหาร สราD งนวัตกรรมสูส- ขุ ภาวะ ความมนั่ คง และยงั่ ยนื ในสภาวะปฏิรปู ประเทศ ต้องการของลูกค้าและตลาด (การติดต่อสื่อสารกับลูกค้าเพื่อให้ทราบข้อมูลความพึงพอใจ ปัญหา และความ ตอ้ งการเก่ยี วกบั สินค้าหรือบรกิ าร) 4. การจัดการความรู้และข้อมูล ประกอบด้วย การแสวงหาความรู้เพื่อพัฒนาวิสาหกิจชุมชน การจัดเก็บข้อมูลของวิสาหกิจชุมชน และการสื่อสาร ประชาสัมพันธ์ข้อมูลข่าวสารแก่สมาชิก เครือข่าย และ บุคคลภายนอก 5. การบรหิ ารสมาชิกวสิ าหกิจชุมชน ประกอบด้วย การกำหนดเงอ่ื นไขการรบั สมาชิกวิสาหกิจชุมชน การพัฒนาทักษะการผลิตของสมาชิกวิสาหกิจชุมชน การสร้างขวัญกำลังใจแก่สมาชิกวิสาหกิจชุมชนและการให้ ความร่วมมือของสมาชิกวสิ าหกจิ ชมุ ชนในรอบปีทีผ่ ่านมา (วัดความร่วมมือของสมาชกิ วิสาหกิจชุมชน โดยดูจาก การให้ความรว่ มมอื ในการเขา้ รว่ มประชุม) ผลทไี่ ดจ้ ากการศกึ ษาจากเอกสารแนวตอบวัตถุประสงค์ขอ้ ที่ 2 เพอ่ื ให้ทราบถึงสภาพการดำเนินงานของ วิสาหกิจชุมชนเชิงธุรกิจ เป็นการถอดความรู้วิสาหกจิ ชุมชนกลุ่มแม่บ้านเกษตรกรและสภต.ปลายบาง นอกจาก แนวการปฏิบัตทิ ี่ดีของวิสาหกิจชมุ ชนเชิงธรุ กิจจะต้องประเมินศักยภาพตนเองในแต่ละดา้ นแล้ว ปัจจัยด้านธรุ กจิ วิสาหกจิ ชมุ ชนที่จะประสบผลสำเร็จประกอบด้วยปัจจัยดังนี้ 1. วิสาหกิจชุมชนดำเนินธุรกจิ ภายใต้แบรนด์การคา้ 2. การพัฒนาผลิตภณั ฑ์ เพื่อใหส้ ินคา้ ตอบสนองความตอ้ งการของผบู้ รโิ ภค 3) กำหนดปริมาณ ตน้ ทนุ การผลิต ความสามารถในการผลิต และราคากำหนดจากฐานต้นทุนการผลิต 4.) ผลติ ภณั ฑ์มมี าตรฐาน เชน่ มาตรฐานสนิ ค้าผลติ ภัณฑ์ชุมชน(มผช.) มาตรฐานสินคา้ เคร่ืองหมายฮาลาล ได้รับการรับรองมาตรฐานสถานที่ผลิต GMP ได้รับเครื่องหมายสินค้ามาตรฐานสหกรณ์ (สมส.) และได้รับ เครอ่ื งหมายมาตรฐาน อย. 5. แผนการตลาดและมตี ลาดรองรับส้ินคา้ เช่น รา้ นจฟิ ฟี่ ภายในป๊ัมน้ำมนั ปตท. ไทเกอร์มาร์ท ภายใน ปั๊มเอสโซ่ ห้างสรรพสินค้าตั้งฮั่วเส็ง พีที ปิโตรเลียมแห่งประเทศไทย บริษัทซัน108ช็อป จำกัด

งานสัมมนาวชิ าการสง- เสรมิ และพฒั นาการเกษตร ครงั้ ที่ 10 19 พล(ของ)เมอื งขบั เคลอ่ื นเกษตร อาหาร สรDางนวัตกรรมส-สู ุขภาวะ ความมน่ั คง และยั่งยนื ในสภาวะปฏิรูปประเทศ ร้านสะดวกซื้อเถา้ แก่น้อย งานแสดงสินค้าและจำหน่ายที่หน่วยราชการจัดให้ จำหน่ายแบบค้าสง่ ให้พ่อค้าคน กลางรบั ไปขายปลีก และจำหน่ายในประเทศอินเดีย (BABOO NUT) 6. วสิ าหกจิ ชุมชนมกี ารจดทะเบยี นการคา้ 7. ความสามารถในการบรหิ ารทนุ (ทุนหมุนเวยี น) อย่างมีประสิทธผิ ลและประสทิ ธิภาพ 8. มีการเชื่อมโยงกบั เครอื ข่ายวสิ าหกจิ ชมุ ชนภายในพื้นท่ี โดยการหาแหลง่ และรบั ซอ้ื วัตถุดบิ เพ่อื สรา้ ง ความเขม้ แข็งใหก้ บั เครอื ขา่ ยวสิ าหกจิ ชมุ ชน แนวทางการส่งเสริมศักยภาพวิสาหกิจชุมชนเชิงธุรกิจ นำผลที่ได้จาการศึกษาบูรณาการคิดทฤษฎีและ ผลงานวจิ ัยทเ่ี ก่ยี วข้อง ดงั ภาพ ด้านสภาพการดำเนนิ งาน ผนู้ ำหรือผบู้ รหิ ารวิสาหกิจชุมชน PDCA วสิ าหกจิ ชุมชน ประกอบดว้ ย 1.การดำหนดทิศทางการดำเนินงาน การใช้ทนุ สังคม ทรัพยากรและ (วิสัยทศั น์) ดา้ นธุรกิจเกษตรวสิ าหกิจชมุ ชน สงิ่ แวดล้อม ความพอเพียง 1. สนิ ค้าตอบสนองความตอ้ งการ ความสขุ ของคนในชุมชน การ 2.การวางแผนเชิงกลยุทธศาสตร์ ของผบู้ รโิ ภค แกป้ ญั หาของคนในชมุ ชน 3.การบริหารจดั การทุน 2. วเิ คราะห์กลมุ่ ลูกคา้ แรงจงู ใจโครงสร้างการบริหาร การเงนิ และการบญั ชี 3. วิธีการสื่อสารหรือการเขา้ การมอบหมายหนา้ ท่คี วาม 4.การบริหารจดั การทรพั ยากรบคุ คล ถงึ กลุ่มลูกคา้ สามัคคี กระบวนการผลิต 4. มแี ผนการตลาดและมตี ลาดรอง 1. การวางแผนการดำเนินงาน รับส้นิ ค้า การบริหารเชิงกลยุทธ์ 2. กระบวนการ (process) 5. แหล่งทุนทีเ่ ปน็ เมด็ เงนิ Henri Fayol 3. ผลท่ีได้ (output) 6. มกี ารแข่งขันทางการตลาด 4. มาตรฐานสนิ คา้ 7. โครงสร้างตน้ ทนุ แนวคิดของโรเจอร์ส 5.รูปแบบการขนส่ง 8. แบรนด์การคา้ การมสี ่วนรว่ ม 1.สมาชกิ มสี ว่ นรวมวิเคราะห์ วางแผน การรวมกลุม่ 2.สมาชิกมสี ่วน รว่ มในการตดั สินใจ 3.สมาชกิ รว่ มตดิ ตาม ตรวจสอบผลการดำเนนิ งาน 4P4C

งานสมั มนาวิชาการส-งเสรมิ และพฒั นาการเกษตร ครง้ั ที่ 10 20 พล(ของ)เมอื งขบั เคลอ่ื นเกษตร อาหาร สรDางนวัตกรรมส-สู ุขภาวะ ความมนั่ คง และยง่ั ยนื ในสภาวะปฏิรูปประเทศ สรุป สรุปการศึกษาแนวทางการดำเนินงานส่งเสริมศักยภาพวิสาหกิจชุมชนเชิงธุรกิจ ต้องประเมนิ ศักยภาพ ตนเองในแต่ละด้านเพื่อเป็นการพัฒนาศักยภาพของวิสาหกิจชุมชนให้เกิดความความเข้มแข็ง เกิดความรู้ ความสามารถ และพึง่ พาตนเองได้ ผนู้ ำหรอื ผู้บรหิ ารวิสาหกจิ ชมุ ชนต้องมกี ารเป้าหมาย วิสยั ทศั น์ และทศิ ทางใน การพัฒนาวิสาหกิจชุมชน มีการวางแผนการดำเนินงานวสิ าหกิจชุมชนไมว่ ่าจะเป็นแผนบริหารองค์กรและแผน ประกอบการ การบริหารตลาดการกำหนดลกู ค้าและแหล่งจำหน่าย การจัดการความรู้และข้อมูล ประกอบด้วย การแสวงหาความรู้เพือ่ พัฒนาวิสาหกจิ ชุมชน และการบริหารสมาชกิ ใหม้ ีสว่ นร่วมในการดำเนินกิจการและสร้าง สามคั คใี นกลมุ่ นอกจากแนวการปฏิบัตทิ ่ีดีของวิสาหกิจชมุ ชนเชงิ ธุรกจิ ปัจจยั ด้านธุรกจิ วิสาหกิจชมุ ชนที่จะประสบ ผลสำเร็จประกอบด้วยการดำเนนิ ธุรกิจภายใต้แบรนดก์ ารคา้ มกี ารพัฒนาผลิตภัณฑ์ เพื่อใหส้ นิ คา้ ตอบสนองความ ต้องการของผู้บริโภค การกำหนดปริมาณ ต้นทุนการผลิต ความสามารถในการผลิต และฐานคิดในการกำหนด ราคาของผลติ ภณั ฑ์ ผลิตภณั ฑไ์ ดม้ ีการตรวจสอบและไดร้ บั การรบั รองมาตรฐาน แผนการตลาดและมีตลาดรองรับสิน้ คา้ และมีการเช่ือมโยงกับเครอื ขา่ ยวสิ าหกจิ ชุมชน

งานสัมมนาวชิ าการสง- เสริมและพฒั นาการเกษตร ครั้งที่ 10 21 พล(ของ)เมืองขบั เคลอื่ นเกษตร อาหาร สราD งนวัตกรรมสูส- ขุ ภาวะ ความม่นั คง และยงั่ ยืนในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ บรรณานุกรม กรมส่งเสริมการเกษตร. (2555). แบบประเมินศกั ยภาพวิสาหกิจชุมชน (ปรับปรงุ ปี 2555) พมิ พค์ รงั้ ท่ี 1 โรงพมิ พ์ชมุ ชนสหกรณก์ ารเกษตรแหง่ ประเทศไทย จำกัด . กรมส่งเสริมการเกษตร. (2562). คมู่ ือการดำเนนิ งานวสิ าหกจิ ชุมชน . สำนกั งานเลขานุการคณะกรรมการส่งเสรมิ วิสาหกจิ ชมุ ชน กรมสง่ เสรมิ การเกษตร. คมู่ ือการประเมิน ศกั ยภาพวิสาหกิจชมุ ชน. กรมส่งเสริมการเกษตร, ก. (2563). วิสาหกิจชุมชนดเี ด่า ปี 2562. 138. โรงพมิ พ์ นิวธรรมดาการพมิ พ์ (ประเทศไทย) จำกัด. ขวญั เรือน ออ่ นละห้อย,(2556).วิสาหกจิ ชุมชนกลมุ่ แมบ่ า้ นเกษตรกรและสภต.ปลายบาง.58. สำนักนายกรฐั มนตรี, ส. สรุปสาระสำคญั แผนพฒั นาเศรษฐกิจและสงั แหง่ ชาติ ฉบบั ที่ 12. วศิ นันท,์ อ., & อภริ ด,ี ส. (2563). รายงานการวจิ ยั เร่อื งการพัฒนากลยุทธ์การตลาดของผ้ปู ระกอบการ วิสาหกจิ ขนาดกลางและขนาดย่อมจังหวัดนนทบรุ ใี นยุคไทยแลนด์ 4.0 =: Marketing strategies development for small and medium business enterprises in Nonthaburi for the era of Thailand 4.0. [นนทบรุ ]ี : [มหาวทิ ยาลยั สโุ ขทยั ธรรมาธริ าช]. PDCA วงจรสู่ความสำเรจ็ : Management cycle. (2545). กรงุ เทพฯ: สถาบันเพมิ่ ผลผลติ แหง่ ชาต.ิ ณฐั วภิ า, ส., กรชนก, ช., กญั ญณณฐั , อ., พรทิพย์, ส., นภวรรณ, ต., อภชิ ญา, อ., . . . สุภาภรณ,์ ศ. (2563). ชุดวชิ าหลักการสอ่ื สารการตลาด: Principle of marketing communication. นนทบรุ ี: สำนกั เทคโนโลยีการศกึ ษา มหาวทิ ยาลยั สโุ ขทยั ธรรมาธริ าช. Naipinit, A., Promsaka Na Sakolnakorn, T., & Kroeksakul, P. (2016). Strategic management of community enterprises in the upper northeast region of Thailand. Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy, 10(4), 346-362. doi:10.1108/jec-06- 2015-0032

