✍️การสร้างลวดลายในงานโลหะ

๙๔ ๔. การสลักดนุ นูน (การดุนคร้ังที่ ๑) การสลักดุนนูนนั้นเพื่อสร้างให้ช้ินงานมีมิติ มีระยะความลึกอย่างน้อย ๒ หรือ ๓ ระยะ ก่อนดุนน้ัน ผู้สร้างช้ินงานจะต้องทราบว่าสว่ นใดอยใู่ นระยะสงู สดุ และ ส่วนใดอย่ใู นระยะรองลงมา ๔.๑ การดนุ นนู ในท่นี ้ีรัดพระองค์ สว่ นกลางของชน้ิ งานจะมีระยะสงู ท่สี ดุ เปน็ แนวยาวตามเสน้ ของรัดพระองค์ วธิ ีการดุนน้ันใช้สว่ิ หัวมน ขนาดเล็กดุนบริเวณรายละเอียดของชิ้นงานโลหะกอ่ น หลังจากนนั้ จงึ ใช้ สิว่ หวั มนขนาดใหญ่ดุนบนช้ินงานโลหะท้ังหมด ดังภาพ ๔.๑ ก ภาพ ๔.๑ ก

๙๕ ๔.๒ อปุ กรณ์ในการดนุ นนู ดังภาพ (๔.๒ ก) สิ่วหวั มน(สว่ิ หวั สาก) ขนาเล็ก สว่ิ หวั มน(สิ่วหัวสาก) ขนาดกลาง ส่วิ หัวมน(สิว่ หวั สาก) ขนาดใหญ่ คอ้ น(ส่วิ หัวสาก) ขนาดเล็ก และใหญ่ แลว้ แตข่ นาดชิ้นงานและความถนดั ใน การตอก ชนั แข็ง(สว่ิ หัวสาก) ชันแขง็ มสี ่วนประกอบคล้ายชันน่มิ ใช้ในการรองช้นิ งาน เม่ือสลักดนุ นนู เนื่องจากมคี วามแข็งไมย่ ดื หย่นุ ตามชน้ิ งาน ภาพ ๔.๒ ก ภาพส่วิ หัวมน(ส่ิวหัวสาก) ขนาดเลก็ กลาง ใหญ่ ภาพ ๔.๒ ข ภาพคอ้ นสลักและชนั แขง็ ๔.๓ การเข้าชัน การเข้าชันคร้ังนี้เพ่ือใช้ชันรองการย้าลายเส้น ข้ันตอนแรกเผาชันในกล่องไม้ เดมิ ที่เราใชเ้ พอ่ื ใหช้ นั มีความออ่ นตัวสามารถใช้งานไดอ้ กี ใชช้ ้อนขูดเป็นระยะ ระหว่างให้ความร้อน และขูดชัน ด้วยช้อนซา้ ไป ซ้ามา สกั ระยะ ใหส้ งั เกตุความหนืดของชัน ดังภาพ (๔.๓ ก) เมื่อชันร้อนจนท่ัวท้ังแผ่น นาชันเท ใส่ด้านหลังของแผ่นโลหะท่ีดุนนูนไว้แล้วการนาชันใส่ในช่องที่ดุนนูนน้ันเพ่ือให้ชันเข้าไปอยู่ในช่องว่าง สามารถตอกยา้ ลายเส้นได้ หากไมท่ าเชน่ นี้จะมีช่องว่างจากอากาศเกิดข้ึนเมื่อตอกย้าลายเส้นจะทาให้ช้ินงานเสีย ได้ ไม่มีชันรองรับรอยส่ิวบริเวณด้านหลังของแผ่นโลหะ หลังจากเทชันลงในช่องว่างของแผ่นโลหะเสร็จ เรียบร้อยแล้วควรปล่อยให้ชันเย็นลงสักพัก ให้ลองใช้นิ้วสัมผัสดูชันที่เทลงในโลหะดุนนูนว่ามีความเย็นตัว เลก็ น้อยและเมอ่ื สมั ผัสมีความหนืดติดนิว้ อย่บู ้าง หลังจากน้ัน ใช้คีมหนีบดัดมุมของแผ่นโลหะท้ัง ๔ มุม ดังภาพ (๔.๓ ข) เพอื่ ใหเ้ กิดความสูงปอ้ งกันชนั เข้าไปบริเวณในช้ินงาน ขณะท่ีชันยังเหลว เผาชันในกล่องไม้ให้ร้อนจัด อกี ครัง้ แล้วจงึ ประกบชนั ลงไปบนกล่องชัน ดังภาพ ๔.๓ ก

