✍️©️

ปกใน ลิลิตพระลอ พมิ พใ์ นงานพระราชทานเพลงิ ศพ อาํ มาตยเ์ อก พระยานิมิราชทรงวุฒิ  (สวน วินิจฉั ยกุล) ณ วั ดมกุฏกษั ตริยาราม วั นท่ี ๑๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๙๖

คาํ นํา ในงานพระราชทานเพลงิ ศพ พระยานิมิราชทรงวุฒิ (สวน วินิจฉั ยกุล) บดิ าของ นาย เสริม วินิจฉั ยกุล ผูว้ า่ การธนาคารแห่งประเทศไทย ซ่ึงกาํ หนดในวั นท่ี ๑๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๙๖ บรรดาพนั กงานในธนาคารแห่งประเทศไทยมีสมานฉั นทร์ ่วมกั นจะพมิ พ์ หนั งสือมอบให้ผูว้ า่ การธนาคารฯ แจกเป็นท่ีระลกึ อนุสรณ์สักเร่ืองหน่ึง จึงมาติดตอ่ กั บ กรมศลิ ปากร ขอให้ชว่ ยเลือกหนั งสือเร่ืองใดเร่ืองหน่ึงท่ีเหมาะสาํ หรั บจะพมิ พ์ กรม ศลิ ปากรจึงแนะให้พมิ พเ์ ร่ือง “ลลิ ติ พระลอ” อันเป็นหนั งสือหาฉบับยากอยูใ่ นเวลาน้ี เร่ือง “ลลิ ติ พระลอ” น้ี สมเด็จกรมพระยาดาํ รงราชานุภาพ ได้ประทานอธบิ ายไว้ใน หนั งสือ “บันทึกสมาคมวรรณคดี” (ปี ท่ี ๑ ฉบับท่ี ๕ วั นท่ี ๒๑ มิถนุ ายน พ.ศ. ๒๔๗๕) วา่ ดั งน้ี:- “หนั งสือลลิ ติ มีมากเร่ืองก็จริง แตท่ ่ีนั บถอื กั นวา่ เป็นตาํ รามาแตโ่ บราณจนกาลบัดน้ี มี ๓ เร่ืองเท่านั น้ คือ ๑. เร่ืองยวนพา่ ย แตง่ ในสมั ยอยุธยา เฉลมิ พระเกียรติสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ไม่ ปรากฏช่อื ผูแ้ ตง่ ๒. เร่ืองพระลอ แตง่ ในสมั ยอยุธยาเหมือนกั น เป็นนิทานเร่ืองทาง อาณาเขตลานนา (คือมณฑลพายัพ) ดูเหมือนพระเจ้าแผน่ ดินพระองคใ์ ดพระองคห์ น่ึง ทรงพระราชนิพนธ์ แตใ่ นเวลาเม่ือยังดาํ รงพระยศเป็นพระราชโอรส ๓. เร่ืองเตลงพา่ ย สมเด็จกรมพระปรมานุชติ ชโิ นรส (เม่ือยังเสด็จดาํ รงพระยศเป็นกรม หม่ืนนุชติ ชโิ นรส) ทรงพระนิพนธใ์ นรั ชกาลท่ี ๓ กรุงรั ตนโกสินทร์ เฉลมิ พระเกียรติ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช หนั งสือลลิ ติ ๓ เร่ืองน้ี ท่ีจะตั ดสินวา่ สาํ นวนเร่ืองไหนแตง่ ดีกวา่ หรือเลวกวา่ กั นนั น้ ไมไ่ ด้ เพราะแตง่ ตา่ งสมั ยกั น และกระบวนกลอนท่ีแตง่ ก็ตา่ งกั นเพราะแตง่ ตามนิยมในสมั ยท่ี แตง่ นั น้ ควรแตย่ กยอ่ งวา่ แตง่ ดีอยา่ งยอดเย่ียมทั ง้ ๓ เร่ือง ถา้ หากอุปมาวา่ มีผูส้ ง่ ของ รางวั ลมาสิ่งเดียว และขอให้เราเลือกเร่ืองใดเร่ืองหน่ึงใน ๓ เร่ืองนั น้ รั บรางวั ล ก็จะ ต้องหาเกณฑอ์ ยา่ งอ่ืนมาประกอบกั บสาํ นวนท่ีแตง่ ให้เป็นหลักตั ดสิน ก็ธรรมดาการแตง่ หนั งสือนั น้ ยอ่ มอาศัยปั จจั ย ๒ อยา่ ง  ่ ่่ ้

คือสาํ นวนท่ีแตง่ อยา่ ง ๑ กั บเร่ืองท่ีแตง่ อยา่ ง ๑ ขอ้ น้ีจะยกอุทาหรณ์ดั งเชน่ หนั งสือกลอน นิราศภเู ขาทองกั บบทเสภาเร่ืองพระราชพงศาวดาร สุนทรภแู่ ตง่ ๒ เร่ือง แตใ่ ครอา่ นก็ ต้องชอบนิราศภเู ขาทองยิง่ กวา่ เร่ืองพงศาวดาร เพราะนิราศภเู ขาทองตั วเร่ืองไมบ่ ังคั บ สุนทรภจู่ ะวา่ อยา่ งไรก็วา่ ได้ แตบ่ ทเสภานั น้ เร่ืองพระราชพงศาวดารบังคั บอยู่ จะแตง่ ให้ หรูหราออกไปนอกเร่ืองไมไ่ ด้ ตั วอยา่ งท่ียกมาแสดงน้ีฉั นใด หนั งสือท่ีแตง่ ไมว่ า่ ประเภท ใดหรือใครแตง่ ก็เป็นทาํ นองเดียวกั น   ในลลิ ติ ๓ เร่ืองท่ีกลา่ วมา เร่ืองยวนพา่ ยกั บเร่ืองเตลงพา่ ย ตั วเร่ืองเป็นพงศาวดาร การ แตง่ มีบังคั บ เสียเปรียบเร่ืองพระลอซ่ึงเป็นแตน่ ิทาน ผูแ้ ตง่ มีชอ่ งท่ีจะกลา่ วความให้จั บใจ ได้กว้างขวางกวา่ กั น เพราะฉะนั น้ จึงนั บถอื กั นมาวา่ เร่ืองพระลอวิเศษกวา่ ลลิ ติ เร่ืองอ่ืน ถงึ ยกยอ่ งเป็นตาํ รามาแตโ่ บราณ แม้หนั งสือเร่ืองจินดามณีซ่ึงพระโหราฯ แตง่ เป็นตาํ รา เรียนภาษาไทยเม่ือรั ชกาลสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ก็คั ดโคลงในเร่ืองพระลอมาใช้ เป็นแบบในหนั งสือนั น้   ครั น้ ถงึ สมั ยกรุงรั ตนโกสินทร์ สมเด็จกรมพระปรมานุชติ ชโิ นรส ทรงพระนิพนธล์ ลิ ติ เร่ืองเตลงพา่ ยข้นึ และคนทั ง้ หลายนั บถอื กั นวา่ แตง่ ดีอยา่ งยิง่ อีกเร่ือง ๑ ถงึ กระนั น้ ก็ไม่ ทาํ ให้ลดความนั บถอื เร่ืองพระลอลงกวา่ แตก่ ่อน อาศัยเหตุทั ง้ ปวงดั งกลา่ วมา ถา้ จาํ จะ ต้องตั ดสินเอาเร่ืองใดเป็นเอกในลลิ ติ ๓ เร่ืองนั น้ ไซร้ ขา้ พเจ้าเห็นวา่ ควรจะเอาเร่ืองพระ ลอ และเช่อื วา่ คงจะมีผูเ้ ห็นพอ้ งกั บขา้ พเจ้าไมน่ ้อย ใครเป็นผูแ้ ตง่ ลลิ ติ พระลอ และแตง่ เม่ือไร ปั ญหาน้ีดูเหมือนจะยังไมเ่ คยวินิจฉั ยกั นให้ ถว้ นถ่ี ขา้ พเจ้าได้อา่ นเร่ืองพระลออีกครั ง้ หน่ึงเม่ือจะแตง่ คาํ วินิจฉั ยน้ี ขอเสนอความเห็น แก่ท่านทั ง้ หลายด้วย คือขา้ งท้ายลลิ ติ มีโคลงบอกช่อื ผูแ้ ตง่ อยู่ ๒ บท บทหน่ึงวา่ “มหาราชเจ้า นิพนธ”์   หมายความวา่ พระเจ้าแผน่ ดินทรงแตง่ แตอ่ ีกบทหน่ึงวา่ “เยาวราชเจ้า บรรจง” หมายความวา่ พระราชบุตรของพระเจ้าแผน่ ดินทรงแตง่ ท่ีบอกแยง้ กั นดั งน้ีสอ่ ให้เห็นวา่ ผูแ้ ตง่ โคลง ๒ บทนั น้ เป็น ๒ คน และมิใชต่ ั วผูแ้ ตง่ ลลิ ติ พระลอ โคลง ๒ บทเป็นของแตง่ เพมิ่ ข้นึ ตอ่ ภายหลัง สว่ นผูแ้ ตง่ ลลิ ติ เองได้กลา่ วไว้ในโคลงบานแผนกขา้ งต้นเร่ืองวา่ “เกลากลอนกลา่ วกลการ กลกลอ่ ม ใจนา ถวายบาํ เรอท้าวไท้ ธริ าชผูม้ ีบุญ” หมายความวา่ ผูอ้ ่ืนแตง่ ถวายพระเจ้าแผน่ ดิน มิใชพ่ ระเจ้าแผน่ ดินทรงแตง่ เอง เหตุใดผู้ แตง่ โคลง ๒ บทขา้ งท้ายลลิ ติ จึงอา้ งวา่ พระเจ้าแผน่ ดินและพระเยาวราชทรงแตง่ จะลง เน้ือเห็นวา่ อา้ งโดยไมม่ ีมูลก็กระไรอยู ่ ่

พจิ ารณาดูสาํ นวนท่ีแตง่ ก็เห็นได้ ผูแ้ ตง่ ลลิ ติ พระลอเป็นผูร้ ู้ราชประเพณีและการเมือง ต้องเป็นบุคคลชัน้ สูงอยูใ่ นราชสาํ นั ก ประกอบทั ง้ เป็นผูเ้ ช่ยี วชาญอักษรศาสตร์ ผูท้ ่ีทรง ความสามารถถงึ ปานนั น้ มั กเป็นเจ้านาย จะยกตั วอยา่ งเชน่ เจ้าฟ้ าธรรมธเิ บศร และ สมเด็จกรมพระปรมานุชติ ฯ เป็นต้น  จึงสันนิษฐานวา่ ผูแ้ ตง่ ลลิ ติ พระลอนั น้ เม่ือแตง่ ยังเป็นพระราชโอรส และตอ่ มาได้รั บ รั ชทายาทเป็นพระเจ้าแผน่ ดิน โคลงขา้ งท้ายลลิ ติ บทท่ีวา่ “เยาวราชเจ้า บรรจง” แตง่ ก่อน โคลงบทท่ีวา่ “มหาราชเจ้า นิพนธ”์ แตง่ เม่ือภายหลัง เดิมก็เห็นจะแตง่ เขยี นลงใน หนั งสือพระลอฉบับของผูแ้ ตง่ โคลงนั น้ ครั น้ เม่ือรวบรวมฉบับชาํ ระหนั งสือเร่ืองพระลอ ในกาลครั ง้ ใดครั ง้ หน่ึง (อาจจะเป็นเม่ือแรกตั ง้ กรุงรั ตนโกสินทร์น้ี) พบโคลง ๒ บทนั น้ จึงรวมเขยี นลงไว้ในฉบับชาํ ระใหมด่ ้วยก็เลยติดอยู่ ปั ญหาขอ้ ท่ีวา่ หนั งสือลลิ ติ พระลอแตง่ เม่ือไร ขอ้ น้ีตั ดสินได้ทั นทีวา่ แตง่ ก่อนรั ชกาล สมเด็จพระนารายณ์มหาราช เพราะหนั งสือจินดามณีท่ีพระโหราฯ แตง่ ในรั ชกาลนั น้ ได้ คั ดเอาโคลงลลิ ติ พระลอ คือบทท่ีวา่ “๏ เสียงฦๅเสียงเลา่ อา้ ง อันใด พ่ีเอย เสียงยอ่ มยอยศใคร ทั่วหลา้ สองเขอื พ่ีหลับใหล ลืมต่ืน ฤๅพ่ี สองพ่ีคิดเองอา้ อยา่ ได้ถามเผือฯ” มาใชเ้ ป็นแบบโคลง ๔ เพราะเอกโทตรงตามตาํ ราหมดทุกแห่ง นอกจากหนั งสือ จินดามณียังมีเค้าเง่อื นอยา่ งอ่ืนเป็นท่ีสังเกตอีก คือ หนั งสือบทกลอนแตง่ ครั ง้ กรุงศรีอยุธยา (วา่ ตามตั วอยา่ งท่ียังมีอยู)่ ตา่ งกั นเป็น ๓ ตอน ตอนต้นนั บแตร่ ั ชกาลสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถมาชอบแตง่ ลลิ ติ กั นเป็นพ้ืน  มีลลิ ติ โองการแชง่ นํา้ พระพพิ ัฒนสัตยา ลลิ ติ เร่ืองยวนพา่ ย และลลิ ติ เร่ืองพระลอเป็น ตั วอยา่ ง สาํ นวนทั นเวลากั นทั ง้ ๓ เร่ือง  พึงเห็นได้วา่ ในสมั ยนั น้ ยังไมส่ ู้ถอื วา่ คณะและเอกโทเป็นสาํ คั ญเท่ากั บคาํ มาตอนกลาง นั บตั ง้ แตร่ ั ชกาลสมเด็จพระนารายณ์มหาราชมา ชอบแตง่ โคลงและฉั นทก์ ั นเป็นพ้ืน มี โคลงพระศรีมโหสถและโคลงกาํ ศรวล กั บทั ง้ โคลงเบด็ เตลด็ เป็นตั วอยา่ ง สว่ นฉั นทก์ ็มี เร่ืองสมุทโฆษและเร่ืองอนิรุทธเป็นตั วอยา่ ง ถงึ ตอนปลายนั บตั ง้ แตร่ ั ชกาลพระเจ้าบรม โกศ ชอบแตง่ กลอนเพลงยาวกั นเป็นพ้ืน ซ่ึงตั วอยา่ งยังมีอยูม่ าก ในกรุงศรีอยุธยาตอน กลางและตอนปลาย หาปรากฏวา่ แตง่ ลลิ ติ เร่ืองใดไม่ ่้