งานสัมมนาวชิ าการส-งเสริมและพฒั นาการเกษตร ครง้ั ที่ 10 22 พล(ของ)เมอื งขบั เคลื่อนเกษตร อาหาร สราD งนวตั กรรมส-สู ขุ ภาวะ ความมนั่ คง และย่งั ยนื ในสภาวะปฏิรปู ประเทศ ดนตรี วถิ ีวฒั นธรรม พลัง และความงามในงานสง- เสรมิ และพฒั นาการเกษตร

งานสัมมนาวิชาการส-งเสริมและพฒั นาการเกษตร ครง้ั ที่ 10 23 พล(ของ)เมอื งขบั เคล่อื นเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมสูส- ขุ ภาวะ ความมน่ั คง และยงั่ ยนื ในสภาวะปฏิรูปประเทศ การใชดD นตรีเพื่อการส-งเสรมิ และพฒั นาการเกษตร วา- ที่ ร.ต.ต.หญงิ วสมน ยุติธรรมดำรง นกั ศึกษาปริญญาเอก สาขาวิชาเกษตรศาสตร;และสหกรณ; มหาวทิ ยาลยั สโุ ขทัยธรรมาธริ าช E-mail : [email protected] บทคดั ยอ- บทความทางวิชาการนเ้ี ปนG การนำเสนอสองศาสตรว; ิชาท่ีสำคญั อนั ไดSแกV ดนตรีและการเกษตร เปGนการนำ ความรทSู างวิชาการ ผลการวิจยั ทางดนตรี ดนตรบี ำบดั และทางการเกษตรมาบรู ณาการและปรับใชใS หSเหมาะสมกับ ภาคเกษตรของประเทศไทยผVานส่ือตาV ง ๆ ซง่ึ จะชว่ ยให้การสง่ เสรมิ และพัฒนาการเกษตรบรรลจุ ดุ ประสงคต์ ่าง ๆ มี บทบาททั้งสื่อหลกั และสือ่ ผสมในการถาV ยทอดความรูSขSอมูลขVาวสาร ปรับสภาพบรรยายกาศกจิ กรรมทางวิชาการ เสรมิ สรSางความรูSผVานดนตรี สรSางความนVาสนใจตVาง ๆ เปGนตนS จากการศกึ ษาไดSแสดงถึงการใชSสือ่ ตVาง ๆ ทางการสVงเสรมิ และพฒั นาการเกษตร กิจกรรมทางดนตรีเพอ่ื การสVงเสริมและพฒั นาการเกษตร รวมไปถึงประโยชนท; างดนตรีท่ีไดSจากการใชSกิจกรรมตVาง ๆ คำสำคญั : ดนตรี การสงV เสรมิ และพฒั นาการเกษตร การใชดS นตรีเพือ่ สงV เสรมิ และพฒั นาการเกษตร บทนำ ภาคการเกษตรมีความสำคัญต่อสังคมไทยมาอย่างช้านาน ตั้งอยู่ในเขตมรสุมตะวันออกเฉียงใต้ท่ี เอื้ออำนวยต่อการทำการเกษตร ไม่ว่าจะเป็นสภาพภูมิประเทศ ทรัพยากร สิ่งแวดลSอมและสภาพภมู อิ ากาศ จาก อดีตจนถึงปÉจจุบันประเทศไทยเปGนประเทศเกษตรกรรมมาโดยตลอด (สุธรรม อารีกุล, 2537) วัฒนธรรมและวิถี ชีวิตของมนุษย;ในสมยั กVอนนัน้ อยูรV วมกันเปGนกลุVมครอบครัว มีลักษณะคลSายครอบครัวขนาดใหญV เริ่มจากแตVละ บSานมีการเพาะปลูกเพือ่ บริโภคภายในครวั เรอื น (นงพงา สุขวิณิช, 2527) และเม่ือเริ่มมกี ารเพาะปลกู ไดSปริมาณ

งานสมั มนาวชิ าการส-งเสริมและพฒั นาการเกษตร ครัง้ ที่ 10 24 พล(ของ)เมืองขบั เคลื่อนเกษตร อาหาร สราD งนวัตกรรมส-สู ุขภาวะ ความมัน่ คง และย่งั ยนื ในสภาวะปฏิรูปประเทศ มากข้ึนกเ็ กดิ เปนG การแลกเปลีย่ นกับเพ่อื นบาS นในบรเิ วณใกลเS คยี งกันและไดSพฒั นาจนกลายมาเปGนการคSาขายและ เปนG ประเทศเกษตรกรรม ในประเทศไทยจากอดตี สู่ปัจจบุ ันด้านดนตรีและการเกษตรเก่ียวพนั ธก์ นั มาต่อเนื่อง ไมว่ ่าจะเป็นการร้อง เพลงขณะลงแขกเกี่ยวข้าวของเกษตรกรในภาคกลางเพือ่ เป็นสื่อในการเรียกคนในชุมชนให้มาช่วยเหลือกัน สร้าง ความสนุกสนาน ดบั ความเหนด็ เหนือ่ ยเมือ่ ลา้ และยงั เกดิ ประโยชน์ในทางปลกู ฝังความสามคั คีระหวา่ งเพอ่ื นบ้านใน การทำอาชพี เดยี วกนั เกิดการสมาคมระหว่างชายหญงิ ตลอดจนทำใหเ้ กิดนิสยั รกั ในทางกาพย์กลอน ฝึกใหเ้ ป็นคน เฉลียวฉลาดและมีไหวพริบอกี ด้วย เกิดเป็นวัฒนธรรมและเปน็ ประเพณขี องแต่ละท้องถิ่น แม้ว่าจะมกี ารสูญหาย บ้างตามกาลเวลาแต่ยังมีเค้าและพัฒนาทางดนตรีและเกษตรมาอย่างต่อเนื่องจนถึงปัจจุบัน (ประภาพร แจVมใส พงษ; และเพ่ือน, 2553) จากการศึกษาและทบทวนวรรณกรรมพบว่าเกษตรกรรมและวัฒนธรรมทางดนตรีเกดิ ขนึ้ พร้อมกับมนษุ ยแ์ ละเกี่ยวพันธก์ ับมาอยา่ งชา้ นาน จากการพบบันทกึ หลกั ฐานต่าง ๆ ทางประวัติศาสตรใ์ นยุคหนิ เก่า ทมี่ นุษยเ์ ริม่ มีการนำหินมาปรับใชใ้ หเ้ ป็นเคร่อื งมอื อุปกรณ์ อาวธุ และเครอ่ื งดนตรี บนั ทึกไว้บนหนิ ด้วยรูปวาดตาม ผนงั ถำ้ มนุษย์ในยุคนเ้ี ร่ิมคิดค้นประดิษฐเ์ ครอื่ งมอื ต่าง ๆ มกี ารนำหนังสัตว์ ท่ีเหลือจากการล่าสัตว์ท่ีนำมาทำเป็น อาหารมาประยุคใช้ขึงดึงทำใหเ้ กดิ เสียง มีการใช้บทสวดเพือ่ พิธีกรรมต่าง ๆ ซึ่งแตล่ ะภมู ิภาคจะมีวฒั นธรรมและ ประเพณีแตกต่างกันออกไป (เคนเนทแอล เฟเดอร;, 2010) ไมVวVาจะเป็นด้านเกษตรกรรม วัฒนธรรมทางดนตรี ประเพณีท้องถน่ิ ลว้ นเกี่ยวข้อง เชือ่ มโยงและมีความสมั พันธก์ ัน ดนตรเี ปน็ ศลิ ปะทีต่ ้องอาศัยเสยี งเป็นสอื่ ในการถา่ ยทอดผา่ นอารมณ์ความรู้สกึ ต่าง ๆ ไปสู้ผู้อื่น ยังช่วยเปน็ เครื่องมือในการตอบสนองความต้องการของมนุษย์ผ่านกิจกรรมและเทคนิคที่สำคัญทางดนตรีต่าง ๆ ดนตรีเป็น ศิลปะที่ง่ายต่อการเข้าใจ ง่ายต่อการสัมผัส มนุษย์ทุกคนล้วนเกิดมาพร้อมกับเสียงดนตรีและใช้ดนตรีใน ชวี ิตประจำวนั เช่น การฟังเพลงขณะขับรถหรอื การออกกำลงั กาย ซงึ่ ใช้ดนตรีเป็นแรงผลักดันและแรงจงู ใจในการ

งานสัมมนาวชิ าการสง- เสรมิ และพฒั นาการเกษตร คร้ังท่ี 10 25 พล(ของ)เมอื งขบั เคล่ือนเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมส-สู ขุ ภาวะ ความมน่ั คง และยั่งยนื ในสภาวะปฏริ ูปประเทศ ทำกิจกรรมต่าง ๆ โดยยึดหลักแนวคิดตามวิธีการ Behavioral Music Therapy เป็นศาสตร์ทางดนตรีบำบัดท่ี ศึกษาส่งิ ทเี่ กดิ ขนึ้ จากการเช่อื งโยงของสิง่ ทสี่ ่งผลใหเ้ กิดพฤตกิ รรมตา่ ง ๆ มกี ารกำหนดเปา้ หมายการใช้ดนตรีอย่าง ชดั เจน แกไ้ ขปัญหาอยา่ งเจาะจงผ่านความร่วมมือของผเู้ ขา้ รว่ ม เพอ่ื นำไปสกู่ ารแก้ไขปัญหาไดด้ ยี งิ่ ขึ้น การใช้ดนตรีเพ่ือการส่งเสริมและพัฒนาการเกษตรนั้นเป็นการนำองค์ความรูท้ างดนตรี ดนตรีบำบัดและ การเกษตร มาปรับใช้และบูรณาการเข้ากบั การใชส้ ่ือเพื่อสง่ เสรมิ และพัฒนาการเกษตร โดยมีเปา้ หมายเพอ่ื ส่งเสรมิ และพัฒนาทางด้านสื่อต่าง ๆ การพัฒนาบุคลากรทางเกษตร และพัฒนากิจกรรมทางดนตรีใหเ้ หมาะสมกบั กลุ่ม ทางการเกษตร สือ่ ดนตรเี พ่ือการส-งเสริมและพัฒนาการเกษตร การใชSสื่อเพ่ือการสVงเสริมและพฒั นาการเกษตรเปน็ การใช้ส่ือในการสื่อสาร ในปÉจจุบันประกอบดSวย ส่ือ บคุ คล สอ่ื สิ่งพมิ พ; สอ่ื โสตทัศน สือ่ กจิ กรรมตาV ง ๆ ส่ือมวลชน และสอื่ เทคโนโลยี แมวS าV ส่ือท่ีกลVาวมาขSางตSนเปGนท่ี นิยมในการใชS แตVก็ยังมีปÉจจัยที่สVงผลใหSปÉญหาในการใชSสื่อเพื่อการสVงเสริมและพัฒนาการเกษตรไมVวVาจะเปGน พฤติกรรมการรับขVาวสารของเกษตรกร ความเหมาะสมของการใชSสื่อแตVละประเภท ความเขSาใจตVอการใชSส่ือ รวมถึงวิธีการและภาษาที่ใชS เนื้อหาขSอมูลตVาง ๆ ไมVเหมาะสมสำหรบั กลุVมเกษตรกร การยอมรับและการเขSาถึง เทคโนโลยี ซ่งึ บทบาทของดนตรที ่ีนำมาใชSรวV มกับสอ่ื นั้นสามารถเปนG ไดสS อ่ื หลกั และสอ่ื รวV มทจี่ ะเปGนเครือ่ งมอื ชVวยใหS บรรลจุ ุดประสงค์ต่าง ๆ ได้ ซึ่งการเลือกใช้สือ่ นัน้ ควรคำนึงถึงองค์ประกอบหลาย ๆ ด้าน ได้แก่ 1.การใช้สื่อชนดิ เดยี วไมเ่ พียงพอ มกั ตอ้ งใชส้ ื่อผสม 2.การใชส้ อื่ ผสม มขี ้อพจิ ารณาหลายประการ เช่น ความเหมาะสมของผู้รับส่ือ 3.ควรคำนึงถึงเทคนิคการปรุงแต่งให้เหมาะสมและถูกวิธี 4.การใช้สื่อผสมเพื่อเสริมกันและตอกย้ำ จะต้องมกี าร ผสมผสานอย่างเหมาะสมจะเกิดผลดีกว่าให้แต่ละสื่อทำหน้าที่ของตัวเอง 5.การใช้สื่อที่ดีต้องมีวัตถุประสงค์ท่ี ชัดเจนว่ามเี นือ้ หาใจ แก้ปัญหาอะไร ผู้รับมีลักษณะอย่างไร และ 6.สอื่ น้นั ไม่ได้หมายถงึ เพียงเฉพาะเครอ่ื งมือในการ

