ผักสมุนไพร

ผักสมุนไพร รวบรวมโดย บุษราคัม อดุ มศกั ด์ิ สมนุ ไพรไทยนม้ี คี า มาก พระเจา อยหู วั ทรงฝากใหร กั ษา แตป ยู า ตายายใชก นั มา ควรลกู หลานรรู กั ษาใชส บื ไป เปน เอกลกั ษณข องชาตคิ วรศกึ ษา วิจัยยาประยกุ ตใ ชใ หเ หมาะสมยั รูป ระโยชนร โู ทษสมนุ ไพร เพอ่ื คนไทยอยรู อดตลอดกาล พระราชนพิ นธส มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าสยามบรมราชกมุ ารี

ผกั สมนุ ไพร 2 คาํ นาํ สมุนไพรเปนตํารบั ยาพน้ื บา นทค่ี นไทยรจู กั และใชก นั มานานตง้ั แตส มยั ปูยาตายาย ซึ่งการรักษาทางการแพทยแผนใหมยังไมพัฒนา คนไทยโดยเฉพาะใน ชนบทไดร จู กั นําเอาของทม่ี อี ยใู กลต วั มาใชร กั ษาโรคภยั ไขเ จบ็ โดยเริม่ จากประสบการณ การลองผิดลองถูกและไดมีการบอกเลาตอๆกัน และไดม กี ารรวบรวมเปน ตําราเกดิ ขน้ึ จนกระทั่งถึงยุคการแพทยกาวหนาสมุนไพรดูจะหางหายไปจากชีวิตประจําวันของคน ไทย การรกั ษาโดยยาทเ่ี ปน สารสงั เคราะหต า งๆ ไดเขามามีบทบาทแทน จะหลงเหลือ อยูบางก็เฉพาะชนบทที่หางไกลเทานั้น แตในปจจุบันคนทั่วไปรวมถึงวงการแพทย เรม่ิ ตระหนักถึงพิษภัยการรักษาดวยยาท่ีเปนสารสังเคราะหทางเคมีวามีการตกคางและ ผลขางเคียงในอันที่จะกอใหเกิดโรคอื่นตามมาสมุนไพรจึงกลับมาไดรับความสนใจ อีกคร้ัง เชนเมื่อไมนานน้ีทางองคการเภสัชก็ไดผลิตขมิ้นชันเปนยาแคปซูลเพื่อรักษา โรคระบบกระเพาะอาหารขึน้ จาํ หนายแลว ในการรวบรวมผักท่ีเปนสมุนไพรขึ้นมานี้ก็เพื่อใหเห็นประโยชนของผัก ตางๆ นอกจากคณุ คา ทางอาหารทม่ี ปี ระโยชนแ ลว ผักหลายชนิดก็ยังมีสรรพคุณทางยา อีกดวย ถึงแมวาบางครั้งอาจจะไมชวยรักษาใหหายโดยเฉียบพลัน แตอยางนอ ยก็ชวย บรรเทาอาการลงได และเปน สง่ิ ซง่ึ มใี กลต วั อยแู ลว เนอ่ื งจากเปน อาหารในชวี ติ ประจํา วัน อยางนอ ยกเ็ พอ่ื บาํ รงุ สขุ ภาพ อกี ทง้ั ไมก อ ใหเ กดิ อนั ตรายใดๆ ถารูจักเลอื กใชใ หเปน ประโยชน ❦กระเจย๊ี บ ❦ตาํ ลงึ ❦มะเขอื เทศ ❦กระชาย ❦แตงกวา ❦มะเขอื พวง ❦กระเทียม ❦ถ่ัวฝก ยาว ❦มะนาว ❦กระเพรา ❦บัวบก ❦มะระ ❦ขมิ้นชัน ❦ผักชี ❦มะละกอ ❦ขา วโพด ❦ผกั บงุ ❦แมงลัก ❦ขงิ ❦พริกขี้หนู ❦สะระแหน ❦แครอท ❦ฟก ❦ผักสมุนไพรอื่นๆ ❦คื่นไฉ ❦ฟก ทอง ❦ตะไคร ❦มะกรูด ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ผกั สมนุ ไพร 3 บทนํา ผักเปนพชื ทม่ี คี ณุ คา ทางอาหารมากมาย ผกั เกอื บทกุ ชนดิ มสี ารอาหาร ท่ีมีประโยชน หลายชนดิ มวี ติ ามนิ ทม่ี ปี ระโยชนส งู เชน ผักบุง ตาํ ลงึ หรือ ผักที่มีใบ สีเขียว บางชนดิ มโี ปรตนี สงู ถงึ 30% เชน ผกั ตระกลู ถว่ั หรอื ในผกั พน้ื บา น เชน มะรมุ มีโปรตนี สงู ถงึ 26.8% ของนา้ํ หนักแหง วติ ามนิ เอ 45,200 หนวยสากล (IU) วติ ามนิ ซี 440 มลิ ลกิ รมั แคลเซียม 1,760 มิลลิกรมั บางชนดิ นอกจากมสี ารอาหารตา งๆ แลวยังมีสารประกอบอื่นที่มีสรรพคุณทางยา เชน มะระมสี าร โพลีเปปไทด-พี ซง่ึ มคี ณุ สมบัติคลายอนิ ซลู นิ ซง่ึ ชว ยลดนา้ํ ตาลในคนทเ่ี ปน โรคเบาหวานได หรือในผักที่รสเปรี้ยว เชน มะนาว ซง่ึ อดุ มไปดว ยวติ ามนิ ซกี ช็ ว ยบรรเทาอาการจาก ไขหวัดไดเชนกัน จากสารอาหารตางๆในผักนั่นเองท่ีมีคุณสมบัติในการรักษาโรคได หลายชนิดโดยทเ่ี มอ่ื รา งกายไดร บั สารอาหารทม่ี ปี ระโยชน เชน วติ ามนิ เขา ไปกเ็ ปน การ ชวยเสริมสรา งใหร า งกายแขง็ แรง หรอื บางชนดิ มสี รรพคณุ รกั ษาโรคไดโ ดยตรง ซง่ึ ใน การรักษาโรคน้ันก็อาจจะไดจากท่ีเราได รับประทานเปนอาหารในชวี ติ ประจาํ วนั หรอื ปรุงแตง รว มกบั อาหารอน่ื เชน นา้ํ ผึ้ง เกลอื นา้ํ มะนาว หรือ สกดั เอานา้ํ คน้ั มาถทู าตรง สว นที่เกดิ โรค เปน ตน กระเจย๊ี บ Ladies’ fingers กระเจย๊ี บ ชื่อวิทยาศาสตร Abelmoschus esculentus (L.) ลกั ษณะ เปนพืชลมลุก ใบมขี น ดอกมี กลบี สเี หลอื ง โคนกลีบดานในสีมวงแดง ปลายผลแหลม แกจัดผลจะแตก มเี มลด็ จํานวนมาก สวนที่ใช ผล ประโยชนทางอาหาร ผลสดรับประทานเปนผักสดหรือตมจ้ิมนํ้า พริก สรรพคุณทางยา แกผลในกระเพาะ วิธีใช 1. ผลแหงน้ํามาปนผสมกับนํ้ารับประทาน แกแผลในกระเพาะ 2. รับประทานผลสดซึ่งมีสารเมือกจะไป ชว ยเคลอื บกระเพาะ ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ผกั สมนุ ไพร 4 กระชาย ชื่อวิทยาศาสตร Kaempferia pandurata Roxb. สวนที่ใช ลกั ษณะ ประโยชนทางอาหาร เปนไมล ม ลกุ ลงหัว ใบยาวคลา ยใบขา ดอกสมี ว ง สรรพคุณทางยา แดงลาํ ตน อยใู ตด นิ เรียกวา เหงา มสี เี หลอื ง วิธีใช เหงา (หัว) เปนเครอ่ื งปรงุ เชน เครอ่ื งแกง แกป ากเปอ ย ปากเปน แผลขก้ี ลาก บาํ รงุ กาํ ลงั 1. นําเหงาฝนกับนํ้าฝนใหขน ๆ ทาแผลในปาก หรือบรเิ วณทเ่ี ปน กลาก 2. เหงา สด นาํ มาปง ใหส กุ ตําละเอยี ดใสน า้ํ ปนู ใส ครึ่งแกวรับประทานแกปวดทืองเหงา สดตม กบั นาํ้ รวมกบั หญา ขดั มอญ ดม่ื บาํ รงุ กําลงั กระเทียม ชื่อวิทยาศาสตร Allium sativum Linn. สวนที่ใช ลกั ษณะ ประโยชนทางอาหาร ใบสีเขียว แขง็ ยาว หวั อยใู ตด นิ มกี ลบี เกาะกนั มเี ยอ่ื สรรพคุณทางยา บางๆหุม หวั เปน ชน้ั ๆ ดอกเปน ชอ สขี าว วิธีใช หัว ใบ ตน ใบ หัวตน ประกอบเปน อาหารหรอื เปน ผกั สด ขับลม ขบั เสมหะ ขบั เหงอ่ื ขบั ปส สาวะ ลดไข ขบั พยาธเิ สน ดา ย คออกั เสบ แกหืด อมั พาต จุกแนน ปวดสะโพก ทาแก โรคเกลอ้ื นโรคผิวหนงั 1 . หัวกระเทียม 2 ชอนโตะทุบใหแตก แช ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ผกั สมนุ ไพร 5 แอลกอฮอล 80% 10 ชอ นโตะ ทิ้งไว 7 วัน รบั ประทานครง่ึ ชอ นโตะ ทุก 3 ชั่วโมง แกไขตัว รอ นจดั 2. กระเทยี มแหง 1-2 หัว โขลกกบั นมสดหรอื กะทิ สด 10 ชอ นโตะ กรองเอานา้ํ มาดม่ื ชา ๆ อาทติ ย ละ 3-4 ครง้ั ชว ยขับพยาธิเสน ดาย 3. หวั กระเทียม 1-2 หวั โขลกกบั น้ําสม 1 ชอ นโตะ กวาดในคอเปน ยาสมานแกเ จบ็ คอ 4. โขลกกระเทียมละเอียด ขยี้ผมหลังสระผม 5. รับประทานหัวกระเทียมบอยๆ ชวยรักษาโรค ปอดบวม แกฟกชํ้า ปวดมวนทอ ง 6. หัวกระเทียมสด ทารกั