ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนย์การศึกษาสามพร้าวมหาวิทยาราชภัฏอุดรธานี โดย ผศ.พลอยระดา ภูมี

สารจากอธกิ ารบดี มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี เข้าร่วมสนองพระราชด�ำริใน โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชด�ำริ สมเด็จ พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในปี พ.ศ.2558 และเริ่ม ดำ� เนนิ งานสำ� รวจความหลากหลายของพชื และเหด็ ราในพน้ื ทปี่ า่ อนรุ กั ษ์ ของโครงการ อพ.สธ. ศูนย์การศึกษาสามพร้าว เพ่ือเก็บเป็นข้อมูล พ้ืนฐานของทรัพยากรที่มีอยู่ภายในบริเวณมหาวิทยาลัย บริเวณป่า อนรุ กั ษแ์ หง่ นใ้ี ชเ้ ปน็ สถานทเ่ี รยี นทางธรรมชาตใิ หก้ บั นกั ศกึ ษาในรายวชิ า ต่างๆ เป็นการปลุกจิตส�ำนึกการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และ เรยี นรปู้ ระโยชนข์ องทรพั ยากรทีม่ อี ยู่ ขอขอบคุณ ผศ.พลอยระดา ภูมี และ อ.หทยั ชนก ใจกา้ วหนา้ ส�ำนักวิชาศึกษาท่ัวไป และนักศึกษาท่ีเสียสละเวลาช่วยกันส�ำรวจ ความหลากหลายของพืชอาหารทีม่ ีอยู่ในป่าอนุรกั ษ์ โครงการ อพ.สธ. ศูนย์การศึกษาสามพร้าว นับว่าเป็นการรวบรวมองค์ความรู้ให้อนุชน รุ่นหลังได้เรียนรู้ หวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือเล่มนี้จะเป็นประโยชน์ใน การคน้ ควา้ ส�ำหรับผู้ที่สนใจทกุ ทา่ น (ดร.ณตั ิเทพ พิทักษานุรัตน์) อธกิ ารบดมี หาวทิ ยาลัยราชภฏั อุดรธานี ความหลากหลายของพชื อาหาร 1 ในศนู ย์การศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอุดรธานี

คณะผู้จัดทำ� หนงั สือ ท่ปี รึกษา : ดร.ณัติเทพ พิทกั ษานรุ ัตน์ อธิการบดมี หาวทิ ยาลยั ราชภัฏอุดรธานี ดร.วบิ ูล เป็นสขุ รองอธิการบดีมหาวทิ ยาลัยราชภฏั อดุ รธานี ผูป้ ระสานงานโครงการอนุรักษ์พันธกุ รรมพืช อันเนื่องมาจากพระราชด�ำริฯ ข้อมูลและเรียบเรียง : ผศ.พลอยระดา ภมู ี สำ� นักวิชาศึกษาทว่ั ไป อ.หทยั ชนก ใจก้าวหน้า ส�ำนักวิชาศกึ ษาท่ัวไป ภาพถ่าย : ผศ.พลอยระดา ภูมี จัดพิมพ์โดย : มหาวิทยาลัยราชภัฏอดุ รธานี เลขที่ 64 ถ.ทหาร ต.หมากแข้ง อ.เมือง อุดรธานี จ.อดุ รธานี 41000 โทรศัพท:์ 042 211 040 พมิ พ์ครัง้ ที่ : 1 (2560) จ�ำนวน : 320 เลม่ ISBN : 978-616-8097-01-4 ออกแบบ/พิมพ์ท่ี : โรงพิมพศ์ ักด์ิศรอี ักษรการพมิ พ์ เลขที่ 33 ถ.ทหาร ต.หมากแข้ง อ.เมอื งอุดรธานี จ.อดุ รธานี 41000 โทรศพั ท์ 042-341202, 089-6205466 www.saksriaksornpress.com 2 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

บทน�ำ หนังสือ “ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนย์การศึกษา สามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อดุ รธาน”ี จดั ทำ� ขนึ้ เพอื่ รวบรวมชนดิ พชื ทส่ี ามารถนำ� มารบั ประทานหรอื ประกอบอาหารได้ ในเขตพนื้ ท่ี โครงการ อพ.สธ. ศนู ยก์ ารศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี เพอื่ เปน็ ฐานข้อมูลเกี่ยวกับการใช้ประโยชน์ของพืชในด้านการเป็นพืชอาหาร ภายในหนังสือเล่มนี้จะอธิบายถึงชนิดพันธุ์ของพืชกินได้ โดยระบุ ช่ือ ท้องถ่ิน ช่ือสามัญ ช่ือวิทยาศาสตร์ ลักษณะท่ัวไปของพืช และส่วนที่ น�ำมาใช้ประโยชน์เพื่อการเป็นอาหาร ข้อมูลที่ใช้ประกอบในหนังสือ เล่มน้ีอาศัยหนงั สืออา้ งอิงจากแหล่งต่างๆ เพือ่ ประกอบในเน้อื หา คณะผจู้ ดั ทำ� หวงั เปน็ อยา่ งยง่ิ วา่ หนงั สอื เลม่ นจ้ี ะเปน็ ประโยชน์ ต่อผู้ท่ีสนใจ และเป็นข้อมูลพื้นฐานในการศึกษาในประเด็นด้าน พืชอาหาร และน�ำไปสู่การพัฒนาต่อยอดศึกษาวิจัยและรักษาความ หลากหลายของพืชอาหารในท้องถนิ่ ผศ.พลอยระดา ภูมี มิถุนายน 2560 ความหลากหลายของพชื อาหาร 3 ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อุดรธานี

สารบัญ 1 สารจากอธิการบดี 2 บทนำ� 5 สังคมป่าไม้ 7 การส�ำรวจพชื อาหาร 9 พืชอาหาร ในพืน้ ทโี่ ครงการ อพ.สธ. 75 บรรณานกุ รม 4 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศนู ย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