งานสัมมนาวิชาการสง- เสรมิ และพฒั นาการเกษตร ครง้ั ท่ี 10 26 พล(ของ)เมอื งขับเคลอ่ื นเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมส-ูสุขภาวะ ความมัน่ คง และย่งั ยืนในสภาวะปฏริ ูปประเทศ สอ่ื สาร แตอ่ าจจะเปน็ กิจกรรมและผู้ส่งสารโดยเฉพาะท่ีมีบุคคลเปน็ ตัวกลาง จากการเลือกใช้สอ่ื ข้างต้น ส่ือดนตรี จงึ มบี ทบาทสำคญั มากในการเป็นสือ่ หลักผา่ นกจิ กรรมทางดนตรีตา่ ง ๆ และเป็นส่ือรว่ มในการใชส้ ่อื ผสมรว่ มกับสอ่ื ตา่ ง ๆ เพื่อใหบ้ รรลเุ ป้าหมายตา่ ง ๆ การใช้ดนตรีเพ่ือการส่งเสริมและพฒั นาการเกษตรน้นั ยดึ ตามความต้องการของมนุษย์ 6 ดา้ น ไดแ้ ก่ ด้าน ร่างกาย ด้านสังคม ด้านสตปิ ัญญา ด้านสุขภาพ ดา้ นอารมณ์ และดา้ นคุณภาพชีวติ ซึง่ การใชส้ ่ือนนั้ ต้องคำนึงตาม ความตอ้ งการของผู้รบั สารเป็นหลัก มกี ารกำหนดเป้าหมายตามความต้องการของมนุษย์ทง้ั 6 ดา้ น เพื่อการใช้สื่อ อย่างมปี ระสทิ ธิภาพสูงสุด ส่อื กิจกรรมทางดนตรเี พ่ือการสง่ เสรมิ และพฒั นาการเกษตร - การฟังเพลง กิจกรรมทางดนตรีที่คุน้ เคยกบั มนษุ ยท์ ุกคน เป็นกิจกรรมเร่ิมตน้ ทดี่ ีช่วยให้เกิดความผ่อน คลายและสามารถควบคุมอารมณข์ องตวั เองไดด้ ีข้ึน ในปจั จบุ นั มีการใช้การฟังเพลงเพ่ือใหค้ วามรหู้ รอื ขอ้ มลู ต่าง ๆ โดยไมต่ ้องอ่านหรอื ท่องเหมาะกับบุคคลทุกวัย ใหเ้ ขา้ ถึงขอ้ มลู ได้ผา่ นการส่ือสารชนดิ น้ี เชน่ การฟังเพลงจากการ โฆษณาตา่ ง ๆ ในโทรทศั น์ การจำบทเรียนตา่ ง ๆ การเพลง เปน็ ตน้ จะชว่ ยส่งเสรมิ ความต้องการของมนุษย์ในด้าน สตปิ ญั ญา ด้านสงั คม ด้านอารมณ์ และด้านคณุ ภาพชีวิต - การร้องเพลง นอกจากจะเพิ่มความสนุกสนานแล้วนั้นการร้องเพลงยังช่วยบริหารอวัยวะภายใน อย่างเช่นปอดให้เกิดความแข็งแรงและนำออกซเิ จนเขา้ ร่างกายได้ดีขึ้น ทางการเกษตรนั้นมีเพลงเก่ียวข้าว อยู่ใน ประเพณีหนึง่ ของภาคกลาง เป็นกิจกรรมการร้องเพลงเพื่อสร้างความสามคั คี ความสนุกสนาน เรียกรวมพล ดับ ความเหน็ดเหนื่อยเมื่อล้าและยังเกิดประโยชน์ในทางปลูกฝังความสามัคคีระหว่างเพื่อนบ้านในการทำอาชีพ เดียวกัน เกดิ การสมาคมระหวา่ งชายหญิงตลอดจนทำใหเ้ กิดนสิ ัยรกั ในทางกาพยก์ ลอน ฝึกให้เป็นคนเฉลียวฉลาด และมีไหวพริบอีกด้วย เกิดเป็นวัฒนธรรมและเป็นประเพณีของแต่ละท้องถิ่น แม้ว่าจะมีการสูญหายบ้างตาม กาลเวลาแตย่ ังมีเค้าและพัฒนาทางดนตรีและเกษตรมาอยา่ งต่อเนอื่ งจนถึงปัจจบุ ัน รวมถงึ บทสวดทางศาสนาที่มี การสวดเพื่อขอสิ่งศกั ดิ์สิทธ์ิก็จัดว่าเปน็ การร้องเพลงเช่นเดยี วกัน จะช่วยส่งเสรมิ ความต้องการของมนุษย์ในดา้ น สติปัญญา ด้านร่างกาย ดา้ นสงั คม ด้านอารมณ์ ด้านสุขภาพและดา้ นคณุ ภาพชวี ติ - การเลน่ เครื่องดนตรี เครื่องดนตรใี นยคุ โบราณนับว่ามีการสร้างสรรค์มาจากทำการเกษตร จากการพบ บนั ทกึ หลกั ฐานต่าง ๆ ทางประวัติศาสตร์ในยุคหินเก่าทม่ี นษุ ยเ์ รมิ่ มีการนำหนิ มาปรบั ใช้ให้เปน็ เคร่ืองมือ อุปกรณ์ อาวธุ และเครอื่ งดนตรี เช่น นำหนงั วัวมาขงึ ให้ตึงทำใหเ้ กดิ เสียง เครื่องเปา่ ที่เกิดจากเขาสัตว์ เครอื่ งดดี หรอื สีทเ่ี กิด จากการนำเอ็นสตั วม์ าขึงให้ตึง จึงทำให้เครื่องดนตรีในแต่ละภาคของประเทศไทย มคี วามโดดเดน่ แตกตา่ งกัน จะ ชว่ ยส่งเสริมความตอ้ งการของมนษุ ย์ในดา้ นสตปิ ญั ญา ด้านรา่ งกาย ด้านสังคม ดา้ นอารมณ์ และด้านคุณภาพชีวติ

งานสัมมนาวชิ าการส-งเสรมิ และพฒั นาการเกษตร ครงั้ ท่ี 10 27 พล(ของ)เมืองขับเคล่อื นเกษตร อาหาร สราD งนวัตกรรมสสู- ขุ ภาวะ ความม่นั คง และยง่ั ยืนในสภาวะปฏิรปู ประเทศ - การเคลื่อนไหวร่างกายตามจังหวะของดนตรี มนุษย์ทุกคนล้วนผูกพันกับจังหวะที่เป็นองค์ประกอบ สำคัญของดนตรี แม้กระทั่งหัวใจของมนุษย์ยังเต้นเป็นจังหวะ การละเล่นพ้ืนบ้านท้องถิ่นยังมีการร้องเพลง อยา่ งเช่น การละเล่นรรี ขี ้าวสาร เปน็ การเคล่อื นไหวรา่ งกายตามจงั หวะของดนตรเี ช่นเดียวกนั จะช่วยส่งเสรมิ ความ ตอ้ งการของมนษุ ย์ในด้านสตปิ ัญญา ด้านร่างกาย ดา้ นสงั คม ดา้ นอารมณ์ ดา้ นสขุ ภาพและด้านคุณภาพชวี ติ สรุป ดนตรีและการเกษตรนั้นมีความสัมพันธ;กันมาอยVางชSานาน จากการศึกษาในอดีตมีการใชSกิจกรรมทาง ดนตรี เชVน การรSองเพลง การเลVนเครื่องดนตรี รวมกับการทำการเกษตร การใชSสVวนตVาง ๆ ของสัตว;มาทำเปนG เครื่องดนตรี รวมถึงประเพณีทางการเกษตรตาV ง ๆ ท่มี สี Vวนเกีย่ วขSองกบั ดนตรี การใช้ดนตรีในการส่งเสริมและพัฒนาการเกษตรนั้นเป็นการใช้สื่อต่าง ๆ เพื่อส่งเสริมและพัฒนาการ เกษตร ในปจั จบุ ันมบี ทบาทในการถา่ ยทอดข้อมลู ขา่ วสาร เทคโนโลยี และนวัตกรรมตา่ ง ๆ แกเ่ กษตรกร ปัจจัยท่ี ตอ้ งคำนกึ ถงึ ในการใช้ส่ือประการแรกทีต่ ้องพิจารณากค็ อื เรอื่ งของกลมุ่ เปา้ หมาย ซงึ่ คือเกษตรกรว่าเขามีพฤติกรรม ในการเปิดรับขอ้ มูลขา่ วสารอย่างไร เป็นผรู้ ับสารประเภทไหน ยอมรบั ช้าหรอื เร็วอยา่ งไร เปน็ สิง่ แรกท่ีเราจะตอ้ งทำ ความเขา้ ใจ ปัจจยั ท่สี องกค็ อื เรอื่ งของความเหมาะสมกับวตั ถปุ ระสงค์ในการสง่ สารของเราหรือว่าของนักส่งเสริม การเกษตร วา่ จะตอ้ งการสง่ สารไปแบบไหน มขี ้ันตอนหรือวา่ มกี ิจกรรมในการสง่ สารอย่างไร วัตถุประสงคจ์ ะใหเ้ ขา แค่ได้รับความรู้ หรือวา่ จะให้เขาเปล่ียนแปลงพฤตกิ รรมซึง่ แต่ละแบบหรือแตล่ ะวัตถุประสงคก์ ็จะมลี ักษณะของ การใชส้ อ่ื ทแี่ ตกตา่ งกนั ปัจจยั ทส่ี ามกค็ ือเรอ่ื งของตวั สื่อ นกั ส่งเสริมการเกษตรควรจะทำความเข้าใจ แล้วก็รู้จักว่า สอื่ ท่ีเราจะใช้มีคณุ ลกั ษณะอย่างไร เหมาะสมกับวตั ถปุ ระสงคใ์ นการส่ือสารแบบไหน หรอื วา่ เหมาะสมกบั กิจกรรม ที่เราจะใชใ้ นการส่งเสริมการเกษตรรปู แบบใด ปัจจัยที่ส่ีคือเรือ่ งของเนือ้ หาข้อมลู ว่าเนื้อหาข้อมลู มีความยาก มี

