✍️©️

ผ้ทีมีส่วนช่วยอุปถ่มภวํคอีกท่านหนึ่งก็คือเจาพระยาวรพงศ์ พิพฌน (ม.ร.ว. เย็น อิศรเสนา) ผู้สืบเชื่อสายลงมาแต่กรมพระ ราชวงบวรมหาเสนานุรกษ์ อฐิของท่านผู้นได้บรรจุอยู่ในผนง ดานหลงของพระอุโบสถจนฅราบเท่าทุกวินน ทนงสอฮางอิง ประวํฅิวิดบวรมงคล พ.ศ. ๒๕0๙ ว*คปรมํยืยิกาวาส วิดปรม’ย็ยิกาวาส อยู่ตำบลบางเกร็ด จงหวดนนทบุร เดม ชื่อว'ดปากอ่าว เบนวิดโบราณในรชกาล'ตี ๕ กามสมเด็จพระสุดารตน ราชประยร ทรงสถาปนา'ใหม่ท่วท่งพระอารามแสะ เด้รบพระราชทาน นามใหม่ว่าวิดปรม'ยยิกาวาส ( วดของเสด็จยาย ) เกยวกบการขดคลองลดเกรดน มเรองราวปรากฏิใน พร\"ราช พงศาวดารฉบบพระราชหตกเกชาตยินรชกาลชองสมเดวิพร\"'’วิ\"' ท่ายสระ พ.ศ.๒๒๕©—๒!อต'๕ ชร โนบชาสวิดวาดก(ส•ถ-๒๒'-'^) นน ทร งพระกรุณาโปรด'ให้พ'ระธนบุรเบนนนลยิง,’ถส',’ฑใพรพล ศโเแน)หเ/เวง่เเ,ยม์ปนื'งอ.นงปII าI 0ก'1'ใ1“ต“ “11้/110ด.้กน^หมื่นเศษ ให้ขดคลองเกรัดนอยลดคุ้ง ฯๆ บางบวทองน นออมนก ชุคลดตดให้ดรง พระธนบุรีร!Iสงแลัวฺถวาย บ''งท่อๆ๗พักณฑ'คน!ท่™'1นบ!รค™''-!เมือฟากใต้’เค้คนหมํ่นเ™

๑๐ ใหชุดกลองเกรดนอยน์นลึก ๖ ศอก กวาง ๖ ๅๅ ยาวทาง!กลไค้ ๒ เสนเศษ ขุดเดือนเศษจึงแล่ว พระธนบุรีนนจึงกลบมา พระกรุณาให้ทราบทุกประการ วดปรมยยิกาวาสฅงอยู่ทางดานทิศเหนือของผึงตะ7นฅ คลองลดเกล็ด เบ็๋นว'ครามญและในบจจุบนด็ยไกงสวดมนต์ต แบบรามญอยู่ เนื่องจากวดนื่กรมสมเด็จพระสุดารตนรา ปฏิส่งขรณ์ในสมไ]รชกาลที่ ๕ และไค้สำเร็จทรงกระทำกา พ.ศ. ๒๔๒๗ เหตุน4นกลางหนำบ่นพระอุโบสถจึงมีตราพระ ซงเบนตราประจำพระองคของพระบาทสม!,ดจพร*จุลจอม!1กล เจาอยูหวประดษ^านอยู คานหนามีจารึกเล่าเรืองการปฏิสงขร เบนภาษาไทยหลกหนึ่งและภาษามอญหลกหนึ่ง นอกจากนื่ยํงม จารกแตงเบนเกลงสสุภาพ ๒๖ บทอกสองแผน ติด!วหน็าพระอใบสก มีขอความคงต่อ!ปนื่ ะ— ๑. ปางพุทธศาสนสํ้น สองพน จุสดะสตตะร'ศสรร เศศทำย โสณศกหกขนวน เสาร์หก กํ่านา กติกะมาศบ่ยำย เยี่ยงเก่าเขตรกฐิน ๒. สมเด็จภูวนารถเร้า จอมสยาม ปรมินทรทรงนาม เชิดช เถลิงถว่ลยกรบหำตาม ลำคบ กษ่ฅริย์แชิ ในพระราชวงษ์นื่ นบอำงเอกองค์

เสดจกลพยุท!เวร ยาตรเตา พร้อมพรํ่งขเบจขบวน แทนแห่ ประข*บถึงอาว'าศเข่า เสดจขั้นทรงกเน ๔. พระก1นทรงทอดสิน เสรจการ แลวนา ทอดพระเนตรภูมส1ฐาน ว•คง กุฏิโบสถอีกไพหาร ปร้ก่หํก ครํ่าเอย เพราะพระอารามก เก่าสร้างจำเนียรนาน ๕. ทรงดำริห์ซึงได้รบ ปฏิญญา ท่านนา สมเดจกรมพระสุดา รหน'โว ทรงนำแนะสร้างอา วาศปาก อ่าวเอย พระปรม'ยยิกาได้ รบควยสดุดี ๖. โองการสารส่งผู้ พงษ์ปรี ชาแอ นามพระยาอ'คนี นบอ่าง เชอวงษ์ช่างชาญฟิ มือว่อง ไวเอย เบนแม่กองก่อสราง เปลี่ยนร้อปลูกแปลง ๗. คนทำทกลึงสน สรรพการ บกะเกณฑวาน ไพร่ใช้ ไทยจีนรดมงาน คิดค่า จางนา วนครบจ่ายเงินไน ทุกถวนจำนวนวน