สังคมป่าไม้ ในพ้นื ทโ่ี ครงการ อพ.สธ. ศูนย์การศึกษาสามพร้าว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี สงั คมปา่ ไม้ ในพน้ื ทโี่ ครงการ อพ.สธ. ศนู ยก์ ารศกึ ษา สามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี เปน็ สงั คมปา่ เตง็ รงั หรอื ปา่ โคก (Dry Deciduous Dipterocarp Forest) ซงึ่ จดั เปน็ ปา่ ผลดั ใบ (Deciduous Forest) และเปน็ สงั คมปา่ ไมเ้ ดน่ ของ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย สังคมป่าเต็งรัง จดั เปน็ สงั คมพชื ทนแลง้ และปา่ ชนดิ นม้ี กั เกดิ ไฟปา่ เปน็ ประจำ� ชนิดพรรณไม้เด่นในพ้ืนท่ี คือ เต็ง (Shorea roxburghii) รัง (Shorea siamensis) ขนาดของไม้ยืนต้นมีขนาดเล็ก ความสงู ของไมย้ นื ตน้ เฉลย่ี ประมาณ 1.5 - 2.0 เมตร จดั เปน็ ป่ารุ่น 2 (Secondary Forest) ทผ่ี ่านการท�ำไม้มากอ่ น และ ก�ำลังฟื้นตัว พืชพ้ืนล่างท่ีพบบ่อย ได้แก่ ปรงป่า (Cycas siamensis Miq.) พลบั พลงึ (Crinum asiaticum) หงอนนาค (Murdannia giganteum (Vahl.) Brückner) ความหลากหลายของพืชอาหาร 5 ในศูนยก์ ารศึกษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อุดรธานี

ภาพที่ 1 ลกั ษณะป่าเตง็ รงั (Dry Deciduous Dipterocarp Forest) ในพื้นทโ่ี ครงการ อพ.สธ. ศูนย์การศกึ ษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอุดรธานี ภาพที่ 2 ลกั ษณะป่าเตง็ รัง ในชว่ งฤดูกาลท่ีแตกต่างกัน ภาพซา้ ย ถ่ายในช่วงฤดูแลง้ (เดอื นมนี าคม 2559) ภาพขวา ถ่ายในชว่ งฤดฝู น (เดือนสงิ หาคม 2559) 6 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศูนยก์ ารศกึ ษาสามพร้าว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

การส�ำรวจพืชอาหาร ในพ้นื ทโ่ี ครงการ อพ.สธ.ศูนย์การศึกษาสามพร้าว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอุดรธานี พื้นท่ีท่ีใช้ในส�ำรวจคร้ังน้ี คือ พ้ืนที่ด้านใน ของโครงการ อพ.สธ. ภายในศูนย์การศึกษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี ดงั ภาพท่ี 3 วธิ กี ารสำ� รวจ ใช้ วิธีการวางแปลงตวั อยา่ ง (Quadrate sampling technique) ชั่วคราวขนาด 16 เฮกตาร์ จ�ำนวน 1 แปลง (100 ไร่) ดงั ภาพท่ี 4 ภาพที่ 3 พนื้ ที่ทีใ่ ช้ในการวางแปลงคอื พ้ืนที่ ท่ีเป็นรอยประสีขาว ความหลากหลายของพืชอาหาร 7 ในศูนยก์ ารศกึ ษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อุดรธานี

ภาพท่ี 4 ลักษณะการวางแปลงตวั อยา่ งเพ่อื ศึกษาชนิดพนั ธ์ุของ พืชอาหาร 8 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนย์การศกึ ษาสามพร้าว มหาวิทยาลัยราชภัฏอดุ รธานี

พืชอาหาร ในพน้ื ทโ่ี ครงการ อพ.สธ. ศนู ยก์ ารศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี การส�ำรวจพืชอาหาร ในเขตพื้นท่ีโครงการ อพ.สธ. ศูนย์ การศึกษา สามพร้าว มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี พบพืชอาหาร ทัง้ หมด 38 วงศ์ 49 สกุล 57 ชนิด ดังแสดงในตารางที่ 1 ความหลากหลายของพชื อาหาร 9 ในศูนย์การศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

ตารางที่ 1 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในเขตพน้ื ที่โครงการ อพ.สธ. ศนู ยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลัยราชภัฏอดุ รธานี ที่ ชือ่ วงศ์ ชือ่ วิทยาศาสตร์ ชือ่ ท้องถ่นิ หน้า 1 Acanthaceae Barleria strigosa Willd. สงั กรณี หญา้ หงอนไก่ 2 Anacardiaceae Buchanania latifolia Roxb. มะมว่ งหวั แมงวนั 14 3 Annonaceae Ellipeiopsis cherrevensis นมแมวปา่ 16 (Pierre ex Finet & Gagnep.) R.E.Fr. พีพว่ นนอ้ ย 4 Apocynaceae Aganonerion polymorphum ส้มลม 18 Pierre ex Spire 5 Araceae Amorphophallus brevispathus อีรอก อีรอกเขา บุก 20 Gagnep. 6 Pseudodracontium kerrii อรี อก บุกเขา 22 Gagnep. 7 P. ssp. อรี อก 22 8 Arecaceae (Palmae) Calamus acanthophyllus Becc. หวายนง่ั หวายโคก 25 9 Phoenix acaulis Ham. หมากเปง้ เปง้ 27 10 Bignoniaceae Dolichandrone serrulata แคป่า แคนา แคขาว (Wall. Ex DC.) Seem. 11 Bombacaceae Bombax anceps Pierre ง้ิวปา่ 12 Burseraceae Canarium subulatum Guillaumin หมากเหลย่ี ม 29 กอกเลื่อม 13 Clusiaceae Garcinia cowa Roxb. ex Choisy ส้มโมง หมากโมง 31 (Guttifferace) ชะมว่ ง 10 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศนู ย์การศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลยั ราชภฏั อุดรธานี