งานสมั มนาวิชาการสง- เสริมและพฒั นาการเกษตร ครง้ั ที่ 10 28 พล(ของ)เมอื งขบั เคลื่อนเกษตร อาหาร สราD งนวตั กรรมส-สู ขุ ภาวะ ความมน่ั คง และยั่งยืนในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ ความง่าย มีต้องการให้เนื้อหาข้อมูลนัน้ ไปถึงผูร้ ับสารแบบไหน อันนี้เป็นส่ิงที่ต้องทำความเขา้ ใจให้ถูกต้องชดั เจน เช่นเดียวกัน และปัจจยั สุดทา้ ยก็คือเรือ่ งของงบประมาณ การใช้สอื่ แต่ละประเภทมีงบประมาณทีแ่ ตกต่างกนั การนำกิจกรรมทางดนตรีต่าง ๆ รวมถึงกิจกรรมทางการเกษตรที่สูญหายมาเป็นสื่อในการส่งเสริมและ พฒั นาการเกษตรนนั้ ถงึ แม้วา่ ยงั ไมม่ ีผลการวิจยั ในการใช้ดนตรกี บั บุคลการทางการเกษตร แตใ่ นกลุ่มอน่ื ๆ มีการ ใช้อยา่ งแพรห่ ลาย การใชส้ อ่ื ทางดนตรจี ะเปน็ ทางเลือกหนึง่ ในการใช้สอ่ื เพอื่ การสง่ เสริมและพัฒนาการเกษตรของ ประเทศไทยได้ บรรณานุกรม เคนเนทแอล เฟเดอร.; (2010). มนุษย;โบราณ ภาค 1 กำเนิดมนษุ ย;และสังคมนกั เก็บของปáา-ลาV สัตว.; กรงุ เทพฯ: อมรนิ ทร; ประภาพร แจมV ใสพงษ; และเพือ่ น. (2553). ชอ่ื นี้มีที่มา เลม[ ๑ ชดุ ประเพณีไทย. กรงุ เทพฯ: เพอ่ื นเรยี น. นงพงา สขุ วณิ ิช. (2527). การตงั้ พ้นื ฐานของมนุษยC สมัยกอ[ นประวตั ศิ าสตร.C กรงุ เทพฯ. สธุ รรม อารีกุล. (2537). ความรเูS กษตรศาสตร;จากตาV งประเทศกับการพฒั นาการเกษตรไทย. ใน โรงแรมรอยลั ออ คิด เชอราตนั , เอกสารการประชมุ วิชาการเรอื่ งบทบาทของตาV งประเทศในการสรSางองคค; วามรูทS เี่ ก่ยี วขอS ง กับประเทศไทย. หนาS 111-192. สำนักงานกองทนุ สนบั สนุนการวจิ ยั สำนักนายกรัฐมนตร.ี

งานสมั มนาวิชาการสง- เสรมิ และพฒั นาการเกษตร คร้ังท่ี 10 29 พล(ของ)เมอื งขบั เคลือ่ นเกษตร อาหาร สราD งนวัตกรรมส-ูสขุ ภาวะ ความมน่ั คง และย่งั ยนื ในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ การยกระดบั มาตรฐานสนิ คาD และสรDางงานวิจัยสน-ู วตั กรรม เพือ่ การพัฒนาผลผลติ และสนิ คาD เกษตร

งานสมั มนาวิชาการสง- เสริมและพัฒนาการเกษตร คร้ังที่ 10 30 พล(ของ)เมอื งขับเคลื่อนเกษตร อาหาร สรDางนวัตกรรมสสู- ุขภาวะ ความมัน่ คง และย่ังยนื ในสภาวะปฏิรูปประเทศ การส-งเสริมการผลติ จ้ิงหรีดตามมาตรฐานสนิ คDาเกษตรของเกษตรกรเพ่ือการส-งออก โศภติ วงษพ; ลบั สาขาเกษตรศาสตร;และสหกรณ; มหาวิทยาลยั สโุ ขทยั ธรรมาธริ าช E-mail : [email protected] บทคดั ยอ- บทความทางวิชาการนี้เพื่อศึกษา การสงV เสริมการผลิตจิ้งหรดี ตามมาตรฐานสินคSาเกษตรของเกษตรกร เพื่อการสVงออก เริ่มตั้งแตVขั้นตอนการเลี้ยงจิ้งหรีดตามมาตรฐานฟาร;มจิ้งหรีด (มกษ.8202-2560) การแปรรูปผงจิ้งหรีด และแนวโนSมการตลาดสำหรบั การสVงออก การศกึ ษาคร้ังนใี้ ชSขอS มูลทุตยิ ภมู ิ โดยไดSทำการสรุปประเดน็ และวเิ คราะห; ผลการศึกษา ผลการศึกษาไดSแสดงถึงวิธีการเลี้ยงจิ้งหรีดตามมาตรฐานฟาร;มจิ้งหรีด (มกษ.8202-2560) รวมไปถึง ขั้นตอนการแปรรูปผงจงิ้ หรดี ในอุตสาหกรรมทไ่ี ดSมาตรฐาน GMP ความตอS งการของผูบS ริโภคในตลาดตVางประเทศ และการวเิ คราะห; SWOT ของการผลติ จิง้ หรดี ของประเทศไทย คำสำคัญ : จงิ้ หรีด การผลิตจงิ้ หรดี ตามมาตรฐาน การสงV ออกจ้ิงหรดี บทนำ จิ้งหรีดเปGนแมลงชนิดหนึ่งที่องค;การอาหารและเกษตรแหVงสหประชาชาติ หรือ FAO ไดSสVงเสริมใหSคน ทั่วโลกบริโภคเพิ่มมากขึ้น เนื่องจากเปGนแหลงV โปรตีนทางเลือกใหมVที่มีราคาถูกและ สามารถหาไดSงVายในทอS งถนิ่ ปจÉ จบุ ันไดSมีการคาS ขาย จ้งิ หรดี ในรูปแบบสด แชVแขง็ รวมถึงแปรรปู เปGนผลติ ภัณฑ; ทอด ค่วั บรรจุกระปอ≠ ง รวมถึง บดเปGนผง เพื่อแปรรูปเปGนแปâงนำไปทำผลิตภัณฑ; เชVน คุกกี้ เคSก มักกะโรนี ซึ่งมีการสVงออกไปตVางประเทศ เชนV ประเทศเม็กซิโก สหภาพยุโรป สหรัฐอเมริกา และญี่ปุáน เปGนตSน ซึ่งถือเปGนชVองทางหนึ่งในการเพิ่มรายไดS

งานสัมมนาวิชาการส-งเสริมและพัฒนาการเกษตร คร้ังท่ี 10 31 พล(ของ)เมืองขบั เคลื่อนเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมสู-สขุ ภาวะ ความมั่นคง และย่งั ยืนในสภาวะปฏิรปู ประเทศ ใหSเกษตรกรหลังชVวงทำนาหรือระหวVางฤดูแลSง สำหรับมูลคVาตลาดที่คาดการณ;ไวSของแมลงที่กินไดSทัว่ โลกในชวV ง ปu 2018 ถึงปu 2023 ในปu 2018 มลู คาV ตลาดโดยประมาณของแมลงท่ีกินไดSมมี ูลคVา 406.32 ลาS นดอลลารส; หรัฐและ คาดวVาจะเพมิ่ ข้ึนเปGน 1.2 พันลSานดอลลาร;สหรฐั ภายในปu 2566 แผนภาพที่ 1 แสดงมูลคาV ตลาดแมลงท่ีกินไดSท่วั โลกในชVวงปuระหวาV งปu 2561 – 2566 (คาดการณ;) Forecast market value of edible insects worldwide from 2018 to 2023 (in million U.S. dollars) ทม่ี า : https://www.statista.com/statistics/882321/edible-insects-market-size-global/ ทั้งนี้ ในปu 2561 ตลาดสินคSาจากแมลงทั่วโลกมีมูลคVาทั้งสิ้นราว 406.32 ลSานดอลลาร;สหรัฐ และ มีแนวโนSมทีจ่ ะขยายตัวตVอเนื่องไปเปGนมูลคVาทั้งสิ้น 1,181.6 ลSานดอลลารส; หรัฐในปu 2566 หรือคิดเปGนอัตราการ ขยายตัวเฉลี่ยตVอปu (Compound Annual Growth Rate) รSอยละ 23.80 ซึ่งถือวVาเปGนอัตราการขยายตัว ที่คอV นขาS งสงู รัฐบาลไทยจึงไดSเล็งเห็นวVาประเทศไทยมีศักยภาพและมีความชำนาญในการเพาะเลี้ยงเเมลง ในเชงิ พาณชิ ย; เชVน จ้ิงหรีด ต๊ักเเตน หนอนไหม และเเมงดานา เปGนตSน จึงไดSมีการสงV เสรมิ ใหSเกษตรกรเลย้ี งจ้งิ หรีด เนื่องจากเปGนเเมลงทีเ่ ลีย้ งงVาย ใชSพื้นท่ีและน้ำนSอยในการเลี้ยง รวมท้ังไมVตSองใชเS ทคโนโลยีและตSนทนุ ในการเลี้ยง ทส่ี งู จึงเหมาะสมกบั พ้ืนท่ีเเหSงเเลงS หรือพืน้ ทีช่ นบท ทำใหSเปGนการเพิ่มรายไดSใหSเเกVเกษตรกรในชVวงหลังการทำนา หรอื ในชวV งเเหงS เเลSง การสงV เสริมศักยภาพเกษตรกรจ้งิ หรดี แปลงใหญVใหSสามารถปฏบิ ัติไดSสอดคลSองกับมาตรฐาน GAP ฟาร;มจิ้งหรีด ซึ่งเปGนสVวนตSนน้ำของหVวงโซVการผลิต และการจัดหาตลาดตVางประเทศเพื่อขยายตลาดการ

งานสมั มนาวชิ าการส-งเสริมและพฒั นาการเกษตร คร้งั ท่ี 10 32 พล(ของ)เมืองขบั เคลอื่ นเกษตร อาหาร สราD งนวตั กรรมสส-ู ุขภาวะ ความมั่นคง และยงั่ ยนื ในสภาวะปฏิรปู ประเทศ สVงออกโดยการดำเนินการเป°ดตลาดจิ้งหรีดเม็กซิโก และสหภาพยุโรป สหรัฐอเมริกา เปGนตลาดที่มีศักยภาพสูง ซ่ึงเปนG สVวนปลายนำ้ ของหวV งโซกV ารผลิต โดยในหวV งโซกV ารผลติ ของอุตสาหกรรมจิง้ หรีด โดยเฉพาะผูSประกอบการ ผลิตและผูSสVงออก ซึ่งเปGนสVวนของกลางน้ำ เปGนสVวนสำคัญในการเชื่อมโยงเกษตรกรสVวนตSนทางและตลาด ปลายทางใหคS รบหวV งโซVอุปทาน ผลการศกึ ษา สรุปผลการศึกษา 4 ประเด็น คือ การเลี้ยงจิ้งหรีดตามมาตรฐานฟาร;มจิ้งหรีด (มกษ.8202-2560) การแปรรูปผงจ้งิ หรีด แนวโนSมการตลาดสำหรบั การสVงออก และการวิเคราะห; SWOT การเล้ียงจ้งิ หรีดตามมาตรฐานฟารมV จ้ิงหรีด (มกษ.8202-2560) จ้ิงหรีดท่ีพบในประเทศไทย ซง่ึ เปGนท่รี จSู ักกันอยาV งแพรVหลาย มี 4 ชนิด ดังน้ี จงิ้ โกร-ง จิง้ หรีดทองดำ จ้งิ หรีดทองแดง จ้งิ หรีดทองลาย หรอื สะด้งิ ท่ีมา : คูมV ือการเพาะเล้ยี งแมลงที่เปนG อาหารของมนษุ ย;และสตั วใ; นฟาร;มทไ่ี ดมS าตรฐาน

งานสมั มนาวิชาการส-งเสรมิ และพัฒนาการเกษตร ครงั้ ที่ 10 33 พล(ของ)เมอื งขับเคลอื่ นเกษตร อาหาร สรDางนวัตกรรมสส-ู ุขภาวะ ความมั่นคง และย่ังยนื ในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ มาตรฐานสนิ คาD เกษตรการปฏบิ ัตทิ างการเกษตรท่ีดสี ำหรบั ฟารVมจงิ้ หรดี (มกษ.8202-2560) ขอD กำหนด รายละเอยี ด 1. องคVประกอบฟารVม อยูVในพื้นที่ที่เหมาะสม ไมVมีความเสี่ยงตVอการปนเป£§อนอันตรายที่จะมีผลกระทบตVอความ ปลอดภัยของจิ้งหรีดและผูSบริโภค มีการวางผังฟาร;ม และจัดพ้ืนทีเ่ ปนG สดั สVวน โรงเรือนสราS ง ดวS ยวสั ดทุ ่ีคงทน งVายตอV ความทำความสะอาดและบำรุงรักษา ระบายอากาศทด่ี ี 2. การจัดการฟารVม มีคมูV ือการปฏบิ ัตงิ านประจำฟารม; คัดเลือกพันธุ;ที่มีคณุ ภาพ มกี ารจัดการอาหารและน้ำสำหรบั จง้ิ หรีด บคุ คลากรตSองมคี วามรSู และมกี ารทำความสะอาดและบำรุงรกั ษา 3. สขุ ภาพสัตวV มีการปâองกันและฆVาเชื้อโรคอุปกรณ; และบุคคลกVอนเขSา-ออกจากฟาร;ม จดบันทึกการผVาน เขSา-ออกฟาร;มของบุคคลภายนอก และมกี ารจดั การโรคระบาด 4. ส่งิ แวดลDอม กำจัดหรือจัดการขยะมูลฝอย ของเสีย และมูลจิ้งหรีด ดSวยวิธีการที่เหมาะสมและ ถกู สขุ ลกั ษณะ เพอื่ ไมVใหเS กผิ ลกระทบตVอสงิ่ แวดลอS ม 5. การบันทกึ ขอD มลู บันทึกขSอมูลผลการปฏิบัตงิ านในขั้นตอนทสี่ ำคญั ในการจดั การฟาร;มท่ีมีผลตอV สุขภาพผลผลิต และการควบคุมโรค โดยเกบ็ รักษาบนั ทึกเปGนเวลาอยVางนอS ย 3 ปu การแปรรูปผงจิง้ หรดี ที่มา : ผศ.ดร.สมชาย จอมดวง (2563)