ษาโรคเกลอ้ื นบางชนดิ ให หายได กระเพรา ชื่อวิทยาศาสตร Ocimum sanctum L. สวนที่ใช ลกั ษณะ ประโยชนทางอาหาร เปนพมุ เตย้ี ใบสแี ดงคลา ยสะระแหน ตน สแี ดง ดอก สรรพคุณทางยา เปนชอคลายโหระพาถาเขียว ใบเขียว เรียก วิธีใช กระเพราขาว ใบ ใบใชป รงุ อาหาร เชน ผดั กบั เนอ้ื หมู ไก แกป วดทอ ง ทอ งขน้ึ จุกเสียด 1. กระเพราสด 3 ใบ ผสมเกลอื เลก็ นอ ยใหล ะเอยี ด ละลายดวยน้ําสุกหรือนํ้าผึ้งรับประทานแกปวด ทอง ทอ งอดื 2. ใบนํามาแกงเลียงรับประทานหลังคลอดชวย ขบั ลม บาํ รงุ ธาตุ หืด ไอ แกฝพุพอง ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ผกั สมนุ ไพร 6 ขมิ้นชัน สวนที่ใช ชื่อวิทยาศาสตร ประโยชนทางอาหาร Curcuma lonnga linn. ลกั ษณะ สรรพคุณทางยา เปนพืชลมลุก มีเหงาอยูใตด นิ สเี หลอื งฤดแู ลง ใบจะ แหง ตาย แตจะแตกใหมเมื่อฝนตกชุก วิธีใช เหงา เหงาใชแ ตง สอี าหาร เชน ขาวหมกไก แกงเหลอื ง แกงกะหรี่ แกท อ งอดื เฟอ ลดการจุกเสียด แนนทอง ทองผูก ปวดศรีษะ แกโรคผิวหนัง ผน่ื คนั 1. ขมิ้นชันแกจัดนํามารับประทานเปนผักสดชวย ขับลม แกทองอืดเฟอ จุกเสียดแนนทอง 2. เหงาขมิ้นชนั ตากแหง ปน เปน ผง ทาแกโรคผิว หนัง 3 . ปจจุบันองคการเภสัชผลิตเปนแคปซูล รับ ประทานครง้ั ละ 2 แคปซูล วนั ละ 4 ครง้ั หลงั อาหารและกอนนอน บรรเทาอาการทองอืด ทองเฟอ จุกเสียด ขา วโพด ชื่อวิทยาศาสตร Zea may L. ลกั ษณะ เปนพืชไรล ม ลุก ลาํ ตน ตง้ั ตรง เปน ขอ ๆ ใบยาวเรียว มีขน ผลออกระหวา งกานใบ ผลมเี ปลอื กสเี ขยี วหมุ เปนช้ันๆ สว นปลายมเี สน ไหมสแี ดงอมมว ง เมลด็ เรียงเปน แถวสขี าว สเี หลอื ง ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

สวนที่ใช ผกั สมนุ ไพร 7 ประโยชนทางอาหาร ผลที่เรียกฝก ไหม สรรพคุณทางยา ผลหรอื ฝก ออ นรบั ประทานเปน ผกั ฝกแกตม วิธีใช รับประทานหรอื ปรงุ เปน ขนม บรรเทาโรคไตอักเสบ กระเพาะปสสาวะ อักเสบ ความดนั โลหติ สงู ลดคลอเลสเตอรอล 1. รับประทานเปนประจําแกโรคความดันโลหิตสูง และชว ยลดคลอเรสเตอรอล 2. ไหมขาวโพดแหง 1 หยิบมือชงกับน้ําเดือด ดม่ื แทนน้าํ ชาชวยบรรเทาโรคไต 3. ซังนํามาตมกับน้ําใสเกลือเล็กนอย ใหเด็กด่ืม แกปสสาวะ รดทน่ี อน ขิง ชื่อวิทยาศาสตร Zingiber officinale roscoe สวนที่ใช ลกั ษณะ ประโยชนทางอาหาร เปนพืชอายุหลายป มลี ําตน ใตด นิ เรยี กวา เหงา มี สรรพคุณทางยา กลิ่นหอมฉุน ใบออกสลบั กนั ดอกออกเปน ชอ จาก วิธีใช ลาํ ตน ใตด นิ มสี เี หลอื ง เหงา ใบ เหงาสดใชปรุงอาหาร หรอื รบั ประทานสด แกอาเจียน ไขหวัดใหญ ไอ จุกแนน หนา อก ปวด ขอ ทองอดื 1. เหงา สดคน้ั เอานา้ํ 1-2 ชอ นโตะ ผสมน้ําผึ้ง กินหรอื เหงา สดตม ดม่ื แทนนา้ํ ชา แกไขหวัด 2. เหงาสดตมกับน้ําสมสายชู รินเอาแตน้ําด่ืม แกอาเจียน 3. เหงาสดตําละเอียด เคี่ยวใหขนทาทองอุนๆ แกท องอดื ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ผกั สมนุ ไพร 8 แครอท ชื่อวิทยาศาสตร Daucus carota