✍️©️

2) หนา ๑๒ พระองค์เจานวม (กรมหลวงวงศาธราชสนิท) ๑ บท ๔๐ ๖๔ ๕. กลบทสิงห์โฅเล่นหาง ๖๖ พระองค์เจาคเนจร ๘๑ ๑๐๗ (ก:™บน0ม,:™™*ท,) ๖ บท ๑๑๓ ๑๙. กลบทสบ'คสบง ๓๐. กลบทพกพ่นรำน ๑๘ ๓๑. กลบท'วิสุกรสอง’ใข ๓๘. กลบทอํกษรสลบพ่วน ๒๑ ๕๐. กลบทคำเนินนางสระ ๕๙. กลอ'กษรม้าลำพอง พระมหามนดร (ทรํพย) ๑ บท ๘ . กลบทกบเพ่นสามดอน หลวงนายชาญภูเบศ: (พระยาบำเรอบริรํกษ์) ด!® บท ๑๐. กลบทครีพืธพรรณ

3 หนา ๒๕ ©๒. กลบทฅรีประคํบ ๔๓ ๒๐. กลบทว้าพนหล,ก ๔๕ ๒จ. กลบทสารถีชํกรถ ๔๗ ๒๒. กลบทกวางเดินคง ๕๘ ๒๗. กลบทเบญจวรรณหำสี ๗๒ ๓๔. กลบทนาคบริพนธ์ ๘๘ ๔®. กลบทยํฅภ้งค์ ๙๔ ๔ ๔. กลบทเว้าเซ็นเคนคาบุค ๙๖ ๔๕. กลบทนารายน์ประลองศิล!] ๑๓๔ ๖๐. กลอกษรกลมกลืนกลอน ๑๔๖ ๖๔. กลอกษรเมขลาโยนแกว ๑๙ หลวงลิขิต!]รชา ๓ บท ๒๗ ๙. กลบทกินรเก็บบํว ๔๙ ๑๓. กลบทกำนฅ่อคอก ๒๓. กลบทพระว้นทรทรงกลค

ฑ จ่าจิต:นุกูล ๒ บท หนำ ๓๖ @๗. กลบทร*กร่อย ๓๘ @๘. กลบทกบเทินกลางสระบ*ว ๖ ขุนธนสทธิ ฟ่ บท ๒๙ ๒. กลบทกบเค้นค่อยหอย @๔. กลบทกระแคไต่ไม้ ๓๒ @๕. กลบทกบเค้นสส่กเพ็ชร์ ๕๒ ๒๔. กลบทอกษรส่งวาส ๔๖. กลบทดุริยางค์จ่าเรียง ๘๕ ๕๒. กลบทนำเทียมรถ @60 ๕๓. กลบทเทพชุมนุม @@๒ หมนนิพนธ์อ'กษร ๒ บท ๙๐ ๔๒. กลบทวงวางฅรวจ @๐๓ ๔๘. กลบทช่างประสานงา ๖๘ นายช่าง (เปรยญ) มร!าดเลก ด บท ๓๒. กลบทเสือช่อนเล็บ

ผ หนา นายทตมหาดเล็ก ๓ บท ๙๘ ๑๐๐ ๔๖. กลบทสุรางก์ระบำ ๑๐๙ ๔๗. กลบทควงเดือนประคไ]คาว ๔ ๑. กลบทฅรีเพ็ชร์พวง ๙๒ นายนกมหาตเล็ก ๑ บท ๑๔ ๔๓. กลบทกนรรำ นายเกด ๑ บท ๖. กลบทระลอกแกวกระทบผง

อธิบายตำนานเพลงยาวกลบท กระบวรแฅ่งถอยกำให้มีนบียบเปนเพลงพง ไพเราะน1นย่อมมีอยู่ทวก,นทุกชๆฅิทุกภาษา แค่ว่ามี ถ้กษณค่าง ๆ กน ลกษณของไทยเรานื มีหถ้กอยู่ที่คํอง มีกำเปนถ้มีผ้สกลองก\"น ถ้คนนก็กำหนคนบอกษร จํค เปนกลอนเปนบาทเปนบทค่ว่ย ที่ประณีฅยี่งขน ซา จำกคที่ใช้เสียงสูงค่า ที่สุคจำฉิคอกษรให้ปร เสียงหนกเบาถ้วย กระบวรแค่งถ้อยก0าอนประกอบควย หล่กคํงกล่าวนื ท่านกำหนคไว้เปน ๔ ประเภท เรียก ว่าโกลงประเภท ® ฉินที่ประเภท ® กาพย่ประเภท ๑ กลอนประเภท 6) แค่จะคิคแค่งถ้นขนเมื่อกรงไรไม่ ปรากฏ มีเคำเงื่อนแค่ว่าโคลงนน คูเหมือน,จะเปนของ พวกไทยขำงผายเหนือคิกขน มีกำหนคอกษรนบเปน บาท ๒ บาท ๓ บาท ๔ บาท เปนบทเรียกว่าโคลงสอง

(๒) โคลงสาม โกลงสี, โกลงเก่า ๆ มีที่รบสมผสแลที่กำหนค ใช้อกษรสูงค่านิอิยแห่ง แค่มามีบํงกบมากมายข หลง เหนจะเปนเมื่อพวกไทยขางผายใค้รบอย่างมาแก่ง ประกิษ1ฐเค่มขน ฉนทนนไค้อย่างมาจากกาถาภาษามกธ ซึ่งแก่งในอินเกีย แบบในอินเกียมีษงกไ)ที่ ให หน,กเบาแลบงกบให้นบอิกษรรวมเปนบาท นบบาทรวม เปนคาถา เราถ่ายแบบแก่งเบนภาษาไทย แถมให้มีสมผส เข*'าควย เพราะไม่มีสไ)ผสพงไม่เปนกลอน ผกหลก ขางไทย กาพย์นินิกามค่าราเหนท่านจะกำหนกกว1า บไเกากำที่กวีแก่งทุกอย่างน์บเปนกาพย์หมก แค่กามที ถือก่นในชนหลงแกบกว่าน1น ฅกเปนค่าแก่งซึ่งม กลายฉ้นที่ แค่ไม่นิยมเสียงหน์ก่เบาน1นแลเปนกาพย์ กลอนนไแหนจะเปนของพวกไทยขางผายใฅ้อิกขน มี กำหนกแก่เพียงว่ากลอนหนึ่ง กือมีสไผไรบกน หนึ่ง ไม่ให้มีอกษรเกินไปกว่า ๙ สองกลอนนไแปน

(๓) คำหนีง เพลงยาวอยู่ไนประเภทกลอน เหฅุใคจึงเรียก ว่าเพลงยาว ขอนย\"!หาพบอธิบายไม่ ไค้แฅ่ส่นนิษฐาน ว่ามูลเฅิมของคำกลอนซึ่งเกิคมีขน เหนจะเกิคเปน คำขบเกยวพานการส่งวาส คำขบเช่นน1นยงมีเกาเงื่อน อยู่ ในการเล่น เช่นที่เรียกยินว่าแอ่วในมณฑลภาค อีสาณ เรียกว่าซอในมณฑลภาคพายพ แลเรียกว่า เพลงในมณฑลที่ใกล้ราชธานี ถึงการเล่นคอกสรอย สกรวาแลเล่นเพลงวงใหญ่ ก็กงมาแค่ขบเกยวพานนน เอง เปนแก่กิคค่คแปลงให้วิถารขีนในชนหล่ง ก็กระ- บวรแค่งกลอนสำหร'บขบเก็ยวพานการล่งวาสนน ใน สมยเมื่อยิงไม1 ใช้จคลงเปนหนีงสือ กนที่เชี่ยวชาญ คิคกลอนสค คนที่ไม่ชำนาญก็ฅํองอาศรยแก่งท่องจำ จึงแก่งเปนบทสน ๆ เช่นขนาคบทคอกสรอยล่กรวา เพราะถายาวนกก็เหลือที่จะจำไค้ กรนมาถึงสมยเมื่อชอบ ใช้เขียนหนีงสือ พวกกวีที่เปนIจำชู้เอากฅอนเคยแก่ กลอนเปนเพลงขบเกยวพาน มาแก่งเปนหนีงลือกลอน

(๔) เกยวส่งไปให้กน หนำลือเช่นนนจึงเรียกกนว่า “เพลง ยาว” เพราะเอาอย่างเพลงเกยวมาแฅ่ง กล่าวความ ยืคยาวออกไปใช้แทนคำขบ คำยมูลเหฅุเปนคำว1า เพลงยาวจึงมกแต่งก่นแต่สำหรีบเกยวพานการสำวาส เปนพน ความล่นนิษฐานเช่นกล่าวมาจะถกหรือผิค สถานใค แลำแต่ท่านที่งหลายจะลงเนึ่อเหน. ถาว่าโคขทางคำนาน เพลงยาวเปนของเกิคมีขน ภายหล่งบทกลอนอย่างอื่น ๆ คูเหมีอนจะชอบแต่งก่น ชุก ชุม ต่อ เมื่อคอนปลายสมียกรุงศรีอยุธยาเปน ราชธานี สำเกฅคูหนำลือเพลงยาวโบราณที่มีฉบบอยู่บ้คนึ่ เบน เพลงยาวแต่งเพียงในรชกาลพระเจาบรมโกษฐ นบแค พ.ศ. ๒๒๗๕ มาแทบที่งนน ที่แต่งก่อนนนขั้นไป เหมือนจะไม่มี แต่มีกำกล่าวกนมา ว่าสมเก็จพระ นารายณ์มหาราช โปรคทรงแต่งเพลงยาว แลอำงเพลง ยาวบทหนึ่งซึ่งขั้นคํนว่า “โฉมหอฺมหอมเห้ร

( ๕) แค่โหยหามิไค้เวนทิวากรวญ,, บทนั้^) ว่าสมเด็จ พระนารายนทรงพระราชนิพนธ์ มีผู้เขียนลงแผ่นกระ คานฅคไว้ทิพระที่นั๋งจุนทรพิศาล ณ เมืองลพบรี ปรา อย่า)นรชกาลที่ ๔ กรุงริคนโกลินทร คงนิ ขอที มีเพลงยาวพระราชนิพนธ์สมเค็จุพระนารายนิน1น ก็ อาจจุะมีไค้ แค่เมื่อไม่มีเพลงยาวสำนวนอื่น ๆ อ้น แต่งในสมยเคียวอ้นปรากฏอยู่เปนเพื่อน ก็พ้งไค้เพ ว่า เพลงยาวอาจุจุะเปนของเรี่มริแต่งในริชกาลสมเคีจุ พระนารายนิ แค่มาชอบเล่นกนแพร่หลายต่อเมื่อใน ริชกาลพระเจุาบรมโกษ1ฐ ขอหลงมีหลไก^านปรากฏ อยู่เบนแน่นอนไม่มืที่สงสย จุะเปนควยเหตุใค เมื่อ พิเคราะห์คูหน์งสือบทกลอนซึ่งแต่งกร1งกรุงศรือยุธย คูเหมือนกวามนิยมในการแต่งบทกลอน จุะเกิคมีเปน ยุค ๆ บนคาหน์งสือบทกลอนแต่งกรงกรงศรีอยุธยา (๑) เพลงยาวบทนมีอยู่ในประชุมเพลงยาวความ เก่า ภฺากที่ ๗ ซึ่งหอสมค ๆ พิมพ์คลอคที่งหมค

(๖) ซึ่งมีฉบบอข่บค้นึ่ ถาว่าโคยอายุ คูเหมือน ลิลิฅกำแช่ง น^าพิพ่ฌนสจจาจะแค่งก่อนเก่ากว่าเพื่อน อา ของแค่งแค่ในร็ชกาลสมเก็จพระรามาธิบคีอู่ทอง (ระ หว่าง พ.ศ. ๑๘๙๓ จน พ.ศ. ๑๙๑๒) ก็เปนไค้ ถ,ค้นน มาถึงลิลิฅมหาชาฅิกำหลวง มีจคหมายเหคูบอกศก ราชไว้ว่าสมเค็จพระบรมไฅรโลกนาถโปรค ๆ ให้ประ ชุมนกปราชญ์ราชบณฑํฅแก่งขน(๑} เมื่อบี1ขา พ.ศ. ๒๐๒๕ กบลิลิฅเรื่องพระลอก็เปนหน้งสือสำนวน ชนเก่า แลมีกำกล่าวไว้ในโกลงข้างท้ายหนำสือนน “ มหาราชเจานิพนธ์ ” คำน สนนิษฐานว่าเปนพระ ราชนิพนธ์ของสมเค็จพระบรมไฅรโลกนาถอีกเรื่องหนึ่ ถค้นึ่นถึงลิลิฅเรื่องยวนพ่าย เรื่องหนำสือนึ่นแสค แค่งในรชกาลสมเค็จพระรามาธิบคีที่ ๒ (ระหว่า (๑) หนำสือมหาชาฅิกำหลวงสำนวนเคิม หายสุญ เสียแลวหลายท้ณฑ์ ฉบบที่มีอยู่ในบจจุบนนึ่เชอไ สำนวนเคิมแค่เกณฑ์ทศพร

(๗) พ.ศ. ๒๐๓๔ จน พ.ศ. ๒๐๗๒) หน้งสือ ๔ เรื่องที่ไค ระบุนี นบว่าเบน หน*'งสือ บทกลอน แต่งยุค แรก ในกรง กรุงศรีอยุธยา มีเต่าเงื่อนพอส''งเกฅไศว่า ใน สมยนนกวีไทยมีความรู้เชี่ยวชาญ รู้ทํ้งภาษามค ภาษาสนสกฤค กระบวรแต่งบทกลอนก็สามารถแต่ง ดีเปนอย่างยง แต่หน''งสือบทกลอนที่แต่งขั้นในยุกนํ้น มีนอยเรอง ขอนั้คงเปนคํวยผู้มีความรู้ อ'กขรสม*'ยถึง ชนสูงมีนอยกน เพราะการศึกษาในพํ้นเมืองย''งฅํ่ๅ อีก ประการ ๑ หน”งสือบทกลอนซึ่งแต่งยุคแรกนน ปรากฏ แต่แต่งเปนร่ายแกมโคลงซึ่งเรียกว่าลิลิฅ ไม่แต่งเปน (๑) มีทน”'งสืออีก ๒ เรื่อง คือโคลงทวาทศมาส ซึ่งขุนพรหมมนฅรี ขุนศรีกระวีราช ขุนสารประเสริ,ฐ ช่วยก*นแต่งเรื่อง ๑ โคลงกำศรวญว่าศรีปราชญ์แต่ง อีกเรื่อง ต สำนวนเก่าถึงชนยุคน ในพงศาวดารว่า ศรีปราชญ์เกิดในร*ชกาลสมเด็จพระนารายน์ จึงเปนช่อ สงส”ยว่า โคลงกำศรวญจะมีใช่สำนวนศรีปราชญ์คนหล*ง

(๘) กาพย์กลอนหรือฉนท์ จะเปนเพราะเหฅุใค ช่อนสน- นิษ^านว่าแบบบทกลอนคงมีแล*วในสมยนึ่น ท1งโคลง ฉนทกาพย์กลอน แค่เหล่ากวีชนสูงหากลงเนอเห็นกน ว่า ฉไเท์เปนแบบบทกลอนสำหรไ]แค่งภาษาอื่น เช่ ภาษามคธเปนก่น จะเอามา แค่งภาษาไทยไม่เพราะ ส์วนกาพย์แลกลอนน1นแก่งง่าย ม้กใช้แก่งคำขบร*อง ลำนำก่นอยู่แล*ว เห็นว่า เปนของ สำหรบ แค่งกลอน ปากฅลาค ไม'สมควรจะใช้แก่งเรื่องสำคญชนสูง ท๎านอง จะคิคเห็นเช่นว่าจึงไม่แค่งเปนกาพย์กลอน ฅามเรื่องคำนานที่กล่าวกนมาว่า หน์งสือบท กลอนแค่งกนมากอีกยุคหนึ่งในรชกาลพระเจาทรงธรรม (ระหว่าง พ.ศ. ๒©๕๕ จน พ.ศ. ๒๑๗©) นบเปน ยุกที่ ๒ แค่หนใง่สือ'ซึ่งแค่งในยุกนึ่ เพื่อการ พระสาสนาเปนพื่น ว่าพระเจาทรงธรรมทรงพระราช นิพนธ์เรื่องเวสสนฅรชาคก สำหรบเทศน์มหาชาฅิเปน ก่น อไเหนํงสือมหาชาฅินน ฉบบแก่งเปนคาถาภาษา มคธ แค่ถือกไแปนกฅิว่า ถาใครไค้พง ย่อมเกิคสิริ