งานสัมมนาวชิ าการสง- เสริมและพัฒนาการเกษตร ครั้งท่ี 10 34 พล(ของ)เมืองขับเคลอื่ นเกษตร อาหาร สราD งนวตั กรรมสสู- ุขภาวะ ความม่นั คง และยงั่ ยืนในสภาวะปฏิรูปประเทศ แนวโนDมการตลาดสำหรับการสง- ออก เม็กซิโก นิยมนำแมลงมาเปGนสVวนประกอบของซอสและเครื่องปรุงรส สแน็คประเภทเนื้อสัตว; และ เครอ่ื งด่ืมเตกลี Vา และเปนG ประเทศที่นำแมลงมาเปGนสวV นประกอบการ ปรงุ อาหารเมก็ ซิกนั ในรปู แบบตVาง ๆ เชVน อบ หรือทอด และรับประทานเปนG อาหารวาV งหรือสแน็ค การรับประทานแมลงในเม็กซิโก เรมิ่ เปGนที่นยิ มนำมาปรับเขSา กับเมนเู พ่ือจำหนVายในภตั ตาคารหรู แมลงทีน่ ิยมใชใS นอุตสาหกรรมอาหาร ไดSแกV จ้งิ หรีด อเมริกา จากสถิติการเติบโตของตลาดสหรัฐฯระหวVางปu 2558 ถึง 2566 ตลาดสินคSาแมลงที่ใชSบริโภค ในสหรัฐฯ จะเพิ่มสงู ขึน้ อยาV งตอV เนือ่ งโดยเฉพาะสินคSาแมลงที่ใชSบริโภคไดปS ระเภทแปงâ และโปรตีนบาร; เนื่องจาก รับประทานงVาย ไมVมีกลิ่น หรือ รูปลักษณ;ของแมลง และเปGนสินคSาทีใ่ หSโปรตีน วิตามิน แรVธาตุ และกรดอะมโิ น ที่จำเปGนตVอรVางกาย ทั้งยังชVวยระบบยVอย อาหารในรVางกายใหSทำงานดีขึ้น เสริมสรSางกลSามเนื้อ จึงเปGนที่สนใจ ของกลVุมผูรS ักสขุ ภาพ นักกฬี า และนกั ออกกำลังกาย

งานสมั มนาวชิ าการส-งเสรมิ และพฒั นาการเกษตร คร้งั ที่ 10 35 พล(ของ)เมืองขับเคลอื่ นเกษตร อาหาร สรDางนวัตกรรมสส-ู ขุ ภาวะ ความมนั่ คง และยงั่ ยนื ในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ แคนนาดา ผSปู ระกอบการขายสนิ คาS แมลงในแคนาดา ทราบวาV ผSูประกอบการแคนาดามคี วามพยายามท่ี จะนำเขSาสินคSาแมลงจากไทยโดยไดSทดลองสั่งซื้อสินคSา แตVตัดสินใจที่จะหยุดดำเนินการนำเขSาสินคSาดังกลVาว เนื่องจากพบอุปสรรคดSานคVาขนสVง ระหวVางประเทศที่มีราคาสูง และในปÉจจุบันยังไมVมีมาตรฐานสากลรับรอง คณุ ภาพสนิ คSา จงึ เลือกท่ีจะเพาะเลยี้ งหรือสง่ั ซ้ือ วตั ถุดบิ จากผปูS ระกอบการภายในประเทศหรอื นำเขSาจากประเทศ ใกลSเคียง การวเิ คราะห์ SWOT จดุ แขง็ (Strength) จุดอ-อน (Weakness) 1. ประเทศไทยมีสภาพภูมิประเทศและภูมิอากาศรSอนช้ืน 1. อตุ สาหกรรมการเพาะเล้ยี งจิง้ หรีดในประเทศไทยยงั เหมาะสำหรับเปGนแหลVงการเพาะเลี้ยงจิ้งหรีดเปGน ไมแV พรVหลายมากนัก มีฟาร;มเพาะเลี้ยงท่ไี ดมS าตรฐานจำนวน อุตสาหกรรมเพื่อสVงออกไปในตลาดโลก และยังพบวVา ไมVมาก นอกจากนี้ กำลังการผลิตสินคSาแมลงสVวนมากใชS มีแมลงที่สามารถรับประทานไดSกวVา 300 สายพันธุ;ที่พบ ในการบริโภคภายในประเทศเปGนหลัก ในประเทศไทย 2. ผูSบริโภคในไทยมีการบริโภคแมลงกระจายตัวอยูVทั่วไป 2. การผลิตเพื่อสVงออกมีคVอนขSางจำกัด อีกทั้งการสVงออก แทบจะทุกพื้นที่อยูVแลSว ทำใหSผูSประกอบการไทยมีความรSู สินคSาอาหารจากแมลงไทยสVวนมากยังเปGนการสVงออกใน ความเชี่ยวชาญในการดำเนินกิจการฟาร;มแมลงและผลิต ลักษณะของวัตถุดิบการผลิต มากกวVาการทำตลาดดSวย สนิ คSาอาหารจากแมลง แบรนดส; ินคาS ไทย 3. การบริหารจดั การฟาร;มแมลงคVอนขาS งงVายไมVจำเปGนตSอง 3. ผูSประกอบการไทยขาดความเขSาใจพฤติกรรมและความ ใชSเทคโนโลยีที่ซับซSอน และยังใชSเงินลงทุนเริ่มตSนกิจการ ตSองการของผูSบริโภคในตลาดตVางประเทศ อีกท้ัง ยังขาด คVอนขSางต่ำเหมาะสำหรับสนับสนุนสำหรับผูSประกอบการ ความสนใจในการสรSางแบรนด;สนิ คาS ของตนเองเพ่ือทำตลาด ไทยรายยอV ย สงV ออกตาV งประเทศอยVางจรงิ จงั

งานสัมมนาวิชาการสง- เสรมิ และพฒั นาการเกษตร ครัง้ ท่ี 10 36 พล(ของ)เมอื งขบั เคลอื่ นเกษตร อาหาร สราD งนวัตกรรมสูส- ขุ ภาวะ ความมั่นคง และยั่งยืนในสภาวะปฏริ ูปประเทศ โอกาส (Opportunity) อุปสรรค (Threat) 1. ตลาดความตSองการบริโภคผงจิ้งหรีดในกลุVมผูSบริโภค 1. บางประเทศยังไมVมีความชัดเจนในดSานมาตรฐานการ ตVางประเทศจะยังเปGนเพียงกลุVมเฉพาะเทVานั้น แตVตลาดใน เพาะเลี้ยง มาตรฐานความปลอดภัยในการบริโภค อเมริกา ถือเปGนตลาดที่มีแนวโนSมความตSองการบริโภค ขSอกำหนดดSานสิทธิสัตว; (Animal Welfare) รวมถึง ขยายตวั สูงกวาV แนวโนSมการขยายตัวเฉล่ียทวั่ โลก มาตรฐานการผลติ สินคาS สำหรบั การบรโิ ภคของมนุษย;ทำใหS ผปูS ระกอบการบางรายยังลงั เลท่ีจะเขSาตลาด 2. กลุVมผูSบริโภครุVนใหมVโดยเฉพาะกลุVมประชากร และ 2. พฤติกรรมการบริโภคและกระแสนิยมของผูSบริโภคใน Generation Z ที่ถือเปGนกลุVมประชากรที่กำลังสำคัญ ตลาดโดยเฉพาะกลุมV ผูSบรโิ ภครุVนใหมVเปลี่ยนแปลงคVอนขSาง ขับเคลื่อนเศรษฐกิจโลก คVอนขSางเป°ดใจ ตVอการบริโภค รวดเร็ว ทำใหSการพฒั นาสนิ คาS เพอื่ ตอบสนองความตSองการ สินคาS อาหารจากจ้งิ หรดี ทำไดคS VอนขSางยากลำบาก 3. ตลาดสินคาS อาหารจากแมลงยังเปนG ตลาดสนิ คาS ทค่ี VอนขาS ง 3. ผูSประกอบการรายใหญVในตลาด เชVน Nestle, PepsiCo ใหมVสำหรับในบางประเทศ ดังนั้น จึงยังมีจำนวน และ Tyson เริ่มใหSความสนใจเขSาตลาด ซึ่งอาจทำใหS ผูSประกอบการและคVแู ขVงขนั ในตลาดไมVมากนกั ภาวะการแขVงขนั ในตลาดทวคี วามรุนแรงข้นึ ไดใS นอนาคต สรุป การสVงเสริมการผลิตจิ้งหรีดตามมาตรฐานสินคSาเกษตรของเกษตรกรเพื่อการสVงออก เริ่มตั้งแตV กระบวนการในการเลี้ยงจิ้งหรีดตาม มกษ. 8202-2560 เพื่อใหSไดSจิ้งหรีดตามมาตรฐาน GAP ฟาร;มจิ้งหรีด ซึง่ หนVวยงานทีเ่ กี่ยวขSองทัง้ ภาครัฐและเอกชนควรใหกS ารสนับสนุนความรูS และปจÉ จยั การผลิตใหกS ับเกษตรกรผเSู ล้ยี ง หลังจากนั้นนำจิ้งหรีดที่ไดSตามมาตรฐานเขSาโรงงานแปรรูปเปGนผงจิ้งหรีด ซึ่งโรงงานตSองไดSมาตรฐาน เชVน GMP/HACCP หรอื ถาS สงV ออกสหรฐั อเมริกาโรงงานน้นั ตอS งไดมS าตรฐาน FSMA เปนG ตนS โรงงานที่จะสงV ออกจะตSอง ทำตามกฎระเบยี บของประเทศคูคV าS นนั้ ๆ รวมถงึ ศกึ ษาพฤติกรรมของผSบู รโิ ภคในทกุ มติ ิ บรรณานุกรม การปฏบิ ัติทางการเกษตรทีด่ ีสำหรับฟารCมจิง้ หรีด =: Good agricultural practices for cricket farm. (2560). กรงุ เทพฯ: สำนกั งานมาตรฐานสนิ คาS เกษตรและอาหารแหVงชาติ กระทรวงเกษตรและสหกรณ;. ณัฐเสฏฐ; สรSอยทองดี, นภาพร นิลาภรณ;กุล, น. (2562). ตSนทุนและผลตอบแทนในการเพาะเลี้ยงจิ้งหรีดเชิง พาณิชย;. วารสารวิทยาลัยบัณฑิตศึกษาการจัดการ มหาวิทยาลัยขอนแก[น; Vol 12 No 1 (2019): มกราคม - มิถุนายน 2562; 165-186 ; MBA-KKU Journal; Vol 12 No 1 (2019): มกราคม - มถิ นุ ายน 2562.