Linn. สวนที่ใช ลกั ษณะ ประโยชนทางอาหาร เปน พชื ลม ลกุ อายุ 1-2 ป มรี ากใตด นิ ทเ่ี รยี กวา หวั สรรพคุณทางยา มีสีสม ลกั ษณะยาวเรยี ว ใบเปน ฝอย วิธีใช ราก (หัว) เมลด็ ปรุงเปนแกงจืด หรือเปนผักสด เชน สลัดหรือ แตง หนา อาหาร บาํ รงุ สายตา บาํ รงุ ผวิ ยอ ยอาหาร 1. รบั ประทานเปน ประจาํ ชวยบํารงุ สายตา แกโรค ตาฟาง ขบั ปส สาวะ ยอ ยอาหาร 2. น้ําคั้นจากหัวแครอทผสมกับนํ้ามะนาวทาผิว หนาชวยลบรอยเหี่ยวยน คื่นไฉ ชื่อวิทยาศาสตร Apium graveolens Linn. ลกั ษณะ เปนพชื ลม ลกุ อายุ 2 ป ใบยอ ย เปน รปู ลม่ิ ขอบใบ หยักแบบซี่ฟน ดอกสขี าว ชอ ดอกเปน แบบซร่ี ม ซอ น ผลมีขนาดเลก็ เปน เสน สนี า้ํ ตาล ทง้ั ตน มกี ลน่ิ หอม สวนที่ใช ลาํ ตน ใบ และเมล็ดแก ประโยชนทางอาหาร ท้ังตนและใบรบั ประทานเปน ผกั สด เชน เปน ผกั โรย หนา อาหารพวกยาํ ตา งๆ หรือ ใสแกงจืด สรรพคุณทางยา ขับปส สาวะ ขบั ลม ไขขอ อกั เสบ วิธีใช 1. รับประทานบอยๆ ชวยเจริญอาหาร ชวยขับ ปส สาวะ ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ผกั สมนุ ไพร 9 2. น้ําค้ันจากลําตน รับประทานแกอ าการบวมน้าํ ปวดขอ จากอาการไขขอ อกั เสบ ตระไคร ชื่อวิทยาศาสตร Cymbopogon citratus (DC.) สวนที่ใช ลกั ษณะ ประโยชนทางอาหาร เปนพืชลมลุกขึ้นอยูเปนกอ ใบยาวแคบและคาย สรรพคุณทางยา มีหัวอยูที่ผิวดิน เรียกวา หนอ มกี ลน่ิ หอมแรง วิธีใช ทง้ั ตน ลาํ ตน นํามาปรงุ เปน เครอ่ื งแกง พลา ตม ยาํ ขับลม ขบั เหงอ่ื แกป วดเมอ่ื ย แนนทอง ลดไข แก ประจาํ เดอื นไมป กติ 1. รับประทานสด หรือนํามาตน กบั นา้ํ สดู ดมชว ย ขับลม ขบั เหงอ่ื ลดไข แนนทอง 2. คน้ั นา้ํ ทาแกปวดเม่ือย 3. โคนตน (ที่เรียกหัว) ผสมกับพลิกไทยดํารับ ประทานแก ประจาํ เดอื นไมป กติ ตําลึง สวนที่ใช ชื่อวิทยาศาสตร Cocinia grandis (L.) Voig ลกั ษณะ เปนไมเ ถาเลอ้ื ย ใบมี 2 ชนิด ชนิดแรกใบจกั เวา ลกึ เกือบถึงโคนเรียกตําลึงตัวผู อีกชนิดหนึ่งใบเวาเล็ก นอย เรียกตาํ ลงึ ตวั เมยี ดอกสขี าว หาแฉก ผลออ นสี เขียว เมอ่ื แกม สี แี ดง ยอด ใบ เถา ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ประโยชนทางอาหาร ผกั สมนุ ไพร 10 สรรพคุณทางยา วิธีใช ใบ ยอดปรงุ เปน อาหาร ลมพิษ แกตาแดง บาํ รงุ สายตา 1. ใบนํามาตําใหละเอียดผสมน้ําเล็กนอย ดื่มหรือ เอานํ้ามาทาบริเวณท่ีเปนลมพิษ ถูกขนบุงหรือ อาการแพตางๆ 2. เถาตําลงึ นํามาตดั 2 ขา ง คลงึ ใหบ วม แลว เปา ฟองออกมาหยอดตา แกตาแดง ตาแฉะ 3. รบั ประทานเปน อาหารประจาํ ชวยบาํ รงุ สายตา แตงกวา ชื่อวิทยาศาสตร Cucunis sativus L. สวนที่ใช ลกั ษณะ ประโยชนทางอาหาร เปนพชื เถาเลอ้ื ย อายุ 1 ป ตน มขี นหยาบ ใบออก สรรพคุณทางยา สลับกับทรงสามเหลี่ยม เวา เขา ขอบใบหยกั ดอกมี วิธีใช สีเหลือง ผลออ นสเี ขยี ว ผลแกสีเหลือง เมลด็ รแี บน สขี าว ผล ใบ เถา และราก ผลสดรบั ประทานเปน ผกั สด หรอื ตม จดื ขับปส สาวะ แกไข คอเจบ็ ตาแดง ไฟลวก ผน่ื คนั บิด บวม 1. รับประทานผลสดเปนประจําชวยขับปสสาวะ แกไข คอเจบ็ 2. ใบสดตม หรอื คน้ั เอานา้ํ กนิ แกท องเสีย บิด 3. เถาสด 30-60 กรมั ตม นา้ํ พอก แกโรคผิวหนัง 4. รากตํามาพอกแกบ วมอกั เสบ ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ผกั สมนุ ไพร 11 ถั่วฝกยาว ชื่อวิทยาศาสตร Vigna sinensis Savi สวนที่ใช ลกั ษณะ ประโยชนทางอาหาร เปนไมเ ถา ใบเปน ใบประกอบ มใี บยอ ย 3 ใบ ชอ สรรพคุณทางยา ดอกสน้ั กวา ใบ มดี อกยอ ย 2-3 ดอก กลบี ดอก วิธีใช มีลักษณะคลายผีเสื้อสีมวงออน สขี าวหรอื เหลอื ง มีฝกยาว 20-60 ซม. หอยลงมา ราก ใบ เมลด็ ฝก ฝกสดนาํ มาปรงุ อาหารหรอื รบั ประทานสด เปน ผักแกลม บาํ รงุ มา ม ไต แกบิด อาเจียน ระงบั ปวด แกบวม แกห นองใน ทําใหเจริญอาหาร 1. ฝกสดรบั ประทานแกท อ งอดื 2. ฝก สดตม ผสมเกลอื กินทุกวัน บาํ รงุ ไต 3 . เ ม ล็ ด นํ า ม า ตุ  น กั บ เ นื้ อ ไ ก  แ ล ะ ผั ก บุ  ง รับประทานลดระดขู าว บัวบก ชื่อวิทยาศาสตร Centella asiatica (Linn.) Urban ลกั ษณะ เปนพืชเลอ้ื ยตามดนิ แฉะๆ มรี ากงอกตามขอ ของลําตน ใบคลายไต ปลายใบกลม กา นยาว ขอบใบหยัก ดอก สีมว งแดง สวนที่ใช ทง้ั ตน ประโยชนทางอาหาร รับประทานเปน ผกั สด หรอื ตม นา้ํ ดม่ื สรรพคุณทางยา ยาบาํ รงุ กระตนุ ความจาํ โรคเรอ้ื น วณั โรค ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ผกั สมนุ ไพร 12 วิธีใช นําใบมารับประทานเปนผักสด หรือค้ันนํ้าทําเปน เครอ่ื งดม่ื ใชเ ปน ยาบาํ รงุ กระตนุ ความจาํ บาํ บดั โรค เรอ้ื นและวณั โรค ผักชี ชื่อวิทยาศาสตร Coriandrum sativum L. สวนที่ใช ลกั ษณะ ประโยชนทางอาหาร เปนพืชปเดียว ลําตนตั้งตรงมีรากฝอยมาก ใบมี สรรพคุณทางยา กานยาวใบยอย 2 ชั้น ขอบใบหยัก ดอกออกเปน ชอ วิธีใช สีขาวหรือชมพู ผลกลมออกดอก ฤดรู อ น ออกผลฤดู หนาว ทั้งตนและผล ใบใสโรยอาหารเพม่ิ ความหอม และดบั กลน่ิ คาวปลา และเนอ้ื ขับเหงอ่ื ขบั ลม แกผื่นหัด ทอ งอดื ละลายเสมหะ ผกั ชสี ด 60-150 กรมั ตม หรอื คน้ั นา้ํ กไ็ ด นาํ นา้ํ มา ด่ืม ชวยขับเหงื่อ ขบั ลม ทองอดื หรือ ทาแกผื่นหัด (ถาผลใหใช 6-12 กรัม ตม นา้ํ หรือ บดเปน ผง) ผกั บุง ชื่อวิทยาศาสตร Ipomoea aquatica Forsk ลกั ษณะ เปนพืชเล้ือยตามโคลนหรือลอยอยูในน้ําจืด ใบมี กานยาว ปลายแหลม ฐานใบเปน รปู ลกู ศร หรอื กลม ขอบใบเรียบหรือเปนเหล่ียม ดอกสขี าวหรอื มว งแดง ขอลางๆ จะมรี ากงอก สวนที่ใช ยอดออ น ใบ ดอกตมู ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ประโยชนทางอาหาร ผกั สมนุ ไพร 13 สรรพคุณทางยา วิธีใช เปน ผกั สดหรอื ตม สกุ หรือนํามาปรงุ อาหาร ยาระบาย บาํ รงุ สายตา รดิ สดี วงทวาร กลากเกลอ้ื น 1. รับประทานประจําชวยบํารงุ สายตา และเปนยา ระบาย 2. ตาํ ผักบุงใหละเอียด พอกรักษาโรคสีดวงทวาร 3. น้ําคั้นจากดอกตูมชวยรักษา โรคกลากเกลอ้ื น พรกิ ขี้หนู สวนที่ใช ชื่อวิทยาศาสตร ประโยชนทางอาหาร Capsicum