(๙) มงคลแก่ผู้นน กนทํ้งหลายจึงนิยมพงเทศน์กาถามหา ชาติ เรียกกนว่า “กาถาพน” แค่การที่พ้งน์นมไค้เข ใจกวามที่เทศน์ เพาระเปนภาษามกธทํ้งนึ่น พระเจา ทรงธรรม จึงทรง อนุม?! กามแบบ อย่าง กรง สมเก็จพระ- บรมไกรโลกนาถซึ่งให้ แปลมหาชาติ แก่งเปน กำหลวงไว้ สำหรบอ่าน1ให้ส!]รุษพง แก่คำหลวงนึ่นแปลสลบไป กบกาถาทุกบาท คนสามญพ้งกวามก่อไมกก เขาใจยาก กรงนทรงพระราชกำริหให้แก่งเปน หนำสือสำหรบพระ¬ เหศน์มหาชาติ ๑๓ กํณฑ์ ให้มีกาถาไว้กอนหนึ่งก่างหาก แลกำแปลแก่งเปนบทกลอนไว้ฅอนหนึ่งต่างหาก เช่น เทศน์กนมาจนบจจุบไเนึ่^ อีกอย่างหนึ่ง กล่าว (๑) จกหมายเหกุเก่ากล่าวกวามย่อ ๆ บางฉบบ ว่าสมเก็จพระบรมไกรโลกนาถทรงแก่ง มหาชาติคำหลวง บางฉบบว่าพระเจา ทรงธรรมทรง แก่ง มหาชาติคำหลวง ขำพเจำสํนนิษ!านว่า หนำสือมหาชาติที่ทรงแก่งนนค่าง กนกำแสกงมา เพราะมีหลก!านที่ฉบบยำปรากฏอย่กำย กนหง ๒ อย่าง

( ๑0 ) ก้นมาว่าการ “สวคโอ้เอ้วิหารราย,’ กเกิคขนกรง พระIจำ ทรง ธรรม เหฅุควยประเพณ การรกษา ศีล อุโบสถแค่โบราณ เมื่อถึงวินอุโบสถพวกสบเรุษพาก ออกไปสมาทานอุโบสถศีลที่วคแค่เวลาเชำ แลว ศีลอยู่วิค่คลอคว่น จนเย็นกํ่าจึงกลบมาบ่าน ก็ใน สบเรุษประชุมก้นอยู่ที่ว่คในวินอุโบสถนะน ย่อ พฤติกิจค่าง ๆ คามกวรแก่ความเลื่อมใสในพระสาสนาคือ ศึกษาหากวามรู้คคืธรรมเปนคน อากรยเหฅุนนพระภิกษุ สงฆ์ซึ่งเปนกวีจึงแปลชาคกเรื่องค่าง ๆ แค่งเปนหน์งสึอ บทกลอน สำหรบใหสไ]รุษอ่านสู่ก่นพ้งในเวลาไปรกษ ศีลอยู่ที่วค หนำสือพวกน์แค่งเปนกาพย่ท1งน์น ม ก้นว่าหน่งสือสวค กงมีมาก่อนสมเคีจพระบรมไฅรโล นาถทรงแค่งมหาชาติกำหลวง ที่เรียกว่า สวคโอ้เอ้วิหาร- ราย นน คือพระเจาทรงธรรมทรงพระราชคำรีหให้จค่ ประเพณี การอ่าน หนงสือ สวค ให้เปน ประโยชน ส,โปรษยี่งขนกว่าแค่ก่อน เปนก้นว่าให้มีพ

ประจำ วิหาร หรอ ศาลาราขใน พระอาราม หลวง สำหรบ สปรุษจะไอ้ไปพง แลพึงสนนิษ^านอ่อไปไค้อีกชนหนึ่ง ว่ากงโปรอ ๆให้ขอแรงพวกกวีแต่งกาพย์เรื่องชาอกค่าง\"! เพึมเฅิมขนอีกเปนอนมาก จนการแต่งหน5งสือสวอเปน ประเพณี ที่ นิยม ก่น แพร่หลาย(๑^ ย่งสํงเกฅไค้แม้ใน บจจุบ่นนึ่ ควยบนอาหน\"งสือบทกลอนของเก่าที่มือยู่ หนํงสือสวอเปนมากกว่าอย่างอื่น แต่ประเพณีการที่สว ประจำวิหารแลศาลาราย ซึ่งพระเจาทรงธรรมทรงพระ. ราชค0าริห์ขนย้งมีอยู่จนบจจุบนนึ่ แต่ที่ในวอพระศ รอนศาสคารามเวลานกขํฅฤกษ์ เช่นเขาพระวสํสาหรือ ออกพระ'ว่สสา ยงมีนว่าสวอๆ มหาชาฅกำหลวงของสมเอจ พระบรมไฅรโลกนาถทีในพระอุโบสถ แลมีพวกเค้ก นว่าเรียนสวคชาอกเรื่องอื่น ๆ อามศาลาราย พอเหนไอ้ เปนเก3าเงื่อนของประเพณีเอ้มทีกส่าวม'I. (๑) ประเพณีอ่าใเห1แงสือสวอให้สํมเรุษพงเช่นว่า ยํงมีอยู่ ณ เมืองนครศรีธรรมราชจนทุกวนน

( ๑๒ ) กำกาพย์นอก'จากหนงสือสวคเช่นกล่าวมา แต โบราณมํกใช้แต่งบทข,บรืองลำนำ เชนกำขํบไม้ กำ โขนหนงแลบทละคอนเก่า^๑^ เปนก*น เหนจะใช้มาเก่า แก่แค่แรกมีการเล่นเหล่าน'น ควยแบบกระบวรเล่น มาแค่อินเกีย บทละคอนโขนหน์งของพวกชวาก็ยงใช กำกาพย์ ซึ่งชวาเรียกก่นว่า “กาวี,’ อยู่จนบคนึ่. หน์ง สือ บท กลอน มา ปรากฏว่ามี แค่ง มาก เมื่อ รีชกาลสมเด็จพระนารายนึ่มหาราช (ระหว่าง พ.ศ. ๒ จน พ.ศ. ๒๒๓©) อีกคอนหนึ่ง นบเปนยกที่ ๓ หน1งสือซึ่งแค่งในยุคนึ่ผิคกบยุคก่อน ๆ เปนขอ ( ๑ ) บทละคอนโนรายงแค่ง เปน กาพย์ อย่จนทุ วนนึ่ แลประหลากที่ลิเกซ์งเปนการเล่นเกกขั้น พลอยแค่งบทเปนกาพย์ เพราะใช้ลำเบกเกลึกเก่าซ เนึ่อรีองเกํมเปนกาพย์ เมื่อมายกว่าเปนกลอนสก ก็ยืงคํองกามแนวเกํมให้เหมาะกํบลำร้อ์ง

(©๓) ที่มืทงก่าราเรียนพงศาวคารแลบทกลอน แม้บทกลอน ก็แฅ่งทุกประเภท มีทะงโกลงฉ็นท์กาพย์กลอน การ แก่งหนงสือกรีงรีชกาลสมเค็จพระนารายน์ พิเกราะห์คู เหนมีเกำเงื่อนที่จะ®นนิษฐานเรื่องคำนาน ควยมี หน\"งสือเรื่องหนึ่ง เรียกชื่อว่า “จินคามณี” เปนคำร เรียนหน\"งสือไท?/®) แก่งไว้พิสคารฅงแก่หคอ่าน เขียนจนถึงหคแก่งโกลงฉนท้กาพย์กลอน บอกไว้ใน คำนานน1นว่า พระโหราชาวเมืองโอฆบุรี (คือเมือง พิจุฅร) (๒) เปนผู้แก่ง แลมีหน\"งสืออีกเรื่องหนึ่ง คือ พระราชพงศาวคาร (ซึ่งหอพระสมค ๆ สมมฅซ์อ ( ๑ ) หน,งสือจนคามณีโชก0นแพร่หลายมากจนมี หน\"งสือมลบทบรรพกิจ แบบเรียนหลวงในร0ชกาลที่ ๕ (๒ ) แก่ก่อนกล่าวกนว่า เมืองโอฆบุรีคือเมือง พิษณุโลกส่วนที่ฅงทางผงคะวนฅก แก่มาพบหล\"ก3(าน ในจารึกกรีงสุโขทยว่า เมืองโอฆบุรีนนเรียกภาษาไทยว่า เมืองสระหลวง คือเมืองพิจิฅรเก่า

( ©๔ ) เรียกว่า ฉบบหลวงประเสริ^นน) ในบานแพนกขาง คํนว่า สมเด็จพระนารายน์คำร,สสงไห้พระโหราแฅ่ เมื่อ พ.ศ. ๒๒๒๓ เปนหลกสํนนิษ;ฐาน'ว่าสมเด็จพระ นารายน์คงโปรคๆให้พระโหรากนเคียวกนแต่งทงหน์งสี จนคามณีแลหน์งสือพระราชพงศาวคาร นอกจากน้ ยงมีเคาเงื่อนที่'จะสนนิษฐานต่อ1ใปอีกขอหนึ่ง ว่าเหค ใคสมเด็จพระนารายน์จึงมีรีบส5งให้พระโหรา แต่ง หน์งสือ ๒ เรื่องนน ควยปรากฏในเรื่องพงศาวคารรีชกาลสมเด็จ พระนารายน์ว่า เมื่อพวกบาคหลวงฝรีงเศสแรกเขามา คงสอนสาสนาคฤศคงในพระนครศรีอยุธยานน มาคง โรงเรียนขนสำหรบสอนหน,งสือแก่เด็กไทย คำยอาศรีข เหกุนน เหนว่ากงเปนเพราะสมเด็จพระนารายนทรง พระราชคำริห์ว่า ถาผายไทยเองไม่เอาเปนธุระจคบ การเล่าเรียนให้รุ่งเรืองก็จะเสียเปรียบฝรีงเศส พง■ะ โหรากงเปนปราชญ์มีชื่อเสียงว่า เชี่ยวชาญอกขรสมย อยู่ในกรีงนน สมเด็จพระนารายน์จึงมีรีบสํงให้เป

( ©๕ ) แก่งคำราสอนหน5งสือไทยขีนใหม่ ส่วนการที่โปรก ให้แก่งหน์งสือพระราชพงศาวคารนึ่น จะกองเปนหนำสือ เรียนหรือ แท่ง สำหรืบ ให้เปนกวามรู้ แก่ทูฅคำง ประเทศ ที่เขามาในกรีงนํ้น ก็อาจจะเบนไค้ทงสองสถาน แท่ ควรพี่งเปนยุฅิไค้'ว่า การที่กวคขนให้ลูกผู้ด็เล่าเรียน หนำลือไทย กงเรีมขีนในกรีงรืช่กาลสมเด็จพระนารายน์ กวามที่กล่าวมานึ่ย่งมืหล่กฐานที่สงเกกอีกอย่างหนึ่ง ก่วอย่างหนำสีอผี่มืออาลก่ษณเขียนในกรีงนน เช่น หนํงสือสํฌญาที่ทำก่บฝรืงเศสยงปรากฎอยู่ กระบวร อ,กขรวิธีที่ใช้วิปลาสกลาคเกลื่อนมาก เหนไค้ว่ากวามรู หนำสึอไทยกงกกฅํ่ามาเสียกราวหนึ่ง พึ่งมากลบเจริญขี กงแฅ่รืชกาลสมเด็จพระนารายนึ่ เพราะฉนึ่นก่อมาถึง รืชกาลหลง ๆ จึงมีผู้รู้ หนำลือ ส\"น ทํค มาก ขีนโคย ลำค'บ จนสามารถแก่งบทกลอน เช่นเล่นเพลงยาวกนไค้ ชุกชุมเมื่อในสมยรำกาลพระเจพึ่บรมโกษฐ ก่งกล่าวมา ขพึ่งก่น

(๑๖) เมื่อพิจารณาคในหนํงสือจึนคามณี ที่พระโหราแค่ เมื่อรชกาลสมเค็จพระนารายน์น่น ยํงไค้เก่าเงื่อนที่ ล่นนิษ;ฐานเรื่องค่านาน การ แค่งบทกลอน ต่อ ออกไปอีก ชนหนึ่ง ว่าก่อนนึ่นมาผู้ที่ห์ค่แต่งบทกลอน กงไค อาศรไ,แต่แต่งคามคำอย่าง หรือกำแนะนำของผู้อื่น ค่าหรบค่าราสำหร้บน์กเรียนอาศร,ยศึกษาหามีไม่ พร โหราจึงรวบรวมรเบียบแบบบทกลอนค่าง ๆ ทำเปน ค่าราไว้ในหนํงสือจินคามณี เปนแรกที่จะมีค่าราแต บทกลอนในภาษาไทย สนนิษ1ฐานต่อออกไปไค้อีก ชนหนึ่ง ว่ากงเบนเพราะมีค่าราจินคามณีของพระโหรา ขน จึงมีผู้แต่งบทกลอนประเภทที่ยงไม่ปรากฏว่าเก แต่งกนมาแต่ก่อน คือหนำสือไทยซึ่งแต่งเปนฉนที่เ ก่น กวามที่กล่าวข้อนึ่มีกำฉไเที่เรื่องสมุทโฆษป อยู่เปนค่ว่อย่าง หนำสือกำฉไเที่เรื่องสมุทโฆษนึ่ ค่านานว่าพระมหาราชกรูเปนผู้แต่งคอนคน (ทีเรียกว่า พระมหาราชครูนน ล่นนิษ^านว่าเห็นจะเปนกนเคียว

( ©๗ ) กไ]พระโหราผู้แก่งหนิงสือจินคามณีนินเอง 0 ทานองจะ เรียกกนว่า พระมหาราชกรู เพราะสมเก็จพระนารายนิ ทรงยกย่องเปนกรูบาอาจารย์^ มิ ใช่เปนตำแหน่งพระ มหาราชกรลกขุนหรือพระมหาราชครูพราหมณี คํวย เหฅนํ้นจึงปรากฏว่าหนํงสือสมุทโฆษกำฉ็นท์นน ) ส เด็จพระนารายนิทรงพระราชนิพนธ์ก่อคอนหนึง แลว กางมาจนถึงสมืยกรูงรคน'โกสินทรนี สมเด็จ ๆ กร พระปรมานุชิฅชิโนรสมาทรงแก่งก่อจึงจบเรื่อง หนไเสือ สมทโฆษ บางทีจะเปนเรื่องแรกที่พระมหาราชกรูริ แก่งหน์งสือไทยเปนกำฉนท์ ควยประสงค์จะพิศูจนิ ปรากฏว่า ภาษาไทยอาจจะแก่งเปนฉ้นท์ให้ไพเราะไค้ ( ๑) บางทีจะเปนกนเคียวกนกบ พระโหราที่ว่า พยากรณ์แม่นนก เรียกกนว่า “พระโหราทายหนู” ซึ่ง ม่เรื่องอย่ในพงศาวคารรชกาลพระเจาปราสาททอง ถา เช่นนนสมเก็จพระนารายนิก็กงไค้เปนศิษย์มา แก่ ยงเปน พระราชกุมาร

( ๏๘ ) สมเด็จพระนารายน์จึงทรง นบถือ ถึงทรง พระราชนพนธ ฅ,อ แลผู้อื่นจึงเอาอย่างแก่งกำฉนท์เรื่องอื่น ๆ ขนแก่ น1นมา เรื่องกำนานอ\"นเนื่องควยหน'งสือสมุทโฆษก0าฉํนทํ ยงมีอีกช่อหนึ่ง คือที่หน\"งสือสมุทโฆษกำฉนท์นื่น แก่ง สำหรบใช้เปนคำพากย์หน\"ง กวามขอนปรากฎช\"คเจน อยู่ช่างดินหน\"งสือ ล่นนิษ;รูเานว่าประเพณีการเล่นหน\" ไทยในสมไ]นน ย\"งเล่นเช่นเคียวก\"นก\"บหน\"งที่เล่นอยู่ เมืองชวาจนทุกวนนื่ คือกนพากย์ (ชวาเรียกว่า ดาหล่ง) เล่าเรื่องเปนกาพย์กลอนโคยทำนองลำนำบาง เจรจาบาง เล่าไปถึงเรื่องกรงไหนด็เอาดิวิหน\"งฅรงนํ ขนเชิคให้กนคู แล่วเปลี่ยนกํวหน์งแลทำบพาทย์ไปฅ เรื่อง วิธีเล่นหน\"งในสม\"ยนไ4พ้งก0าพากย์เปนส0ากญ ดิว หน\"งเปนแก่เกรื่ยงประกอบ แลเล่นเรื่องค่างทุไม่ฉะเพาะ แก่เรื่องรามเกยรฅื้ การที่มาเล่นหนงฉะเพาะแก่ รามเกียรกแลเอา ก\"วหน\"งเปน สำก\"ญใช้ คำพากย์กำเจรจา

(๑๙) เปนแต่เครื่องประกอบ อย่างเช่นหนำไทยเล่นส้นจน บจจุบ้นนึ่ เกิคขนต่อภาย-หลง ส่วนหน์งสือ,ซึ่งแต่งเปน กำฉนทนํ้น ก็พึงส้นนิษ;ฐานไค้ว่า เหมแก่ง สำหรบใช้ เปนกำพากย์ เช่นพากย์โขนหนำ หรือเปนกำขบกล่อม เช่นกล่อมขางแทนที่ใช้แต่งเปนกาพย์มาแต่ก่อน แล กำฉํนท้น่าจะเปนของ เกิคมีข็น เมื่อในรชกาล สมเก็จพระ นารายนคำยเหฅุที่งปวงคำแสคงมา. หนำสีอบทกลอนซึ่งแต่งขนเมื่อในรช่กาลสมเก็จ พระนารายนึ่ นอกจากกำฉไเท์ของพระมหาราชกรูที กล่าวมา ยงมีกาพย์ห่อโคลงของพระศรีมโหสถแต่งเปน เรื่องสำวาสปรากฏอยู่อีกเรื่องหนึ่ง คูเหมือนจะเปน กาพย์ห่อโคลงซึ่งแต่งก่อนเรื่องอึ่น ๆ หนำสือโกลงฉนท์ นอกจากที่ระบุมา ยำมีแต่งในร้ชกาลสมเก็จพระนารายน อีกหลายเรื่อง แลกวีที่มีชื่อเสียงปรากฎในยกนึ่ นอก จากพระมหาราชกรู (คือพระโหรา) ก็ยำมีอีกหลายกน เช่นพระศรีมโหสก แต่งกาพย์ห่อโคลงแลโกลงสรรเสริญ