งานสมั มนาวิชาการส-งเสริมและพัฒนาการเกษตร ครง้ั ท่ี 10 37 พล(ของ)เมืองขบั เคลอื่ นเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมสูส- ุขภาวะ ความมั่นคง และย่งั ยืนในสภาวะปฏิรูปประเทศ มัณฑนา นครเรียบ. (2558). การสรSางมาตรฐานตSนแบบการจัดการฟาร;มจิ้งหรีดใหSถูกตSองตามหลักสุขอนามัย เพื่อใหไS ดSผลิตภัณฑ;ท่ีมีคุณภาพของวสิ าหกิจชมุ ชนผูเS ล้ยี งจ้งิ หรดี บาS นมะคาV . ยพุ า หาญบุญทรง. (2561). คVมู อื การเพาะเลย้ี งแมลงท่เี ปนG อาหารของมนุษย;และสตั วใ; นฟาร;มท่ไี ดSมาตรฐาน. สมชาย จอมดวง. (2563). นวัตกรรมโปรตีนจากแมลงและการแปรรูป. เอกสารประกอบการสอน คณะ อตุ สาหกรรมเกษตร มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม[ สำนักงานที่ปรึกษาการเกษตรตVางประเทศ ประจำกรุงวอชิงตนั ดี.ซี. (2563). ขSอมูลตลาดสินคาS จ้ิงหรดี และแมลง กินไดSของสหรัฐอเมริกาแลแคนาดา. หนSา 1-11. Retrieved from https://www.opsmoac.go.th/dc- dwl-files-431091791164 สำนักงานสงV เสรมิ การคาS ในตVางประเทศ. (2563). รายงานสนิ คาS อาหารจากแมลง (Edible Insects) ในสหรฐั อเมรกิ า. หนาS 1-13. Retrieved from https://www.ditp.go.th/contents_attach/644352/644352.pdf Bawa, M., Songsermpong, S., Kaewtapee, C., & Chanput, W. (2020). Nutritional, sensory, and texture quality of bread and cookie enriched with house cricket (Acheta domesticus) powder. Journal of Food Processing & Preservation, 44(8). doi:10.1111/jfpp.14601 Hanboonsong, Y. (2563). Guidance on sustainable cricket farming. Retrieved from https://doi.org/10.4060/cb2446en Kim, H. W., Setyabrata, D., Lee, Y., Jones, O. G., & Kim, Y. H. B. (2017). Effect of House Cricket ( Acheta domesticus) Flour Addition on Physicochemical and Textural Properties of Meat Emulsion Under Various Formulations. Journal of Food Science (John Wiley & Sons, Inc.), 82(12), 2787-2793. doi:10.1111/1750-3841.13960 Köhler, R., Kariuki, L., Lambert, C., & Biesalski, H. K. (2019). Protein, amino acid and mineral composition of some edible insects from Thailand. Journal of Asia-Pacific Entomology, 22(1), 372-378. doi:10.1016/j.aspen.2019.02.002 Slu, S. U. o. A. S., Department of Biomedical, S., Veterinary Public Health, S., Fernandez-Cassi, X., Supenu, A., Jansson, A., . Vagsholm, I. (2018). Novel foods: a risk profile for the house cricket (Acheta domesticus). EFSA Journal, 16, 1-1. doi:10.2903/j.efsa.2018.e16082

งานสัมมนาวชิ าการสง- เสริมและพัฒนาการเกษตร ครงั้ ที่ 10 38 พล(ของ)เมอื งขับเคลอ่ื นเกษตร อาหาร สราD งนวัตกรรมสู-สุขภาวะ ความม่ันคง และย่ังยืนในสภาวะปฏิรูปประเทศ การส-งเสริมเพอื่ พัฒนาและใชDประโยชนV งานวิจยั ดDานขDาวของกรมการขาD ว นางกรณิศ ต้งั คณาทรัพย; สาขาเกษตรศาสตรแ; ละสหกรณ; มหาวิทยาลยั สุโขทัยธรรมธิราช E-mail : [email protected] บทคัดยอ- บทความทางวิชาการนี้เปGนการศกึ ษาการสVงเสรมิ งานวิจัยดSานขSาวของกรมการขSาว โดยใชSขSอมูลจากการ สังเคราะห;งานวิจัยดSานขSาว จำแนกเปGนหมวดหมูงV านวิจัย ศึกษารูปแบบและวิธีการวิจัย เพื่อสรุปภาพรวมของ องคป; ระกอบของความรSทู ี่คSนพบจากการวจิ ยั รวมทง้ั ศกึ ษาแนวทางการสVงเสริมและใชSประโยชนง; านวิจัยดSานขSาว ของกรมการขSาว ผลการศกึ ษาไดมS กี ารจัดหมวดหมกVู ลุมV งานวจิ ัยเปGนตามหวV งโซVอปุ ทานต้ังแตVการผลิตตSนน้ำ การผลิตกลางน้ำ การผลิตปลายน้ำ และการตลาด โดยผลงานวิจัยของกรมการขSาว ในปu พ.ศ. 2559–2563 ไดSสะทSอนใหSเห็นวVาใน ระยะเวลา 5 ปuที่ผVานมานั้น มีการจัดสรรงบประมาณจำนวนทั้งหมด 1,307.17 ลSานบาท สามารถสรSางผลงานวิจัย ไดSจำนวน 189 โครงการ ซึง่ สVวนใหญVเปGนงานวิจัยประยุกต; รSอยละ 62.43 ทงั้ น้ีจะเหน็ ไดวS Vางบประมาณการวิจัยถูกจัดสรรไป ในสVวนของการพฒั นาพนั ธข;ุ SาวใหมS ีความทนทานตVอสภาวะแวดลSอมมากทส่ี ดุ หากพิจารณาถึงผลลพั ธท; ่ีไดจS ากการ วจิ ัยรวV มดSวย พบวVา ดาS นการเพ่ิมผลผลติ เปนG ผลลัพธท; ีม่ ีการใชงS บประมาณมากทส่ี ุดถงึ 635.10 ลSานบาท คิดเปGน รSอยละ 48.59 จากงบประมาณการวิจัยทั้งหมด สะทSอนใหSเห็นวVากรมการขSาวเนSนทำการวิจัยเพื่อเพิ่มผลผลิต สำหรับแนวทางการสVงเสริมและการนำผลงานวจิ ยั เทคโนโลยี และนวัตกรรมไปใชปS ระโยชน; โดยสราS งความรวV มมอื กบั หนวV ยงานภาครัฐและเอกชน ในสVวนความรVวมมอื กบั หนวV ยงานภาครฐั ทัง้ กบั หนวV ยงานระดบั สวV นกลาง จังหวัด ภูมิภาค และสถาบันการศึกษาตVาง ๆ เพื่อรวบรวมผลงานวจิ ัย เทคโนโลยี และนวัตกรรมดSานการเกษตร สำหรบั เผยแพรV ประชาสัมพันธ;และเปGนแหลVงเรียนรูSใหSกับเกษตรกรและผูSสนใจทั่วไปเขSามาศึกษาและนำผลงานไปใชS ประโยชน; สVวนความรVวมมอื กับภาคเอกชน ในการนำผลงานวจิ ยั เทคโนโลยี และนวตั กรรมทางการเกษตรไปผลิต

งานสัมมนาวชิ าการส-งเสรมิ และพฒั นาการเกษตร ครงั้ ท่ี 10 39 พล(ของ)เมอื งขบั เคลือ่ นเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมส-สู ุขภาวะ ความมัน่ คง และย่งั ยืนในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ เพื่อจำหนVายใหSเกษตรกรและผูSสนใจในราคาที่เหมาะสม ชVวยลดตSนทุนการผลิต สนับสนุนการพัฒนาเกษตรกร ปราชญ;ชาวบSาน หรือชุมชนตนS แบบ รวมทั้งสนบั สนุนการนำเทคโนโลยแี ละนวัตกรรมดSานการเกษตรมาใชSในระบบ สVงเสริมการเกษตรแบบแปลงใหญV คำสำคญั : การสงV เสรมิ การใชปS ระโยชน;งานวิจยั งานวิจัยดาS นขาS วกรมการขSาว บทนำ ขSาว ถือเปGนพืชอาหารหลักของคนไทยและยังเปGนพืชเศรษฐกิจที่สำคัญของประเทศไทย ทั้งในดSาน เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม สง่ิ แวดลอS ม และความมั่นคงของประเทศ โดยปจÉ จุบันประเทศไทยมพี ้นื ท่ีเก็บเก่ยี วขาS ว รวม 66,549,635 ไรV สามารถผลิตขSาวไดSกวVา 32,348,114 ตันขSาวเปลือก จากสถิติการเกษตรของประเทศไทย ปu พ.ศ. 2562 ของสำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร ซึ่งไทยถือเปGนแหลVงปลูกขSาวที่มีการผลิตออกสVูตลาดโลกเปนG จำนวนมาก และยังเปนG ศูนยก; ลางของการศึกษาวจิ ยั ทางดาS นขSาว โดยการวจิ ัยทเ่ี ก่ยี วขSองกบั ขSาวในปÉจจบุ ันมีความ เกี่ยวขSองกับหลายหนVวยงาน เชVน คณะกรรมการนโยบายขSาวแหVงชาติ กรมการขSาว กรมสVงเสริมการเกษตร กระทรวงเกษตรและ สหกรณ; มูลนิธิขSาวไทยในพระบรมราชูปถัมภ; สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแหVงชาติ (วช.) สำนักงานพัฒนาวจิ ัยการเกษตร (องค;การมหาชน) (สวก.) กรมการคาS ภายใน กรมการคาS ตาV งประเทศ กรมสVงเสรมิ การสVงออก กระทรวงพาณชิ ย; และกระทรวงอดุ มศึกษา วิทยาศาสตร; วิจัยและนวัตกรรม (อว.) โดยประเด็นของ การวิจัยครอบคลุมตั้งแตVดSานการพัฒนาพันธุ;ขSาว วิธีการเพาะปลูก การจัดการหลังการเก็บเกี่ยว การแปรรูป ผลิตภณั ฑ;ขSาวเพ่ือเพิ่มมลู คVา และเศรษฐกจิ และการตลาดขSาว แตVทั้งน้ี การกำหนดประเดน็ ของงานวิจัยจะข้นึ อยVู กับความสนใจของแตลV ะหนวV ยงาน ทำใหปS ระเด็นปญÉ หาบางอยาV งไมไV ดSรบั การแกไS ขเทาV ท่ีควร หรอื บางประเดน็ อาจ มงี านวิจัยทีค่ ลาS ยคลึงกนั เปนG ผลใหSไมสV ามารถนำไปใชSใหSเกิดประโยชน;ไดอS ยVางเปนG รปู ธรรม กรมการขSาว เปGนองค;กรที่มีภารกิจหลักในการขับเคลื่อนงานวิจัยดSานขSาว ที่พรSอมสVงเสริมสนับสนุน งานวิจัย เทคโนโลยี และนวัตกรรมเพื่อนำมาใชSประโยชน; และเสริมสรSางความเขSมแข็งของชาวนา สVงเสริม สนับสนุนและพัฒนาบุคลากรดSานการวิจัย พรSอมทั้งใหSบริการงานวิชาการที่มีคุณภาพตลอดจนการเผยแพรV งานวิจัยออกสูVสาธารณะชน โดยมุVงเนSนพัฒนางานวิจัยที่สอดคลSองกับยุทธศาสตร;การสVงเสริมวิทยาศาสตร; วิจัย และนวัตกรรมของประเทศ ยุทธศาสตร;การพัฒนาประเทศและนโยบายของรัฐบาล สนับสนุนการปฏิรูป ภาคการเกษตรของประเทศเพื่อยกระดบั คณุ ภาพชีวิตของชาวนา เพ่อื ยกระดบั ขดี ความสามารถในการแขVงขันของ ภาคการเกษตรและอุตสาหกรรมของประเทศ ซึ่งการพฒั นางานวจิ ัยเรอ่ื งขSาว นบั เปนG สวV นสำคัญในการสรSางความ เขSมแขง็ ใหSกบั นักวิจยั เกษตรกร และผูปS ระกอบการ ในเรื่องของการลดตนS ทนุ เพิ่มผลผลติ และเพิม่ ประสิทธิภาพ การผลติ การแปรรูป และนำนวัตกรรมจากงานวิจัยไปขยายผลตอV ยอดเชิงพาณิชย; เพื่อชVวยเพิม่ ศักยภาพในการ แขVงขันใหSกับขSาวไทยในตลาดโลกไดS ดังนั้นจึงไดSตระหนักถึงความสำคัญของการบูรณาการดSานการวิจัยใหS