๙๖ ภาพ ๔.๓ ก ภาพ ๔.๓ ข

๙๗ ภาพ ๔.๓ ค เมื่อวางแผ่นโลหะลงไปบนชันแล้วกดแผ่นโลหะให้แนบสนิทกับชัน หลังจากน้ันใช้ เหล็กหรืออุปกรณ์ที่มี น้าหนกั พอสมควรวางทบั ไวบ้ นแผ่นโลหะเพื่อไมใ่ ห้แผน่ โลหะขยบั เม่อื เวลาชันกาลงั เยน็ ตวั ลงดังภาพ (๔.๓ ค) ๕. การย้าลายเส้น (การสลกั ลายเส้นครง้ั ท่ี ๒) เป็นการตอกสลักลายละเอียดของช้ินงาน หากในข้ันตอนการเดินลายเส้นมีส่วนท่ีตอกผิดพลาดไว้ สามารถแก้ไขไดใ้ นข้นั ตอนนี้ ถอื ว่าขนั้ ตอนนเ้ี ปน็ การตอกสลกั ลายเสน้ จรงิ กว็ ่าได้ ๕.๑ การสลักย้าลายเส้น การสลักย้าลายน้ันใช้อุปกรณ์เหมือนกับการเดินลายเส้นทุกประการ แต่การตอกลายครั้งนี้ลงน้าหนักมากกว่าคร้ังแรกเพ่ือให้เกิดลวดลาย โดยบริเวณโค้งใช้ ส่ิวหัวโค้ง บริเวณ เสน้ ตรง ใช้ส่วิ หวั ตรง ตามขนาดของลวดลาย ดังภาพ ๕.๑ ก

๙๘ ภาพ ๕.๑ ก การสลักย้าลายเสน้ ในส่วนตา่ งๆ ของช้ินงาน

๙๙ ภาพด้านบนเป็นการแสดงให้เห็นความแตกต่างระหว่างการเดินเส้นกับการสลักย้าลายเส้นว่าแตกต่าง กันอย่างไร การสลกั ยา้ ลายเสน้ จะมีความลกึ มากกวา่ และคมชัดกว่า ดงั น้นั การสรา้ งลายขน้ั ตอนน้ีทาให้ชิ้นงานมี ระยะเพ่ิมข้ึนและมีความถกู ต้องตามแบบ ๕.๒ การออกชัน การออกชันคร้ังน้ีไม่แตกต่างจากการออกชันในคร้ังแรก คือเผาจนชันมี ความอ่อนตัวและสามารถนาชิ้นงานออกมาได้ และขั้นตอนต่อจากนั้นคือการทาความสะอาดช้ินงานโดยการ แช่น้ากรด และลา้ งทาความสะอาด เหมือนดังข้นั ตอนที่ ๓.๓ ทกุ ประการ

๑๐๐ ๖. การสลกั ดุนนูน (การดนุ ครั้งที่ ๒) การสลักดุนนูนในขั้นตอนนี้เป็นการเพ่ิมระยะ นูนระยะสุดท้าย บางชิ้นงานมีระยะความสูงต่าของ ชิ้นงานหลายระยะ ก็ควรสลักดุนนูนอีกครั้งเพ่ือเก็บรายละเอียดให้มีความสวยงามเพิ่มมากข้ึน โดยใช้เครื่องมือ สลกั ดุนตามความเหมาะสมรวมท้งั ใชส้ วิ่ ปากตรง สว่ิ ปากโค้ง ดนุ บรเิ วณลายใหช้ ัดเจนขนึ้ อกี ด้วย หลังจากนั้นนา แผน่ โลหะท่ดี ุนเสรจ็ แล้วเขา้ ชนั อีกคร้ัง ดังเชน่ อธิบายมาแล้วใน ขั้นท่ี ๔.๑ ทกุ ประการ ๗. การสลกั ตกแตง่ และเก็บลายละเอียด เมื่อเข้าชันหลังจากการสลักดุนนูนแล้ว ขั้นต่อไปนับว่าเป็นขั้นตอนสุดท้ายของการสร้างลายในหน่ึง ช้ินงานก็ว่าได้ และเป็นข้ันตอนสาคัญในการแบ่งแยกระยะของช้ินงานให้ชัดเจนและเกิดความสวยงามมากข้ึน ขนั้ ตอนการสลักตกแตง่ และเก็บลายละเอียดมดี ังนี้ ๗.๑ การยา้ พื้นทราย การยา้ พนื้ ทรายใช้สว่ิ สาหรับทาพ้ืนทรายโดยเฉพาะ ส่ิวมีลักษณะเป็นจุดๆ ท่ปี ลายสว่ิ เพื่อให้เกดิ พน้ื ผิวท่ีไม่เรียบ ขนาดของส่ิวชนิดนี้มีหลายขนาด อาจแบ่งให้ทางานได้ง่ายคือ ขนาด เล็ก กลาง ใหญ่ ดังภาพ (๗.๑ ก) การย้าพ้ืนทรายนี้ทาเพื่อให้พ้ืนผิวที่เรียบแยกออกจากตัวลาย ทาให้ช้ินงานมีมิติ สมบูรณข์ ้ึน ไม่จาเปน็ วา่ ทกุ ชิน้ งานจะตอ้ งมีขัน้ ตอนนี้เสมอไปแลว้ แตช่ ่างที่จะได้ออกแบบไว้ ภาพ ๗.๑ ก ภาพสิ่วย้าพ้ืนทรายขนาดเลก็ กลาง ใหญ่

๑๐๑

๑๐๒ ๗.๒ การปรับแต่งเหล่ียมลาย เป็นการปรับลายให้มีเหล่ียมของรูปทรงชัดเจนขึ้น ช่างบางคน อาจทาขั้นตอนน้ีไปพร้อมๆกับการย้าพ้ืนทรายก็ได้อุปกรณ์ในการปรับมุมเหล่ียมน้ีขึ้นอยู่กับลักษณะของขนาด ลายทอี่ อกแบบไว้ ขนาดของส่ิวชนิดนี้อาจแบ่งได้เปน็ ขนาด เล็ก กลาง ใหญ่ ดงั ภาพ (๗.๒ ก) ภาพ ๗.๒ ก ภาพสิ่วปรบั ลายขนาดเล็ก กลาง ใหญ่ ภาพการปรบั เหลี่ยมมมุ บนช้ินงานส่วนบนสดุ เพอ่ื ให้เกิดระยะและสวยงามเพมิ่ มากขนึ้