จึงเห็นวา่ ควรถอื เป็นยุติได้ วา่ ลลิ ติ เร่ืองพระลอนั น้ แตง่ ในกรุงศรีอยุธยาตอนต้นราวใน ระหวา่ ง พ.ศ. ๑๙๙๑ จนถงึ พ.ศ. ๒๐๗๖ สว่ นผูแ้ ตง่ นั น้ จะวา่ พระเจ้าแผน่ ดินพระองค์ ใดยากอยู่ ด้วยจะเป็นสมเด็จพระบรมราชาธริ าชท่ี ๓ หรือสมเด็จพระรามาธบิ ดีท่ี ๒ หรือ สมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูร พระองคใ์ ดพระองคห์ น่ึงก็ได้ทั ง้ นั น้ เป็นอันรู้ไมไ่ ด้ แน่” ในการพมิ พห์ นั งสือลลิ ติ พระลอคราวน้ี ได้ให้พมิ พไ์ ปตามต้นฉบับเดิมท่ีพมิ พเ์ ม่ือ พ.ศ. ๒๔๖๙ โดยมิได้แก้ไขแตอ่ ยา่ งใด และฉบับท่ีพมิ พใ์ น พ.ศ. ๒๔๖๙ นั น้ สอบดูปรากฏวา่ ได้พมิ พต์ ามฉบับโรงพมิ พห์ ลวง ครั ง้ รั ชกาลท่ี ๕ อีกตอ่ หน่ึง ในฉบับพมิ พท์ ั ง้ สองท่ีกลา่ ว น้ี เขยี นช่อื เมืองของพระเพ่ือนพระแพงเป็น ๒ อยา่ ง  คือตอนแรกเขยี นวา่ “เมืองสรวง” (ซาํ้ กั บช่อื เมืองของพระลอ) ดั งน้ี: “มีพระยาตนหน่ึง ใหญ่ ธไซร้ทรงนามกร พมิ พสิ าครราช พระบาทเจ้าเมืองสรวง สมบัติหลวงสองราชา มี มหิมาเสมอกั น” แตใ่ นตอนหลังๆ เขยี นวา่ “เมืองสอง หรือ สรอง” ตลอด ในคราว พมิ พค์ ราวน้ี ได้ลองตรวจดูในฉบับเขยี นในสมุดดาํ อันมีอยูในหอสมุดวชริ ญาณ ปรากฏ วา่ ตอนท่ีฉบับพมิ พท์ ั ง้ ๒ เขยี นวา่ “เมืองสรวง” นั น้ ในสมุดดาํ ได้ตรวจดูถงึ ๗ ฉบับ เขยี นวา่   “เมืองสรอง” ดั งน้ี:  “มีพระยาตนหน่ึงใหญ่ ธไซร้ทรงนามกร พมิ พสิ าครราช พระบาทเจ้าเมืองสรอง สมบัติ สองราชา มีมหิมาเสมอกั น” และตอ่ ๆ ไปก็เขยี นวา่ “เมืองสรอง” ทุกแห่ง อน่ึง โคลงบท สุดท้ายในเร่ืองพระลอน้ี ท่ีวา่ มีผูแ้ ตง่ เพมิ่ เติมข้นึ ภายหลังนั น้ โคลงบาทท่ี ๑ ในฉบับ พมิ พท์ ั ง้ สองเลม่ เขยี นวา่ “จบเสร็จเยาวราชเจ้า บรรจง”  แตฉ่ บับเขยี นในสมุดดาํ ท่ีได้ตรวจดู ๗ ฉบับนั น้ เขยี นวา่ “จบเสร็จมหาราชเจ้า บรรจง” เหมือนกั นทุกฉบับ หามีฉบับใดเขยี นวา่ “.....เยาวราชเจ้า.....” ไมเ่ ลยสักฉบับเดียว อันน้ีจึงเป็นปั ญหาใหม่ ท่ีนั กศกึ ษาวรรณคดีจะต้องวินิจฉั ยตอ่ ไป แตอ่ ยา่ งไรก็ดี ในการ พมิ พค์ ราวน้ี กรมศลิ ปากรยังหาได้แก้ไขขอ้ ความทั ง้ ๒ แห่งน้ีแตอ่ ยา่ งใดไม่ คงปลอ่ ยให้ เป็นไปตามฉบับเดิมก่อน เพราะถา้ จะแก้หรือจะทาํ เชงิ อรรถแลว้ ก็ควรจะทาํ ตลอดทั ง้ เลม่ ซ่ึงเวลางานกระชัน้ เกินไป มีเวลาไมพ่ อท่ีจะทาํ เชน่ นั น้ ได้ แตไ่ ด้ตั ง้ ใจไว้วา่ จะกระทาํ ให้คราวพมิ พค์ รั ง้ ตอ่ ไป กรมศลิ ปากรขออนุโมทนากุศลบุญราศีท่ีพนั กงานในธนาคารแห่งประเทศไทย ได้ กระทาํ โดยร่วมใจกั นจั ดพมิ พห์ นั งสือน้ีแจกเพ่ือเป็นสาธารณประโยชน์ ขอจงได้เป็นพลว ปั จจั ยดลบันดาลให้สาํ เร็จสิ่งอันพึงปรารถนาแก่พระยานิมิราชทรงวุฒิ ผูล้ ว่ งลับไป ตาม ควรแก่คติวิสัยในสัมปรายภพทุกประการ เทอญ.

ุ ญ กรมศลิ ปากร ๖ มีนาคม ๒๔๙๖ ห้องสมุดวชริ ญาณ

บทท่ี ๑ ร่าย ๑ ศรีสิทธฤิ ทธไิ ชย  ไกรกรุงอดุงเดชฟ้ ุงฟ้ า หลา้ รรั วกลัวมหิมารอาอานุภาพ ปราบทุกทิศ ฤทธริ ุกราญ ผลาญ พระนคร รอนลาวกาวตาวตั ดหั ว ตั วกลง้ิ กลาดดาษดวน ฝ่ ายขา้ งยวนแพพ้ า่ ย ฝ่ ายขา้ ง ลาวประไลย ฝ่ ายขา้ งไทยไชเยศร์ คืนยังประเทศพศิ าล  สาํ ราญราษฎร์สัมฤทธิ พพิ ธิ ราชสมบัติ  พพิ ัฒนมงคล  สรพสกลสิมา ประชากรเกษมสุข สนุกทั่วธรณี พระนครศรีอโยธยา มหาดิลกภพ นพ รั ตนราชธานีบุรีรมย อุดมยศโยคยิง่ หลา้ ฟ้ าฟ้ื นฟึกบูรณ์ ฯ โคลง ๔ ๒ บุญเจ้าจอมโลกเล้ียง โลกา ระเร่ือยเกษมสุขพูล ใชน่ ้อย แสนสนุกศรีอโยธยา ฤๅร่าํ ถงึ เลย ทุกประเทศชมค้อยค้อย กลา่ วอา้ งเยินยอ ฯ ๓ รู้มลักสรพศาสตรถว้ น หญงิ ชาย จั กกลา่ วกลอนพระลอ เลศิ ผู้ ไพเราะเรียบบรรยาย เพราะยิง่ เพราะนา สมป่ี ลูเ้ สียงลู้ ลอ่ เลา้ โลมใจ ฯ ๔ สรวลเสียงขับอา่ นอา้ ง ใดปาน ฟั งเสนาะใดปูน เปรียบได้ เกลากลอนกลา่ วกลการ กลกลอ่ ม ใจนา ถวายบาํ เรอท้าวไท้ ธริ าชผูม้ ีบุญ ฯ ร่าย ๕ กลา่ วถงึ ขนุ ผูห้ ้าว นามท่านท้าวแมนสรวง เปนพระยาหลวงผา่ นเผา้ เจ้าเมืองสรวงมี ศั กดิ์  ธมีอัคเทพีพลิ าส ช่อื นางนาฎบุญเหลือ ลว้ นเครือท้าวเครือพระยา สาวโสภาพระสนม ถว้ นทุกกรมกาํ นั ล มนตรีคั ลคั บคั่ง ชา้ งม้ามั่งมหิมา โยธาเดียรดาษหลา้ หมูท่ กลา้ ทหาร ่

เฝ้ าภบู าลนองเนือง เมืองออกมากมียศ ท้าวธมีเอารสราชโปดก ช่อื พระลอดิลกลม่ ฟ้ า ทิศ ตวั นออกหลา้ แหลง่ ไลส้ ีมา ท่านนา ฯ ร่าย ๖ มีพระยาหน่ึงใหญ่ ธไซร้ทรงนามกร พมิ พสิ าครราช พระบาทเจ้าเมืองสรวง สมบัติ หลวงสองราชา มีมหิมาเสมอกั น ทิศตวั นตกไท้ท้าว อคร้าวครอบครองยศ ท้าวธมีเอา รสราชฦๅไกร ช่อื ท้าวพไิ ชยพษิ ณุกร ครั น้ ลูกภธู รธใหญไ่ ซร้ ธก็ให้ไปกลา่ วไปถาม นาง นามท้าวนามพระยา ช่อื เจ้าดาราวดี นางมีศรีโสภา เปนนางพระยาแก่ลูกไท้ ลูกท้าวธได้ เมียรั ก ลาํ นั กเนตรเสนหา อยูน่ านมามีบุตร สุดสวาทกษั ตริยส์ ององค์ ทรงโฉมจั นทร งามเง่อื น ช่อื ท้าวเพ่ือนท้าวแพง จั กแถลงโฉมเลศิ ลว้ น งามถ่พี ศิ งามถว้ น แห่งต้องติดใจ บารนี ฯ ร่าย ๗ เม่ือนั น้ ไท้แมนสรวง พระยาหลวงให้หา หั วเมืองมาริปอง วา่ เมืองสองกษั ตริยก์ ลา้ อยา่ ชา้ เราจะรบ ชงิ พภิ พเปนเมืองออก เร่งบอกให้เรียบพล นายกคณชมุ กั น ครั นเทียบ พลเศกิ เสร็จ  ท้าวธเสด็จพยุบาตร ลีลาสจากพระนคร คล่ีนิกรพลพยูห่ ์ สูแ่ ดนศกึ บมิชา้ เดียรดาษพล ชา้ งม้า เพียบพ้ืนภมู ิน ฯ ร่าย ๘ สว่ นนรินทรราชา  พมิ พสิ าครราช พระบาทครั น้ ได้ยิน วา่ ภมู ินทรแมนสรวง ยกพลหลวงมากระทั่ง ท้าวธก็ สั่งพลออกรั บ ตั บตามกั นเดียรดาษ พระบาทเสด็จบมิชา้ พลหั วหน้าพะกั น แกวง่ ตาวฟั น ฉฉาด แกวง่ ดาบฟาดฉฉั ด ซร้องหอกซั ดยยุง่ ซร้องหอกพุง่ ยยา้ ย ขา้ งซ้ายรบบมิคลา ขา้ ง ขวารบบมิแคลว้ แกลว้ แลแกลว้ ชงิ ขา้ กลา้ แลกลา้ ชงิ ขัน รุมกั นพุง่ กั นแทง เขา้ ตอ่ แยง้ ตอ่ ยุทธ์ โห่องึ อุจเอาไชย เสียงปื นไฟกึกก้อง สเทือนท้องพสุธา หน้าไม้ดาปื นดาษ ธนูสาด ศรแผลง  แขงตอ่ แขงงา่ งา้ ง ชา้ งพะชา้ งชนกั น ม้าผกผันคลุกเคลา้ เขา้ รุกรวนทวนแทง รแรงเร่งมา หนา  ถงึ พมิ พสิ าครราช พระบาทขาดคอชา้ ง ขนุ พลคว้างขวางรบ กั นพระศพกษั ตรีย์ หนีเม้ือ เมืองท่านไท้ ครั น้ พระศพเขา้ ได้ ลั่นเข่อื นให้หั บทวาร ท่านนา ฯ ร่าย

๙ งารรั กษาพระนคร  ท้าวพไิ ชยพษิ ณุกรกั นเมืองได้ ไท้แมนสรวงเสด็จคืน ท้าวพไิ ชยยืนครองพภิ พ ปลงศพ พระราชบดิ าแลว้ ไส้ ธก็ให้สองพงาหน่อเหน้า ไปอยูด่ ้วยยา่ เจ้าวั งเดียว กั บสองนาง เฉลียวฉลาด พ่ีเล้ียงราชธดิ า โดยธตราช่อื ช่นื ช่อื นางร่ืนและนางโรย โดยรั กษาสองออ่ น ท้าว สองสมเด็จเสด็จด้าว สูห่ ้องเรือนหลวง ท่านแล ฯ ร่าย ๑๐ เม่ือนั น้ ไท้แมนสรวง พระยาหลวงผูม้ ีศักดิ์ ให้ไปกลา่ วนางลักษณวดี นางมีศรีสวั สดิ์ ลออ ให้แก่พระลอดิลก ยกเปนอัคมหิษี มีบริพารพระสนม ถว้ นทุกกรมกาํ นั ล ประกอบ สรรพสมบูรณ์ จ่ึงนเรนทร์สูรราชบดิ า สวรรคาไลยแลว้ เสร็จ พระลอเสด็จเสวยราชย์ โฉมอภลิ าสสระสม ดินฟ้ าชมบรู้แลว้ โฉมพระลอเลศิ แก้ว กวา่ ท้าวแดนดิน แลนา ฯ โคลง ๒ ๑๑ รอยรูปอนิ ทรหยาดฟ้ า มาอา่ องคใ์ นหลา้ แหลง่ ให้คนชม แลฤๅ ฯ   ๑๒ พระองคก์ ลมกลอ้ งแกลง้ เอวออ่ นอรอรรแถง้ ถว้ นแห่งเจ้ากูงาม บารนี ฯ   ๑๓ โฉมผจญสามแผน่ แพ้ งามเลศิ งามลว้ นแล้ รูปต้องติดใจ บารนี ฯ   ๑๔ ฦๅขจรในแหลง่ หลา้ ทุกทั่วคนเท่ียวค้า เลา่ ลว้ นยอโฉม ท่านแล ฯ   ๑๕ เดือนจรั สโพยมแจม่ ฟ้ า ผบิ ได้เห็นหน้า ลอราชไซร้ดูเดือน ดุจแล ฯ   ๑๖ ตาเหมือนตามฤคมาศ พศิ ค้ิวพระลอราช ประดุจแก้วเกาทั ณฑ์ ก่งนา ฯ   ๑๗ พศิ กรรณงามเพริศแพร้ว กลกลีบบงกชแก้ว อีกแก้มปรางทอง เทียบนา ฯ   ๑๘ ทาํ นองนาสิกไท้ คือเทพนฤมิตไว้ เปรียบด้วยขอกาม ฯ   ๑๙ พระโอษฐ์งามยิง่ แต้ม ศศอิ ยูเ่ ยียวยะแยม้ พระโอษฐ์โอง้ ามตรู บารนี ฯ   ร่าย

๒๐ พศิ ดูคางสระสรม พศิ ศอกลมกลกลงึ สองไหลพ่ ึงใจกาม อกงามเง่อื นไกรสร พระกร กลงวงคช น้ิวสลวยชดเลบ็ เลศิ ประเสริฐสรรพสรรพางค์ แตบ่ าทางคส์ ุดเกลา้ พระเกศ งามลว้ นเท้า พระบาทไท้งามสม สรรพนา ฯ โคลง ๔ ๒๑ ขับซอยอราชเท้ียร ทุกเมือง ฦๅเลา่ พระลอเลือง ทั่วหลา้ โฉมบาบพติ รเปลือง ใจโลก สาวหนุ่มฟั งเปนบา้ อยูเ่ พ้ียงโหยหน ฯ ๒๒ เลา่ ฦๅโฉมท้าวทั่ว เมืองสรอง ขจรขา่ วถงึ หูสอง พ่ีน้อง รทวยดุจวั ลยท์ อง ครวญใคร่ เห็นนา โหยลห้อยในห้อง  อยูเ่ หย้ียมฟั งสาร ฯ ๒๓ พระแพงพระเพ่ือนเพ้ียง พศิ วง นั บอยูใ่ นใจจง จอดไท้ มลักเห็นดอกกลหลง ฉงนเง่อื น อยูน่ า อกออ่ นรทวยไหม้ สรากหน้าตาหมอง ฯ ๒๔ นางโรยนางร่ืนข้นึ ไปเยือน เห็นราชสองหมองเหมือน ดั่งไข้ ทุกวั นดุจดวงเดือน งามช่นื ไส้นา หมองดั่งน้ีขา้ ไหว้ บอกขา้ ขอฟั ง หน่ึงรา ฯ ๒๕ ผวิ ไขพ้ ูลพยาธไิ ซร้ ยาหาย งา่ ยนา ไขห้ ลากทั ง้ หลายใคร ชว่ ยได้ ไขใ้ จแตจ่ ั กตาย ดีกวา่ ไส้นา สองพ่ีนึกในไว้ แตถ่ า้ เผาเผือ ฯ โคลง ๒ ๒๖ ขา้ ฟั งเหลือท่ีพร้อง สองสมเด็จพระน้อง กลา่ วน้ีกลใด ฯ   ๒๗ ใดขัดใจแมณ่ เกลา้ สองสมเด็จพระเจ้า บอกไว้งารเผือ ฯ   ร่าย

๒๘ เจบ็ เผือเหลือแผน่ ดิน นะพ่ี หลากกระบลิ ในแหลง่ หลา้ นะพ่ี บอกแลว้ จะไว้หน้าแห่ง ใด นะพ่ี ความอายใครชว่ ยได้ นะพ่ี อายแก่คนใส้ท่านหั ว นะพ่ี แหนงตั วตายดีกวา่ นะ พ่ี สองพ่ีอยา่ ถามเผือ นะพ่ี เจบ็ เผือเหลือแห่งพร้อง โอเ้ อนดูรั กน้อง อยา่ ซาํ้ จาํ ตาย หน่ึง รา ฯ ร่าย ๒๙ ขา้ ไหว้ถวายชพี ติ เผือขา้ ชดิ ขา้ เช่อื เขอื ดั งฤๅเหตุใด ธมิไว้ใจเท่าเผา้ สองแมณ่ หั วเจ้า มิได้เอนดูเผือฤๅ ฯ โคลง ๔ ๓๐ เสียงฦๅเสียงเลา่ อา้ ง อันใด พ่ีเอย เสียงยอ่ มยอยศใคร ทั่วหลา้ สองเขอื พ่ีหลับใหล ลืมต่ืน ฤๅพ่ี สองพ่ีคิดเองอา้ อยา่ ได้ถามเผือ ฯ ๓๑ สิ่งน้ีน้องแก้วอยา่ โศกา ณแม่ เผือจั กขออาสา จุง่ ได้ ฉั นใดราชจั กมา สมสู่ สองนา จั กส่ือสารถงึ ไท้ หากรู้เปนกล ฯ ๓๒ ความคิดผดิ รีตได้ ความอาย พ่ีเอย หญงิ ส่ือชักชวนชาย สูห่ ยา้ ว เจบ็ เผือวา่ แหนงตาย ดีกวา่ ไส้นา เผือหากรั กท้าวท้าว ไป่ รู้จั กเผือ ฯ ๓๓ ไป่ ห่อนเหลือคิดขา้ คิดผดิ แมน่ า คิดสิ่งเปนกลชดิ ชอบแท้ มดหมอแห่งใดสิทธิ์ จั กสู่ ธแม่ ให้ลอบลองท้าวแล้ อยูไ่ ด้ฉั นใด ฯ ร่าย ๓๔ ภายในสองนางขอบ วา่ มิชอบภายนอก ดอกห้ามวา่ ผดิ ใหญ่ เขอื คิดใชค่ วามดี มีผูร้ ู้ น่ากลัว เสียตั วเขอื ลูกไท้ จะไว้ผดิ ในแหลง่ หลา้ จะไว้หน้าแห่งหนใด ขา้ เดาใจสองสบ พบกระแหน่สองศรี ใจกษั ตรียม์ ีเสียชอบ เราจะประกอบจงควร ซ่ึงสองครวญจุง่ ได้ ไว้ ้่