งานสมั มนาวชิ าการส-งเสริมและพฒั นาการเกษตร คร้งั ท่ี 10 40 พล(ของ)เมืองขับเคลอ่ื นเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมสู-สุขภาวะ ความม่ันคง และย่ังยนื ในสภาวะปฏิรปู ประเทศ สอดคลSองกับแนวนโยบายและยุทธศาสตร;การพัฒนาประเทศ ควบคูVกับการวิจัยเพื่อความเปGนเลิศทางวิชาการ สามารถนำไปใชSใหSเกิดผลทั้งการแกSไขปÉญหาและการพัฒนาประเทศอยVางสมดุลและยั่งยืน จึงมีแนวคิดใน การศึกษาการสVงเสริมเพื่อพัฒนาและใชSประโยชน;งานวจิ ัยดSานขาS ว เพื่อรองรับนโยบายเรVงดVวนในการพัฒนาขSาว ของประเทศ และสามารถนำงานวิจัยในประเด็นตVาง ๆ มาใชSประโยชน;ไดSอยVางมีประสิทธิภาพ ยกระดับการ เกษตรกรรมของประเทศและผลกั ดันเศรษฐกิจของประเทศใหSมกี ารเตบิ โตอยVางเขSมแข็งและย่งั ยนื ตVอไปในอนาคต วัตถุประสงคV 1. เพอ่ื สงั เคราะห;งานวิจยั ดาS นขาS ว 1.1 เพื่อศกึ ษาปรมิ าณและจำแนกเปGนหมวดหมงูV านวจิ ัย 1.2 เพื่อศกึ ษารูปแบบและวธิ ีการวิจัย 1.3 เพอ่ื สรุปภาพรวมขององค;ประกอบของความรูทS ่ีคSนพบจากการวิจยั 2. เพื่อศึกษาแนวทางการสงV เสริมและใชSประโยชนง; านวจิ ัยดาS นขSาวของกรมการขาS ว วิธีดำเนินการศกึ ษา ข้ันตอนท่ี 1 ศกึ ษาขอS มูลจากงานวิจัยดSานขาS วของกรมการขSาว ในปu พ.ศ. 2559–2563 ขั้นตอนที่ 2 รวบรวม วิเคราะห; และสังเคราะห;งานวิจัยดSานขSาว จำแนกเปGนหมวดหมูVงานวิจัย ศึกษา รูปแบบและวธิ กี ารวจิ ยั เพอ่ื สรุปภาพรวมขององคป; ระกอบของความรทSู ่คี Sนพบจากการวิจัย ขัน้ ตอนที่ 3 วเิ คราะหแ; ละศึกษาแนวทางการสงV เสริมและใชปS ระโยชนง; านวิจัยดSานขาS วของกรมการขาS ว ผลการศกึ ษา การศกึ ษาการสงV เสรมิ เพ่อื พฒั นาและใชSประโยชน;งานวจิ ัยดSานขSาวของกรมการขSาว เปGนการประมวลผล งานวิจัยของกรมการขSาวในอดีตที่ผVานมา เพื่อสะทSอนใหSเห็นถึงหมวดหมูVกลุVมงานวิจัย ประเภทการวิจัย องค;ประกอบของความรูSที่คนS พบจากการวิจัย และแนวทางในการสVงเสริมงานวิจัยดSานขSาว โดยจุดมุVงหมายของ การศึกษาคร้ังน้ีคอื การจัดทำแนวทางในการสVงเสริมงานวิจัย เพือ่ นำผลงานวิจัยมาใชSประโยชน;และเปGนสVวนหน่ึงใน การขับเคล่ือนเศรษฐกิจของประเทศชาติไดอS ยVางย่งั ยนื ตอV ไป จากการศึกษางานวิจัยดSานขSาวในปÉจจุบัน จะพบวVามีการจัดหมวดหมVูกลุVมงานวิจัยเปGนตามหวV งโซVอุปทาน ต้งั แตVการผลิตตSนน้ำ การผลิตกลางน้ำ การผลิตปลายน้ำ และการตลาด (อภชิ ัย, 2562) โดยผลงานวิจัยของกรมการขSาว ในปu พ.ศ. 2559–2563 ไดSสะทSอนใหSเห็นวVาใน ระยะเวลา 5 ปuที่ผVานมานั้น มีการจัดสรรงบประมาณจำนวนทั้งหมด 1,307.17 ลSานบาท ซึ่งสามารถสรSางผลงานวิจัยไดS จำนวน 189 โครงการ ประกอบดSวยตSนน้ำรSอยละ 78.44 สามารถแบVงออกเปGนดSานพันธุ;ขSาวรSอยละ 26.50 กระบวนการผลิตรSอยละ 32.33 เครื่องจักรกลการเกษตรในการ

งานสัมมนาวชิ าการส-งเสรมิ และพฒั นาการเกษตร ครั้งที่ 10 41 พล(ของ)เมืองขบั เคล่ือนเกษตร อาหาร สราD งนวตั กรรมส-สู ุขภาวะ ความม่ันคง และย่งั ยืนในสภาวะปฏิรูปประเทศ เพาะปลกู รอS ยละ 3.71 เคร่ืองมือทันสมยั รอS ยละ 7.42 กลางน้ำรอS ยละ19.58 สามารถแบงV ออกออกเปนG ดSานการจดั การ หลงั การเกบ็ เกี่ยวรอS ยละ 11.64 การเพ่ิมมูลคาV รSอยละ 7.94 และปลายน้ำดSานการตลาด รSอยละ 2.12 โดยผลงานการ วิจัยของกรมการขSาวจะเนSนในดSานของการผลิตใหSมีความหลากหลาย ตรงตามความตSองการของเกษตรกร เพื่อเพิ่ม ผลผลิตและเพ่ิมประสิทธิภาพการผลิตขSาว ซงึ่ สามารถกระตุSนเศรษฐกิจของประเทศใหเS ติบโตไดSอยVางมาก รปู ที่ 1 การจำแนกผลงานวจิ ยั ดSานขSาวของกรมการขSาว ในปu พ.ศ. 2559 – 2563 สำหรับงบประมาณการวิจัยของกรมการขSาว จากการรวบรวมและศึกษาขSอมูลจากกรมการขSาว ในปu 2559-2563 พบวาV มีการสนบั สนุนงบประมาณการวจิ ัยประมาณ 1,307.17 ลSานบาท โดยสวV นใหญเV นนS ท่กี ารวจิ ัย เกี่ยวกับการพฒั นาพันธุ;ขาS ว คิดเปGนรSอยละ 41.74 ของงบประมาณการวิจยั ทั้งหมด รองลงมา ไดSแกV กระบวนการ ในการเพาะปลูก เกษตรกร เครือ่ งจกั รในการเพาะปลกู การจัดการหลงั การเกบ็ เกย่ี ว การเพม่ิ มลู คาV และการตลาด โดยคดิ เปGนสัดสVวนรSอยละ 23.04 13.68 8.11 7.15 4.43 และ 1.58 ของงบประมาณท้งั หมด ตามลำดบั

งานสัมมนาวชิ าการส-งเสริมและพัฒนาการเกษตร คร้ังท่ี 10 42 พล(ของ)เมอื งขับเคลื่อนเกษตร อาหาร สราD งนวตั กรรมสู-สุขภาวะ ความม่ันคง และย่งั ยืนในสภาวะปฏิรูปประเทศ การจดั เกงกเ็บากรย่ีปหวลรงั ะกมารกาาณร4เพ.ง4่ิมา3ม%นลู วคิจาV ัยของกรมการกข1าDา.ร5ตว8ลจ%าำดแนกตามหมวดหมู- 7.15% พนั ธขุ; าS ว เกษตรกร 41.74% 13.68% เครือ่ งจกั รในการ เพาะปลกู กระบวนการในการ 8.11% เพาะปลูก 23.04% รปู ท่ี 2 ผลงานวจิ ยั ของกรมการขSาวที่ไดSรบั การสนบั สนนุ งบประมาณ ในปu พ.ศ. 2559-2563 จำแนกตามหมวดหมVู ทั้งน้ี ในการศกึ ษาการจดั กลุVมงานวิจัยของกรมการขSาว จะเหน็ ไดSวาV งบประมาณการวิจัยถูกจัดสรรไปในสVวนของ การพัฒนาพันธุ;ขSาวใหSมีความทนทานตVอสภาวะแวดลSอมมากที่สุด สำหรบั การศึกษาประเภทและวิธีการวิจัย ซึ่งแบVง ออกเปนG 4 ประเภท พบวVา 1) งานวจิ ยั ประเภทประยกุ ต; มสี ัดสวV นมากทีส่ ุด 118 โครงการ คิดเปGนรอS ยละ 62.43 จาก งานวิจัยทั้งหมด 2) งานวิจยั ประเภทวจิ ัยและพัฒนา เปนG อนั ดบั สอง รSอยละ 24.87 มี 47 โครงการ 3) งานวิจยั ประเภท พื้นฐาน เปGนอันดับสาม รSอยละ 11.11 มี 21 โครงการ และ 4) งานวิจัยตSนแบบปฏิบัติการ นSอยที่สุด รSอยละ 1.59 มี 3 โครงการ อยVางไรก็ตาม การพิจารณาตามประเภทอาจยังไมVเพียงพอตVอการสะทSอนใหSเห็นถึงผลของการจัดสรร งบประมาณ ดังนน้ั จงึ ไดมS ีการพิจารณาถึงผลลัพธท; ่ไี ดSจากการวจิ ัยรวV มดวS ย ซึ่งสามารถแบVงออกไดSเปนG 6 ลกั ษณะ ไดแS กV 1) เพิ่มผลผลิต 2) สรSางองค;ความรูS 3) ลดตSนทุน 4) ลดผลกระทบตVอสิ่งแวดลSอม และ 5) พัฒนาผลิตภัณฑ; โดยพิจารณาจากวตั ถปุ ระสงคห; ลกั และผลลพั ธข; องการทำงานวิจัย

งานสมั มนาวิชาการสง- เสริมและพัฒนาการเกษตร คร้งั ที่ 10 43 พล(ของ)เมืองขับเคลอ่ื นเกษตร อาหาร สรDางนวัตกรรมส-ูสขุ ภาวะ ความมั่นคง และยัง่ ยืนในสภาวะปฏิรูปประเทศ ตารางท่ี 1 ผลงานวจิ ยั ของกรมการขSาวท่ีไดรS ับการสนบั สนนุ งบประมาณ ในปu พ.ศ. 2559-2563 ในมุมมองของผลลพั ธ; ผลลัพธV งบประมาณ จำนวนงานวิจยั จำนวนโครงการ สดั สว- น 1. เพม่ิ ผลผลติ ลDานบาท สัดสว- น 2. สรSางองค;ความรูS 57 30.16 % 3. ลดตนS ทุน 635.10 48.59 % 83 43.92 % 4. ลดผลกระทบตอV 35 18.52 % สง่ิ แวดลอS ม 384.54 29.42 % 8 4.23 % 5. พฒั นาผลิตภัณฑ; 228.15 17.45 % 6 3.17 % รวม 189 100.00% 34.92 2.67 % 24.46 1.87 % 1,307.17 100.00 % สำหรับการศกึ ษาผลลัพธข; องงานวิจัย ซง่ึ แบVงเปGน 6 ลักษณะ พบวVา 1) เพม่ิ ผลผลิต เปGนผลลัพธ;ทีม่ กี ารใชS งบประมาณมากท่ีสดุ ถึง 635.10 ลSานบาท คดิ เปนG รSอยละ 48.59 จากงบประมาณการวิจยั ท้ังหมด จำนวนงานวิจัย 57 โครงการ สะทอS นใหเS หน็ วVากรมการขSาวเนนS ทำการวจิ ยั เพอ่ื เพิม่ ผลผลิต 2) สรSางองค;ความรSู ใชSงบประมาณมาก เปGนอนั ดบั สอง 384.54 ลาS นบาท คิดเปGนรอS ยละ 29.42 มี 83 โครงการ 3) ลดตนS ทุน ใชงS บประมาณมากเปนG อนั ดบั สาม 228.15 ลาS นบาท คิดเปนG รอS ยละ 17.45 มี 35 โครงการ 4) ลดผลกระทบตVอส่ิงแวดลSอม ใชSงบประมาณการ วิจัย 34.92 ลSานบาท คดิ เปGนรSอยละ 2.67 มี 8 โครงการ และ 5) พัฒนาผลิตภณั ฑ; เปGนผลลพั ธท; ีง่ านวจิ ยั สราS งนอS ย ที่สุดทง้ั ในแงVของงบประมาณและจำนวนการวิจยั คอื ใชงS บประมาณการวจิ ัย 24.46 ลSานบาท คดิ เปนG รSอยละ 1.87 มี 6 โครงการ ในการวเิ คราะหค; วามสอดคลอS งงานวจิ ัยของกรมการขSาวตลอด 5 ปu คือ พ.ศ. 2559-2563 สะทอS นใหเS หน็ วVางบประมาณโดยสVวนมากจะเนSนที่การเพิ่มผลผลิตเปGนหลัก โดยการพัฒนาพันธุ;ใหSมีความทนทานตVอสภาวะ แวดลอS มมกี ารใชSงบประมาณสงู ท่สี ุด เน่ืองจากการพัฒนาพนั ธนุ; ี้เปGนสวV นที่ใชงS บประมาณการวิจัยเปGนจำนวนมาก และใชSระยะเวลาในการดำเนนิ การ เชVนเดยี วกบั การสรSางองค;ความรูSและการลดตSนทนุ การผลิตที่เนSนการวิจัยดSาน การผลติ สวV นตนS น้ำเปGนหลัก สวV นดาS นของการพัฒนาผลติ ภัณฑ;เพื่อเพ่ิมมูลคVานั้นจะเนSนทางดSานการผลิตปลายน้ำ เปนG หลัก เนือ่ งจากสามารถเห็นผลไดอS ยาV งรวดเรว็ และเปGนสวV นท่สี ำคัญไมVแพSภาคการผลติ ในการพฒั นาผลติ ภัณฑ; ใหSตรงตามความตSองการของผูบS ริโภค ซง่ึ จำเปนG ตSองมีการศกึ ษาถงึ พฤตกิ รรมของผบูS รโิ ภค การวางแผนการตลาด รวมท้ังการกำหนดนโยบายในการพัฒนาอุตสาหกรรมขาS วท่ีเหมาะสมเชVนกนั