๑]®) ๘. ปฏิบทบูศยมาศขํ้น ครุวาร บิกุกกุระโคยกาล จดไว้ ลงมือจบทำงาน รํ้อก่อ ครบสบดมาสไค้ เสรจสรางกุฎสงฆ์ ๙. พระบาทบรมนารถ!,จำ จอมนรา ธิราชเอย กบพระบรมอยยิกา เสดจพรอม ถวายหม่กุฏีสๅ สารพด เครื่องไชแ ทรงอุทิศพระทยนิอม เนืองนอมในสงฆ์ 80. โบถเดิมชำรุดเพ!)ง 0-ร รือก่อขยายผงแปลง มีเฉลียงระเบียงบ่ง เปลี่ยนสราง สูงใหญ่อีกยาวกจำง สาดสี่ ด่านแฮ กว่ากีก่อนกาล ๑๑. รวเหลกรายรอบสิอม โบถกน เขฅรนา มุมสี่สีมาบีน เขฅรไว้ เจดีย์อย่างรามญ งามทรวด ทรงแฮ สถิฅยอยู่หล่งโบถได้ เนืองนิอมบูชา ๑๒. พิหารพระนิทรคํ้ง เดิมปรก หกนา เสริมเพี่มผนํงยก เปลี่ยนสจำง แปลงพระน่าหลงพํก เบนมุข เด็จเฮย ขยายพระระเบียงกจำง กว่าเกามขลเดิม

๑๓ ๑,1'. การเปรียญ เฉลียง สี่ตำ น. ยาวสิบสี่'วาบั๋น เจ็ดหอง ทอไฅรยอย่างรามญ มุขสี่ ดานแส สถิตยณท่าม 'สางซ2อง เขฅรแครีน่กฎี ๑๔. ศาลาท้พํกรำ บาทมูล อีกก่ฅพานพูน เพียบพน ศาลากู่'จำรญ เรียงเรียบ น่าพระอารามกร้น คฤกตำวอ่าวซน ©๕. รวมทรํพย์จ่ายส่วนสรีอารงาม น่ฤๅ บรรจบบาญชีตาม จดไว้ แปดร่อยสิบเอ็คนาม นบชง หกสิบเจ็ดบาทไซร้ เศศซํ้าหนึงสลึง @๖. โปรดขนานนามวดนี สมญา ว'ดปรมยยิกา วาศพรีอง คือสมเด็จพระสุดา รีดนรีบ สรำงเฮ!! นามกบเทตทากดอง แด่งใว้เบนเฉลิม @๙. ทรงสรำงบี่ฎกทํ้ง สามกรน ครบนา เบ็,นอกษรรามญ จบถ้วน นบชํง:เท่งหิรีญ หกสิบ หำเชย สามบาทเศศสลึงสวน จ่ายสรำงธรรมขนธ

๑๔ ๑๘. ต่อหีบบรรจุต่วน คมภีร์ ตู้เก็บแปดเหลี่ยมสี สอาดลา สินสิบเจ็ดชิงมี เศศบาท หาสิบสีบาทซา บอกต่วนจำนวนเงิน ๑๙. เงินฉลองสองรอยชิงเศศมี เก็บรวบรวมบาญชี พนเต่าสิบช'งทวี อีกสี่ ชิงนา สีสิบเจ็ดบาททํ้ง เศศซาสองสลึง ๒๐. ดลพนสองรอยสี่ สิบหก วอกเอย เดือนสี่สุดฉศก ส่อช วนพุฌสิบสองตก คุกรบํกษ์ แลแอ ฉลองพระอารามนั้ นํบหำทิวาวาร ๒®. ทรงสละพสดน้อม ในการ ฉลองฤๅ นบรอย เตรยมาตรเครื่องบริขาร ดลร่วง ลงพ่อ เอนกลาแหล่หลาย ฉลากโปรยเปรียบเผดียงดาล ละสี่งค่าใช่น้อย ๒๒. มหรศพกรบเครองพอน ประจำงาน โขนหุ่นลกรขาน พาทย์ฆ*อง มอญรำระบำการ จำอวด เอิกเอย ครืนกฤกศึกบี!กอง จวบสํ้นการฉลอง

๑๕ ๒๓. ทรงพระอุทิศเออ อวยผล บุญแฮ แต่พระจอมสากล ท'ว'ไค้ ดำรงภพมณฑล กรงเทพ นั้นา อีกพระญาติห่างใกล้ ท'วทง์วงษ์ประยุร ๒๔. บนตาพรรคพวกพ้อง พงษ4พ0น^ ธขก้' ๘ด๘ มีศรทธาปูนบน สง'ให้ แลรบช่วยการอน อธกเรี่ยว แรงนา ทุกท่านขอรุ่งไค้ รบเบั้องผลบุญ ๒๕. นานาเอนกสน สรรพสํฅว์ แหล่งหลำ ทวยเทพจบจ*งหวต ร*บท'ว ถึงเฮย จงเสพส่วนบฯุญป่ฅ อีกท1งนฤพาน สำเร็จทางฟากพ้า ๒๖. ใตใคใครใคร่แช่ง จบการ เชิญเพ่งเสาปราสาณ ค่ฅํ้ง เรือนเงินอีกรายงาน เงาเงือน เลอยกนา มีอกษร’ไทขทํ้ง์ พวกขำงคำเฅลง ภาย'ในพระอุโบสถสรำง1•บนแบบฝร*งกลายพระอุใบสกวค ราซบพ่ธในกรุงเทพ,ๆ พระประธาน^คงเบ็่นแบบวช™ ๔ ถืธ ไม่มีพระเกตุมาลา เหนือพระเคยรก็มีรศนีเบ็น1บ่ลว^เ^-!ว ครอ^วร มีร้วประกอบ มีพระอกรสาวกอยู่ ๒ ช็าง และมีเทวควยืนถือพั