ท่ี ชื่อวงศ์ ชือ่ วทิ ยาศาสตร์ ชื่อท้องถนิ่ หน้า 33 14 Combretaceae Terminalia chebula Retz. ส้มหมอ สมอน่ัง var. nana Gagnep. 35 15 Commelinaceae Murdannia loriformis (Hassk.) R.S. ผักปราบ 37 Rao & Kammathy ผกั ปราบโคก 39 16 Costaceae Costus speciosus (J. Koenig) C. D. เออ้ื งหมายนา 41 Specht เออ้ื งใหญ่ 43 17 Ebenaceae Diospyros rhodocalyx Kurz โก ตะโกนา 18 Euphorbiaceae Aporosa villosa (Wall. ex Lindl.) Baill. เหมอื ดโหลด 19 Hypericaceae (Gutti- Cratoxylum formosum (Jacq.) ตวิ้ ขน ติ้วแดง ferae/Clusiaceae) Benth. & Hook. f. ex Dyer subsp. Pruniflorum (Kurz) Gogelein 20 C. maingayi Dyer แตว้ ตา้ ว 21 Lecythidaceae Careya sphaerica Roxb. กระโดนโคก 22 Leeaceae Leea rubra Burm ex Spreng. เขอื่ ง กระต้งั ใบ 23 Leguminosae-Cae- Bauhinia malabarica Roxb. สม้ เสยี่ ว เสีย้ วใหญ่ salpinioidideae 24 Senna siamea (Lam.) H.S. Irwin ข้ีเหล็ก & Barneby 25 Leguminosae-Mimo- Leucaena leucocephala (Lamk.) กระถนิ soideae de Wit 26 Loganiaceae Strychnos nux-blanda A.W. Hill ตูมกาขาว (Strychnaceae) 27 Melastomataceae Osbeckia chinensis L. เอนอ้าน้อย ความหลากหลายของพืชอาหาร 11 ในศนู ย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อุดรธานี

ที่ ชื่อวงศ์ ชือ่ วิทยาศาสตร์ ชื่อท้องถ่นิ หน้า 28 Meliaceae Azadirachta indica A. Juss. var. สะเดา กะเดา siamensis Valeton 29 Memecylaceae Memecylon edule Roxb. เหมอื ดแอ 45 พลองเหมือด 30 Myrsinaceae Embelia subcoriacea กางขมี่ อด สม้ สรอ้ ย 47 (C. B. Clarke) Mez ส้มขม่ี อด ส้มกงุ้ 31 Opiliaceae Melientha suavis Pierre ผักหวาน 49 ผกั หวานป่า 32 Olacaceae Olax psittacorum (Lam.) Vahl น้ำ� ใจใคร่ กระทอก 33 Phylianthaceae Antidesma acidum Retz. มกั เมา่ เม่าส้อย 51 (Euphorbiaceae) 34 A. ghaesembilla Gaertn. มักเมา่ เมา่ ไข่ปลา 53 35 Phyllanthus emblica L. มะขามป้อม 55 36 Poaceae (Graminaea) Bambusa bambos (L.) Voss ไผ่ปา่ ไผห่ นาม 57 37 Dendrocalamus asper (Schultes & ไผบ่ า้ น ไผ่ตง 59 J. H. Schultes) Backer ex K. Heyne 38 Gigantochloa albociliata ไผ่ไร่ 61 (Munro) Kurz 39 Vietnamosasa. pusilla เพก็ 63 (A. Chev. & A. Camus) T. Q. Nguyen 40 Rhamnaceae Ziziphus oenopolia (L.) หนามเลบ็ แมว Mill. Var. bruniniana Tardieu 41 Rubiaceae Ixora butterwickii Hole เข็มป่า เขม็ พวง 65 42 Morinda elliptica (Hook. F.) Ridl. ย่อป่า ยอ่ เถอื่ น 67 12 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศนู ย์การศกึ ษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

ที่ ชือ่ วงศ์ ชือ่ วิทยาศาสตร์ ชื่อท้องถนิ่ หน้า 43 69 44 Rutaceae Paederia linearis Hook. f. เครอื ตดหมา ตดหมู 71 45 Smilacaceae Clausena harmandiana (Pierre) โปรง่ ฟ้า สอ่ งฟ้าดง 73 46 Sapindaceae Pierre ex Guillaumin 75 77 47 Salicaceae Smilax ovalifolia Roxb. Ex D. Don เครอื ย้งั เถาวลั ย์ยั้ง 79 48 Schizaeaceae 81 49 Taccaceae Schleichera oleosa (Lour.) Merr. ค้อ หมากคอ้ 50 Zingiberaceae ตะครอ้ 51 52 Flacourtia indica (Burm.f.) Merr. หมากเบน ตะขบปา่ 53 54 Lygodium salicifolium C. Persl หญา้ ลเิ ภา 55 Tacca chantrieri Andre ค้างคาวดำ� 56 Curcuma angustifolia Roxb. อา่ วแดง กระเจียว C. amada Roxb กระเจยี ว C. parviflora wall กระเจยี วขาว C. ssp. กระเจยี ว C. zanthorhiza Roxb. กระเจียว ว่านชกั มดลูก Kaempferia galangal L. เปราะหอม หอมเปราะ Stahlianthus pedicelatus A. วา่ นเพชรนอ้ ย Chaveerach & P. Mokkamul ความหลากหลายของพืชอาหาร 13 ในศนู ย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอุดรธานี

มะมว่ งหวั แมงวนั (Buchanania latifolia Roxb.) 14 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศนู ย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลัยราชภัฏอดุ รธานี

มะม่วงหัวแมงวัน (Ma Muang Hua Maeng Wan) Family name : Anacardiaceae Scientific name : Buchanania latifolia Roxb. Other names : รกั หมู (Ruk Mo) ฮกั หมู (Huk Mo) ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไม้ยืนต้นขนาดเล็กถงึ ขนาดกลาง สูง 8 - 20 ม. ตน้ เปลา ตรง เปลอื กสเี ทาหรอื สเี ทาปนดำ� แตกเปน็ รอ่ ง ตามความยาวของตน้ ใบ เดี่ยว เรียงเวียนสลับตอนปลายกิ่ง รูปใบมนหรือ หยักเวา้ เน้อื ในหนา หลังและทอ้ งใบเกลย้ี ง ดอกช่อ ออกที่ปลายกง่ิ สขี าวหรอื เหลอื งอ่อน ผล สีเขียวปนม่วงค่อนข้างกลม หรือป้อม ขนาดเล็ก พบข้ึนทั่วไปตามป่าเบญจพรรณ ป่าชายหาด และ ปา่ เต็งรัง ท่คี วามสงู จากระดบั น้�ำทะเล 50 - 300 ม. ï ส่วนท่นี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ผล น�ำมารับประทานเป็นผลไม้ได้ เน้ือในเมล็ดเมื่อแก่น�ำมา ควั่ ไฟรบั ประทานได้ ยอดอ่อน นำ� มารบั ประทานเปน็ ผักสด ความหลากหลายของพชื อาหาร 15 ในศูนย์การศกึ ษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

นมแมวป่า (Ellipeiopsis cherrevensis (Pierre ex Finet & Gagnep.) R.E.Fr.) 16 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนย์การศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอุดรธานี

นมแมวป่า (Nom Maeo Pa) Family name : Annonaceae Scientific name : Ellipeiopsis cherrevensis (Pierre ex Finet & Gagnep.) R.E.Fr. Other names : พีพ่วนน้อย (Phi Phuan Noi) ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไม้เถา สูง 1 - 1.50 ม. ล�ำต้น ใบ มีขนสีน�้ำตาลข้ึนปกคลุม ใบเดย่ี วเรยี งสลบั รปู ไขแ่ กมขอบขนาน รปู วงรหี รอื รปู วงรแี กมรปู ไข่ มขี น ท้ังสองข้าง ดอกเดี่ยว ออกที่ซอกใบ กลีบดอกสีเหลืองหม่น ผลกลุ่ม ผลย่อยเป็นรูปทรงกลม เริ่มแรกสีเขียวเปลี่ยน เป็นสีเหลืองและแดง เมื่อสุก พบได้ทุกภาคของประเทศไทย ยกเว้นภาคใต้ ข้ึนตาม ป่าเบญจพรรณ และป่าเต็งรัง ที่ระดับความสูงไม่เกิน 150 - 500 ม. จากระดบั น�ำ้ ทะเล ï ส่วนท่นี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ผลสกุ รับประทานเป็นผลไม้ มีรสหอมหวาน ความหลากหลายของพชื อาหาร 17 ในศนู ยก์ ารศกึ ษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอุดรธานี

ส้มลม (Aganonerion polymorphum Pierre ex Spire) 18 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนยก์ ารศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อุดรธานี

ส้มลม (Som Lom) Family name : Apocynaceae Scientific name : Aganonerion polymorphum Pierre ex Spire Other names : เครอื สม้ ลม (Kuea Som Lom) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไม้เถา ล�ำตน้ เรยี บกลม มขี นาดเล็ก สีเขียว ใบเด่ยี ว เรียงตรงข้าม รูปไข่ รูปใบหอกหรือรูปวงรี ขอบใบ เรียบ รูปขอบใบขนาน แผ่นใบเรียบเป็นมันวาวสีเขียวเข้ม ใบอ่อน มรี สเปร้ียว ดอกชอ่ ออกท่ีปลายก่ิง แบบช่อเชิงหลั่น มีดอกย่อยขนาด เลก็ จ�ำนวนมาก ทรงกลม ปลายแหลม กลีบดอกสีชมพู หรือสบี านเยน็ โคนเช่ือมเปน็ หลอดสเี ขียวแกมขาว ปลายแยกกัน ผล เป็นฝักคู่ โคนฝักติดกัน ฝักกลม ปลายฝักแหลม เกล้ยี ง ฝกั สดมีสีเขียว เมือ่ แหง้ มสี นี ำ้� ตาล แตกตามยาว เมลด็ มจี �ำนวน มาก เรียวยาว สีน้�ำตาล มีขนสีขาวเป็นพู่ติดอยู่ ลอยไปตามลมได้ พบตามปา่ เต็งรงั ป่าดบิ แล้ง ï ส่วนท่นี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร ใบ ดอก และผล มรี สเปร้ียว รบั ประทานเปน็ ผักสดได้ หรือน�ำ มาปรงุ รสเพม่ิ ความเปรียวใหก้ บั อาหารประเภทตม้ ยำ� แกงสม้ ความหลากหลายของพืชอาหาร 19 ในศนู ย์การศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลัยราชภัฏอุดรธานี

อีลอก (Amorphophallus brevispathus Gagnep.) 20 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศูนยก์ ารศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอุดรธานี

อีลอก (I Lok) Family name : Araceae Scientific name : Amorphophallus brevispathus Gagnep. Other names : บกุ (Buk) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไมล้ ม้ ลกุ ใบประกอบ (decompound leaf) ขอบใบหยกั ลึกเป็น แฉก แตล่ ะแฉกแยกเป็น 3-4 แฉก ดอกช่อก้านดอกยาว มีใบประดับใหญ่สีเขียว ดอกย้อยอัดกัน แน่น ล�ำต้นใต้ดินสะสมอาหารเป็นหัวกลมหรือยาว ก้านดอกยาวออก จากเหงา้ ดอกอย่ตู รงปลายก้าน คลา้ ยดอกหน้าววั ผลกลุม่ รปู ทรงกระบอกต้ังขึน้ มีผลยอ่ ยรูปรจี �ำนวนมาก พบได้ ท่ัวไป ปา่ เบญจพรรณ ป่าเตง็ รงั ในพืน้ ทโี่ ลง่ ทุ่งหญา้ พบในช่วงฤดูฝน ฤดูแล้งพักตวั ï ส่วนทน่ี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร ก้านใบ ก้านดอก นำ� มาแกง ความหลากหลายของพืชอาหาร 21 ในศูนย์การศึกษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