๑๐๓ ๗.๓ การตอกรู ข้ันตอนน้ีจะทาเมื่อช้ินงานจะต้องลงยาสี หรือประดับพลอยต่อไป เพ่ือเป็น ขอบเขตในการลงยา หรอื ประดบั พลอย ในชิ้นงานนี้จะต้องนาไปลงยาสี จึงต้องตอกรู โดยอุปกรณ์ในการตอกรู นี้ ใช้ส่ิวที่เรียกว่า ส่ิวเจาะรูหรือตุ๊ดตู่ ซ่ึงแบ่งตามขนาด เป็น ขนาดเล็ก กลาง ใหญ่ ดังภาพ (๗.๓ ก) การใช้งาน ขึ้นอยู่กับขนาดของขอบเขตงานท่ีจะลงยาสี แตใ่ นปจั จบุ ันชา่ งส่วนใหญ่ สร้างส่ิวขึ้นเองเพื่อให้เหมาะกับขนาดที่ ต้องการ ภาพ ๗.๓ ก สว่ิ เจาะรูหรือตุ๊ดตู่ ขนาดเล็ก กลาง ใหญ่

๑๐๔ ภาพชิ้นงานที่สร้างลวดลายเสรจ็ เรียบร้อยแลว้ หลังจากได้ช้ินงานที่สร้างลวดลายเสร็จเรียบร้อยแล้ว นาช้ินงานมาออกชันและทาความสะอาดชิ้นงาน ตามวธิ ีการดงั เชน่ ในขัน้ ตอนท่ี ๓.๓.๒ และ ๓.๓.๓ เพ่ือใหเ้ หน็ ความเปล่ียนแปลงของการสร้างลายบนช้ินงานมากข้ึนจึงนาภาพการสร้างลายในระยะต่างๆ มาเปรียบเทียบใหเ้ ห็นดังภาพด้านล่าง

๑๐๕ ๑. สลักลายเดินเส้น ๒. สลักยา้ ลายเส้น ๓. สลักตกแตง่ และเก็บรายละเอียด ๘. การฉลลุ าย การฉลุลายนนั้ เป็นการนาสว่ นทีไ่ ม่ใช้งานออกและจะเหน็ รูปทรงของชน้ิ งาน ชัดเจนมากข้ึนในข้ันตอนนี้โดยใช้อุปกรณ์ดงั นี้ ๘ .๑อปุ กรณ์การฉลลุ าย (ภาพ ๘.๑ ก) เลอื่ ย ๑ ตัว ใบเลื่อยเบอร์ ๒ ๕ ใบ (เตรยี มไว้เพราะใบเลือ่ ยอาจหักได้) ตะใบ ๑ ชุด ดอกสว่านขนาดเล็ก ๑ ตัว เครื่องเจาะสวา่ น ๑ ตัว

๑๐๖ หลงั จากเตรียมอปุ กรณ์เรยี บร้อยแลว้ ขนั้ ตอนการฉลุนน้ั ตอ้ งอาศยั การมองแบบท่ีชัดเจน นั้นคือผู้ฉลุต้องทราบว่า ส่วนใดบ้างจะฉลุและส่วนใดจะเก็บไว้โดยจินตนาการตามแบบ หรือหากมีความชานาญมากพออาจสามารถ แกไ้ ขแบบตามความสวยงามไดด้ ว้ ยตนเองเปน็ ความสามารถเฉพาะของช่างผู้ชานาญ ๘.๒ ข้ันตอนการฉลุใช้ใบเลื่อย เล่ือยจากส่วนนอกของช้ินงานหลังจากน้ันเลื่อยบริเวณท่ี ไม่ต้องการดา้ นขา้ งออกจนหมด ดังภาพ (๘.๒ ก)

๑๐๗ ขั้นตอนการฉลุในบางส่วนเราต้องใช้สว่านช่วยเนภ่ือางพจ๘าก.๒ส่วกนท่ีจะฉลุน้ันไม่มีพื้นที่ติดกับส่วนของขอบช้ินงาน ดังนนั้ จงึ ตอ้ งใช้ดอกสวา่ นเจาะรปู บริเวณท่ตี อ้ งการฉลุ แล้วจงึ นาใบเล่ือยเขา้ ไปใส่บริเวณรูท่ีเจาะแล้วน้ันแล้วเร่ิม เล่ือยดงั ภาพ (๘.๒ ข) ภาพ ๘.๒ ข ๘.๓ ขั้นตอนการตะไบ การตะไบเป็นการเก็บลายละเอียดงานฉลุให้ขอบของชิ้นงานมีความ เรียบและตกแต่งส่วนที่เลื่อยฉลุเล่ือยไว้ไม่ตรง หรือไม่ได้รูปทรง ตะไบจะช่วยปรับแต่งให้ได้รูปทรงตาม ต้องการมากขึ้น วิธีการตะไบดงั ภาพ ๘.๓ ก ภาพ ๘.๓ ก