๑ไว อยูขางหลง ๒ องค จิตรกรรมฝาผนงภายในพระอุโบสถก็เบึนแบบ ผีมอชางสมยรชกาลที ๕ ดำนบนวาดเบ็1นภาพพทธประว่ต ส่วนดำน ลางวาดเบนภาพธุฤงกวดร @01 ของบรรดาพระสงฆ ดานหลงคือทางทิศตะวนตกของพระอุโบสถ มีเจดีย์แบบรามญ และวหารพระนอนขนาด!หญ่อีกหลงหนึ่ง สรำงสม\"ย์รชกาลที เดยวกน มีระเบียงไวพระพุทธรูปประทีบน'ง้โดยรอบ 1111แ/1สอสษ!333 ตำนานพระอารามหลวง พ.ศ. ๒๔๙๕ รจใผ่ล๒ วคไผ่ส่อมฅํ้ง์อยู่ในเขศจ'งหว*ด ปทุมธานริมีแม่นาเจาพระยา ฅรงชามกบที่ว่าการอำเภอสามโคก เบ็1นวดขแนลา'.*ด'1เบเลน็วดก''1 ทย ในขณะที่วดส่วนมากในแถบนนเบ็1นวดรามญท8งสั้น ท1งนีก็เพรา มีพวกมอญอาศยอยู่มากดามแถบนํ้นมาแด่ก่อนน'นเอง ที่วดไผ่ลอมมีนกปากห่างอาศโ]อยู่เบนจำนวนมาก นอกจาก ก็มีนกกระสา กาน1า นกกาบบ'วและนกกะเรียนบาง โดยเฉพาะนก ปากห่างนืน์ในขณะนมีอยู่ประมาณ 50,000 ดํวแส่ว นกปากห่างเบนนกตวโฅแบบนกกระสา มีสีขาวสลบดำ ขา1;าๅ ปากยาว แด่บีดไม่สนิท มีช่องฅรงกลาง จึงเรียกกนว่านกปากห่าง

ชิต่) เวลารองส่งเสียงคง เบนนกที่ชอบวิวาทกน ชอบคกนจนไพ่รอลูก อ่อนฅกลงมาจากรงเสมอ ระหว่างเค่อนสิงหาคมถึงกนชรชน จุะพา ท้นอพยพไปอยที่อน ซึงเขาใจว่าเบนทางภาคเหนอ จะเหลอพวก นกกล่มหนึ่งประมาณ ๒00 ทาไวิรกษาสถานทํ จนถงราวเคอน พฤศจกายนจงเร้มอพยพกลบมาใหม่อกกรงหนง พออพยพกลนมาก จะเร้มทำรห่โคยใชพ่กหกก็งไม่แถวท้นเองมาทารง การทารงไมลูเรชท1 ร้อยก็อเอากงโม่มากองสุม*คูกน!รเทรท้นเอง หลงจากนนกเรมออก ไข พอราวเคอนกุมภาพนธกพกเบนลูกออน 1ขนกปากหางเหมอนไข เบคมาก กาาท้ชอบวิวาทคกนนเองทางกรงกทาโหลูกออนทพกแล,*า ฅกจากรงลงมา เคกวคจงมกเอา!ปเสไร^นรงอนทอกู^ก-1คู แกร'อ แม่นกปากห่างก็ไม่ฆ่านกรงอืน แม้เคกวคจะเอาลูกนกรงอน1ปเห เท่าไร พ่อแม่นกรงนนกเลียงคูเหมอนลูกกกเก''3หท^ แมวาบางกรง ท้องเลียงถึงสิบควกม้ ท้ง‘คู ทํนกปากหรงเชกรงละปองสองปอง เท่านึ่น แค่ท้าหากว่าพ่อแม่ชองนกรงโก ออกไปห เกนแล าคูกย ลูกนกราน8นตืจะถูกปล่อย,ให้หิวตาย'การรนนเอง นกรงอื่นจะไกอา อาหารไปบอนให้ นกปากห่างรู้ว่าอยู่ที่วทผ่ล้อมปลอดภห’งพา อยู่เพึมจำนวนขนเรื่อ11 ๆ ในเตือนธนวาคมหรือกุมภาพหจุห ปากห่างมาชุมนุมกนมากที่กุค อาหารของนกปากห่า'งก็คื'อหอยโข่ง วิธีกินหอยโข่งของนกบ่าก แว้ห่างใชขาเหท้กาบหอ ใหรน่น แล้'วเอาปาหกที่^ สู้กๆ เอาฅวหอยออกมาได้ พอดงออกมาได้มนวิะเอาปากฅดส่วน^เ^น

๑๘ ขีหอยออกเส?] แลวกินเฉพาะส่วนที่เบ็นเนํ้อ ถาจะเอามาเล กกนไว้มาก ทุ แลวนำมาสำรอกไห้ลูกกินที่ร'ง!นภายหล่ง ทนงสออา103 บทกวามเรองปทุมธานี เมืองดอกบวชองสินธ ฅวงทอง อนุสาร อ.ส.ท. บีทื ๘ ฉบบที่ ๖ มกราคม ๒๕©© ว*ดมะขาม วดมะขามตงอยู่ริมผ้งฅะวนออกของแม่นีาเจำพระขา ฅวเมืองปทุมธานีขามฟาก เขทีใจว่าเบี่นวดที่สรำงมาแม สมยอยุธยา ทง์นีเพราะพระอุโบสถขงมืฐานอ่อนโคทีแบบเรือสำ ให้เห็นอยู่ (ภาษาช่างเรียกว่าหย่อนทองชำง) แม่ว'ดนั้ก บูรณะในสม'ยรํชกาลที่ ๓ ศาลาการเปรียญแม้ว่าจะสรทีงใหม่ในเ แม่กยงกงรกษาภาพเขียนบนไม้ผี1มือราวสม'ยรํชกาลที่ ๓ ไว้ กาพเข บนไม้เหล่านบจจุบนฅิดอยู่ภาย'ในศาลาการเปรียญหล'ง'ใหม่บนส่วนบ ของฝาอีกชนหนีง ทีเรียกว่า “คอสอง” วาดเบนภาพทคชๅติ ห พระเจ่าสิบชาติ (มหานิบาตชาดก) ภายในศาลาการเปรียญยทีมีส และธรรมาสน์อยู่ดว์ย เนองจากวด'แเบ็นวดที่ใหญ่โตกว่างขวาง มีบริเวณเร ทางคณะโบราณคดีจึงได้ขออนุญาตทางว'ดจํดเบ็1นที่รํ'บ1!7ะทๅนอ กลางวนในการทศนาจรทางเรือกร1งนี

๑6 ว่ดกู้ วดกู้ ดงอยู่ที่ตำบลบางพูด อำเภอปากเกร็ด จงหวดนนทบ บนผ้งฅะว*นออกของแม่น1าเจ้าพระยา หน้า-วดมีศาลของสมเด็จพร นางเจ้าสน*นทากมารีร่ฅน์ (สมเด็จพระนางเรือล่ม) ต*งือยู่เพราะเช กนว่าเมื่อเรือล่มแล่ว ได้นำพระศพของพระองค์มาแก้ไขที่ศาลาวดนึ แท่ก็ไม่ประสบผลสำเรจแต่อย่าง'Iด ศาลาน้นว่าเดิมฅงอยู่ใกล ภายในวด แต่บจจบนรีอเสียแลว และว่าแต่เดิมอยูริมนำดวย บจจบ่นแม่นดินได้งอกออกมามากเสียแลว เนืองจากวคนีเกียว พระประว้ดของสมเดจพระนางเจ้าสุนนทาอุมารรตน เหตุนนจงจะ ขอนำเหตุการณตอนทีเรือล่มเมือวนที ๓® พฤษภาศม พ•ศ. ๒๔๒๓ มาลงไว้ ณ ที่นืดํวย โดยจะชอกคจากลายพระราชหฅถเลขาของพระบาท สมเด็จพระจลจอมเกลนจบ่อยู่พัวที่ทรงมี'ใบ่พระร''ชท'1นพระย'11•ท ประชน (เจ้าพระขาร'ตนาธิเบศรี พุ่ม ศรีไชยนต์) ซึ่งขณะนนเบน ขาหลวงอย่ที่เมืองเชียงใหม่ เมื่อวนที่ ๕ ธนวาคม พ.ศ- ดงต่อ’ไปน “ เรยิงเรยิลมนน นกจะบอกใหพระยาเทพประชุนทราบแต แรก แต่ไม่มแรงจะบอก ทหลงมากมการมากเสย ใมมเวลาจะเขยน พอจะเล่าความโดยย่อพังน คือ ที่ตำบลบางพูดนั้นเบ็่นที่ พระยาเทพประชุนพราบอยู่แลว เรอใสรา1าร (วิงเรอพระบ่ระเตย ของพระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี คือสมเคืวิพระศรีพัช™ท

1ช0 ราชินีนาถพระบรมราชชนนีพนบี่หลวง พระขน้ษ^ภคินีของสมเด พระนางเจาสุนนทากุมๅรีร่ฅน์) ซึ่งนายอํ่า (พระยามหามนฅ อมภนนท ) ไปแล่นริมผึงตะวนออก เรือสมเด็จพระสุดารฅน์ สมเด็จพระสุดารดนราชประยูร) แล่นริมผึงตะวนดก เรือปานมารุ ซึงลากเรือสุน'นทา (สมเด็จพระนางเจ*าสน*นทาๆ) แล่นไปทีหลง- ขนไปใน หว่างกลาง ระยะห่าง\"]กน ผึงขางคะวนออกว่าน8-า พอเรือปานมารุฅแล่นขนไปเกือบจะเสมอเรือโสรวาร เรือโสรวาร เบนหวเรือมาขางตะวนตก เรือปานมารุฅก็เบนห'วเรือหนีไปข ตะวนตกบาง แต่เรือทิสุนนทาไปกนถือทำยกลบกดทำยเฉห*วเ ไปทางตะวนออก ทวนคลื่นเขาอยู่ในระหว่างเรือไฟท8งสองลำ เชือกถอนหลกแจวที่ผูก เรือโสรวารก็ไม่หยุด แล่นมาจนห'วเรือบี นิก (เรือพระประเทียบของสมเด็จพระนางเจาสน'นทา ๆ) และเรื โสรวารโดนกน เรือก็แอบเขำขำงกน กนอยู่บนดาดพ้าเรือโสรว รไ]เพดานเรือบฅ (เรือพระประเทียบ) ผล'กออกมา เรือเพียบเป อยู่แล้วก็กวากน สอยลงไปห่างเรือโสรวารลิบ เพราะนายอํ่าย เรือสำบนที'จะลงไปช่วยอยู่ แต่บ่าวที่ลงเรือคร่วมากระโดดล ช่วยก่อนกนหนึ่ง เรือน5นไม่ใดไลิกขนเลข จนรบคนที่'ว่ายน่ แล้ว แลบ่าวไปงมเอาศพเจ,า (คือสมเด็จพระนางเจ่าสน*นทาๆ สมเด็จเจำพ้าหญิงกรรณาภรณ์เพชรรฅน์ พระธิดาพระชนษ ขนมาได้ แล'วจึ่ง’ได’พลิกเรือ ในเวลานน เรา (พระบาทสมเด็จพระ จุลจอมเกล้าเจาอยู่หว) ไปถึงกลางทาง จมื่นทิพเสนาลงเร