หวายนง่ั (Calamus acanthophyllus Becc) 22 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพร้าว มหาวิทยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

หวายนั่ง (Wai Nang) Family name : Arecaceae (Palmae) Scientific name : Calamus acanthophyllus Becc Other names : หวายโคก (Wai Kook) ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ปาล์มขนาดเล็ก ลำ� ต้นและกา้ นใบมีหนามแหลม สงู 0.5 - 1 ม. ใบประกอบแบบขนนก เรยี งสลับเวียนรอบต้น ใบยอ่ ยรปู ดาบ ดอกช่อ ออกท่ซี อกใบ ดอกยอ่ ยแยกเพศอยู่บนต้นเดียวกนั สีเหลอื งนวล ผลสด รูปทรงกลม เปลอื กเหนียวลักษณะคล้ายเกลด็ พบตามป่าเตง็ รงั โดยเฉพาะภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ ï ส่วนท่นี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร หนอ่ ออ่ นน�ำมาแกง มีรสขม ความหลากหลายของพืชอาหาร 23 ในศนู ย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลยั ราชภฏั อุดรธานี

หมากเป้ง (Phoenix acaulis Ham.) 24 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพร้าว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอุดรธานี

เป้ง (Peng) Family name : Arecaceae (Palmae) Scientific name : Phoenix acaulis Ham. Other names : หมากเปง้ (Mak Peng) เป้ง (Peng) ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ปาลม์ ขนาดเล็ก ล�ำตน้ และก้านใบมหี นามแหลม สูง 0.5 - 1 ม. ใบประกอบแบบขนนก เรยี งสลบั เวยี นรอบตน้ ใบย่อยรปู ดาบ ดอกช่อ ออกทซ่ี อกใบ ดอกย่อยแยกเพศอยู่บนตน้ เดยี วกนั สเี หลอื งนวล ผลสด รูปทรงกลม เปลอื กเหนยี วลกั ษณะคลา้ ยเกลด็ พบตามปา่ เตง็ รัง โดยเฉพาะภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื ï ส่วนท่นี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร หนอ่ ออ่ นน�ำมาแกง มีรสขม ความหลากหลายของพืชอาหาร 25 ในศูนย์การศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

หมากเล่ียม (Canarium subulatum Guillaumin) 26 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

หมากเหล่ียม (Mak Liam) Family name : Burseraceae Scientific name : Canarium subulatum Guillaumin Other names : กอกเลอื่ ม (Kok Lueam) กอกกัน (Kok Kon) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไม้ต้น สูง 10-15 ม. มียางสีขาวขุ่น ใบประกอบแบบขนนก ปลายคี่ ใบยอ่ ยรปู รหี รอื ขอบขนาน ชอ่ ดอกแบบชอ่ เชงิ ลดออกทซี่ อกใบ ใกลป้ ลายกงิ่ กลบี ดอกเชอื่ มเปน็ รปู ถว้ ยสเี หลอื งออ่ น ผลรปู รี สเี ขยี วออ่ น อมเหลอื ง ออกดอกเดือน เม.ย. - พ.ค. พบทจี่ นี ตอนใต้ และภูมิภาค อินโดจีน ในไทยพบแทบทุกภาค ยกเว้นภาคใต้ ข้ึนตามป่าเต็งรัง ป่าเบญจพรรณ และป่าสนเขา ความสูงถึงประมาณ 1,400 ม. มคี วามผันแปรสูงทั้งรปู รา่ งและขนาดของสว่ นต่างๆ และส่งิ ปกคลมุ ï สว่ นทน่ี ำ� มาใช้เป็นอาหาร เนอื้ ในเมลด็ รบั ประทานได้ ผลนำ� มาเชอ่ื มรบั ประทานเปน็ ผลไม้ เชือ่ ม ความหลากหลายของพืชอาหาร 27 ในศนู ย์การศึกษาสามพร้าว มหาวิทยาลยั ราชภฏั อุดรธานี

ส้มโมง (Garcinia cowa Roxb. ex Choisy) 28 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศนู ยก์ ารศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

ส้มโมง (Muang Som) Family name : Clusiaceae (Guttifferace) Scientific name : Garcinia cowa Roxb. ex Choisy Other names : ชะมวง (Cha Muang) หมากโมง (Mak mok) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไมต้ น้ ผลดั ใบ สูง 4-10 ม. มยี างเหลือง ใบเดี่ยว เรียงตรงขา้ ม รปู รหี รือรปู รแี กมขอบขนาน ดอก สีเหลือง แยกเพศอยู่ร่วมต้น ดอกเพศผู้อยู่ รวมกันเป็นช่อ เกสรเพศผู้จ�ำนวนมาก ดอกเพศเมียอยู่เด่ียวหรือออก เปน็ ช่อ 2-3 ดอก ออกดอกเดือน ก.พ. - เม.ย. ผลสด รูปกลมหรอื เบีย้ ว เปน็ รอ่ งตามยาวโดยรอบ ติดผลเดือนพ.ค. - ม.ิ ย. พบตามป่าทีร่ ะดบั ความสูง 600 เมตร จากระดบั นำ�้ ทะเล ï สว่ นทน่ี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ใบน�ำมาใส่แกง ปรุงอาหาร หรือกินเป็นผักสด มีรสเปรี้ยว ผลสกุ รับประทานได้ มีรสเปร้ียว มียางมาก ตดิ ฟนั ความหลากหลายของพชื อาหาร 29 ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพร้าว มหาวิทยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

ส้มมอ (Terminalia chebula Retz. var. nana Gagnep.) 30 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนย์การศึกษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

ส้มมอ (Som Mal) Family name : Combretaceae Scientific name : Terminalia chebula Retz. var. nana Gagnep. Other names : ส้มหมอ (Som Mal), สมอนงั่ (Samo Nang), Myrabolan Wood ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไม้ยืนต้นสูง 0.6 - 1.5 ม.กิ่งอ่อนและยอดมักปกคลุมด้วยขน สนี ้�ำตาล ใบ ใบเด่ียวเรียงตรงข้าม หรือเกือบตรงข้าม แผ่นใบ คอ่ นขา้ งหนา รปู รแี กมรปู ไขก่ วา้ ง กา้ นใบมกั มตี อ่ มบวม 1 คบู่ นกา้ นเหน็ ชัดเจน ดอก เป็นช่อออกตามปลายก่งิ หรอื ซอกใบ มี 3 - 5 ช่อดอก ดอกเปน็ ดอกสมบรู ณเ์ พศ ขนาดเลก็ สีเหลืองนวล ผลเป็นผลสด รปู วงรี ค่อนข้างกลม ผวิ เกลย้ี ง ผล ผลแกย่ น่ และเปลย่ี นเปน็ สดี ำ� เมลด็ เดย่ี ว แขง็ ผวิ ขรขุ ระ รปู ยาวรี พบทว่ั ไปตามปา่ เตง็ รัง ชอบแสงแดดจดั ï สว่ นท่นี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ผลสดรบั ประทานเปน็ ผลไมก้ บั พรกิ เกลอื นำ� มาทำ� เปน็ ผลไมด้ อง ความหลากหลายของพชื อาหาร 31 ในศนู ย์การศึกษาสามพร้าว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

เอือ้ งหมายนา (Costus speciosus (J. Koenig) C.D. Specht) 32 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี

เอ้ืองหมายนา (Ueang Mai Na) Family name : Costaceae Scientific name : Costus speciosus (J. Koenig) C.D. Specht Other names : เอ้อื งชา้ ง (ueang chang), เอื้องใหญ่ (ueang yai), Cane reed, Crape ginger, Spiral flag ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไม้ยืนต้นสูง 0.6 - 1.5 ม.กิ่งอ่อนและยอดมักปกคลุมด้วยขน สีน้�ำตาล ใบ ใบเด่ียวเรียงตรงข้าม หรือเกือบตรงข้าม แผ่นใบ คอ่ นขา้ งหนา รปู รแี กมรปู ไขก่ วา้ ง กา้ นใบมกั มตี อ่ มบวม 1 คบู่ นกา้ นเหน็ ชดั เจน ดอก เปน็ ชอ่ ออกตามปลายกงิ่ หรือซอกใบ มี 3 - 5 ช่อดอก ดอกเป็นดอกสมบรู ณเ์ พศ ขนาดเลก็ สีเหลืองนวล ผลเป็นผลสด รูปวงรี คอ่ นข้างกลม ผิวเกลี้ยง ผล ผลแกย่ น่ และเปลยี่ นเปน็ สดี ำ� เมลด็ เดยี่ ว แขง็ ผวิ ขรขุ ระ รปู ยาวรี พบทัว่ ไปตามปา่ เตง็ รัง ชอบแสงแดดจดั ï ส่วนท่นี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ผลสดรบั ประทานเปน็ ผลไมก้ บั พรกิ เกลอื นำ� มาทำ� เปน็ ผลไมด้ อง ความหลากหลายของพชื อาหาร 33 ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอุดรธานี

ตวิ้ แดง (Cratoxylum formosum (Jacq.) Benth. & Hook. f. ex Deyer subsp.) 34 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศูนย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี

ผักติ้วแดง (Tio Dang) Family name : Hypericaceae (Guttiferae/Clusiaceae) Scientific name : Cratoxylum formosum (Jacq.) Benth. & Hook. f. ex Deyer subsp. Pruniflorum (Kurz) Gogelein Other names : ติ้วเกล้ยื ง (tio kliang) ขี้ตว้ิ (khi tio) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไมพ้ มุ่ หรอื ไมต้ น้ ผลดั ใบ สงู ไดถ้ งึ 25 ม.ลำ� ตน้ และกง่ิ เรยี บ เกลยี้ ง มักมีหนาม ใบรูปรีหรือรูปขอบขนาน แผ่นใบเกลี้ยงทั้งสองด้าน ปลายมน แหลม หรือแหลมยาว โคนรูปล่ิมช่อดอกมี 1- 5 ดอก ออกสั้น ๆ ตามซอกใบหรือปลายก่ิง ดอกสีชมพูอมแดงหรือส้ม ผล แบบผลแห้งแตก รูปวงรี แข็ง เกล้ียงเป็นมัน กลีบเล้ียงติดทน หุ้ม 2 ใน 3 ของความยาวผล ผลแกแ่ ตกตามรอยประสาน เป็น 3 พู เมล็ด 6 - 8 เมล็ด ต่อช่อง เมล็ดมีปีกแบนและบางใส ออกดอกและผล เดือน ม.ค. - ส.ค. พบได้ในป่าเต็งรัง ป่าเบญจพรรณ ความสูงตั้งแต่ ใกล้ระดบั น้�ำทะเล จนถึงประมาณ 700 ม. ï ส่วนทน่ี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ยอดออ่ นนำ� มารบั ประทานเปน็ ผกั สด รสเปรยี วปนฝาด หรอื นำ� มาเพิ่มรสชาติให้กับแกงเห็ด แกงหน่อไม้ ผลอ่อนเป็นเครื่องเทศใช้ ปรุงอาหาร ความหลากหลายของพชื อาหาร 35 ในศูนยก์ ารศึกษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อุดรธานี

แต้ว (Cratoxylum formosum (Jack) Dyer subsp. pruniflorum (Kurz) Gogel) 36 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศนู ย์การศึกษาสามพร้าว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอุดรธานี

แต้ว (Taeo) Family name : Hypericaceae (Guttiferae/Clusiaceae) Scientific name : Cratoxylum formosum (Jack) Dyer subsp. pruniflorum (Kurz) Gogel Other names : แต้ว (taeo), ตา้ ว (tao) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไมต้ ้น สงู 10 - 35 ม. ผลัดใบ โคนต้นมีหนาม เปลือกสเี ทา มรี อยแตกเป็นเกล็ดใบ เดี่ยว ออกตรงข้าม รปู รี รปู ขอบขนาน รูปหอก หรือรูปไข่ ปลายใบแหลม โคนใบกลม หรือแหลมป้าน ขอบใบเรียบ ดอก ออกเปน็ ช่อตามง่ามใบ งา่ มก่ิง หรือตามลำ� ต้น มดี อก ช่อละ 1 - 6 ดอก มขี น กลีบเล้ยี งมี 5 กลบี ด้านนอกมีขนหนาแน่น กลีบ ดอกมี 5 กลบี สีขาว ชมพอู อ่ นถงึ ชมพูแก่ ผล รูปรี กลบี เล้ยี งตดิ ทนจนเปน็ ผล ภายในมี 3 ชอ่ ง แก่จะ แตกเปน็ 3 เสี่ยง เมลด็ รปู ใบหอกกลับ มีปีก ชอ่ งหนง่ึ มี 12 - 17 เมลด็ ï สว่ นท่นี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ยอดอ่อน รบั ประทานกับลาบหรือนำ�้ พรกิ รสเปรียวปมฝาด ความหลากหลายของพืชอาหาร 37 ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อุดรธานี

เขื่อง (Leea rubra Burm ex Spreng.) 38 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศูนยก์ ารศกึ ษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี

เขื่อง (Khueang) Family name : Leeaceae Scientific name : Leea rubra Burm ex Spreng. Other names : กะตงั ใบ (katang bai) พะนางใบเตี้ย (pha nang bai tia) ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไม้พมุ่ สงู ไมเ่ กิน 3 ม. ใบ ใบประกอบแบบขนนกสองถงึ สามชน้ั เรยี งสลบั ใบยอ่ ย รูปไข่หรือรปู ขอบขนาน ปลายแหลม ดอก ดอกและก้านช่อดอกสีแดงสด กลีบเล้ียงติดกันเป็น รปู ถ้วย ปลายแยกเป็น 5 กลีบ กลบี ดอกโคนตดิ กนั ปลายแยกเป็นกลบี รปู ไข่ 5 กลีบ เกสรเพศผู้ 5 อัน รงั ไข่มี 6 ชอ่ ง ผลกลม ดา้ นบนแบน พบท่วั ไปตามป่าเตง็ รงั ชอบแสงแดดจัด ï ส่วนทน่ี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร ใบอ่อน ยอดอ่อน ดอกอ่อน ลวกรับประทานเป็นผักกับลาบ น้�ำพริก รสฝาดมัน ความหลากหลายของพืชอาหาร 39 ในศูนย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลัยราชภฏั อดุ รธานี

ส้มเสีย่ ว (Bauhinia malabarica roxb.) Gogel) 40 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศูนยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

ส้มเส่ียว (Som Siao) Family name : Leguminosae-Caesalpinioidideae Scientific name : Bauhinia malabarica roxb. Other names : เส้ยี วใหญ่ (siao yai) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไมต้ ้นขนาดกลาง สงู ถงึ 15 ม. เปลอื กตน้ สีเทา เปลอื กแตกเปน็ สะเกด็ ยาวตามลำ� ต้น ใบ ทรงกลมเวา้ ปลายเป็นพกู ลมตนื้ ๆ ใบแกเ่ หนียว เรยี บ ทอ้ งใบมีนวล สีเขยี วออกเทา ดอก ออกดอกเปน็ ชอ่ ตามซอกใบหรอื ตามงา่ มใบ สขี าวออก เขียวหรือเหลอื งออ่ น เป็นช่อเล็กๆ ผล เป็นฝักแบนยาว โค้งงอ ฝักอ่อนสีเขียว ฝักแก่แห้ง สีน�้ำตาล เมล็ดแบน ผิวเรียบมัน มี 8 - 12 เมล็ด ออกผลเดือน ก.ค. - ก.ย. พบท่วั ไปตามปา่ เต็งรงั ปา่ เบญจพรรณ ชอบแสงแดดจดั ï สว่ นท่นี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ใบออ่ น ยอดอ่อน ดอก ฝักออ่ น เมล็ดออ่ น รับประทานเปน็ ผักสด หรือนำ� มาใชเ้ ป็นเครอ่ื งต้มยำ� รสเปรยี ว ความหลากหลายของพชื อาหาร 41 ในศนู ยก์ ารศกึ ษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

เหมอื ดแอ (Memecylon edule Roxb.) 42 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศูนย์การศกึ ษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อุดรธานี

เหมือดแอ (Mueat Ea) Family name : Memecylaceae Scientific name : M. edule Roxb. Other names : พลองดำ� (phlong dam) พลองเหมือด (phlong mueat) เหมียด (miat) ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไม้ยนื ต้น ขนาดเล็กถงึ ขนาดกลาง สงู ได้ถึง 12 ม. เปลือกสีเทา อมน้ำ� ตาล แตกเปน็ ร่องลึกสีด�ำ เห็นชัดเจนบรเิ วณโคนล�ำตน้ ใบ ใบเดี่ยวเรียงตรงข้าม รูปไข่ สีเขียวเข้มมัน ขอบเรียบ ผวิ เกลี้ยงทงั้ สองดา้ น ดอก ช่อดอกแบบช่อกระจุกออกตามซอกใบ หรือตามข้อ ใบประดบั ขนาดเลก็ มาก ฐานรองดอกหนารปู ถว้ ยสชี มพู กลบี เลยี้ งสขี าว อมมว่ งหรอื สนี �ำ้ เงินเข้ม รูปไขถ่ ึงรปู ขอบขนาน สมี ่วงอ่อน ผล ผลสดแบบผลมีเนื้อหน่ึงถึงหลายเมล็ด ทรงกลม เขียวอมเหลือง เม่อื สกุ สมี ว่ งถงึ ดำ� พบตามปา่ เตง็ รงั ป่าเบญจพรรณ และปา่ ดบิ แลง้ ความสงู ตั้งแต่ ใกล้ระดับน�้ำทะเล จนถึงประมาณ 700 ม. ออกดอกและเป็นผล เดือน เม.ย. - พ.ค. ï สว่ นท่นี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร ผลสุกกินเป็นผลไม้ มีรสหวาน ยอดน�ำไปกินเป็นผัก รสฝาด หวาน ความหลากหลายของพชื อาหาร 43 ในศูนย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี

กางขี่มอด (Embelia subcoriacea (C. B. Clarke) Mez) 44 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศนู ยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลัยราชภัฏอดุ รธานี

กางข่ีมอด (Kang Khe Mod) Family name : Myrsinaceae Scientific name : Embelia subcoriacea (C. B. Clarke) Mez Other names : สม้ สรอ้ ย (som soi) สม้ ข่ีมอด (som khi mon) ส้มสนั ดาน (som sun dan) ส้มกงุ้ (som kung) ï ลักษณะทว่ั ไปของพรรณไม้ ไม้พ่มุ รอเลอื่ ย หรอื ไม้เล้อื ย สูง 3 - 5 ม.ลำ� ตน้ กลมตรง เนื้อแขง็ เปลอื กเถาอ่อนสีเขียว เถาแกส่ ีน�้ำตาลเทา ใบ ใบเด่ียว เรียงสลับ รูปรี แผ่นใบสีเขียวเข้ม เป็นมัน ผิวใบเกล้ียง โคนใบมน ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ ใบอ่อนมีขนนุ่ม สีน้ำ� ตาลแดง แผน่ ใบเหนยี วคล้ายหนงั ดอก ดอกสีเหลืองอ่อน กล่ินเหม็นเอียน ออกเป็นช่อตาม ซอกใบ ดอกยอ่ ยขนาดเล็ก กลีบดอก 4 กลบี รูปรแี กมขอบขนาน ผล ผลเป็นผลสด ทรงกลม เม่ือออ่ นสีเขยี ว สุกสีมว่ งด�ำ พบท่วั ไปตามปา่ เต็งรงั ชอบท่มี แี สงแดดจัด ï สว่ นท่นี ำ� มาใช้เป็นอาหาร ใบอ่อน ยอดออ่ น รับประทานเปน็ ผัก หรอื ปรุงรสอาหาร ให้ รสเปรยี ว ผลสกุ รับประทานได้ รสเปรียวอมหวาน ความหลากหลายของพืชอาหาร 45 ในศูนย์การศกึ ษาสามพร้าว มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั อดุ รธานี

ผกั หวานป่า (Melientha suavis Pierre) 46 ความหลากหลายของพชื อาหาร ในศนู ยก์ ารศกึ ษาสามพร้าว มหาวิทยาลยั ราชภัฏอดุ รธานี

ผักหวานป่า (Phak Wan Pa) Family name : Opiliaceae Scientific name : Melientha suavis Pierre Other names : ผกั หวาน (phak wan) ï ลักษณะท่วั ไปของพรรณไม้ ไม้ต้น ขนาดเลก็ ถึงกลาง สงู ไดถ้ งึ 12 ม. ต้นแยกเพศ ใบ ใบเรยี งสลบั ระนาบเดียว รูปรี รูปไข่ หรอื แกมรปู ขอบ ขนาน ดอก ช่อดอกคล้ายช่อแยกแขนง ออกเป็นกลุ่มตามล�ำต้น กงิ่ หรอื ซอกใบ ขยายในผล ใบประดบั รูปไข่ขนาดเล็ก ดอกเพศผูไ้ ร้ก้าน ออกเดีย่ วๆ หรอื เป็นกระจกุ 3 - 5 ดอก ช่วงปลายกิ่ง กลีบรวมสีเขยี ว อับเรณูสีเหลือง รูปไข่ จานฐานดอกจักเป็นพู รังไข่ท่ีเป็นหมัน ดอก เพศเมยี ออกเด่ยี วๆ บนแกนช่อ เกสรเพศเมียไรก้ า้ น ผล ผลผนังชั้นในแข็งมีเมล็ดเดียว รูปรี สุกสีเหลือง เน้ือ ด้านในสด พบได้ในไทยพบทุกภาค โดยเฉพาะทางภาคเหนือ และภาค ตะวันออกเฉยี งเหนือ ข้นึ ตามป่าเบญจพรรณ ปา่ เตง็ รงั ป่าดิบแล้ง หรือ ป่าชายหาด ความสงู ถงึ ประมาณ 900 ม. ï สว่ นทน่ี ำ� มาใช้เปน็ อาหาร ใบอ่อน และช่อดอก นำ� มาแกง ความหลากหลายของพืชอาหาร 47 ในศูนยก์ ารศึกษาสามพรา้ ว มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏอุดรธานี

เม่าส้อย (Antidesma acidum Retz.) 48 ความหลากหลายของพืชอาหาร ในศนู ย์การศึกษาสามพรา้ ว มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี