คณาเภสัช เล่มที 1จุลพิกัด

References จลุ พกิ ัดตา่ งกันท่ถี ่นิ ก�ำ เนดิ 1. Tzeng T, Lu H, Liou S, Ju C, Liu I. Lipid-lowering effects of zerumbone , a natural cyclic sesquiterpene of Zingiber zerumbet Smith , in high-fat diet-induced hyperlipidemic hamsters. FOOD Chem Toxicol. 2014;69:132–9. 2. Saekoo J. The Cytotoxic Effect of Hua Khao Yen on Human Breast Cancer Cell Lines: The Cytotoxic Mechanism Studies at Both Cellular and Molecular Levels. A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philos. 2010. 3. Tewtrakul S, Itharat A. Nitric oxide inhibitory substances from the rhizomes of Di- oscorea membranacea. J Ethnopharmacol. 2007;109(3):412–6. 4. Tewtrakul S, Itharat A, Rattanasuwan P. Anti-HIV-1 protease- and HIV-1 integrase activi- ties of Thai medicinal plants known as Hua-Khao-Yen. J Ethnopharmacol. 2006;105(1–2):312–5. 5. Reanmongkol W, Itharat A, Bouking P. Investigation of the anti-inflammatory, analgesic and antipyretic activities of the extracts from the rhizome of Dioscorea membranacea Pierre in experimental animals. Songklanakarin J Sci Technol. 2007;29(SUPPL. 1):49–57. 6. Sukma M, Chaichantipyuth C, Murakami Y, Tohda M, Matsumoto K, Watanabe H. Erratum to “ CNS inhibitory effects of barakol , a constituent of Cassia siamia Lamk .” 2003;85:175–6. 7. Yoshikawa M, Morikawa T, Nakano K, Pongpiriyadacha Y, Murakami T, Matsuda H. Characterization of new sweet triterpene saponins from Albizia myriophylla. J Nat Prod. 2002;65(11):1638–42. 8. Joycharat N, Boonma C, Thammavong S, Yingyongnarongkul B, Limsuwan S, Vora- vuthikunchai SP. Chemical constituents and biological activities of Albizia myriophylla wood. Pharm Biol [Internet]. 2016;54(1):62–73. 9. Dhingra D, Parle M, Kulkarni SK. Memory enhancing activity of Glycyrrhiza glabra in mice. 2004;91:361–5. 10. Singh B, Nadkarni JR, Vishwakarma RA, Bharate SB, Nivsarkar M, Anandjiwala S. The hydroalcoholic extract of Cassia alata ( Linn .) leaves and its major compound rhein exhibits antiallergic activity via mast cell stabilization and lipoxygenase inhibition. J Ethnopharmacol [Internet]. 2012;141(1):469–73. 11. พืชอนุรักษ์ ในบัญชไี ซเตส (cites): 12. Hun CS, Hen TC, Hen YC. 3- O - b - D -Glucosyl- ( 1 β 6 ) - b - D -glucosyl- kaempferol Isolated from Sauropus androgenus Reduces Body Weight Gain in Wistar Rats. 2006;29(12):2510–3. 13. Wang H, Kan W, Cheng T, Yu S, Chang L. Differential anti-diabetic effects and mechanism of action of charantin-rich extract of Taiwanese Momordica charantia between type 1 and type 2 diabetic mice. FOOD Chem Toxicol [Internet]. 2014;69:347–56. 14. Chang Y, Lin Y, Yang D, Liu C, Hsu C, Tzang B. Hepatoprotection of Noni Juice against Chronic Alcohol. 2013; 15. Sairam M, Ilavazhagan G, Sharma SK, Dhanraj SA, Suresh B. Anti-microbial activity of a new vaginal contraceptive NIM-76 from neem oil ( Azadirachta indica ). 2000;71:377–82. พืชสมุนไพร 51

ุจลพิกัด ่ตาง ักน ่ีท ่ิถน ำก�เนิด เอกสารอา้ งอิง ๑. ชยันต์ พิเชยี รสุนทร, วิเชยี ร จรี วงส.์ ค่มู อื เภสัชกรรมแผนไทย เล่ม ๕ : คณาเภสชั . กรงุ เทพฯ : อมรินทร์, ๒๕๔๗. ๒. นิจศิริ เรอื งรังษ,ี ธาตรี ผดงุ เจรญิ . พฤกษเคมีของเปลือกเถาและลกั ษณะทางเภสชั เวทของชะเอม เหนอื . ๒๕๓๗. ๓. ชยันต์ พเิ ชยี รสนุ ทร, แม้นมาส ชวลติ และ วิเชยี ร จรี วงส.์ ค�ำ อธิบายต�ำ ราพระโอสถพระนารายณ์ : ฉบบั เฉลิมพระเกียรติ ๗๒ พรรษามหาราชา ๕ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๕๔๔. กรงุ เทพฯ : อมรนิ ทร,์ ๒๕๔๔. ๔. นพมาศ สนุ ทรเจริญนนท์. หลักการและเทคนคิ พ้ืนฐานของวธิ ีทแี อลซี. นพมาศ สนุ ทรเจรญิ นนท์ อุทยั โสธนะพันธุ์ และ ประไพ วงศ์สินคงมน่ั , บรรณาธกิ าร. ทแี อลซี: วธิ อี ยา่ งง่ายในการวิเคราะห์ คณุ ภาพ เครื่องยาไทย. ม.ป.ท. ๒๕๕๑: น.๒๑-๘๔. ๕. ชยนั ต์ พิเชียรสุนทร, วเิ ชียร จีรวงส.์ คู่มอื เภสัชกรรมแผนไทย. เลม่ ๓, เครอื่ งยาสตั ว์วัตถ:ุ กรงุ เทพฯ : อมรินทร,์ ๒๕๔๖. 52 พืชสมุนไพร

2. จลุ พกิ ดั ตา่ งกันทีส่ ี ประกอบดว้ ยพกิ ัดต่าง ๆ ดงั น้ี สว่ นท่ใี ช้ / จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี รสยา ตะบูน เปลอื กตน้ / ชื่อพกิ ดั ชอ่ื สมนุ ไพร ชอื่ วทิ ยาศาสตร์ / วสิ ัยพืช ชือ่ วงศ์ ฝาด สรรพคุณ คมุ ธาตุ สมาน 1. ตะบนู ทั้ง 2 ตะบูนขาว Xylocarpus granatum Koenig Meliaceae ตะบูนด�ำ /T แผล Xylocarpus moluccensis M. Roem. / T ข้อมูลเพ่ิมเติม : ต้นตะบูนทั้งสองชนิด เป็นพืชป่าชายเลน (Mangrove forest) มีลักษณะเด่นคือ เปลือกนอกของล�ำ ตน้ จะหลุดล่อนเป็นแผ่นคลา้ ยต้นฝรัง่ การใช้ประกอบตำ�รับยา : ใช้ประกอบตำ�รบั ยาแกท้ ้องเสยี หรือรกั ษาแผลเปื่อยเรอื้ รงั ต�ำ รบั ท่ี 1: แกท้ ้องเสีย (หมอเหล็ม หวดั แท่น) เมล็ดจันทน์เทศ เบญกานี เปลอื กตน้ มะขาม เปลอื กต้นตะขบ คร่งั ชนั ตน้ ยาง กำ�ยาน เปลือกผลมังคุด เปลอื กตน้ ตะบูน (หรอื เปลือกผล) อยา่ งละ 1 ส่วน น�ำ ตวั ยาทง้ั หมดบดผง เม่ือจะใช้ให้ละลายด้วยกระสายยา นํา้ ทบั ทิม รับประทานครัง้ ละ 1-2 ช้อนโตะ๊ เมื่อมีอาการ พืชสมุนไพร 53

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี ตะบูน (Xylocarpus sp.) งานวิจัยทเี่ กยี่ วขอ้ ง : เม่ือนำ�สารสกดั ของเปลอื กตน้ ตะบนู ขาวด้วยเมทานอล ในขนาด 250 และ 500 มลิ ลิกรัม/กโิ ลกรัม ปอ้ นใหห้ นทู ถี่ กู เหนยี่ วน�ำ ดว้ ยนาํ้ มนั ละหงุ่ และแมกนเี ซยี มซลั เฟต ใหเ้ กดิ อาการทอ้ งเสยี พบวา่ สารสกดั เปลอื ก ตน้ ตะบนู ขาวสามารถลดอาการทอ้ งเสยี ได้ โดยช่วยลดปรมิ าณอจุ จาระและปริมาณอจุ จาระเหลว ท้ังยังชว่ ย ลดการเคลอ่ื นไหวของล�ำ ไส้ (1) 54 พืชสมุนไพร

กะเพรา ชอื่ วงศ์ สว่ นทใี่ ช้ / สรรพคณุ จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี Lamiaceae รสยา ชือ่ พิกัด ช่ือสมนุ ไพร ชอื่ วิทยาศาสตร์ / วิสัยพืช 2. กะเพราทัง้ 2 กะเพราแดง Ocimum tenuiflorum L. / US ทงั้ ตน้ / เผด็ บ�ำรุงธาตุ ขบั ลม รอ้ น แก้ลมตานซาง ขบั กะเพราขาว เหงื่อ แก้คลื่นเหยี น อาเจียน ข้อมูลเพ่ิมเติม : กะเพราขาวและกะเพราแดงมสี ขี องสว่ นต่างๆ คอื ลำ�ต้น ใบ ช่อดอก ทแี่ ตกต่างกนั คอื กระเพราขาวทุกสว่ นจะมสี เี ขยี ว และกะเพราแดง ทกุ สว่ นจะมสี ีคอ่ นข้างแดง หรือม่วง ทางพฤกษศาสตร์ ยังคงจดั ให้เป็นพชื ชนิดเดียวกัน การใช้ประกอบต�ำ รบั ยา : นยิ มใช้ประกอบต�ำ รบั ยาขบั ลม ยาปรบั ธาตุ หรือใชเ้ ปน็ กระสายยา ในการ ประกอบต�ำ รับยามักใช้กะเพราแดงมากกว่ากะเพราขาว ตำ�รับท่ี 1: แกเ้ สลด (หมอแฉลม้ มงคล) รากเจตมลู เพลงิ 1 ใบสะเดา ใบคนทสี อ กระเทยี ม เหงา้ ขงิ เทพทาโร เปลอื กตน้ กมุ่ บก ใบกะเพรา เหงา้ กกลังกา อย่างละ 1 ส่วน นำ�ตัวยาทั้งหมดบดผง ละลายนา้ํ ผึง้ รบั ประทานเมื่อมีอาการ ต�ำ รับท่ี 2: แกป้ ัสสาวะอกั เสบ ปวดหน่วงบริเวณทอ้ ง (หมอแฉล้ม มงคล) แมงลกั รากกะเพรา แก่นขีเ้ หล็ก ยาขา้ วเย็น ขอบชะนาง รากผกั เสี้ยนผี อย่างละ 1 สว่ น นำ�ตวั ยาทงั้ หมดต้มนํ้า รับประทานกอ่ นอาหาร เช้า เทย่ี ง เย็น ครั้งละ 250 มลิ ลิลิตร สังเกตอาการ ต�ำ รบั ที่ 3: แกไ้ อ เปน็ ไขต้ วั รอ้ น ผวิ หนังเปน็ ผน่ื คนั ในเด็ก (พท. สมพร ชาญวณิชสกลุ ) หัวยาจนี ทั้ง 2 ตานทั้ง 5 หัวร้อยรู กะเพราแดง ผลสะแก อย่างละ 2 บาท รากเล็บมือนาง ตรผี ลา อยา่ งละ 1 บาท ชะเอมเทศ 3 บาท นำ�ตัวยาทงั้ หมดต้น้าํ รบั ประทานก่อนอาหาร เชา้ เทย่ี ง เย็น ครั้งละ 250 มิลลิลติ ร สังเกตอาการ ตำ�รบั ท่ี 4: กะเพรา ใช้เปน็ สว่ นประกอบในตำ�รับยาตา่ งๆ ในบญั ชียาหลักแหง่ ชาติ ยาจากสมนุ ไพร พ.ศ. 2556 เชน่ ยาประสะกะเพรา ใชใ้ บกะเพราแดง แกท้ อ้ งอดื ทอ้ งเฟอ้ ยาเลอื ดงาม ใชร้ ากและใบกะเพรา แกอ้ าการปวดประจำ�เดือน ช่วยประจ�ำ เดอื นมาปกติ แกม้ ุตกิด ยาแก้ไอพ้นื บ้านอีสาน ใชก้ ะเพราแดงทง้ั ต้น แก้ไอ ขับเสมหะ ยาประสะมะแว้ง ใช้ใบกะเพรา แก้ไอ ขบั เสมหะ ชว่ ยให้ชุ่มคอ ยาธาตุ บรรจบ ใช้ใบกระเพราตม้ เปน็ กระสายยาแกท้ อ้ งอืด ทอ้ งเฟ้อ พืชสมุนไพร 55

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี กะเพราแดง (Ocimum tenuiflorum L.) ชอ่ ผลกะเพราแดง ชอ่ ดอกกะเพราขาว กะเพราขาว (Ocimum tenuiflorum L.) งานวิจัยทเ่ี ก่ียวขอ้ ง : จากการศกึ ษาข้ามกลมุ่ แบบอำ�พรางท้ังสองฝ่าย ในอาสาสมคั รท่ีมีสุขภาพดี อายรุ ะหวา่ ง 18 - 60 ปี จำ�นวน 2 กล่มุ คอื 1. ใหร้ ับประทานสารสกดั ใบกะเพราด้วยเอทานอลของรอ้ ยละ 70 ชนิดแคปซูล ในขณะ ทอ้ งวา่ ง ขนาด 300 มิลลกิ รัม/วัน เป็นเวลา 4 สปั ดาห ์ กลุ่มท่ี 2 ให้รบั ประทานยาหลอกรปู แบบนํ้าเชอ่ื มใน ขนาดเทา่ กัน แล้วจึงให้เวน้ ชว่ ง 3 สัปดาห์ก่อนทำ�การสลบั กลมุ่ ภายหลงั ส้ินสุดใหย้ าพบวา่ กลุ่มทไี่ ด้รับสาร สกดั ใบกะเพราช่วยเพ่มิ โปรตนี ชนดิ interferon gamma และ interleukin - 4 และเพ่ิมเซลลเ์ ม็ดเลอื ดขาว ชนดิ T-helper cell และ NK-cell เม่อื เทียบกับกล่มุ ทีไ่ ดร้ ับยาหลอก จึงสรุปไดว้ า่ สารสกัดใบกะเพราด้วย เอทานอลมผี ลชว่ ยเพม่ิ ภูมิตา้ นทานโดยไม่มีผลข้างเคียง ในร่างกายของอาสาสมคั รสุขภาพดี (2) 56 พืชสมุนไพร

กระดูกไก่ ชอื่ วงศ์ สว่ นทีใ่ ช้ / สรรพคณุ จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี Acanthaceae รสยา กระจายโลหติ ช่อื พิกัด ช่ือสมนุ ไพร ชอ่ื วิทยาศาสตร์ / วิสัยพชื ใบ / เย็น แก้รอ้ นใน 3. กระดกู ไก่ท้ัง 2 กระดูกไกด่ �ำ Justicia gendarussa Burm. แก้พษิ แมลงสัตว์ f. / S กัดต่อย กระดูกไกข่ าว ขอ้ มลู เพมิ่ เตมิ : หมอพน้ื บ้านหลายท่านใหข้ ้อมลู ว่า กระดกู ไกด่ �ำ และกระดูกไกข่ าวท่ีใชป้ ระกอบ ต�ำ รับยาด้ังเดิมคอื พชื ทม่ี ีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Prismatomeris tetrandra (Roxb.) K. Schum. subsp. tetrandra (Rubiaceae) ซงึ่ ทุกส่วนจะมรี สขม ใชล้ ดไขไ้ ด้ดี แต่ปจั จุบนั ใชช้ นดิ J. gendarussa Burm. f. (ชอ่ื อ่นื เชน่ เฉยี งพร้า เฉียงพรา้ มอญ) เนือ่ งจากหาได้งา่ ยกวา่ แต่ชนิดนีม้ ีรสจืดเยน็ จึงลดไข้ได้ไม่ดีเท่า P. tetrandra (Roxb.) K. Schum. subsp. tetrandra ดังนั้นหากต้องใช้ J. gendarussa Burm. f. มกั ใช้ ประกอบกับสมนุ ไพรชนิดอื่นๆ ดว้ ย การใช้ประกอบตำ�รบั ยา : ใช้ประกอบต�ำ รับยาลดไข้ ต�ำ รบั ที่ 1: ยาแก้ไขท้ ัง้ ปวง ไขต้ รีโทษ (หมอแฉลม้ มงคล) รากหมาก รากมะพร้าว หญ้าแพรก ใบเงิน ใบทอง หญา้ ปากควาย หมากผู้ ยา่ นล�ำ เพง็ หวายเมีย หวั คล้า แกว้ 5 ดวง หญ้ายองไฟ แกน่ สกั ขี จตุผลาธิกะ จันทนท์ ัง้ 2 แก่นแกแล ผลดีปลี สะเดาดิน เหงา้ กกลงั กา รากถอบแถบ ก้านสะเดา ผลสะค้าน แห้วหมู รากชา้ พลู สลอดนํ้า รากขเ้ี หล็ก ก�ำ ยาน แกน่ แสมสาร ต�ำ เสา กระดกู ไก่ แกน่ ปรู๋ ชราทง้ั 5 (เทียนท้งั 5) เกสรทงั้ 5 แกน่ ประดู่ พญามอื เหล็ก รากขัดมอน รากหญา้ คา โคกกระออม เนื้อไม้ตับเตา่ อย่างละ 1 ส่วน น�ำ ตัวยาทั้งหมดต้มนํ้า รบั ประทานกอ่ นอาหาร เชา้ เท่ียง เย็น ครั้งละ 250 มิลลิลิตร สงั เกตอาการ ตำ�รบั ท่ี 2: แกอ้ าการขอ้ เขา่ ปวดบวม (หมอพนื้ บ้านจังหวัดสงขลา) รากกระดูกไกท่ ัง้ 2 รากปลาไหลเผือก เถาขอบนาง เถากำ�แพง 7 ชั้น เถาขม้นิ เครือ หญา้ ใต้ใบ หญ้า หนูต้น เถาค้อนตีหมา อย่างละ 1 สว่ น น�ำ ตวั ยาท้งั หมดต้มนาํ้ รับประทานกอ่ นอาหาร เชา้ เท่ยี ง เย็น คร้งั ละ 250 มิลลิลติ ร สงั เกตอาการ พืชสมุนไพร 57

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี กระดกู ไกข่ าว (P. tetrandra (Roxb.) K. Schum. subsp. Tetrandra) ใบกระดกู ไก่ดำ� กระดกู ไกด่ �ำ (J. gendarussa Burm. f.) ใบและดอกกระดูกไกข่ าว กระดกู ไก่ขาว (J. gendarussa Burm. f.) งานวิจัยทเ่ี กย่ี วขอ้ ง : พืชสมุนไพร ไมพ่ บขอ้ มูล 58

กระวาน ส่วนที่ใช้ / จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี รสยา ชอื่ พกิ ดั ช่อื สมุนไพร ช่ือวทิ ยาศาสตร์ / วสิ ยั พืช ชอ่ื วงศ์ ผล / สรรพคณุ เผด็ ร้อน บ�ำรุงธาต ุ ขับลม 4. กระวานทงั้ 2 กระวานด�ำ Amomum testaceum Ridl. / H Zingiberaceae กระจายเลือดลม กระวานขาว และเสมหะ ข้อมูลเพ่ิมเติม : กระวานขาวและกระวานด�ำ คือพชื ชนิดเดียวกัน ทมี่ ีการเกบ็ ผลมาใชใ้ นชว่ งอายทุ ่ี แตกต่างกัน โดยกระวานขาวคือผลอ่อน และกระวานด�ำ คือผลแก่ (๓) การใช้ประกอบต�ำ รับยา : นิยมใชเ้ ป็นส่วนประกอบในต�ำ รับขบั ลม บ�ำ รงุ ธาตุ บำ�รงุ หวั ใจ บ�ำ รงุ โลหิต และยาถา่ ย เพอื่ ปรับสมดุลของลม ไม่ใหเ้ กิดอาการไซ้ทอ้ ง ต�ำ รบั ที่ 1: แกผ้ วิ หนงั ผน่ื คนั เรอื้ รงั (พท. สมพร ชาญวณิชสกลุ ) ขา้ วเยน็ ทง้ั 2 อยา่ งละ 10 บาท หัวยัง้ 5 บาท หวั ร้อยรู 3 บาท บอระเพด็ เหงือกปลาหมอ ขมน้ิ เครือ เปลือกสมุลแวง้ ผลมะตมู ออ่ น แกน่ ฝาง คำ�ฝอย ขมนิ้ ชนั สมอทัง้ 3 อย่างละ 2 บาท ลกู จนั ทน์ กระวาน กานพลู เบญจกูล อยา่ งละ1 บาท น�ำ ตวั ยาท้งั หมดต้มนา้ํ รบั ประทานก่อนอาหาร เชา้ เทีย่ ง เย็น ครั้งละ 250 มลิ ลลิ ติ ร ประมาณ 2 สัปดาห์ สังเกตอาการ ตำ�รบั ที่ 2: แกโ้ ลหติ เป็นพิษ (หมอพนื้ บ้านจงั หวดั สงขลา) เมล็ดเทยี นดำ� ผลกระวาน ตรกี ฏุก ผลสวาด อยา่ งละ 1 สว่ น ใบหญ้าหนวดแมว นา้ํ หนกั เท่าตวั ยา ต่างๆ รวมกนั น�ำ ตวั ยาทง้ั หมดบดผง เมอื่ จะใช้ น�ำ ผงยาประมาณ 1-2 ชอ้ นโตะ๊ ละลายในนํ้าผึง้ รวง หรอื น้ํา ร้อน แก้ผดผ่นื ขึ้นตามผวิ หนัง เพลยี นอนไม่หลบั แนน่ หนา้ อก ตำ�รับท่ี 3: แกไ้ ข้เพ่อื วาโย (หมอพ้ืนบ้านจังหวัดสงขลา) ผลกระวาน เนื้อไมก้ ฤษณา ขอนดอก โกฐหวั บวั จนั ทน์ทั้ง 2 อยา่ งละ 1 ส่วน นำ�ตัวยาทั้งหมดบดผง เมือ่ จะใช้ นำ�ผงยาประมาณ 1-2 ช้อนโต๊ะละลายในน้าํ ขันทศกรณฑ์ แกอ้ าการไขเ้ พอื่ วาโย ซง่ึ มีอาการขนลุก หนาวสะทา้ น ปวดศรี ษะ เจ็บเสยี ดแทงในอก กระหายน้าํ นอนไมห่ ลบั ตำ�รับที่ 4: ใชเ้ ปน็ ส่วนประกอบในตำ�รับยาในบัญชียาหลักแหง่ ชาตยิ าจากสมุนไพร พ.ศ. 2556 ตำ�รบั ต่างๆ คอื ยาประสะเปราะใหญ่ ถอนพษิ ไขต้ านซางในเดก็ ยาปราบชมพทู วีป แก้ไข้หวัด ยา บำ�รุงโลหิต ชว่ ยบ�ำ รุงโลหติ ยากษัยเส้น บรรเทาอาการปวดหลัง ปวดเอว ปวดเมอ่ื ยตามร่างกาย ยาธรณสี ัน ฑะฆาต แก้กษัยเส้น แก้เถาดาน แกท้ อ้ งผกู ยาธาตบุ รรจบ ยาธาตุอบเชย ยาประสะกานพลู ยามหาจักรใหญ่ ยาอภยั สาลี ยาวสิ ัมพยาใหญ่ แกท้ ้องอืด ทอ้ งเฟอ้ ยาประสะเจตพังคี แกก้ ษยั จกุ เสยี ด ขบั ผายลม และยา หอมตา่ ง ๆ เชน่ ยาหอมเทพจติ ร ยาหอมนวโกฐ ยาหอมอนิ ทจกั ร์ พืชสมุนไพร 59

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี ลกั ษณะดอกกระวาน ลกั ษณะชอ่ ดอกกระวาน งานวิจัยทเ่ี กี่ยวข้อง : ลกั ษณะผลกระวาน ไม่พบข้อมูล กระวาน (Amomum testaceum Ridl.) 60 พืชสมุนไพร

กระดาด สว่ นที่ใช้ / จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี รสยา ชอ่ื พกิ ดั ช่ือสมุนไพร ชื่อวิทยาศาสตร์ / วสิ ยั พชื ชอ่ื วงศ์ สรรพคุณ Araceae 5. กระดาดท้งั 2 กระดาดแดง Alocasia cf. macrorrhizos (L.) หัว / กดั เถาดานในทอ้ ง G. Don / H เมาเบอื่ กดั เสมหะและโลหิต กระดาดขาว Colocasia sp. / H ท่ีเป็นก้อน กดั ฝ้าแผลหนอง แก้รดิ สีดวงทวาร ขอ้ มลู เพิม่ เติม : - การใชป้ ระกอบตำ�รับยา : นยิ มใช้ประกอบตำ�รบั ยากดั เถาดาน รดิ สีดวงทวาร กดั เสมหะ ตำ�รบั ที่ 1: ละลายเสมหะ ขับเสมหะ (หมอเหล็ม หวดั แท่น) หัวบุกรอ กระดาดท้ัง 2 หัวกลอย หวั อตุ พิด แก่นจนั ทน์ท้ัง 2 เนอื้ ไมเ้ ปล้าทง้ั 2 ตรกี ฏุก เถาส้มกงุ้ ทัง้ 2 แกน่ สกั ขี อยา่ งละ 1 สว่ น น�ำ ตวั ยาทง้ั หมดตม้ นา้ํ รบั ประทานกอ่ นอาหาร เชา้ เทย่ี ง เยน็ ครง้ั ละ 250 มลิ ลลิ ติ ร สังเกตอาการ ต�ำ รบั ที่ 2: แก้ทอ้ งผกู เรอ้ื รงั (พท. สมพร ชาญวณชิ สกลุ ) แกน่ ขีเ้ หล็ก รากย่านาง แกน่ กันเกรา บกุ รอ กระดาดทง้ั 2 เน้ือในราชพฤกษ์ เถาวัลย์เหลก็ สมอท้ัง 3 อยา่ งละ 2 บาท ลูกจนั ทน์ ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู อยา่ งละ 1 บาท น�ำ ตวั ยาทัง้ หมดต้มน้ํา รับประทาน กอ่ นอาหาร เช้า เที่ยง เยน็ ครง้ั ละ 250 มลิ ลิลติ ร สงั เกตอาการ ต�ำ รบั ท่ี 3: ใช้เปน็ ส่วนประกอบในตำ�รบั ยาในบญั ชยี าหลกั แห่งชาตยิ าจากสมนุ ไพร พ.ศ. 2556 ยาธรณีสนั ฑะฆาต ประกอบดว้ ย เมล็ดจันทน์ ดอกจนั ทน์ ผลกระวาน ดอกกานพลู เทียนดำ� เทียนขาว หัวดองดึง หัวบกุ หัวกลอย หัวกระดาดขาว หัวกระดาดแดง ลูกเร่ว เหงา้ ขิง รากชะเอมเทศ รากเจตมูลเพลงิ แดง โกฐกระดกู โกฐเขมา โกฐนํ้าเตา้ อยา่ งละ 1 กรัม ชนิดผง รบั ประทานครั้งละ 0.5-1 กรัม ละลายน้าํ สุก หรือนํา้ ผ้ึง ป้ันกลอน รับประทานก่อนอาหารเชา้ หรือกอ่ นนอน แก้เถาดาน แกท้ ้องผกู พืชสมุนไพร 61

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี ตน้ กระดาดขาว เหงา้ แหง้ กระดาดขาว กระดาดขาว ตน้ กระดาดแดง เหง้าแหง้ กระดาดแดง กระดาดแดง พืชสมุนไพร งานวจิ ยั ทเี่ ก่ียวข้อง : ไม่พบข้อมูล 62

กา้ งปลา ส่วนทใ่ี ช้ / จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี รสยา ช่ือพกิ ัด ชือ่ สมุนไพร ชอ่ื วิทยาศาสตร์ / วิสยั พืช ช่อื วงศ์ สรรพคุณ 6. กา้ งปลาทง้ั 2 ก้างปลาแดง Phyllanthus reticulatus Poir / S Phyllanthaceae ราก เนือ้ ไม้ แก้ร้อนใน กระหาย / เย็น น�้ำ ดับพษิ รอ้ น ถอนพษิ ไข้ แก้ไข้ ก้างปลาขาว Flueggea virosa รากสาด แกท้ อ้ งรว่ ง (Roxb. ex Willd) Voigt / S แกพ้ ษิ สตั ว์กัดตอ่ ย ข้อมลู เพิ่มเตมิ : เดิมพืชสกลุ Phyllanthus และ Flueggea อย่ใู นวงศ์ Euphorbiaceae ปจั จบุ ัน ทัง้ 2 สกลุ ได้จดั อยูใ่ นวงศ์ Phyllanthaceae กา้ งปลาแดงสว่ นของกิ่ง กา้ นใบ และผลมีสีแดง ส่วนก้างปลา ขาว ทง้ั ตน้ จะมีสเี ขียว การใชป้ ระกอบตำ�รบั ยา : ใชป้ ระกอบตำ�รบั ยาลดไข้ แก้ผวิ หนังผน่ื คนั ต�ำ รับที่ 1: ตม้ แกพ้ ิษผูกท่าหนักทา่ เบา (หมอแฉล้ม มงคล) รากคนทา รากย่านาง เทา้ ยายม่อม รากชงิ ชี่ มะเดอ่ื ชุมพร จันทน์ท้ัง 2 สมอไทย สมอพิเภก สมอดีงู รากแฝก บอระเพด็ ก้างปลาทงั้ 2 วา่ นกีบแรด วา่ นร่อนทอง อย่างละ 1 ส่วน ก้านสะเดา 33 กา้ น เน้ือในฝักผัก ราชพฤกษ์ 3 ฝัก น�ำ ตัวยาท้ังหมดต้มน้าํ รบั ประทานกอ่ นอาหาร เชา้ เท่ียง เย็น คร้งั ละ 250 มลิ ลิลติ ร สงั เกต อาการ หากต้องการให้ถ่าย ให้แทรกดีเกลือตามธาตุหนักเบา แก้ไข้พิษ ให้คลั่ง ลิ้นกระด้างคางแข็ง ให้ เช่อื มมวั ใหห้ าวนอน ตำ�รบั ที่ 2: ลดไข้ (หมอแฉลม้ มงคล) รากย่านาง สลอดน้ํา รากมะเดือ่ รากพงุ ดอ เถาชงิ ช้าชาลี รากไม้เทา้ ยายม่อม รากก้างปลาแดง ราก ตะไครน้ ํ้า รากคล้ายหางนาก อย่างละ 1 สว่ น นำ�ตัวยาทงั้ หมดตม้ นา้ํ แบบต้ม 3 สว่ น เอา 1 สว่ น รับประทาน กอ่ นอาหาร เช้า เทีย่ ง เย็น ครั้งละ 250 มิลลิลติ ร สังเกตอาการ แก้ไข้จบั สะทา้ น ตำ�รบั ท่ี 3: แก้ไขเ้ ร้อื รงั ตวั เหลอื ง (หมอแฉล้ม มงคล) กันเกราทั้ง 5 คำ�ไทยทั้ง 5 เถาบอระเพ็ด รากกรุงเขมา ช้าพลู ดีปลี เถาวัลย์เปรียง แก่นขี้เหล็ก โกฐน้ําเต้า ผลสมอท้งั 5 จนั ทน์ทง้ั 2 เกสรบวั หลวง แห้วหมู เถาสะค้าน ฝกั ราชพฤกษ์ รากยา่ นาง จนั ทนข์ าว ระงับใหญ่ กา้ นสะเดา 33 ก้าน กา้ งปลาท้ัง 2 แก่นล่ันทม ขงิ ยาด�ำ ใบมะกา ดอกบนุ นาค ดอกสารภี อยา่ งละ 1 สว่ น น�ำ ตัวยาทั้งหมดตม้ น้าํ รบั ประทานกอ่ นอาหาร เชา้ เทย่ี ง เยน็ คร้งั ละ 250 มลิ ลลิ ิตร สังเกตอาการ หากตอ้ งการใหถ้ า่ ย ใหแ้ ทรกดีเกลอื ตามธาตหุ นกั เบา พืชสมุนไพร 63

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี กา้ งปลาแดง (Phyllanthus reticulatus Poir ) พืชสมุนไพร งานวิจัยท่เี กีย่ วขอ้ ง : ไม่พบขอ้ มลู 64

ขก้ี า ชอื่ สมุนไพร ชอ่ื วิทยาศาสตร์ / วิสัยพืช ชอื่ วงศ์ สว่ นทใ่ี ช้ / สรรพคุณ จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี รสยา ขบั พยาธิ แก้ตาน ชอื่ พกิ ัด ขกี้ าแดง Gymnopetalum scabrum (Lour.) Cucurbitaceae ขโมย ถ่ายเสมหะ W.J. de Wilde & Duyfjes / C ผล ราก / 7.ขก้ี าทัง้ 2 ขม ลดไข้ ขกี้ าขาว unknown ข้อมลู เพิ่มเตมิ : ข้ีกาแดง ช่อื เดิมคอื Gymnopetalum integrifolia (Roxb.) Kurz สว่ นข้ีกาขาว ไมส่ ามารถเกบ็ ตวั อย่างมาระบชุ นิดได้ การใช้ประกอบต�ำ รบั ยา : ใชป้ ระกอบตำ�รับยาถ่ายเสมหะ หลายต�ำ รบั ใช้ข้กี าแดงชนิดเดยี ว ต�ำ รับที่ 1 : ยาแกส้ ันนบิ าตตาขาว (หมอแฉล้ม มงคล) กระวาน ตะไครห้ อม ว่านน้ํา รากทง้ิ ถอ่ น แก่นมะกรูด สน จนั ทนท์ ัง้ 2 ขกี้ าทั้ง 2 โกฐสอ เฉียงพร้า หอม กฤษณา กะล�ำ พัก โกฐเขมา โกฐกา้ นมะพร้าว โกฐพุงปลา คนทสี อ อย่างละ 1 ส่วน น�ำ ตวั ยาท้ังหมดตม้ นํา้ แบบตม้ 3 สว่ น เอา 1 ส่วน รบั ประทานก่อนอาหาร เช้า เที่ยง เยน็ คร้ังละ 250 มิลลิลติ ร สงั เกตอาการ ต�ำ รบั ที่ 2 : ยาปะโตลาธคิ ณุ แก้ไขส้ นั นบิ าต (หมอแฉล้ม มงคล) จกุ โรหินี กระดอม แหว้ หมู พาโหม ตะไครห้ อม โกฐจฬุ าลัมพา เน้อื ในฝักราชพฤกษ์ นา้ํ ประสานทอง ตรีผลา รากขี้กาทั้ง 2 จันทน์ขาว อย่างละ 1 ส่วน นำ�ตัวยาทั้งหมดต้มนํ้า แบบต้ม 3 ส่วน เอา 1 ส่วน รับประทานกอ่ นอาหาร เชา้ เทีย่ ง เย็น ครัง้ ละ 250 มลิ ลิลติ ร สงั เกตอาการ ต�ำ รับท่ี 3 : ใช้เป็นส่วนประกอบในตำ�รับยาในบัญชยี าหลักแห่งชาติยาจากสมุนไพร พ.ศ. 2556 ยาถา่ ยดเี กลอื ฝรง่ั ประกอบดว้ ย ดเี กลอื ฝรง่ั หนกั 60 กรมั ยาด�ำ สะตุ หนกั 12 กรมั ใบมะกา ใบมะขาม ใบสม้ ป่อย เน้ือในฝักคูน รากขีก้ าแดง รากข้กี าขาว รากตองแตก ฝกั สม้ ป่อย เนื้อผลสมอไทย เนื้อผลสมอดีงู เถาวัลย์เปรียง หนักสง่ิ ละ 3 กรมั ขเ้ี หล็กทง้ั 5 หนกั 3 กรัม หวั หอม หนกั 3 กรัม หญ้าไทร ใบไผป่ า่ หนักสง่ิ ละ 3 กรมั ชนิดแคปซูลและชนดิ เม็ด ขนาดรับประทาน 1 กรมั วนั ละ 1 ครงั้ ก่อนนอน ถา้ ไมถ่ า่ ย วันต่อไป รบั ประทานเพิม่ เป็น 1.5 กรมั แตไ่ มเ่ กนิ 2.5 กรมั ต่อวนั (ตามธาตหุ นักธาตุเบา) บรรเทาอาการท้องผูกในราย ที่ท้องผกู มากหรือทีม่ อี าการท้องผูกเรอ้ื รงั และใช้ยาอน่ื แลว้ ไม่ไดผ้ ล พืชสมุนไพร 65

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี ลักษณะผลสดและเมลด็ ขก้ี าแดง ขี้กาแดง ลักษณะผลแหง้ ขี้กาแดง พืชสมุนไพร งานวจิ ยั ท่ีเกี่ยวข้อง : ไม่พบข้อมูล 66

ขอบชะนาง ส่วนที่ใช้ / จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี รสยา ชอ่ื พกิ ดั ชอ่ื สมนุ ไพร ชอ่ื วิทยาศาสตร์ / วิสยั พชื ช่อื วงศ์ สรรพคณุ Urticaceae ทัง้ ตน้ / เมา ขับระดูโลหติ 8. ขอบชะนาง ขอบชะนาง Gonostegia pentandra (Roxb.) เบ่อื ร้อน กระจายเลอื ด ทงั้ 2 แดง Miq. / H แก้รดิ สีดวง ขอบชะนาง Pouzolzia zeylanica (L.) Benn. ขาว & R. Br. / H ขอ้ มลู เพม่ิ เตมิ : ขอบชะนางทง้ั 2 ชนดิ บางพน้ื ทเ่ี รยี ก “หญา้ หนอนตาย” ส�ำ หรบั ขอบชะนางแดง เดมิ ชื่อ Pouzolzia pentandra (Roxb.) Benn. ขอบชะนางทงั้ 2 น้ี หมอพื้นบ้านภาคใตไ้ มน่ ิยมใช้ อย่างไรก็ตาม ยงั มพี ชื อกี กลมุ่ หนงึ่ ทม่ี ชี อ่ื พน้ื เมอื งคลา้ ยกบั ขอบชะนาง คอื ขอบนาง (Salacia spp. วงศ์ Celastraceae) เปน็ ไม้เล้อื ยมหี ลายชนดิ เชน่ ขอบนางเถา ขอบนางนงั่ ขอบนางด้ง หมอพน้ื บา้ นภาคใต้ นิยมใชข้ อบนาง ประกอบ ต�ำ รบั ยาทเ่ี กีย่ วขอ้ งกับอาการข้อเข่าปวดบวม นํ้าเหลอื งเสีย การใชป้ ระกอบตำ�รบั ยา : การใชข้ อบนางเถา ตำ�รบั ท่ี 1: แก้อาการปวดเขา่ ขดั ขอ้ เข่า (หมอเหลม็ หวัดแทน่ ) หัวยาจนี 5 บาท หัวร้อยรู หัสคุณทง้ั 2 อย่างละ 4 บาท เถาก�ำ แพง 7 ชน้ั รากกรงุ เขมา รากหมาก หมก เถาขอบนางทั้ง 2 ผลดีปลี เทียนทั้ง 5 โกฐทง้ั 5 กระเทียม ผลพริกไทย อยา่ งละ 3 บาท ยาด�ำ 2 บาท มหาหิงค์ุ 1 บาท น�ำ ตัวยาท้งั หมดตม้ นา้ํ แบบตม้ 3 สว่ น เอา 1 สว่ น รบั ประทานกอ่ นอาหาร เช้า เท่ยี ง เย็น คร้ังละ 250 มลิ ลลิ ติ ร สังเกตอาการ ต�ำ รบั ท่ี 2: แกอ้ าการขอ้ เข่าปวด บวม (หมอพนื้ บา้ นจงั หวัดสงขลา) ผลพรกิ ไทย เถาคยุ เถามวก ย่านดกู เถาขอบนาง เถาไมค้ ้อนตีหมา เถาคุระเปรียะ อยา่ งละ 1 ส่วน เหงา้ ขงิ แหง้ ½ สว่ น นำ�ตวั ยาทงั้ หมดต้มนํา้ แบบตม้ 3 สว่ น เอา 1 สว่ น รับประทานก่อนอาหาร เช้า เทีย่ ง เย็น ครัง้ ละ 250 มลิ ลิลติ ร สังเกตอาการ พืชสมุนไพร 67

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี หญา้ ขอบนางแดง (Gonostegia pentandra (Roxb.) Miq.) ขอบนางเถา (Salacia sp.) งานวจิ ยั ที่เกี่ยวข้อง : พืชสมุนไพร ไมพ่ บข้อมลู 68

แค ชื่อสมุนไพร ช่อื วิทยาศาสตร์ / วิสยั พืช ช่ือวงศ์ สว่ นทีใ่ ช้ / สรรพคุณ จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี แคแดง Sesbania grandiflora (L.) Desv. Fabaceae รสยา คมุ ธาตุ แกบ้ ดิ มกู ช่ือพิกดั / ST เลอื ด สมานแผล แคขาว เปลอื กต้น / 9. แคทั้ง 2 ฝาด ข้อมลู เพม่ิ เตมิ : ข้อมูลเพิม่ เตมิ : แคแดงและแคขาวมสี ดี อกทแี่ ตกต่างกนั ยงั คงเป็นพืชชนดิ เดยี วกนั ตามหลักพฤกษศาสตร์ การใชป้ ระกอบต�ำ รบั ยา : แกท้ อ้ งเสยี รกั ษาแผลเรอ้ื รงั มกั ใชเ้ ปน็ นาํ้ กระสายยา และใชแ้ คแดงมากกวา่ แคขาว ตำ�รบั ท่ี 1: ใชเ้ ปน็ กระสายยาในยาแก้ไขแ้ ลว้ มีอาการทอ้ งเสียรว่ มด้วย (หมอเหลม็ หวัดแทน่ ) แหว้ หมู 2 ส่วน เมล็ดผักกาด จนั ทนท์ งั้ 2 กฤษณา สน ชะเอม ขกี้ าแดง ยา่ นาง เถามวกทง้ั 2 อยา่ ง ละ 1 สว่ นนำ�สมนุ ไพรท้งั หมดบดผง ขนาดรบั ประทาน 1-2 ช้อนโต๊ะ แกไ้ ข้ หากมีอาการท้องเสียร่วมดว้ ย ให้ ละลายในกระสายยาน้าํ แคแดง ตำ�รับท่ี 2: แก้กนิ อาหารผิดส�ำ แดง (หมอแฉลม้ มงคล) ใบขมน้ิ ออ้ ย ใบแพงพวย ใบแคแดง ใบพริกไทย ใบสมี ทองหลางใบมน ใบถัว่ แรด นมพิจติ ร อวดขา้ ว กระดอม จนั ทรข์ าว อยา่ งละ 1 สว่ น น�ำ ตัวยาทั้งหมด บดผง ใช้ประมาณ 1-2 ชอ้ นโต๊ะ ละลายนํา้ อนุ่ นํ้าซาว ข้าว หรือนํา้ ดอกจนั ทน์ ใชร้ บั ประทานและชโลมรา่ งกาย พืชสมุนไพร 69

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี แคขาว (Sesbania grandiflora (L.) Desv.) พืชสมุนไพร งานวิจยั ทีเ่ กย่ี วขอ้ ง : ไมพ่ บขอ้ มูล 70

จนั ทน์ ชอ่ื วิทยาศาสตร์ / วิสัยพืช ช่อื วงศ์ ส่วนท่ใี ช้ / สรรพคณุ จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี Dracaena cochinchinensis Asparagaceae รสยา ชอื่ พิกัด ช่ือสมนุ ไพร 10. จันทนท์ ัง้ 2 จนั ทนแ์ ดง (Lour.) S.C. Chen Rubiaceae เน้อื ไม้ / ขม แกไ้ ข้เพ่ือดี แกไ้ ข้ (ชยันต์ และคณะ, 2544) เยน็ รอ้ นใน กระหายน�้ำ จนั ทนข์ าว Tarenna hoaensis Pit. / T แก้ตับพกิ าร เจริญ (ชยันต์ และคณะ, 2544) ไฟธาตุใหส้ มบรู ณ์ ขอ้ มูลเพิ่มเตมิ : จันทนแ์ ดงมีสรรพคุณเดน่ ดา้ นลดไข้ แก้รัตตะปติ ตะ ส่วนจันทน์ขาวช่วยลดพิษนํ้าดี บ�ำ รุงตับ จนั ทน์แดง คือ เนือ้ ไม้ของต้นจันทน์ผา (Dracaena cochinchinensis (Lour.) S.C. Chen ชอื่ เดิม D. loureiri Gagnep. วงศเ์ ดมิ คือ Dracaenaceae) ท่มี รี าลง ท�ำ ให้เน้ือไม้มสี ีแดง (ชยนั ต์ และคณะ, 2544) ส่วนจนั ทน์ขาว บางตำ�รากลา่ วว่า เป็นชื่อของพชื 2 ชนดิ คือ Tarenna hoaensis Pit (Rubiaceae) และ Diospyros decandra Lour. (Ebenaceae) ซง่ึ ทง้ั 2 ชนดิ เนอ้ื ไม้มีกลิ่นหอมรสขม หมอพื้นบา้ นบางท่าน ให้ขอ้ มูลวา่ สามารถใชแ้ ทนกันได้ การใชป้ ระกอบตำ�รบั ยา : ใชป้ ระกอบต�ำ รับยาลดไข้ ต�ำ รับที่ 1: ยาจนั ทรเกสร ลดไข้ แกร้ ้อนใน กระหายน้าํ (หมอเหล็ม หวัดแท่น) จนั ทน์ขาว 4 ส่วน จันทน์แดง 1 ส่วน เปลือกต้นสมุลแว้ง 2 ส่วน ดอกพกิ ุล ดอกบุนนาค ดอกสารภี อบเชย หญ้าฝร่ัน อำ�พัน ชะมดเชียง พิมเสน อย่างละ 1 ส่วน นำ�สมุนไพรท้ังหมดบดผง ใช้ครั้งละ 1-2 ชอ้ นโตะ๊ ละลายนาํ้ ตรสี คุ นธ์ เป็นกระสายยา รบั ประทานกอ่ นอาหาร เช้า เทีย่ ง เยน็ สงั เกตอาการ ต�ำ รับที่ 2: แก้ไข้ ปวดศรี ษะ (หมอพืน้ บา้ นจังหวดั สงขลา) ดอกบวั สัตตบศุ 2 ส่วน ตรีผลา หญา้ ตนี กา จันทนท์ ั้ง 2 ชะลูด โกฐท้ัง 5 อย่างละ 1 สว่ น ชะเอมเทศ ½ สว่ นน�ำ สมนุ ไพรทงั้ หมดบดผง ใชค้ รง้ั ละ 1-2 ชอ้ นโตะ๊ ละลายนา้ํ รากกรรณกิ ารเ์ ปน็ กระสายยา รบั ประทาน กอ่ นอาหาร เช้า เทีย่ ง เย็น สังเกตอาการ (รากกรรณกิ าร์ ช่วยขบั เหง่ือ) ตำ�รบั ท่ี 3: ยาแก้สันนิบาตดพี ลุง่ (หมอแฉลม้ มงคล) จันทนท์ ั้ง 2 กฤษณา กะลำ�พัก สกั ขี ชะลูด แฝกหอม โกฐสอ โกฐหัวบวั โกฐเชยี ง เทยี นด�ำ เทียนขาว เทยี นเยาวพาณี ผลสมอทง้ั สาม อย่างละ 1 บาท เหง้าขงิ รากเจตมลู เพลิง แกแล เถาสะค้าน ผลมะตมู ออ่ น บอระเพด็ แหว้ หมู ผลกระดอม ผลดีปลี ดอกบนุ นาค ดอกสารภี ดอกจงกลนี เกสรบวั หลวงทัง้ 2 อย่างละ 2 สลงึ เน้อื ในฝักราชพฤกษ์ 2 บาท น�ำ ตัวยาท้งั หมดตม้ นํ้า รับประทานกอ่ นอาหาร เชา้ เท่ียง เย็น ครั้งละ 250 มลิ ลลิ ิตร กอ่ นรับประทานใหแ้ ทรกพมิ เสน สังเกตอาการ ตำ�รบั ที่ 4: ใชเ้ ปน็ สว่ นประกอบในต�ำ รับยาในบัญชยี าหลกั แห่งชาติยาจากสมนุ ไพร พ.ศ. 2556 ยาหอมทิพโอสถ แก้ลมวิงเวียน ยาหอมเทพจิตร แก้ลมกองละเอียด หน้ามืด ตาลาย ยาเขียวหอม แก้ไข้ แกพ้ ษิ หัด อสี กุ อีใส ยาจนั ทนล์ ีลา แกไ้ ขต้ วั ร้อน ไขเ้ ปล่ยี นฤดู พืชสมุนไพร 71

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี งานวจิ ยั ทเ่ี ก่ียวขอ้ ง : จนั ทนแ์ ดง ไมพ่ บข้อมลู พืชสมุนไพร 72

เจตมลู เพลงิ สว่ นทีใ่ ช้ / จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี รสยา ชอื่ พกิ ดั ช่อื สมุนไพร ช่ือวทิ ยาศาสตร์ / วสิ ยั พชื ช่อื วงศ์ สรรพคณุ 11.เจตมลู เพลิง เจตมลู เพลิง Plumbago indica L. / US Plumbaginaceae ราก / ร้อน บ�ำรุงไฟธาตุ ทงั้ 2 แดง ขับลม ขับโลหิตระด ู กระจายเลือดลม เจตมลู เพลงิ Plumbago zeylanica L. / US แกร้ ิดสีดวง ขาว ขอ้ มลู เพม่ิ เตมิ : เจตมลู เพลงิ แดง เปน็ สมนุ ไพรประจ�ำ ธาตไุ ฟ นยิ มใชเ้ จตมลู เพลงิ แดงมากกวา่ เนอื่ งจาก มีรสร้อนกว่าเจตมลู เพลิงขาว ในต�ำ รับยาหากเขยี นชื่อ เจตมลู เพลิง มักหมายถึง เจตมลู เพลิงแดง การใช้ประกอบต�ำ รับยา : ใช้ประกอบต�ำ รับยาปรับธาตุ ต�ำ รับท่ี 1: แกเ้ ตโชธาตุพกิ าร (พท. สมพร ชาญวณชิ สกลุ ) ผลสมอพิเภก 16 บาท รากเจตมลู เพลิงแดง 8 บาท เหง้าขงิ แห้ง 4 บาท รากชา้ พลู 3 บาท ผลดปี ลี แกน่ ฝาง ดอกค�ำ ฝอย ผลมะตมู ออ่ น แหว้ หมู เถาย่านาง ผลคัดเค้า ใบมะกา อย่างละ 2 บาท เถาสะคา้ น ยาด�ำ ดเี กลอื อยา่ งละ 1 บาท น�ำ ตวั ยาทงั้ หมดตม้ นาํ้ แบบตม้ 3 สว่ น เอา 1 สว่ นรบั ประทานกอ่ นอาหาร เชา้ เทยี่ ง เยน็ ครงั้ ละ 250 มลิ ลลิ ติ ร สงั เกตอาการ แกเ้ ตโชพกิ าร มอี าการปวดแสบปวดรอ้ นสลบั ขา้ งทง้ั มอื และเทา้ ทงั้ 2 ขา้ ง ต�ำ รบั ท่ี 2: แกเ้ สน้ แกส้ �ำ ประชวร (หมอแฉลม้ มงคล) ขเ้ี หลก็ ท้งั 5 ตรีกฏกุ ตรีผลา แกน่ แสมทั้ง 2 ขา่ เถาวัลย์เปรยี ง รากตองแตก เถาสะค้าน แหว้ หม ู รากชา้ พลู แกน่ ฝาง รากเจตมูลเพลงิ ใบมะกา ใบมะขาม ใบส้มป่อย เหง้าขมน้ิ อ้อย ตน้ สลัดได 3 แว่น ผล มะขามป้อม รากจงิ จอ้ เหง้าไพล เหงา้ วา่ นน้าํ รากและเหงา้ กระชาย อยา่ งละ 1 สว่ น น�ำ ตัวยาทงั้ หมดต้มนา้ํ รับประทานกอ่ นอาหาร เชา้ เท่ียง เย็น คร้งั ละ 250 มลิ ลลิ ิตร สงั เกตอาการ แกเ้ สน้ แก้กร่อน ตำ�รับท่ี 3: แก้เหน็บชา แขนขาไม่มีกำ�ลัง (หมอเหลม็ หวัดแท่น) ผลดีปลี รากเจตมลู เพลงิ ทัง้ 2 เหงา้ ขงิ แหง้ เหงา้ วา่ นน้ํา โกฐทั้ง 9 หวั บุก พญามอื เหล็ก ประดงข้อ (อีโงบ) แกน่ กันเกรา เปลอื กผลมะกรดู เปลอื กผลส้ม เมลด็ จันทนเ์ ทศ ดอกกานพลู การบรู ผลสมอทั้ง 3 ผล พรกิ ไทย รากดองดงึ ผลพิลังกาสา ผลมะตูมอ่อน อย่างละ 3 บาท สว่ น น�ำ ตัวยาทั้งหมดตม้ นา้ํ รับประทาน ก่อนอาหาร เช้า เทีย่ ง เย็น ครงั้ ละ 250 มิลลลิ ติ ร สังเกตอาการ ต�ำ รับท่ี 4: ใชเ้ ปน็ ส่วนประกอบในต�ำ รบั ยาในบญั ชยี าหลกั แห่งชาติยาจากสมุนไพร พ.ศ. 2556 ทุกตำ�รับจะใช้เฉพาะรากเจตมูลเพลิงแดง คือ ยาหอมนวโกฐ แก้ลมวิงเวียน แก้ลมปลายไข้ ยาหอม อนิ ทจกั ร์ แกล้ มบาดทะจิต ลมจกุ เสียด คล่ืนเหียนอาเจยี น ยาเบญจกูล แกท้ ้องอืด ท้องเฟอ้ ยาประสะกานพลู แก้จุกเสยี ด แนน่ เฟ้อ อาหารไม่ย่อย ยามนั ทธาตุ แกท้ ้องอืด ท้องเฟ้อ ธาตุไม่ปกติ ยาอภยั สาลี แก้จุกเสียด ยาธรณสี ันฑะฆาต แก้เถาดาน แก้ทอ้ งผูก ยาไฟประลัยกลั ป์ ยาไฟ 5 กอง ขับนํ้าคาวปลาในเรือนไฟ ชว่ ยให้ มดลกู เขา้ อู่ ยาเลอื ดงาม แกป้ วดประจ�ำ เดอื น ช่วยให้ประจ�ำ เดือนมาปกติ แก้มตุ กิด ยาสตรีหลังคลอด ขับ นํ้าคาวปลา บำ�รุงโลหติ ยาปราบชมพทู วีป แกห้ วดั แกแ้ พ้อากาศ ยาบำ�รงุ โลหิต ช่วยบำ�รงุ โลหิต ยากษยั เส้น บรรเทาอาการปวดเม่อื ยตามร่างกาย ยาแก้ลมอมั พฤกษ์ บรรเทาอาการปวดตามเส้นเอ็น กลา้ มเนื้อ มือเทา้ ตึงหรอื ชา ยาสหัศธารา ขับลมในเส้น แก้โรคลมกองหยาบ ยาตรีพกิ ัด ปรับสมดลุ ธาตุ 73 พืชสมุนไพร

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี เจตมูลเพลิงแดง (Plumbago indica L.) เจตมลู เพลงิ ขาว (Plumbago zeylanica L.) งานวิจยั ที่เก่ียวขอ้ ง : พืชสมุนไพร ไม่พบขอ้ มลู 74

บวั หลวง ชือ่ วิทยาศาสตร์ / วสิ ัยพชื ชือ่ วงศ์ ส่วนท่ีใช้ / สรรพคุณ จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี Nelumbo nucifera รสยา ชือ่ พิกัด ชอ่ื สมุนไพร Gaertn. / AqH 12. บัวหลวงทง้ั 2 บัวหลวงแดง Nelumbonaceae ดอก / ชกู �ำลงั ท�ำให้ชนื่ ใจ ฝาดหอม แกไ้ ข้ แก้ธาตุพกิ าร บัวหลวงขาว บ�ำรุงหวั ใจ บ�ำรุง ครรภ์ ข้อมูลเพิ่มเติม : บัวหลวงแดง และบัวหลวงขาว ใช้เรียกบัวหลวงท่ีมีกลีบดอกช้ันเดียว หากมีกลีบ ดอกหลายชนั้ จะเรียกว่า สตั ตบงกช อย่างไรก็ตาม หมอพ้ืนบ้านบางทา่ นให้ข้อมลู วา่ สามารถใช้แทนกนั ได้ การใชป้ ระกอบต�ำ รบั ยา : ใช้ประกอบต�ำ รับยาบ�ำ รงุ หัวใจ บำ�รงุ ครรภ์ ตำ�รบั ที่ 1: แกไ้ ข้สนั นบิ าต (หมอพนื้ บา้ นจังหวดั สงขลา) เหง้าเปราะ เกสรบัวหลวง แก่นจนั ทน์หอม โกฐหวั บัว ใบเสนียด ใบสะเดา อยา่ งละ 1 ส่วน นำ�ตัว ยาทง้ั หมดต้มนาํ้ แบบตม้ 3 สว่ น เอา 1 ส่วน รบั ประทานก่อนอาหาร เช้า เทีย่ ง เยน็ ครง้ั ละ 250 มลิ ลิลิตร สังเกตอาการ ตำ�รบั ท่ี 2: แก้วาโยธาตแุ ปร (หมอแฉลม้ มงคล) ผลพรกิ ไทย เหง้าขิง กระเทียม เกสรบวั หลวงทัง้ 2 มหาหิงค์ุ ใบกระวาน ลำ�พัน โกฐพุงปลา สะค้าน เกลือสินเธาว์ หญ้าตีนนก อย่างละ 1 ส่วน นำ�ตัวยาท้ังหมดบดผง ใช้คร้ังละ 1-2 ช้อนโต๊ะ ละลายน้ําอุ่น รบั ประทานก่อนอาหาร แก้ริดสีดวงผอมเหลอื ง แก้พรรดึก เม่ือยตัว จุกเสียด แกล้ ม 20 จำ�พวก แกล้ งทอ้ ง แก้มูตรและเจรญิ อาหาร ตำ�รับที่ 3: ยาแกส้ นั นบิ าตดพี ลุ่ง (หมอแฉล้ม มงคล) จันทน์ทัง้ 2 กฤษณา กะลำ�พัก สักขี ชะลดู แฝกหอม โกฐสอ โกฐหัวบัว โกฐเชยี ง เทยี นด�ำ เทยี นขาว เทียนเยาวพาณี ผลสมอทั้งสาม อย่างละ 1 บาท เหง้าขงิ รากเจตมลู เพลงิ แกแล เถาสะคา้ น ผลมะตูมออ่ น บอระเพ็ด แหว้ หมู ผลกระดอม ผลดปี ลี ดอกบนุ นาค ดอกสารภี ดอกจงกลนี เกสรบัวหลวงทง้ั 2 อย่างละ 2 สลึง เน้ือในฝักราชพฤกษ์ 2 บาท นำ�ตัวยาทัง้ หมดต้มนา้ํ รบั ประทานกอ่ นอาหาร เช้า เทยี่ ง เย็น ครง้ั ละ 250 มิลลิลิตร กอ่ นรบั ประทานให้แทรกพิมเสน สังเกตอาการ ต�ำ รับท่ี 4: ใชเ้ ปน็ สว่ นประกอบในตำ�รับยาในบัญชียาหลกั แหง่ ชาติยาจากสมนุ ไพร พ.ศ. 2556 ทุกตำ�รับจะระบุเฉพาะเกสรบัวหลวง คือ ยาหอมทิพโอสถ แก้ลมวิงเวียน ยาหอมเทพจิตร แก้ลม กองละเอยี ด อาการหนา้ มืด ตาลาย สวิงสวาย ยาหอมนวโกฐ แก้ลมวิงเวียน แกล้ มปลายไข้ ยาหอมแกล้ ม วงิ เวียน แก้ลมวิงเวียน ออ่ นเพลีย นอนไม่หลบั ยาสตรหี ลงั คลอด ขับนํ้าคาวปลา บ�ำ รุงโลหิต ยาเขยี วหอม แก้ไข้ แกพ้ ษิ หัด พิษอีสกุ อใี ส ยาประสะจนั ทนแ์ ดง บรรเทาอาการไข้ตัวรอ้ น (ไข้พิษ) แก้รอ้ นในกระหายนา้ํ ยาประสะเปราะใหญ่ ถอนพษิ ไขต้ านซางส�ำ หรบั เดก็ ยาบ�ำ รงุ โลหติ ชว่ ยบ�ำ รงุ โลหติ ยากษยั เสน้ บรรเทาอาการ ปวดเมอ่ื ยตามรา่ งกาย ยาตรเี กสรมาศ แกอ้ อ่ นเพลยี ปรบั ธาตใุ นผปู้ ว่ ยทเี่ พง่ิ ฟนื้ จากการเจบ็ ปว่ ย เชน่ ไข้ ทอ้ งเสยี พืชสมุนไพร 75

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี บวั หลวงขาว ภาพจาก https://th.wikipedia.org งานวิจัยทเี่ กีย่ วข้อง : บวั หลวงแดง เม่ือป้อนสารสกัดดอกบัวหลวงสีชมพูด้วยไฮโดรแอลกอฮอล์ร้อยละ 50 ให้แก่หนูแรท ในขนาด 10, 100 และ 200 มิลลิกรัม/กิโลกรัม เป็นเวลา 45 นาทีก่อนจะกระตุ้นให้เกิดความเครียดอย่างต่อเนื่อง 12 ช่ัวโมง ติดต่อกัน 14 วัน แล้วจึงประเมินความเสียหายของสมอง พบว่าสารสกัดดอกบัวหลวงช่วยป้องกัน ภาวะความจ�ำ บกพร่อง และลดระดบั ความเสียหายในสมอง โดยเกิดการยับยง้ั การเกิด oxidative stress ใน สมอง ลดระดบั corticosterone และลดการทำ�งานของเอนไซม์ monoamine oxidase type A (MAO- A), acethylcholinesterase (AChE), monoamine oxidase type B (MAO-B) ซ่ึงเพิ่มข้ึนจากการไดร้ ับ ความเครยี ด และยังพบว่าสารสกัดจากดอกบัวยังชว่ ยเพ่ิมความหนาแนน่ ของเซลล์สมอง และการแสดงออก ของโปรตีน Ki67 ในสมองส่วนฮิปโปแคมปสั แสดงให้เห็นว่าสารสกัดดอกบัวหลวงสามารถช่วยปอ้ งกันความ เสยี หายของสมองท่ีเกิดจากความเครียด โดยอาศัยการฤทธิก์ ารต้านอนุมลู อสิ ระ การสรา้ งเซลลป์ ระสาทใหม่ รว่ มกับการท�ำ งานของสาร monoaminergic และ cholinergic ในสมองท่ดี ขี ้นึ (3) 76 พืชสมุนไพร

สตั ตบงกช ส่วนทใี่ ช้ / จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี รสยา ชอ่ื พิกัด ชือ่ สมุนไพร ชื่อวทิ ยาศาสตร์ / วสิ ยั พืช ชือ่ วงศ์ สรรพคุณ 13. สัตตบงกช สตั ตบงกชแดง Nelumbo nucifera Gaertn. Nelumbonaceae ดอก / ฝาด ชูก�ำลัง ท�ำให้ชน่ื ใจ ท้งั 2 / AqH หอม แกไ้ ข้ แกธ้ าตพุ กิ าร สตั ตบงกชขาว บ�ำรุงหัวใจ บ�ำรุง ครรภ์ ข้อมูลเพ่ิมเตมิ : บวั หลวงและสัตตบงกช เปน็ บวั ชนดิ เดียวกนั ช่อื วิทยาศาสตร์เหมือนกนั แตกตา่ ง กนั ที่จ�ำ นวนกลีบดอก ซึ่งสตั ตบงกชจะมกี ลบี ดอกซอ้ นกันหลายช้ัน (สัตต แปลว่า 7) ทัง้ สตั ตบงกชแดง และ สัตตบงกชขาว แตกตา่ งกันทีส่ ีดอก การใช้ประกอบตำ�รับยา : ใช้ประกอบตำ�รบั ยาบำ�รงุ หวั ใจ บ�ำ รุงครรภ์ ต�ำ รับท่ี 1: แก้ไข้ (หมอแฉล้ม มงคล) แก่นสนเทศ แก่นสักขี เถาจกุ โรหนิ ี เมล็ดจันทนเ์ ทศ ดอกสัตตบงกช โกฐจุฬาลัมพา ผลกระดอม เถา บอระเพ็ด ดอกจงกลนี ดอกบวั หลวง ดอกบัวขม ผกั ขวง โกฐสอ ดอกบัวเผอ่ื น ดอกสัตตบุตย์ อย่างละ 1 สว่ น น�ำ ตัวยาทั้งหมดตม้ นาํ้ รับประทานกอ่ นอาหาร เชา้ เท่ยี ง เย็น ครง้ั ละ 250 มิลลิลติ ร สงั เกตอาการ แก้ไขต้ วั รอ้ น แก้ไข้รากสาด พืชสมุนไพร 77

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี สัตตบงกชขาว สตั ตบงกชแดง ( Nelumbo nucifera Gaertn. ) ภาพจาก http://thaiwaterlily.com งานวจิ ยั ที่เกี่ยวข้อง : ไมพ่ บขอ้ มูล พืชสมุนไพร 78

เถามวก ช่ือวิทยาศาสตร์ / วิสยั พชื ชอ่ื วงศ์ สว่ นท่ีใช้ / สรรพคุณ จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี Unknown / C รสยา ชื่อพิกัด ชือ่ สมนุ ไพร - เถา / เมาเบอ่ื บ�ำรุงโลหติ แกโ้ ลหติ 14. เถามวกทง้ั 2 เถามวกแดง ฝาด จาง แกท้ ้องรว่ ง แก้ เถามวกขาว ปวดขัดตามขอ้ ข้อมูลเพิ่มเติม : เถามวกท้ัง 2 ไม่สามารถเก็บตัวอย่างเพ่ือมาระบุชนิดได้ บางรายงานระบุข้อมูล วา่ เถามวกแดง คือ Urceola rosea (HooK. & Arn.) D.J. Middleton และ เถามวกขาว คือ Urceola minutiflora (Pierre) D.J. Middleton อยู่ในวงศ์ Apocynaceae และหากในตำ�รับยาระบุช่ือ เถามวก จะหมายถึง เถามวกแดง การใชป้ ระกอบต�ำ รับยา : ต�ำ รบั ท่ี 1: แกโ้ รคลม เหนบ็ ชา (หมอเหลม็ หวัดแท่น) แกน่ ขเ้ี หลก็ เลอื ด เถาวลั ยเ์ ปรยี ง รากมะค�ำ ไก่ เถามวกทงั้ 2 ผลดปี ลี รากชา้ พลู เหงา้ ขงิ แหง้ เถาสะคา้ น เนอ้ื ไม้กฤษณา เถาหางไหลทั้ง 2 รากเขยตาย เน้อื ไมก้ ะทกรก ผลมะแวง้ แก่นราชพฤกษ์ เปลอื กตน้ มะซาง เหงา้ กระชาย เหง้าข่าท้ัง 2 เนื้อไม้เทพธาโร เนอื้ ไม้เปล้าทง้ั 2 แกน่ มะกา ขอนดอก อบเชย แกน่ ฝาง พมิ เสน แกน่ แสมทะเล โกฐน้าํ เต้า รากเจตมูลเพลงิ กะลำ�พกั แก่นจนั ทน์เทศ ผลกระดอม อย่างละ 3 บาท น�ำ ตวั ยา ท้งั หมดตม้ นา้ํ รบั ประทานก่อนอาหาร เช้า เทย่ี ง เยน็ ครง้ั ละ 250 มิลลิลิตร สงั เกตอาการ ตำ�รบั ที่ 2: แกไ้ ข้ใหร้ ้อนให้เย็นภายในภายนอก (หมอแฉลม้ มงคล) ไมเ้ ท้ายายมอ่ ม รากถอบแถบ แกน่ ขนุน แก่นสกั ขี ฝาง จันทน์ทั้ง 2 เบ้ียจักจัน่ รากยา่ นาง รากขัดมอน เถามวก อย่างละ 1 ส่วน นำ�สมุนไพรมาบดผง ใช้ประมาณครั้งละ 1-2 ช้อนโต๊ะ ละลายด้วยนํ้าซาวข้าว รับประทาน กอ่ นอาหาร เชา้ เที่ยง เยน็ และชโลมรา่ งกาย สงั เกตอาการ ต�ำ รบั ท่ี 3: กระทงุ้ ไข้ (หมอแฉลม้ มงคล) ยา 5 ราก รากหมาก 1 รากกระเพรา รากมะปราง รากมะเฟอื ง รากฟกั ขา้ ว เหงา้ คลา้ หวั ขา้ วเยน็ เหนอื ชะลูด แฝกหอม หวายลงิ รากหญา้ คา จันทนท์ ั้ง 2 รากหมากสง พุมเรียง เถามวก อยา่ งละ 1 สว่ น น�ำ ตวั ยา ทงั้ หมดตม้ น้ํา รับประทานก่อนอาหาร เช้า เทย่ี ง เย็น คร้งั ละ 250 มิลลลิ ิตร สงั เกตอาการ ต�ำ รบั ที่ 4: ใช้เป็นส่วนประกอบในต�ำ รบั ยาในบญั ชียาหลักแหง่ ชาตยิ าจากสมุนไพร พ.ศ. 2556 ใชเ้ ปน็ สว่ นประกอบใน ยาหอมอนิ ทจกั ร์ แกล้ มบาดทะจติ ลมจกุ เสยี ด คลนื่ เหยี นอาเจยี น สว่ นเถามวก แดง ใช้ในตำ�รับ ยาหอมแก้ลมวงิ เวยี น แก้ลมวงิ เวียน ออ่ นเพลยี นอนไม่หลบั ยาบ�ำ รุงโลหิต ช่วยบำ�รุงโลหิต พืชสมุนไพร 79

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี เถามวกขาว ( ตวั อย่างแหง้ จากรา้ นขายยาสมุนไพร ) เถามวกแดง ( ตวั อยา่ งแห้งจากร้านขายยาสมุนไพร ) พืชสมุนไพร งานวจิ ยั ท่เี กยี่ วข้อง : ไม่พบข้อมูล เนื่องจากไม่สามารถระบชุ ่อื วิทยาศาสตรไ์ ด้ 80

เทยี น ชอ่ื วงศ์ สว่ นทีใ่ ช้ / สรรพคณุ จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี Brassicaceae รสยา ช่ือพิกดั ช่อื สมนุ ไพร ช่ือวิทยาศาสตร์ / วิสยั พชื 15. เทียนท้ัง 2 เทยี นแดง Lepidium sativum L. Apiaceae เมล็ด / แก้เสมหะ แกล้ ม เผด็ ร้อน แก้น�้ำดีพิการ (ชยันต์ และคณะ, 2544) / ExH แก้คล่ืนเหียน เทียนขาว Cuminum cyminum L. อาเจยี น แกล้ มเสยี ด (ย่หี รา่ ) (ชยันต์ และคณะ, 2544) / ExH แทงในล�ำไส้ ผล / สขุ มุ แกล้ มทงั้ ปวง แกเ้ สมหะ แกน้ ่วิ มตุ กิด ขอ้ มลู เพิ่มเติม : ในต�ำ รา เช่น แพทยศ์ าสตร์สงเคราะห์ หรือหมอพ้นื บ้านบางทา่ น อาจเรยี ก“ชะรา” แทนเทียน เชน่ ชะราท้ัง 2 การใชป้ ระกอบตำ�รับยา : ใช้ประกอบยาขับลมตา่ งๆ ตำ�รับท่ี 1: แกโ้ พรงจมูกอกั เสบ ภูมแิ พ้ ริดสีดวงจมกู (พท. สมพร ชาญวณชิ สกลุ ) หัวยาจีนทัง้ 2 ขนั ทองพยาบาท อยา่ งละ 5 บาท หวั ยง้ั 3 บาท สมอท้งั 3 โกฐนา้ํ เตา้ ทองพนั ชงั่ โกฐกะ กลงิ้ อยา่ งละ 2 บาท ลกู จนั ทน์ กระวาน กานพลู ชะเอมเทศ อบเชยเทศ เทยี นทงั้ 2 แกน่ ฝาง ค�ำ ฝอย อย่าง ละ 1 บาท ต้นพรกิ ข้ีหนู 1 ตน้ รากและใบย่านาง 2 กำ�มือ นำ�ตวั ยาท้ังหมดตม้ นำ้� รับประทานก่อนอาหาร เช้า เทยี่ ง เยน็ ครงั้ ละ 250 มิลลิลิตร สังเกตอาการ ต�ำ รบั ที่ 2: แกป้ วดตามขอ้ บำ�รงุ ธาตุ (หมอพืน้ บา้ นจงั หวดั สงขลา) จนั ทนท์ ั้ง 5 เกสรท้ัง 5 เทียนทัง้ 2 เถาวัลยเ์ ปรียง ผลสมอไทย ผลสมอดีงู ผลกระดอม เหงา้ ขิงแหง้ เหง้าไพล เทียนข้าวเปลือก โกฐน้ําเต้า โกฐกระดูก ใบส้มป่อย เถาชิงช้าชาลี เหง้ากระชาย เถาบอระเพ็ด เปลา้ ใหญ่ ดอกคำ�ฝอย กะลำ�พัก แก่นสะเดา แก่นข้เี หล็ก กฤษณา เปลือกผลมะกรูด ยาด�ำ ดินปะสวิ พาโหม ครง่ั อย่างละ 2 บาท น�ำ สมนุ ไพรมาบดผง ใชป้ ระมาณคร้ังละ 1-2 ช้อนโตะ๊ ละลายนํ้าผึ้ง รับประทานก่อน อาหาร เช้า เที่ยง เยน็ สงั เกตอาการ ต�ำ รบั ท่ี 3: ใช้เป็นส่วนประกอบในตำ�รับยาในบัญชยี าหลักแหง่ ชาติยาจากสมนุ ไพร พ.ศ. 2556 เทียนดำ� เทียนแดง เป็นส่วนหนึ่งของพิกัดเทียน 5 เทียน 7 และเทียน 9 ดังนั้นจึงถูกใช้เป็นส่วน ประกอบของต�ำ รบั ยาตา่ งๆ เชน่ ยาหอมทพิ โอสถ แกล้ มวงิ เวยี น ยาหอมนวโกฐ แกล้ มวงิ เวยี น แกล้ มปลายไข้ ยาหอมอินทจักร์ แก้ลมบาดทะจิต ลมจุกเสียด คลื่นเหียนอาเจียน ยาธาตุบรรจบ บรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ ยามันทธาตุ บรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ แก้ธาตุไม่ปกติ ยามหาจักรใหญ่ บรรเทาอาการ ท้องอืด ท้องเฟ้อ แก้ลมซาง ยาอภัยสาลี บำ�บัดโรคลม บรรเทาอาการจุกเสียดแน่น ยาริดสีดวงมหากาฬ บรรเทาอาการริดสีดวงทวารหนัก ยาประสะเปราะใหญ่ ถอนพษิ ไข้ตานซางสำ�หรบั เด็ก ยาบำ�รงุ โลหิต ช่วย บำ�รุงโลหิต ยาสหัศธารา ขบั ลมในเส้น แก้โรคลมกองหยาบ พืชสมุนไพร 81

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี เทียนแดง เทียนขาว งานวิจัยท่ีเก่ียวขอ้ ง : เม่ือนำ�สารสกัดเมล็ดเทียนขาวด้วยนํ้าซ่ึงมีฤทธ์ิป้องกันภาวะความดันโลหิตสูง มาป้อนให้หนูแรทใน ขนาด 200 มิลลิกรัม/นํ้าหนักตัว 1 กิโลกรัม เป็นเวลา 9 สัปดาห์ โดยเหน่ียวนำ�ให้หนูเกิดภาวะความดัน โลหติ สงู ด้วยวิธี two-kidney one-clip (2K/1C) พบวา่ สารสกัดชว่ ยยบั ยั้งการลดลงของ nitric oxide และ ทำ�ใหค้ วามดันโลหิตขณะหวั ใจบีบตวั ลดลง ทัง้ ยังช่วยเพิ่มการแสดงออกของยีน endothelial nitric-oxide synthase (eNOS), Bcl-2, thioredoxin 1 (TRX1) fแaลcะtotrhβior(eTdNoFx-iβn) rแeลdะucintatseerle1u(kTinRX6R(1IL) -น6)อกแสจาดกง นี้ยังลดการแสดงออกของยนี Bax, tumor necrosis ให้เห็นว่าสารสกัดเมล็ดเทยี นขาวชว่ ยส่งเสรมิ การท�ำ งานของเนือ้ เยื่อ endothelial ยบั ยัง้ การเกดิ สารกอ่ การ อกั เสบและภาวะ oxidative stress ในภาวะของความดันโลหติ สูงได้ (4) 82 พืชสมุนไพร

เปราะหอม ชือ่ วทิ ยาศาสตร์ / วิสยั พืช ชอ่ื วงศ์ ส่วนทีใ่ ช้ / สรรพคุณ จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี Kaempferia galanga L. รสยา ช่อื พกิ ัด ชื่อสมนุ ไพร 16. เปราะหอม เปราะ Zingiberaceae เหง้า / เผด็ แกบ้ ุพโพโลหิตให้ตก ร้อนหอม ขม แกล้ ม แก้โรคผิวหนัง ทัง้ 2 หอมแดง เป็นผนื่ แกไ้ อ กระจายโลหติ เปราะ แก้ลมท่มี พี ิษ หอมขาว ข้อมูลเพิ่มเตมิ : - การใช้ประกอบตำ�รับยา : ใชใ้ นตำ�รับยาขบั ลม แก้ทอ้ งอดื ท้องเฟ้อ ทำ�ยาสุมกะหมอ่ มเด็กแก้ชัก แกห้ วัด กำ�เดา ลมซาง ขับเลือดขับหนอง แก้ไอ แกล้ มพษิ แกผ้ ืน่ คนั ต�ำ รบั ที่ 1: แกไ้ ขส้ นั นิบาต (หมอพนื้ บา้ นจงั หวดั สงขลา) เกสรบวั หลวง แกน่ จนั ทนห์ อม โกฐหวั บวั ใบเสนยี ด ใบสะเดา อยา่ งละ 1 ส่วน เหง้าเปราะหอม 5 ส่วน นำ�ตวั ยาทัง้ หมดต้มน้ํา แบบต้ม 3 ส่วน เอา 1 ส่วน รบั ประทานก่อนอาหาร เช้า เที่ยง เย็น คร้งั ละ 250 มลิ ลิลิตร สงั เกตอาการ ตำ�รับท่ี 2: ยามหาพมิ เสน แกป้ ถวธี าตทุ ้งั 3 ประการ หวั ใจ ตับ ปอด (หมอแฉล้ม มงคล) ชะมดเชยี ง พมิ เสน ดอกกรุงเขมา ผลเอ็น ฤษผี สม เปลอื กตีนเป็ด ใบสะเดา ใบเสนียด หญ้าตีนนก สมอทงั้ 3 ผลมะขามปอ้ ม อบเชย ลำ�พัน โกฐสอ ใบกระวาน ดอกบุนนาค เหงา้ เปราะหอม ดอกผกั ปอด เกสรท้ัง 5 ดอกคำ�ไทย อย่างละ 1 ส่วน น�ำ สมุนไพรมาบดผง ใช้ประมาณครั้งละ 1-2 ชอ้ นโต๊ะ ละลายนา้ํ จนั รับประทานกอ่ นอาหาร เช้า เที่ยง เยน็ สงั เกตอาการ ต�ำ รับท่ี 3: ใชเ้ ปน็ สว่ นประกอบในตำ�รบั ยาในบญั ชียาหลักแห่งชาติยาจากสมุนไพร พ.ศ. 2556 ทกุ ตำ�รบั ระบใุ ช้ เหง้าเปราะหอม คอื ยาหอมทิพโอสถ แก้ลมวงิ เวียน ยาหอมเทพจิตร แกล้ ม กองละเอยี ด ยาหอมนวโกฐ แก้ลมวงิ เวยี น แกล้ มปลายไข้ ยาธาตบุ รรจบ บรรเทาอาการทอ้ งอืด ท้องเฟอ้ ยาประสะกานพลู บรรเทาอาการปวดท้อง จุกเสียด แน่นเฟอ้ จากอาหารไม่ยอ่ ย เน่อื งจากธาตุไมป่ กติ ยาเขยี วหอม บรรเทาอาการไข้ ร้อนในกระหายนำ�้ แก้พษิ หดั พษิ อสี ุกอีใส ยาประสะจันทน์แดง บรรเทา อาการไข้ตวั ร้อน (ไข้พษิ ) แก้ร้อนในกระหายน้าํ ยาประสะเปราะใหญ่ ถอนพษิ ไขต้ านซางส�ำ หรับเด็ก พืชสมุนไพร 83

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี เปราะหอม (Kaempferia galanga L.) งานวิจัยท่เี กยี่ วข้อง : จากการศึกษาสมุนไพรในวงศ์ Zingiberaceae จ�ำ นวน 6 ชนิด ได้แก่ ขมิ้น (Curcuma domestica Valeton) ว่านชักมดลกู (C. xanthorrhiza Roxb.) เปราะหอม (Kaempferia galanga L.) ไพล (Zingiber cassumunar Roxb.) ขงิ (Z. officinale Roscoe) และกะทอื (Z. zerumbet (L.) Smith) พบวา่ มฤี ทธต์ิ า้ นการกระตนุ้ ไวรสั เอพสเตนบารด์ ว้ ยสาร TPA (12-o-tetradecanoyl phorbol-13-acetate ) ซึง่ เปน็ สารเรง่ การเกดิ มะเรง็ โดยการศึกษานสี้ ามารถใช้เป็นขอ้ มูลทีเ่ ออื้ ประโยชน์ต่อการพัฒนาสมนุ ไพร เพอื่ ช่วยป้องกันการมะเรง็ ในระยะ tumour promoting stage ได้ (5) 84 พืชสมุนไพร

ยา่ นาง ชื่อวทิ ยาศาสตร์ / วสิ ยั พชื ช่อื วงศ์ สว่ นท่ใี ช้ / สรรพคณุ จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี รสยา ชอื่ พกิ ัด ชอ่ื สมุนไพร 17. ย่านางทั้ง 2 ย่านางขาว Tiliacora triandra (Colebr.) Menispermaceae ราก / ขมเยน็ แกไ้ ข้ทุกชนดิ ไข้พษิ Diels / C ไขเ้ หนอื ไขห้ วั เหอื ด ยา่ นางแดง หดั สกุ ใส กระทุง้ พษิ ไข้ ฝนกบั น�้ำ ด่มื แก้ไข้ หมากไหม้ (ไขพ้ ษิ ) แก้ผดิ ส�ำแดง Lysiphyllum strychnifolium Fabaceae ราก / ขมเยน็ แกเ้ มาเหด็ เมาสรุ า (Craib) A. Schmitz/ C ถอนพิษไดด้ ี ขอ้ มูลเพิม่ เตมิ : ย่านางแดงและย่านางขาว (ย่านาง) เปน็ พชื ทอ่ี ยู่คนละวงศ์กัน แตม่ ลี กั ษณะของใบ คลา้ ยคลงึ กนั คอื มเี สน้ ใบออกจากฐาน 3 เสน้ ยา่ นางแดงจะมเี ถาออ่ นและกา้ นใบสแี ดง และมตี ะขอ (tendril) สว่ นยา่ นางขาวทงั้ ตน้ มสี เี ขยี ว ยา่ นางแดง เดมิ ชอ่ื Bauhinia strychnifolia Craib ไมพ่ บในพนื้ ทภี่ าคใต้ ยกเวน้ นำ�มาปลูก จึงไมม่ ขี อ้ มลู ต�ำ รับยาท่ีใชย้ า่ นางแดง การใชป้ ระกอบตำ�รับยา : มขี ้อมูลเฉพาะการใช้ยา่ นางขาวประกอบตำ�รบั ยาลดไข้ แก้พษิ ต่างๆ ต�ำ รบั ที่ 1 : แกอ้ าการวยั ทอง (พท. สมพร ชาญวณิชสกุล) หวั ยาจนี ทง้ั 2 อยา่ งละ 20 บาท หวั ยง้ั 10 บาท แกน่ ขเ้ี หลก็ 2 บาท หวั บกุ 2 บาท หวั เอาะแดง เอาะ ขาว อยา่ ง 2 บาท ใบไผ่ป่า (สด) 2 ก�ำ มือ รากย่านาง 5 บาท โกฐสอ 2 บาท โกฐนํา้ เตา้ 2 บาท โกฐกะกล้งิ 2 บาท เทียนดำ� เทียนขาว อย่างละ 2 บาท เกสรทั้ง 5 อย่างละ 1 บาท เนื้อในฝักราชพฤกษ์ 3 บาท สมอทงั้ 3 อยา่ งละ 1 บาท น�ำ ตวั ยาทง้ั หมดตม้ นา้ํ รบั ประทานกอ่ นอาหาร เชา้ เทยี่ ง เยน็ ครงั้ ละ 250 มลิ ลลิ ติ ร สงั เกตอาการ และเพิ่มเตมิ ต�ำ รับยาดงั นค้ี ือ ยาเบญจกลู ยาประสะไพล และยาบำ�รงุ โลหิต อย่างละ 2 แคปซูล ก่อนอาหาร เช้า เท่ียง เยน็ ต�ำ รับที่ 2 : กระท้งุ พิษไข้ (หมอแฉล้ม มงคล) ยา 5 ราก รากหมาก รากกระเพรา รากมะปราง รากมะเฟอื ง ฟกั ข้าว คนทา หัวคลา้ หวั ขา้ วเยน็ เหนือ ชะลูด แฝกหอม หวายลิง รากหญา้ คา จันทน์ทง้ั 2 รากหมากสง พุมเรียง เถามวก อยา่ งละ 1 สว่ น นำ�ตัวยา ทัง้ หมดต้มน้าํ รบั ประทานกอ่ นอาหาร เช้า เท่ียง เย็น คร้ังละ 250 มลิ ลิลิตร สงั เกตอาการ ตำ�รับที่ 3: ใชเ้ ป็นสว่ นประกอบในต�ำ รบั ยาในบัญชยี าหลักแห่งชาตยิ าจากสมนุ ไพร พ.ศ. 2556 รากย่านาง ใช้เปน็ ส่วนประกอบในตำ�รับยา ยาหอมอนิ ทจกั ร์ แกล้ มบาดทะจิต แก้คลืน่ เหยี น แก้ลม จุกเสียด ยา 5 ราก บรรเทาอาการไข้ พืชสมุนไพร 85

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี ลกั ษณะผลย่านางขาว (T. triandra (Colebr.) Diels) ย่านางขาว (Tiliacora triandra (Colebr.) Diels) 86 พืชสมุนไพร

จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี ลักษณะช่อดอกยา่ นางแดง ลักษณะ tendril และสเี ถาของย่านางแดง ลักษณะเถาและเนือ้ ไม้ยา่ นางแดง ย่านางแดง (Lysiphyllum strychnifolium (Craib) A. Schmitz) เปรยี บเทียบระหวา่ งใบยา่ นางแดง และใบยา่ นางขาว ย่านางแดง งานวิจัยท่เี ก่ียวข้อง : ยา่ นางขาว ไม่พบขอ้ มูล 87 พืชสมุนไพร

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี ผกั เปด็ ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ / วสิ ัยพชื ช่ือวงศ์ สว่ นทใ่ี ช้ / สรรพคุณ Alternanthera bettzickiana Amaranthaceae รสยา ชอ่ื พิกัด ชื่อสมนุ ไพร (Regel) G. Nicholson / H 18. ผักเปด็ ทง้ั 2 ผักเปด็ แดง ทง้ั ต้น / ขม ดับพิษโลหติ ท�ำให้ Alternanthera sessilis (L.) R. เอยี น โลหติ เย็น ฟอกและ ผกั เปด็ ขาว Br. ex DC. / H บ�ำรงุ โลหิต แก้ปวด เอว แก้ระดูพกิ ารด�ำ เหม็น ปวดท้อง เป็น ยาระบายอ่อนๆ ข้อมลู เพิ่มเตมิ : - การใช้ประกอบตำ�รับยา : ตำ�รับที่ 1 : บ�ำ รงุ โลหติ แกโ้ ลหิตประจำ�เดอื นมาผดิ ปกติ (หมอพ้นื บา้ นจงั หวัดสงขลา) แก่นแกแล แก่นฝาง ผักเป็ดทั้ง 2 อย่างละ 1 ส่วน นำ�ตัวยาท้ังหมดตม้ นา้ํ รบั ประทานก่อนอาหาร เช้า เที่ยง เย็น ครั้งละ 250 มิลลลิ ิตร สงั เกตอาการ ตำ�รับที่ 2 : ยาเขยี วสรรพคุณ แก้ไข้ (หมอแฉลม้ มงคล) ใบชงิ ชี่ ใบมะเฟอื ง ใบนา้ํ เตา้ ไผร่ วก ใบผกั เปด็ แดง มะยม ใบพนั งแู ดง ใบผกั เสย้ี นผี ใบมะค�ำ ไก่ ใบมะงวั่ ใบสม้ ซา่ ใบข้กี าแดง ใบฟักขา้ ว ใบบอระเพ็ด ใบระงับ ใบสะเดา ใบบวั บก ใบชมุ เห็ด ใบคนทีสอ ใบมะกรดู ใบ มะนาว ใบกะเม็ง ใบแมงลัก ใบกระเพราแดง ใบหมากท้ัง 2 อย่างละ 1 สว่ น นำ�สมนุ ไพรมาบดผง ใชป้ ระมาณ ครั้งละ 1-2 ชอ้ นโต๊ะ ละลายนา้ํ กระสายตามอาการ รบั ประทานกอ่ นอาหาร เช้า เทยี่ ง เยน็ สังเกตอาการ 88 พืชสมุนไพร

จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี ผักเปด็ ขาว (A. sessilis (L.) R. Br. ex DC.) งานวิจัยทเี่ กย่ี วข้อง : ไมพ่ บข้อมูล ผกั เปด็ แดง (A. bettzickiana (Regel) G. Nicholson) พืชสมุนไพร 89

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี ผกั แพว ส่วนท่ีใช้ / รสยา ชื่อพิกัด ช่ือสมนุ ไพร ช่ือวทิ ยาศาสตร์ / วสิ ัยพืช ชื่อวงศ์ สรรพคุณ 19. ผักแพวทัง้ 2 ผกั แพวแดง unknown / H - ราก / ร้อน แกก้ ระเพาะอาหาร พิการ อจุ จาระ ผักแพวขาว unknown / H หยาบ ท้องมาน แกล้ ม แก้รดิ สีดวง หดื ไอ แกเ้ สน้ ประสาทพิการ แก้ ปวดเม่ือยกระดกู บ�ำรงุ ปอด ข้อมลู เพิม่ เติม : ไมส่ ามารถเก็บตวั อยา่ งพชื เพ่อื นำ�มาระบุชนดิ ได้ มีข้อมลู รายงานไว้วา่ ผักแพวแดง คอื พืชท่ีมีชือ่ วิทยาศาสตร์ คอื Iresine herbstii Hook / ExH วงศ์ Amaranthaceae ผักแพวขาว บางพ้ืนท่ใี ชเ้ รยี กตน้ หญา้ งวงชา้ ง Heliotropium indicum L. (Boraginaceae) การใชป้ ระกอบตำ�รับยา : บำ�รงุ ธาตุ ตำ�รบั ที่ 1 : แกเ้ ตโชธาตุ ชอื่ ปริณามคั คแี ตก (หมอเหล็ม หวดั แท่น) ผักแพวแดง โกฐสอ ชะเอมเทศ เนื้อในฝักมะขาม เหงา้ ตะไคร้ ใบสวาด เหงา้ กกลงั กา อย่างละ 1 สว่ น น�ำ สมนุ ไพรมาบดผง ใช้ประมาณคร้ังละ 1-2 ช้อนโตะ๊ ละลายนาํ้ อนุ่ หรอื นำ้�นมโค รบั ประทานกอ่ นอาหาร เช้า เที่ยง เยน็ สงั เกตอาการ ตำ�รับที่ 2 : แก้หูอ้ือ (หมอพน้ื บ้านจงั หวดั สงขลา) เปลอื กผลมะนาว เถาบอระเพ็ด ผักแพวแดง ผลดีปลี มะตูม รากกรุงเขมา แห้วหมู ผลพิลังกาสา อยา่ ง ละ 2 สลงึ แกห้ อู ้ือ ปวดศรี ษะ นํา้ ตาไหล คัดจมกู ต�ำ รบั ที่ 3 : สนั ฑคาตอนั บงั เกดิ เพ่อื ปัตคาตและแก้ทง้ั พรรดกึ (หมอแฉล้ม มงคล) ใบเสนยี ด รากจิงจอ้ ทัง้ 2 ผกั แพวแดงทงั้ 2 รากชา้ พลู หัสคณุ เทศ พริกไทย ขิงแห้ง กระเทยี ม กะทอื ไพล ลูกจันทน์ ดอกจนั ทน์ กระวาน กานพลู การบรู นำ�สมนุ ไพรมาบดผง ใชป้ ระมาณครัง้ ละ 1-2 ช้อนโตะ๊ ละลายนํ้าผึ้ง รบั ประทานกอ่ นอาหาร เชา้ เที่ยง เย็น สังเกตอาการ ต�ำ รับที่ 4: ใชเ้ ป็นส่วนประกอบในตำ�รบั ยาในบัญชยี าหลกั แห่งชาติยาจากสมุนไพร พ.ศ. 2556 ผกั แพวแดง ใชเ้ ปน็ สว่ นประกอบในต�ำ รับยาธรณีสนั ฑะฆาต แก้เถาดาน แกท้ อ้ งผกู แก้กษัยเสน้ ยา ปลูกไฟธาตุ ปลกู ไฟธาตุใหบ้ รบิ ูรณ์ ปรบั ระบบการยอ่ ยอาหารให้ดขี ้ึน 90 พืชสมุนไพร

จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี ผักแพวแดง (ตัวอย่างแหง้ จากร้านขายยาสมนุ ไพร) 91 งานวิจยั ทเี่ กย่ี วข้อง : ไมพ่ บขอ้ มูล พืชสมุนไพร

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี ฝา้ ย ส่วนที่ใช้ / รสยา ช่อื พิกัด ชอ่ื สมนุ ไพร ชื่อวิทยาศาสตร์ / วิสยั พชื ชือ่ วงศ์ สรรพคุณ ใบ / เย็น แก้ไข้ แกพ้ ษิ ตาน 20. ฝา้ ยทั้ง 2 ฝ้ายแดง Gossypium arboretum L. / ExS Malvaceae ซาง ฝา้ ยขาว Gossypium herbaceum L. / ExS ข้อมลู เพ่ิมเตมิ : ราก รสรอ้ น มฤี ทธิข์ บั โลหิตระดสู ตรี บบี มดลูก ไมค่ วรใชก้ บั สตรีตงั้ ครรภ์ อาจแทง้ ได้ การใชป้ ระกอบต�ำ รับยา : ต�ำ รับที่ 1 : ยาเขยี วเบญจขันธ์ แกไ้ ข้ ใบฝ้ายแดง ใบพิมเสนต้น ใบสันพร้าหอม ใบทองพนั ช่งั ใบผักกระโฉม 92 พืชสมุนไพร

จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี ผลฝ้ายแดง ดอกฝ้ายแดง ฝา้ ยแดง (Gossypium arboretum L.) ดอกฝา้ ยขาว ผลฝ้ายขาว ฝา้ ยขาว / ฝา้ ยเทศ (G. herbaceum L.) 93 งานวิจยั ทเี่ กย่ี วข้อง : ไม่พบขอ้ มูล พืชสมุนไพร

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี พริกไทย ชือ่ วทิ ยาศาสตร์ / วสิ ัยพชื ชอื่ วงศ์ สว่ นท่ีใช้ / สรรพคณุ Piper nigrum L. / C Piperaceae รสยา ชอ่ื พกิ ดั ชอ่ื สมุนไพร ผล / แก้ลมอมั พฤกษ์ 21.พริกไทยท้งั 2 พรกิ ไทยด�ำ เผ็ดร้อน ลมมุตฆาต เมล็ด / เผด็ ลม ร้อน แก้ลมลั่นในทอ้ ง พริกไทยขาว บ�ำรงุ ธาตุ แก้เสมหะ เฟ่อื ง ขอ้ มูลเพิม่ เตมิ : พริกไทยดำ� ไดจ้ าก การน�ำ ผลพริกไทยแก่จัด ตากแดดจนแห้ง พรกิ ไทยขาว หรอื พริกไทยล่อน ได้จากการนำ�ผลสุกของพริกไทยแช่นํ้า ขยำ�เอาเปลือกผลออกจนเหลือแต่เมล็ด ตากให้แห้ง เมลด็ จะมรี สเผด็ รอ้ นหอมนอ้ ยกวา่ ผล เนอ่ื งจากสารส�ำ คญั สว่ นใหญจ่ ะพบบรเิ วณเปลอื กผล เมอ่ื น�ำ พรกิ ไทยมา สกดั ดว้ ยตัวทำ�ละลาย พบ alkaloids ทสี่ ำ�คญั คือ piperine (ร้อยละ 5-9) และ piperanine ซ่ึงทง้ั สองชนิด นี้ท�ำ ให้เกิดกลน่ิ ฉุนและรสเผด็ จากการรวบรวมตำ�รับยา พบว่านิยมใช้พริกไทยท้ัง 2 ประกอบตำ�รับยาน้อย แต่จะใช้อย่างใดอย่าง หนงึ่ มากกวา่ การใช้ประกอบตำ�รับยา : เปน็ ตวั ยาสำ�คัญท่ใี ช้ในการกระจายลม แกล้ มต่างๆ ท่วั ร่างกาย ตำ�รับท่ี 1 : ธาตุไฟพิการ มีอาการมอื สน่ั ตวั ส่นั (พท. สมพร ชาญวณิชสกุล) เหง้ากกลงั กา เหง้าเปราะ ผลมะตมู อ่อน โกฐนํา้ เต้า อย่างละ 30 กรัม เบญจกูล กะเพราท้งั 2 ตรีผลา อย่างละ 15 กรมั บอระเพ็ด กระดอม แห้วหมู ผลพริกไทย อยา่ งละ 15 กรมั พาโหมทง้ั ต้น 1 ก�ำ มือ น�ำ ตวั ยาทงั้ หมดต้มนา้ํ แบบตม้ 3 ส่วน เอา 1 สว่ น รบั ประทานกอ่ นอาหาร เช้า เทยี่ ง เย็น คร้งั ละ 250 มิลลิลติ ร และให้ยานวโกฐและธรณสี ณั ฑฆาต คร้ังละ 1 แคปซูล เพิ่มเตมิ และสังเกตอาการ ตำ�รบั ท่ี 2 : แก้ปวดเมอื่ ย บ�ำ รงุ เส้นเอน็ (หมอพืน้ บา้ นจงั หวัดสงขลา: ยาเพชรน้ำ�เอก) ผลพรกิ ไทย 8 ส่วน มหาหิงคุ์ 4 สว่ น เถาสะคา้ น เถาวลั ยเ์ ปรียง ทนดี อยา่ งละ 2 สว่ น เหง้าขงิ แหง้ เทียนดำ� เหง้าว่านน้าํ โกฐพุงปลา ใบกระวาน ผลกระวาน เกสรบัวหลวงขาว-แดง หญา้ ตนี นก แกน่ ขี้เหล็ก พญามือเหลก็ กานพลู เมล็ดจนั ทน์ ดอกจนั ทน์ อยา่ งละ 1 ส่วน ยาดำ� เกลอื สนิ เธาว์ การบูร อยา่ งละ ½ สว่ น น�ำ สมุนไพรมาบดผงบรรจุแคปซลู รับประทานครง้ั ละ 2-3 แคปซูล กอ่ นอาหาร เช้า เทยี่ ง เยน็ สังเกตอาการ ต�ำ รับท่ี 3 : ยาขบั เลือดรา้ ยหลังคลอด หรอื ประจ�ำ เดอื นมาผิดปกติ (หมอเหลม็ หวดั แท่น) พริกไทยลอ่ น 3 ต�ำ ลงึ ใบเปล้านอ้ ย เหง้ากกลังกา อยา่ งละ 2 ตำ�ลึง ผลชา้ พลู รากเจตมูลเพลงิ แดง เหง้าว่านน้าํ ฝักสม้ ป่อย ผลสลอด (สะต)ุ รากหัสคุณเทศ รากดองดงึ อย่างละ 1 บาท นำ�ตัวยาท้งั หมดบดผง แช่สรุ า ดองท้ิงไว้ 15 วนั รับประทานก่อนอาหาร เช้า เทีย่ ง เย็น ครง้ั ละ 250 มลิ ลิลิตร สงั เกตอาการ ต�ำ รับท่ี 4 : ใชเ้ ป็นส่วนประกอบในตำ�รับยาในบญั ชยี าหลกั แห่งชาติยาจากสมนุ ไพร พ.ศ. 2556 พริกไทยล่อน ใช้เป็นส่วนประกอบในตำ�รับยาประสะกะเพรา บรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ จกุ เสยี ด ยาประสะกานพลู บรรเทาอาการปวดทอ้ ง จกุ เสยี ด แนน่ เฟอ้ จากอาหารไมย่ อ่ ย เนอ่ื งจากธาตไุ มป่ กติ 94 พืชสมุนไพร

ยาประสะเจตพังคี แกก้ ษยั จกุ เสยี ด ขับผายลม ยามันทธาตุ บรรเทาอาการทอ้ งอืด ทอ้ งเฟอ้ แกธ้ าตุไมป่ กติ จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี ยาอภยั สาลี บ�ำ บดั โรคลม บรรเทาอาการจกุ เสยี ดแนน่ ยาธรณสี ันฑะฆาต แก้เถาดาน ท้องผกู ยาริดสีดวง มหากาฬ บรรเทาอาการรดิ สดี วงทวารหนกั ยาประสะไพล บรรเทาอาการปวดประจ�ำ เดอื น ขบั นา้ํ คาวปลาใน หญงิ หลังคลอดบุตร ระดูมาไม่สมา่ํ เสมอหรอื มานอ้ ยกว่าปกติ ยาปลูกไฟธาตุ กระตนุ้ นาํ้ นม กระจายเลือดลม ในหญงิ หลงั คลอด ยาไฟประลยั กลั ป์ ขบั นา้ํ คาวปลาในเรอื นไฟ ชว่ ยใหม้ ดลกู เขา้ อู่ ยาไฟหา้ กอง ขบั นาํ้ คาวปลา ในเรือนไฟ ช่วยให้มดลกู เข้าอู่ ยาเลือดงาม บรรเทาอาการปวดประจ�ำ เดือน ชว่ ยให้ประจำ�เดอื นมาเปน็ ปกติ แกม้ ุตกิด ยาสตรหี ลงั คลอด ขับน้าํ คาวปลา บำ�รงุ เลอื ด ชว่ ยให้มดลกู เข้าอ่เู ร็วในหญงิ หลังคลอด ยาแกไ้ อพ้นื บ้านอีสาน บรรเทาอาการไอ ขบั เสมหะ ยากษัยเสน้ บรรเทาอาการปวดหลัง ปวดเอว ปวดเมอื่ ยตามร่างกาย ยาแก้ลมอมั พฤกษ์ บรรเทาอาการปวดตามเส้นเอน็ กลา้ มเนือ้ มอื เท้า ตึงหรอื ชา ยาสหัศธารา ขับลมในเส้น แกโ้ รคลมกองหยาบ ยาตรีพกิ ัด ปรับสมดลุ ธาตุ พรกิ ไทยดำ� ใชเ้ ปน็ ส่วนประกอบในต�ำ รบั ยาปราบชมพทู วีป บรรเทาอาการหวดั ในระยะแรก และอาการท่เี กิดจากการแพอ้ ากาศ พริกไทยด�ำ พรกิ ไทยขาว หรอื พริกไทยล่อน ลักษณะช่อผลพริกไทย พริกไทย (Piper nigrum L.) งานวิจัยทเ่ี ก่ยี วข้อง : เมอื่ ปอ้ นสาร piperine ซง่ึ เปน็ สารกลมุ่ อลั คาลอยดจ์ ากพรกิ ไทย ใหห้ นขู าวเพศผู้ ขนาด 5, 10 และ 20 มลิ ลิกรมั /นา้ํ หนักตวั 1 กิโลกรัม วนั ละ 1คร้ัง โดยปอ้ นสาร piperine ใหห้ นูก่อนท�ำ กิจกรรมที่มผี ลต่อระบบ ประสาททกุ คร้งั แลว้ จงึ ทำ�การวดั ผลของ สาร piperine ต่อระบบประสาท เมื่อไดร้ ับสารเพยี งคร้งั เดียวและ ไดร้ ับติดตอ่ กนั ในสัปดาห์ที่ 1, 2, 3 และ 4 ตามล�ำ ดับ จากผลการศกึ ษาพบว่าทุกขนาดของสาร piperine มี ฤทธช์ิ ว่ ยตา้ นความเครยี ดและชว่ ยสง่ เสรมิ การเรยี นรใู้ นทกุ กจิ กรรมการทดสอบ แสดงใหเ้ หน็ วา่ สาร piperine ที่มอี ยใู่ นอาหารมีสว่ นส่งเสรมิ การทำ�งานของสมองได้ (6) พืชสมุนไพร 95

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี ละห่งุ ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ / วิสัยพชื ชือ่ วงศ์ ส่วนที่ใช้ / สรรพคณุ Ricinus communis L. / S Euphorbiaceae รสยา ชอื่ พิกัด ช่ือสมุนไพร 22. ละห่งุ ท้ัง 2 ละหุ่งแดง ใบ ราก/ แก้ชำ�้ รวั่ ขับน�้ำนม จืดข่ืน ขับเลอื ด ขับลม ละหงุ่ ขาว แก้เลอื ดลมพกิ าร ข้อมูลเพ่ิมเติม : ละหุ่งขาวและละหงุ่ แดงแตกต่างกันที่สีของกง่ิ กา้ น และใบ การใชป้ ระกอบต�ำ รับยา : ใชป้ ระกอบตำ�รับยาแก้ไข้ ตำ�รบั ที่ 1 : (หมอพืน้ บา้ นจงั หวัดสงขลา) ใบหนาด ใบส้มป่อย ใบมะขาม ใบละหุ่งแดง เหง้าตะไคร้ ใบ เปลือกผลมะกรูด อย่างละ 1 ส่วน นำ�สมุนไพรทั้งหมดตม้ น้ําอาบหลังคลอด ชว่ ยลดไข้ ป้องกันไข้ ตำ�รับท่ี 2 : (หมอพ้นื บ้านจงั หวดั สงขลา) ใบกระเพรา รากครอบจักรวาล เถาเพดาด เถาตีเมีย รากละหุ่งแดง นำ�ตัวยาท้ังหมดมาตำ�รวมกัน คน้ั นํ้าทาผวิ บรเิ วณทม่ี ีผ่นื คัน ตำ�รับที่ 3 : แกไ้ ข้สันนบิ าตสมั ประชวร (หมอแฉลม้ มงคล) เถาบอระเพด็ รากละหงุ่ รากเสนยี ด รากกรุงเขมา รากหสั คุณ โกฐจฬุ าลมั พา เหง้าเปราะ องั กาบ เหงา้ ขมิน้ ออ้ ย เถาขม้ินเครอื แก่นกระถิน แห้วหมู ตรกี ฏกุ แกน่ สน ผลสมอเทศ รากคัดเค้า นมสวรรค์ นำ�ตวั ยาทง้ั หมดตม้ น้าํ รับประทานก่อนอาหาร เช้า เท่ียง เย็น คร้งั ละ 250 มิลลลิ ิตร สงั เกตอาการ 96 พืชสมุนไพร

จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี ใบละหงุ่ แดง ผลละหุง่ แดง เมลด็ ละหุ่งแดง ละหงุ่ แดง (Ricinus communis L.) ใบละหุ่งแดง ละหงุ่ ขาว (Ricinus communis L.) ใบละหงุ่ ขาว เปรียบเทียบใบละหงุ่ แดง และใบละหงุ่ ขาว งานวิจยั ทเ่ี กีย่ วขอ้ ง : เมอ่ื ปอ้ นสารสกัดรากละห่งุ ดว้ ยเอทานอลรอ้ ยละ 50 ใหก้ ลุ่มหนูขาวเพศผู้ปกติและกลุ่มหนขู าวเพศผู้ เป็นเบาหวานชนดิ ที่ 1 ในขนาด 125, 250, 500, 750, 1,000 และ 2,000 มิลลกิ รัม/กิโลกรมั โดยเทยี บกับ การปอ้ นยามาตรฐาน tolbutamide ขนาด 200 และ 500 มลิ ลกิ รัม/กโิ ลกรมั สำ�หรบั หนูปกตแิ ละหนเู บา หวานตามล�ำ ดับ แลว้ จึงตรวจวดั ระดับน้าํ ตาลในเลือด ทีเ่ วลา 0, 1, 2, 4, 6 และ 8 ชั่วโมง พบวา่ สารสกดั ราก ละหงุ่ ขนาด 500 มลิ ลกิ รัม/กิโลกรมั มฤี ทธิล์ ดระดบั น้ําตาลในเลือดได้มากทสี่ ดุ และลดระดบั นํ้าตาลในเลือด ไดอ้ ย่างมนี ยั สำ�คญั ท่ชี ่ัวโมง 8 ในหนเู บาหวาน และชั่วโมงท่ี 6 และ 8 ในหนูปกติ เม่ือทำ�การศึกษาต่อ โดย ใหห้ นขู าวเปน็ เบาหวานประเภทท่ี 1 ไดร้ บั สารสกัด 500 มิลลกิ รมั /กิโลกรัม/วนั เป็นเวลา 20 วัน พบว่านอก จากจะมผี ลลดระดับน้ําตาลในเลือดแล้ว ยังมผี ลลดระดบั ไขมันโดยรวมท่มี ผี ลต่อการทำ�หนา้ ทข่ี องตับและไต, เพ่ิมระดับโปรตีนโดยรวม และมีผลเพม่ิ ระดบั อินซลู นิ ในเซรมั อย่างมีนัยส�ำ คัญ (7) 97 พืชสมุนไพร

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี หางไหล ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ / วสิ ัยพืช ชื่อวงศ์ สว่ นท่ีใช้ / สรรพคุณ Paraderris elliptica Fabaceae รสยา ชื่อพกิ ัด ช่ือสมนุ ไพร (Wall.) Adema / C เถา / เมาเบ่อื ขบั โลหติ ถา่ ยเส้น 23. หางไหลทง้ั 2 หางไหลแดง ร้อน ถ่ายลม ถ่ายลม ถา่ ยเสมหะ หางไหลขาว Paraderris montana และโลหติ ขบั ระดู (Benth.) Adema / C ฆ่าหดิ เหา ขอ้ มลู เพิ่มเตมิ : หางไหลแดง ชอ่ื เดิมคือ Derris elliptica (Roxb.) Benth. และหางไหลขาว ช่อื เดมิ คือ Derris malaccensis Prain การใช้ประกอบตำ�รบั ยา : ต�ำ รับท่ี 1 : ชา เสยี ว ไมม่ คี วามรู้สึก (หมอเหลม็ หวัดแทน่ ) แก่นขเ้ี หล็กเลือด เถาวัลยเ์ ปรยี ง รากมะค�ำ ไก่ เถามวกทง้ั 2 ผลดปี ลี รากช้าพลู เหงา้ ขงิ แห้ง เถา สะค้าน เนือ้ ไมก้ ฤษณา เถาหางไหลทง้ั 2 รากเขยตาย เนอื้ ไมก้ ะทกรก ผลมะแวง้ เครอื แก่นราชพฤกษ์ เปลอื กตน้ ซาง เหง้ากระชาย เหง้าขา่ เนอ้ื ไม้เทพธาโร เปลา้ ทง้ั 2 แกน่ มะกา ขอนดอก อบเชย แก่นฝาง พิมเสน ค�ำ ฝอย แกน่ แสมทะเล โกฐนา้ํ เต้า รากเจตมลู เพลงิ แดง กะล�ำ พัก แก่นจนั ทนเ์ ทศ ผลกระดอม อย่าง ละ 3 บาท ตัวยาทัง้ หมดต้มน้าํ รบั ประทานกอ่ นอาหาร เช้า เทยี่ ง เย็น ครั้งละ 250 มิลลลิ ติ ร สังเกตอาการ 98 พืชสมุนไพร

จลุ พิกดั ต่างกนั ท่สี ี เนื้อไมห้ างไหลแดง ช่อดอกหางไหลแดง งานวิจัยทีเ่ กย่ี วข้อง : เนื้อไม้หางไหลขาว ไม่พบขอ้ มลู 99 พืชสมุนไพร

ุจลพิ ักด ่ตาง ักน ี่ทสี ก�ำ มะถัน สว่ นที่ใช้ / รสยา ชื่อพิกดั ชอ่ื สมนุ ไพร ชอื่ ทางเคมี - สรรพคุณ 24. ก�ำมะถนั ทั้ง 2 ก�ำมะถนั แดง Arsenic disulphide (As2S2) - เมาเบ่ือ แก้โรคผิวหนงั (หรดาล แกป้ ระดงผืน่ คัน นำ�้ เหลืองเสีย แก้ หรดาลแดง) ลมป่วง ก�ำมะถนั ฝาดเมาเบ่อื เหลอื ง (สุพรรณถนั มาด มาด เหลอื ง) ข้อมูลเพ่มิ เตมิ : กำ�มะถนั แดงก่อนนำ�มาใช้ต้องฆา่ ฤทธ์ิ เพราะมีพษิ การใชป้ ระกอบต�ำ รบั ยา : นิยมใชก้ ำ�มะถนั เหลอื งมากกวา่ ก�ำ มะถันแดง เพราะไมม่ ีพษิ ตำ�รบั ที่ 1 : แก้ปสั สาวะเหลอื งเหมือนขม้นิ (หมอแฉล้ม มงคล) ผลสมอไทย มหาหิงค์ุ รากเจตมลู เพลิง สารส้ม ก�ำ มะถันแดง อย่างละ 1 ส่วน เทียนดำ� อย่างละ 4 ส่วน ดอกค�ำ ไทย อยา่ งละ 8 ส่วน น�ำ สมุนไพรมาบดผง ใชป้ ระมาณครัง้ ละ 1-2 ช้อนโตะ๊ ละลายนํา้ มะนาว รับประทานก่อนอาหาร เชา้ เทีย่ ง เยน็ สงั เกตอาการ ต�ำ รับที่ 2 : แกผ้ ่ืนคนั ตามผวิ หนงั (พท. สมพร ชาญวณิชสกลุ ) ยาใชภ้ ายใน ตาลทัง้ 5 อย่างละ 2 บาท สมอท้งั 3 อย่างละ 1 บาท มะตูมอ่อน กะเพราทงั้ 2 แกน่ ฝาง ค�ำ ฝอย อย่างละ 1 บาท ชะเอมเทศ อย่างละ 3 บาท ตัวยาท้งั หมดต้มนาํ้ รบั ประทานก่อนอาหาร เชา้ เทีย่ ง เยน็ ครง้ั ละ 250 มลิ ลลิ ติ ร สังเกตอาการ ยาใช้ภายนอก สมุนไพรที่มีรสขม เมาเบื่อ จืดเย็น เช่น ใบชุมเห็ดเทศ เถาบอระเพ็ด ใบกระท่อม ใบขเ้ี หล็ก ใบสะเดา ใบทองพันชงั่ น�ำ มาแช่แอลกอฮอล์ หมกั ทง้ิ ไว้ 1 เดือน กอ่ นใช้นำ�นาํ้ ยาพอประมาณ ผสม กับกำ�มะถนั เหลืองเล็กน้อย ทาบรเิ วณทมี่ ีผน่ื คนั เช้า เยน็ สงั เกตอาการ ต�ำ รบั ท่ี 3: ยาแก้นิ่ว แกป้ สั สาวะผิดปกติ (หมอแฉลม้ มงคล) พริกไทย ขิงแห้ง กระเทียม ผิวมะกรูด ไพล ขม้ินอ้อย สุพรรณถันแดง สมุลแว้ง อย่างละ 1 ส่วน นำ�้ ประสานทอง 8 สว่ น นำ�ตัวยาทง้ั หมดบดผง เม่ือจะใชใ้ หเ้ อาสารส้มหนัก 1 สลึง ฝังในผลแตงกวา หมกไฟ ให้สกุ คั้นเอาน้าํ ท�ำ เปน็ กระสายยาส�ำ หรบั ละลายผงยารับประทานเม่ือมีอาการ ตำ�รับท่ี 4: ใชเ้ ป็นส่วนประกอบในตำ�รับยาในบญั ชยี าหลักแห่งชาตยิ าจากสมุนไพร พ.ศ. 2556 กำ�มะถันเหลือง ใช้เป็นส่วนประกอบในตำ�รับยาประสะกานพลู บรรเทาอาการปวดท้อง จุกเสียด แนน่ เฟอ้ จากอาหารไม่ยอ่ ย เน่ืองจากธาตุไม่ปกติ 100 พืชสมุนไพร