ความร้ายแก่เรานา ขา้ ก็วา่ สองพงาอยูเ่ กลา้ สองท้าวเจ้าไป่ รู้ ไว้เผือผูอ้ าสา คราน้ีพ่ีบผดิ ความคิดสองบได้ สองบพติ รจั กไว้ สองพ่ีเล้ียงเยียใด ฯ ร่าย ๓๕ ขา้ จะใชช้ าวในผูส้ นิธ ชดิ ชอบอัชฌาไสย ไปซ้ือขายวายลอ่ ง แลว้ ให้ท่องเท่ียวเดิร สรรเสริญสองโฉมศรี ทั่วบุรีพระลอ ขับซอยอยศอา้ ง ฦๅลูกกษั ตริยเ์ จ้าชา้ ง ช่นื แท้ใคร เทียม เทียบนา ฯ

บทท่ี ๒ โคลง ๔ ๓๖ ทุกเมืองมีลูกท้าว นั บมี มากนา บเปรียบสองกษั ตรีย์ พ่ีน้อง พระแพงแมม่ ีศรี สวั สดิ์ยิง่ คณนา พระเพ่ือนโฉมยงหยอ้ ง อยูเ่ พ้ียงดวงเดือน ฯ ๓๗ โฉมสองเหมือนหยาดฟ้ า ลงดิน งามเง่อื นอับสรอนิ ทร์ สูห่ ลา้ อยา่ คิดอยา่ ควรถวิล ถงึ ยาก แลนา ชมยะแยม้ ทั่วหน้า หน่อท้าวมีบุญ ฯ ๓๘ หม่ืนขนุ ถว้ นหน้าสา่ํ หั วเมือง ก็ดี อยา่ ใคร่อยา่ คิดเคือง สวาทไหม้ สมภารสง่ สองเรือง สองรุ่ง มานา สองราชควรท้าวไท้ ธริ าชผูม้ ีบุญ ฯ โคลง ๒ ๓๙ ยอยศสองออ่ นท้าว ฦๅทั่วทุกแดนด้าว ลอราชได้ฟั งสาร ฯ   ๔๐ ฟั งตระการอยูเ่ กลา้ ให้เร่งเบกิ เขาเขา้ มาสูโ่ รงธาร ท่านแล ฯ   ๔๑ ฟั งสารสองหนุ่มหน้า จอมราชควรคิดอา้ อคร้าวหั วใจ ท่านนา ฯ   ๔๒ มลักนึกในคแคลว้ ผพิ ่ีมีบุญแก้ว พ่ีเพ้ียงไปสม เจ้านา ฯ   ร่าย ๔๓ ชมขา่ วสองพ่ีน้อง ต้องหฤทั ยจอมราช พระบาทให้รางวั ล ปั นผา้ เส้ือสนอบ ขอบใจสู เอาขา่ ว มากลา่ วต้องติดใจ บารนี ฯ โคลง ๒

๔๔ ฉั นใดกูจั กได้ สมพระนุชท้องไท้ ออ่ นท้าวทั ง้ สอง ฯ   ๔๕ ท้าวธจาํ นองโคลงอา้ ง โคลงบพติ รเจ้าชา้ ง ช่อื แท้ใดเทียม เทียบนา ฯ   โคลง ๔ ๔๖ เรียมฟั งสารอา่ นอา้ ง อันผจง กลา่ วนา ถนั ดดั่งเรียมเห็นองค์ อะเค้ือ สองศรีสมบูรณ์บง กชมาศ กูเอย นอนแนบสองขา้ งเน้ือ แนบเช้อื ชมเชย ฯ โคลง ๒ ๔๗ พระกรเกยผากไท้ มือลูบทรวงไลไ้ ล้ ทาํ เลห่ ์ให้เขาเห็น ฯ   ร่าย ๔๘ เปนปฤศนาแลว้ ไส้ ธก็ให้เล้ียงดูโดยขนาด เขาก็ลาพระบาทเม้ือเมือง หน้ารุ่งเรือง ชมช่นื ไปบอกแก่นางร่ืนนางโรย โดยยุบลทุกสิ่ง จ่ึงสองนางพ่ีเล้ียง ทูลแดสองเน้ือ เกล้ียง ถ่ถี ว้ นสารแสดง ฯ ๕๐ จ่ึงแสวงหายายมด ไปจรดผูย้ ายาํ จาํ เอาแตผ่ ูส้ ิทธิ์ รู้ชดิ ใชก้ ลคลอ่ ง บอกทาํ นองทุก อัน ครั นธชว่ ยลุไส้ ตูจะให้ลาภจงครั น จะให้รางวั ลจงพอ ครั น้ พระลอสมสองแลว้ อยู่ ชา่ งยายมดแก้ว อะคร้าวใครปาน เปรียบเลย ฯ โคลง ๓ ๕๐ ยายฟั งสารยายสั่นหั ว ยายเคยลองแตต่ ั วชัว่ ตั วชา้ ยายจั กลองเจ้าหลา้ บไ่ ด้หลานเอย ฯ โคลง ๒ ๕๑ ยายเคยใครอยา่ ไส้ ยายชว่ ยยายชักให้ ถอ่ งแท้ จั กไป ฯ  

ร่าย ๕๒ ยายวา่ เยียกระใดเขาทุกผู้ ตูรู้จั กเขาทั่วหน้า ยอ่ มชัว่ ชา้ มิเปนกล เห็นแตต่ ูสามคนแก่ แมม่ ดเถา้ แก่เจ้าแมม่ ดใหญ่ จะลองใครใครก็มา จะหาใครใครก็เต้า เว้นแตเ่ จ้าฟ้ าเจ้า แผน่ ดิน ธรู้ศลิ ป์ รู้ศาสตร ธมีอาํ นาจมีบุญ คุณตูไกลท่านไท้ สองราชนั น้ ฤๅได้ อาจย้ือฤๅ ถงึ เลยนา ฯ ร่าย ๕๓ ดั งจึงตูจะรู้จั ก หมอสิทธศิ ักดิ์สามคน รู้พระมนตม์ ีฤทธิ์ ลูกศษิ ยป์ ่ ูสมิงพราย ยายก็นํา ไปบอก ถงึ จรอกหมอแลว้ มา ขา้ ก็เขา้ ไปสู่ ป่ ูหมอเถา้ เจ้าหมอหลวง บาํ บวงบอกทุก ประการ วานธชว่ ยกั งวล หมอกลา่ วกลยายมด ตูน้ียศยังตา่ํ ลองแตส่ า่ํ พอดี พอแรงผีแรง มนต์ เจ้าสากลผา่ นหลา้ หน้าผูใ้ ดจะลองลุ สองนางทุทรฮู วา่ ธเอนดูรู้จั ก ผูม้ ีศักดิ์มีสิทธิ์ ผูม้ ีฤทธมิ์ ีอาํ นาจ อาจลองธมาได้ ตูจะให้ลาภจงเตม็ กอง ตูจะให้ทองเตม็ โกฏิ ทั ง้ ผูบ้ อก โสตรจะรางวั ล เชญิ บอกพลันอยา่ ชา้ จงดูรู้จั กหน้า ท่านให้เตม็ ใจ หน่ึงรา ฯ ร่าย ๕๔ หมอวา่ ในใต้ฟ้ า ทั่วแหลง่ หลา้ ผูใ้ ด ใครจั กเทียมจั กคู่ ป่ ูเจ้าป่ ูสมิงพราย ธวา่ ให้ตาย ก็ตายทั นเห็น ธวา่ ให้เปนก็เปนทั นใจ จะลองใครใครก็มา จะหาใครใครก็บอยู่ จะไปสู่ ท่านไส้ ไว้ตูจะนําไป เถา้ วา่ ทางไกลจรลา่ํ วั นน้ีค่าํ สองนางเมือ พรุ่งเชา้ เขอื เขยี วมา สอง นางลาสองเถา้ ไปบอกแก่สองเจ้า สองออ่ นท้าวยินดี ยิง่ นา ฯ โคลง ๔ ๕๕ สองศรีเสาวภาคยไ์ ด้ ฟั งสาร ถนั ดดั่งพระภบู าล จั กเต้า คือสุริยสอ่ งบัวบาน สรดร่อ กั นนา เกรงเกลือกเยียวความเร้า รั่วรู้ฤๅดี ฯ ๕๖ สองกรกลเกียดเก้ียว กรรชดิ แสร้งใสก่ ลปกปิด เง่อื นไว้ ความขาํ ซ่อนซอนมิด งาํ แง่ งามนา เอาชอบลอบปนให้ แปลกร้ายเปนดี ฯ ๕๗ พ่ีเล้ียงเห็นเลห่ ์แลว้ ยินฉงน อยูน่ า สองใสก่ ลเหนือกล ใชน่ ้อย

ไหว้พระยา่ ยังยล หลานราช ฤๅแม่ สองอยูส่ องเศร้าสร้อย  สรากหน้าตาหมอง ฯ ๕๘ หมอดูหมอวา่ ให้ รั บขวั ญ ขวั ญออ่ นเขจรจรั ล จิ่มฟ้ า ขวั ญเท่ียวทั่วแดนบรร พตป่ า ดงนา ให้รั บขวั ญอยา่ ชา้ พรุ่งเชา้ วั นดี ฯ ๕๙ ยา่ เจ้าฟั งขา่ วร้อน อาดูร เดือดนา เขอื เร่งเร็วไปทูล แด่ไท้ พระภบู ดินทร์สูรย์ บติ ุราช สองนา ขา้ พ่ีเล้ียงไปไหว้ บอกท้าวทุกอัน ฯ ๖๐ ครั น้ ฟั งธริ าชร้อน รนใจ อยูน่ า หมอจั กเอาอันใด เร่งให้ ไปรั บเรียกขวั ญใน เขาป่ ู พระเอย หมอสั่งเขอื ขา้ ได้ ชอบชา้ งตั วเร็ว ฯ ๖๑ เขอื ไปอุปกาศแลว้ เขอื มา ทูลแด่สองธดิ า อยูเ่ กลา้ สองฟั งหฤหรรษา ชมช่นื ใจนา สองพ่ีเร็วไปเชา้ ชว่ ยน้องจงพลัน ฯ ๖๒ เบกิ เอาชา้ งต้นช่อื เทียมลม ธพ่ี กั บพระพายุพลันสม ช่อื แท้ เทียมใจเลศิ แลชม ฝี ยา่ ง มั นนา เร็วเร่งเร็วนั กแล ้ เลศิ ด้วยเดิรพลัน ฯ โคลง ๒ ๖๓ ไก่ขันเขยี วผูกชา้ ง มาเทียบทั ง้ สองขา้ ง แนบขา้ งเกยนาง ฯ   ๖๔ ไป่ ทั นสางสั่งไท้ พระแตง่ จงสรรพไว้ เยียวป่ ูเจ้าเรามา ฯ   ๖๕ เผือจั กลาแมณ่ เกลา้ จั กอยูเ่ ยียวเจียนรุ่งเชา้ จั กชา้ ทางไกล ฯ   ร่าย ้

๖๖ ข้นึ ชา้ งไปผผา้ ย มาคคลา้ ยโดยทาง ถับถงึ กลางจรอกป่ ู หมอเถา้ อยูแ่ ลเห็น แสร้งแปร เปนโฉมมลาก  เปนบา่ วภาคบา่ วงาม สองถงึ ถามหาป่ ู ป่ ูหั วอยูย่ แยม้ ขอ้ ยวา่ สองแสลม้ มาแตด่ ้าวแดนใด ฯ โคลง ๒ ๖๗ สองคนึงนั ยใคร่รู้ ลูกหลานป่ ูฤๅผู้ อ่ืนโอไ้ ป่ งาม บารนี ฯ   ๖๘ กามกรรหายยั่วขา้ ง คิดแตจ่ ั กชา้ ชา้ ง ท่านไส้จั กเปน ป่ วยนา ฯ   ร่าย ๖๙ บนานเห็นเปนป่ ู รูปเถา้ อยูด่ ูหลาก สองประจากษตกใจ ใครจั กปูนป่ ูได้ ป่ ูชว่ ยสอง ลูกไท้ แตน่ ้ีฤๅไปอ่ืนเลย ฯ โคลง ๓ ๗๐ เสียไฟเป่ าหิ่งห้อย แรงป่ ูน้ีรู้น้อย เผือไป่ รู้เลยนอ ฯ   ร่าย ๗๒ เชญิ ป่ ูหมอข้นึ ข่ี ขับชา้ งปร่ีปรึงตาม ทั ง้ สามไปรร่าย บา่ ยหน้าสูเ่ ขาเขยี ว เหลียวแล ทางจรลวิ่ เหลียวแลทิวเทินป่ า ฝ่ าแฝกแขมแกมเลา ดงประเดาประดู่ หมูไ่ ม้ยางไม้ยูง ต เคียนสูงสุดหมอก พยอมดอกมุง่ เมฆ อเนกไม้หลายพรรณ มีวั ลยเ์ วียนเก้ียวกิ่ง ไม้แมก มิ่งใบรบัด ลมพานพัดรลอก ดอกดวงพวงเผลด็ ชอ่ กระพุม่ ห่อเกสร สลอนบุษบาบาน ตระการกลนิ่ หอมห่ืน ช่นื ซรุกลูกเหลืองลอ่ น ใบออ่ นต้นลาํ ออ้ น กิ่งก้านแกมงาม ฯ ร่าย ๗๒ ตามกั นไปบหึง ถงึ ตีนเขาแตล่ า่ ง แลลงิ คา่ งบา่ งชนี ผีผวิ่ ร้องน่ากลัว หั วหูพองอยูค่ คร้าม เสือสางด้ามด้อมทาง แรดควายขวางขวั ดอยู่ หมูก่ ระทิงเท่ียวป่ า วั วลานลา่ เลม ไพร หมูห่ มีไปคคลา้ ย นางชา้ งผา้ ยคคลา่ํ บรู้ก่ีสา่ํ ตามสาร งพู พานพษิ กลา้ งเู หลือมคว้า รั ดควาย เยียงผาผายปี นป่ าย 

ฝ่ ายชา้ งพังเซราซรึก สัตวพ์ ันฦกพันลาย หมอมิกลัวกลายจรคลา่ ย เขา้ ป่ าไปคลายคลา้ ย ด่วนดั น้ โดยทาง ฯ ร่าย ๗๓ เอนดูสองนางตกใจกลัว รรั วหั วอกสั่น ลั่นททึกททาว สราวตามหมอผะผาํ้ เห็น แนวนํา้ บางบงึ ชรทึงธารห้วยหนอง จรเขม้ องแฝงฝั่ ง สรพรั่งหั วข้นึ ขวั กไขว่ ชา้ งนํา้ ไล่ แทงเงา เงอื กเอาคนใต้นํา้   กลา่ํ ตากระเหลือก กระเกลือกกลอกตากลม ผมกระหวั ดจาํ ตาย ฝ่ ายหนปลายไม้แมก ฟั งเสียงแสรกเงา้ งดู ท้ิงทูดบน่ พพึมเสียง เค้ากู่เคียงคูร่ ้อง ก้องดงดุจตระหวาด ผาดฟั ง ตกใจกลัว หมอเถา้ หั วไปพลาง โลมสองนางอยา่ ตกใจ บเปนใดดอกนะแม่ กระแหน่น้ี นะเจ้า พระป่ ูเราหากทาํ เอง หมอมิกลัวเกรงสักสิ่ง ขับชา้ งวิ่งข้นึ เขา เคร่ากั นไปบหึง ถับ ถงึ แตต่ ีนเขา หมอเถา้ ลงจากชา้ ง ไว้สองนางอยูแ่ ตไ่ กล หมอจ่ึงเขา้ ไปสู่ ป่ ูเจ้าป่ ูสมิงพราย ถงถวายกรกราบไหว้ บอกวา่ พระหลานไท้ เพ่ือนท้าวแพงทอง ฯ โคลง ๒ ๗๔ ทาํ งนสองเท่าฟ้ า มาบาํ บวงให้ขา้ นําพ่ีเล้ียงสองมา ฯ   ๗๕ ป่ ูเจ้าวา่ หมอไส้ ไปเรียกมาให้ใกล้ แทบน้ีอยา่ ขาม ฯ   ๗๖ หมอบอกความสองเจ้า พระป่ ูให้สองเขา้ ไปสูแ่ ลว้ เชญิ เขอื ฯ   ๗๗ สองเห็นเสือกราบเฝ้ า คร้ามกลัวก้มกรานเขา้ ไปกราบไหว้ทั ง้ สอง ฯ  

