พังงาแห่งความสุข สุขที่คุณสัมผัสได้

99

100 การทำ�งานที่โปร่งใส ตรวจสอบได้ และใช้ขอ้ มลู ในการตัดสนิ ใจ เพราะทีมงานแตล่ ะคนตา่ งมีประสบการณ์ในการเก็บขอ้ มูลเพ่ือ ท�ำ แผนชุมชนมากอ่ น จงึ ทราบเบื้องลึกเบอ้ื งหลงั ร้สู ภาพ ความเปน็ อยู่ และวถิ ีชวี ติ ของสมาชกิ ในชมุ ชนมากพอทีจ่ ะ ช่วยเหลอื หรอื ปอ้ งกนั ความผิดพลาดได้ ส่งิ เหลา่ นีค้ อื ปจั จัย ท่ที ำ�ให้กองทนุ สวสั ดิการชุมชนของต�ำ บลทา่ อยเู่ ติบโตอยา่ ง มนั่ คงและยั่งยืน ใหเ้ หมาะสมกบั เงอ่ื นไขของชมุ ชน การรจู้ กั ประเมนิ ทา่ ทขี องนกั การเมอื งทอ้ งถน่ิ หรือผู้ประกอบการต่างถ่ินที่มาประกอบกิจการในท้องที่ทำ�ให้รู้จักทางหนีทีไล่ ที่จะจดั วางความสัมพนั ธ์ การทำ�งานท่ีโปร่งใส ตรวจสอบได้ และใช้ข้อมูลในการตัดสินใจ เพราะทีมงานแต่ละคนต่างมีประสบการณ์ในการเก็บข้อมูลเพื่อทำ�แผน ชมุ ชนมากอ่ น จงึ ทราบเบอ้ื งลกึ เบอ้ื งหลงั รสู้ ภาพความเปน็ อยู่ และวถิ ชี วี ติ ของสมาชกิ ในชมุ ชนมากพอทจ่ี ะชว่ ยเหลอื หรอื ปอ้ งกนั ความผดิ พลาดได้ สง่ิ เหลา่ นค้ี อื ปจั จยั ทที่ �ำ ใหก้ องทนุ สวสั ดกิ ารชมุ ชนของต�ำ บลทา่ อยเู่ ตบิ โต อย่างม่ันคงและยง่ั ยืน อย่างไรก็ตาม การทำ�งานยงั คงมอี ปุ สรรคอยู่บ้าง เมื่อไดร้ บั ผลกระทบ จากการเปล่ียนแปลงทางการเมืองระดับท้องถ่ิน เมื่อข้ัวตรงข้ามในพื้นท่ี ไดร้ บั เลอื ก เงอื่ นไขการสนบั สนนุ จากองคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ จงึ กลายเปน็ จุดติดขัด แต่โชคดีท่ีทีมงานมีคณะทำ�งานระดับจังหวัดคอยสนับสนุน จงึ สามารถคลคี่ ลายปญั หานโี้ ดยกขอรบั การสนบั สนนุ งบประมาณจากองคก์ าร บริหารส่วนจงั หวัด (อบจ.) แทน

101 ส�ำ หรบั การขบั เคลอ่ื นงานตอ่ ไปในอนาคต ทมี งานยงั มเี ปา้ หมายในการ ทจ่ี ะดแู ลใหส้ มาชกิ ในชมุ ชนทกุ คน รวมทง้ั แรงงานตา่ งถนิ่ ทเี่ ขา้ มารบั จา้ งท�ำ งาน ในพ้ืนท่มี ีสวัสดิการครบ 100 เปอรเ์ ซ็นต์ให้ได้ภายในปี พ.ศ. 2565 ที่ทกุ คนใน ต�ำ บลท่าอยจู่ ะต้องมีสวสั ดกิ าร ไมว่ า่ จะเปน็ ของรัฐ กองทุน หรือภาคเอกชน ทุกคนต้องมีสวัสดิการในด้านต่างๆ ร่วมท้ังหาแนวทางในการลงทุนใหม่ๆ ท่ี จะท�ำ ให้เงินในกองทุนงอกเงยเพิ่มขึน้ “จะไดไ้ มต่ อ้ งบอกวา่ คนในต�ำ บลทา่ อยู่ ตายแลว้ ไมม่ เี งนิ ท�ำ ศพ ไปรกั ษา พยาบาลแลว้ โดนทงิ้ ไมม่ คี นดแู ล คนพกิ ารอยบู่ า้ นแลว้ ไมม่ คี นดแู ล เราไมอ่ ยาก ใหเ้ กดิ เหตกุ ารณแ์ บบนี้ ไมอ่ ยากใหค้ นทา่ อยตู่ อ้ งไปรอ้ งกาชาด เราไมอ่ ยากให้ คนทา่ อยอู่ อกขา่ วโทรทศั น์ เพราะเราสามารถชว่ ยเหลอื กนั ได้ ในครอบครวั หนง่ึ ทเ่ี ขายากจน ไมม่ เี งนิ แตค่ นรอบขา้ งทพี่ อจะชว่ ยกนั ไดก้ ข็ อใหไ้ ปชว่ ย ประธาน ผสู้ ูงอายุจะพดู ตลอดวา่ อย่าทอดท้งิ ใหเ้ ขาอยู่เดียวดายนะ เราไม่อยากได้ยิน วา่ คนนเี้ ปน็ โรคซมึ เศรา้ แลว้ ฆา่ ตวั ตาย เปน็ เรอ่ื งทนี่ า่ อบั อายในต�ำ บลวา่ เขาอยู่ อย่างไร ไมม่ ีการดูแล ไม่มีการชว่ ยเหลือ ไม่มีญาติพนี่ อ้ ง ไมอ่ ยากได้ยนิ เรอ่ื ง แบบน้”ี อรษา กลา่ วยืนยันปณธิ าน ต้นแบบพัฒนาการที่ตอ่ เนื่อง พัฒนาการอย่างต่อเนื่องของกองทุนสวัสดิการชุมชนตำ�บลท่าอยู่ ภายใต้การเฝ้ามองและสนับสนุนของคณะทำ�งานจังหวัดอย่างชาตรี มูลสาร ทส่ี ะทอ้ นความคดิ เหน็ ตอ่ การท�ำ งานของกองทนุ ฯ วา่ กองทนุ ฯ ของต�ำ บล ทา่ อยบู่ รรลเุ ปา้ หมายในการบรหิ ารจดั การกองทนุ สวสั ดกิ ารชมุ ชนทตี่ งั้ ไว้ ร่วมกันในระดับจังหวัดหลายๆ เรื่อง เช่น 1. ประชากรอย่างน้อย 30 เปอร์เซ็นต์ต้องเป็นสมาชิกกองทุนสวัสดิการชุมชน แต่ท่ีน่ีมีสมาชิกเกินกว่า คร่ึงหนึ่งของประชากรแล้ว 2. มีการพัฒนาศักยภาพท่ีได้รับงบประมาณ สนบั สนนุ จากรฐั บาลตอ่ เนอ่ื ง 6 รอบ ตามเงอ่ื นไขเพม่ิ จ�ำ นวนสมาชกิ 100 ราย ต่อปี ซ่ึงเมื่อคิดย้อนไปตั้งแต่เริ่มต้นจากสมาชิก 35 ราย ในปี พ.ศ. 2547

102 ปจั จบุ นั เพม่ิ เปน็ 2,000 กวา่ ราย และแตล่ ะปกี ม็ แี นวโนม้ เพม่ิ ขนึ้ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง 3.สวสั ดกิ ารกองทนุ ทมี่ กี ารก�ำ หนดวา่ ตอ้ งใหค้ วามชว่ ยเหลอื อยา่ งนอ้ ย 9 ดา้ น แตท่ น่ี ม่ี มี ากถงึ 13 ดา้ น และบางดา้ นกม็ จี �ำ นวนเงนิ สวสั ดกิ ารสงู กวา่ ทกี่ �ำ หนด เช่น ข้อกำ�หนดบอกว่าเสียชีวิตจ่าย 5,000 บาท แต่ที่น่ีเสียชีวิตจะได้รับ สวัสดกิ ารประมาณ 33,000 บาท นอกจากน้ียังมีรปู แบบกองทนุ สวสั ดกิ าร ทหี่ ลากหลาย และมกี ารบรู ณาการระหวา่ งกองทนุ สวสั ดกิ ารชมุ ชน กองทนุ ผู้สูงอายุ กองทุนเพ่ือนช่วยเพื่อน สิ่งเหล่าน้ีล้วนเป็นจุดเด่นที่สามารถ เป็นต้นแบบของการบริหารจัดการกองทุนสวัสดิการชุมชนระดับจังหวัด ระดบั ภาค หรอื ระดับประเทศได้ “จากเงนิ ตงั้ ตน้ 3,000 บาท ของคน 30 กวา่ คน วนั นขี้ ยบั ไปเปน็ 2,000 กวา่ คน จนเกอื บถงึ เพดานทสี่ ามารถปลดลอ็ คกฎเกณฑก์ ารสนบั สนนุ จากภาค รัฐ ทร่ี ะบวุ ่า หากกองทนุ ไหนมีสมาชกิ เกนิ 50 เปอรเ์ ซ็นตจ์ ะได้รบั เงินสมทบ ทุกปี โดยไมต่ ้องหาสมาชิกเพม่ิ ปลี ะ 100 รายเหมือนทผ่ี ่านมา” ชาตรีกลา่ ว การเตบิ โตอยา่ งตอ่ เนอื่ งของกองทนุ สวสั ดกิ ารชมุ ชนต�ำ บลทา่ อยู่ ยงั สรา้ งแรงกระเพอื่ มตอ่ การกอ่ เกดิ กองทนุ สวสั ดกิ ารแกก่ ลมุ่ เปา้ หมายเฉพาะ เชน่ การเกดิ ชมรมผพู้ กิ าร ชมรมผดู้ อ้ ยโอกาส ทตี่ ง้ั ขน้ึ มาเพอื่ ชว่ ยเหลอื กนั เอง และ มที มี งานจากกองทนุ สวสั ดกิ ารชมุ ชนต�ำ บลทา่ อยเู่ ปน็ พเ่ี ลย้ี งอยา่ งใจกวา้ ง โดย ไม่ไดค้ ิดว่าจะต้องรวมยอดให้เข้ามาอยูใ่ นกองทุนเดียวกัน แต่ตา่ งมเี ปา้ หมาย เดยี วกันคอื คนในต�ำ บลท่าอยู่มสี วสั ดกิ ารในชวี ติ วนั นน้ี ับได้วา่ คนทา่ อยู่ กนิ อิ่ม นอนอุ่น เพราะมที นุ มีสวัสดิการ ทชี่ ว่ ยใหอ้ บอนุ่ ในหวั ใจวา่ ชวี ติ จะไมแ่ รน้ แคน้ ยากจนเกนิ ไป เพราะมหี ลาย มอื ทพ่ี รอ้ มจะชว่ ยโอบอมุ้ ยามเดอื ดรอ้ น ดงั นน้ั ตอ้ งยอมรบั วา่ ทนุ ทสี่ �ำ คญั ทส่ี ดุ ของทา่ อยู่ คอื ทนุ น�้ำ ใจของสมาชกิ ในต�ำ บลทเ่ี ออื้ อาทรตอ่ กนั จนสง่ ต่อให้เกิดภาพรวมของความเข้มแข็ง มั่นคง และยั่งยืนของกองทุน สวสั ดกิ ารชมุ ชนต�ำ บลท่าอยู่อยา่ งท่เี หน็ และสัมผัสได้ในทกุ วันนี้

ความสขุ ทคี่ ณุ สมั ผสั ไดเ้ มอื่ มาเรยี นรทู้ นี่ ค่ี อื การบรหิ ารจดั การกองทนุ สวสั ดกิ ารชมุ ชนอยา่ งลกึ ซงึ้ ทั้งมิติแนวคิด ปณิธาน วิธีการทำ�งาน รูปธรรมของ ผลลพั ธท์ ี่ท�ำ ให้สมาชิกกองทุนฯ อบอนุ่ หวั ใจ และวิธี การขยายผลการท�ำ งานสู่กองทนุ อ่นื ๆ

104 ชีวิตท่มี ชี ีวาของผสู้ ูงอายุโคกเจรญิ ตำ�บลโคกเจริญ อำ�เภอทับปดุ จงั หวดั พงั งา ประกอบดว้ ย 8 หมูบ่ า้ น บนพน้ื ท่ี 36,238 ตางรางกโิ ลเมตร ชาวบา้ นสว่ นใหญป่ ระกอบอาชพี เกษตรกรรม คือ ปลกู ยางพาราและทำ�สวนผลไม้ รองลงมาคอื ประมง รับจา้ งและคา้ ขาย มปี ระชากรตามทะเบยี นราษฎรท์ ง้ั สน้ิ 679 หลงั คาเรอื น มปี ระชากร 3,167 คน4 ในพนื้ ทม่ี ไี ทยพทุ ธ 7 หมบู่ า้ น และไทยมสุ ลมิ 1 หมบู่ า้ นคอื หมทู่ ี่ 6 บา้ นตลง่ิ ชนั แต่ประชาชนทั้งหมดก็ด�ำ เนนิ ชวี ติ อยู่ร่วมกนั อยา่ งสงบสขุ มีความปลอดภยั ใน ชวี ิตและทรพั ย์สนิ ผสานพลังสรา้ งสขุ ผ้สู ูงอายุ ความโดดเด่นของพื้นที่ตำ�บลโคกเจริญ ส่วนหน่ึงเป็นผลจากการ ทำ�งานของภาคประชาชนคือ กองทุนสวัสดิการชุมชน และภาคราชการคือ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำ�บล (รพ.สต.) ท่ีได้จับมือกันดูแลชีวิตและ ความเป็นอยู่ของสมาชิกในชุมชน โดยเฉพาะกลุ่มผู้สูงอายุทั้งชายและหญิง ทมี่ ีอยรู่ ่วม 400 คน ดว้ ยการสรา้ งแรงดงึ ดดู ใหผ้ สู้ งู วยั ทต่ี ดิ บา้ น ตดิ เตยี งไดอ้ อก มาพบปะกัน และร่วมทำ�กิจกรรมเสริมสร้างสุขภาพกาย ใจ จิต และสังคม มาอย่างต่อเนอ่ื ง แกนน�ำ หลกั ในพนื้ ท่ี เชน่ ปา้ ตม๋ิ -บปุ ผา เทพณรงค์ อดตี ผอู้ �ำ นวยการ รพ.สต.โคกเจริญ นพัญชา พิรณุ รตั น์ พยาบาลวิชาชพี รพ.สต.โคกเจริญ ดรณุ ี เนอ่ื งชมภู อสม พ่ดี า-วนิดา ชูสุวรรณ กรรมการกองทนุ สวสั ดิการ ชุมชน รชั นี ณ นคร ประธานกลมุ่ อสม.ต�ำ บลโคกเจรญิ สมั ฤทธ์ิ คลอ่ งการ ประธานกลมุ่ ผสู้ งู อายตุ �ำ บลโคกเจรญิ และวราภรณ์ แกว้ สวา่ ง เลขานกุ าร กองทุนสวัสดิการชุมชน ร่วมกันบอกเล่าความเป็นมาของกิจกรรมการดูแล 4 อบต.โคกเจรญิ www.khokjaroen.go.th

105

106 ผสู้ งู อายใุ นต�ำ บลวา่ มจี ดุ เรม่ิ ตน้ มาจากผสู้ งู อายทุ า่ นหนง่ึ สนใจการออกก�ำ ลงั กาย ถึงขั้นเดินเท้าจากบ้านในระยะทาง 3 กม. ไปร่วมกิจกรรมออกกำ�ลังกายกับ ชมรมผสู้ งู อายุอำ�เภอทบั ปุดทุกวัน ได้มาปรึกษากบั ปา้ ต๋มิ ซ่งึ เปน็ ผอ.รพ.สต. ในขณะนนั้ วา่ ท�ำ อยา่ งไรจงึ จะสามารถจดั ตง้ั ชมรมผสู้ งู อายขุ นึ้ ในต�ำ บล ปา้ ตม๋ิ จงึ ไดน้ �ำ เรอ่ื งไปหารอื กบั นายก อบต. จนไดง้ บประมาณสนบั สนนุ กจิ กรรมของ ผ้สู ูงอายุในต�ำ บล “คอ่ ยๆ ชวนกันเขา้ มา จาก 10 คน 20 คน 30 คน จดั กิจกรรมให้ออก ก�ำ ลงั กาย แรกๆ กเ็ ปน็ ร�ำ ไทเกก๊ ร�ำ ไมพ้ ลอง ท�ำ เรอ่ื ยๆ มากย็ งิ่ มกี จิ กรรมหลาก หลายขึ้น จนในที่สดุ ได้รับงบประมาณจาก สสส. ในปี พ.ศ. 2547” ป้าต๋ิม เลา่ เท้าความ งบประมาณทไี่ ดถ้ กู น�ำ มาขบั เคลอ่ื นเรอ่ื ง หมบู่ า้ นสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพตาม แนวพระราชดำ�ริเศรษฐกิจพอเพียง ประกอบด้วยกิจกรรมประกวดบ้านสวย ครัวสะอาด การปลูกผักปลอดสารพิษ กิจกรรมออกกำ�ลังกายของผู้สูงอายุ โดยเลือกนำ�ร่องที่หมู่ 8 ก่อนท่ีจะขยายผลเชิญชวนสมาชิกจากหมู่บ้านอ่ืนๆ เขา้ ร่วมจนสามารถจัดตงั้ เปน็ ชมรมผสู้ ูงอายุต�ำ บลโคกเจรญิ ในทีส่ ุด ปถี ดั มา โครงการของพน้ื ทโ่ี คกเจรญิ ทไี่ ดร้ บั เลอื กเปน็ 1 ใน 20 โครงการ ดขี องประเทศ จากความโดดเดน่ ของกจิ กรรมออกก�ำ ลงั กายของผสู้ งู อายุ ท�ำ ให้ ไดพ้ าผสู้ งู อายไุ ปโชวโ์ นราหบ์ กิ ซง่ึ เปน็ การออกก�ำ ลงั กายทผ่ี สมผสานทา่ ร�ำ โนราห์ ศิลปะการแสดงของภาคใตร้ ว่ มกับทา่ เตน้ แอโรบิกในงานระดบั ชาติ ถึง 2 งาน ติดกัน กลายเป็นความภาคภูมิใจของสมาชิก และกลายเป็นพลังผลักดันให้ ผสู้ งู อายุมีชีวติ ชวี า ตัง้ ใจท�ำ กิจกรรมตา่ งๆ ทจ่ี ัดขนึ้ อย่างสมำ่�เสมอ นอกจากร่วมกิจกรรมกันเองในกลุ่ม ผู้สูงอายุที่มีความรู้ประสบการณ์ ในเรอ่ื งตา่ งๆ ไดร้ ว่ มเปน็ ครภู มู ปิ ญั ญาถา่ ยทอดองคค์ วามรเู้ รอ่ื งตา่ งๆ สเู่ ยาวชน ในโรงเรียน ทั้งสอนทำ�ลูกประคบ ทำ�ขนมไทย ทำ�บายศรี งานจักสาน ฯลฯ ทท่ี �ำ ใหเ้ ดก็ ๆ รนุ่ ลกู รนุ่ หลานรสู้ กึ ทงึ่ กบั ความสามารถของปยู่ า่ ตายาย จนเหน็ คณุ ค่าของผสู้ ูงอายุมากขน้ึ กว่าเดิม

107 ผสู้ งู อายุท่ีมคี วามร้ปู ระสบการณใ์ นเรอ่ื งต่างๆ ได้รว่ มเป็น ครูภูมปิ ญั ญาถ่ายทอดองค์ความรู้เรอ่ื งตา่ งๆ สู่เยาวชน ในโรงเรียน ทั้งสอนทำ�ลูกประคบ ท�ำ ขนมไทย ท�ำ บายศรี งานจักสาน ฯลฯ ทท่ี �ำ ใหเ้ ดก็ ๆ รุ่นลูกรุ่นหลานรสู้ กึ ทึ่งกับ ความสามารถของปู่ยา่ ตายาย จนเห็นคุณคา่ ของ ผ้สู งู อายุมากขึ้นกวา่ เดิม พร้อมกันนี้ผู้สูงอายุส่วนใหญ่ยังเป็นผู้ใฝ่รู้ใฝ่เรียน เข้าร่วมกิจกรรม โรงเรยี นเกษยี ณวัยทีเ่ ปิดสอนทกุ วันจันทร์ เพ่ือเรียนรทู้ ัง้ วิชาการในระบบของ กศน. ซง่ึ เปน็ หลกั สตู รระยะสน้ั มกี ารสอบเพอ่ื วดั ระดบั ความรแู้ ละปรบั ระดบั ชน้ั ทง้ั ระดบั ประถมศกึ ษาและมธั ยมศกึ ษา มกี ารเรยี นรดู้ า้ นเทคโนโลยี หรอื ความรู้ ใหม่ๆ ให้ผู้สูงอายุมีความรู้เท่าทันต่อความเปล่ียนแปลงของโลก อีกท้ังยังมี การสอนเพม่ิ เตมิ เรอ่ื งอาชพี เสรมิ เชน่ การท�ำ ลกู ประคบ น�ำ้ มนั มะพรา้ วสกดั เยน็ ยาหม่องรางจืด ยาเขียว ยาเหลือง ฯลฯ ซ่ึงกลุ่มผู้สูงอายุเรียนรู้ฝึกฝนจน สามารถผลิตขายตามออเดอร์ทีม่ ผี ู้สนใจส่งั ซ้อื สรา้ งสังคมสูงวัยใจเป่ียมสุข การเขา้ รว่ มกจิ กรรมตา่ งๆ ท�ำ ใหผ้ สู้ งู อายทุ เ่ี คยตดิ บา้ น ไดป้ รบั เปลย่ี น พฤตกิ รรมเข้าสังคมมากข้ึน อาการซมึ เศร้าเหงาหงอยท่ีเคยเปน็ จงึ ลดลง ผสู้ งู อายุ 3 รายทเ่ี คยมปี ญั หาสขุ ภาพจติ ตอ้ งรบั ยาเปน็ ประจ�ำ เมอื่ เขา้ รว่ ม กจิ กรรมบอ่ ยๆ อาการดขี น้ึ จนไมต่ อ้ งรบั ยาอกี แลว้ ปจั จบุ นั มผี สู้ งู อายเุ ปน็ สมาชิกของชมรมฯ ถงึ 300 กว่าคนหมุนเวยี นเข้ารว่ มกิจกรรมท่จี ดั ขน้ึ โดยมี ผู้สูงอายุประมาณ 50 คนท่ีเจ็บป่วยติดบ้าน ติดเตียงที่ไม่ได้มาร่วมกิจกรรม ซงึ่ ทีมงานกไ็ มไ่ ด้ละเลย รวมกล่มุ ไปเยยี่ มเยอื นเปน็ ประจำ� รวมทัง้ จดั กจิ กรรม

108 พระเยย่ี มโยม โดยนมิ นตพ์ ระสงฆ์ ไปเยย่ี มผสู้ งู อายซุ ง่ึ นบั ถอื ศาสนาพทุ ธทป่ี ว่ ย ติดเตียงถึงทีบ่ า้ น สร้างโอกาสใหผ้ ู้สงู อายไุ ด้ท�ำ บุญ “ค่าสมัครสมาชิกคนละ 150 บาท เป็นคา่ บำ�รุง 50 บาท ค่าชว่ ยเหลือ งานศพ 100 บาท ซึ่งจ่ายครั้งแรกครั้งเดียว ปีต่อไปจ่ายเฉพาะค่าบ�ำ รุงปีละ 50 บาท เพอ่ื ใชใ้ นการด�ำ เนนิ งาน และจดั กจิ กรรมตา่ งๆ ของกลมุ่ ” พอ่ สมั ฤทธิ์ บอกถึงเงอื่ นไขการเปน็ สมาชิกชมรมฯ เมอ่ื ไดเ้ ขา้ สงั คม พบปะพดู คยุ ท�ำ กจิ กรรมกบั คนวยั เดยี วกนั สง่ ผล ให้สุขภาพจิตของผู้สูงอายุดีข้ึนอย่างเห็นได้ชัด ลูกหลานที่บ้านสะท้อน ความเห็นว่าผู้สูงอายุอารมณ์ดี ความสัมพันธ์กับสมาชิกในครอบครัวก็ ดีขนึ้ ตามไปด้วย “ตัวอย่างท่ีเห็นได้ชัด ท่านอดีตนายกฯ อบต. ท่านบอกว่า ขอบคุณ น้าต๋ิมที่ทำ�ให้แม่เขาสดช่ืน อายุ 80 ปีแล้ว ลุกข้ึนตี 3 ถางหญ้า ปลูกผัก มรี ายไดจ้ ากการขายผกั เขาบอกวา่ ถา้ พวกยายไมม่ าท�ำ กจิ กรรม ยายคงไปแลว้ ” ปา้ ตม๋ิ ยกยกตัวอยา่ ง โดยพี่ดาเล่าเสริมถึงความมีชีวิตชีวาของผู้สูงอายุว่า เวลามีกิจกรรม เราขอรับสมัครคนจัดปิ่นโตฟรี คุณยายท้ังหลายขันอาสามาช่วย ขอให้มีรถ พาไปเท่านั้น ไม่มีค่าปิ่นโตให้ก็ไม่เป็นไร เช้ามาแต่งตัวสวยๆ น่ังรอกันแล้ว มาถึงกถ็ ่ายรูปโพสต์เฟซบุ๊กทนั ที การมาร่วมทำ�กิจกรรมที่ รพ.สต. ทำ�ให้ได้รับการดูแลเร่ืองสุขภาพไป พรอ้ มๆ กนั ประกอบกบั ทาง รพ.สต. ไดเ้ กบ็ ขอ้ มลู ดา้ นสขุ ภาพของคนในชมุ ชน จึงพบว่า มีผู้ป่วยความดันสูง และเบาหวานค่อนข้างมาก จนนำ�มาสู่การ วิเคราะห์หาสาเหตุร่วมกัน จึงได้ข้อสรุปว่า เป็นเพราะอาหารที่บริโภค อุดมไปดว้ ยรสชาติ หวาน มัน เคม็ จนน�ำ ไปสกู่ ารสง่ เสริมการปลกู ผกั พื้นบา้ น ผกั ปลอดสารเคมี และพืชสมนุ ไพร เพ่ือบรโิ ภคหรือรกั ษาสุขภาพในครัวเรือน คร้ันปู่ย่า ตายาย ปลูกผักแล้วมีศัตรูพืชรบกวน ก็ได้รับการเติมเต็ม ความรูเ้ ร่อื งการทำ�สารสกดั จากธรรมชาตเิ พือ่ ไล่แมลง หรอื ใครมคี วามรู้

109 ครั้นปู่ยา่ ตายาย ปลกู ผกั แล้วมีศตั รูพชื รบกวน ก็ไดร้ ับการเตมิ เต็มความร้เู รือ่ งการทำ�สารสกัดจากธรรมชาติ เพื่อไล่แมลง หรือใครมีความร้เู รือ่ งใด มเี มล็ดพันธ์ผุ กั พน้ื บา้ น ชนดิ ใด หรือหากใครมีความรเู้ รอ่ื งแพทย์พนื้ บ้านกน็ �ำ มา แลกเปล่ยี นกนั ความรู้ของชมุ ชนจึงหมนุ เวยี นเปล่ียนถ่าย ระหวา่ งกันอยา่ งไมห่ วง เร่อื งใด มีเมลด็ พนั ธผ์ุ ักพนื้ บา้ นชนดิ ใด หรอื มีความรูเ้ ร่อื งแพทยพ์ ืน้ บา้ น กน็ �ำ มาแลกเปลยี่ นกนั ความรขู้ องชมุ ชนจงึ หมนุ เวยี นเปลยี่ นถา่ ยระหวา่ ง กันอย่างไมห่ วง โดยมีทมี งานแกนน�ำ ชมุ ชน อสม. และเจา้ หนา้ ท่ี รพ.สต. เป็นฝ่ายสนับสนนุ ด้านวิชาการ สำ�หรับการบริหารจัดการกิจกรรมในกลุ่มผู้สูงอายุ มีคณะกรรมการที่ เป็นผสู้ ูงอายุ 11 คน ประกอบด้วย ประธาน รองประธาน 2 คน และกรรมการ ทเี่ ปน็ ตวั แทนของแตล่ ะหมบู่ า้ น หมลู่ ะ 1 คน และมที ปี่ รกึ ษา เชน่ นายก อบต. กรรมการโรงเรียนเกษียณวัย กรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ มีการ ประชุมร่วมกันเป็นประจำ�ทุกวันที่ 1 ของเดือน ซ่ึงส่วนใหญ่เน้ือหาของการ ประชมุ จะเปน็ การตดิ ตามสถานการณค์ วามเปลย่ี นแปลงของผสู้ งู อายใุ นต�ำ บล ท้ังเร่ืองความเป็นอยู่ ความเจ็บป่วย หรือเสียชีวิต การนัดหมายเยี่ยมเยือน สมาชกิ หรอื การวางแผนกจิ กรรมตา่ งๆ โดยเฉพาะกจิ กรรมทม่ี กั จะมหี นว่ ยงาน เชิญใหไ้ ปร่วมแสดงตา่ งๆ “ถา้ มกี จิ กรรมตอ้ งไปรว่ มจะใชเ้ วทพี ดู คยุ กนั เชน่ ชดุ การแสดงนตี้ อ้ งการ 10 คนนะ มีใครสมคั รใจไปบา้ ง กน็ ัดฝกึ ซอ้ มกนั แลว้ เราจะมแี ผนกตดั เสื้อผา้ เย็บเส้ือผ้าไมต่ อ้ งไปจ้าง หรือว่าถ้ามปี ญั หาของหมบู่ า้ น ตวั แทนก็จะมาบอก” พอ่ สมั ฤทธิ์ เล่า

110 ปน่ิ โตสร้างสุข เมือ่ รชั นี ณ นคร ไดร้ บั รางวลั อสม.ดเี ด่นระดบั ประเทศ ท�ำ ใหพ้ ้นื ท่ี ตำ�บลโคกเจริญกลายเป็นแหล่งศึกษาดูงาน ของคนต่างถ่ิน ทีมงานเห็น โอกาสของการทม่ี คี นจ�ำ นวนมากเขา้ มาในชมุ ชน จงึ คดิ วธิ กี ระจายรายได้ ไมใ่ หร้ ายรบั ในการจดั ท�ำ อาหารกระจกุ อยทู่ ค่ี นไมก่ ร่ี าย โดยใหส้ มาชกิ ใน ชมุ ชนแตล่ ะครวั เรอื นทส่ี มคั รใจเขา้ รว่ มโครงการ ท�ำ ปน่ิ โตอาหารพน้ื บา้ น เพอ่ื รบั รองแขก 1 ครวั เรือน 1 ป่นิ โต สำ�หรับแขก 2 คน ราคาเถาละ 150 บาท เนน้ ใชว้ ตั ถดุ ิบในท้องถน่ิ ใชข้ ้าวกล้อง ผักข้างบา้ น อาหารเนน้ ปลา ลดรสหวาน มนั เคม็ ใหด้ ตี อ่ สขุ ภาพ ซง่ึ ผทู้ ส่ี นใจท�ำ อาหารปน่ิ โตสว่ นใหญ่ ล้วนเป็นยา่ ๆ ยายๆ ในแต่ละครอบครัวนัน่ เอง “เงิน 150 บาท อาจจะเป็นเงินไม่เยอะ แต่เป็นความภูมิใจท่ีได้ทำ� ของอรอ่ ยๆ ใหค้ นอน่ื กนิ ท้ังยงั เปน็ การแบ่งปนั ผูอ้ ื่น วงกบั ข้าวท่มี กี บั ข้าวเปน็ ร้อยชนิด คนเลือกไมถ่ ูกเลยวา่ จะกนิ อะไรบ้าง” พดี่ า เลา่ พรอ้ มเสริมว่า เคยมี คนคิดว่า เราแกงหม้อนึงแล้วตักใส่ปิ่นโตแต่ละเถา แต่ไม่ใช่ ป่ินโตของใครก็ ใช้กับข้าวบ้านคนนั้น เวลามาเปิดกินด้วยกัน แกงพริกเหมือนกันแต่รสชาติ ต่างกัน การท�ำ ปน่ิ โตอาหารของทนี่ จี่ งึ กลายเปน็ กจิ กรรมสรา้ งรายไดเ้ สรมิ ใหแ้ ก่ ผู้สูงอายุ และกลายเอกลักษณ์ที่ทำ�ให้แขกไปใครมารู้สึกท่ึงและประทับใจ ทั้ง ยังเป็นการกระจายรายได้สู่ชุมชนอย่างท่ัวถ้วน ยกเว้นกรณีถ้าแขกที่มาเป็น มุสลิม ก็ต้องให้สมาชิกท่ีเป็นมุสลิมในหมู่ 6 เป็นผู้รับผิดชอบ เพื่อจะได้ปรุง อาหารไดถ้ ูกต้องตามหลกั ศาสนา ปน่ิ โตอาหารยงั เปน็ กลยทุ ธส์ �ำ คญั ทท่ี �ำ ใหท้ มี งาน รพ.สต. และ อสม. ไดป้ ระเมนิ พฤตกิ รรมการบรโิ ภคของชาวบา้ น เพอ่ื น�ำ ไปสกู่ ารปรบั พฤตกิ รรม ลด หวาน มนั เคม็ ซึง่ เป็นสาเหตขุ องโรค NDC ไปในตัว ซงึ่ พอ่ สัมฤทธ์ิ ยนื ยนั ไดว้ า่ มาตรการนส้ี ง่ ผลใหต้ นเองปรบั พฤตกิ รรมลดการบรโิ ภคอาหาร รสจัด ลดการดืม่ น้�ำ หวานลงได้

111 การทำ�ป่นิ โตอาหารของทน่ี ี่จึงกลายเป็นกจิ กรรมสรา้ ง รายไดเ้ สริมใหแ้ ก่ผ้สู งู อายุ และกลายเปน็ เอกลักษณ์ท่ีท�ำ ให้ แขกไปใครมารสู้ ึกท่งึ และประทับใจ ทง้ั ยังเป็นการ กระจายรายได้สชู่ ุมชนอย่างทว่ั ถ้วน

112 ธรรมนญู สขุ ภาพฉบับบ้านโคกเจริญ เม่ือสมาชิกส่วนใหญ่ของชุมชนเหน็ ผลดขี องการบรโิ ภคท่ีลดหวาน มัน เคม็ จงึ สนบั สนนุ ใหท้ �ำ เปน็ ขอ้ ตกลงรว่ ม โดยจดั ท�ำ เปน็ ธรรมนญู สขุ ภาพของ ตำ�บล ที่มีข้อกำ�หนด เช่น งานเลี้ยงปลอดน้ำ�อัดลม ปลอดโฟม ปลอด กาแฟ ใชป้ น่ิ โตใสอ่ าหาร เปน็ ตน้ ซงึ่ เนอ้ื หาในธรรมนญู สขุ ภาพนเ้ี ปน็ สว่ น หนง่ึ ของรา่ งธรรมนญู ต�ำ บลทท่ี มี งานขบั เคลอื่ นพงั งาแหง่ ความสขุ รา่ งขนึ้ เพือ่ น�ำ ไปสกู่ ารทำ�ประชาพิจารณ์ กอ่ นจะประกาศใชใ้ นลำ�ดับต่อไป การขับเคล่ือนงานด้านผู้สูงอายุได้ดำ�เนินงานคู่ขนานไปกับกิจกรรม อน่ื ๆ ของชมุ ชน โดยมีทีมงานของ รพ.สต.เป็นพ่เี ล้ยี ง คอยสนบั สนุนท้งั การ คัดสรรกิจกรรมต่างๆ มากระตุ้นความสนใจให้แก่ผู้สูงอายุท่ีเบ่ือง่าย รวมทั้ง แสวงหางบประมาณในการบริหารจัดการ ผ่านการทำ�โครงการต่างๆ รวมทั้ง สนับสนุนงานจัดทำ�เอกสารทผ่ี ้สู ูงอายไุ มถ่ นดั “ต้องมองกวา้ ง เพ่ือนเขาท�ำ อะไร มีอะไร ปล่อยเขาอยูก่ ันเฉยๆ ก็เฉา เมอ่ื วนั กอ่ นการกฬี าโทรหาปา้ ตม๋ิ เขาไมร่ วู้ า่ ปา้ ตม๋ิ เกษยี ณแลว้ จะใหส้ ง่ แอโรบกิ มวยไทย เขาถามวา่ รบั ไหม ปา้ บอกเขาพรงุ่ นใ้ี หค้ �ำ ตอบ เพราะตอ้ งถามยายกอ่ น พอมาถาม ยายกบ็ อกว่าถา้ นอ้ งต๋ิมลงยายก็ลงดว้ ย พอรวู้ า่ จะเข้ารว่ ม ทมี งาน กต็ ้องมาวางแผนเรอื่ งงบประมาณ ท้ังค่าเดนิ ทาง คา่ ท่ีพกั ค่าอาหาร การซอ้ ม การคัดเลือกคนวา่ จะเอาใครไป เพราะคนท่ีไปต้องเป็นแกนนำ�หลกั ที่สามารถ สรา้ งการมีสว่ นรว่ มให้กับคนในชุมชนได้แลว้ ยังต้องถ่ายทอดความรใู้ ห้เพอื่ น ไดอ้ กี ด้วย” ปา้ ต๋ิม เล่ากลยุทธ์การท�ำ งาน สงิ่ ทที่ มี งานยงั คงหว่ งใยผสู้ งู อายคุ อื เรอื่ งของการเดนิ ทางทบี่ างครงั้ หาก ไมม่ ลี กู หลานมาสง่ ผสู้ งู อายกุ จ็ ะหมดโอกาสมารว่ มกจิ กรรม หรอื หากเดนิ ทาง มาเองกห็ ว่ งใยเรอ่ื งความปลอดภยั จงึ ไดน้ �ำ เรอ่ื งนห้ี ารอื กบั หนว่ ยงานในทอ้ งถน่ิ ซง่ึ ในอนาคตอนั ใกลน้ ้ี อบต.จะรบั ทจ่ี ดั หารถบรกิ ารรบั -สง่ ใหผ้ สู้ งู อายไุ ดเ้ ดนิ ทาง เข้าร่วมกจิ กรรมไดส้ ะดวก และคลายความหว่ งใยของลูกหลาน

113

114 การได้เข้าร่วมกจิ กรรม พบปะพดู คุย เรอ่ื งเก่าๆ ได้ถูกเลา่ ขานใน หมเู่ พอื่ นวยั เดยี วกนั ความรทู้ กั ษะทมี่ ไี ดถ้ า่ ยทอดสคู่ นรนุ่ ใหม่ เรอื่ งใหมๆ่ ได้เรียนรู้ให้เท่าทันตอ่ ยคุ สมัยทเี่ ปล่ยี นไป การมีโอกาสอวดฝีมือการปรุง อาหารจากพืชผักสวนครัวท่ีปลูกเอง ได้อวดลีลาร้องรำ�ทำ�เพลงร่วมกัน ระหวา่ งฝกึ ซอ้ มและออกแสดงตามค�ำ เชญิ ชวน กจิ กรรมนานาภายใตก้ าร สนับสนุนของเจ้าหน้าท่ี รพสต. อสม. และสมาชิกในชุมชนเหล่าน้ี ล้วนสร้างสีสันและความมีชีวิตชีวาให้แก่ผู้สูงอายุ ให้ได้ใช้ชีวิตอย่างมี ความสขุ รสู้ กึ วา่ ตนเองมคี ณุ คา่ และมคี ณุ ภาพชวี ติ ทดี่ ที งั้ กาย ใจ จติ สงั คม ความสุขที่ก่อเกิดเผ่ือแผ่ไปให้ลูกหลานรู้สึกได้ ภาพจำ�ท่ีเคยได้ยินว่า คนแก่ข้บี ่นจนลูกหลานร�ำ คาญ แปรเปลี่ยนเปน็ ความรสู้ กึ รกั เคารพ และ เห็นค่า ดง่ั ร่มโพธริ์ ม่ ไทรทีล่ กู หลานยินดีจะดแู ลรกั ษาใหอ้ ยดู่ ว้ ยกันอยา่ ง มคี วามสุขเชน่ นีต้ ราบนานเทา่ นาน

ความสขุ ทค่ี ณุ สมั ผสั ไดเ้ มอ่ื มาเรยี นรทู้ นี่ ค่ี อื ระบบ การดแู ลผู้สงู อายุผ่านกจิ กรรมตา่ งๆ 1. การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพผา่ นการบรโิ ภคลดหวาน มนั เค็ม จากปิน่ โตอาหาร 100 อย่าง 2. การออกก�ำ ลงั กายดว้ ยโนราหบ์ กิ , แอโรบกิ มวยไทย, การร�ำ ไมพ้ ลอง, รำ�ไทเก๊ก 3. การสรา้ งอาชพี เสริม เชน่ การท�ำ ขนมไทย ขนม พนื้ บา้ น, การท�ำ ลกู ประคบ, การท�ำ น�ำ้ มนั มะพรา้ ว สกัดเย็น, การทำ�ยาหม่อง, ยาเหลือง, ยาเขียว, การท�ำ เครอ่ื งจักสาน ฯลฯ 4. เทย่ี วชมสวนผกั พน้ื บา้ น พชื สมนุ ไพรปลอดสารเคมี ในครัวเรอื น 5. การพูดคุยแลกเปลี่ยนประสบการณ์การบริหาร จัดการชมรมผู้สูงอายุกับคณะกรรมการชมรมฯ และสมาชกิ ในชมุ ชน

116 การจดั การท้องถ่ินทีเ่ กาะยาวนอ้ ย “เกาะยาวน้อย” ชุมชนท�ำ เลทองระหวา่ ง 3 จังหวดั ทอ่ งเทย่ี ว พงั งา ภูเก็ต กระบี่ ทำ�ให้ช่ือของเกาะยาวน้อยได้รับความสนใจจากนักลงทุนและ นักท่องเท่ียวจำ�นวนมาก แต่ชื่อนี้ในอดีตเม่ือปี พ.ศ. 2538 ไม่ได้ถูกเอ่ยขึ้น ในฐานะแหล่งท่องเที่ยวที่มีธรรมชาติและวิถีชีวิตท่ีเรียบง่าย แต่เป็นเพราะ ตำ�นานการต่อสู้ของกลุ่มประมงพื้นบ้านท่ีกลายเป็นต้นแบบของการจัดการ ทรพั ยากรธรรมชาตขิ องอา่ วพงั งา ใหพ้ น้ื ทอ่ี น่ื ๆ ไดเ้ รยี นรแู้ ละปรบั ใชใ้ นการจดั การ ทรพั ยากรในท้องถิน่ ของตนเอง เกาะยาวน้อย ตั้งอยู่ในพ้ืนท่ีอำ�เภอเกาะยาว มีประชากรประมาณ 12,000 คน ในพนื้ ทป่ี ระกอบดว้ ย 2 เกาะ คอื เกาะยาวใหญแ่ ละเกาะยาวนอ้ ย ทศิ ตะวนั ออกตดิ จงั หวดั กระบ่ี ทศิ เหนอื ตดิ จงั หวดั กระบแี่ ละพงั งา ทศิ ตะวนั ตก ตดิ จงั หวัดพงั งาและภเู กต็ ทศิ ใต้ตดิ ทะเลอนั ดามนั มีพนื้ ที่ 46.46 ตร.กม. สว่ น ประชากรของต�ำ บลเกาะยาวนอ้ ยมปี ระมาณ 5,000 คน นบั ถอื ศาสนาอสิ ลาม 99 เปอร์เซ็นต์ ทเ่ี หลอื คอื ประชากรแฝง คอื เจ้าหนา้ ทใ่ี นหนว่ ยงานราชการท่ี เขา้ มาท�ำ งานในพน้ื ทซ่ี ง่ึ นบั ถอื ศาสนาพทุ ธ ต�ำ บลเกาะยาวนอ้ ยแบง่ การปกครอง ออกเปน็ 2 ท้องถ่นิ คือ องค์การบรหิ ารสว่ นตำ�บลเกาะยาวนอ้ ย (อบต.) กับ เทศบาลตำ�บลเกาะยาวน้อย อาชีพหลักของคนท่ีนี่คือ เกษตรกรรม เช่น ท�ำ สวน ประมง รับจา้ ง และใหบ้ ริการด้านการทอ่ งเที่ยว สร้างทางเลือก...สรา้ งอาชพี จดุ เดน่ ทท่ี �ำ ใหเ้ กาะยาวนอ้ ยยงั มที รพั ยากรธรรมชาตทิ ส่ี วยงาม และ การดำ�เนินชีวิตแบบเรียบง่ายเช่นน้ี เกิดข้ึนจากกลุ่มแกนนำ�ในพ้ืนท่ีคือ บญั ญตั ิ ศรสี มทุ ร ก�ำ นนั ต�ำ บลเกาะยาวนอ้ ย ววิ าห์ อปุ มา รองนายก อบต. เกาะยาวนอ้ ย ดุสติ แกงข้าวเรียบ ผูใ้ หญบ่ ้าน หมู่ 7 ตำ�บลเกาะยาวน้อย