๑๐๘ ๙. เชื่อม การเช่ือมต่อชิ้นงานหนึ่งเข้ากับชิ้นงานอีกชิ้นหนึ่งนั้น จาเป็นต้องอาศัยน้าประสาน ทอง และความร้อนเพื่อใหช้ ิ้นงานเชื่อมต่อกันแนบสนิท ในงานโลหะบางชนิดอาจไม่ต้องทาขั้นตอนการเช่ือมก็ ได้ แต่ในการสร้างช้ินงานเครื่องทรงนี้ จาเป็นต้องใช้การเช่ือมในหลายส่วน เช่น ทับทรวง (เชื่อมระหว่างทับ ทรวงตับบน กับทับทรวงตัวลา่ ง) รัดพระองค์(เชอื่ มระหว่างเสน้ ของรดั พระองค์) เป็นต้น ๙.๑ อปุ กรณ์การเชื่อมชน้ิ งานโลหะ ชนิ้ งานท่ีต้องการเช่ือม น้าประสานทอง หัวฟู่แบบใช้แกส๊ คมี จบั วตั ถุ นา้ ประสานทอง เคร่ืองเป่าหัวฟู่ คมี จบั วตั ถุ ๙.๒ ขั้นตอนการเช่ือมโลหะทองแดง การเช่ือมโลหะทองแดง เตรียมช้ินงานที่ต้องการเช่ือมให้ วางแนวเชื่อมตามท่ีต้องการ หลังจากน้ันบริเวณที่ต้องการเชื่อมใช้น้าประสานทองทาลงบริเวณรอยต่อของ ช้นิ งาน และใหค้ วามร้อนด้วยหัวเคร่ืองเป่าแล่นจนน้าประสานทองเปลี่ยนเป็นสีเงินและแนบสนิทกับโลหะเป็น อย่างดี หลังจากนั้นรอให้เย็นลงและทาความสะอาดตามปกติ เม่ือทาความสะอาดแล้วจึงนามาตะไบเก็บ รายละเอยี ดเนอื่ งจากเม่อื ทาการเช่ือมช้ินงานโลหะจะเกิดรอยนูนของน้าประสานทองขึ้นไม่เรียบสวย การตะไบ จะชว่ ยปรบั แต่งผวิ บริเวณท่ีเชอ่ื มตอ่ ได้ดขี ้นึ

๑๐๙ ภาพ ๙.๒ ก ภาพการเช่ือมสว่ นประกอบ

๑๑๐ ภาพ ๙.๒ ข หลังจากการเช่อื มและลา้ งทา ความสะอาดเสร็จเรยี บรอ้ ยแล้ว ๑๐. ช้ินงานเครื่องทรงที่เสร็จสมบูรณ์ หลังจากการสร้างลวดลายเสร็จเรียบร้อยควรนา ช้ินงานไปชุบเพื่อทาให้ชิ้นงานดูมีคุณค่าและสีท่ีสวยงามคงทนข้ึน และอาจนาไปประดับพลอยหรือลงยาสีเพื่อ เพ่ิมความสวยงาม ต่อไป ภาพ ๑๐. ก การนาชน้ิ งานทส่ี ร้างลวดลายแล้วทดลองประกอบกบั องคพ์ ระ

๑๑๑ ภาพเครื่องทรงพระฯ ฤดรู ้อน เสร็จสมบรู ณ์