เดุป็ ๑ มาบอก เมื่อไปพินปากเกร็ดหน่อยหนึง ว่าเรือล่ม เราถามว่า ใคร เบนอ้นตรา!]อย่างไรปาง บอกแต่ว่าลูก (สมเดจเจาพากรรณาภรณๆ) ตายกนเดียว นอกน่น่ดีหมค กร'นไปถึงบางพูดคิดว่าลูกเลกนกคง ตายแอ้วเสร็จ ก็ไม่รบริอ้นเขาไปดู รอไล่เรยงกวามอ!!ประมาณสก ๑๕ มินิต นายอำแจิงความว่าตายแต่ลูกกน1เด!]ก ฅวเองไดโดดนำลง ไปริบขั้นมา ก็หมายว่าเบนจริงทํง์นน ต่อเทวญ ( พระองค์เจาเทวญ อุไทยวงศ์ คือสมเด็จกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ พระเชษฐาชอง สมเคจพระนางเจาสุนนทา'’า) ขนเปเหน จงเดลงมาบอกวาทญง ใหญ่ ( สมเด็จพระนางเจ่าสนน'ทา ๆ ) ก็เต็มทีเหมือนกน รีบขั้ แก้ไขอยถงสามชวโมง แตเปลา แก เขกนตายแสวทงนน ตายเสยแต เมื่อเอาขั้นมาจากนาแอ้ว จนเขาไม่แก้ไขกนแลว การเบ็่นดงนึ่ เพร ไว้ใจคนผิด เขำใจว่าบฌกุณจะลบอ้างกวามริษยาเกลียดช่งกํม่โก้ การกล'บเบ็่นอย่างอนกเษนอ\"แจ''แเจ®ยุ เรา!มวาวาเบนก เรแกลง'ม I ที่คิด'เว้ว่าจะ,ฆ่าควย!อย่างน แอ้วแลสมประสงค เหนวา เบนเหตุท เผอิญ-จะเกิดเบ็นขั้น ให้แบืนช่ธ-งท'จะใ'ห้อ1คติเดิน'นํนํสะดวกตามประส หญิง'ใหญ่นํนเบ็่นกน'ว่ายพาแข็ง แจวเรือพายเรือโก้แข็ง ที่ดายค^แ เห็นจะเบนเพราะห่วงลูก เพราะพี่เลยงของลูก (แกวพระพี่เล สมเด็จเจ’าพ้ากรรณาภรณ์ ๆ) ว่ายนาไม่เบน คนที่อยู่ไนเก็ง ๖ - ๗ กนควยกน นอกนนรอค-หมด ตายแต่พื่เลยงของลูกที่ว่ ไม่เบนกนหนึ่งกบแม่ลูก1'ที่'1นะน เก็ง1เรือน'นบ1ดฝ','๓'ลดแลเอามานล ขางแถบตะ'วนออกดลอด'.พราะแคคร่อน นำงแถบตะวนดกเบี่ดฝา

1ฐ01ยึ9 เกก็ดอยู่สองช่อง ช่องน่นเฉพาะพอลิวคนลอดออกมาไค้เม หญิง'ใหญ่นนได้ที่ช่องหนํ-าตางนน จะ'ว่าเพราะฅคท,อง (ขณะน1นกำ ทรงพระกรรภอยู่ ๕ เดือน) ก็จะไม่ติด กลิวว่าจะพาลูกออกมา แต่สินกำลงออกมาไม่',เด้ จึงได้ต่างอย่ การซึ่งเบ็๋นขั ทุกขโทมนสเบ็๋นอย่างยง ซึง'ไม่ได้เกยพบเลยตงแห่เกิดมา เก ไม่ได้เห็นหนำพระยาเทพบ่ระชนต่อไป ” ว’ดกู้เบน'ว'ครามญมาแต่ก่อน บางท่านว่าเปลี่ยนชื่อเบ็1นว เพราะมากู้เรือพระประเทียบหรือพระศพที่นี่ เดิมชื่อวํคธาตุสอน อุโบสถมีฐานอ่อนโต่งอนอาจแสดงว่าสรทังมาแลวฅงแต่ปลายสม ศรีอยุธยา และมาปฎิลิงขรณโนสม\"ย่รชกาลที' ๓ แห่งกรุงรตนโกสิน จิตรกรรมฝาผน์งเบนภาพผี่มีอพั๊นเมือง ตอนบนสดวาดเบ็!นพร พุทธรูปอยู่ในซุ้มเรือนแกว มีพระสาวกนํงอยู่สองช่าง ลิดล ■ภาพพุทธประวํฅั ตอนล่างในแนวเดียวกบหนำต่างวาดภาพเ รามญโดยตลอด กงวาดขั้นในสมยรชกาลที่ ๓ แต่จะกล่า เรองใดก็ยาก วดนืในบจจุบนพลตำรวจตรี ชุมพล โลหะชาล ผู้อุปถมภ มน8ง, ส4ดฮVางอ/จง สมเด็จพระนางเรือล่ม ของนายณ่ฐวุฒิ สุทธิสงกราม พ.ศ. ๒๕๐๙