บทท่ี ๓ ร่าย ๗๘ ตามองเสือบพรั บ เห็นเสือกลับเปนแมว แถวจราศศุภลักษณ์ มลักเห็นโฉมป่ ูเจ้า แปรรูปเถา้ หงอกสกาว ค้ิวขาวขนตาเผือก กลับตระเลือกเปนบา่ ว พึงมลา่ วโฉมกลอ้ ง แกลง้ งามอรรแถง้ โถงเถง ทรงลักเลงเสสรวล สคราญครวญงามถนั ด รบัดเปนกลางแก่ ตระแหน่รูปลักษณดี มีมารยาทเส่ียมสาร สองถวายสการบูชา อันแตง่ มาทุกส่ึง จ่ึงทูล สารสองไท้ สองราชก้มกราบไหว้ พระบาทเจ้ากูมา ฯ โคลง ๒ ๗๙ ทุกขธดิ าเท่าฟ้ า เห็นแตพ่ ระเจ้าขา้ พระป่ ูเจ้าองคเ์ ดียว ฯ   ๘๐ ขับเขยี วมาแตเ่ ชา้ สองให้เชญิ พระเจ้า โปรดเปล้ืองทุกขห์ ลาน ท่านเทอญ ฯ ๘๑ เชญิ ชว่ ยภารลุแลว้ เงนิ แลทองกองแก้ว อเนกขา้ ขอถวาย ฯ   ๘๒ กามกรรหายเหิ่มไหม้ พระชว่ ยพระชักให้ ลอราชพน้ ความตาย ฯ   ร่าย ๘๓ ป่ ูไป่ ผายตอบถอ้ ย อยูน่ ่อยหน่ึงบมินาน ป่ ูก็ธญิ าณเลง็ ดู กูจะชว่ ยควรฤๅมิควร รู้ทั ง้ มวลทุกอัน ด้วยผลกรรมเ์ ขาแตก่ ่อน ทาํ หยอ่ นหยอ่ นตึงตึง สว่ นจะถงึ บมิหยุด เท่าวา่ จะ พลันสุดพลันม้วย ด้วยผลกรรมเขาเอง แตเ่ พรงเขาทั ง้ สอง ทาํ บุญปองจะไจ้ ขอได้พ่ึงบุญ ตู ป่ ูดูเสร็จจ่ึงวา่ สองนางอยา่ กลา่ วอา้ ง ถงึ สินจ้างสินบล ตนกูจั กไปสู่ ถงึ ท่ีอยูส่ องเจ้า เขอื เขา้ ไปก่อนกลา่ ว ขา่ วดั งน้ีให้ฟั ง กูจะไปภายหลังบชา้ ผมิ ิวั นน้ีอา้ พรุ่งน้ีกูถงึ ฯ ร่าย ๘๔ สองพึงใจคาํ ป่ ู ไหว้รั บอยูบ่ มิวาง สองนางสนองคาํ ตอบ ขอบคาํ พระป่ ูเจ้า เสมอ อาํ มฤตร้อยเต้า มาโสรจให้สร่างเสบย ฯ ้

๘๕ พระเอยเขอื ขา้ มา จั กตายชา้ ตายมอด เน้ือนกหลอดหนทาง สางแสกทูดคูดเค้า ขอ พ่ึงบุญพระเจ้า จงพน้ ความกลัว ฯ โคลง ๒ ๘๖ ป่ ูหั วอยูย่ ะแยม้ ขอ้ ยวา่ สองแสลม้ อยา่ ร้อนใจเขอื ฯ   โคลง ๓ ๘๗ สองนางเมือเห็นวั น จงทั นออกปากป่ า ไปวา่ หลานแก้วถา้ ถา้ ท่านทูลสาร ฯ ร่าย ๘๘ มินานนางโรยนางร่ืน ไหว้ป่ ูช่นื ชมลา กั บหมอมาข้นึ ชา้ ง เลียบเดิรขา้ งตีนเขา คืนไต่ เต้าตามทาง เหลียวหลังพลางจะไจ้ ชมไม้ไหลส้ อาด เหมือนปราสาทพศิ าล คือพมิ าน มนเทียร อาเกียรณแกมดอกแดง แสงดุจปั ทมราค ภาคใบเขยี วสรด คือมรกตรุ่งเรือง ดอกเหลืองเพียงทองสุก ขาวดุจมุกดาดาษ โอภาสพรรณพจิ ิตร พพิ ธิ ภมู ิลาํ เนา งาม เอาใจใชน่ ้อย คลอ้ ยลงถงึ ดินตา่ํ เลงสบสา่ํ พฤกษา งามพอตาตาดู เพราะพอหูหูฟั ง นก ประนั งกั นร้อง เพราะไพรก้องป่ าก้อง เพรียกพ้ืนพงพี ฯ ร่าย ๘๙ เสียงโนรีสารีกา สัตวาฝูงดุเหวา่   แขกเต้าเคลา้ คลง้ิ โคลง นกเอ้ียงโองคูเ่ คียง เสียงแซ้งแซวภรู โดก โคกม้ามา่ ยนางนวล กะสาสรวลกระสันต์ กางเขนผันแผแ่ พน แอน่ อกจอกจิบกด ขนุ ยูงชดขนฟ้ อน กระหยอ้ น หางฟฟาย นางยูงรายรอบเฝ้ า ทรายทองเคลา้ คูเ่ คียง ระมั่งเมียงมา่ ยคู่ เกล่ือนกลน่ อยู่ คคลา่ํ บรู้ก่ีสา่ํ ก่ีสาร เห็นตระการสรนุก จริวจราวซุกจรจรั ล บรู้ก่ีพรรคป์ ูปลา นกหก ดาดาษอยู่ หงสเ์ หิรสูส่ ระสรง เป็ดนํา้ ลงลอยลอ่ ง ทุงทองท่องจรจรั ล จากพรากพรรคฟ์ ุบ ฟอง คั บแคครองคูห่ ว้าย ดอกบัวผา้ ยจั บบัว ภมรมั วเมาซราบ อาบลอองเกสร สลอน บุษบาบาน ตระการดอกบัวแดง แฝงบัวขาวคล่ีคลอ้ ย สร้อยสัตบรรณบงกช รรวยรส กลนิ่ จงกล นิโลตบลโกมุท อุบลบุษบัวเผ่ือนฉลับ ป่ ากลัวกลับกลายสรนุก สาํ ราญสุข เปรมปรีดิ์ ชา้ งเร็วลีผาดผัง ถงึ วั งใกลป้ ราสาท รั บขวั ญราชธดิ า ขวั ญสองมาสมสู่ อยูก่ ั บ องคอ์ อ่ นไท้ ไฟแดดอยา่ รู้ไหม้ ไขอ้ ยา่ รู้ถงึ แมเ่ ลยฯ โคลง ๒

๙๐ คาํ นึงใดอยา่ แคลว้ ลุลาภโดยใจแก้ว อยูเ่ คลา้ ฤๅคลา หน่ึงเลย ฯ   ร่าย ๙๑ สว่ นธดิ าทั ง้ สอง ตั ง้ เตียงทองรองราชอาสน์ พดิ านดาษดั ดบน เทียบขนนเขนย ตระสัก มา่ นปั กแพร้วแพรพรรณ สรรพของหอมหาได้ สรรพดอกไม้หาถว้ น ลว้ นแก้ว ตา่ งเขา้ ตอก ชอ่ ดอกไม้เงนิ ทอง ของกินสรรพอาหาร ตระการแกลม้ เหลา้ เขา้ แตง่ ไว้รั บป่ ู เจ้า วา่ แตง่ ไว้รั บขวั ญ ฯ โคลง ๒ ๙๒ ไป่ ทั นวา่ จะแจ้ว พระป่ ูเจ้ามาแลว้ ก่อนแลถ้ งึ เรือน ฯ   ร่าย ๙๓ เห็นหาวเหมือนจรคลุม้ ชรอุม้ บนเวหา สองสงกาจะไจ้ สองประนมมือไหว้ ร้อยป่ ู เจ้าเรามา ฯ โคลง ๒ ๙๔ แลหาสองพ่ีเล้ียง เห็นแตไ่ กลมาเพ้ียง ดั่งได้กินเมือง ฯ   ๙๕ ประนั งเนืองนั่งเฝ้ า ขา้ จ่ึงลงชา้ งเขา้ มากราบไหว้สองนาง ฯ   ๙๖ สองแลพลางสองไหว้ ใดดั่งน้ีร้อยไท้ ป่ ูเจ้าเราฤๅ ฯ   ๙๗ เขาวา่ คือท่านแท้ พระป่ ูเสด็จมาแล้ อยา่ ได้สงกา ฯ   ๙๘ มาจะอาราธนป่ ูเจ้า กรประนมตั ง้ เกลา้ กราบไหว้ทั ง้ หลาย ฯ   ๙๙ ปรายเขา้ ตอกดอกไม้ ถวายธูปเทียนทองไหว้ กราบเกลา้ สดุดี ฯ   ๑๐๐ พระมียศยิง่ ฟ้ า ขอพระเอนดูขา้ ท่านให้เห็นองค์ ท่านนา ฯ  

โคลง ๔ ๑๐๑ สองผจงอาราธนไหว้ อารั กษ์ ขอท่านแสดงสิทธศิ ักดิ์ อยา่ กั ง้ ขอเปนท่ีพาํ นั ก นิตยแด่ เผือนา ขอพระป่ ูเจ้าตั ง้ แตง่ ให้เปนตั ว ฯ ๑๐๒ บัดเด๋ียวพระป่ ูให้ เห็นองค์ ท่านนา งามรูปงามโฉมยง อะเค้ือ บผอมบพีทรง บหนุ่ม งามนา บแก่ผมผวิ เน้ือ ปากค้ิวตาตรู ฯ ๑๐๓ สองเจ้าเห็นป่ ูเจ้า สองชม ช่นื นา สองกราบกรบังคม เค่ียมไหว้ สองถวายเคร่ืองอุดม สบสิ่ง แลนา ผจงแตง่ บูชาไท้ ป่ ูเจ้าจงเอา ฯ ๑๐๔ ป่ ูเห็นสองเจ้าเพง่ ภักดี อยูน่ า ใจป่ ูปองปรานี หนุ่มเหน้า ป่ ูเอากระยาศรี ผจงแตง่ ถวายนา เห็นป่ ูรั บสองเจ้า พ่ีน้องยินดี ฯ ๑๐๕ แลว้ สองกราบไหว้บา่ํ บวงสรวง ท่านนา ความยากแถลงทั ง้ ปวง ถ่ถี อ้ ย ขอพระชว่ ยชทู รวง ทุกขเ์ ทวษ ไส้พอ่ ลุลาภเขอื ขา้ ค้อย ท่าได้โดยจง ฯ ๑๐๖ จั กถวายแก้วเก้าโกฏิ เงนิ ทอง แลสิ่งแลเกวียนทอง ลากให้ วั วควายเผือกเขาทอง หงสห์ ่าน หมูนา เป็ดไก่เหลา้ เขา้ ไหว้ ป่ ูเจ้าแทนคุณ ฯ ๑๐๗ ป่ ูฟั งป่ ูวา่ อา้ อดสู บารนี สองอยา่ บลบานตู เกลียดจ้าง ภักดีสิ่งเดียวดู ดียิง่ ดีนา ความโรคเขอื จั กร้าง อยา่ ร้อนใจเขอื ฯ ๑๐๘ ใชก่ ลผีไส้ขาด  ลเมอมา อยากนา เร่ร่อนขวนขวายหา เตร่ต้อง ขกุ เท็จกลา่ วมารษา จาํ ท่าน บลนา ทาํ บาปมาเล้ียงท้อง ร่างร้ายฤๅอาย ฯ ๑๐๙ เราน้ีเราเทพเจ้า จอมผา ไส้นา

เขาใสส่ มญาเรา ป่ ูเจ้า แรงบุญสง่ สนองมา พูลเพมิ่ แลแม่ เสวยพภิ พลา้ นเขา้ ชัว่ ฟ้ าลม่ กั ลป์ ฯ ๑๑๐ สิทธฤิ ทธเิ รืองเดชด้วย ผลบุญ สง่ นา สร้างกุศลเปนทุน บร่ ้อน สมบัติดั่งมีกุล ไหลหลั่ง มานา สรรพพภิ พชา้ ชอ้ น เลศิ ลว้ นสมบูรณ์ ฯ ๑๑๑ ป่ ูเห็นสองเจ้าป่ ู ปรานี นั กนา จั กชว่ ยสองกษั ตรีย์ อยา่ ร้อน จั กเชญิ พระลอลี ลาสู่ สองนา สองแมอ่ ยา่ ไขข้ อ้ น อยูถ่ า้ ฟั งสาร ฯ ๑๑๒ สองไหว้สองกราบเกลา้ สองถาม ยังเท่าใดขนุ งาม จั กเต้า ป่ ูเฉลยใชค่ นทราม คนชัว่ ณแม่ ขนุ ข่เี กลา้ หน่อเจ้า แผน่ ผูม้ ีบุญ ฯ ๑๑๓ หมอเถา้ หมอแก่แก้ คุณความ มากนา จั กกาํ หนดโดยถาม ไป่ ได้ หลานเอยคอ่ ยพยายาม ฤๅรอด เราเลย บร่างนานนั กไท้ ธริ าชผา้ ยถงึ เรา ฯ โคลง ๒ ๑๑๔ สองนงเยาวเ์ คร่าถา้ แม้วา่ เห็นพระชา้ จ่ึงให้ไปเตือน ป่ ูเทอญ ฯ   ๑๑๕ เตือนสองสระเกศแก้ว พระประสิทธใิ์ ห้แลว้ ป่ ูเจ้าลาสอง ฯ   ๑๑๖ มองตาเมิลป่ ูผา้ ย หายบัดเด๋ียวเห็นคลา้ ย คลาศเพ้ียงลมลวิ ฯ   ร่าย ๑๑๗ เฉียวฉิวถงึ ท่ีอยู่ ป่ ูเอาไม้เล้ียงไม้ไล่ ไม้ไผไ่ ขวล่ ูกลม เขยี นพระตนกลมอยูก่ ลาง เขยี นสองนางขา้ งแลองค์ สองอนงคก์ อดรูปท้าว โนมน้าวชักชวนมา ยันตม์ ายารายรอบ รายขอบทั ง้ ส่ีคู่ ป่ ูชบุ ณมนตเ์ มิลไม้ ยางใหญไ่ ด้เจด็ ออ้ ม ป่ ูปั่ นมือตีค้อม ยอดตั ง้ ติดดิน ฯ ร่าย

๑๑๘ ครั น้ ยางยินคาํ ป่ ู ใจพระลออยูบ่ มิกลม ป่ ูเอาลูกลมปั กปลายยาง วางมือบัดเด๋ียวดาย ปลายไม้ผายยยัน ใบไม้ผันยยา้ ย คลา้ ยลุกตรงตระบัด ลมพัดลูกลมผัน กลกั งหั นคคว้าง ลอบพติ รเจ้าชา้ ง ปั่ นเพ้ียงลมผัน ฯ โคลง ๔ ๑๑๙ ฝั นเห็นพระเพ่ือนไท้ แพงทอง สองแนบนอนแนมสอง ตราบไท้ สองศรีสอดกรตระกอง กอดราช แลนา ชวนชักไปไลไ้ ล้ สูบ่ า้ นเมืองสอง ฯ โคลง ๒ ๑๒๐ พระทองผทมต่ืนข้นึ สท่ึนเท้ียรสอ้ืน ประหวา่ โอโ้ หยหา ฯ   ร่าย ๑๒๑ บค่ ลาสมปฤดีบพติ ร พระสนมสกิดกั นดู เห็นพระภธู รพกิ าร จ่ึงเอาสารพกิ ล ดลแด่ ภควดี ชนนีนาถรู้ขา่ ว ร้อนผผาวหฤไทย ธไปยังลูกบพติ ร ท้าวธเห็นผดิ แก่ตา ธก็วา่ บา บงกชจอมใจ พอ่ เปนใดแก่อกแม่ ท้าวก็ทูลแด่แมณ่ หั ว วั นน้ีตั วขา้ สั่น ใจขา้ ปั่ นผัดผัน คืนน้ีฝั นเห็นถนั ด วา่ สองกษั ตริยเ์ พ่ือนแพงทอง นอนแนบสองขา้ งขา้ หน้าแนบหน้า องิ อร สองสอดกรกอดเก้ือ โลมลูบเช้อื เชญิ ไป ใจขา้ ไหวดั งจะผก อกขา้ ปั่ นดั งจะควา่ํ ทุกขบ์ รู้ก้ีสา่ํ แสนเศร้า จั กใคร่เต้าไปหา เยียวลูกลาแมณ่ เกลา้ ขอบพติ รพระเจ้า ท่าน ท้าวเอนดู ลูกรา ฯ