frutescens L. สรรพคุณทางยา ลกั ษณะ เปนพืชปเดียวใบยาวรี ปลายใบแหลม ดอกสขี าวออก วิธีใช ตามงาม ผลกลมยาวปลายแหลม สีเขียวเม่ือแกมี สีแดง กา นผลยาว เมลด็ มจี ํานวนมากลกั ษณะกลม แบนสเี หลอื งออ น ผล รากและตน ใชปรงุ หรอื ประกอบอาหารเพอ่ื เพม่ิ รสเผด็ ชวยเจริญอาหาร ชวยยอย บดิ ทอ งเสยี ไตและอัณฑะ บวม 1. บิด ทอ งเสยี ใชพริก 1 ผล บด เปน ผงสอดใน เตาหูรับประทาน 2. รับประทานเปนอาหารชวย เจริญอาหาร และ ชวยยอย 3 . ไตแ ละอัณฑะบวมใชรากแ ละเน้ือหมูตม รับประทาน ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ผกั สมนุ ไพร 14 ฟก สวนที่ใช ชื่อวิทยาศาสตร ประโยชนทางอาหาร Benincasa hispida Cogn. สรรพคุณทางยา ลกั ษณะ วิธีใช เปน ไมเ ลอ้ื ยอายุ 1 ป ลาํ ตน และใบมขี น ลกั ษณะ กลมชอบใบเปนแฉก ดอกมี 5 กลบี สเี หลอื ง ผลออ น มีขนมากลักษณะยาวหัวทายมน เมื่อแกขนจะหลุด ไปเมลด็ แบนรลี บิ ผล เมลด็ ใบและเถา ปรุงเปน อาหาร เชน ตม จดื แกไ ข กระหายนํา้ รดิ สดี วง ผดผน่ื คนั ได 1. เดก็ อายุ 1-5 เดอื นมไี ขใ หก นิ น้าํ ตม ฟก บอยๆ 2. ริดสีดวงทวาร คน้ั เอานา้ํ จากผลมาชะลา ง 3. เปนผด ผน่ื คนั หั่นผลฟกเปนแผน ถูทาบริเวณที่ คนั 4. ไอ ใชเปลือกผลแหง 15 กรมั ผสมนา้ํ ผง้ึ กรองนา้ํ มาดม่ื 5. ฝา หรือจดุ ดา งดําบนผวิ หนงั ใชน า้ํ คน้ั จากไสใ น ผลสด ทาบอยๆ ฟก ทอง ชื่อวิทยาศาสตร Cucurbita maxima Duchesne ลกั ษณะ เปนไมเ ถาขนาดยาวมาก ใบมี 5 หยัก สากมอื ดอกสี เหลืองรูปกระดง่ิ ผลมขี นาดใหญเ ปน พเู ปลอื กผลคอ น ขางแขง็ บางชนดิ มสี เี ขยี ว บางชนดิ สนี า้ํ ตาลแดง สวนที่ใช ผล ดอก ยอดออ น ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ประโยชนทางอาหาร ผกั สมนุ ไพร 15 สรรพคุณทางยา วิธีใช ใชป รงุ อาหาร หรือทาํ ขนมหวาน บาํ รงุ สายตา โรคพยาธิตัวตืด 1. รบั ประทานเปน ประจําชวยบาํ รงุ สายตา 2. เมล็ดมนี า้ํ มนั ใชถ า ยพยาธติ วั ตดื โดยใชเ มลด็ ฟก ทอง 60 กรัม ปน ใหล ะเอยี ดผสม นา้ํ ตาล เลก็ นอย เตมิ นมครง่ึ ลติ ร ดม่ื 3 ครง้ั ทกุ 2 ชั่วโมง แลว ดม่ื นา้ํ มนั ละหงุ เพอ่ื ถา ยออก มะกรดู สวนที่ใช ชื่อวิทยาศาสตร ประโยชนทางอาหาร Citrus hustrix D.C. สรรพคุณทางยา ลกั ษณะ เปนไมยืนตนขนาดเล็กลําตนและกิ่งมีหนามใบเรียว วิธีใช หนาคอด กว่ิ ตรงกลางใบ ดอกสขี าวเกสรสเี หลอื ง ผล โตกวา มะนาว ผวิ ขรขุ ระ มกี ลน่ิ หอม ใบ ผล ราก ใบปรงุ อาหารดบั กลน่ิ คาว เชน ตม ยาํ ผิวมะกรดู ผสมเปน เครอ่ื งแกง ขับลม แกจุกเสียด เลอื ดออกไรฟน แกลม วิงเวียน 1. น้ํามะกรดู ใชถูฟน แกเ ลอื ดออกตามไรฟน 2. ผลนํามาดองเปรย้ี ว รบั ประทานขบั ลม ขบั ระดู 3. เปลือกผล ฝานบางๆ ชงนาํ้ เดอื ดใสก าระบเู ลก็ นอยรับประทานแกลมวิงเวียน มะเขอื เทศ ชื่อวิทยาศาสตร Lycopersicon esculentum Mill. ลกั ษณะ เปนพชื ปเดยี ว ลาํ ตน ตง้ั ตรงสงู 1-2 เมตร ใบรปู ขนน ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