117

118 จรูญ ไมแ้ ก้ว ผู้ใหญ่บ้านหมู่ 2 นภดล ภญิ โญ ผู้อ�ำ นวยการกองชา่ ง อบต. เกาะยาวนอ้ ย และวรวทิ ย์ แดงนุ้ย ผูช้ ่วยผใู้ หญ่บ้าน หมู่ 5 ท่ผี สานรวม อาชีพด้ังเดิมของชุมชนคือ การทำ�สวน ทำ�ประมง กับอาชีพใหม่เร่ือง การใหบ้ รกิ ารดา้ นการทอ่ งเที่ยวได้อย่างลงตวั ในอดตี คนเกาะยาวนอ้ ยมอี าชพี หลกั อาชพี เดยี ว ไมท่ �ำ ประมง กท็ �ำ สวน แตเ่ มอ่ื กระแสการทอ่ งเทย่ี วไดร้ บั ความนยิ ม คนในชมุ ชนเรม่ิ ปรบั ตวั เชน่ หมู่ 4 มที า่ เรอื อาชพี ในอดตี คอื ท�ำ ประมงกบั สวนยาง เมอ่ื มกี จิ กรรมดา้ นการทอ่ งเทย่ี ว เกิดขึน้ คนบ้านนีก้ ็เขา้ มาทำ�งานดา้ นท่องเทีย่ วชุมชนเพิม่ ข้ึน ส่วนในโซนพ้ืนท่ี หมู่ 1 หมู่ 2 หมู่ 3 หมู่ 6 และหมู่ 7 สภาพพน้ื ทเ่ี ปน็ ทงุ่ นาและสวนยาง จงึ ไมค่ อ่ ย มีคนทำ�อาชีพด้านการท่องเท่ียวมากนัก ทีมงานเห็นร่วมกันว่า การท่ีคน เกาะยาวน้อยจะอยู่รอดได้ในสถานการณ์เศรษฐกิจท่ีผันผวน ทุกคนต้องไม่ ยดึ ตดิ กบั อาชพี เดมิ ตอ้ งปรบั ตวั เพอ่ื รบั มอื กบั การเปลย่ี นแปลงใหไ้ ด้ ซง่ึ ขณะน้ี ทมี งานก�ำ ลงั หาแนวทางพฒั นาความเชอื่ มโยงระหวา่ งฐานทรพั ยากรและฐาน อาชพี ใหส้ อดคลอ้ งกนั นน่ั คอื ท�ำ อยา่ งไรใหค้ นทปี่ ระกอบอาชพี เกษตรกรรม หรือประมง มรี ายได้จากการทอ่ งเทีย่ วดว้ ย... ดังน้ันส่ิงที่ทีมงานกำ�ลังดำ�เนินการอยู่ในปัจจุบันคือ การส่งเสริมให้ ชาวบา้ นปลกู ผกั อนิ ทรยี ์ ปลกู ขา้ วอนิ ทรยี ์ เพอ่ื จ�ำ หนา่ ยใหโ้ รงแรม รสี อรท์ และ สถานประกอบการต่างๆ รวมทั้งมีแผนสร้างแลนด์มาร์คใหม่ขึ้นในพื้นที่ เช่น หอชมควายกลางทุ่งนา เพ่ือเช่ือมโยงสู่อาชีพดง้ั เดิมของชมุ ชน และของดีของ ชุมชนทีจ่ ะพฒั นาเปน็ ของฝากของทรี่ ะลกึ เป็นตน้ “นาทน่ี จ่ี ะไมเ่ หมอื นทอ่ี น่ื เพราะตดิ ทะเล เวลาน�ำ้ ขน้ึ จะไหลเขา้ ไปในนา ขา้ วทนี่ จ่ี งึ มสี ารไอโอดนี รสชาตอิ รอ่ ย ท�ำ นาเสรจ็ ขา้ วยงั ไมอ่ อกรวง กม็ คี นจอง หมดแล้ว จงึ คิดน�ำ เรอ่ื งข้าวไอโอดีนมาเป็นจุดขาย ซง่ึ ขณะน้ีก�ำ ลังประสานกับ กรมชลประทานให้มาช่วยจัดการเร่ืองระบบน้ำ� เพื่อให้คนในชุมชนทำ�นาได้ ปีละสองคร้ัง เพราะขา้ วทีน่ มี่ รี าคาดมี าก ปลูกได้หลายพันธุ์ ทัง้ หอมมะลิ 105 ปทุมธานี 1 หอมสพุ รรณ ไรซเ์ บอรี่ ทับทมิ สยาม” ก�ำ นันบัญญตั ิ เล่า

119 นอกจากขา้ วรสชาตดิ ี มไี อโอดนี เปน็ ของดที ผี่ คู้ น แยง่ กันซอ้ื แลว้ ในพ้นื ทยี่ ังมขี องดอี นื่ ๆ อกี เชน่ หมู่ 1 มีอาหารและขนมพ้ืนบ้าน หมู่ 2 ขนมพ้ืนบ้าน หมู่ 3 ท�ำ นาขา้ วไอโอดีน หมู่ 4 ผ้าบาติก หมู่ 5 มกี ระชงั ปลา หมู่ 6 ทำ�ประมงและเล้ียงปลาในบ่อดนิ เลย้ี งปลิง หมู่ 7 มกี ะปิ ปลาแดดเดยี ว และยงั มกี จิ กรรมทท่ี �ำ รว่ มกบั หมู่ 3 คอื การท�ำ ขา้ วเมา่ สง่ิ เหลา่ นเี้ ปน็ ทนุ ของพนื้ ทท่ี ส่ี ามารถ ออกแบบสรา้ งสรรคใ์ หเ้ ปน็ เสนห่ ข์ องการทอ่ งเทย่ี วชมุ ชน ไดใ้ นอนาคต

120 ยอ้ นรอยประวตั ิศาสตร์ “เกาะยาวน้อย” นอกจากทนุ ดา้ นทรพั ยากรธรรมชาตแิ ลว้ เกาะยาวนอ้ ยยงั มี “ทนุ มนษุ ย”์ ทเี่ ปน็ ฐานการพฒั นาทสี่ �ำ คญั ของชมุ ชน โดยกอ่ นเกดิ พ.ร.บ.สภาองคก์ รชมุ ชน ทน่ี เ่ี คยมคี วามขดั แยง้ เรอ่ื งการท�ำ ประมงผดิ กฎหมาย การใชเ้ ครอ่ื งมอื การประมง แบบทำ�ลายล้าง เช่น อวนรุน อวนลาก ระเบิดปลา ยาเบ่ือเมา ทำ�ลายท้ัง สัตว์น้ำ� ปะการัง หญ้าทะเล ซึ่งเป็นแหล่งหากินของสัตว์น้ำ�หายาก เช่น เตา่ ทะเล โลมา พะยูน และสรา้ งผลกระทบต่อชมุ ชน และชาวประมงท่ีหากิน บริเวณชายฝ่ัง เพราะสัตว์น้ำ�ท่ีคนในชุมชนเคยใช้หาอยู่หากินหายไป กระท่ัง องคก์ รพฒั นาเอกชนหลายแหง่ อาทิ โครงการ CHARM มลู นธิ อิ าสาสมคั รเพอื่ สังคมได้เข้ามาส่งเสริมการจัดทำ�แผนยุทธศาสตร์การอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม น�ำ แกนน�ำ คขู่ ดั แยง้ ทงั้ สองฝา่ ยมาท�ำ แผนรว่ มกนั จนเกดิ “ชมรมประมงพน้ื บา้ น เกาะยาวนอ้ ย” ในปี พ.ศ. 2537 เพอ่ื รว่ มกนั ปราบปรามการท�ำ ประมงผดิ กฎหมาย และสง่ เสรมิ การท�ำ ประมงขนาดเลก็ รวมทง้ั มกี จิ กรรมการทอ่ งเทยี่ วเชงิ อนรุ กั ษ์ จนเกดิ เป็น “ชมรมการท่องเทีย่ วเชิงอนุรกั ษ์เกาะยาวนอ้ ย” ท่ีมีชอ่ื เสยี ง “กลุ่มหน่ึงอนุรักษ์แบบขวาสุด อีกกลุ่มอนุรักษ์แต่ก็นำ�มาใช้ด้วย โดย วธิ กี ารน�ำ มาใชอ้ าจจะผดิ กฎหมายบา้ ง เลยเกดิ การขดั แยง้ กนั พอไดม้ าท�ำ แผน รว่ มกันก็กลายเป็นทีมเดียวกนั จนตอ่ มาเกดิ สภาทป่ี รกึ ษาพฒั นาการต�ำ บล เกาะยาวน้อย ประมาณปี พ.ศ. 2548” ก�ำ นนั บญั ญัติ เลา่ ระยะแรกของการท�ำ งานของชมรมประมงพน้ื บา้ นต�ำ บลเกาะยาวนอ้ ย เนน้ การทำ�งานดา้ นส่งิ แวดล้อม ตอ่ มาเม่ือปัญหาเร่อื งสง่ิ แวดล้อมคลี่คลายลง และเกดิ สภาทป่ี รกึ ษาพฒั นาการต�ำ บลเกาะยาวนอ้ ย การท�ำ งานจงึ ขยายประเดน็ จากการจัดการทรัพยากรชายฝั่ง สู่การจัดการระบบนิเวศเกาะยาวน้อย ท้ังระบบ มกี ารจัดโซนนง่ิ พน้ื ทใ่ี ชส้ อย และการรักษาป่าตน้ นำ้�

121 ถ้าความเจรญิ ทำ�ให้สภาพพ้นื ท่เี สียหาย สภาพสังคมและ วิถชี วี ติ ความเปน็ อยขู่ องผู้คนเปลย่ี นไปหมด บ้านไม่เป็นบา้ น ชมุ ชนไม่เป็นชุมชน มแี ต่ผลประโยชน์ ก็ขออยแู่ บบน้ีดกี ว่า ความสขุ ไม่ได้อยูท่ เี่ งนิ อย่างเดียว แตอ่ ยู่ทค่ี วามเกื้อกูลกนั ความเป็นญาติ เป็นพีเ่ ป็นน้องกันมากกว่า กระทง่ั ปี พ.ศ. 2553 พ.ร.บ.สภาองคก์ รชมุ ชนประกาศใช้ จงึ มกี ารจดั ตง้ั สภาองค์กรชุมชนตำ�บลเกาะยาวน้อย ซึ่งเป็นการทำ�งานร่วมกันของเทศบาล อบต. ผู้ใหญบ่ ้าน ก�ำ นนั และสมาชิกเทศบาล ทีมงาน เล่าวา่ การก่อเกิดของสภาองค์กรชมุ ชน ทำ�ให้เรามเี วทีกลาง ไดพ้ บปะพดู คุยกนั ทุกเรอ่ื งทกุ ปัญหาเราเอามาคุยกนั หมด เชน่ ปัญหาขยะจะ มวี ธิ ีการจัดการอย่างไร เคยพากนั ไปดูงานท้ังเกาะสมุย เกาะชา้ ง ดูแล้วคิดว่า ไม่น่าจะใช่ เลยชวนกันคิดต่อว่ารูปแบบการจัดการขยะของเกาะยาวน้อย ควรเปน็ แบบไหนทเ่ี หมาะกบั พ้ืนท่ขี องเราจริงๆ หรือการมีเฟอร์รี่เข้ามา สิง่ ท่ี ตามมาคือรถขนึ้ มาเต็มเกาะ เราไมอ่ ยากเหน็ บ้านเราเป็นอยา่ งนั้น เลยมานง่ั คยุ กนั วา่ ถา้ ความเจรญิ ท�ำ ใหส้ ภาพพน้ื ทเ่ี สยี หาย สภาพสงั คม และวถิ ชี วี ติ ความเปน็ อยขู่ องผคู้ นเปลย่ี นไปหมด บา้ นไมเ่ ปน็ บา้ น ชมุ ชนไมเ่ ปน็ ชมุ ชน มีแต่ผลประโยชน์ กข็ ออยแู่ บบนดี้ ีกวา่ ความสุขไมไ่ ด้อยูท่ ่ีเงนิ อยา่ งเดยี ว แตอ่ ยทู่ ่ีความเก้ือกูลกัน ความเป็นญาติ เปน็ พ่ีเป็นน้องกันมากกว่า ดงั นน้ั หลงั จากไปศกึ ษาดงู านแตล่ ะครงั้ ทมี งานจะน�ำ ประสบการณ์ ความรทู้ ง้ั หมดมาถา่ ยทอดใหเ้ พอ่ื นสมาชกิ ในชมุ ชนรบั รดู้ ว้ ย เพอ่ื ตระหนกั ถึงปัญหาและผลกระทบของการพัฒนาเศรษฐกิจ จนนำ�ไปสู่การสร้าง กตกิ ารว่ มของชมุ ชน เช่น ขอ้ บญั ญัตขิ องตำ�บล และปจั จบุ ันอยรู่ ะหว่าง การรา่ งธรรมนญู ต�ำ บล