งานสัมมนาวิชาการสง- เสรมิ และพัฒนาการเกษตร คร้งั ที่ 10 44 พล(ของ)เมืองขบั เคลื่อนเกษตร อาหาร สราD งนวัตกรรมส-สู ุขภาวะ ความมน่ั คง และยง่ั ยืนในสภาวะปฏิรูปประเทศ สำหรบั สถานการณด; Sานงานวิจยั ของกรมการขาS วจากการวเิ คราะห; และสอบถามผSูเก่ียวขอS ง อาทิ นักวิจัย ผูSทรงคุณวุฒิ และเกษตรกร พบวVา งานวิจัยของกรมการขSาวยังตSองมีการปรับปรงุ ประสิทธภิ าพอันเน่ืองมากจาก ยังไมVมีเปâาหมายในภาพรวม เปGนผลใหSงานวิจัยในอดีตที่ผVานมามีความหลากหลาย และมีบางสVวนที่ซ้ำซSอนกัน อกี ทงั้ งบประมาณและบคุ ลากรนั้นมีการเปลี่ยนแปลงในแตลV ะปu โดยขSอจำกัดในการวิจยั สามารถแบVงออกไดSเปGน 3 ดSาน ไดSแกV 1) ดSานนโยบายและการจัดสรรงบประมาณการวิจัย 2) ดSานการประเมินและติดตามผลการใชS ประโยชนจ; ากงานวจิ ยั และ 3) ดSานบุคลากรสนับสนนุ งานวิจัย โดยมรี ายละเอยี ด ดังนี้ ขอD จำกัดในการวิจัย รายละเอียด 1.นโยบายและการจดั สรร งบประมาณการวิจัย 1.1 หวั ขSอของงานวจิ ยั มีความหลากหลายไมมV งVุ ไปสเูV ปâาหมายเดยี วกัน 1.2 หวั ขอS งานวิจัยบางสวV นมคี วามคลาS ยคลงึ กัน ไมนV ำไปสกVู ารคนS พบสง่ิ ใหมV 2. การประเมนิ และติดตามผล 1.3 งานวิจัยเนSนการแกปS ญÉ หาเฉพาะเรอื่ งมากกวาV จะเปGนการแกSไขปญÉ หาที่ การใชปS ระโยชน;จากงานวจิ ัย 3. บคุ ลากรสนบั สนุนการวจิ ัย สามารถนำไปขยายผลไดS 1.4 การสนบั สนนุ งบประมาณการวจิ ัยเนนS งานวจิ ยั ทสี่ ามารถเห็นผลไดSใน ระยะเวลาอันสัน้ 1.5 แนวโนมS ของการทำงานวจิ ัยเพอ่ื แกไS ขปÉญหาระยะยาวลดลง 1.6 การจดั สรรงบประมาณการวจิ ัยจะตSองขอรบั การสนบั สนุนเปนG รายปu 1.7 สดั สวV นการจดั สรรงบประมาณการวจิ ยั ดSานการเกษตรขาดหลักเกณฑ;การ จดั สรรทีช่ ัดเจน 1.8 ขาดการวจิ ยั ดาS นการตลาดเช่ือมโยงกับงานวจิ ัยดSานการผลิต 1.9 ขอS จำกัดดาS นกฎระเบียบ ดาS นความรVวมมอื กับตาV งประเทศ รวมถึงความ เขมS งวดและติดขดั ในการนำเขาS และสงV ออกเมล็ดพนั ธเุ; พอ่ื การศึกษาวจิ ัย 2.1 ขาดระบบในการนำผลงานวจิ ัยไปใชปS ระโยชนจ; รงิ 2.2 ขาดการติดตามและประเมินผลการใชSประโยชน;จากงานวิจยั 3.1 บคุ ลากรของกรมการขSาวทม่ี ีความเชยี่ วชาญไดSเกษียณอายุราชการ และ บุคลากรรุนV ใหมมV ีนSอย ขาดประสบการณ;และความเชี่ยวชาญ พรSอมทง้ั ขาดบคุ ลากรเฉพาะดSาน เชนV ดาS นเศรษฐศาสตร; วศิ วกรรม เคร่อื งจกั รกล การดำเนนิ งานวิจยั ของกรมการขาS วทีผ่ าV นมา พบวาV ผลช้วี ดั ของความสำเร็จของโครงการทีด่ ี คือ การนำ ผลงานวิจยั ไปตอV ยอด ขยายผล และการเผยแพรแV กVเกษตรกร ภาคเอกชน และภาครัฐ เพือ่ นำไปปฏิบัติใหSเกิดผล กระทบตVอเศรษฐกิจของประเทศ จากการวิเคราะห;ผลงานวิจัยพบวVาการนำผลงานวิจัยไปขยายผลยงั มีขSอจำกดั

งานสมั มนาวชิ าการส-งเสรมิ และพัฒนาการเกษตร ครงั้ ท่ี 10 45 พล(ของ)เมืองขับเคลือ่ นเกษตร อาหาร สรDางนวตั กรรมสูส- ุขภาวะ ความมน่ั คง และย่ังยืนในสภาวะปฏริ ปู ประเทศ จึงไดมS แี นวคิดในการสงV เสรมิ เพ่ือพฒั นาและใชปS ระโยชน;งานวิจัยดาS นขาS ว เพื่อรองรบั นโยบายเรVงดVวนในการพฒั นาขาS ว ของประเทศ และสามารถนำงานวจิ ยั ในประเด็นตVาง ๆ มาใชSประโยชน;ไดSอยาV งมปี ระสทิ ธภิ าพ แนวทางการสง- เสริมและการนำผลงานวจิ ยั เทคโนโลยี และนวัตกรรมไปใชปD ระโยชนV โดยสรSางความ รVวมมือกบั หนVวยงานภาครัฐและเอกชน ในสVวนความรวV มมือกับหนVวยงานภาครัฐทง้ั กบั หนVวยงานระดับสVวนกลาง จังหวัด ภูมิภาค และสถาบันการศกึ ษา ตVาง ๆ เพื่อรวบรวมผลงานวจิ ัย เทคโนโลยี และนวัตกรรมดSานการเกษตร สำหรับเผยแพรV ประชาสัมพันธแ; ละเปGนแหลงV เรียนรSูใหกS บั เกษตรกรและผูสS นใจท่วั ไปเขาS มาศกึ ษาและนำผลงานไป ใชSประโยชน; สVวนความรVวมมือกับภาคเอกชน ในการนำผลงานวจิ ัย เทคโนโลยี และนวัตกรรมทางการเกษตรไป ผลิตเพือ่ จำหนVายใหSเกษตรกรและผูSสนใจในราคาทเี่ หมาะสม ชวV ยลดตSนทนุ การผลติ และลดการนำเขSาเครอื่ งจักกล การเกษตรจากตาV งประเทศ สนบั สนุนการพัฒนาเกษตรกร ปราชญช; าวบSาน หรอื ชุมชนตSนแบบ สถาบนั เกษตรกร ในการนำเทคโนโลยีและนวัตกรรมดSานการเกษตรที่ประดิษฐ;คิดคSนขึ้นเองมาใชSประโยชน;เพื่อเปGนแหลVงศึกษา เรยี นรSู รวมทงั้ สนบั สนนุ การนำเทคโนโลยีและนวตั กรรมดSานการเกษตรมาใชSในระบบสงV เสรมิ การเกษตรแบบแปลง ใหญV 5 ดSาน คือ การลดตSนทุนการผลิต การใชSเครื่องจักรกลการเกษตร การบริหารจัดการ การแปรรูป และ การตลาด ตลอดจนพัฒนาระบบการเกษตรดวS ยเทคโนโลยแี ละนวตั กรรมเพอื่ เขSาสูกV ารทำฟาร;มที่มีความแมนV ยำสูง (Precision Farming) เปGนการควบคุมตSนทุนการผลิต การใชทS รัพยากร และการตลาด โดยใชเS ทคโนโลยเี ขาS ชวV ยใน การควบคมุ การใชนS ำ้ การใสVปยุ≠ การปอâ งกนั โรคแมลงศตั รพู ชื เทคนคิ การผสมพันธุ; และการเก็บเกย่ี ว ซงึ่ จะตSองมี การพัฒนาทั้ง 2 สVวนไปพรSอมกัน คือ สVวนแรก เปGนเทคโนโลยีและนวัตกรรมที่เกษตรกรสามารถเขSาถึงไดSงVาย สอดคลSองกับความตSองการใชSประโยชน;ของเกษตรกรในทุกดSาน ทั้งการผลิต การเพิ่มมูลคVา และการตลาด ในขณะเดยี วกันตSองพฒั นาสVวนทสี่ องไปพรอS ม ๆ กนั คอื บุคลากรทางการเกษตร ท้ังนกั วชิ าการเกษตรนักวิชาการ สงV เสรมิ การเกษตร ในการพัฒนาเทคโนโลยีและนวตั กรรมที่เหมาะสม และการนำไปสVงเสรมิ สเVู กษตรกรไดSอยVางมี ประสิทธิภาพ การสรSางความรVวมมอื กับเครือขVายทงั้ ภาครฐั และเอกชนในการนำงานวิจัย เทคโนโลยีและนวัตกรรม ไปสVงเสรมิ สูVเกษตรกร และการรVวมมือกับปราชญ; ผูSรSู เกษตรกรรุVนใหมV ในการตVอยอดภูมิปÉญญาและสรSางสรรค; นวัตกรรมใหมVๆ ทีส่ อดคลSองกับบรบิ ทของเกษตรกรในแตVละพื้นที่และชมุ ชน สรปุ การสVงเสริมเพื่อพัฒนาและใชปS ระโยชนง; านวิจยั ดSานขาS วของกรมการขาS ว ถอื วาV มีความสำคญั เปนG อยVางยิ่ง ตVอการพัฒนาขSาวไทย โดยสรSางความรVวมมือกับหนVวยงานภาครัฐและเอกชน ในสVวนความรVวมมือกับหนVวยงาน ภาครัฐทั้งกับหนVวยงานระดับสVวนกลาง จังหวัด ภูมิภาค และสถาบันการศึกษาตVางๆ เพื่อรวบรวมผลงานวิจัย เทคโนโลยี และนวตั กรรมดาS นการเกษตร สำหรบั เผยแพรV ประชาสัมพันธ;และเปนG แหลVงเรยี นรSใู หSกับเกษตรกรและ ผูSสนใจทั่วไปเขSามาศึกษาและนำผลงานไปใชSประโยชน; สVวนความรVวมมือกับภาคเอกชน ในการนำผลงานวิจัย