สวนที่ใช ผกั สมนุ ไพร 16 ประโยชนทางอาหาร สรรพคุณทางยา กออกสลบั กัน ขอบใบหยัก ดอกสเี หลอื ง ผลมหี ลาย ลักษณะ เชน กลม กลมรี ผิวเรียบ เปน มนั สีแดงหรือ วิธีใช สีเหลอื ง เนอ้ื ผลฉา่ํ นา้ํ ภายในมเี มลด็ มาก ผล รับประทานสด เชน สลดั ปรงุ ยาระบายออ นๆ แกกระหายนํ้า เบอ่ื อาหาร ปวดฟน ลางแผลจากถูกความเย็น บาํ รงุ กระเพาะอาหาร ไต ลาํ ไส ขบั สารพิษ 1 . ผลรับปะทานสดหรือตมน้ํ า ชวยบํ ารุงไต กระเพาะ ลาํ ไส และขบั สารพิษ 2. ใบบดละเอยี ด ใชทาแกผิวหนังถูกแดดเผา 3. ราก ลาํ ตน และใบแก ตม นา้ํ รบั ประทาน แกปวด ฟน และลางแผลท่เี กิดจากความเย็น มะเขอื พวง สวนที่ใช ชื่อวิทยาศาสตร ประโยชนทางอาหาร Solanum torvum Swartz สรรพคุณทางยา ลกั ษณะ เปนไมพ มุ ขนาดเลก็ สูง 1-3 เมตร ใบรปู ไขด อกสี วิธีใช ขาว ผลออ นสเี ขยี วออกเปน พวง ผลแกม สี เี หลอื งปน สม ผล ราก รับประทานเปน ผกั จ้ิม ใสแกง ขับเสมหะ ขบั ปส สาวะ ชวยยอยอาหาร หา มเลอื ด แกปวดฟน แกเทาแตกเปนแผล 1. ผลนาํ มาตม รบั ประทานขบั เสมหะ แกไอ 2. ตน ผล ราก ตม รบั ประทาน ชว ยยอ ยอาหารและ หา มเลอื ด 3. ควันจากเมล็ดทเ่ี ผาใชสูดดมแกปวดฟน 4. รากตําพอกแกเทาแตกเปนแผล ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ผกั สมนุ ไพร 17 มะนาว สวนที่ใช ชื่อวิทยาศาสตร ประโยชนทางอาหาร Citrus aurantifolia Swing สรรพคุณทางยา ลกั ษณะ เปนไมพุม ตน มหี นามแหลมคลา ยมะกรดู แตเ ลก็ และ วิธีใช ส้ันกวาดอกสขี าวอมเหลอื ง ผลกลม เปลอื ก บาง ผิว เรียบ รสเปรี้ยวจัด ผล ใบ ราก น้ํามะนาวประกอบอาหาร เครอ่ื งดม่ื ผลดอง เปน มะนาวดอง หรือทาํ เปนอาหารแหง แกไอ เสียงแหง แกบวม ทาฝ แกปวด 1. น้ํามะนาวละลายดนิ สอพอง พอกแกบวม 2. นา้ํ มะนาวผสมกบั นา้ํ ผง้ึ อยา งละ 1 ชอนชา แก เจ็บคอ 3. มะนาวสดใสน า้ํ ตาล เกลอื ดม่ื ระบายทอ ง 4. ใบหน่ั ฝอยชงดว ยน้ําเดอื ด ดม่ื ลดไข หรือ อมกลว้ั คอฆา เชอ้ื มะระ สวนที่ใช ชื่อวิทยาศาสตร ประโยชนทางอาหาร Momordica charantia Linn. สรรพคุณทางยา ลกั ษณะ วิธีใช เปนไมเ ลอ้ื ย ใบมี 5-7 หยัก ดอกเดย่ี วมสี เี หลอื ง ปล มีรูปรา งขรขุ ระ รสขมมาก ผล ใบ ราก ผลและยอดรับประทานเปนผักตม หรือแกงจืดกับซ่ี โครงหมู แกไขหวัด แกหิด โรคผิวหนัง โรคเบาหวาน ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ผกั สมนุ ไพร 18 1. นาํ ผล ใบ ดอก และเถามาอยา งละ 1 กํามอื ตม ใหเดือด 20-30 นาที กนิ ครง้ั ละ ½-1 แกกอน อาหาร ชวยแกไข 2. ผูปวยโรคเบาหวานรับประทานมะระอยางนอย สัปดาหล ะครง้ั จะเปน ผลดี มะละกอ สวนที่ใช ชื่อวิทยาศาสตร ประโยชนทางอาหาร Carica papaya L. ลกั ษณะ สรรพคุณทางยา เปนไมเ นอ้ื ออ นยนื ตน ใบหยัก ออกทย่ี อดกา น ใบกลม วิธีใช ยาว ผลดบิ มสี เี ขยี ว แกจัดสีเหลือง ใบ ผล เมลด็ ยอดออ น ราก ผลดิบใชปรุงอาหารเชนแกงสมยางชวยทําใหเน้ือเปอย ผลสกุ เปน ผลไม แกก ระหายน้ํา บาํ รงุ หวั ใจ เปน