122 กลยุทธ์สำ�คัญในการทำ�งานของสภาองค์กรชุมชมตำ�บลเกาะ ยาวน้อยคือ การประชุมสภาฯ ท่ีจัดข้ึนทุกวันท่ี 15 ของเดือน ใช้วิธี หมุนเวียนสัญจรไปจัดในพ้ืนท่ีต่างๆ เช่น โรงเรียน อบต. แล้วแต่ว่า คณะท�ำ งานจะตกลงกนั ซง่ึ สว่ นใหญม่ กั เลอื กจดั ประชมุ ในพน้ื ทท่ี ก่ี �ำ ลงั ประสบ ปัญหาท่ตี ้องการแกไ้ ขร่วมกนั หลังประชุมเสรจ็ มกี จิ กรรม Big cleaning day เพ่อื ท�ำ ความสะอาดและพัฒนาส่ิงแวดล้อมในบรเิ วณนน้ั ควบคู่กันไป เหตุผล ท่ีเลือกจัดในพ้ืนที่ ทีมงานบอกว่า ถ้าจัดประชุมที่เทศบาล หรือ อบต. คนท่ีจะเข้ารว่ มประชุมกค็ ือ ผู้น�ำ เพยี งกลมุ่ เดียว “ตวั อยา่ งเชน่ หมทู่ ่ี 6 มบี คุ คลภายนอกจะเขา้ มาตง้ั บอ่ น เลยนดั ประชมุ ในพนื้ ที่ ก่อนจดั ประชุมก็ออกอุบายใหท้ มี งานและชาวบา้ นจดั Big cleaning day กอ่ นเพอ่ื ใหท้ กุ คนเหน็ สภาพพน้ื ทโ่ี ดยรอบวา่ หมบู่ า้ นนคี้ วรจะมบี อ่ นไหม” ดุษฎี เล่า โจทย์ใหม่ โจทย์ใหญ่ทหี่ นกั อก แมก้ ารแก้ปญั หาตา่ งๆ จะผ่านไปด้วยดี เช่น การจัดการขยะ ท่ีมี การคัดแยกขยะต้งั แตต่ ้นทาง โดยนำ�บางส่วนไปรไี ซเคิล นำ�ขยะเปยี กมา ทำ�ปยุ๋ หรือการจัดการดา้ นการทอ่ งเทย่ี ว ทมี่ ขี ้อตกลงเรื่องการจดั โซนน่ิง คอื โซนทอ่ งเทย่ี วและโซนชมุ ชน ทจ่ี �ำ กดั เรอ่ื งการจ�ำ หนา่ ยสรุ า สถานบนั เทงิ และการเขม้ งวดเรอื่ งการแตง่ กายของนกั ทอ่ งเทย่ี วทตี่ อ้ งมดิ ชดิ สอดคลอ้ ง กบั วถิ ีชมุ ชนมุสลมิ หรอื การจัดการทรพั ยากรชายฝง่ั ท่ีเนน้ การท�ำ ประมง พน้ื บา้ น ทไี่ มท่ �ำ ลายระบบนเิ วศ ซง่ึ เปน็ ขอ้ ตกลงรว่ มของทง้ั 3 จงั หวดั คอื ภูเก็ต กระบี่ พังงา แต่ก็มีปัญหาบางระดับที่ทีมงานยอมรับว่า อาจจะ เกินความสามารถของพื้นที่ที่จะจัดการได้ เช่น นโยบายพัฒนาที่มาจาก ส่วนกลางที่ส่งผลกระทบต่อวิถีการดำ�เนินชีวิตที่เรียบง่ายของคนเกาะ ยาวน้อย เชน่ การมเี รอื เฟอร์ร่ี เปน็ ตน้ แมป้ ัจจุบนั ภาคประชาชนในพ้นื ท่ี จะพยายามท�ำ ประชาคมในหมบู่ า้ น น�ำ มตขิ องชาวบา้ นไปสู้ แตก่ ไ็ มม่ น่ั ใจ

123 ว่าจะต้านทานได้เพียงใด เราไม่ได้กีดกันหรือขัดขวาง ความเจรญิ แตเ่ พราะเหน็ บทเรยี นจากเกาะยาวใหญท่ อี่ ยู่ ใกล้เคียง และพิจารณาแล้วว่า เป็นส่งิ ท่ไี ม่สอดคล้องกับ บรบิ ทของพน้ื ท่ี ซง่ึ มรี ะยะทางถนนใชส้ ญั จรรอบเกาะไม่เกิน 14 กิโลเมตร ถนนแคบพอให้รถยนต์ผ่านได้ แต่กระน้ัน คนเกาะยาวน้อยก็ยังนิยมเดินทางด้วยรถจักรยานยนต์เป็น สว่ นใหญ่ สว่ นรถยนตท์ ่มี ไี มไ่ ดน้ �ำ มาใช้ในเกาะ แตจ่ อดฝากไว้ บนแผน่ ดนิ ใหญ่ เพราะถา้ คนเกาะยาวนอ้ ยน�ำ รถยนตม์ าใชใ้ น พ้ืนทเ่ี กาะ คงไมม่ ีถนนว่างพอ “ตอนนี้ชุมชนมีเรือเฟอร์ร่ีขนาดเล็กอยู่แล้ว ทำ�ให้คน ในชุมชนมองเห็นแล้วว่ามีปัญหาเร่ืองรถจากข้างนอกเข้ามา มากข้ึน เพราะถนนมันแคบ เกิดอุบัติเหตุบ่อยข้นึ เม่อื ก่อน คนแก่ขับรถแบบสบายๆ แต่ตอนนี้ขับไม่ได้แล้ว แถมขยะก็ เพิ่มขึ้น เพราะนักท่องเท่ียวบางคนท่ีเอารถเข้ามาเองก็ไม่ได้ พกั ทีร่ สี อรท์ แตก่ างเตนทท์ ่ีชายหาดแล้วท้ิงขยะเอาไว้” ดษุ ฎี กลา่ ว ถา้ มีเรอื เฟอร์รขี่ นรถยนต์เข้ามา การควบคมุ เรอ่ื งการ เดินทางภายในเกาะจะยากขึ้น รถอาจติดไปท้ังเกาะ ลำ�พัง ทุกวันน้ีมีรถข้ึนลงประมาณ 20 คัน แต่ช่วงเย็นหรือหัวค่ำ� บรเิ วณหนา้ ตลาดกเ็ กดิ สภาวะรถตดิ ใหเ้ หน็ แลว้ แตท่ ส่ี �ำ คญั คอื หากนกั ทอ่ งเทยี่ วน�ำ รถยนตเ์ ขา้ มา เรอื รถ ทเ่ี ปน็ ของวสิ าหกจิ ชุมชนกอ็ ยู่ไม่ได้ คนในชุมชนก็อยไู่ ม่ได้ การต่อสู้เรื่องเรือเฟอร์รี่จึงเป็นปัญหาใหญ่ของ คนเกาะยาวน้อย เพราะต้องต่อสู้กับรัฐ นอกจากนี้ยังมี ปัญหาร่วมท่ีคนอำ�เภอเกาะยาวกำ�ลังจับตามอง คือ การทวงคนื เกาะ สบื เนอ่ื งจากระยะหลงั เกาะเลก็ เกาะนอ้ ย หลายเกาะของอำ�เภอเกาะยาวเริม่ หายไปจากแผนท่ี

124

125 ความพยายามทำ�งานเพอ่ื ถนอมรกั ษาความสขุ สงบในพื้นที่ ต้องอาศัยความเป็นหน่ึงเดียวกันของคนในชมุ ชนและทมี งาน ซงึ่ “หวั ใจ” ทีใ่ ช้หลอมรวมคนเกาะยาวคอื การพูดคยุ กนั เป็นประจ�ำ สม่�ำ เสมอ “ตอนเราเป็นนักเรียน เรียนเรื่องเกาะ อำ�เภอเกาะยาวประกอบด้วย 40 เกาะ เราก็ทอ่ งจำ�กนั มา ตอนนี้เหลือไมถ่ งึ 30 เกาะ ส่วนเกาะทห่ี ายไป ก็ไปอยู่ในเขตจังหวัดกระบี่หรอื พงั งา” ดษุ ฎี กล่าว ทมี งานจงึ ใชก้ ระบวนการการสบื คน้ ขอ้ มลู จากอดตี มายนื ยนั ความเปน็ เจ้าของเกาะเล็กเกาะน้อยเหล่าน้ัน เสนอเรื่องร้องเรียนผ่านหน่วยงานระดับ จังหวัด ซ่ึงขณะนี้อยู่ในระหว่างรอคำ�ตอบการหารือระหว่างจังหวัดพังงาและ กระบี่ บททดสอบท่ีหมุนเวียนมาให้ชุมชนต้ังรับปรับตัวมีเข้ามาตลอดเวลา อย่างในอดีตเม่ือเร่ิมมีกิจกรรมด้านการท่องเที่ยวในพ้ืนท่ีของผู้ประกอบการ รายใหญ่ท่ีมอี ยปู่ ระมาณ 10 เปอร์เซ็นต์ จะมีการตกลงร่วมเรือ่ งการจดั การกบั ชมุ ชน เชน่ เร่ืองการจา้ งงาน ที่ต้องจ้างงานคนต�ำ บลเกาะยาวน้อยอย่างนอ้ ย 80 เปอรเ์ ซ็นตข์ องแรงงานทง้ั หมดในสถานประกอบการ การใชร้ ถ เรือ กต็ ้อง เป็นของวิสาหกิจชุมชนของคนท้องถิ่นเท่าน้ัน ซึ่งแรกๆ ก็ไปตามข้อตกลง แต่นานวันก็เริ่มหย่อนยาน จนต้องจัดระเบียบเป็นคราวๆ ซึ่งก็ยังโชคดีท่ี ผู้ประกอบการมากกว่า 90 เปอรเ์ ซ็นตใ์ ห้ความร่วมมอื ร่วมทั้งยินดีสนบั สนนุ กิจกรรมอื่นๆ ของชมุ ชน แตใ่ นปนี ้ี เมอื่ ผปู้ ระกอบการคา้ ปลกี รายใหญข่ องประเทศมาเปดิ กจิ การ ในพ้ืนท่ี ปัญหาถุงพลาสติกบรรจุสินค้าที่กลายเป็นขยะให้ท้องถิ่นต้องจัดการ รวมถึงการขอความช่วยเหลือสนับสนุนการทำ�กิจกรรมของชุมชนก็ไม่เคย ไดร้ บั การตอบสนองใดๆ สะทอ้ นความไรน้ �ำ้ ใจ ความโลภทเ่ี รง่ กอบโกยของ

126 สถานประกอบการ สะกิดเตือนใหท้ มี งานตอ้ งเรง่ สร้างค่านิยมใหมใ่ หก้ ับ ผู้คนในพ้ืนที่ในการเลือกรับ เลือกบริโภค เลือกสนับสนุนกิจการท่ีควร สรา้ งประโยชนย์ อ้ นคนื สชู่ มุ ชน “ขยะปรมิ าณมหาศาลกจ็ ะยง่ิ เพม่ิ ขนึ้ เพราะทกุ วนั น้ี อบต.เกาะยาวนอ้ ย มภี าระทตี่ อ้ งจดั การขยะประมาณวนั ละ 5 ตนั ถา้ รวมกบั ของเทศบาลอกี 1 ตนั เป็น 6 ตัน” วิวา กล่าว ความพยายามทำ�งานเพ่ือถนอมรักษาความสุขสงบในพื้นท่ี ต้อง อาศยั ความเป็นหนง่ึ เดียวกันของคนในชุมชนและทีมงาน ซงึ่ “หวั ใจ” ท่ี ใช้หลอมรวมคนเกาะยาวคือ การพูดคุยกันเป็นประจำ�สมำ่�เสมอ ก�ำ นนั บญั ญตั เิ สรมิ วา่ วงพดู คยุ จะมคี นทกุ กลมุ่ เขา้ รว่ มดว้ ย ไมว่ า่ จะเปน็ รถ เรอื ชาวสวน ชาวประมง มาประชมุ กันทีเป็นรอ้ ยคน คยุ กนั แบบชาวบ้าน มีอะไรเกิดขึน้ ชาวบา้ นก็สู้อย่างเต็มท่ี เช่นเดียวกับการปลูกฝังคนรุ่นใหม่ในท้องถ่ิน ท่ีวันน้ีทีมงานบอกว่า สำ�หรับคนรุ่นใหม่ท่ีทำ�งานอยู่ในพื้นที่ ม่ันใจว่ามีความเข้าใจ และสามารถ สบื สานปณธิ านใหร้ ว่ มบรหิ ารจดั การชมุ ชนไดอ้ ยา่ งไมข่ าดตอน เพอื่ คงสถานะ ความเปน็ อยแู่ ละวิถชี ีวิตแบบคนเกาะยาวน้อยให้ด�ำ รงคงอยู่สบื ไป วิถีชีวิตแบบคนเกาะยาวน้อย การช่วยเหลือเกื้อกูลและเป็นมิตร ตอ่ กัน อยแู่ บบพแ่ี บบน้อง ไมว่ ่นุ วาย ไม่เห็นแก่ตัว ขบั รถผา่ นทักทายกนั รจู้ กั กนั ทง้ั เกาะ จงึ เปน็ เกราะก�ำ บงั ใหเ้ กดิ ความอนุ่ ใจในชวี ติ และทรพั ยส์ นิ ยืนยันได้จากทุกคนที่น่ีสามารถเสียบกุญแจไว้คารถมอเตอร์ไซค์ที่จอดไว้ ได้อย่างสบายใจว่า ไม่หายแน่ อีกท้ังยามมีงานบุญ ก็มีการไปช่วยงาน โดยไมต่ อ้ งจา้ ง แตกตา่ งจากภายนอกทเี่ จา้ ภาพตอ้ งจา้ งคนอน่ื มาชว่ ยงาน ภาพที่เห็นจึงยืนยันได้ว่า วิถีแห่งความสุขท่ีเรียบง่ายเช่นนี้ คุณสามารถ สัมผัสไดท้ ีเ่ กาะยาวน้อย จังหวดั พังงา

ความสุขท่ีคุณสัมผัสได้เมื่อมาเรียนรู้ที่น่ีคือ การบริหารจัดการสภาองค์กรชุมชน ท้ังด้าน อดุ มการณ์ ฐานคดิ ประวตั ศิ าสตรก์ ารตอ่ สู้ ทง้ั ยงั สมั ผสั ทางใจกบั ความสขุ ความปลอดภยั ในชวี ติ และทรัพย์สิน สัมผัสทางประสาทสัมผัสท้ัง 5 ผ่านความงดงามของสถานที่ วัฒนธรรม และ อาหารทะเลสดใหม่รสชาตเิ ยี่ยม

128 นโยบายไร้รถถังที่ต�ำ บลบางวัน ต�ำ บลบางวนั อ�ำ เภอครุ ะบรุ ี จงั หวดั พงั งา มพี น้ื ท่ี 204,900 ไร่ ประกอบ ด้วย 9 หม่บู ้าน มีประชากร 7,526 คน ประชากร 70 เปอร์เซน็ ตน์ บั ถอื ศาสนา พุทธ ที่เหลือ 30 เปอร์เซ็นต์นับถือศาสนาอิสลาม คนในชุมชนส่วนใหญ่ ประกอบอาชพี เกษตรกรรม ท�ำ สวนผลไม้ เช่น เงาะ ทเุ รยี น ลองกอง มังคุด และทำ�สวนยางพารา สวนปาล์มน้ำ�มัน สวนมะพร้าว มีบางส่วนที่ทำ�อาชีพ ประมง รับจ้าง และการท่องเทย่ี ว ในอดีตชาวบ้านมีการจัดการขยะตามยถากรรม บ้างก็กองไว้ข้างบ้าน ทิง้ ในสวน หรอื เผา สรา้ งผลกระทบท้งั ตอ่ สิง่ แวดล้อมที่สกปรก รกรงุ รัง และ เปน็ แหลง่ เพาะเชอ้ื โรค โดยเฉพาะเปน็ แหลง่ เพาะพนั ธยุ์ งุ ลาย ทเ่ี ปน็ สาเหตขุ อง ไข้เลือดออก การแพร่ระบาดของไข้เลือดออกในพ้ืนที่ถูกโรงพยาบาลส่งเสริม สุขภาพต�ำ บลบางวันหยิบยกขน้ึ มาหารอื กันในทีป่ ระชมุ ของสภาองค์กรชุมชน ซ่ึงเมื่อวิเคราะห์ถึงสาเหตุก็พบว่า เพราะมีขยะเป็นแหล่งเพาะพันธ์ุยุงลายใน ชมุ ชน อกี ทงั้ อบต.มแี นวคดิ ทจี่ ะสง่ เสรมิ การทอ่ งเทย่ี วภายในชมุ ชน เนอื่ งจาก พ้ืนที่ตำ�บลบางวันตั้งอยู่บนเส้นทางไปแหล่งท่องเท่ียวข้ึนชื่อหลายแห่ง จึงมี ขยะท้ิงเกลื่อนกราดอยู่ตามข้างถนนใหญ่ เร่ืองการจัดการขยะจึงกลายเป็น วาระเร่งดว่ นท่ตี อ้ งรว่ มกนั จดั การ

129

130 การจดั การขยะต้นทาง ทรงวุฒิ อินทรสวัสด์ิ นายก อบต.บางวัน บอกว่า นโยบายไร้รถ เกบ็ ขยะและถงั ขยะเปน็ ของนายกคนเกา่ ตนเหน็ วา่ เปน็ แนวคดิ ทดี่ เี ลยสานตอ่ โดยจัดทำ�เป็นยุทธศาสตร์ตำ�บลคือ “ตำ�บลไร้รถถัง” ท่ีหมายถึงไม่มีรถขยะ ไม่มถี งั ขยะ ในฐานะองคก์ รปกครองสว่ นท้องถ่ินท่ีมหี น้าทตี่ าม พ.ร.บ.สาธารณสุข ปี พ.ศ. 2535 ท่ีระบุให้ท้องถ่ินต้องให้บริการสาธารณะ ดังน้ันบทบาทของ ท้องถ่ิน คือ การสร้างความตระหนักถึงความรับผิดชอบต่อขยะที่เกิดขึ้นแก่ ประชาชนในพ้ืนท่ี สิ่งที่นายกทรงวุฒิทำ�คือ เดินสายช้ีแจงและให้ความรู้แก่ ประชาชนเรอ่ื งการคัดแยกขยะตง้ั แต่ต้นทาง “ประชาชนแตล่ ะคนเปน็ ผสู้ รา้ งขยะขน้ึ มา คนทจ่ี ะแกป้ ญั หานไ้ี ดด้ ที สี่ ดุ คอื ผทู้ สี่ รา้ งปญั หา จงึ ใชว้ ธิ เี ขา้ ไปพดู คยุ ชชี้ วนใหช้ าวบา้ นเหน็ ขอ้ มลู เหน็ ปญั หา บอกเขาไปตรงๆ ว่า รถขยะราคา 3 ลา้ นกว่าบาท ถังขยะ 2,000 กว่าใบ ผม ซื้อใหไ้ ด้ คนเก็บขยะ 4 คนกจ็ ้างได้ คา่ ใชจ้ ่ายรวมปีหน่ึง 4-5 ลา้ น แต่ถามว่า ขยะที่เก็บมาจะเอาไปทงิ้ ที่ไหน ชวนเขาคดิ งา่ ยๆ ว่า คน 1 คนท�ำ ให้เกิดขยะ 1 กโิ ลกรมั ประชากรเรามี 7,000 กวา่ คน วนั หนึ่งต�ำ บลบางวันมีขยะ 7 ตัน ทำ�อย่างไรขยะจึงจะเหลอื น้อยท่ีสุด” ด้วยเหตุนี้ อบต.บางวันจึงเดินหน้าให้ความรู้ในการคัดแยกขยะตั้งแต่ ต้นทาง มีกองสาธารณสขุ และสง่ิ แวดล้อม อบต.บางวนั เปน็ แม่งาน นนท์ นวลศรี ผูอ้ ำ�นวยการกองฯ เลา่ ว่า ได้ทยอยจัดอบรมแกนนำ� หมู่บ้านละ 50 คนเรื่องการคดั แยกขยะ การจดั การขยะเปียกเพอื่ นำ�มาท�ำ ปุ๋ย และได้สนับสนุนวัสดุอุปกรณ์ในการทำ�ปุ๋ยให้แก่ประชาชนในพื้นที่มาอย่าง ตอ่ เนอ่ื ง เพอ่ื ใหเ้ หลอื เพยี งขยะพษิ ทป่ี ระชาชนไมส่ ามารถจดั การไดเ้ อง สว่ นใหญ่ คอื หลอดไฟ ถ่ายไฟฉาย บรรจุภณั ฑส์ ารเคมี ฯลฯ ซง่ึ ทาง อบต.ก็ไดจ้ ดั ใหม้ ี จุดรบั ขยะพษิ ตามหมู่บา้ นต่างๆ เพ่ือรวบรวมเก็บแล้วน�ำ ส่งใหอ้ งคก์ ารบริหาร สว่ นจงั หวดั (อบจ.) จดั การต่อไป

131 การกระตุน้ ให้ชาวบา้ นมกี ารคัดแยกขยะต้งั แต่ต้นทาง เปน็ ผลงานท่ีทำ�ให้ อบต.สามารถประหยดั งบประมาณ ไดอ้ ยา่ งนอ้ ย 6 ลา้ นบาท วธิ กี ารอบรมจะท�ำ เปน็ คนตน้ แบบของแตล่ ะหมบู่ า้ น รบั สมคั รครวั เรอื น ที่สมัครใจเข้าร่วมโครงการ จัดอบรมกระบวนการคัดแยกขยะว่ามีกี่ประเภท และการใช้ประโยชน์จากขยะ เช่น ขยะรีไซเคิลคัดแยกให้ชาวบ้านนำ�ไปขาย หรอื น�ำ ไปแลกของใชท้ ส่ี หกรณศ์ นู ยบ์ าท สว่ นขยะทย่ี อ่ ยสลายได้ เชน่ เศษอาหาร ไว้ใช้ทำ�ปุ๋ยหมัก หรือนำ�ไปเล้ียงสัตว์ ขยะพิษก็มีโครงการขยะพิษแลกไข่ โดยทำ�ตู้รบั ขยะพิษไวท้ ีศ่ าลาในทุกหม่บู ้าน กลยุทธ์สรา้ งเสริมปฏบิ ตั ิการ นอกจากน�ำ วชิ าการมาแกป้ ญั หาโดยการใหค้ วามรอู้ ยา่ งเปน็ ระบบ ผา่ นการอบรมแกนน�ำ ชมุ ชน กลยทุ ธส์ �ำ คญั ในการท�ำ งานคอื การจดั กจิ กรรม Big cleaning day กอ่ นการประชมุ ประจ�ำ เดอื นของแตล่ ะหมบู่ า้ น ทก่ี ลาย เปน็ การประชาสมั พนั ธโ์ ครงการจดั การขยะไดเ้ ปน็ อยา่ งดี ทง้ั นใ้ี นวนั ดงั กลา่ ว ผนู้ �ำ ชุมชนต่างร่วมใจกันลงมือลงแรงเกบ็ ขยะ และทำ�ความสะอาดถนน และ สาธารณสมบัติของชุมชน สร้างแรงกระเพื่อมให้ประชาชนตั้งใจจัดการขยะ ใหด้ ยี ง่ิ ข้ึน การกระตนุ้ ใหช้ าวบา้ นคดั แยกขยะตงั้ แตต่ น้ ทาง เปน็ ผลงานทท่ี �ำ ให้ อบต.สามารถประหยัดงบประมาณได้อย่างน้อย 6 ล้านบาท เพราะหาก ตอ้ งซอื้ รถเกบ็ ขยะตอ้ งใช้งบประมาณ 3.5 ล้านบาท ค่าจ้างคนงานจดั เก็บขยะ 4 คนต่อรถขยะ 1 คัน คา่ ถังขยะท่แี จกตามบ้าน คา่ น�้ำ มันรถ และคา่ ท้งิ ขยะ ทตี่ อนนม้ี บี อ่ ขยะทอี่ ยใู่ กลท้ ส่ี ดุ 2 จดุ กใ็ กลจ้ ะเตม็ ซงึ่ การน�ำ ขยะไปทง้ิ ตอ้ งจา่ ย คา่ ทง้ิ ขยะกโิ ลกรมั ละ 60 สตางค์ ในอนาคตการหาทที่ ง้ิ ขยะจะยงิ่ ยากขนึ้ เรอ่ื ยๆ

132

133 คู่ขนานไปกับการส่งเสริมให้ประชาชนคัดแยกขยะต้ังแต่ต้นทาง คือ การกระตุน้ ให้ประชาชนลดการสรา้ งขยะ โดยเฉพาะนโยบาย No Foam โดย อบต.ไดเ้ ชญิ ผรู้ มู้ าใหค้ วามรเู้ กย่ี วกบั พษิ ภยั จากกลอ่ งโฟมแกผ่ ปู้ ระกอบการ ในพื้นที่ และขอความร่วมมือจากร้านค้าในพ้ืนท่ีลดการใช้บรรจุภัณฑ์ท่ีทำ� จากโฟม หนั มาใชว้ สั ดจุ ากธรรมชาติ รวมทง้ั มกี ารจดั ท�ำ MOU กบั หนว่ ยงาน ในทอ้ งถน่ิ คอื โรงเรยี นทง้ั 6 โรง วดั ทง้ั 6 แหง่ มสั ยดิ 4 แหง่ รพ.สต. 3 แหง่ และร้านค้าทงั้ หมดในการงดใชโ้ ฟม “วธิ กี ารคือ 3R Reuse Reduce Recycle แตว่ า่ สุดท้ายตอนน้ีส่งิ ทีเ่ รา พยามรณรงค์มากทีส่ ุดคอื ลดการใช้ และ No Foam” นายกทรงวุฒิ กล่าว นอกจากน้ี ในฐานะหนว่ ยงานในทอ้ งถน่ิ สมาชกิ สภา อบต.บางวนั ยังได้ร่วมกันจัดทำ�ข้อบัญญัติท้องถิ่น เพื่อบังคับใช้เป็นกฎหมายของ ท้องถิ่นซ่ึงกำ�ลังอยู่ในระหว่างการร่าง เพ่ือนำ�เข้าสู่สภาตำ�บลเพื่อลงมติ ประกาศใช้เป็นธรรมนูญของต�ำ บลตอ่ ไป ตัวอยา่ งท่ดี ีมใี หเ้ ห็นท่หี มู่ 1 ตวั อยา่ งรูปธรรมความสำ�เรจ็ ในการจดั การขยะที่ไดผ้ ลดี คอื หมู่ 1 ท่มี ี ยงยทุ ธ โดยดี ประธานสภา อบต.บางวนั เปน็ หวั เรย่ี วหวั แรงใหญอ่ ยใู่ นพน้ื ท่ี ทำ�การรณรงค์ให้ชาวบ้านร่วมกันจัดการขยะ รักษาสิ่งแวดล้อมในชุมชนจน ได้รับรางวลั บา้ นสวยเมืองสุขระดับประเทศ “เราเป็นแค่คนตง้ั โจทย์ ดงึ คนในชุมชนเข้ามามีสว่ นร่วม ชี้ใหเ้ ขาเห็นวา่ สุดทา้ ยแล้วคนทีไ่ ด้รบั ประโยชน์คอื พวกเขา ส่วนกระบวนการทำ�งานกม็ าจาก การร่วมมอื ร่วมใจของคนในชุมชน” ยงยุทธ เล่าวธิ ีท�ำ งาน แต่การจะสรา้ งการมีส่วนร่วมจากประชาชนได้นั้น ยงยทุ ธยอมรบั ว่า ต้องทำ�ตัวเป็นแบบอย่างให้เห็น แล้วค่อยๆ ชักชวนให้คนร่วมทำ� จนทุกวันน้ีนับว่าเกินจากเป้าหมายที่ตั้งไว้ในตอนแรกไปไกลมาก เพราะ

134 ตอนเรม่ิ ตน้ หวงั เพยี งแคห่ มบู่ า้ นสะอาด ปราศจากขยะ แตท่ กุ วนั นห้ี มบู่ า้ น ทั้งสะอาดและสวยงาม เพราะชาวบ้านเห็นถึงคุณค่าของคำ�ว่า บ้านสวย เมืองสุข จึงให้ความร่วมมือในการจัดการขยะ และปรับแต่งภูมิทัศน์ใน ชุมชน ด้วยการปลูกตน้ ไม้ ปลกู ดอกไมใ้ นบ้าน ในชุมชน “การสรา้ งการมสี ว่ นรว่ มคอื มองทคี่ ณะกรรมการหมบู่ า้ นกอ่ น พยายาม กระจายความรเู้ รอ่ื งทเี่ ราท�ำ แบบปากตอ่ ปาก และท�ำ ใหเ้ ขาเหน็ เวลามกี จิ กรรม อะไรทุกคนก็พร้อมที่จะร่วมมือ แม้แต่การพัฒนาเล็กๆ น้อยๆ ผมบอกว่า พรงุ่ นพี้ ฒั นาวนั พอ่ นะ วนั แมน่ ะ ทกุ คนพรอ้ มกระตอื รอื รน้ มาก แมก้ ระทงั่ เรอ่ื ง อาหารการกินแทบไม่ต้องมีค่าใช้จ่ายเลย เพราะพ่ีน้องเขาร่วมไม้ร่วมมือทำ� ข้าวหม้อแกงหม้อเอามากินร่วมกัน เร่ืองอุปกรณ์ ค่าน้ำ�มันเครื่องตัดหญ้า ผปู้ ระกอบการในชมุ ชนกห็ ยบิ ยนื่ งบประมาณมาชว่ ย” ยงยทุ ธ เลา่ ถงึ บรรยากาศ การมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชนทแ่ี มก้ ระทงั่ ผปู้ ระกอบการทจี่ า้ งแรงงานตา่ งชาติ กจ็ ะ ใหค้ วามรว่ มมอื โดยก�ำ หนดใหท้ กุ วนั ท่ี 1 ของแตล่ ะเดอื นเปน็ วนั ทห่ี ยดุ ท�ำ งาน พาแรงงานตา่ งชาตมิ าพฒั นาหมบู่ า้ น เชน่ การตดั หญา้ ขา้ งทาง ท�ำ ความสะอาด วดั โรงเรยี น ฯลฯ การเร่ิมต้นทำ�ด้วยจิตสำ�นึกภายในตัว สะท้อนผลลัพธ์ให้หน่วยงาน หลายแห่งเห็นผลงานและพร้อมให้การสนับสนุน ดังน้ันเมื่อเห็นว่าสิ่งใดขาด สง่ิ ไหนตอ้ งเตมิ เตม็ เพอ่ื กระตนุ้ หรอื เพมิ่ พลงั ใหแ้ กป่ ระชาชนในพน้ื ที่ ประธาน สภาฯ และผูน้ �ำ ในหมู่ 1 กจ็ ะประสานงานขอความอนเุ คราะหจ์ ากหนว่ ยงาน ตา่ งๆ ซ่งึ ก็ไมเ่ คยผดิ หวัง เพราะได้รับการตอบสนองเปน็ อย่างดเี สมอมา เมอื่ นโยบายพรอ้ ม แนวปฏบิ ตั มิ ี อกี ทง้ั ตวั อยา่ งทดี่ กี ม็ ใี หเ้ หน็ ท�ำ ให้ การลงมอื ท�ำ เพอ่ื ไปสเู่ ปา้ หมายไรร้ ถถงั จงึ เปน็ เรอื่ งไมย่ ากเกนิ กา้ วตอ่ ไป ของการจัดการขยะในตำ�บลบางวันท่ีประธานยงยุทธได้เสนอกับนายก ทรงวฒุ ิ คอื การขยายผลสหู่ ม่บู ้านข้างเคียงดว้ ยยุทธศาสตรป์ ิดหลมุ ขยะ ในหมู่ 1

135 “ยทุ ธศาสตรป์ ดิ หลมุ ขยะในหมู่ 1 คอื กศุ โลบายในการสรา้ งความตระหนกั ใหค้ นในชมุ ชนเหน็ ความส�ำ คญั ของการคดั แยกขยะ เมอ่ื ขยะเหลอื นอ้ ย หลมุ ขยะ กจ็ ะถกู ปดิ ไปโดยอตั โนมตั ”ิ นายกทรงวฒุ ิ เลา่ ทง้ิ ทา้ ยถงึ แผนงานทเ่ี ปน็ เปา้ หมาย ขั้นตอ่ ไป ความสขุ ทคี่ ณุ สมั ผสั ไดเ้ มอ่ื เรยี นรทู้ น่ี ค่ี อื การจดั การขยะ ต้ังแต่แนวคิดการทำ�งาน ชุดความรู้เร่ืองการคัดแยกขยะ วิธกี ารสนับสนนุ กลมุ่ น�ำ ร่องจดั การขยะ รูปธรรมบา้ นสวย เมืองสุขที่ปลอดขยะ และมภี ูมิทัศนท์ ีง่ ดงาม

136 เห็นได้ว่า ความสุขของคนพังงา ไม่ได้มาจาก ทรัพยากรธรรมชาติท่ีอุดมสมบูรณ์ และการมีระบบ สวสั ดกิ ารทม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพเทา่ นน้ั แตย่ งั มาจากเบอื้ งหลงั การท�ำ งานทแ่ี ตล่ ะคนรว่ มกนั ฝา่ ฟนั อปุ สรรค จนกา้ วผา่ น ปญั หาเหลา่ นน้ั มาได้ จนเกดิ เปน็ “ยทุ ธศาสตรพ์ งั งาแหง่ ความสขุ ” ซง่ึ จะเปน็ กรอบการท�ำ งานใหค้ นพงั งาสานตอ่ ใหบ้ รรลเุ ปา้ หมายตอ่ ไป ซงึ่ บทเรยี นการท�ำ งานทผี่ า่ นมา กำ�ลังจะถูกนำ�ไปใช้ในกิจการเพ่อื สังคมในช่อื “สถาบัน การพฒั นาพงั งาแหง่ ความสขุ ”​ทไี่ มเ่ พยี งสรา้ งความยงั่ ยนื ด้านรายได้ผ่านการถ่ายทอดองค์ความรู้ที่สั่งสมมาใน รูปแบบการท่องเที่ยวไปพร้อมกับการชื่นชมความงาม ของธรรมชาตเิ ท่าน้นั แต่ผลลัพธ์สำ�คญั ทม่ี องขา้ มไมไ่ ด้ คอื กระบวนการจดั ท�ำ หลกั สตู รนน้ั ยงั เปน็ การถอดบทเรยี น (KM) ทจ่ี ะสง่ ตอ่ องคค์ วามรใู้ หค้ นรนุ่ ตอ่ ไปในพน้ื ทส่ี านตอ่ และขยายผลการท�ำ งานให้ยั่งยนื ตอ่ ไป

137

138

139 บทท่ี 3 “นำ�รว่ ม” กระบวนการ สรา้ งพงั งาแห่งความสุข

140 เป็นเวลากว่า 10 ปี ทค่ี ณะทำ�งานพังงาแห่งความสขุ ใช้เวลาเรียนรู้ ปรับตัว ปรับวิธีคิด วิธีทำ�งาน เปิดใจพร้อม เรียนรู้ จนมีทีมทำ�งานท่ีเข้มแข็งที่กำ�ลังจะกลายเป็นต้นแบบ ให้พื้นท่ีอื่นได้มาแลกเปลี่ยนรู้ในวันนี้นั้น มีผู้อยู่เบ้ืองหลัง ขบวนการพังงาแห่งความสุขหลายฝา่ ย หลายคน หนึง่ ในนนั้ คอื กองทนุ เพอื่ การลงทนุ ทางสงั คม (Social Investment Fund: SIF) มูลนิธิชุมชนไท สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์กร มหาชน) หรือ พอช. คณะทำ�งานการปฏิรูปประเทศไทย สถาบนั ชมุ ชนทอ้ งถนิ่ พฒั นา (LDI) ส�ำ นกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การวิจัย (สกว.) และโครงการผู้นำ�แห่งอนาคต สำ�นักงาน กองทุนสนับสนุนการสรา้ งเสริมสุขภาพ (สสส.) ทที่ ุ่มเทก�ำ ลัง คนและงบประมาณร่วมสรา้ ง “พังงาแห่งความสุข”

141 ถา้ พังงาแหง่ ความสขุ จะตอบโจทย์ได้ คนพังงาทุกกลมุ่ ต้องมีส่วนรว่ ม คนทุกกลุ่มหมายถงึ กล่มุ ชาติพนั ธชุ์ าวเล คนไร้สัญชาติทค่ี รุ ะบุรี คนที่มปี ัญหาเรอื่ งทีด่ นิ หรือคนท่ี ถกู เบยี ดขบั จากการทอ่ งเทยี่ ว เขา้ มามีกระบวนการในการ วางแผนของจังหวัด มสี ทิ ธมิ์ ีเสยี งในเรือ่ งนี้... อะไรทเ่ี ขาไมเ่ หน็ ด้วยเขาสามารถคัดค้านได้ อะไรทเ่ี ขาเหน็ วา่ จะต้องพัฒนาก็ต้องท�ำ ไม่ใช่แคภ่ าคธุรกิจหรือภาคการ ท่องเทยี่ วเท่าน้ัน แต่ทกุ คนสามารถส่งเสียงได้ สง่ิ เหล่าน้คี อื กระบวนการท�ำ งานทีน่ ำ�ไปสกู่ ารพฒั นาทีส่ มดุล และน�ำ ไปสู่ พังงาแหง่ ความสุขไดใ้ นทสี่ ุด เรยี นรู้จากการลงมือทำ� ปรดี า คงแปน้ กรรมการและเลขานกุ าร มูลนิธิชุมชนไท เล่าว่า เป้าหมายการทำ�งาน ของมลู นธิ ชิ มุ ชนไทคอื การสรา้ งความเขม้ แขง็ ของชมุ ชน สรา้ งผนู้ �ำ เปน็ ทมี โดยใชป้ ญั หาหรอื การพัฒนาของพ้ืนที่เป็นเงื่อนไขสร้างการ เรยี นรผู้ า่ นการลงมอื ท�ำ ดงั นน้ั การลงไปท�ำ งาน กับคนพังงา ไม่ได้คาดหวังว่าจะสร้างไมตรี คนเดยี ว แต่ตอ้ งการสรา้ งทมี “ถ้าเราสร้างไมตรีคนเดียว กระบวนการทำ�งานของพังงาคงล่มไปแล้ว แนน่ อนว่า ผู้นำ�หลกั อาจจะมี แตต่ อ้ งดูทมี หรือองค์ประกอบอ่ืนดว้ ย” การทำ�งานท่ีผ่านมาจึงเน้นบทบาทการเป็นผู้ส่งเสริมสนับสนุนชุมชน เป็นนักจัดระบบชุมชน นักส่งเสริมกระบวนการชุมชน โดยภาพรวมหวังว่า “ชมุ ชนตอ้ งเขม้ แขง็ ” ซง่ึ ตวั ชว้ี ดั ของค�ำ วา่ เขม้ แขง็ คอื ตอ้ งมที มี มแี ผนงาน

142 รว่ มกนั มเี ปา้ หมายรว่ ม มคี นทม่ี ใี จคดิ ท�ำ เพอ่ื บา้ นของตนเอง หรอื อยไู่ ดด้ ว้ ย การพงึ่ ตนเอง มเี ศรษฐกจิ ทดี่ ี มีกองทุน มีธนาคารของชมุ ชน มีสวสั ดกิ าร ทด่ี ี หรือมีการออมทรัพย์ สำ�หรับการทำ�งานร่วมกับทีมงานพังงาแห่งความสุข เริ่มขึ้นหลัง พิบัติภยั สึนามใิ นปี พ.ศ. 2547 โดยมูลนธิ ฯิ ใชเ้ รอ่ื งการเกดิ พิบัติภยั เป็น “เงอ่ื นไข” ใหช้ าวบา้ นไดร้ ว่ มคดิ รว่ มท�ำ จนเกดิ “ทมี งาน” ทต่ี อ่ มาไดข้ ยาย การท�ำ งานไปสู่การพัฒนาเรือ่ งอนื่ ๆ นับเวลากว่า 10 ปีหลังเหตุการณ์สึนามิ ที่มูลนิธิฯ ทำ�งานสนับสนุน เคียงข้างการท�ำ งานของทมี งานมาโดยตลอด จึงได้เหน็ พัฒนาการการท�ำ งาน ของทีมท่ีได้สร้างความเข้มแข็งของชุมชน อันนำ�ไปสู่การพัฒนาท่ีสมดุลให้ เกดิ ขน้ึ ในพน้ื ที่ เปดิ โอกาสใหค้ นจงั หวดั พงั งาไดเ้ ปน็ ผเู้ ลอื กสง่ิ ทเี่ หมาะสม กบั วถิ ชี ีวิต “ถ้าพังงาแหง่ ความสุขจะตอบโจทยไ์ ด้ คนพงั งาทกุ กลุ่มต้องมีส่วนร่วม คนทกุ กลมุ่ หมายถงึ กลมุ่ ชาตพิ นั ธชุ์ าวเล คนไรส้ ญั ชาตทิ คี่ รุ ะบรุ ี คนทม่ี ปี ญั หา เรื่องทีด่ ิน หรือคนทถี่ ูกเบยี ดขบั จากการท่องเทยี่ ว เข้ามามกี ระบวนการในการ วางแผนของจังหวัด มีสิทธ์ิมีเสียงในเร่ืองน้ี รวมท้ังกลไกต่างๆ ในจังหวัดท่ีมี ผู้ว่าราชการจังหวัดน่ังอยู่ หน่วยงานต่างๆ เครือข่ายต่างๆ เช่น เครือข่าย ประชาชน เครือข่ายชาวบ้านจังหวัดพังงาสามารถมีส่วนร่วมได้ อะไรท่ีเขา ไม่เห็นด้วยเขาสามารถคัดค้านได้ อะไรท่ีเขาเห็นว่าจะต้องพัฒนาก็ต้องทำ� ไม่ใช่แค่ภาคธุรกิจหรือภาคการท่องเที่ยวเท่าน้ัน แต่ทุกคนสามารถส่งเสียงได้ สงิ่ เหลา่ นค้ี อื กระบวนการท�ำ งานทน่ี �ำ ไปสกู่ ารพฒั นาทส่ี มดลุ และน�ำ ไปสพู่ งั งา แหง่ ความสุขได้ในท่ีสุด” ปรีดา บอกว่า ส่ิงที่ควรพัฒนาต่อไปในอนาคตคือ การเปิดโอกาสให้ คนรุ่นใหม่เข้ามาสานต่อการทำ�งาน และสร้างอำ�นาจในการส่ือสาร และ ท่ีสำ�คัญคือกระบวนการเรียนรู้ต้องเพิ่มข้ึนเรื่อยๆ ทีมพังงาสอบผ่านเร่ือง การมสี ว่ นรว่ ม กระบวนการแกป้ ญั หารว่ มกนั การสรา้ งการยอมรบั ในสว่ น

143 ราชการ การมกี ลไกการท�ำ งานรว่ มกับจงั หวดั แตย่ งั มโี จทยท์ ้าทายทต่ี ้อง ท�ำ ใหส้ �ำ เรจ็ เพอ่ื ใหค้ นพงั งาเกดิ ความสขุ จรงิ ๆ คอื เรอ่ื งเศรษฐกจิ ของชมุ ชน ทท่ี �ำ อยา่ งไรชมุ ชนจะพง่ึ ตนเองได้ หากทมี สามารถท�ำ ใหค้ นพงั งามอี ยมู่ กี นิ บนฐานทุนของตัวเอง ไม่ว่ากระแสการเปล่ียนแปลงของโลกจะถาโถม เขา้ มามากเพียงไร เขาจะสไู้ ดท้ กุ อยา่ ง ในท้ายสุด ปรีดามองว่า เป้าหมายการจัดตั้งสถาบันการพัฒนาพังงา แห่งความสุขเป็นส่ิงที่น่าสนใจ เพราะจะทำ�ให้มีพื้นที่จะแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เพราะกระบวนการแลกเปลย่ี นเรยี นรู้ และการวเิ คราะหพ์ จิ ารณาเปน็ สง่ิ ส�ำ คญั ทต่ี อ้ งเกิดข้ึนตลอดเวลาวา่ จะมีอะไรเขา้ มากระทบพ้ืนท่ี หมบู่ ้าน หรอื จังหวัด ท�ำ ให้เขาสามารถปรบั ตัวและต้งั รับความเปล่ียนแปลงได้อย่างทันทว่ งที

144 คนภาคประชาสงั คมควรมองรฐั บาลเปน็ หุ้นส่วนทช่ี ่วยกนั ทำ�งานเพอ่ื พัฒนาประเทศ เพราะภาคประชาสังคมเอง ไม่สามารถพัฒนาจงั หวัดไดโ้ ดยลำ�พัง ยังต้องการ การสนับสนนุ ชว่ ยเหลือ ดงั นั้นคนทที่ �ำ งานภาคประชาสงั คม ตอ้ งเป็นกลาง หมายถึงว่า ตอ้ งรสู้ ถานการณ์ ยืนหยดั บน ความถกู ต้องชอบธรรม ทงั้ สว่ นของประชาชนและภาครฐั สงั คมไทยจงึ จะอยู่ได้และอยู่รอด จดุ เริ่มต้นชุมชนจัดการตนเอง ส�ำ หรบั ผกู้ อ่ รา่ งสรา้ งพงั งาแหง่ ความสขุ อกี คนหนง่ึ คอื ดร. วณี ปน่ิ ประทปี คณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติและเลขาคณะกรรมการสำ�นักงานปฏิรูป บอกวา่ ปี พ.ศ. 2553 คณะทำ�งานการปฏริ ูปประเทศไทยขับเคล่ือนงานเรอื่ ง “ชุมชนจัดการตนเอง” ท่ีเปิดโอกาสให้แต่ละจังหวัดนำ�เสนอข้อตกลงของ จังหวัด ทำ�ให้มีโอกาสเข้ามาปฏิสัมพันธ์กับคณะทำ�งานพังงาแห่งความสุข ได้ประสานงานเร่ืองการจัดเวทีประชุมเพื่อรับฟังความคิดเห็นของคนพังงา จนนำ�ไปสู่การจัดเวทีสมัชชาสุขภาพจังหวัดพังงาท่ีเป็นเวทีร่วมให้คนพังงา ได้นำ�เสนอแนวทางการพัฒนาจังหวัด จนนำ�ไปสู่ ยุทธศาสตร์การพฒั นาจังหวัด “พงั งาแหง่ ความสขุ ” “ต้องช่ืนชมคนพังงาท่ีกล้าประกาศแนวคิด การพัฒนาจังหวัดพังงาให้เป็นจังหวัดแห่งความสุข เป็นจังหวัดเดียวที่มี road map ชัดเจนว่าจะพัฒนา เมอื งไปในเสน้ ทางนี้ เมอื่ ภาคประชาชนมนั่ คงในวธิ คี ดิ ไมว่ า่ ผวู้ า่ ราชการคนไหนมา กต็ อ้ งรบั ฟงั เสยี งประชาชน เพราะเป้าหมายท่ีคนพงั งาอยากเห็นคือ เรื่องคณุ ภาพ ชีวิตท่ีดีของคนพังงาทั้งจังหวัด ซึ่งไม่ได้ขัดแย้งกับ นโยบายการปกครองท้องถิ่นแต่อย่างใด ประกอบกับ

145 บุคลิกความเป็นผู้นำ�ที่มีความซ่ือสัตย์ มีธรรมาภิบาลของแกนนำ�ภาคประชา สังคม ทำ�ให้การทำ�งานได้รบั การยอมรบั ท้งั จากภาคราชการและภาคธรุ กิจใน พืน้ ท่”ี จุดแข็งท่ีทำ�ให้ภาคประชาสังคมของพังงาได้รับการยอมรับจาก ทั้งระดับประเทศ และระดับทอ้ งถิ่น คอื เป็นคนมเี หตมุ ผี ล มีบคุ ลกิ ไมน่ ่ิม ไม่แข็งเกินไป สามารถทำ�งานร่วมกับภาคราชการได้ โดยไม่มุ่งโจมตี การทำ�งานของราชการหรือรัฐบาลเพียงอย่างเดียว ท่ีสำ�คัญคือเปิดรับ ความรใู้ หมๆ่ โดยไมป่ ดิ กน้ั หรอื ตดั โอกาสตวั เอง เพราะคดิ วา่ ทกุ อยา่ งคอื การเรยี นรตู้ อ่ ยอดการทำ�งาน ยืนหยดั ปกป้องในส่งิ ท่ถี ูกทคี่ วร “คนภาคประชาสังคมควรมองรัฐบาลเป็นหุ้นส่วนที่จะช่วยกันท�ำ งาน เพ่ือพัฒนาประเทศ เพราะภาคประชาสังคมเองไม่สามารถพัฒนาจังหวัดได้ โดยลำ�พัง ยังต้องการการสนับสนุนช่วยเหลือจากรัฐบาล ดังนั้นคนท่ีทำ�งาน ภาคประชาสังคมต้องเป็นกลาง หมายถึงว่า ต้องรู้สถานการณ์ ยืนหยัดบน ความถกู ตอ้ งชอบธรรมทง้ั สว่ นของประชาชนและภาครฐั สงั คมไทยจงึ จะอยไู่ ด้ และอยู่รอด” ผอู้ ยเู่ คียงขา้ งการเรียนรู้ ธีรพล สุวรรณรุ่งเรือง รองผู้อำ�นวยการ สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) หรอื พอช. เลา่ วา่ พอช.ไดด้ �ำ เนนิ การสนบั สนนุ การ ทำ�งานของชาวบ้านในจังหวัดพังงาและจังหวัดใน ภาคใต้ต้ังแต่ยังเป็นสำ�นักงานพัฒนาชุมชนเมือง ราวปี พ.ศ. 2542-2543 โดยเริ่มสนับสนุนให้ ชาวบ้านรวมกลุ่มจัดต้ังกองทุนสวัสดิการชุมชน หรือกลุ่มออมทรัพย์ ซ่ึงต่อมากลายเป็น พ้ืนฐานของขบวนการภาคประชาสังคมของ

146 จงั หวดั พงั งา ภายใต้ความเช่อื ทว่ี า่ ชมุ ชนเปน็ แกนส�ำ คญั ทจ่ี ะแกไ้ ขปญั หา ของตนเอง โดย พอช.มบี ทบาทในการประสานความร่วมมือกับภาคีอื่น โดยเฉพาะภาคราชการดว้ ยแนวคิดต้ังเปน็ กลไกจงั หวัด กระทงั่ ปลายปี พ.ศ. 2547 เกิดพบิ ตั ิภยั สนึ ามิ พอช.ก็เปน็ สว่ นหนง่ึ ใน การทำ�งานเคียงข้างชาวบ้าน โดยเฉพาะบ้านน้ำ�เค็มในการจัดตั้งศูนย์พักพิง ชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสบภยั สนึ ามิ หลงั จากนน้ั กไ็ ดส้ นบั สนนุ การขบั เคลอ่ื นแนวคดิ เร่ืองจังหวัดจัดการตนเอง ซึ่งสำ�หรับท่พี งั งาคือ “พังงาแห่งความสขุ ” ทีม่ ี แนวคิดคือทำ�อย่างไรให้พ่ีน้องประชาชนผนึกกำ�ลังกันโดยใช้หลักความ รว่ มมือ “ถา้ เราท�ำ แคเ่ ปน็ กจิ กรรมก็เป็นการแกป้ ญั หารายพื้นท่ี ส่งิ ที่ พอช. ท�ำ คือการพัฒนาคนและพัฒนางานผ่านการทำ�กิจกรรม เป็นการยกระดับ ขบั เคลื่อนเปน็ เชิงกระบวนการ เชน่ เร่อื งสวัสดิการไมใ่ ชท่ �ำ เพียงแค่ในตำ�บล ก. ต�ำ บล ข. แตร่ วมกนั เป็นเครือขา่ ยซึง่ จะมีพลังในการแก้ไขปัญหาต่างๆ ไม่ วา่ จะเปน็ เรอื่ งทดี่ นิ ทอี่ ยอู่ าศยั สทิ ธิ ความเปน็ พลเมอื ง ทส่ี ามารถแลกเปลยี่ น ต่อรอง หรอื ให้ขอ้ เสนอกับระบบได้” สำ�หรับชาวบา้ นท่ีไม่เคยทำ�งานมาก่อน ทีมงานของ พอช. จะเร่ิมตน้ ตงั้ แตส่ นบั สนนุ ใหเ้ กดิ การรวมกลมุ่ ระดมความคดิ แกไ้ ขปญั หาทเี่ กดิ ขน้ึ ในชมุ ชน โดยเรม่ิ จากเรอ่ื งทไี่ มซ่ บั ซอ้ นมาก เชน่ สวสั ดกิ ารชมุ ชนทมี่ กี ารดแู ลในเรอื่ งเกดิ แก่ เจ็บ ตาย แล้วจึงคดิ เร่อื งปญั หาทีใ่ หญ่ขนึ้ เช่น ท่ดี นิ ท�ำ กิน แต่ข้นั ตอนที่ สำ�คัญในการทำ�งานคือ การใช้ข้อมูล โดยการทำ�แผนแม่บทชีวิตชุมชน ศกึ ษาขอ้ มลู เรอ่ื งราวขอ้ เทจ็ จรงิ ความเปน็ อยใู่ นชมุ ชน พฒั นามาเปน็ แผน ของชมุ ชน ทบี่ างเรอื่ งชมุ ชนสามารถด�ำ เนนิ การแกป้ ญั หาเองได้ บางเรอ่ื ง ตอ้ งขอความรว่ มมอื จากหนว่ ยงานอน่ื หรอื บางเรอ่ื งตอ้ งเสนอระดบั นโยบาย เพราะเป็นปัญหาเชิงโครงสร้าง ดังน้ันกระบวนการทำ�งานจึงเป็นลำ�ดับ ตง้ั แตก่ ารรวมกลมุ่ ขยบั จากกจิ กรรมมารว่ มกนั เปน็ เครอื ขา่ ย แตล่ ะชมุ ชน ตอ้ งมคี วามพรอ้ มของขอ้ มลู จากแผนชมุ ชน ทจ่ี ะท�ำ ใหเ้ ขารสู้ ภาวะปจั จบุ นั

147 เพราะซาบซ้งึ ดีว่าไมว่ ่าข้าราชการหรอื แม้กระทัง่ เจ้าหน้าที่ พอช. เข้ามา วันหน่งึ ก็ตอ้ งจากไป แตค่ นพังงายงั คงอย่ทู นี่ ่ี จึงตอ้ งมหี น้าทสี่ ำ�คญั คอื เปน็ หลักในการถนอมรักษาวถิ ีชีวิต ของคนพงั งา ของชุมชน เรื่องราวท่ีเผชิญอยู่ และอนาคตท่ีจะเป็นการแก้ไขปัญหา ท่ีอาจจะตอ้ งหารอื กับระบบทจี่ ะรว่ มกันแก้ปญั หา ธีรพล กล่าวว่า พัฒนาการการทำ�งานภาคประชาสังคมในจังหวัด พงั งา นบั เปน็ ตวั อยา่ งการทำ�งานร่วมกันของภาคประชาชน ภาคราชการ และภาคเอกชน ทม่ี คี วามเขม้ แขง็ ภายใตเ้ งอื่ นไขคอื 1. คนในทอ้ งถนิ่ มสี �ำ นกึ รกั หวงแหน และดแู ลทรพั ยากร วถิ ีชวี ิต วฒั นธรรมของตนเอง 2. แกนนำ�ท่ี ผ่านกระบวนการในการเห็นเรื่องราวท่ีเป็นวิกฤต เช่น สึนามิ และไม่ได้มอง เฉพาะกลุ่มเป้าหมายชมุ ชน แตม่ องครอบคลมุ ไปถึงคนชายขอบ คนพลัดถิ่น เช่น ชาวเลที่อย่ใู นพ้นื ที่ 3. หลงั จากมกี ารรวมตวั เป็นองคก์ รชุมชน ทมี งานมี การประชมุ กนั อยา่ งสม�ำ่ เสมอ และเลอื กใชท้ กั ษะความสามารถของแตล่ ะบคุ คล เช่น บางคนถนดั งานเยน็ บางคนถนัดงานรอ้ นทเ่ี ปน็ การตอ่ สเู้ ชิงนโยบาย จงึ เปน็ การรวมตวั กนั ของทมี งานทผี่ สมผสานกลมกลนื ลงตวั 4. สง่ิ ทต่ี อ่ สนู้ อกจาก สู้เพ่ือชุมชนท่ีประสบปัญหาในพ้ืนแล้ว ยังคิดกว้างไปถึงชุมชนข้างเคียง รวม ท้ังลูกหลานในอนาคต 5. คนพังงาเรียนรู้ระบบราชการ เมื่อมีหวั หนา้ หนว่ ย งาน หรอื ผวู้ า่ ราชการจงั หวดั คนใหมม่ า กจ็ ะเขา้ พบเพอ่ื แนะน�ำ ตวั น�ำ เสนอขอ้ มลู สรา้ งความสมั พนั ธ์ เมอื่ มขี อ้ มลู รองรบั ระบบราชการจงึ ยนิ ดสี นบั สนนุ “เพราะ ซาบซง้ึ ดวี า่ ไมว่ า่ ขา้ ราชการหรอื แมก้ ระทง่ั เจา้ หนา้ ท่ี พอช. เข้ามา วันหนง่ึ ก็ ต้องจากไป แต่คนพังงายังคงอยู่ที่นี่จึงต้องมีหน้าที่สำ�คัญคือเป็นหลักใน การถนอมรักษาวถิ ชี วี ิตของคนพังงา”

148 ภาพการทำ�งานในปัจจุบันของภาคประชาสังคมของพังงาท่ี ประกอบด้วยภาคประชาชน ภาคเอกชน ภาคราชการ จึงสร้างความ เปล่ียนแปลงในทิศทางการพัฒนาของจังหวัดได้ระดับหน่ึง เพราะแม้ว่า ภาพรวมของการพฒั นาประเทศยงั เปน็ จากบนลงลา่ ง แตท่ พ่ี งั งาเรมิ่ มกี าร รับฟังเสียงภาคประชาสังคมมากขึ้น เพราะคนในท้องถ่ินลุกขึ้นมาช่วย และมีบทบาทในการจัดการปัญหาตนเอง โดยไม่มองข้ามภารกิจหน้าท่ี ของภาคราชการ หรือภาคเอกชนที่จะมาร่วมกันแก้ปัญหาหรือพัฒนา ทอ้ งถ่นิ “ขบวนการภาคประชาสงั คมของพงั งามบี ทบาทในการเตอื นระบบใหญ่ ว่า ถ้าจะทำ�โดยไม่รับฟังเสียงประชาชน ความย่ังยืน ความต่อเน่ืองของการ ทำ�งานจะไมเ่ กิดขน้ึ อย่างแท้จรงิ และในที่สุดจะลม่ สลายไป น่ีเปน็ บททดสอบ ของพน่ี อ้ งพงั งา ความเปน็ ขบวนจงั หวดั ของพงั งาทส่ี ว่ นราชการในจงั หวดั รบั ฟงั ซ่ึง 7-8 ปที ผี่ ่านมา เวลามผี วู้ ่าราชการจงั หวัดคนใหมม่ าพ่นี อ้ งชาวบ้านจะไป พบและเล่าใหฟ้ งั ว่า เขาท�ำ อะไรมาบ้างในฐานะประชาชนในจังหวัด และพวก เขามองทศิ ทางการพฒั นาอย่างไร” อย่างไรก็ตาม สำ�หรับการพัฒนาการทำ�งานในอนาคต ธีรพลมีความ เหน็ วา่ ภาคประชาสงั คมในจงั หวดั พงั งายงั ตอ้ งมกี ารพฒั นาในดา้ นตา่ งๆ เพอื่ ให้การทำ�งานสมบูรณ์มากยิ่งขึ้นคือ 1. แกนนำ�ในขบวนของพังงาต้อง ยกระดับการทำ�งานของตนเองให้เป็นนักคิด นักวิเคราะห์ ท่ีคิดในเชิง ยุทธศาสตร์การขับเคล่ือนงานมากข้ึน 2. พังงามีรูปธรรมความสำ�เร็จของ ชมุ ชนแตล่ ะพนื้ ทพ่ี อสมควร แตค่ วรขยบั ขยายไปสปู่ ระเดน็ อนื่ ๆ ในชมุ ชน เพื่อจัดการตนเองได้มากขึ้น 3. คิดหาวิธีแก้ปัญหาเรื่องการท่องเที่ยว ทใี่ นอนาคตอาจจะมปี ญั หาเรอื่ งกลมุ่ ทนุ การสญู เสยี ทดี่ นิ การแยง่ ชงิ ทรพั ยากร ซ่ึงเป็นโจทย์ใหม่ท่ีคนพังงาจะต้องคิด และ 4. อนาคตนโยบายรัฐบาลจะ กระจายลงสู่ระดับชุมชนมากขึ้น ดังน้ันชุมชนจึงต้องมีแผนพัฒนาที่ผ่าน การคดิ การวเิ คราะห์ การถอดบทเรยี น มาเปน็ แผนการพฒั นาชมุ ชนของ ตนเองไว้ให้สอดคลอ้ งกบั ความตอ้ งการของพ้ืนท่ี