( ๒อ ) พระเกียรติสมเด็จพระนารายน์ ขุนเทพกวี (พราหมณ) ชาวเมืองสุ'โขทไ/®) แต่งฉนท์สคุด็สงเวยกล่อมชาง แลศรีปราชญ์ว่าฟนลกพระมหาราชครู แต่งเรื่องอ่น้ร กำฉ้นที่ไว้เบนสำก้ญ ส่วนโคลงปลีกเบ็คเฅล็คค่างๆใน พวกประชุมโกลงโบราณ กีมีชื่อผู้แต่งปรากฏอีกหลายกน มีฅงแต่พระเจาลานช9าง พระเจำเชียงใหม่ ลงไปจนถึง นายประฅ แค่เกรงว่าจะเปนของสมมฅกไเชนหลง เอา เบนแน่ ไม่ ไค้ พงไค้เบนยุติแค่ว่า กำราแค่งบทกลอน ไทย มีขนบริบูรณ์เมื่อในรชกาลสมเด็จพระนารายน่ การแค่งบทกลอนมาปรากฎว่าแค่งกํน่มาก เมื่อใน รีชกาลพระเจาบรมโกษ3อีกยุคหนึ่ง น้บเปนยุกที่ ๔ (๑) ในกำราโคลงของโบราณ อางโคลงบางบท ว่า พระเทวีเมองสุโขทยแค่ง เหนว่าที่จริงจะเปน ขุนเทพกวีกนนึ่เอง เพราะหนํงสือที่เขียนไว้ในฉบบเติม ลบเลือน ก็เลยเคากลายไปเปนพระเทวี.

( ๒๑ ) แลทีสุคในสมยกรุงศรีอยุธยาเปนราชธานี มีเรื่องเล่ากน สืบมาว่า พระเจาบรมโกษ^ทรงกวคข้นให้ลูกผู้ก็เล เรียนยิ่งขนกว่าเมื่อกรงสมเก็จพระนารายนี ควยกร1งโนีน เปนแค่กวคข้นให้เรียนหนีงสือ^) มาถึงกรงพระเจา บรมโกษฏี ทรงกวคขํนีการศึกษาพระสาสนาควยอีกอย่าง หนึ่ง กล่าวกนว่าบุฅรหลานขำราชการ'ใทยที่ถวายค้าทำ ราชการ ถาใกรยํงมีไค้บวช ไม่ทรงคงให้เบนขุนนางที เคียว จึงเกิคประเพณีที'กลบุฅรออกบวชทุก ๆ กน นบ เปนส่วนหนึ่งในการศึกษาแค่รีชกาลนึ่เปนค่นมา หนไวสือบทกลอนแค่งขนในรีชกาลพระเจาบรม- โกษ^ก็มีทุกประเภท แค่ชอบแค่งประเภทกลอนกน (๑) พระเข้าบรมโกษ,ฐคงเกยเปนนกเรียนแค่กร1ง รีชกาลสมเก็จพระนารายนึ่ ทรงสามารถแค่งบทกลอน ไค้ มี โกลงเรื่องชลอพระนอนว่คบาโมกข์ ซึ่งทรงพระ- ราชนิพนธ์เมื่อเวลายงเปนพระมหาอุปราชปรากฏอยู่

( ๒๒ ) มากกว่าอย่างอื่น แต่งที่งเปนบทละคอน บทเสภาแล เพลงยาว บทละกอนนนชื่นเคิมแต่งเปนกาพย์ เหน จะมาเปลี่ยนแปลงเปนกลอนสำหรบเล่นละคอน ผู้หญิง ของหลวง ซึ่งเรียกก่นว่าละกอนใน แล*วพวกละคอน นอกจึงเอาอย่างไป เพลงยาวนํ้นก็เกิคขนควยเอาเพ ขบมาแต่งเปนหนงสือค้งกล่าวมาขางอ้น การแต่งบท กลอนเกิคมีมากในยุกน ก็เพราะการเล่าเรียนเจรีญเปนอ้น คบมา ผู้รูหนํงสือในสมยนนจะแสคงกวามสามารถให้ ปรากฏไค้แต่ควยแต่งบทกลอนเปนสำกญ่ ผู้ที่ไค้เล่ เรียนจึงชอบแต่งบทกลอนที่งชายแลหญิง ในยครีชกาลพระเจ่าบรมโกษฐ มีกวีที่ปรากฏชื่อ เสียงหลายกน แต่ที่นืบ1ว่าเปนอย่างยอคเยี่ยมนน คือ เจ่าพาธรรมธิเบศร หรือที่เรียกอ้นเปนสามญว่า “เ พ้ากุ้ง ” สมเค็จพระเจาลูกเธอพระองคื ใหญ่ของพร เจ่าบรมโกษ4ฐ ในกระบวรบทกลอน คูเหมือนจะแต่งคื ทุกประเภท แม้จนสำนวนเก่าอย่างมหาชาคิก0าหถวง

( ๒๓ ) กรงสมเก็จพระบรมไฅรโลกนาถ เจาพาธรรมธิเบศร ทรงแค่งนนโทปนนทสูฅรกำหลวงส้ก็สูไค้ แค่กระบวร แค่งกาพย์น็บว่าเบนยอกของกวี ไทย พระนิพนธ์ของ เจที่พาธรรมธิเบศรที่ย์งเหลืออยู่ในเวลาน กำฉนท์หา มีไม่ มีอยู่มากแค่กาพย์ ที่งกาพย์ห่อโคลงแลกาพย์บท เห่เรือ เพลงยาวของเจที่พ้าธรรมธิเบศรก็มีอยู่หลายบท สนนิษ;ฐานว่า การที่เล่นเพลงยาวกนชุกชุมในร่ชกาลพร เจที่บรมโกษฏี บางทีจะเกิคแค่เจที่พ้าธรรมธิเบศรโปรค ผ้อึ่นจึงเอาอย่างเล่นกํนแพร่หลาย การแค่งบทกลอนในชนกรุงธนบุรืก็คี ในชนทีชกาล ที่ ๑ กรุงรตนโกสินทรก็ก็ นิยมคามเยี่ยงอย่างกรํ้งรืชกาล พระเจที่บรมโกษ,ฐสืบมา เพราะผ้ที่ไค้เบ็นใหญ่นิบฅ่งแต่ พระเจ่ากรุงธนบุรี แลพระบาทสมเด็จๆ พระพุทธยอค- พ้าจพาโลก เปนฅ็น ไคํเปนนกเรียนมา'ในร*ชกาลพระเจ่า บรมโกษ,ฐ ทรงสามารถแต่งบทกลอนไค้ พระราช นิพนธ์บทกลอนมีปรากฏอยู่ท*งํ้ของพระเจ่ากรุงธนบุรี แล

( ๒๔ ) ของพระบาทสมเก็จ ๆ พระพุทธยอคพาจุฬาโลก แล พระบวรราชเจ่ามหาสุรสิงหนาท ส่วนขาราชการทีไ เบนน์กเรียนในช่นนํ้นมาก็มืมาก จึงกงรกษาแบบอ กรํ้งรีชกาลพระเจำบรมโกษ^ อนน้ยมกนว่าเบนแบบ แผน “กรีงบานเมืองก็” สืบมา ในรีชกาลที่ 9 แค่งหนงสือมาก ควยเมื่อพระนกร ศรีอยุธยาเสียแก่พม่าขาศึกนน หนงลือสำหร้บบานเมือง เปนอนครายไปเสืยเปนอนมาก พระบาทสมเก็จ ๆ พระ- พุทธยอคพ้ๆจฬ าโลก มืพระราชประสงค จะทรงสรำง หน้งสือค่าง ๆ ให้กลบมีขนไว้เปนฉบบสำหรบพระน ก่งแค่ก่อน การแค่งหน็งสือผายช่างพระสาสนาก็ โป ให1!!ระชุมพระราชาคณะแลราชบ้ณฑิคช่วยก่นแค่ง หน์ง- สือผายช่างพระราชอาณาจ,กร เปนก่นว่ากฎหมายแล คำราราชประเพณี แลพระราชพงศาวคาร ก็โปรค ๆ ให้ประชุมลูกขุนแลผู้รู้แบบแผนเรื่องราวเก่าก่อน ช่วยก่น เรียบเรียง แลวทรงฅรวจแก้ไขเองอีกชนหนึ่ง หนํงสือฺ

( ๒๕ ) ซงสรางขนเมอรชกาลที ๑ มีจุนพงศาวคารค่ๅงปวะเทศ เช่นพงศาวคารมอญเรื่องราชาธิราช แลพงศาวคารจุน เรื่องเลียคก๊ก เรื่องไซ,!!น แลเรื่องสามก๊ก(๑) ส่วน หนงสือบทกลอนซงแค่งขึนในรช่กาลที่ ๑ มีบทละคอน เบนพน คือเรื่องรามเกียรฅี้ เรื่องอนิรทธแลอิเหนา ('ท1งอิเหนาเล็กแลอิเหนาใหญ่) เปนหน์งสือหลายรอย เล่มสมคไทย บทละคอนเหล่านเคยมีมาแลวแค่กร2งกรุงศรี อยุธยา สำหรบเล่นละคอนใน แค่สูญไปเสียโคยมาก จึงโปรค ๆ ใหไ]ระชุมกวีแค่งขนใหม่ไว้สำหรบพระนคร เมึ่อแก่งแลีวถวายทรงฅรวจุแก๊ไขอีกชนหนึง จึงเรียก ว่าเปนบทพระราชนิพนธทุกเรือง [กลงฉ,นทกาพยกลอน ซึ่งกวีแก่งขึนใหม่ในรชกาลที ๑ ก๊มีทุกอย่าง แค่นอย เรื่อง คายกวยงมนอย ผที่เปนกามชอเสยงมาแค่ (๑) พงศาวการจึน ๓ เรองน จะเคยแปลแค กรงกรงศรีอยธยาหวอพงมาแปกใ^ม โนรชกาสท 0 ไม ทราบแน่

( ๒๖ ) รชกาลที่ ๑ ปรากฏแท่ ๓ คือพระบาทสมเด็จ ๆ พร พุทธเลิศหล้านภาลย (เบนยอคของกวี ไทยในการแต่ง บทละคอน) พระองค์ ๑ กรมหมื่นศรีสเรนทรพระองค์ ๑ กบเจาพระยาพระคลง ค์หน) อีกกน ๑ ถึงริชกาลที่ ๒ กวีที่ชื่อเสียงปรากฎมีมากขน ในเจานาย คือพระบาท สมเด็จ ๆ พระนำเกลำเริาอยู่หำพระองค์ ๑ สมเด็จ พระปรมานชิฅชิ โนรส (กระบวรแต่งโคลงแลฉืนท์เปน ยอคของกวีไทย) พระองค์ ๑ ส่วนกวีที่เบนขนนางน คือพระยาฅรงค์กน ๑ นายนรินทรธิเบศรหุ้มแพร อนทร์ เรียกกนว่านรินทรอินทร์กน ๑ ขุนสุนทรโว ชอภู่ เรียกกนว่า สุนทรภู่ (อยู่มาถึงรชกาลที่ เปนที่พระสุนทรโวหาร ในกระบวรแต่งกลอนสุภาพเปน ยอคของกวีไทย) กน ๑ สุนทรภู่เบนผู้ริแต่งเรื่องนิทาน เปนกลอนแทนกาพย์ แลกลอนสุภาพที่ผู้อื่นแต่งอินต่อ มาในชนหลงแมจนทกวนน แต่งฅามแบบกลอนสนทรภ่ เปนพน

( ๒๗ ) การแท่งบทกลอนในชนกรุงรีกนโกสินทรฅงแท่ รชกาลที่ ๑ มา แท่งดีขนโกยลำคืบ คูเหมือนจะถึงอย่าง อีที่สุกเมื่อในรีชกาลที่ ๓ ถาจะเปรียบกบบทกลอนที่ แท่งกรีงกรุงศรีอยุธยา ความรู้ภาษาสนสกฤฅในชนกรุง รีกนโกสินทรเสื่อมลง แท่สำนวนบทกลอนที่แท่งน1น สู้สำนวนกรีงกรุงศรีอยุธยาไม่ ไค้แท่กาพย์ นอกจากน1น โคลงแลลิลํฅแท่งดีถึงชนที่นํบ'ว่าเปนอย่างเอก'ในกรีงกรุง ศรีอยุธยา ฉ็นท์ยงแท่งอีกว่ากรุงศรีอยุธยา แท่กลอน บทละกอนก็ดี กลอนสุภาพ เช่นบทเสภาหรือเพลงยาว ก็ดี สำนวนกรีงกรุงศรีอยุธยาสู้สำนวนในชนกรุง รกนโกสินทรไม่ไค้หลุกลุ่ย จะเปรียบกนไม่ ไค้ที่เดียว ที่การแท่งบทกลอนนบว่าถึงอย่างอีที่สุกในรชกาลที่ ๓ เพราะกวีที่เปนอย่างยอกเยี่ยมในรีชกาลท่อน คือพระ- บาทสมเก็จ ๆ พระน็งเกลำเจาอยู่หำ สมเก็จ ๆ ก พระปรมานุชิฅชิโนรส แลสุนทรภู่เปนคืน ยงแท่ง หนงสือบทกลอนท่อมาในรชกาลที่ ๓ แสในรีซกาลน็น

( ๒๘ ) เองก็๓คมีกวีขนอีกมาก กวีที่มีชื่อเลียงในริชกาลที่ ๓ มี ชื่อแก่งเพลงยาวกลบท ซึ่งพิมพ์ในสมุกเล่มนื่แทบท1ง นํ้น เว้นแค่สมเด็จ ๆ กรมพระยาเกชากิศรพระองค์ ๑ เพราะทรงล่นทคแฅ่งโกลงฉํนท์ ไม่โปรกทรงเพลงยาว กบกรมหลวงภูวเนฅรนรินทรฤทธอีกพระองค์ ๏ สำนวน แค่งเพลงยาวเด็กร่อนนก แค่หาไค้ทรงริบแก่งเพลงยาว กลบทไม่ เพลงยาวกลบทซึ่งพิมพ์ในสมุกเล่มน พระบาท สมเด็จ ๆ พระนำเกล่าเจาอยู่หำ ทรงพระราชกำริห้ใ ประชุมกวีแก่งขน เนื่องในการปฏิล่งขรณ์ว้คพระเชฅุพ เมื่อบี่วอก พ.ศ. ๒๓๗๙ การที่ทรงปฎิล่งขรณ์ว้กพระ เชฅุพนกรงนื่นื่ มีพระราชประสงค์จะให้เปนวกงกงาม สมกบที่เปนพระอารามหลวงอ้นใหญ่ยี่งอยู่ในราชธานี อย่าง ๑ แลจะให้วกพระเชฅุพนเปนสถานที่สำห นกเรียนที่งหลายศึกษาหากวามรู้วิชาค่าง ‘มุ อย่างเรา เรียกกนทุกวนนื่ว่าเปน \"มหาวิทยาลำ,, กำยอีกอย

( ๒๙ ) หนืง ถาว่าเฉพาะพระราชปรารภส่วนการศึกษา เปน เพราะในสม'ยืน1นคำหร'บคำราหายาก คิวยย'งไม่เกิคมีวิธี พิมพ์หน'งสือไทย ใครมีคำราวิชาอนใดก็ม่กหวงแหน ผู้อนจะเล่าเรียนได้คิวยยาก พระบาทสมเด็จ ๆ พระ น'งเกลาเจำอยู่ห*วมีพระราชประสงค์จะบำรุงการเล่าเรียน วิชาความรู้ ให้เจริญรุ่งเรืองในพระราชอาณาเขฅ ทรงเลือกวิชาต่าง ‘รุ ซึ่งจะพิงเรียนรู้ได้คิวยอ่านหน'ง่สือ เอาคำรามาจารึกลงในแผ่นศิลาฅิคประคิบประดิษฐานไว้ ในว'คพระเชฅุพนฅามสถานที่ต่าง ๆ บางแห่งก็ทำรูปภาพ ประกอบไว้คิวข ให้กุลบุฅรผู้ประสงค์จะศึกษาหาคำหรบ ดำราได้โดยง่าย การรวบรวมคำราซึ่งจะเอามาเปนคินฉบํบสำหร จารีกคร็งนํ้น มีคำเล่าก'นมาว่าแม้พระราชประสงค์ก็เปน การลำบากมิใช่น*อ์ย ควยผ้เปนเจ็าของคำราวิชาอ้นเ อาชีพของเขาม',กหวงแหนไม่เบี่ดให้ฅามจริง อีกประการ ๑

(๓0 ) ตำราที่ไค้มาแม้เปนก่โวตำราจริงก็มีทีวปลาสหรือสำน ไม่น่าจารึกอยู่ไม่น่อย พระบาทสมเกจ ๆ พระนงเกลา เจาอยู่ห9ว จึงทรงฅงผู้เชี่ยวชาญเปนกรรมการครวจ อีกชนหนึ่ง ตำราบางอย่าง เช่นตำรายา เล่ากนมาว่ ก่องให้เจาของสาบาลปฏิญาณว่าบอกคามจริง แล่วจึง ร,บจด'ไว้,จารึก ส่วนตำราซึ่งทางสำนวนยงวิปลาสกล เกลื่อน หรือเลวทรามอยู่นึ่น ก็ทรงขอแรงพระบรม วงศานุวงศ แลขาราชการที่เปนกวีมีกวามสามารถช่วย ก้นฅรวจชำระ หรือแก่งเสียใหม่ เพราะฉะน1นตำราที่ จารึกจึงนบไค้เลือกสรรก์สอบทานหรือแก่งใหม่ให้ก่อย่าง ที่สุกที่จะทำไค้ในสมยนึ่น ตำราที่จารึกโฆษน พระเชฅพนกร1งนน เปนแพนกใหญ่อยู่ ๒ แพนก กือ แพนกเวชศาสครึ กบแพนกวรรณกก่ ตำราค่าง ‘สุใน แพนกวรรณกก่ พาะบาทสมเก็จ ๆ พระนงเกล่าเจึาอยู่ โปรก ๆ ให้แก่งใหม่ให้ ดีย็งกว่าของเก่าซึ่งแต่

(๓©) ศรีอยุธยาหมคทุกอย่าง ฟนต่นว่าตำราฉนที่ ก อาราธนาสมเก็จ ๆ กรมพระปรมานุชิฅชิโนรสให้ทรงแต่ง ตำราฉนทารรณพฤติแลมาฅราพฤติ ตำราโคลงก็โปรกๆ ให้ประชุมกวีบ่นคาที่ล่นท'ค์แฅ่งโคลงช่วยก*นแต่งหลายคน ท8งโคลงกลบทแลโคลงสุภาสิฅ ส่วนตำรากลอนน8น เดิม มีตำรากลอนกลบทของเก่าแต่งครงกรงศรีอยุธยาเปน ไว้เรื่องชาคกชื่อ “สิริวิบุลยกิฅิ” ในหน”งสือนํ้นบอก ว่ หลวงปรีชา ชื่อ เซ่ง แต่งถวายกรมพระราชว*งบวร ๆ ล่นนิษ,ฐานว่ากรมพระราชวง์บวร ๆ พระองค์นํ้น จะเปนเช่าพาธรรมธิเบศรในรชกาลพระเช่าบรมโกษฐนน เอง คง'โปรค'ให้แต่งเรื่องกลอนกลบทเรื่องนํ้นขํ้น หน*ง์สือสิริ,วิบุลยกิดิน,นแต่งคนเคียว สำนวนก็ไม่ถึง ชนสูง พระบาทสมเก็จ ๆ พระน่งเกล่าเช่าอยู่ จึงโปรค ๆ ให้แต่งสู้ ทรงขอแรงพระบรมวงศานุวงศ แลขำราชการผู้ใหญ่ผู้น*อ์ย ซึ่งมีความ สามารถในการแต่ง

( ๓๒ ) กลอน*'®-* ให้ช่วยกนร'บแต่งกลอนกลบทต่าง ๆ รบทรง พระราชนิพนธ์เองก็มาก แท่โปรอ ๆ ให้แต่งเปนเพลง ยาวส'ง์วาส เพราะกระบวรแท่งกวามส*ง์วาส ว่าไอ้เพราะ กว่าว่าเรื่องอย่างอื่น ๆ จึงเกิคมีเพลงยาวกลบทแลเพลง ยาวกลอ่กษร ซึ่งพิมพ์ในสมอเล่มน็ขั้นควยประการ (@) สุนทรภู่ไม่ไอ้แท่งอวย เพราะถูกกรื่ว ต่อง ลออออกรากยศบนอาต่กอ ไปบวชอยู่ ในสม'ย่นน

เทลงยาวฉลบทแล#กลอ'กษร แฅ่งจารึกที่วคพระเชฅุพนฯ ในร\"ชกาลที, ๓ เพลงยาวกลอนสุภาพ เรืองพระราชปรารภ ๏ เฉลิมลํกษณกลอนเพลงบไแลงแถลง โคยนิยมสมเด็จเสร็จแสคง จ็คจำแนกแจกแจงสิงวาสรส ประมวญหมู่มาฅยาปรีชาฉลาค ฉลองพระราชนิพนธ์ยุบลบท ให้บริบูรณ์พูนเพี่มเฉลิมพระยศ น2อมประนฅบูชาพระอาราม ซึ่งทรงพระราชอุท้ศประคิษฐประคบ ประสงค์สำหรํบข ขผ้ร้กลอนอกษรสยาม จ VI ค้เห็นเช่นภิปรายแยบคายความ 0^ ว^ *๗ 0 พยายาม ลอกเชยนราเรยนรก

I® เพลงยาวพระราชปรารภ ตํวยก่อนเก่าเหล่าลูกตระกูลปราชญ์ ทงเชอชาฅิชนผู้คีมียศศกค ย่อมห์คผีกศึกษาขางอาล่ก่ษณ์ ลีวนรู้หลีกพากย์'พจน์กลบทกลอน ทุกวไเนั้มีแต่พาลลีนคานหยาบ ประพฤติบาปไปเสียสินแผ่นตินกระฉ่อน จะหาปราชญ์เรียนจะขาคพระนคร จึงขอพรพุทธาไฅรยาคุณ อ้นกุลบุฅรจะสืบสายไปภายหนำ จงปรีชาแช่มชื่นทุกหมื่นขุน \"บ^:^.,.^!.ให้ผกใผ่ในกุศลผลบุญ อยามวมุนผนฝาสุราบาน พึงสองเสพลีปรุสสุจริฅ รู้ชวชอบประกอบกิจเปนแก่นสาร สคบเรื่องเรืองบญญาปรีชาชาญ สุภาษิฅพึสคารหมนอ่านเรียน

เพลงยาวพระราชปรา:ภ อนอกษรกลอนเพลงนืกเลงเล่น จะรกใคร่ให้พอเปนแค่พาเทียร อย่าหลงใหลในผี่ปากกิคพากเพียร แท้บาปเบียนฅนฅามรูปนามธรรม ก็ทรงทราบว่าล่งวาสนบาคจิฅร ย่อมเบนพิษกบล่ลเลขกือเนกขํม แค่บูชาไว้ให้ครบจบลำนำ เปนที่สำราญมนํสผู้มสการ อุทิศแทนล่งกีฅเครื่องคีคสี อยู่ชืวหลำธาฅรีคราบเพลิงผลาญ พระไทยประสงค์จำนงในพระโพธิญาณ จงสมพระประณิธานทุกสี่งเอย ๆ ๆ ๒0 กำ ๆ เพลงยาวบทน้เข2าใจว่าพระราชนิพนธ์

เทลงยาวกลบท ๑. กลบทฉตรสามช2น พระราชนิพนธ์ ๏ หวนสวาทโหยถวิลโหยสวาทหวน ครวญกนึงกเนนึกคนึงครวญ ใจเศราโศกแสนกำสร'วญโศกเศราใจ เอ๋ยอกโอ้หวิงวิฅกโอ้อกเอ๋ย ไฉนฤๅนี่จึงเฉยนี่ฤๅไฉน ไกลสถานที่สถิฅย์ที่สถานไกล แกไเใจเจ็บควยอาไลยเจ็บใจแคน ประจกษจริงทุกขควยหญิงทุกข์จุริงประจุกษ์ แสนสุครกโฉมนุชรกสุคแสน แคนดินแผ่นภพสนแผ่นคินแคน อนงกนวลโฉมไม่แมนโฉมนวลอนงค์

กลบทฉตรสามชน สารแสคงแรงรกแรงแสคงสาร ประสงค์สมจงสมานา)งสมประสงค์ กงกำสำย์ที่พี่รํ่าสํฅย์กำกง ลวงลนล่อมิไค้จงล่อลนลวง นองเอ๋ยโอ้พี่หวงเชยโอ้เอ๋ยน2อง สรวงสงเวยพรํ่าพรองสงเวยสรวง บวงบนทรำเย์ใครไม่รับทรัพย์บนบวง ทุกข์ระทมกรมทรวงระทมทุกข์ เจารักพี่แมินเหมือนที่พี่รักเจา สุขสำราญเราเราสำราญสุข พลุกพล่านใจควยอาไลยใจพล่านพลุก ทำเนียมทำนุกชื่อฉํฅรสามชื่นเอย ๆ

เพลงยาวกลบท ๒. กลบทกบเต้นต่อยหอย ขุนธนสิทธิ ๏ คิกยงแสนแกนยงศรเลียบทรวงหมอง เหคุมำริกหากไม่รู้ถึงทำนอง ไม่หวงหน่ายหมายว่านองนาใจเคียว กู่สนิทคิกเสน่ห์ถนอมนํก ไม่นิกรางหมางในรกสกประเคียว แท้ว่าซื่อถือว่าสิจชคจริงเจียว นานรู้สึกนึกรู้เสียวสิเสียการ สมเหมือนคำ'ซาเหมือนขอบุราณ'ว่า โฉกหลงเนิอเชื่อหลงหน์าสิฅรีหวาน ใจของหญิงจริงคงยํบอประมาณ ปราชญ์มกเทียบเปรียบเหมือนธารชลาไลย ถาพอมืทีผู้มาว่ากาขาว กำที่กล่าวข่าวที่กลนนนเชื่อไค้

กลบทกบเค้นต่อยหอย จ่คว่าหญิงจริงว่าอย่าให้เชื่อใจ แน่จะกลบนบจะไกลฅองเกลียคกลำ แมนจงริกม่กจะรำงพลืน่จางจืค คูเร็วเหมือนเดือนแรมมืคขมุกขมำ ชงสนเยื่อเชื่อสายใยโอ้ใบบำ เลื่องออกชื่อฦๅออกชากลปา เชื่อก็สมชมก็สาแก่ใจสิ เข็คไม่รอขอไม่ริไปวนหนำ ผกสนิทผิคสน์คฅํคฅำรา จคทงหนำจ่าท1งนามแฅ่นืไป จนสามภพจบสูญพนนภากาศ ม่ายสี่งชื่นหมื่นแสนชาฅไม่ขอใกล้ สูญท1งคินสนทงควงอโณไทย เมรุใหญ่ไหม้ระยำเปนมื่นฟอน แห้งเหือคสายหายเหือคสูญ,ชสาสินธ็จ โลกย่อมสาปหลาบย่อมสนอาใลอสมร

เพลงยาวกลบท ขาคขอเกลียคเกียคขอไกลไม่อาวรณ์ จนนครจรในเขฅรมกก,ญญาณ สำนวนกลาสำเนากลอนอกษรเฅน หวงยืคไปไว้อย่างเปนบนทค 1ฐาน กลางวรรคซอนกลอนวางซาจำวิจารณ์ นามขนานเขาอีกหน่อยค่อยหอยเอย ๆ ๆ ๑๘ กำ ๆ ๓. กลบทสรอยสน พระราชนิพนธ์ ๏ สารศรีศรีสวิสคอาวรณ์ถวิล ถวิลหวิงหวงสวาทยุพาพิน ยุพินพี่พี่นจินฅนาวรณ์ อาวรณ์หวิงหวิงจะฝากไมฅรีจิฅร์ จิฅร์จงจงม่ฅร์สมํกสมร สมรหมายหมายม่งพงางอน

กลบทสรอยสน 6 พงางามงามอรไม่เอออวย เอออกอกเอ๋ยจะทำไฉน ไฉนพี่พี่-จะไค้เจาสะสวย สวยสะสะสมภิรมย์รวย รวยระระรื่นควยสุคาเคียว สุคาควงควงใจพี่ไห้โหย โหยคีนคีนโคยกระสนเสียว เสียวจิฅร์จิฅร์จงเจาจริงเจียว จริงใจใจพี่เหนียวเสน่ห์น2อง เสน่ห์นุชนุชนาฎอย่านึกแหนง แหนงจิฅร์จิฅร์ระแวงมน3สหมอง หมองสวาทสวาทอนงค์ไม่จงกรอง กรองแค่ทุกข์ทุกข์ควยปองภิรมย์ริก ภิรมย์รื่นรื่นรสบงกชมาศ มาคนุชนุชนิราสสมานสมก สมกมิฅร์มิฅร์เอนคูช่วยชูพกฅร์

๑๐ เพลงย'แกลบท พกฅรพมองหมองนกควงรกแรง รึกรอนรึงรึงอุราเมฅฅาพี่ พี่สอคสอคสารศรีมาแจํงแถลง แถลงนองนองอย่าหมางระกางแกลง สารแสคงชื่อสรอยสนกลบทเอย ๆ ๆ ๑๔ กำ ๆ ๔. กลบทอกษรกลอนตาย พระราชนิพนธ์ ๏ เจ็บ'จิฅร์กิควิฅกอคอกอึค เทวษนิกรกีจะหลุคสุคจะยึค กิคเกียคขคชิคซีคประพฤฅมุ พิโรธรึกฉะยกยอกฉิกลอกกกับ เถิคจะลบมีคเชีอคกิคเคึอคคุ ผิคก็มอคชีพหนะเพราะงะงุ กับฅิคกรุฅรากยากวิบากซค

กลบทอกษรกลอนฅใย ®(5) จะพรากรกชกมิฅร์ประคิษฐพูด อกจะกรากปากจะบูดบอกระหํส ชาติมะหิฅผิคก็แหลกแฅกสกน้ค ประมาทระมคละเมิคเถิคถูกละ วิคกเกลือกนุชนาฏจะบาคจิฅร์ ยกหยิบผิคผูกพิโรธโกรธนกหนะ เหฅุรีกญาติอาจกิคจิฅร์มะนะ กลบสละสํฅย์สบคสิเฉียคชวค จะสุดฤทธเงียบแงบแทบบศวาส ชีพจะขาดโศกรํกฅกกล,กดวด ระฦกนุชสุควิฅกอกออกงวค จิฅร์เจ็บปวคเปรียบพระจกรรํฅน์ราช ทศพกฅร์ต์กขนิษ2เปลิด'จากหกถ พระพรากพลคอกเรศเทวษสวาท ยกพยุหประชิคกิคพิฆาฏ สฅบาปราพณ์วินาศประสบนุช

© เ5ธ เพลงยาวกลบท ถูกก8บอกฅกจะละมะนะศึก เกียจฅริฅรึกขนิษ^นาฎจะขากหลุก ชอบปลุกเสกอิทธิฤทธื้คิกประทุษ^ สารสมมุฅิชื่ออกษรกลอนคายเอย ๆ ๆ ๑๔ กำ ๆ ๕. กลบทสิงห์โตเล่นหาง พระองค์เจานวม (กรมหลวงวงศาธิราชสนิท') ๏ แสนรกเหนิกฤๅไทยใครจะเสมอ นอนกลางวํใฟ้นถึงเจ็าเผ้าเลมอ ลืมเผยอเนคร์เขมนเห็นแค่เงา สำคิญจิฅร์คิกว่านิองย่องมาแอบ เห็น'วํบแวบเกินกูรู้'ว่าเสา นึกสเทนเขินคิกผิกแลวเรา สลคทรวงง่วงเหงาเศราโศกโทรม

กลบทสิงห์โตเล่นหาง ๑๓ คิคถึงนุชสุคจะห็ามกวามวิฅก ให้รอนอกคงเอาไฟใส่ฮือโหม ถาเสร็จสมอารมณ์หมายวายทุกข์โทม ไค้เชยโฉมชอบชื่นรื่นระรวย จะเกอพํกฅร์เปนศกค์ศรีคีขนมาก ประสายากยิงอคส่าห็หาให้สวย เขาก็ยำไม่ยินเยอนเออนโอษฐ์ อวย เอาใจช่วยกิคขางไค้ไปเปล่าเปลือย กนก็ใช้เปนหลายเที่ยวเที่ยวสวนสื่อ ทำนอยฤๅให้ลำบากยากใจเหือย รอนแค่เราขางเขาเย็นเห็นนงเนือย ฉะช่างเฉื่อยเฉยรกชก็ยืคยาว แค่พลิกแพลงแกล2งเชือนเลื่อนหลายน์ค เผ้าพคม่คพอให้เนี่นเกินหนาหนาว แมนมิใช้ใกรไปมํงพ้งข่าวคราว จะแกล2งกล่าวกล\"บกำรำพาโล

๑๔ เพลงยาวกลบท บุราณว่ากำลอบชอบหม่นกู้ เปนเจ็าช้แมำขเกียจเฉียคจะโอ๋ กลอนเพลงนไม่บงกไ]รบเอก41ท ชื่อว่าโกเล่นหางอย่างนเอย ๆ ๆ ๑๔ กำ ๆ ๖. กลบทงะลอกแก*วก:ะทบผ้ง นายเกก ๏ โอ้แสนรกโอ้ศ0กกื้เราไม่เท่าถึง แสวงมากสวาทหมายไม่วายกนึง ลงนอนอิงแลวนี่งองรำพึงเพียร ขางทุกข์พี่ขากที1ผู้เปนก่คิก ก็เพราะมากำพรำมิฅร์กิกห์นเหียน, กงกกชลกูกนชายเหมอนว่ๅบเๅบน แสนทุพลสู้ทนเพียรเวียนทะฦๅบ แลเห็นพาเหลียวหาผั๋งย์งลิ!]ลี่ๅ