1®๓ วดเกๆะบา1ษด ล้ดเกาะบางพุดตงอยู่ที่ตำบลปากเกร็ด อำเภอปากเกร็ด วิงหว*ดนนทบุรี ริมผั๋งแม่นํ้าเล้าพระยาฟากตะว'นออก ท่านเวิา เล่าว่าเดิมที่ว'ดนึ่เบึนที่บ้านของเล้าพระยามหาโยธา (เจ่ง) คชเสนี ท่านผ้นึ่เดิมเบ็่นมอญนอก ท่าราชการอยู่กบพม่า ได้เบ็น เล้าเมืองเชียงแสนอยู่คราวหนึ่ง แล้วยำยไปเบนเวิาเมืองเตรีนอ เมืองล้างตอนใต้ คร5นเมึ๋อสมยกรุงธนบุรี พวกมอญถูกพม่ากด เหลือทนเกิดเบ็!นกบฏขน พระยาเจ่ง (แปลว่าชาง) เบนหวหนาของ พวกกบฏกนหนึง รวมกำลงยกขึนไปตีเมืองร่างกุ้ง สู้พม่าไม่ ล้นอพยพครอบกร'วเล้ามาพึงไทย ในคร1งกรุงธนบุรีวิะได้มืบรรตาตกต อย่างใดไม่ทราบ ถึงรชกาลทิด จึงทรงฅํงเบนพระยามหา'โยธา,วิางวาง กองมอญ ต่อมารบพ่งพม่ามีความชอบ โปรดๆให้เลอนเบนเชาพระยา มหาโยธา บุตรของท่านคือเล้าพระยามหาโยธา (ทอเรียะ) เกิดในเมือง มอฌ อพยพเขามากบบิดาควยกน วิะมาIคเบนตาแหนงมบราตาตกค อย่างใดก่อนหาทราบไม่ ใต้เบนพระยามหาโยธาแทนทบตาโนรชกาส ท่ เอ ถึงรชกาลท ๓ โปรด ไ เหเลอนขนเบนเวิาพระยามหาโยธา แสะ ได้เบนแม่ทพยกพลไปช่วยล้งกฤษตีเมืองทม่าตงํ้งแรกเมี3 พ-ศ ท่านเล้าพระยามหาโยธา (ทอเรียะ) เบ็่นผู้อุทิศที่บานเดิมของบิดาสว่าง วดนึ่ขั้นในสมยรชกาลที่ ๓ และในบวิจุบนสกุลคชเสนีก็ย่งตง ล้ตนอยู่

1*0๔ อย่างไรก็คี ถ้าเราสงเกดดูพระอุโบสถจะเห็นว่าย'งคงม อ่อนโต่งซึงอาจหมายกวามว่าสรำงมาแล้วดงแต่ปลายสมยอยุธยา ลวดลายเกรึ่องประคบอื่น‘อุอยู่ในสมยรชกาลที่ ๓ ท1งสั้น ว่าว'คนึ่ถำมีมาแล้วดงแต่ปลายสมไ]อยุธยาก็กงไต้ร'บการปฏิ กร1งใหญ่ในสมไ)ร'ชกาลที่ ๓ หนำบนพระอุโบสถเบนไม้จำหลกเบี่นภาพพระอินท เอราว'ณ ภายในพระอุโบสถจิฅรกรรมฝาผนงดำนข้างชนบนสุดเบ พระพุทธรูปประท'บนงในเรึอนแกว มีพระสาวกนงประนมมือพงธร อยู่โดยรอบ ถดลงมาเบนภาพเทพชุมนุม ๒ ช8น แลวฅอนล่ ถึงภาพทศชาติ ฝาผน*งด่านหนำพระประธานวาดภาพปางมาร1วิชย ดำนหถ้งวาดภาพเทศนาโปรดพระพุทธมารดาบนสวรรคชนดาวดึงส คม้านในบานประฅูพระอุโบสถ ๓ ช่อง ช่องกลางเขียนภาพทวารบาล แบบจีนหรือเซียวกาง ช่องดำนข้าง'วาดเบื่นภาพฝรงสวมหมวก ทางทิศใต้ไม่ห่างจากบริเวณวดเกาะบางพูดนก เบนเจดี อนุสาวรีย์ของสมเด็จพระนางเจาสุนนทากุมารืรฅน ว่ารชก!ลที๕ ท สร1าง'ไว้ฅรงที่เรือล่ม และเมื่อก่อนอยู่ริมนำ แต่บเจจุบนดินไต่ง ไปมากเสียแล้ว ข้างบนเดิมกงเบ็๋นเจดีย์ทรงกลมแต่บจจุบ'นได้หกพ ไปหมด ดำนล่างก่อเบ็นซุ้มเข้าไปไต่ภายใน มีลวดลายกล้าขล ประกอบอยู่ภายนอก ภายในมีพระพุทธรูปและรูปพระสาวกป องศ์ ประทบนำหนหลำชนกน องศ์หนึ่งถือดาลบดรหนหนำไปท ตะว'นออก ๒ องก6'ปางสมาธิหม้นหนำไปทางทิศเหนือและใต้ องคห

ปางมารวิช'ยหินหนำไปทางทิศตะล่นตก กล่าวกนว่าเดิมรูปเหล่านื เบนพระพุทธรูปและรูปพระสาวก แต่เศียรชองพระพุทธรูปห'กหายไป บจจุบินได้บนใหม่กลายเบื่นเศียรพระสาวกไปหมดแล่ว หน์1สื0อำงฮิขี เรื่องตงเล่าพระยากรุงร'ตนโกสินทร์ พ.ศ. ๒๕อ๒ วดเขนาภิรตาราม ว'ดเขมาภิรตารามต”งอยู่ทางผงซายคอผงคะวนออคข3งนมนำ เล่าพระขา ในเขตล่งหวดนนทบุรี ใต้ต,วเมืองนนทบุรี ว'คนคงจะมีชือว่าล่ดเขมา มาแต่ก่อน ทำ'ให้มการสนนบฏีานกน ไปต่างๆ นา\"] บิางก็'ว่าพระเล่าอู่ทองแห่งพระนครศรีอยุธยา,ทรงส สินคามาโดยทางเกวยน เกวียนมาพกในทแห่งน พระเจาอูทองจง โปรด ๆ ให์สิรีางว่คขํ้น เรียกชือว่า\"วดเข็นมา ซึงเทียนม เขมาในภายหล่ง บนํงก็ว่าอาจเบี่นเพราะเขมรสรีางวีงมีนามว่าล่ คือมาจากเขมะหรอเขมร^น์นเอง บางกวาอาจมาจากกาวา เขม ในภาษาบาลี ซึ่งแปลว่าความเกษมสุข ความพนจากเครองหวงใย ความปลอดจากก่งวลท8งหลาข ก็ใต้ ซึงอาจเบนตงแดครงลมขอยุธยา ในสมยรขกาลค ๒ สมเดจพระศร

ไ®จ ๖ สุรเยนทราบรมราชินี พระอครมเหสีและเบ็1นพระราชมารดาชองพ บาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยู่หำและพระบาทสมเด็จพระ'ปนเกล อยูหว จง!ดทรงปฏสงขรณ และได้ฅรสขอวดเขมาจากกรมพระราชก่ง บวรมหาเสนานุรกษ วงหนาในรชกาลที ๒ มาเบ็1นวดสำหรบ ในกรมของพระองค ปราก!]ว่าในกรํงแรกนีสมเดจพระศรีสริเ!!นทร ได้โปรด ๆให้ขยายพระอุโบสถเก่าออกมา โปรดๆให้หล่อพระประ องค ณ']ญสวมพระประธานองศเกาไจภาย[น และป!]สงชรณพระพทฐ รูปทุกองค์'จนสำเร็จ โปรดๆให็ก่อกำแพงรอบพระอุ'ใ!]สฎ มีพ เจดยทงสีทศ แลวทรงสรางการเปรียญฝากระดานหล่งหนึ่งทรง พระอุโบสถออกมา ไดกระทำการฉลองการก่อสรำงท1ง์หมดใน พ,ด, ๒๓๗© 1นการปฎิสงขรณ์นึ่พระบาทสมเด็จพระพุทฐเลิศหล่ำนภๅล และกรมพระราชวงบวร ๆ ก[ดเสดจพระราชดาเนินมาเบน!]อน่เกึง ๒ ครง ในรชกาลที่๓ พระบาทสมเด็จพระน'งเกลำเจำอยู่หๅทรงชำชจ ให้สมเด็จพระศรีสุริเยนทร์ ๆ ทรงปฏิส์งขรณ์ก่ดหงส์รำนาราม เหตุว่าฅะงอยู่ใกลกบพระราชก่งเดิมอนเบนนึ่ประทบในขณะนน พระศรีสุริเยนทร์ ๆ จึงทรงขอให้พระบาทสมเด็จพระจอมเกลำเจุำอ ขณะทรงผนวชกบพระบาทสมเด็จพระ!]นเกลำเจาอยู่หํก่ทร ปฏิสํงขรณ์วดหงส์ฯ ควย แต่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล่ำ ๆ เมีทร รบช่วยรบส์งว่าจะทรงปฏิสงขรณ์วดเขมาฉลองพระเดชพระศณแ

1๑๓) กร1นเมื่อรชกาลที่ ๔ ได้เสด็จขํ้นเสวยราชย์แล\"ว,จึง'ใด*ทรงปฏิส ชรณวดเขมาเบนการใหญ่โปรด ๆ ให้เพี่มนามวิดเบนวิดเขมาภิรฅา ในกรงน ไ ด้ทรงจดซอที่สวนถวายเพมเติมและขุดคูรอบวิด ปฎัส่งขรณ์ ซ่อมแซมเพี่มเติมการในพระอุโบสถโดยบริบูรณ์ ทรงสรำงรูป มหาสาวก ๘๐ องค์ลอมพระประธานเพี่มเติม ทรงสร่างพระมหาเจดีย์ ใหญ่คานหลงพระอุโบสถเลียนแบบพระเจดีย์ที่วิดศรีอโยธยา (วดเดิม) วิงหวิดพระนครศรีอยุธยา มีพระเจดียทิศ ๔ องค์เบนบริวาร แลว โปรดฯให้เลื่อนพระเจดีย์เดิมชองสมเด็จพระศรีสุริเยนทรีฯ ทีอยู่มุ ทํ้งํ้สี่ของพระอุโบสถให้ไปต1งอยู่ใน ๔ มุมพระมหาเจคียควย ทรงสราง' พระวิหารนอย ๒ หล'งที่มมกำแพงคิานขางหนาพระอุโบสถเบนท พระพุทธรป ทรงสร่างการเปรียญใหม่เบนกึก รวมทงกุฎีท้อยู่ของ พระภิกษุสงฆ์ หอพระไตรบิ!ฎก หอสวดมนฅ หอระฆง สะพาน ศาลา โรงไฟ ฯลฯ ใน พ.ศ. ๒๓๙๗ ได้โปรดฯ ให้นิมนต์พระภิกษุ จากวิดไชยฉิมพลีไปอยู่วิดเขมา ๆ ๑® รูป ในบี่นึพระบาทสมเด พระจอมเกลำ ฯ ยงใด้เสคจพระราชดำเนินไปทอดกค์นทีวดเขมา ๆ คิวยพระองค์เองอีกควย ใน พ.ศ. ๒๔๐® ทรงพระกรุณาโปรด ฯ ให้ อ'ญ่เชิญพระพุทธรูปสมฤทธที่'วิง-จนทรเกษม พระนครศรีอยุธยา ล มาประดิษฐาน’ไว้ในพระอุโบสถ'วิดเขมา ฯ พระพุทธรูปองค์นเบน สุโขทย บจจุบนก็ยงกงประติษฐ'านอยู่เหนือแท่นแบบ:จีน์ในพระ หนำพระประธานและพระอสีติมหาสาวก ในการประติษ;ฐีานพระพุทธ รุปองค์นั้ ได้โปรด ฯ ให้ละคอนขำงในไปเล่นพรอมท1งละศ และเพลง ละคอนฝรํงนน'ใช้เล่นประกอบกบ!1พาทย์

1ฒ๘ นอกจากนนพระบาทสมเด็จพระจอมเกลำเจำอยู่ห*วยํงได้โ ใหยายหมู่พระตำหนกแเองมาปลูกขั้นไวโบ็1นที่อยู่ของพ-:ะภิกษุ ทศเฅฃองพระอุโบสถอีกดว!] พระตำหน'กแทงนเดิมพระบาทสมเด็ พระพุทธยอดพาจุฬาโลกทรงสรำงกวา!)เบนที่บ่ระทบของสมเด็ พระศรีสุดารกษ พระพีนางพระองค์นํอยในพระบรมมหาราชว่ง ทาส แดงจึงเรียกกนว่าพระตำหนกแดง ก่ก่บพระตำหนกเขียวของสมเด กรมพระยาเทพสุดาวดี พระพีนางพระองค์ใหญ่ กร*นต่อมาสมเด็ พระศรีสุดารกษ สินพระชนม สมเดจพระศรีสุริเยนทร์ ๆ พระธิดา จึง ไคไ]ร ะทบต่อมา ในสมยรชกาลที ๓ พระบาทสมเด็จพระนํงเกลำ อยู่หวโปรด ๆ ให้รอพระตำหนกแดงท*งหม่ไปถวายสมเด็จพระศ สุริเยนทร ๆ ซึงขณะนนทรงยายไปประทบก*บ่พระราชโอรสองค์น็อย คือพระบาทสมเด็จพระ!เนเกลำเจ่าอยู่หิวที่พระราชวิงเดิม เมื่อสมเด็จพระศรีสุริเยนทร์ๆ สวรรคตแลํว่ พระบาทสมเด็จพ เกลำ ฯ ก็โปรดให้รํ้อไปปลูกถวายเบนกุฎีพระราชาคณะที่ว*ดโมพ เข่า'ใจว่าคงเหลืออยู่เพียงหล่งเดียวซึ่งพระองค์เคย และต่อมาได้โปรด ๆ ให้ร้อมาปลูกไว้ในพระบวรราชวงเมื่อเสด็ ประทบที่นนในสม'ยรชกาลที่ ๔ งกงอยู่จนบจจุบ่นในพิพิธภ*ณฑ์ส แห่งชาติ พระนคร ในสม*ยรชกาลที่ ๔ พระบาทสมเด็จพระจอมเก จึงโปรด ฯ ให้ข่ายพระตำหน”กแดงจากวด'โมพีโลกไปปลูกเบ็่นกุฎีเจ่า อาวาสวดเขมาภิรตาราม และทรงสรำงกุฎีตึกถวายแทน บจจุบน พระตำหน*ก็ แดงก็ยงคงอยู่ที่วดเขมา ๆ แต่ได้ชำรุดทรุดโท อนมาก และทางวดได้ทาสีเขียวแทนสิแดงเสียแลํว่

ในสม*ย่รช่กาลที่ ๕ ได้โปรด ฯ ให้ร้อพระทีน*งมูลมนเทียร ซึง เดิมอยู่ในพระบรมมหาราชว*ง รชกาลที'๒ โปรดฯ ใหสรางเบน พระดำหน*กไม้ กร'นในร'ชกาลที ๔ โปรด ๆ ให้รอแก้ไขเบนตึกปลูก ขน'ใหม่ในระหว่างพระทีน'งภาณุมาศจำรูญกบบริเวณพระพุทธนเวคน ในพระบรมมหาราชว*ง (ในสวนศิวาล'ยบจจุบน) คร*นถึงรชกาลที ๕ จึงโปรด ๆ ให้!ภัยมาปลูกไวทางดำนเหนือของวดเขมา 1 ปลูกดามแบบ เดิมมีเสาสูงยนเชิงชายคาอยู่รอบดึก บจจุบนใชเบ็่นหองสมุดของ โรงเรียน พระอุโบสถ'ในบจจุบน เบ็นแบบสม*ย่รชกาล'ที่ ๔ อย่างแทจริ คือภายในมีรูปเทวดาต่างๆ วาดเบนแบบไทย รูปกระถางฅนไมเบ็น แบบจีน และช่อดอกไม้ที่บานประตเบนลวดลายเลียนแบบฝริง้ฝ'1ผนง เบองหล*งพระประธานเจาะเบ็1นช่องมีพระ นอน และดานหลงพระ ประธานย*งมีพระพุทธรูปกบพระทรงเครืองขนาดใหญ่สมยรดนโค^น1าร ยืนอย่ ๒ องค์ ภาพสีที่เขียน'ไวกรงรชกาลที ๔ ยงคงงามเด่น เหตที่ใช้พํ้นสีน*าเงินและลวด'ลายยงสดใสดีอยู่ บจจุบนดา ประธานและพระอสีติมหาสาวกมีพระ,บรมรูป'พระ'บา'ทสมเด็จพระจอม เกดำเจาอยู่ห*วและพระรูปหล่อชองสมเก็'ร,พระสงฆราชเจ'า กรมห วชิรญาณวงศ์ ประดิษฐานอยู่ ภายนอกพระอุโบสถทางดำนดะว คือดำนหลงพระประธานสรำงเบน,ซุนยื่นอ'อกโ'ป มีรูปพระสาวกประ- ดิษฐาน ซึ่งเชื่อกนว่าเบ็่นรูปพระศรีอาริย

หนงสอฮา40ง ประวฅวคเขมาภรคาราม ( จงหวคนนทบร ) หลวงวิจิฅรวาท- บไร Iรยบเรยง ท].ค. 121๔๗๗ย พมพืขเฬฬ?™^ 62ใฆน&(ว*คแใก!ล?ฒ70ณีโท์131558 นายกวสเลี'ค(รณ?ก}เ^สิ่^



. --’ '. * ' ./ 3. - * - -/ - 'ะ*,'''.* - - I I/'' '- . * ;' 1 ; กุ . -- 9* *' เ- .; /1 * ,- ใฒเพทโพืพมพฅรณฟาร 62ถนน^(วํดแาเลมพระนกรึโทืร’.31558 นาขแณ์ ตรถเ^^มข์เ&ชณา 2515