บทท่ี ๔ โคลง ๔ ๑๒๒ ออกท้าวฟั งลูกไท้ ทูลสาร ถนั ดดั งใจจั กลาญ สวาทไหม้ นํา้ ตาท่านคือธาร แถวถัง่ ลงนา ไห้บรู้ก้ีไห้ สรอ้ืนอาดูร ฯ ๑๒๓ ตีอกโอล้ ูกแก้ว กลอยใจ แมเ่ อย ฯ เจ้าแมม่ าเปนใด ดั่งน้ี สมบัติแตม่ ีใน ภพแผน่ เรานา อเนกบรู้ก้ี โกฏไิ ว้จั กยา พอ่ นา ฯ ๑๒๔ นายแก้วจั กอยูเ่ ร้ง ไปหา เร็วเร่งพระโหรมา อยา่ ชา้ หาหมูห่ ม่ืนแพทยา หมอภตู มานา หาแมม่ ดถว้ นหน้า หมูแ่ ก้กฤติยา ฯ ๑๒๕ นายขวั ญหาจุง่ ถว้ น ทั ง้ หลาย ทุกหม่ืนขนุ มุลนาย ชว่ ยไส้ เถมิลไพรเร่งขวนขวาย ยาป่ า มานา ยาเทศทั ง้ ปวงไว้ ฝ่ ายขา้ งชาวคลัง ฯ ๑๒๖ คลังกูคลังลูกแก้ว กูนา จั กจอ่ มจา่ ยเยียวยา หน่อเหน้า ส้ินทั ง้ แผน่ ดินรา แมล่ ูก ก็ดี ส้ินแตส่ ินจงเจ้า แมไ่ ด้แรงคืน ฯ ๑๒๗ ขวนขวายถงึ ขนาดพร้อม เพรียงกั น หมอวา่ ใดทาํ สรรพ์ สิ่งนั น้ บนานพระลอพลัน สรวา่ ง เสบยนา ถว้ นหมูห่ มอมาหั น้ ท่านให้เหลือเฟื อ ฯ ๑๒๘ ออกท้าวธริ าชได้ แรงรมย์ นางพระยาพระสนม ช่นื หน้า มนตรีไพร่เมืองชม สดช่นื เสบยนา ลอบพติ รเจ้าหลา้ สวา่ งคลุม้ หายมั ว ฯ โคลง ๒

๑๒๙ สองบัวบุษปอยูถ่ า้ ฟั งขา่ วพระลอชา้ อกร้อนคือไฟ ฯ   ๑๓๐ ให้ไปเตือนป่ ูเจ้า ป่ ูวา่ มีหมอเถา้ แก่แก้คุณเรา มากนา ฯ   ร่าย ๑๓๑ ป่ ูก็เอาธงสามชาย รายยันตม์ ากกวา่ เก่า เขยี นพระลอเจ้าอยูก่ ลาง เขยี นสอง นางแนบสองขา้ ง กอดเจ้าชา้ งรั ดรึง ชักทึงท้าวชวนเต้า แลว้ ป่ ูเป่ าตะเคียนใหญ่ เก้าออ้ ม ใชส่ ามาญ ปลายไม้กรานก้มลง ป่ ูเอาธงปั กผลักข้นึ ต้นไม้ฟ้ื นฟฟั่ น ใบไม้สั่นฟฟั ด ลัดลุก ข้นึ ยืนตรง ลมลวิ่ ธงททั ด พัดถกู ธงททาว ลมสร้าวเสียวเฉียวฉิว ปลวิ กระพือยาหยูก ถกู พระองคท์ ่านไท้ ถนั ดดั งสองนางไล้ ลูบให้แลเห็น องคน์ า ฯ ร่าย ๑๓๒ ท้าวธเปนหนั กเลา่ กวา่ ก่อน ดั งเห็นสองออ่ นแก่ตา มาชักไท้ธสูห่ ยา้ ว มาเชญิ ท้าวธ สูเ่ รือน ใจท้าวธเฟื อนฟฟั่ น สั่นพระองคท์ ท้าว น้าวพระองคย์ ยัน ผันพระพักตรบพติ ร ไปยังทิศตวั นออก เขาจึงบอกนาฎบุญเหลือ ธรีบเมือยังลูกไท้ ไห้มาพลางรั นทด สลดฤ ไทยพระองค์ ทรุดนั่งลงแลพระพักตร พระลอลักษณดิลก ทาบตีอกร้องไห้ มือทุ่มทรวง ไลไ้ ล้ ลูกแก้วกั บตนแมเ่ อย ฯ โคลง ๔ ๑๓๓ เจ้าไขท้ ุกขแ์ มเ่ พ้ียง ภเู ขา ลูกเฮย เจ้าเคล่ือนทุกขบ์ างเบา สวา่ งร้อน มาเห็นพอ่ เงยี บเหงา หนั กกวา่ ก่อนนา ทุกขเ์ ร่งซ้อนเหลือซ้อน ยิง่ ฟ้ าทั บแด ฯ ๑๓๔ หญงิ ชายเหลือแหลง่ หลา้ ฤๅยล ยากนา เห็นแตเ่ ราสองคน คูม่ ้วย ฉั นใดพอ่ กั บตน เปนดั่ง น้ีนา แม้พอ่ ตายตายด้วย พอ่ แลจ้ อมใจ แมเ่ อย ฯ ๑๓๕ นายขวั ญนายแก้วเร่ง ขวนขวาย หน่ึงรา หาหมูห่ มอทั ง้ หลาย ทั่วหน้า มาเร็วเร่งยาสาย สมรแม่ เร็วรา เดิรด่วนอยา่ ได้ชา้ ชว่ ยด้วยหั วใจ ฯ ๑๓๖ หาส้ินสบสา่ํ ถว้ น มดหมอ ้

ทั ง้ แผน่ ดินฤๅหลอ อยูไ่ ด้ มาแก้พระเลืองลอ ฤๅเคล่ือน คลายเลย พระแมไ่ ท้เห็นไท้ ลูกท้าวพศิ วง ฯ ๑๓๗ ท่านไท้ชมุ ถว้ นมิ่ง มนตรี ท่านนา เผยมา่ นผายเสาวนี ท่านพร้อง สมเด็จปิ่นภมู ี ศวรราช เรานา ยาบหายไขข้ อ้ ง สวาทแค้นคาใจ ฯ ๑๓๘ ตรวจไตรหาหน้าหมู่ มดหมอ ดีจะยังเหลือหลอ อยูบ่ า้ ง สิ่งใดจะพึงพอ คิดเร่ง คิดนา ใดชอบทาํ อยา่ ร้าง เร่งเท้ิญเร็วทาํ ฯ ร่าย ๑๓๙ มนตรีจาํ พระกฤษฎกี า ตรวจหาหมอทุกผู้ จ่ึงรู้วา่ หมอสิทธไิ ชย นั น้ ออกไปอยูป่ ่ า รู้ มลักกวา่ ทั ง้ หลาย คุณพันลายพันลกึ ตรึกไตรศาสตราคม บันสมสิทธสิ ามรรถ ชาํ งัดโดย คุณโดยฤทธิ์ ธประกาสิตเสร็จสรรพ เขาเร่งรั บป่ ูเขา้ มา ป่ ูตั ง้ ลากูณฑพ์ ธิ ี พลีเทพผูม้ ีฤทธิ์ ศักดิ์สิทธมิ นตราคม บันสมทาํ โดยศาสตร์ ให้พระลอราชหายหลง ให้ท้าวธสรงอุทก มนต์ เจ้าสากลสวา่ งเสบย เสวยโอสถประสิทธิ์ อันมีฤทธพิ์ เิ ศษ สระพระเกศพระสกนธ์ ตั ง้ มณฑลสามชัน้ บัน้ ในไว้อารั กษ์ กลางไว้ยักษ์บริบาล ทวารนอกไว้ปิศาจ อากาศไว้ ภตู คณา อยูร่ ั กษาทุกแห่ง แลว้ แตง่ การเอกิ เกริก เบกิ สมโภชพธิ ี เบกิ บายศรีทาํ ขวั ญราช พระบาทให้รางวั ล สรรพอุปโภคพพิ ธิ แก่หมอสิทธไิ ชย หมอถัดไปโดยลาํ ดั บ ให้สาํ รั บ เส้ือผา้ ให้แก่หมอถว้ นหน้า ผูอ้ ยูเ่ ฝ้ ารั กษา ท่านนา ฯ โคลง ๔ ๑๔๐ เอนดูสองราชไท้ ธดิ า ท่านนา ท่านบเห็นโหยหา อกไหม้ พระลอราชจั กมา ฤๅไป่ มาเลย สองราชละห้อยไห้ แตถ่ า้ ภบู าล ฯ ๑๔๑ จ่ึงใชส้ องพ่ีเล้ียง ไปพลัน ถามป่ ูเปนฉั นใด ดั่งน้ี ขา้ ไปบังคมคั ล พระป่ ู แลนา พระป่ ูเฮยยังก้ี เม่ือท้าวจั กมา ฯ ๑๔๒ ป่ ูเลงเห็นทั่วแลว้ ทุกอัน นาแม่ บอกขา่ วเขาแก้กั น แตง่ เฝ้ า

มดหมอจั กเทียมทั น เขายาก นั กนา ไว้ป่ ูจั กกลอยเถา้ ตอ่ ด้วยเขาเอง ฯ โคลง ๒ ๑๔๓ เขอื อยา่ เกรงเกลือกชา้ สองจั กพลันเห็นหน้า พระบาทท้าวจั กถงึ แมแ่ ล ฯ   ร่าย ๑๔๔ ป่ ูราํ พึงถงึ เทพดา หากั นมาแตป่ ่ า มาแตท่ ่าแตน่ ํา้ มาแตถ่ าํ้ คูหา ทุกทิศมานั่งเฝ้ า พระป่ ูเจ้าทุกตาํ บล ตนบริพารทุกหมู่ ตรวจตราอยูท่ ุกแห่ง ป่ ูแตง่ พระพนั สบดี ศรีพรหม รั กษ์ยักษ์กุมาร บริพารภตู ปิศาจ ดาเดียรดาษมหิมา นายกคนแลคน ตนเทพยผูห้ ้าวท้าว ผูห้ าญ เรืองฤทธชิ์ าญเหลือหลาย  ตั ง้ เปนนายเปนมุล ตั วขนุ ให้ข่ชี า้ ง บา้ งข่เี สือข่สี ีห์ บา้ งข่หี มีข่หี มู บา้ งข่งี ขู ่เี งอื ก ข่มี ้าเผือก ผันผาย บา้ งข่คี วายข่แี รด แผดร้องก้องน่ากลัว ภตู แปรตั วหลายหลาก แปรเปนกาก ภาษา เปนหั วกาหั วแร้ง แสร้งเปนหั วเสือหั วชา้ ง เปนหั วกวางหั วฉมั น ตั วตา่ งกั นพันลกึ ลคึกกุมอาวุธ เคร่ืองจะยุทธยงยิง่ เต้นโลดวิ่งระเบง คุกเครงเสียงคะคร้ืน ฟ้ื นไม้ไลห่ ินผา ดาษดากั นผาดเผง้ รเร้งร้องก้องกู่เกรียง เสียงสเทือนธรณี เทียบพลผีเสร็จสรรพ ป่ ูก็ บังคั บทุกประการ จ่ึงบอกสารอันจะใช้ ให้ทั ง้ ยามนตด์ ล บอกทั ง้ กลอันจะทาํ ให้ยายาํ เขา เผือด มนตราเหือดหายศักดิ์ ให้อารั กษ์เขาหนี ผีเขาแพแ้ ลว้ ไส้ กูจึงจะใชส้ ลาเหิร เดิร เวหาไปสู่ เชญิ พระภธู รท้าว ชักมาสูส่ องหยา้ ว อยา่ คลา้ คาํ กู สั่งน้ี ฯ โคลง ๔ ๑๔๕ น่าดูพลป่ ูเจ้า จอมผา องึ อัดอัมพรคลา คลาศเต้า ผีผาภตู คณา นั บโกฏิ เกรียงแฮ ไคลคล่ีพลคลาเต้า ด่วนได้โดยโพยม ฯ ๑๔๖ พศิ เพ้ียนผีพวกพอ้ ง เพียงพล มารแฮ เตม็ ป่ าพฤกษ์ไพรสณฑ์ แหลกหลู้ บนานก็มาดล แดนราช ผีฝ่ ายแดนขกุ รู้ เร่งเร้งเรียกกั น ฯ ร่าย

๑๔๗ มากลากลาศกั นแดน ผีแขกแค้นเขน่ ขกุ ผีแดนรุกรบพุง่ แลน่ ไลย่ ุง่ โลดเต้น บา้ ง หลบบา้ งหลีกเร้น บได้ตอบตี ฯ โคลง ๔ ๑๔๘ ผียยุง่ รบกั บด้วย ผีแขวง แดนนา ผีทุ่มผีไลแ่ ทง ผาดผา้ ย ผันแผงแผดรบแรง ร้องเร่ง พลนา ผีแขกรุกราญร้าย รบเร้ารอนผลาญ ฯ ร่าย ๑๔๙ ผียยุง่ รบกั น ครรชติ ฤทธริ าวี ผีทุ่มผีไลแ่ ทง รบแรงผันเผง็ แผด ผีเจ้าแจดจ้ายจ้าย ร้องเร่งพลคลา่ํ คลาย ผาดผา้ ยรุกราญ ฯ ๑๕๐ ผีบันดาลไฟคคลุม้ ให้ควั นกลุม้ เวหา ด้วยแรงยาแรงมนต์ ผีแดนทนทานยาก จ่ึง ฝากขา่ วแก่ลม กึกก้องอมพรม่ี ลัดพลัดปร่ีปรึงมา บอกแก่เทพดาเส้ือเมือง ฟ้ าหลา้ เหลือง อุบาทว์ อากาศคลุม้ เปนควั น ฟ้ าเครงครรชติ ผา่ ใจเมืองบา้ ดั งจะผก หั วอกเมืองดั งจะพัง เทพดาฟั งฟฟั่ น ตกใจสั่นระรั ว กลัวฤทธพิ์ ระป่ ู ผูม้ ีเดชเกรียงไกร หมอสิทธไิ ชยเลง็ เห็น ทีน้ีเขญ็ เกิดใหญ่ ป่ ูหมอใคร่ใจดู ครูกูช้ใี ห้เห็น อันเปนนั น้ ปรตยักษ์ ด้วยสิทธศิ ักดิ์ผีสาง จ่ึงทูลแด่ออกนางชนนี ฟั งคดีอัศจรรย์ วา่ จะกั นกั นบได้ ให้มาเห็นเขญ็ ปลาด ทุกประกา รนาฎพลิ าป สองมือทาบตีอกไห้ ใครจั กชว่ ยเจ้าได้ ลูกแก้วกั บตน แมเ่ ฮย จอมใจแมฮ่ า ฯ

บทท่ี ๕ โคลง ๔ ๑๕๑ ป่ ูหมอใดดั่งน้ี อกกู เชญิ ป่ ูเลง็ แลดู ก่อนไส้ ป่ ูเอยเอนดูตู เชญิ ชว่ ย ตูรา ป่ ูชว่ ยลุจั กให้ ก่ึงแลเ้ มืองหลวง ฯ ๑๕๒ ป่ ูดูป่ ูวา่ พน้ แรงนั ก แมฮ่ า เทพดาสิทธศิ ักดิ์ ท่านใช้ ผีสางสุรารั กษ์ เราพา่ ย หนีนา ยาท่านเติมมาให้ เส่ือมขา้ งยาเรา ฯ ๑๕๓ ท่ีสู้ดูท่ีส้ิน จั กกั น แลนา ทุกเทพผีสางสรรพ์ พา่ ยแพ้ ยังยาหยูกทุกอัน เราเส่ือม ไปนา มนตแ์ ลยาจั กแก้ ท่านได้ฉั นใด ฯ ๑๕๔ ปรานีออกท้าวราช มารดา ท่านนา ฟั งเร่งแสนโศกา หม่ืนไหม้ นํา้ ตาบเ่ สบยตา แถวถัง่ ลงนา ไห้บร่ ู้ก้ีไห้ แหบแห้งหั วใจ ฯ ร่าย ๑๕๕ ผีภายในแลน่ ออก แลนา ผีภายนอกแลน่ เขา้ แลนา เทพดาป่ ูเจ้าสั่ง แลนา มาทาํ ดั่งป่ ูสอน แลนา ให้ยอ่ หยอ่ นทุกสิ่ง แลนา จ่ึงให้สารไปกลา่ ว แลนา จ่ึงให้ขา่ วไปถงึ แลนา สมึงพรายผูเ้ ถา้ แลนา ป่ ูเจ้าฟั งแลว้ ไส้ แลนา ป่ ูจ่ึงใชส้ ลาเหิร แลนา เดิรเวหาไปสู่ แลนา ตกลงอยูร่ คน แลนา ปนหมากเสวยท้านไท้ แลนา ครั น้ ท่านได้หยิบเสวย แลนา บนานเลยลอราช แลนา ใจจะขาดรอนรอน แลนา ถงึ สายสมรพ่ีน้อง คิดบลุเลยขอ้ ง ขนุ่ แค้นอาดูร ฯ โคลง ๔ ๑๕๖ ท้าวทูลธริ าชไท้ ชนนี ไหว้บาทบงกชศรี ใสเ่ กลา้ ขา้ พระอยูม่ ามี ใจเหน่ือย พระเอย ่

จั กใคร่ลาพระเจ้า เท่ียวเหลน้ พนาสณฑ์ ฯ ๑๕๗ ออกท้าวฟั งลูกไท้ ทูลลา ท่านนา เจ้าแมเ่ ปนใดนา ดั่งน้ี มดหมออยูร่ ั กษา สงวนราช นะพอ่ สุดกาํ ลังเขาช้ี ยากแท้ทุกอัน ฯ ๑๕๘ ผีสางเขาสง่ ซาํ้ เติมมา มากนา มนตรมายายาํ หยูกซาํ้ วั นใดราชลีลา ยกยา่ ง ไปนา อกแมผ่ อมไขข้ วาํ้ หลม่ หลม้ พระองค์ ฯ ๑๕๙ พระลอลาบไ่ ด้ ทนทุกข์ อยูน่ า บัดนั่งบัดนอนลุก ละห้อย ไอศวรรยบ์ เ่ ปนสุข เสวยโศก ไส้นา โหยคนึงเสน่ห์สร้อย บไ่ ด้สร่างเสบย ฯ ๑๖๐ นางเมืองนั่งแนบเฝ้ า จอมกษั ตริย์ ถนอมบาทบงกชรั ตน์ ใสเ่ กลา้ พระสนมราํ เพยพัด ไกวแกวง่ วีนา พระราชชนนีเลา้ ลูบไลโ้ ลมขวั ญ ฯ ๑๖๑ พระลอบสร่างเศร้า ศรีหมอง อยูน่ า หลับมเมอหาสอง หนุ่มหน้า เคลม้ิ ไคลห้ วาดใจปอง ปองไป่ ลุเลย คิดคนึงโออ้ า้ ใคร่กลัน้ ใจตาย ฯ ๑๖๒ ต่ืนข้นึ วอนวา่ ขา้ จั กไป ประพาสชมไพรพลาง ไลช่ า้ ง ชมพนมพนาไลย พลางไล่ มฤคนา ชมป่ าดงพงกว้าง เถ่อื นถาํ้ สระศรี ฯ ๑๖๓ ออกท้าวฟั งลูกไท้ ปรารมภ์ อยูน่ า ปากวา่ จะไปชม ชอ่ ไม้ ครั น้ ไปจะไปสม สองนาฎ แลนา ใสเ่ ลห่ ์วอนไจ้ไจ้ จั กห้ามฉั นใด ฯ ๑๖๔ หาโหรหาถว้ นมิ่ง มนตรี หาป่ ูสิทธชิ ัยลี ลาสเต้า แถลงคาํ แก่นกษั ตรีย์ ทุกสิ่ง แลนา โหรวา่ จั กห้ามเจ้า แผน่ หลา้ ฤๅฟั ง ฯ ๑๖๕ สิทธไิ ชยทูลแด่เจ้า จอมกษั ตริย์ แม้นเทพมาทั ดทั ด บไ่ ด้ มนตรีวา่ เห็นขัด ทุกสิ่ง แลนา

ุ จั กสง่ สารถงึ ไท้ สืบสร้องกลความ ฯ โคลง ๓ ๑๖๖ ธขอบคาํ ความมนตรี กลกลา่ วดีชอบแท้ แก้อ่ืนบได้แก้ ดั่งน้ีเห็นควร ฯ โคลง ๒ ๑๖๗ จ่ึงเสด็จยวรยาตรเต้า กลา่ วแก่พระลอเจ้า พอ่ เฮย้ ปรานี แมร่ า ฯ   ร่าย ๑๖๘ แมฟ่ ั งคาํ พอ่ วา่ ใคร่เลน่ ป่ าชมเขา แมเ่ ดาใชค่ าํ จริง พอ่ คาํ นึงอ่ืนไส้ พระบอกจงจริง ให้ แมร่ ู้เตม็ ใจ หน่ึงรา ฯ โคลง ๒ ๑๖๙ ขา้ ราํ พึงอ่ืนแท้ จะบอกความจริงแล้ พระห้ามขัดใจ ลูกนา ฯ   ๑๗๐ สิ่งใดพอใจแก้ว ยังห่อนฤๅให้แคลว้ ขัดขอ้ งใจขนุ แมน่ า ฯ   ๑๗๑ เปนตามความชอบแลว้ จั กแตง่ ตามใจแก้ว ก่าํ พร้าฤๅขนื อ่ืนเลย ฯ   ๑๗๒ พระเอยหั วใจขา้ คิดใคร่ไปเห็นหน้า เพ่ือนไท้แพงทอง ฯ   ๑๗๓ ความปองลูกบไ่ ด้ บร้างเห็นหน้าไท้ ธริ าชแลน้ ะหั ว ลูกเอย ฯ   ๑๗๔ ลาบัวบาทเจ้าหลา้ ไปสูส่ องแลว้ ขา้ จ่ึงผา้ ยคืนมา ฯ   โคลง ๔ ๑๗๕ เจ้าไปแลว้ เจ้าจั ก คืนเมือ ลูกเอย เน้ือสูเ่ สือฤๅเสือ จั กไว้ ่

ู ฟั งคาํ พอ่ คิดเหลือ เหลือท่ี คิดนา คิดบไ่ ด้ลว้ นได้ แตร่ ้อนฤๅเสบย ฯ ๑๗๖ โดยธคิดชอบถอ้ ย คลองความ จั กแตง่ ไปสูถ่ าม พ่ีน้อง จั กรั บพงางาม สองสู่ พระนา ได้งา่ ยฤๅขัดขอ้ ง เท่าเส้นยองใย ฯ ๑๗๗ ดาํ ริห์โดยราชน้ี เยียวนาน เยียวพอ่ สองเยาวมาลย์ ห่อนให้ ทางไกลเท่ียวทูลสาร ยลยาก พระเอย ขา้ พระไปเองได้ งา่ ยแท้ทุกอัน ฯ ๑๗๘ พอ่ ไปแลว้ นะเจ้า คืนมา รอดฤๅ บรอดเลยราชา อยา่ ผา้ ย ยาอีกสิ่งมนตรา คมยิง่ ยานา ผีก็ร้ายคนร้าย รอดได้กลใด ฯ ๑๗๙ เมืองเราอุบาทวร์ ้าย แรงนั ก ลูกเอย เขาสง่ ผีสางศักดิ์ ขม่ แลว้ ฤๅบาปิ่นไตรจั กร จั กรอด ฤๅพอ่ หลม้ แผน่ ดินหลม้ แก้ว แมห่ ลม้ ไอศวรรย์ ฯ ๑๘๐ รอยท้าวทูลบาทเบ้อื ง บุญขจร พระป่ ูเขาเรารอน ขาดเกลา้ เขาคุมเคียดจั กหลอน ทาํ โทษ แทนนา ฤๅพอ่ จั กไปเขา้ สูเ่ ง้อื มมือเขญ็ ฯ ๑๘๑ ถงึ กรรมจั กอยูไ่ ด้ ฉั นใด พระเอย กรรมบม่ ีมีใคร ฆา่ ขา้ กุศลสง่ สนองไป ถงึ ท่ี สุขนา บาปสง่ จาํ ตกชา้ ชว่ ยได้ฉั นใด ฯ ๑๘๒ ผไิ ปถงึ แลว้ และ ถงึ กรรม์ ก็ดี ตกนรกแสนศัลย์ หม่ืนไหม้ เสวยสุขโสดเสวยสวรรค์ เพราะอยู่ ก็ดี บอยูเ่ ลยลาไท้ ธริ าชแลว้ จั กไป ฯ ๑๘๓ ทาบตีอกไห้พา่ ง เมือมรณ์ คาํ แมส่ อนสุดสอน บไ่ ด้ รอยกรรมราชจั กหลอน จั กลอ่ พระฤๅ รู้เท่ารู้เว้นไว้ กลัดกลุม้ มั วมนท์ ฯ ๑๘๔ จาํ ศีลบท่อยถว้ น เจด็ วั น ลูกเอย คลังคล่ีทานผลปั น เท่าฟ้ า

ขอมีลูกใจธรรม์ ชายชอบ ใจนา แมจ่ ่ึงได้เจ้าหลา้ แมแ่ ลส้ ุดใจ แมเ่ อย ฯ ๑๘๕ สิบเดือนอุม้ ท้องพระ ลอลักษณ์ สงวนบล่ ืมตนสัก หน่ึงน้อย ตราบพระปิ่นไตรจั กร เสด็จคลอด มานา ถนอมอาบอุม้ ค้อยค้อย ลูบเล้ียงรั กษา ฯ ๑๘๖ แลวั นสามคาบป้ อน เปนนิตย์ บมิให้ใครทาํ ผดิ แผกเจ้า แสนสงวนคูช่ วี ิต ฤๅใคร่ กลายเลย เทียรผดุงคุ้งเท้า ตราบรู้เสวยเอง ฯ ๑๘๗ บัญจงกั บเขา้ แตง่ ของเสวย บมิได้เลนิ เลอ่ เฉย หน่ึงน้อย สรรพเคร่ืองพระลูกเฮย ไตรตรวจ แตง่ นา บวางใจก่ึงก้อย แก่ผูใ้ ดทาํ ฯ ๑๘๘ แตน่ ้อยแมพ่ ร่าํ เล้ียง รั กษา พอ่ นา จนเจริญชนมา ตราบได้ สมบัติผา่ นภวู ดา ถวั ลยราช ฤๅพอ่ จาํ จากให้ แมน่ ้ีตรอมตาย ฯ ๑๘๙ คงชพี หวั งได้พ่ึง ภมู ี พอ่ แล ม้วยชพี หวั งฝากผี พอ่ ได้ ดั งฤๅพอ่ จั กลี ลาจาก อกนา ผีแมต่ ายจั กได้ ฝากให้ใครเผา ฯ ๑๙๐ สุดใจสุดแมห่ ้าม ภธู ร สอนบฟ่ ั งแมส่ อน จั กเต้า หนั กใจหนั กอาวรณ์ ทุกขใ์ หญ่ หลวงนา แมอ่ ยูต่ ั ง้ แตเ่ ศร้า โศกร้อนฤๅเสบย ฯ ๑๙๑ ลูกเอยจากแมโ่ อ้ กรรมใด นาพอ่ ตั ง้ แตค่ ิดเด็จไป สูส่ ร้อย แมเ่ ดียวอยูอ่ าไลย ทนเทวษ แลนา มาแมจ่ ะชมน้อย หน่ึงให้คลายใจ ฯ ๑๙๒ ชมปรางชมผากเผา้ ริมไร เกศนา เชยปากตาตรูไตร เพริศพร้ิง ชมพักตรดั่งแขไข ขวั ญเนตร บพติ รพอ่ งามสิงคลง้ิ จูบแก้มเชยกรรณ ฯ ๑๙๓ จูบนาสิกแก้วแม่ หอมใด ดุจนา จูบเคียงคางคอใจ จั กขวาํ้ ้

ู จูบเน้ือจูบนมใส เสาวภาคย์ พระเอย จูบไหลห่ ลังอกซาํ้ จูบขา้ งเชยแขน ฯ ๑๙๔ จั กเชยพระลูกถว้ น สรรพางค์ พระลูกประนมกรพลาง จ่ึงพร้อง พระควรจูบแตก่ ลาง กระหมอ่ ม ไส้นา แก้มเกศพระเจ้าต้อง สั่งขา้ พระควร ฯ ๑๙๕ ลูกรั กแก้วแมเ่ อย้ ปรานี แมร่ า พระบาทบงกชศรี ใสเ่ กลา้ ฤๅบาปิ่นภมู ี ทั ดแม่ ใยพอ่ ขอจูบบัวบาทเจ้า สั่งเจ้าจอมใจ ฯ ๑๙๖ พระรั กพระวา่ ไว้ เหนือหั ว ขา้ บาทบงกชกลัว บาปได้ พระคุณโปรดเปนตั ว สอนสั่ง มานา ขา้ ไป่ แทนคุณไท้ เท่าเส้นใยยอง ฯ ๑๙๗ รอยกรรมจั กจากเจ้า จอมกษั ตริย์ รอยบาปเพรงจาํ พลัด ออกท้าว พระคุณไป่ แทนขัด ใจดั่ง น้ีนา ยาหยูกเขาโน้มน้าว ลูกให้ใหลหลง ฯ ร่าย ๑๙๙ เม่ือนั น้ อนงคเทพี ชนนีนาฎราชรั นทด  สลดหฤไทยดั่งจะหวา่ ท้าวธก็วา่ เจ้าลอลักษณ์ ลูกรั กเจ้าแมน่ า รั กยิง่ ตายิง่ ตั ว รั กยิง่ หั ว ยิง่ ชพี แตน่ ้ีจอมทวีปแมจ่ ะจาก พรากแมพ่ รากพระบุรี ศรีกษั ตริยม์ ีเจด็ สิ่ง พระมิ่งแมจ่ ง จาํ ยาํ คาํ แมอ่ ยา่ คลา รีตท้าวพระยาอยา่ คลาด อยา่ ประมาทลืมตน อยา่ รคนคนเท็จ ริรอบ เสร็จจ่ึงทาํ คิดทุกคาํ จ่ึงออกปาก อยา่ ให้ยากแก่ใจไพร่ ไตค่ วามเมืองจงตรง ดาํ รงพภิ พ ให้เยน็ ดั บเขญ็ นอกเขญ็ ใน สอ่ งใจดูทุกกรม อยา่ งมชมความเท็จ ริรอบเสร็จเก้ือทางธร รม์ ทีจะกั นกั นจงหมั น้ ทีจะคั น้ คั น้ จงเปนกล สอ่ งต้นหนคนใช้ เลือกหาใจอันสัตย ์ ดั ดมนตรีโดยยุกติ์ ปลุกใจคนให้หาญ ผลาญเพรียงไพร่เพรียงเมือง อาญาเร่ืองเร้ือย ราษฎร์ กั นนิกรกาจเก้ือไพรี ดั บกลีอยา่ ให้ลุก อยา่ ชงิ สุกก่อนห่าม อยา่ ลา่ มม้าสองปาก อยา่ ลากพษิ ตามหลัง อยา่ ให้คนชังลักแชง่ แตง่ ตนให้คนรั ก ชักชวนคนสูฟ่ ้ า เบ้อื งหน้า เทพยอยศ จงปรากฏชอบแลว้ อยา่ ได้แคลว้ ราํ พึง คาํ นึงอยา่ รู้มลาย จงอยา่ หายยศพอ่ ตอ่ ม้วยฟ้ าหลา้ สวรรค์ กั ลปประลัยอยา่ รู้ลาญ ภบู าลเจ้าจงจาํ ตามคาํ แมโ่ อวาท พอ่ สุดสวาท แก่แมเ่ ฮย จงสวั สดิ์แก่เจ้าเทอญ ฯ

บทท่ี ๖ โคลง ๔ ๑๙๙ จงเจริญศรีสวั สดิเร้ือง เดชา ทุกขโ์ ศกโรคไภยา อยา่ พอ้ ง ศัตรูหมูพ่ าลา พาลพา่ ย ฤทธพิ์ อ่ เสวยสุขอยา่ เคืองขอ้ ง ขนุ่ แค้นอารมณ์ ฯ ๒๐๐ ขอลุสมสบสร้อย สองนาง ขออยา่ ลุเลห่ ์ทาง เสน่ห์นั น้ ขอคิดอยา่ ใจจาง คาํ แม่ สอนนา ขอพอ่ เร็วคืนกั น้ ขอบแคว้นไกรกรุง ฯ ๒๐๑ ขอฝากฝูงเทพไท้ ภมู ินทร์ อากาศพฤกษาสินธุ์ ป่ ากว้าง อศิ วรนรายณ์อนิ ทร์  พรหเมศ ก็ดี ชว่ ยรั กษาเจ้าชา้ ง อยา่ ให้มีไภย ฯ ๒๐๒ ได้คืนชพี ติ เจ้า จอมกษั ตริย์ จั กแตง่ ธงธวั ชฉั ตร เพริศแพร้ว เทียนทองระยา้ รั ตน งามช่นื ตาแฮ เป็ดไก่บายศรีแก้ว แตง่ แก้สบสถาน ฯ โคลง ๒ ๒๐๓ ท้าวฟั งสารท่านไท้ บังคมก้มกราบไหว้ รั บถอ้ ยคาํ สอน ฯ   ๒๐๔ รั บพรใสเ่ ศียรไว้ แก้เกศเชด็ บาทไท้ ท่านท้าวชนนี ท่านนา ฯ   ๒๐๕ กรชลีเหนือเกลา้ ลาสมเด็จท้าวเจ้า สูท่ ้องโรงธาร ฯ   ร่าย ๒๐๖ โองการสั่งมนตรี ผูภ้ ักดีตา่ งใจ อยูร่ ะไวตา่ งองค์ ดาํ รงรั ง้ รั กษา ภาราเราจงบาํ รุง ผดุงราษฎร์อยา่ ให้เคือง ศัตรูเมืองเร่งบาํ บัด หน่ึงจอมกษั ตริยแ์ ก่นไท้ ถนอมบาทบงกช ่้

ไว้ เหมือนเม่ือเท้ียรกูยัง ฯ ร่าย ๒๐๘ แลว้ ตรั สสั่งขนุ พล พวกพหลเห้ียมหาญ เร่งเตรียมการพยุหบาตร  จั ตุรงคราชเรืองรบ ครบทุกหมูท่ ุกหมวด ตรวจให้สรรพโดยเขบจ็ จั ดให้เสร็จโดยขบวร กูจั กยวรยาตรเต้า ในวั นรุ่งพรุ่งเชา้ แตง่ ตั ง้ เตรียมพลัน ฯ โคลง ๒ ๒๐๘ เสร็จผายผันสูห่ ้อง เรือนหลวงโลมลาน้อง อยูเ่ จ้าจงดี แมฮ่ า ฯ   ๒๐๙ เรียมจะลีลาสเต้า อยูแ่ มอ่ ยูอ่ ยา่ เศร้า ไป่ ชา้ คืนสม แมแ่ ล ฯ   ๒๑๐ ลักษณวดีกรมทรวงสร้อย ทุกขแ์ ทบเลือดตายอ้ ย เนตรนํา้ นองนูน ฯ   ๒๑๑ นบน้ิวทูลเจ้าหลา้ พระองคอ์ าจละขา้ บาทไว้ผูเ้ ดียว พระเอย ฯ   ๒๑๒ ทางไกลเปล่ียวสัตวร์ ้าย ผีคนองหลอนคลา้ ย ทาํ เลห่ ์ให้เห็นตั ว ฯ   ๒๑๓ กลัวศัตรูฝ่ ายหน้า หลังพระเสียใจขา้ ดุจดั บแก้วสองดวง ฯ   ๒๑๔ ขอห้ามหวงเจ้าหลา้ อยูป่ กเกศเกลา้ ขา้ พระบาทท้าวอยา่ ไป ฯ   โคลง ๔ ๒๑๕ สิ่งใดในโลกลว้ น อนิจจั ง คงแตบ่ าปบุญยัง เท่ียงแท้ คือเงาติดตั วตรั ง ตรึงแน่น อยูน่ า ตามแตบ่ ุญบาปแล้ ก่อเก้ือรั กษา ฯ ๒๑๖ จากนุชเรียมขนุ่ ไข้ อารมณ์ เรียมนา จากท่ีสมไปสม เกลือกแคลว้ ผจิ ั กอยูอ่ กกรม เกรียมสวาท นาแม่ จาํ พ่ีจาํ จากแก้ว ไป่ ชา้ คืนสม ฯ ๒๑๗ พระไปแม้พระได้ สมสอง

ไหนจะคืนคงครอง ครอบเกลา้ อยา่ คิดอยา่ จงปอง สองปลอ่ ย มาฤๅ สองจั กลองโลมเลา้ อยูว่ ้าวั งขัง ฯ ๒๑๘ จาํ จากใชจ่ ากด้วย ชังสมร แมน่ า จากแมร่ ั กฤๅรอญ ขาดได้ เด็จบัวแมเ่ ด็จอร ยังเย่ือ ใยนา ไปบล่ ืมน้องไท้ อยา่ ร้อนรนทรวง ฯ ๒๑๙ สุดทานสุดทั ดท้าว สุดบุญ ทรงโศกพักตรซบซุน ร่าํ ไห้ เหนือบาทยุคลขนุ ครวญคร่าํ ไปนา สยายเกศเชด็ บาทไท้ ธริ าชไว้เปนเฉลมิ ฯ ๒๒๐ เห็นโศกเพมิ่ โศกท้าว กลอยนาง พลางพระโลมนุชพลาง ปลอบน้อง อยา่ โศกจะเปนลาง ในพฤกษ์ ไพรนา ดั บทุกขด์ ั บเทวษขอ้ ง ขนุ่ แค้นเสียโฉม ฯ ๒๒๑ เสร็จโลมเสร็จสั่งเจ้า จอมสนม สนมอยูอ่ ยา่ เกรียมกรม อกไหม้ ปวงนางรั บคาํ คม บัวบาท ท่านนา ซบสอกึ สอ้ืนไห้ แซร่ซร้องแรงโรย ฯ ๒๒๒ เสียงโหยเสียงไห้ม่ี เรือนหลวง ขนุ หม่ืนมนตรีปวง ป่ วยชาํ้ เรือนราษฎร์ร่าํ ตีทรวง ทุกขท์ ั่ว กั นนา เมืองจะเยน็ เปนนํา้ ยอ่ มนํา้ ตาครวญ ฯ ๒๒๓ เห็นไห้ทุกหมูถ่ ว้ น หญงิ ชาย ใจสั่นรั นทดกาย ท่านไท้ สูเอยอยา่ กรรหาย เหิมโศก นั กนา ทุกขน์ ั กมั กเกิดไข้ มั กไขพ้ ลันตาย ฯ ร่าย ๒๒๔ โศกเส่ือมคลายใจราช เสร็จสั่งนาฎสั่งสนม ถว้ นทุกกรมกาํ นั ล ท้าวธบทั นไสยา แสงจั นทราโอภาส ดาราดาษดารก ตกตา่ํ คลอ้ ยเจียนรุ่ง ผกายพฤกษ์พุง่ อัมพรา ไก่ต่ืน ตาปรบปรือ ปี กกระพือขันเร้า เสียงดุเหวา่ เกริ่นร้อง เสด็จสูห่ ้องบังคน นางถวายชลเอา งาร ภบู าลสูท่ ่ีสรง ชาํ ระพระองคบ์ นาน ทรงสุคนธธ์ ารกลนิ่ ลลุง ปรุงปนทองธารทรง ผจง สนั บเพลาบวร ภษู าภรณ์เล่ือมลาย รั ตพัสตรพรายไพจิตร พศิ ชายไหวยยาบ ชายแครง คาบเครือวั ลย์ พพิ ธิ พรรณเส้ือสนอบ รั ดอุระรอบเรืองรอง สังวาลตรองตาบประดั บ

ุ ทั บทรวงแสงร่วงรุ้ง พลอยเพช็ รพุง่ ยรรยง ทรงทองกรจาํ รั ส พาหุรั ดรูปมั งกรกลาย ธาํ มรงคพ์ รายเพริศแพร้ว มกุฎแก้วแสงใส ทรงพไิ ชยอาวุธเสร็จ บพติ รเสด็จนวยนาด ดั่งพระยาราชไกรสร จากศขิ รคูหารั ตน์ บัดถงึ เกยบมินาน ขนุ ชา้ งชาญควาญขับ ประทั บ เทียบเกยแก้ว ทรงคอคชสารแลว้ เคล่ือนแคลว้ พลพฤนท์ ฯ โคลง ๒ ๒๒๕ แตรสังขพ์ ณิ พาทยฆ์ ้อง เสียงประโคมคร้ืนก้อง แหลง่ หลา้ กรุงไกร ฯ   โคลง ๔ ๒๒๖ พระยาไชยนุภาพลาํ้ เลศิ เหลือ ชาญชาํ นิเศกิ เสือ ปราบแผว้ งามสรรพลักษณเจือ ใจราช สงวนนา ขา่ ยภรู่ ั ตคนแพร้ว เพริศพร้อมดาวทอง ฯ ๒๒๗ สองขอยอยศไท้ มหิมา ดูดั่งองคอ์ มรา สูห่ ลา้ พาหนดุจคเชนทรา จอมเทพ เปรียบฤๅ พลดั่งพลหยาดฟ้ า แหลง่ หลา้ สรรเสริญ ฯ ร่าย ๒๒๘ ธงหน้าเดิรนําพล ธงโบกบนสัญญา เคล่ือนพลดาโดยด่วน ถว้ นทุกหมูท่ ุกหมวด ขนุ ตาํ รวจสารวั ด จั ดแจงเดิรคูเ่ คียง ม้าเดิรเรียงเดิรราย ขยายระยะโดยควร นายถอื ทวน หมายมาด ภแู่ ดงดาษปลวิ ปลาย สพายแลง่ ศรมหิมา เคร่ืองอาชายรรยง งามบรรจงเพริศ แพร้ว ลว้ นแก้วก่องแกมมาศ อัศวชาติสินธพ แลเลศิ ลบเผน่ ผยอง ลองเชงิ ร้องเครงครืน สู้ศกึ ยืนบมิพา่ ย นายข่ขี ับเขม้ แขง ลว้ นตาํ แหน่งยศเจ้าหลา้ ขนุ ม้าหม่ืนม้าครั น พันม้านาย ม้ามาก พศิ โสภาคยโ์ สภา มากดาษดาแตง่ แง่ แผต่ นตามเจ้าหลา้ แห่ไปหน้าก็มาก แห่ หลังหลากเหลือหลาย แห่ฝ่ ายซ้ายดาษดา แห่ฝ่ ายขวาดาษเดียร พศิ เพียนพร้อมงาม สรรพ คณนานั บบมิถว้ น ลว้ นม้าลักษณม้าเลศิ เฉกโฉมเฉิดแหลง่ หลา้ พศิ ยิง่ งามถว้ น หน้า ยิง่ ม้าเมืองบน ฯ ร่าย ๒๒๙ แลพวกพลยรรยง ธงนําพลยยับ ดั บกองร้อยกองพัน แห่กองกั นกองแลน่ แห่แหน แน่นขนุ หม่ืน ดูระร่ืนมหิมา คณนาไปสลา้ ง พวกพลด้างพลดาบ พลกาํ ซาบธนู ดูพลหอก

ุู ูู พลห้าว ดูพลงา้ วพลงาม พลเขนตามเสโลห์ โตมรสลอนปื นไฟ ยอ่ มพลไกรโออ่ า่ งาม สงา่ พรรณราย ไพร่เดิรนายเดิรดั บ สาํ หรั บถว้ นขนุ หาญ ข่สี ารสูงแกลว้ กลา้ ดาบหน้า สลาบครุฑควร เดิรโดยขบวนแหนแห่ นายแวงแหลเ่ หลือหลาย นายแวงซ้ายแวงขวา นายแวงหน้าแวงหลัง แวงจั ตุลังคบาท รั กษาราชนฤบดี นายแวงส่ีตีนชา้ ง ขา้ งพระคช กรรกง แวงองครั กษ์ตาํ รวจ กวดขันแหนแห่ห้อม ลอ้ มพระคชสาํ หรั บ ขับทวิรถรั ตนาสน์ พลหน้าดาษดูยง อลงกฎกุญชร บวรวิภษู า เคร่ืองราชาธริ าช งามถงึ ขนาดเพริศพร้อม งามเคร่ืองงามพลห้อม เสด็จไท้พระบาท ท่านนา ฯ ร่าย ๒๓๑ ดูดาษกลง้ิ กลดพรรณราย บดชมุ สายพรายพรรณ มยุรฉั ตรชัน้ เพราพร้ิงเพริศ กรรชงิ เฉิดตรูตราโลก พัดโบกพัดจามร พัดภธู รยยาบ สองตราบขา้ งยยับ ประดั บกษั ตริย์ กาํ นั ล สรรพโภคพพิ ธิ ติดตาม คานหามเก้าอ้ี บรู้ก้ีหมูส่ ังกั ด ขนั ดนายพลแกลว้ กลา้ แห่ หนหน้าเหลือแหล่ แห่หนหลังเหลือหลาย แห่หนซ้ายเหลือตรา แห่หนขวาเหลือไกร นอกทางไปสองฝ่ าย เปนขา่ ยขอบกรรกง ยรรยงศัพทไกรเกรียง เสียงแตรสังขพ์ าทยฆ์ ้อง กึกก้องเสทือนธรณิน ไท้ธบิ ดินทรลีลา มีมหิมาอาจอง ดูยรรยงกวา่ ชนิ่ แล ฯ โคลง ๔ ๒๓๑ พระองคโ์ อภาสเพ้ียง ศศธิ ร เสด็จดุจเดือนเขจร แจม่ ฟ้ า ดวงดาวดาษอัมพร เรียงเรียบ ดูดุจพลเจ้าหลา้ รอบลอ้ มเสด็จโดย ฯ ๒๓๒ พระเลงแลราษฎร์รั ว้ เรือนสวน เรือกนา พศิ ไร่นานึกอวร ออ่ นไท้ ป่ าน้ีรูปรอยครวญ ถงึ พ่ี อกออ่ นรทวยไหม้ คร่าํ แค้นใครโลม ฯ

บทท่ี ๗ ๒๓๓ จั กไปบใคร่แคลว้ เทพี พ่ีเอย จั กใคร่คืนคิดศรี ฝ่ ายหน้า ไปดีอยา่ ไปดี ใดดั่ง น้ีนา คิดเร่งอา้ งว้างว้า ห่วงหน้าคิดหลัง ฯ ๒๓๔ หนหลังเสาวภาคยล์ ว้ น ความรั ก ยาหยูกเขาขลังนั ก ฝ่ ายหน้า จั กคืนพระลอลักษณ์ ฤๅใคร่ คืนเลย ตั ดฝ่ ายคืนเจ้าหลา้ แตต่ ั ง้ จั กไป ฯ ร่าย ๒๓๕ คล่ีไคลพลคลา้ ยคลา้ ย แลนา เร่งผา้ ยเร่งคลาศคลา แลนา ลว่ งแดนนาแดนไร่ แลนา ไตท่ างหลวงทางหลาย แลนา กลายถนิ่ ฐานบา้ นนอก แลนา ต้นหนบอกตาํ บล แลนา ให้หยุดพลเอาทั พ แลนา ไพร่พรึบจั บการจวน แลนา แตง่ ตามขบวรเขบจ็ แลนา ท้าวธเสด็จพพลาทอง แลนา เสนานองนั่งเฝ้ า ลอบพติ รพระเจ้า ท่านท้าวมหิมา ฯ ร่าย ๒๓๖ พ่ีเล้ียงขา้ ถนอมบาท ชาวมหาดเปนกาํ นั ล เฝ้ าคั่งคั ลโดยกาํ หนด พระสุริยลดลงตา่ํ จะใกลค้ ่าํ ระเร่ือย ลมฉ่ําเฉ่ือยฉุนสมร พระภธู รคาํ นึง ถงึ พระราชเทพี ลักษณวดีเพ่ือน ภริ มย์ โฉมสนมหนุ่มหน้า มือลูบอกโออ้ า้ ด่วนร้างเรียมตรอม อยูแ่ ล ฯ โคลง ๔ ๒๓๗ เห็นเดือนดุจดั่งหน้า เพาพงา พ่ีเอย เรียมเรียกนงนุชมา พ่ีถา้ เลงแลเหลา่ เห็นตรา กตา่ ย เปลา่ นา เดือนยะแยม้ แยม้ หน้า ใคร่กลัน้ ใจตาย ฯ ๒๓๘ เห็นดาวเดียรดาษห้อง เวหา เหมือนหมูส่ าวสนมมา ใฝ่ เฝ้ า พศิ ดูยอ่ มดารา เรียงรอบ ไปนา โออ้ อ่ นสาวสนมเหน้า หนุ่มร้างแรมสมร ฯ

โคลง ๒ ๒๓๙ นอนเดียวเปล่ียวอา้ งว้าง กรกอดอกไห้ชา้ ง จากชเู้ มียไกล อกนา ฯ   ๒๔๐ พศิ ไพรเพยียรวดเร้า หอมกลนิ่ กลกลนิ่ เจ้า พ่ีฟ้ ุงหอมขจร บารนี ฯ   ๒๔๑ นกสมสมรปากป้ อน ถนั ดดั่งเจ้าเยียวออ้ น ออ่ นให้เรียมโลม ฯ   ๒๔๒ คิดถงึ โฉมออ่ นอา้ ถนั ดดั่งจะเห็นหน้า หนุ่มเหน้าสุดใจ พ่ีเอย ฯ   ๒๔๓ ฉั นใดสองพ่ีเล้ียง บปากสักคาํ เพ้ียง ดั่งใบฤ้ ๅควร นะพ่ี ฯ   ๒๔๔ วานชว่ ยสรวลแก้หน้า ชาวนอกฉั นน้ีอา้ พ่ีเอย้ วานดู หน่ึงรา ฯ   โคลง ๔ ๒๔๕ เห็นบา้ นบดุจบา้ น เมืองเรา พ่ีเอย เรือนโรงรุกรุยเขา รูปร้าย บเห็นท่ีจั กเอา สักหยาด เลยพ่ี เห็นดั่งน้ีสู้หม้าย อยูแ่ ลฤ้ ๅแล ฯ ๒๔๖ พระเอยอาบนํา้ ขนุ่ เอาเยน็ ปลาผอกหมกเหมน็ ยาม อยากเค้ียว รุกรุยราคจาํ เปน ปางเม่ือ แคลนนา อดอยูเ่ ยียวด้ิวเด้ียว อยูไ่ ด้ฉั นใด ฯ ๒๔๗ ยามไร้เด็ดดอกหญา้ แซมผม พระเอย หอมบห่ อมทั ดดม ดั่งบา้ สุกกรมราํ ดวนชม เชยกลนิ่ พระเอย หอมกลนิ่ เรียมโออ้ า้ กลนิ่ แก้วติดใจ ฯ ๒๔๘ สองนายสนองนาถถอ้ ไปมา พระหากเจรจาใจ จอดน้อง หั วใจหน่ึงโหยหา สองเพ่ือน แพงนา ใจหน่ึงนึกนางห้อง หนุ่มหน้าพระสนม ฯ โคลง ๒

๒๔๙ พระตนกลมแก่นไท้ กรกอดหมอนมา่ ยไหม้ สวาทว้าหั วใจ ฯ   ๒๕๐ เดือนสุทธใิ สสอ่ งฟ้ า ลอบพติ รเจ้าหลา้ ท่านท้าวเสด็จไป ฯ   ร่าย ๒๕๑ คล่ีไคลพลผาดผา้ ย แลนา คลับคลา้ ยถงึ ท่งนา แลนา คลับคลาถงึ ท่งหญา้ แลนา หั วหน้าเขา้ พงเลา แลนา พลเทาถงึ พงแฝก แลนา พงแขมแซกคาพง แลนา ถงึ ป่ าดง ป่ าแดง แลนา เห็นระแหงแหลง่ ไล้ แลนาเห็นหมูไ่ ม้หนั่นหนา แลนา ราชาชมช่นื ช้ี แลนา คือไม้หมูน่ ้ีน้ี ช่อื โอน้ ามใด แลนา ฯ โคลง ๒ ๒๕๒ พนจรใจจาํ หมั น้ ทูลช่อื ไม้นั น้ นั น้ แด่ไท้ทุกอัน ฯ   ๒๕๓ ครั น้ ธรู้ตระหนั กแลว้ ลอราชชมไม้แก้ว เหมือนดั งแก้วกลอยใจ พ่ีนา ฯ   โคลง ๔ ๒๕๔ แอน่ เคลา้ เหมือนแมเ่ คลา้ คลอคลงึ พ่ีนา หอมกลนิ่ เรียมคิดถงึ กลนิ่ เจ้า สุกกรมพยอมพึง ใจพ่ี พระเอย เหมือนกลนิ่ อรหนุ่มเหน้า พ่ีต้องติดใจ บารนี ฯ ๒๕๕ นางแยม้ เหมือนแมแ่ ยม้ ยินดี ร่อนา ต้องดุจมือเทพี พ่ีต้อง ชอ้ งนางคล่ีเกศี นุชคล่ี ลงฤๅ รั กดุจเรียมรั กน้อง ร่วมรู้รั กเรียม ฯ ๒๕๖ ยมโดยประดุจเจ้า จงโดย ใบโบกคือนุชโชย เรียกขา้ เรียมเห็นเกดเรียมโหย หาเกศ นุชแม่ วั ลยโ์ อบเอวไม้อา้ ออ่ นออ้ มเอวเรียม ฯ ๒๕๗ เลบ็ มือนางน้ีดั่ง เลบ็ นาง เรียมนา ชมมา่ นนางหวั งตา่ ง มา่ นน้อง ชมภสู ไบบาง นุชคล่ี ลงฤๅ ้

ูุ งามป่ าน้ีไม้ปลอ้ ง แปลกปลอ้ งคอศรี ฯ ร่าย ๒๕๙ พระลอเสด็จลีลา ชมพฤกษาหลายหลาก สองปลากขา้ งแถวทาง ยางจั บยางชมฝูง ยูงจั บยูงยั่วเยา้ เปลา้ จั บเปลา้ แปลกหมู่ กระสาสูก่ ระสัง รั งเรียงรั งรั งนาน ไก่ครานไต่ หงอนไก่ ไผจ่ ั บไผค่ ูค่ ลอ ตอดตอจั บไม้ตอด ตั บคาลอดพงคา คลา้ คลาจงจั บคลา้ หว้าจั บ หว้าลอดแล คั บแคจั บแคป่ า ดอกบัวลา่ ชมบัว กระเวนวั งนั วกระเวนดง ชา่ งทองลงจั บ ทองยัว้ แขกเต้าตั ว้ เต้าแขก ไตไ่ ม้แมกไปมา บร่ ู้ก่ีคณาชมผู้ ชมพหิ คเหิรรู้ เรียกร้องหา กั น ฯ โคลง ๔ ๒๕๙ กาจั บกาฝากต้น ตุมกา กาลอดกาลากา ร่อนร้อง เพกาหมูก่ ามา จั บอยู่ กามา่ ยมั ดกาซร้อง กิ่งก้านกาหลง ฯ ๒๖๐ ตาเสือเสือผาดผา้ ย หนีทาง กวางแนบหูกวางฟาน ฟิดเร้น ชา้ งน้าวหมูบ่ งทราง ซอนอยู่ ชา้ งลอดออ้ ยชา้ งเหลน้ ป่ าล้ีลับดง ฯ ๒๖๑ ลางลงิ ลงิ ลอดไม้ ลางลงิ แลลูกลงิ ลงชงิ ลูกไม้ ลงิ ลมไลล่ มติง ลงิ โลด หนีนา แลลูกลงิ ลางไหล้ ลอดเล้ียวลางลงิ ฯ ร่าย ๒๖๒ หวดเหียงหาดแหนหั น จั นทน์จวงจั นทน์แจงจิก ปริงปรงปริกปรูปราง คุยแคคาง ค้อเคด็ หมูไ่ ม้เพลด็ ไม้พลอง หมูไ่ ม้ฟองไม้ไฟ ไม้ไผไ่ พไม้โพ ไม้ตะโกตะกู ไม้ลาํ ภู ลาํ แพง หมูไ่ ม้แดงไม้ดั น ไม้สมพันสารภี ไม้นนทรีทรบูน คูนกาํ กูนกาํ ยาน ไม้พมิ านขลอ้ ขลาย ไม้กาํ จายกจั บบก ไม้กทกรกสักสน คณนามีหมูไ่ ม้ กลา่ วแตพ่ อจาํ ได้ กวา่ นั น้ ยัง เหลือ แลนา ฯ โคลง ๒ ้

๒๖๓ ไม้เครือไม้กุ่มก้อม ค้อมเก้ียวกลลาํ ยอ้ ม ยอดม้วนใบงาม บารนี ฯ   ๒๖๔ ดอกดวงซามชอ่ ชอ้ ย หอมตลบอบสร้อย เร่งน้อยใจถงึ แมฮ่ า ฯ   ๒๖๕ คาํ นึงหลังห่วงหน้า ใจพ่ีเพ้ียงเปนบา้ เพ่ือร้างแรมสมร มาแล ฯ   ร่าย ๒๖๖ พระพเนจรหลา่ํ ได้หลายค่าํ หลายวั น ถงึ แดนอันจนิยต กาํ หนดพระราชสีมา ตั ง้ พ พลาทั พหลวง ทั ง้ ปั กปวงป่ าดาดาษ งามถงึ ขนาดควรชม ถว้ นทุกกรมมนตรี เฝ้ าภมู ี เดียรดาษ พระลอราชเจ้าชา้ ง จ่ึงเอ้ือนโองการอา้ ง ดั งน้ีเสนา ฯ โคลง ๒ ๒๖๗ จั กลีลาไปชา้ สูทั ง้ หลายน้ีอา้ กลับบา้ นสาํ ราญ ก่อนเทอญ ฯ   โคลง ๔ ๒๖๘ มานานจรหลา่ํ แล้ ถงึ แดน ควรสง่ พลแสนคืน สูห่ ยา้ ว ทุกคนเอนดูแคลน ครวญลูก เมียนา กูคนึงถงึ ท้าว เพ่ือนไท้แพงทอง ฯ ๒๖๙ มนตรีตา่ งเนตรไหว้ บทมาลย์ จบบาทธุลีธาร ใสเ่ กลา้ ขอพระจงอยูบ่ าน ใจก่อน พระเฮย สามส่ีวั นพระเจ้า จ่ึงให้พลเมือ ฯ ๒๗๐ นานนั กกวา่ ชนิ่ แล้ มนตรี ไปพรุกควรพอดี อยา่ ชา้ ครั น้ นานราชธานี เราเปล่ียว อยูน่ า เยียวออกท้าวเจ้าถา้ ขา่ วถา้ ฟั งสาร ฯ ๒๗๑ ซร้องน้ิวนบบาทไท้ บุญขจร ไหว้อยูส่ ลอนตา่ ง ดอกไม้ เสมอสัตวภธู ร ชบุ ปลูก ไส้พอ่ ทุกสิ่งเหนือหน่อไท้ ก่อเก้ือทุกอัน ฯ ๒๗๒ ขอโดยเสด็จราชไท้ ทรงธรรม์

คืนขอบเสวยไอศวรรย์ ผา่ นหลา้ ผไิ ปแลถงึ กรรม์ ดีกวา่ คืนพอ่ ยากสิ่งใดไส้ขา้ คิดได้อาสา ฯ ๒๗๓ ไปหน้าคิดใคร่ไส้ คืนหลัง เกรงแผน่ ดินเกรงทั ง ออกท้าว สูเคยเม่ือกูยัง ครองแผน่ ดินนา ครองแผน่ ดินทุกด้าว อยา่ ให้ใครแคลน ฯ ๒๗๔ ฝากเมืองชา้ งม้าไพร่ พลหลวง ฝากนอกในทั ง้ ปวง แหลง่ หลา้ อยา่ ลืมหมั่นไตรตวง ผดิ ชอบ ดูนา ฝากออกท้าวเจ้าฟ้ า ฝากแก้วกลอยสมร ฯ ๒๗๕ สั่งมนตรีถ่ถี ว้ น ทุกกรม รั บราชโองการสม ใสเ่ กลา้ นํา้ ตาถัง่ อารมณ์ รั กราช แลนา ขอบพติ รพระเจ้า อยา่ ชา้ เสด็จมา ฯ ๒๗๖ สูถงึ พระบาทไท้ ชนนี ท่านนา ทูลวา่ จอมกษั ตรีย์ ลูกไท้ เสวยสวั สดิ์สาํ ราญมี สุขอยู่ ไส้นา โอนมกุฎเกลา้ ไว้ พระบาทเจ้ากูมา ฯ ๒๗๗ แลว้ สูไปไหว้แจม่ จอมกษั ตริย์ พ่ีเอย ทูลวา่ กูเสวยสวั สดิ์ ห่อนไข้ จั กพลันสูส่ มรั ตน ชาเยศ ไส้นา อยา่ ลห้อยไห้ให้ อยูถ่ า้ รั บเรียม ฯ

บทท่ี ๘ ร่าย ๒๗๘ ธก็ให้เตรียมแตง่ แบง่ ปั นคนผูส้ นิธ อันเช้อื ชดิ ภบู าล ประมาณร้อยหน่ึงไว้ โดย เสด็จไท้ธบิ ดี ธก็สั่งมนตรีแลไพร่ฟ้ า ชา้ งม้าคล่ีคืนเม้ือ โองการเช้อื สองพ่ี คิดท่ีเราจะไป ก็ให้ผูกกระไดขา่ วคอย ผูร้ ู้รอยชาวด่าน หวา่ นความรั กชักชดิ ครั น้ เขา้ สนิธไมตรี จึงบอก คดีโดยปอง ให้เงนิ ทองผา้ เส้ือ เผ่ือใจจั กเขา้ มา จงเจรจาให้ชอบใจ เปนภายในชักชดิ วา่ บพติ รประสาท ให้พระราชทานรางวั ล เงนิ ทองครั นอมิ่ อก อยา่ ปิดปกกั งวล บอกยุบลให้ เห็น ตั วธเปนขนุ ด่าน พ่ีเล้ียงท่านเปนหม่ืนแขวง นายแวงเปนหั วพัน ชาวกาํ นั นเปนไพร่ ไขวช่ ่อื ถว้ นทุกคน เรียกกั นกลชาวด่าน บลา่ นทางเลียบคอย ไขรอยปิดเง่อื นงาํ ความ ขาํ บให้แพร่ง จงแตง่ แงใ่ ห้เปนกล พบผูค้ นทั กทาย กลายถนิ่ ฐานบา้ นป่ า เขาถามวา่ จง ถนั ด บอกจงชัดช่อื เสียง มาแตเ่ วียงเลียบด่าน แลว้ ท่านจะคืนเมือง ยังจะเคืองฤๅจะคลอ่ ง บอกจงถอ่ งจงแท้ โดยยุบลน้ีแล้ อยา่ ได้อาํ อวม ฯ โคลง ๒ ๒๗๙ บุญพระสรวมตูขา้ พระแตง่ กลบเกล่ือนหน้า ชอบแท้ทุกอัน ฯ   ๒๘๐ พระจะพลันไปไส้ ไว้แตส่ องนายให้ ท่านท้าวเสด็จไป ฯ   ๒๘๑ ถงึ ทวารไพรฝ่ ายนั น้ ดูดุจชวนกั นดั น้ ป่ าด้นดงหา ฯ   ๒๘๒ ตูไหว้ลาพระณเกลา้ ไว้แตส่ องนายเฝ้ า พระบาทแลว้ เขาไป ฯ   ร่าย ๒๘๓ เม่ือนั น้ ท้าวไคลคลา ลว่ งแดนนาแดนราษฎร์ สองนายนาถนําทาง ธวางเพศท้าวผู้ มีบุญ ทาํ ทรงขนุ ด่านแลว้ ทรงเส้ือผา้ หมวกแก้ว บให้เห็นองค์ ท่านนา ฯ โคลง ๒ ๒๘๔ เสด็จโดยด่านดงกว้าง ยลรอยคนร้อยชา้ ง กษั ตริยด์ ้วยเปนสาม ฯ  

ร่าย ๒๘๕ ตามสองนายนํานาถ ท้าวธลีลาสคลาไคล เสด็จไปโดยอันดั บ เอาทั บทุกดาํ บล ดล ทวารไพรท่ีอยู่ ชาวด่านหมูส่ าํ คั ญ ชวนกั นบอกโดยธสั่ง ทาํ กลดั่งธสอน เห็นภธู รเสด็จ พัก ชาวป่ าทั กไตถ่ าม เขา้ บอกนามช่อื เสียง ขนุ ด่านเวียงมาเลียบด่าน แลว้ ท่านจะคืนไป เขาก็ไรเอาคาํ นั น บังคั นท้าวธทุกคน ตาํ บลทวารไพรหั น้ ถงึ ตาํ บลนั น้ นั น้ ท่านผา้ ยบหึง ฯ ร่าย ๒๘๖ ถงึ แมน่ ํา้ กาหลง ปลงชา้ งชดิ ติดฝั่ ง นั่งสาํ ราญร่ีกั น แลว้ ธให้ฟั นไม้ทาํ ห่วง พว่ งเปน แพสรรพเสร็จ ธก็เสด็จขา้ มแมน่ ํา้ แลว้ ไส้ ให้แผว้ ท่ีประทั บ ดุจสาํ หรั บขนุ ด่าน แลว้ ท่าน เสด็จสรง สีเผา้ ผงชาํ ระ สะพระเกศเสร็จแลว้ ใจราชคิดแคลว้ แคลว้ ถงึ ท่านไท้มารดา ท่านนา ฯ โคลง ๒ ๒๘๗ คิดปรานีออกไท้ รอยราชละห้อยไห้ ถงึ ลูกแลนะหั ว ลูกเอย ฯ โคลง ๔ ๒๘๘ เจบ็ รั กเจบ็ จากชาํ้ เจบ็ เยียว ยากนา เจบ็ ใคร่คืนหลังเหลียว สูห่ ยา้ ว เจบ็ เพราะลูกมาเดียว แดนท่าน เจบ็ เร่งเจบ็ องคท์ ้าว ธริ าชร้อนใจถงึ ลูกฤๅ ฯ ๒๘๘ เจบ็ ถงึ บติ ุราชแลว้ ถงึ กู เลา่ นา เจบ็ อยูค่ นเดียวดู ละห้อย เจบ็ เยียวราชศัตรู ดูหมิ่น แคลนนา เจบ็ เร่งเจบ็ ค้อยค้อย ชอบม้วยเมือมรณ์ ฯ ๒๙๐ ร้อยชฤู้ ๅเท่าเน้ือ เมียตน เมียแลพ่ ันฤๅดล แมไ่ ด้ ทรงครรภค์ ลอดเปนคน ฤๅงา่ ย เลยนา เล้ียงยากนั กท้าวไท้ ธริ าชผูม้ ีคุณ ฯ ๒๙๑ อยา่ ไปพหน้าจั ก คืนเมือ ฤๅพ่ี หาสมเด็จบุญเหลือ เลศิ ไท้ จรทกจรเทิญเขอื วานชว่ ย ริรา ่