ยาระบายออ นๆ 1. มะละกอสุกรับประทานชวยยอยอาหาร 2. เมล็ดใชข ับพยาธิ ใบแกบาํ รงุ หวั ใจ 3. รากเปน ยาขบั ปส สาวะ 4. ตนออนตม รบั ประทานขบั ระดขู าว แมงลัก ชื่อวิทยาศาสตร Ocimum sanctum L. ลกั ษณะ เปนพชื ลม ลกุ สงู ประมาณ 1-2 ฟุต ดอกชเู ปน ชน้ั ๆ ขาวเมล็ดเล็ก เมอ่ื แกจ ะมสี นี า้ํ ตาลหรอื สดี าํ แชนํ้าจะ พองเปน เมอื กเยอ่ื ขาว ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

สวนที่ใช ผกั สมนุ ไพร 19 ประโยชนทางอาหาร เมลด็ ใบ สรรพคุณทางยา เมล็ดทําขนม ใบรบั ประทานเปน ผกั ใสข นมจนี หรอื แกง วิธีใช เลยี ง เปน ยาระบาย หา มเลอื กกาํ เดาขบั ลม แกไอ 1. เมล็ดแชน้ํารับประทานกับนํ้าเชื่อมชวยหยุดเลือด กาํ เดา และเปน ยาระบาย 2. ใบรบั ประทานชว ยขบั ลม 3. ตนตม กบั นา้ํ รับประทานแกไอ สะระแหน สวนที่ใช ชื่อวิทยาศาสตร ประโยชนทางอาหาร Mentha arvensis L. ลกั ษณะ สรรพคุณทางยา เปนตนไมเ ลก็ ๆ เลอ้ื ยตามดนิ ลาํ ตน สเ่ี หลย่ี ม ขอบใบ วิธีใช หยัก มกี ลน่ิ หอมฉนุ ใบ ใบสดรบั ประทานเปน ผกั สด โรยหนาอาหารพวกยาํ พลา ลาบ ใหน า รบั ประทาน ขับลม แกทองอืดเฟอ และปวดทอ ง รับประทานใบสดจากการประกอบอาหารหรือเม่ือ ทองอืดทอ งเฟอชว ยขบั ลดบรรเทาอาการปวดทอ ง ผกั สุมนไพร อื่นๆ ชื่อผักสมุนไพร สรรพคุณ สวนที่ใชประโยชน แค พริกไทย ริดสดี วงจมกู น้าํ คน้ั จากดอกไมห ยอดจมกู ถว่ั เหลอื ง ปวดฟน ผสมกับถ่ัวเขียวกัดไวตรงฟน ซี่ที่ปวด ลดเบาหวาน ลดการอุดตัน เมล็ดนํามารับประทานเปน ของไขมนั ในเสน เลอื ด อาหาร เชน นา้ํ นมถว่ั เหลอื ง ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ

ผกั สมนุ ไพร 20 พริกหยวก ชว ยกระตนุ นา้ํ ยอ ย ชวยเจริญ นําผลมาปรงุ เปน อาหาร หัวผักกาด งา อาหาร มะรมุ แกโ รคลกั ปด ลกั เปด ปรุงเปนอาหาร เชนแกงจืด สะเดา หอมหวั แดง แกงสม ขเ้ี หลก็ หอมหวั แดง เปนยาบํารุง ชวยใหรางกาย นําเมล็ดมาปรุงอาหาร เชน ถั่วพู แข็งแรง ชวยใหผิวพรรณผุด ขนม มะพรา ว บัว ผอ ง โหระพา ลดไข บาํ รงุ หวั ใจ ชวยระบาย นาํ ผลมาปรงุ อาหาร เชน แกง ออนๆ สม ชวยเจริญอาหาร ชวยระบาย นํ า ใ บ ห รื อ ช  อ ด อ ก ม า รั บ ประทาน ขับปส สาวะ ทอ งอดื ลดไขมนั นํามาปรงุ เปน อาหาร ในเลอื ด แกน อนไมห ลบั ใบออ นลวกจม้ิ นา้ํ พริก ชวยยอย แกบิด ทอ งเสยี หัวหอมปรงุ เปน อาหาร แกอ อ นเพลยี บาํ รงุ กําลงั ฝก ดอก ยอดออ น หัวใตดนิ นํามาปรุงเปนอาหาร เชน ตมจม้ิ นา้ํ พริก สลดั แกงจืด แกงเลยี ง แกโรคผิวหนัง กลากเกล้ือน นา้ํ มนั จากมะพรา ว แผลจากไฟไหม ลดเสมหะ แกไอ บาํ รงุ กาํ ลงั รากบัว(ไหล) นํามาผัดกุง แกงสม ตม ยาํ ขับลม ลดอาการจกุ เสยี ด แก นํ าใบและตนมาปรุงเปน ปวดหัว ชวยเจริญอาหาร อาหาร หรอื รบั ประทานเปน ผักสด หรือผักโรยหนา ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนาถัดไป ๐ กลับหนาหลัก/สารบัญ จดั ทําเอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร