Kể chuyện gương hiếu thảo

trµo d©ng niÒm vui. ¤ng tr«ng ®îi tõng ngµy ng−êi lÝnh hÇu quay trë l¹i, mang tin tøc quª nhµ ®Õn cho «ng. Kh«ng biÕt cha mÑ cã khoÎ kh«ng? Mïa mµng cã thÊt b¸t kh«ng? Häc trß cña cha cã nhiÒu ng−êi suÊt s¾c kh«ng? vv.. Sù håi hép vµ nçi mong chê cø ngµy mét lín dÇn trong «ng, cho ®Õn khi ng−êi lÝnh hÇu quay trë vÒ, mang theo tÊm lôa. Gië tÊm lôa, «ng bµng hoµng khi nh×n thÊy c©y roi gi÷a cuén lôa. Ngay h«m ®ã, «ng lËp mét bµn thê quay vÒ ph−¬ng B¾c, l¹y hai l¹y råi n»m sÊp xuèng nÒn nhµ. Trªn l−ng ®Æt c©y roi cña mÑ ®−a vµo. §Õn chËp tèi, «ng ®øng lªn, l¹y hai l¹y n÷a. * ** Nhí lêi r¨n d¹y cña cha mÑ, suèt nh÷ng n¨m lµm quan, TrÇn BÝch San lóc nµo còng trau dåi kiÕn thøc, yªu, th−¬ng d©n nh− con, kh«ng h¸o danh, lu«n lu«n lµm trßn bæn phËn cña ng−êi lµm quan. ¤ng kh«ng ngÇn ng¹i v¹ch trÇn t×nh tr¹ng tÖ h¹i trong quan tr−êng, kiÕn nghÞ víi triÒu ®×nh coi träng viÖc \"lÊy lßng thµnh ®èi víi d©n chóng lµm c¨n b¶n\", kiÓm tra kü l−ìng hµng ngò quan l¹i, biÓu d−¬ng khuyÕn khÝch ng−êi tèt, b·i bá kÎ thiÕu ®øc h¹nh... TrÇn BÝch San khi ®· lµ tri phñ vÉn lu«n lµm ®óng theo lêi r¨n d¹y cña cha mÑ, thÓ hiÖn lßng hiÕu th¶o mét c¸ch trän vÑn. 49

Mïa thu n¨m 1877, «ng ®−îc triÖu vÒ HuÕ, th¨ng lµm Tham tri bé LÔ vµ dÉn ®Çu sø bé sang Ph¸p. ChuÈn bÞ lªn ®−êng th× ®ªm 8-11, TrÇn BÝch San ®ét ngét tõ trÇn. Vua Tù §øc th−¬ng tiÕc, lµm th¬ viÕng «ng, trong ®ã cã c©u: \"Danh tiÕng Tam nguyªn chØ cßn l−u trªn giÊy tµn, M−a giã mét ®ªm rông b«ng mai sím...\" 50

Phan béi ch©u - lo cho cha mÑ xong míi hiÕn th©n v× n−íc Phan Béi Ch©u sinh n¨m 1867, mÊt n¨m 1940. Thuë nhá, «ng cã tªn Phan V¨n San, kho¶ng ngoµi 30 tuæi míi ®æi tªn thµnh Phan Béi Ch©u. HiÖu lµ Sµo Nam, §éc TØnh Tö... ¤ng quª lµng §an NhiÖm, huyÖn Nam §µn, tØnh NghÖ An. Ngay tõ bÐ, Phan Béi Ch©u ®· tá ra lµ mét ng−êi th«ng minh, s¸ng ý. Cã thÓ, do «ng ®−îc sèng trong mét gia ®×nh cã cha lµ nhµ Nho, \"lÊy nghiªn lµm ruéng, lÊy bót lµm cµy\". ThËm chÝ mÑ «ng, lµ phËn n÷ nhi sèng trong chÕ ®é phong kiÕn, còng xuÊt th©n tõ con nhµ Nho, ®−îc häc ch÷ th¸nh hiÒn nªn rÊt mùc mÉn tiÖp vµ ®«n hËu, nªn «ng ®−îc rÌn cÆp ®Õn n¬i ®Õn chèn. MÑ «ng tªn NguyÔn ThÞ Nhµn, rÊt c−ng chiÒu «ng. Lªn bèn tuæi, «ng vÉn th−êng ®−îc mÑ bÕ ½m, nùng nÞu. Mçi khi h¸t ru con ngñ, bµ Nhµn vÉn chän mÊy thiªn \"Chu Nam\" trong Kinh thi1 ®Ó ru con. _______________ 1. Kinh Thi: TuyÓn tËp th¬ ®Çu tiªn cña v¨n häc Trung Quèc. XuÊt hiÖn (kho¶ng) tõ thÕ kû XI ®Õn thÕ kû VI tr−íc C«ng nguyªn. 51

§ã lµ nh÷ng c©u ca dao miªu t¶ c¶nh sèng thanh b×nh n¬i th«n d·, cã nh÷ng c« g¸i nhÝ nh¶nh, vui t−¬i, lu«n miÖng gäi ng−êi yªu lµ \"chó bÐ kh¸u khØnh\". Nh−ng c¹nh ®ã còng lµ nçi lßng cña nh÷ng phô n÷ khæ ®au: ng−êi ®· luèng tuæi mµ ch−a thµnh gia thÊt, ng−êi th× bÞ t×nh phô, ng−êi th× mßn mái chê chång ®i chinh chiÕn n¬i xa. Cã bµi l¹i tá ý khinh miÖt, c¨m thï bän quan l¹i \"kh«ng cÊy, kh«ng gÆt mµ lóa ba tr¨m bå... Kh«ng s¨n, kh«ng b¾n mµ s©n treo ®Çy thó rõng\". TÊt c¶ nh÷ng ý t×nh Êy ®· dÇn dÇn ngÊm s©u vµo trÝ nhí cßn non nít cña «ng. Cha mÑ cña «ng ban ®Çu còng rÊt ng¹c nhiªn khi thÊy «ng bi b« ®äc l¹i, lóc Êy «ng tÇm bèn, n¨m tuæi. Khi «ng ®−îc s¸u tuæi, th× b¾t ®Çu häc ch÷ H¸n. Tam tù kinh «ng chØ häc trong vµi ngµy lµ xong. Häc s¸ch LuËn ng÷ xong, «ng cßn phãng t¸c ra Phan tiªn sinh luËn ng÷ (LuËn ng÷ cña tiªn sinh hä Phan), trong ®ã cã ®Æt lêi chÕ giÔu b¹n, cha «ng biÕt chuyÖn liÒn ®¸nh ®ßn. N¨m t¸m tuæi, «ng b¾t ®Çu biÕt lµm v¨n bµi vµ ®Ëu ®Çu mét sè kú thi s¸t h¹ch cña phñ, cña huyÖn. §Õn n¨m 13 tuæi, «ng ®· thµnh th¹o c¸c thÓ v¨n cö tö, th¬, phó, kinh nghÜa... Tµi giái nh− vËy nh−ng con ®−êng thi cö cña «ng lËn ®Ën v« cïng. Ph¶i s¸u lÇn thi h−¬ng míi ®Ëu Gi¶i nguyªn. Nªn ®èi víi ng−êi cïng c¶nh ngé, Phan Béi Ch©u cã lßng th«ng c¶m s©u s¾c. 52

BÊy giê cã TrÇn Quý C¸p, quª ë Qu¶ng Nam, rÊt ham häc, lµ mét trong n¨m ng−êi häc trß giái næi tiÕng ë ®Êt Qu¶ng Nam håi Êy. Nhµ TrÇn Quý C¸p nghÌo, thuë bÐ ph¶i m−în s¸ch ®äc nhê, vÒ sau ph¶i d¹y häc thªm míi cã tiÒn ®Ó nu«i mÑ vµ ¨n häc. Häc trß cña «ng cã nhiÒu ng−êi thµnh ®¹t, song b¶n th©n «ng l¹i lËn ®Ën, thi bèn khoa míi ®ç tó tµi. Khoa Quý M·o ®êi vua Thµnh Th¸i (1903), «ng vµo tr−êng nhÊt, tr−êng nh× ®Òu ®¹t lo¹i −u c¶, nh−ng ®Õn tr−êng ba th× l¹i tr−ît. Lóc Êy Phan Béi Ch©u ®· ®Ëu Gi¶i nguyªn, thÊy c¶nh ngé cña b¹n gièng m×nh, míi t×m ®Õn th¨m. Trong lóc ®µm ®¹o vÒ thêi thÕ, v¨n ch−¬ng, Phan Béi Ch©u thÊy TrÇn Quý C¸p lµ ng−êi cã khÝ tiÕt, tÝnh t×nh c−¬ng trùc, kh¼ng kh¸i, cã lßng yªu n−íc, th−¬ng d©n nªn tÆng b¹n mét bµi th¬ nh− sau: Ng· tÝch nhu qu©n lÖ «m thïy, Qu©n kim ®èi ng· c−ìng khai mi Tóy tinh ng· bít song cuång nh·n §¾c t¸ng nh©n gian nhÊt cuéc kú Thiªn ®Þa h÷u t×nh dung ng· kiÖn Giang s¬n v« ng÷ tiÓu nh©n si B»ng qu©n th¶ ch−íc t«n tiÒn nguyÖt Mai ý xung hµn chØ tù tri. T¹m dÞch lµ: Tí tr−íc nh− ng−êi lÖ nhá ®Çy Ng−êi nay gÆp tí g−îng t−¬i mµy Bän ta say tØnh hai trßng m¾t Cê thÕ h¬n thua mét cuéc x©y 53

Trêi ®Êt cã lßng nu«i søc kháe Non s«ng kh«ng nãi mØa ng−êi ng©y Th«i ®µnh rãt r−îu cïng tr¨ng uèng Mai træ rõng ®«ng lä biÕt ai? C¸p ®äc th¬ rÊt c¶m kh¸i, tõ ®ã hai ng−êi thµnh ®«i b¹n chÝ thiÕt. Phan Béi Ch©u ngoµi viÖc ®am mª s¸ch vë, «ng cßn mét thó vui kh¸c lµ h¸t vÝ ph−êng v¶i. Nh÷ng lóc nµy, «ng trë l¹i thµnh mét cËu häc trß tinh nghÞch, l¸u lØnh. Cã lÇn sang lµng Xu©n Hå h¸t, bÞ bªn g¸i hái nh− sau: S¸ch r»ng Nghiªu h÷u cöu nam1 BiÕt §an Chu lµ mét, hái t¸m chµng tªn chi? Phan vß ®Çu vß tai m·i mµ kh«ng biÕt tr¶ lêi ra sao; v× khi häc B¾c sö chØ thÊy s¸ch chÐp vua Nghiªu cã chÝn con trai, ng−êi ®Çu lµ §an Chu, chø t¸m ng−êi kia cã ghi tªn ®©u. Sau bÝ qu¸, Phan ®µnh ph¶i t×m c¸ch ®¸nh trèng l¶ng, bÌn l¸u lØnh vÆn l¹i r»ng: C¸c em lµ phËn n÷ nhi Mét §an Chu còng ®ñ, hái mÇn chi nh÷ng t¸m ng−êi? ThÕ lµ Phan ®· chuyÓn b¹i thµnh th¾ng, ch¼ng nh÷ng gì ®−îc thÕ bÝ mµ cßn quay l¹i tÊn c«ng, lµm cho c« nµo, c« nÊy ®Òu thÊy thÑn. Vµ råi chÝnh c¸c c« ®©m ra lóng tóng kh«ng t×m ®−îc c©u tr¶ lêi. _______________ 1. Nghiªu h÷u cöu nam: Vua Nghiªu cã chÝn con trai. 54

Tõ nhá, Phan Béi Ch©u ®· ®−îc nu«i d−ìng trong kh«ng khÝ sôc s«i chèng Ph¸p cña c¶ n−íc, ®Æc biÖt lµ ë vïng NghÖ - TÜnh, thÕ nªn «ng sím cã tinh thÇn yªu n−íc. Ngay tõ håi cßn nhá xÝu, «ng vÉn cïng c¸c b¹n lÊy èng tre lµm sóng, h¹t v¶i lµm ®¹n, ch¬i trß \"B×nh T©y\" (DÑp giÆc T©y). N¨m 17 tuæi, nghe tin ë B¾c Kú cã phong trµo CÇn V−¬ng \"næi dËy nh− ong\", nöa ®ªm «ng ngåi viÕt hÞch \"B×nh T©y thu B¾c\" (DÑp giÆc T©y thu l¹i ®Êt B¾c), lêi lÏ rÊt thèng thiÕt, kªu gäi mäi ng−êi v× non s«ng ®øng lªn. Sau ®ã «ng mang bµi hÞch d¸n lªn ë c©y to däc bªn ®−êng. N¨m 19 tuæi, nghe tin Vua Hµm Nghi ph¸t hÞch cÇn v−¬ng, «ng cïng víi b¹n th©n lµ TrÇn V¨n L−¬ng thµnh lËp SÜ tö cÇn v−¬ng ®éi, bÞ giÆc Ph¸p khñng bè, nghÜa qu©n tan r·. Tuy sím cã tinh thÇn cøu n−íc, nh−ng v× nhµ nghÌo, mÑ mÊt sím, cha giµ kh«ng ng−êi nu«i d−ìng, nªn m·i ®Õn n¨m 1900, sau khi ®Ëu Gi¶i nguyªn, cha còng mÊt, «ng míi hoµn toµn hiÕn th©n cho sù nghiÖp cøu n−íc. Con ®−êng cøu n−íc cña Phan Béi Ch©u tr¶I qua nhiÒu khuynh h−íng chÝnh trÞ. Ban ®Çu lµ chÞu ¶nh h−ëng cña phong trµo CÇn v−¬ng, chuyÓn sang chñ tr−¬ng qu©n chñ lËp hiÕn, råi c¸ch m¹ng d©n chñ t− s¶n, cuèi cïng l¹i Ýt nhiÒu chÞu ¶nh h−ëng cña t− t−ëng c¸ch m¹ng d©n chñ míi. DiÔn biÕn nµy Ýt nhiÒu ph¶n ¸nh quy luËt vËn ®éng cña lÞch sö ®Êu tranh d©n téc tõ sau khi 55

phong trµo CÇn v−¬ng thÊt b¹i ®Õn tr−íc khi cã §¶ng Céng s¶n §«ng D−¬ng (nay lµ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam) ra ®êi. Phan Béi Ch©u võa lµ mét trong nh÷ng nh©n vËt lÞch sö tiªu biÓu cho phong trµo yªu n−íc, ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc trong 25 n¨m ®Çu thÕ kû XX, võa lµ nhµ v¨n tiªu biÓu cho dßng v¨n häc yªu n−íc thêi kú nµy. Cho dï, cã tµi n¨ng lçi l¹c vÒ v¨n ch−¬ng, nh−ng «ng kh«ng hÒ lÊy v¨n ch−¬ng lµm lÏ sèng. Sinh thêi «ng vÉn ng©m hai c©u th¬: Mçi ph¹n bÊt vong duy tróc b¹ch1 LËp th©n tèi h¹ thÞ v¨n ch−¬ng NghÜa lµ: B÷a b÷a nh÷ng mong ghi sö s¸ch LËp th©n hÌn nhÊt Êy v¨n ch−¬ng Cã lÏ trªn b−íc ®−êng c¸ch m¹ng, thÊy v¨n ch−¬ng lµ mét vò khÝ ®¾c lùc, nªn «ng ®· s¸ng t¸c vµ s¸ng t¸c mét c¸ch say s−a, tù gi¸c, kh«ng mÖt mái. N¨m 1925, «ng bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t cãc, gi¶i vÒ n−íc, chóng ®Þnh bÝ mËt thñ tiªu «ng, nh−ng viÖc b¹i lé, ®µnh ph¶i ®−a xö c«ng khai, kÕt ¸n tï chung th©n. Sau ®ã, chóng ®−a «ng vÒ giam láng t¹i BÕn Ngù (HuÕ), cho ®Õn ngµy «ng qua ®êi. _______________ 1. Th¬ Viªn Mai (1716 - 1797), nhµ th¬ Trung Quèc, ®êi Thanh. 56

T¶ ao tiªn sinh T¶ Ao tiªn sinh tªn thËt lµ Vò §øc HuyÒn, quª lµng T¶ Ao, huyÖn Nghi Xu©n, tØnh Hµ TÜnh. Nhµ «ng c¸ch s«ng Lam kh«ng xa. Sau ra Th¨ng Long hµnh nghÒ, «ng l¹i ®æi tªn lµ Hoµng Chiªm. ¤ng lµ nhµ ®Þa lý phong thñy næi tiÕng nhÊt ë ViÖt Nam. Danh tiÕng «ng ngang víi Cao BiÒn thêi §−êng vµ Hoµng Phóc thêi Minh, nªn ng−êi ®êi vÉn t«n «ng lµ \"T¶ Ao tiªn sinh\". Lªn n¨m tuæi, må c«i cha, T¶ Ao sèng víi mÑ. ThÕ råi ch¼ng may, mÑ bÞ ®au m¾t, nhiÔm ph¶i khÝ ®éc råi trë thµnh mï lßa. Nhµ nghÌo, l¹i ph¶i kiÕm t×m thÇy thuèc ch÷a m¾t cho mÑ nªn cuéc sèng hai mÑ con ngµy cµng vÊt v¶. Mét h«m T¶ Ao lªn phè Phï Th¹ch trªn bê s«ng Lam, c¸ch nhµ kho¶ng vµi dÆm ®Ó t×m thÇy, kiÕm thuèc. Phï Th¹ch lµ phè cã nhiÒu ng−êi Hoa, nhiÒu hiÖu b¸n thuèc B¾c. ¤ng ®i gÇn tíi n¬i th× gÆp mét ng−êi Hoa bÞ n¹n ®¾m thuyÒn s¾p chÕt. ¤ng véi b¬i ra cøu ng−êi vµ ®−îc ng−êi Hoa t¹ ¬n mét tr¨m l¹ng b¹c, nh−ng «ng kh«ng nhËn. ¤ng kÓ l¹i chuyÖn ®i t×m thÇy thuèc ch÷a m¾t cho mÑ. 57

Mäi ng−êi Hoa ®Òu kh©m phôc vµ khen «ng lµ ng−êi cã hiÕu víi mÑ, l¹i cã t©m ®øc vÞ tha, hä høa t×m c¸ch gióp «ng. Sau ®ã mÊy h«m, ng−êi Hoa ®−îc «ng cøu sèng cho «ng theo thuyÒn sang Trung Quèc häc nghÒ bèc thuèc ch÷a m¾t. ¤ng häc h¬n nöa n¨m lµ ®¹t kÕt qu¶, thÇy d¹y khen «ng th«ng minh, tiÕp thu giái. ¤ng t¹ ¬n, s¾p xÕp hµnh lý ®Ó vÒ n−íc ch÷a m¾t cho mÑ. T¶ Ao ®ang s¾p söa ra vÒ th× cã thÇy ®Þa lý quª Qu¶ng §«ng bÞ ®au m¾t ®· ch¹y ch÷a h¬n mét n¨m kh«ng khái, sai con ®Õn mêi thÇy thuèc ®Õn ch÷a bÖnh. ThÇy giµ yÕu kh«ng ®i ®−îc, giíi thiÖu T¶ Ao ®i thay. T¶ Ao ®Õn Qu¶ng §«ng cøu ch÷a cho thÇy ®Þa lý ba th¸ng th× m¾t lµnh. ThÇy ®Þa lý vui mõng v× hai m¾t ®· s¸ng, më s¸ch nh×n thÊy ch÷, ng¾m nh×n T¶ Ao mÆt mòi phóc hËu, bông nghÜ: - M×nh giµ råi! Mµ ng−êi nµy cã thÓ truyÒn nghÒ ®−îc. ThÇy ®Þa lý bÌn mêi T¶ Ao l−u l¹i, ®em hÕt c¸i häc cña m×nh truyÒn d¹y «ng. T¶ Ao tiÕp thu nhanh, h¬n mét n¨m th× n¾m hÕt ®Þa thuËt. ThÇy muèn thö tµi häc cña «ng ®· lÜnh héi ®Õn ®©u liÒn sai «ng lÊy c¸t ®¾p h×nh mét ngh×n ng«i mé. Trong ®ã, cã mét tr¨m ng«i, d−íi mçi ng«i ®Æt mét ®ång tiÒn. ¤ng ®¾p xong, thÇy xoay mäi h−íng, råi b¶o «ng cÇm bót ®iÓm nh÷ng ng«i mé cã ®ång tiÒn. ¤ng quan s¸t, ®iÓm huyÖt xong, rót ra cho thÇy xem ®−îc chÝn m−¬i chÝn ®ång tiÒn, chØ lÉn mét ®ång. ThÇy than r»ng: 58

- Mäi bÝ quyÕt cña nghÒ ta ®· sang An Nam hÕt råi!. H«m T¶ Ao ra vÒ, thÇy dÆn r»ng: - VÒ quª nÕu ®i qua nói Hång LÜnh th× kh«ng ®−îc nh×n lªn ®Ønh nói, sÏ bÞ lßa m¾t nh− mÑ. ¤ng v©ng theo, nh−ng vÉn th¾c m¾c trong lßng. T¶ Ao vÒ ®Õn nhµ, thÊy mÑ h·y cßn m¹nh kháe. §em ph−¬ng thuèc häc ®−îc ra ch÷a th× mÑ lµnh m¾t. Tuy thÕ, nh−ng tuæi mÑ còng ®· cao, khã lµm ra ®ång tiÒn, h¹t g¹o. ¤ng ph¶i hµnh nghÒ ®Þa lý ®Ó nu«i mÑ vµ b¶o ®¶m cuéc sèng cho gia ®×nh. Mét h«m, «ng ®i ®iÓm mÊy huyÖt ë La S¬n, khi vÒ cã ghÐ qua nói Hång LÜnh. Nhí lêi thÇy dÆn, ban ®Çu «ng kh«ng d¸m nh×n lªn, nh−ng råi do tÝnh tß mß, «ng b−ng l¹i mét m¾t, cßn mét m¾t thö nh×n xem sao. ¤ng më mét m¾t nh×n ®Ønh nói th× thÊy trªn ®ã cã huyÖt ®Êt ph¸t ®Õn ®Õ v−¬ng. ¤ng c−êi, bông nghÜ: Cã lÏ v× thÕ thÇy ®· giÊu m×nh. Mét h«m «ng hµnh nghÒ ë Thanh Hãa, gÆp huyÖt ®Êt ®Ñp, «ng b¸o víi d©n lµng: \"HuyÖt nµy phó quý, DÇn t¸ng, M·o ph¸t\". Cã nhiÒu ng−êi kh«ng tin, b¶o r»ng: X−a nay t¸ng m¶ cha còng ph¶i ®Õn ®êi con, hoÆc ®êi ch¸u míi ph¸t, lµm g× cã chuyÖn \"giê DÇn t¸ng mµ giê M·o ph¸t?\". ThÇy chØ bÞt m¾t ta th«i. Nh−ng råi qua mÊy ngµy còng cã ng−êi tin. Hä t×m thÇy xin ®iÓm huyÖt vµ høa sÏ hËu t¹. T¶ Ao ®Þnh täa ®é xong, «ng chñ ®Æt thi hµi cha vµo råi lÊp ®Êt. ¤ng chñ ®¾p m¶ xong, ®i ra bê s«ng ®Ó röa cuèc xÎng, thÊy mét x¸c chÕt 59

tr«i, «ng liÒn ®µo hè ch«n gióp ®Ó lÊy phóc. Míi ®µo hai nh¸t cuèc th× gÆp mét hò sµnh, moi ra nhÆt ®−îc hai m−¬i nÐn vµng, lËp tøc «ng ta trë thµnh giµu cã, tha hå x©y nhµ tËu ruéng. Nh÷ng ng−êi biÕt chuyÖn ®Òu nãi: \"§óng lµ DÇn t¸ng, M·o ph¸t!\". T¶ Ao ®−îc kho¶n hËu t¹ nµy, ®êi sèng sung tóc h¬n, gia c¶nh cã nhiÒu ®æi míi, cã ®iÒu kiÖn phông d−ìng mÑ giµ sèng l©u thªm. TrÝch G−¬ng hiÕu th¶o thêi x−a, S®d. 60

M−êi l¨m tuæi ®¸nh cäp cøu cha Hoµng NhËt TÓ lµ ng−êi huyÖn Phong Léc, tØnh Qu¶ng B×nh1, næi tiÕng gan d¹ vµ hiÕu th¶o tõ khi cßn ®ang ë tuæi thiÕu niªn. Quª h−¬ng cña NhËt TÓ thuéc vïng \"Hoµng Linh anh kiÖt\", nhiÒu vÞ anh hïng hµo kiÖt ®−îc sinh ra ë ®©y. C¸c ®êi gÇn ®©y nhÊt còng cã nh÷ng _______________ 1. HuyÖn Phong Léc, tØnh Qu¶ng B×nh, c¸ch biÓn 18 dÆm vÒ phÝa ®«ng, c¸ch nói 43 dÆm vÒ phÝa t©y, c¸ch huyÖn Phong §¨ng vµ LÖ Thñy 20 dÆm vÒ phÝa nam vµ c¸ch huyÖn Bè Tr¹ch 26 dÆm vÒ phÝa B¾c. §Êt nµy vµo ®êi nhµ Minh (Trung Quèc) cã tªn lµ Phóc Khang, qua ®êi Lª ®æi lµ KiÕn Léc, råi Khang Léc. Qua ®êi NguyÔn Gia Long, ®æi lµ Phong Léc. D©n chóng ë ®©y siªng n¨ng, chÞu khã lµm lông vµ biÕt chi tiªu dÌ sÎn. Ng−êi ë gÇn nói th× sèng víi nghÒ rõng, v× ë ®©y cã nhiÒu gç quý nh−: gç gô, vµng t©m, nhiÒu nhÊt lµ song m©y. Rõng còng cã nhiÒu lo¹i chim mu«ng, thó d÷ nh−: cäp, voi, gÊu, tr©u rõng, c«ng, trÜ... Còng cã ng−êi lµm ruéng, ng−êi ®i bu«n vµ lµm nghÒ chµi l−íi, møc sèng t¹m ®ñ. 61

vÞ kiÖt liÖt nh− NguyÔn V¨n TuyÕn tõng gi÷ chøc TrÊn thñ B¾c Ninh; Lª HuÖ ®ç h−¬ng cèng, sau cã c«ng lín ®−îc thê ë ®Òn Trung NghÜa; Ph¹m Xu©n QuÕ lµm quan ®Õn chøc ThÞ lang H×nh bé; NguyÔn §¨ng Gia, tõng lµm Tæng ®èc coi c¸c tØnh Ninh, Th¸i, S¬n, H−ng, Tuyªn... vµ nhiÒu anh hïng liÖt n÷ kh¸c, ®−îc ng−êi ®êi truyÒn tông ®Õn ®êi sau. Ng−êi ta tù hái, cã ph¶i do quª h−¬ng cña NhËt TÓ cã nhiÒu nói non hïng vÜ, ®Þa thÕ hiÓm trë nªn míi hun ®óc ®−îc nh÷ng trang anh tµi c¶ v¨n lÉn vâ næi tiÕng nh− vËy kh«ng? Xung quanh huyÖn Phong Léc ®−îc bao bäc bëi v« sè ngän nói, mµ lín nhÊt lµ hai ngän §©u M©u vµ ThÇn §inh. Ngoµi ra, cßn cã c¸c nói kh¸c nh−: Th¹ch Khª, Tr−êng Ch©u, Gi¸ Ch©u, Liªm Ch©u, Quan §é, Phóc DuÖ, Lª Ký, Kª Quan, Phó Vinh vµ hµng chôc tr¸i nói kh¸c... Nói nµo còng lµ nh÷ng kho tµng thiªn nhiªn to lín, víi gç quý, th¶o méc, thó rõng,… kh«ng biÕt c¬ man nµo mµ kÓ. Hoµng NhËt TÓ lín kh«n trong khung c¶nh ®Êt ®ai hïng vÜ vµ nªn th¬ ®ã, nªn tá ra kh«n ngoan tr−íc tuæi. Gia ®×nh TÓ cßn ba ng−êi ®µn «ng lµ ng−êi cha giµ, NhËt TÓ vµ ng−êi anh trai tªn Gi¸m. C¶ ba cha con sèng bªn nhau v« cïng h¹nh phóc. Gia ®×nh sèng b»ng nghÒ n«ng, hai anh em NhËt TÓ phô víi cha giµ c¶ ngµy cuèc xíi ®Êt ®ai ë ngoµi ®ång, trªn nh÷ng thöa ruéng n»m c¹nh ch©n nói do tæ phô ngµy x−a khæ c«ng khai ph¸ 62

®−îc. Nhµ còng cã ®−îc vµi con tr©u cµy nªn cuéc sèng còng t−¬ng ®èi no ®ñ. Ruéng ë ®©y canh t¸c ®−îc c¶ hai vô. Ngoµi hai vô lóa, n«ng d©n cßn tranh thñ trång c¸c lo¹i hoa mµu phô nh−: mÌ, khoai, s¾n, b¾p, d−a vµ b«ng v¶i. §Êt ®ai tuy kh«ng mµu mì, nh−ng nhê ch¨m bãn nªn viÖc trång trät còng mang l¹i kÕt qu¶ kh¶ quan. Nh÷ng lóc n«ng nhµn, anh em NhËt TÓ còng cã nh÷ng chuyÕn lµm ¨n xa nh− ®Õn c¸c s«ng ngßi, khe suèi t×m b¾t cua ®¸, t«m hïm, ®em vÒ b¸n ®Ó phô gióp cho gia ®×nh. Còng cã khi hai anh em rñ nhau vµo nói kiÕm cñi, hoÆc s¨n b¾t thó rõng. §Æc biÖt, rõng ë ®©y nai, h−¬u, cÇ, c¸o nhiÒu v« sè, chim c«ng ®i ®©u còng gÆp. ThØnh tho¶ng anh em NhËt TÓ còng gÆp cäp, gÊu chÆn ®−êng, nh−ng víi søc trai miÒn nói th× ®iÒu ®ã kh«ng cã g× ®¸ng sî. N¨m Hoµng NhËt TÓ ®−îc 15 tuæi, c¶ ba cha con rñ nhau ra ruéng tõ s¸ng sím ®Ó cµy cuèc lo cho kÞp vô mïa th× th×nh l×nh cã mét con cäp v»n rÊt to tõ trong bôi x«ng ra. ThÊy cha m×nh s¾p bÞ nguy v× vuèt cäp, Hoµng NhËt TÓ giËn d÷ hÐt to lªn, råi s½n c¸i cuèc trªn tay x«ng vµo ®¸nh cäp liªn håi. Anh Gi¸m ®ang d¾t tr©u còng x«ng quyÒn vµo phô lùc víi em, khiÕn cäp ph¶i ®uèi søc bá ch¹y mét m¹ch vµo rõng. Nhê ®ã mµ ng−êi cha míi tho¸t n¹n. BiÕt thó d÷ qu¸ léng hµnh, nªn tõ ®ã anh em NhËt TÓ th−êng tóc trùc bªn cha, cha cÇn ®i ®©u, 63

bÊt cø ®ªm ngµy còng cã con b¶o vÖ. Ng−êi ngoµi thÊy thÕ ai còng khen «ng giµ Ng÷ cã ph−íc nªn míi sinh con hiÕu th¶o. TiÕng ®ån ®øa trÎ míi 15 tuæi, d¸m x«ng vµo ®¸nh ®uæi thó d÷ ®Ó cøu cha ®· lµm cho mäi ng−êi c¶m phôc, ai còng khen Hoµng NhËt TÓ lµ ®øa trÎ cã hiÕu, Ýt ng−êi b× kÞp. TiÕng lµnh bay ®Õn tËn kinh ®«, nªn vua ban cho bèn ch÷ \"HiÕu H¹nh Kh¶ Phong\" vµ th−ëng cho Hoµng NhËt TÓ mét sè b¹c vµ lôa. Ng−êi anh tuy kh«ng ®−îc ban biÓn ng¹ch, nh−ng ®−îc th−ëng cho m−êi l¹ng b¹c nªn còng mõng. TÊm g−¬ng hiÕu th¶o víi cha cña Hoµng NhËt TÓ, mét cËu bÐ 15 tuæi lµ mét tÊm g−¬ng s¸ng chãi, cho ng−êi ®êi sau r¨n d¹y con ch¸u noi theo. TrÝch Nh÷ng tÊm g−¬ng hiÕu th¶o thêi x−a, S®d. 64

Chµng c«ng tö hiÕu th¶o* Hoµng V¨n Hoµn vèn ng−êi huyÖn Nghi D−¬ng, nh−ng sau theo gia ®×nh dêi ®Õn ngô t¹i huyÖn An D−¬ng, còng thuéc tØnh H¶i D−¬ng1. Hoµn næi tiÕng lµ ng−êi thËt thµ, ®iÒm ®¹m, vµ còng ®−îc khen lµ ng−êi con hiÕu h¹nh, kh¾p huyÖn ai ai còng ngîi khen. Th©n sinh cña Hoµn lµ cô NghÌ Triªm, ®Ëu _______________ * §Çu ®Ò do ban Biªn so¹n ®Æt l¹i. 1. HuyÖn An D−¬ng, tØnh H¶i D−¬ng, c¸ch huyÖn Yªn H−ng (Qu¶ng Yªn) 27 dÆm vÒ phÝa ®«ng, c¸ch huyÖn An L·o 1 dÆm vÒ phÝa t©y, c¸ch An L·o 2 dÆm vÒ phÝa nam, c¸ch huyÖn Gi¸p S¬n 7 dÆm vÒ phÝa phÝa b¾c. An D−¬ng c¸ch Nghi D−¬ng 13 dÆm. KhÝ hËu ë ®©y kh¸ tèt, ®Êt ®ai còng mµu mì nªn mïa mµng th−êng thu ho¹ch kh¸. D©n chóng cã tiÕt th¸o, chuéng nghÜa khÝ, vµ biÕt ch¨m lµm ¨n. An D−¬ng næi tiÕng lµ n¬i s¶n sinh gµ chäi, cßn Nghi D−¬ng næi tiÕng lµ vïng nu«i tr©u chäi. §ã còng lµ c¸i nghÒ nh− tr¨m ngµn nghÒ kh¸c, nh»m phôc vô cho sinh ho¹t v¨n hãa cæ truyÒn chø kh«ng nh»m vµo trß cê b¹c nh− mét sè ng−êi lÇm t−ëng. 65

h−¬ng cèng ®êi nhµ Lª, ®−îc bæ lµm quan to, nh−ng sau xin c¸o l·o vÒ quª an d−ìng tuæi giµ. Cô NghÌ lµ ng−êi ®øc h¹nh, tuy nhiÒu n¨m ë trong quan tr−êng nh−ng cöa nhµ thanh b¹ch, v× kh«ng bao giê ngöa tay ®ãn nhËn tiÒn b¹c ®ót lãt cña ai. Cßn mÑ cña Hoµn còng ®· cao tuæi, vèn lµ ng−êi ®µn bµ ®øc h¹nh. Hoµng V¨n Hoµn tuy lµ cËu Êm con quan, nh−ng b¶n tÝnh hiÒn lµnh, kh«ng nh− c¸c cËu Êm con quan kh¸c, lóc nµo mÆt mµy còng vªnh v¸o, tá vÎ khinh ®êi, vµ muèn ng−êi kh¸c quþ lôy tr−íc m×nh míi tá ý b»ng lßng. Víi Hoµn th× kh¸c, do ®−îc cha mÑ d¹y dç, b¾t vµo khu«n phÐp tõ thuë nhá, nªn kh«ng bao giê d¸m ®µnh hanh víi ai ®iÒu g× khiÕn hä ph¶i mÊt lßng. Tr¸i l¹i, Hoµn cßn t×m dÞp tèt ®Ó gióp ®ì mäi ng−êi chung quanh, nhÊt lµ ng−êi th©n c«, thÕ c«, ng−êi nghÌo khã, hoÆc gÆp chuyÖn kh«ng may. Cha mÑ Hoµn còng d¹y con biÕt c¸ch xö thÕ ë ®êi, vµ Hoµn ®· hµnh ®éng ®óng nh− vËy, cho nªn ®i ®Õn ®©u, Hoµn còng ®−îc mäi ng−êi kÝnh phôc. Vµ ®iÒu nµy còng lµm cho cô NghÌ Triªm hµi lßng rÊt nhiÒu vÒ cËu quý tö cña m×nh. §èi víi gia ®×nh, Hoµn lu«n lu«n lµ ng−êi con hiÕu h¹nh, ®−îc cha mÑ mÕn th−¬ng, vµ ®Æt rÊt nhiÒu kú väng vµo t−¬ng lai cña ®øa con nµy. Tõ lóc nhá, Hoµn ®· tá râ ra lµ ®øa trÎ ngoan hiÒn, dÔ b¶o, ®èi víi mäi ng−êi trong nhµ còng thuËn th¶o, kh«ng hÒ lµm phiÒn lßng mét ai. Lín lªn, cha mÑ 66

cho c¾p s¸ch theo thÇy, Hoµn cè g¾ng ch¨m häc ®Ó cha mÑ ®−îc vui lßng, vµ nhê ®ã viÖc häc tiÕn bé tr«ng thÊy, khiÕn Hoµn ®−îc thÇy th−¬ng, b¹n mÕn... Mong −íc lín nhÊt cña Hoµn lµ cè häc hµnh cho giái ®Ó sau nµy thi ®ç, cã chót c«ng danh b¸o hiÕu cho cha mÑ vµ gióp ®ì ®êi. Chø kh«ng hÒ nghÜ ®Õn viÖc phó quý vinh hoa cho m×nh. Hoµn chØ mong cha mÑ ®−îc sèng m·i víi m×nh ®Ó cã dÞp hÇu h¹ vµ phông d−ìng cho cha mÑ, ®Òn ®¸p chót c«ng ¬n sinh thµnh, d−ìng dôc mµ cha mÑ ®· hÕt søc, hÕt lßng cho m×nh ®−îc nh− ngµy nay. Nh−ng, thêi gian vÉn tr«i, cha mÑ Hoµn ngµy cµng giµ yÕu, søc lùc ch¼ng cßn. ThÕ råi ®iÒu g× sÏ ®Õn tÊt nhiªn ph¶i ®Õn. Hoµn lÇn l−ît ph¶i chÞu tang cho cha mÑ! §¸m tang cña cha, còng nh− cña mÑ, Hoµn cè g¾ng tæ chøc rÊt chu ®¸o ®Ó tá lßng thµnh kÝnh vµ biÕt ¬n cña m×nh ®èi víi ®Êng sinh thµnh. §· thÕ, Hoµn cßn lµm lÒu ë c¹nh mé suèt ba n¨m ®Ó tiÖn nhang khãi vµ cóng c¬m h»ng ngµy cho cha mÑ. Hoµn th−êng ra mé khãc th−¬ng, coi sù ra ®i cña cha mÑ lµ sù mÊt m¸t lín nhÊt cña ®êi m×nh. TiÕng khãc tøc t−ëi cña Hoµn ®· lµm cho mäi ng−êi trong huyÖn xãt th−¬ng, vµ ai còng khen Hoµn lµ ng−êi con hiÕu h¹nh, Ýt cã ng−êi s¸nh kÞp. Cã nhiÒu khi thÊy Hoµn vèn lµ cËu Êm con quan mµ sèng cuéc ®êi \"khæ h¹nh\" trong tóp lÒu bªn mé cha mÑ, nhiÒu ng−êi ®· ®Õn an ñi vµ 67

khuyªn nªn trë vÒ nhµ cò ®Ó phông thê vong linh cha mÑ. Nh−ng Hoµn chØ biÕt c¸m ¬n nh÷ng lêi khuyªn b¶o, cßn m×nh th× døt kho¸t ë gÇn cha mÑ ®Ó tr«ng nom må m¶ suèt ba n¨m ®Çu cho trän ®¹o lµm con. TÊm lßng hiÕu h¹nh cña Hoµng V¨n Hoµn ®èi víi cha mÑ, vµo n¨m Minh M¹ng thø 8, ®−îc triÒu ®×nh ban biÓn biÓu d−¬ng. TrÝch TruyÖn Cæ tÝch ViÖt Nam vÒ g−¬ng hiÕu th¶o, hiÕu häc, S®d. 68

T¹ h÷u ®é, ng−êi con hiÕu th¶o C¸i tin vui T¹ H÷u §é ®−îc triÒu ®×nh ban th−ëng vµ biÓu d−¬ng lµ ng−êi con hiÕu th¶o ®−îc bµ con kh¾p huyÖn §«ng Thµnh, tØnh NghÖ An1 ®Òu ®ång t×nh. Mäi ng−êi giµ trÎ, lín bÐ ®Òu kÐo ®Õn tËn nhµ H÷u §é ®Ó khen tÆng thªm. _______________ 1. HuyÖn §«ng Thµnh NghÖ An, c¸ch biÓn 3 dÆm vÒ phÝa ®«ng, c¸ch huyÖn NghÜa §−êng 55 dÆm vÒ phÝa t©y, c¸ch huyÖn H−ng Nguyªn 25 dÆm vÒ phÝa nam, c¸ch huyÖn Yªn Thµnh 10 dÆm vÒ phÝa b¾c. Vµo ®êi §−êng, vïng nµy cã tªn lµ DiÔn Ch©u; qua ®êi TrÇn ®æi tªn lµ huyÖn Thæ Thµnh; ®Õn ®êi Minh thuéc l¹i cã tªn lµ huyÖn §«ng Ng¹n, vµ tõ ®êi Lª míi cã tªn lµ huyÖn §«ng Thµnh. Vïng nµy nói non dµy ®Æc nh− \"gi¨ng mµn\", do ®ã, ®Êt ®ai canh t¸c ®−îc rÊt Ýt, céng thªm thêi tiÕt l¹i kh¾c nghiÖt, gÇn nh− n¨m nµo còng bÞ b·o lôt, cuèn tr«i nhµ cöa, gia sóc... Thæ s¶n th× nhiÒu nh−: trÇm h−¬ng, quÕ, gç lim, nam s©m... Vµ nhiÒu gièng thó quý nh−: tª gi¸c, voi, cäp, bß tãt, nai h−¬u, ho½ng, c«ng, trÜ, gµ rõng... thø nµo còng cã. Nh−ng thêi ®ã trong nói, bän thæ phØ th−êng lµm sµo huyÖt nªn ng−êi d©n l−¬ng thiÖn kh«ng ai d¸m lui tíi. 69

Gia ®×nh H÷u §é th× ai ai còng biÕt, mÑ gãa con c«i, gia s¶n bÇn b¸ch, ngay tóp lÒu mÑ con c− ngô còng trèng tr−íc, trèng sau, gÆp lóc m−a to giã lín ®· l¾m phen chùc ®æ. T¹ H÷u §é må c«i cha tõ lóc cßn ®á hán, lóc ®ã mÑ cña §é míi trßn 20 tuæi. Do hai vî chång míi \"ra ë riªng\" ®−îc mÊy n¨m nªn gia tµi, ®iÒn s¶n ch−a cã lµ bao th× ng−êi chång l©m b¹o bÖnh mµ qua ®êi, chØ ®Ó l¹i mét tóp lÒu tranh dùng ven ch©n nói. ThÊy ng−êi gãa phô cßn qu¸ trÎ, nhan s¾c l¹i mÆn mßi nªn bµ con xung quanh nghÜ r»ng tr−íc sau g× bµ còng \"®i b−íc n÷a\". Qu¶ thËt, sau ®ã còng cã nh÷ng tay hµo phó trong vïng cho ng−êi ®Õn mai mèi nh−ng bµ ®Òu mét mùc kh−íc tõ. Bµ c−¬ng quyÕt ë vËy ®Õn chÕt ®Ó thñ tiÕt, thê chång, nu«i con cho trßn ®¹o nghÜa cña kÎ lµm vî, lµm mÑ. C¸i quan niÖm ®ã, ng−êi ®−¬ng thêi rÊt ngîi khen, nh−ng trong th©m t©m kh«ng ai tin lµ ng−êi ®µn bµ nµy l¹i cã thÓ gi÷ trßn ®−îc tiÕt h¹nh ®èi víi ng−êi chång võa qu¸ cè. MÆc cho mäi lêi b×nh phÈm, h»ng ngµy, hai mÑ con d×u nhau vµo b×a rõng ®Ó mãt cñi ®em vÒ ®æi g¹o, hoÆc kiÕm viÖc lµm thuª, cuèc m−ín sèng ®¹m b¹c qua ngµy. Nhê trêi th−¬ng, T¹ H÷u §é ¨n uèng tèt l¹i kháe m¹nh, ch¼ng mÊy chèc ®· lªn chÝn, lªn m−êi. Con nhµ nghÌo l¹i ë vïng s¬n c−íc nªn H÷u §é còng lµm ®−îc nhiÒu viÖc gióp mÑ nh−: ch¨n tr©u 70

thuª, hoÆc nhæ cá ruéng, h¸i cµ, tØa ®Ëu, kiÕm ®−îc miÕng c¬m ¨n. Nhê ®ã, cuéc sèng cña hai mÑ con ®ì vÊt v¶ h¬n. Nh−ng råi, trêi kh«ng chiÒu lßng ng−êi, ®êi sèng t¹m gäi lµ no ®ñ cña hai mÑ con ch−a ®−îc bao l¨m th× trong n−íc x¶y ra lo¹n l¹c. §©y lµ thêi TrÞnh - NguyÔn ph©n tranh, råi T©y S¬n næi dËy, kh¾p n−íc n¬i ®©u còng l©m vµo c¶nh khãi löa ®iªu tµn. TØnh NghÖ An, do ®Þa thÕ v« cïng hiÓm trë, nói non ch»ng chÞt nªn lµ b·i chiÕn tr−êng tèt cho tÊt c¶ c¸c phe. TÝnh riªng ë huyÖn §«ng Thµnh, diÖn tÝch nhá hÑp, ®«ng-t©y c¸ch nhau 58 dÆm, nam- b¾c c¸ch nhau 35 dÆm mµ cã h¬n chôc tr¸i nói lín nh−: §«ng C©u, Ngäc Béi, Vò Kú, Mé §¹, §Þ LÆc, nói Hæ, nói Voi, nói Cao, nói V¨n, nói NhuÖ... Thãi th−êng, hÔ ®Êt n−íc cã chiÕn tranh th× kh¾p n¬i lo¹n l¹c, thæ phØ næi lªn kh¾p n¬i, gÇn nh− vïng nµo còng cã. ChÝnh bän trém c−íp nµy míi cã nhiÒu thñ ®o¹n ¸c ®éc, giÕt ng−êi, c−íp cña kh«ng chïn tay. Chóng ®i ®Õn ®©u th× th¼ng tay tµn ph¸ ®Õn ®ã, ng−êi chÕt, nhµ ch¸y, khãi löa ®iªu tµn næi lªn kh¾p n¬i. MÑ cña T¹ H÷u §é bÞ giÆc b¾t ®em vÒ sµo huyÖt ®Ó kh¶o cña. V× d©n ë vïng nµy th−êng cã thãi quen ¨n cÇn, mÆc kiÖm, tiÒn cña dµnh ®Ó phßng th©n nªn th−êng ch«n giÊu, chØ khi nµo cã chuyÖn cÇn dïng míi moi mét chót lªn tiªu xµi. 71

Bän giÆc biÕt vËy nªn th−êng b¾t d©n vÒ sµo huyÖt ®Ó dïng cùc h×nh kh¶o cña, vµ th−êng thµnh c«ng. Tuy nhiªn, víi mÑ con T¹ H÷u §é th× \"tay lµm hµm nhai\", kiÕm ®−îc ngµy nµo, xµo ngay ngµy Êy. Do ®ã, giÆc tra kh¶o ®Õn chÕt ®i sèng l¹i nhiÒu lÇn mµ vÉn kh«ng ®−îc xu, c¾c nµo. Khi mÑ bÞ b¾t, T¹ H÷u §é tuy cßn nhá d¹i, nh−ng v× qu¸ th−¬ng mÑ nªn còng liÒu m×nh x«ng vµo sµo huyÖt cña bän thæ phØ ®Ó l¹y lôc, van xin chóng vµ xin chÕt thay cho mÑ. Bän giÆc thÊy hai mÑ con qu¶ lµ ng−êi nghÌo khæ nªn còng th−¬ng t×nh tha m¹ng cho. Do bÞ nh÷ng trËn ®ßn tra tÊn thËp tö nhÊt sinh, nªn khi vÒ nhµ mÑ cña H÷u §é l©m bÖnh nÆng. Bµ n»m liÖt gi−êng, dï muèn còng kh«ng thÓ ngåi dËy ®Ó ®i kiÕm viÖc lµm nu«i con ®−îc. ThÕ lµ mçi ngµy H÷u §é tù t×m viÖc lµm võa søc ®Ó kiÕm tiÒn lo c¸i ¨n vµ thuèc thang cho mÑ. Gi÷a buæi lµm th−êng cã vµi phót ®Ó nghØ ng¬i, trµ n−íc, §é th−êng tranh thñ ch¹y gÊp vÒ nhµ ®Ó rãt cho mÑ chÐn n−íc, hoÆc ®ót vµi th×a ch¸o, hay xem mÑ cã sai b¶o g× kh«ng... Tèi vÒ, §é quanh quÈn bªn mÑ hÇu h¹ ®Õn khuya. Ng−êi mÑ ph¶i n¨m lÇn, m−êi l−ît hèi thóc, cã khi gi¶ hên dçi, §é míi chÞu ®i ngñ ®Ó mai cßn dËy sím. BÖnh cña ng−êi mÑ ngµy cµng nÆng, thuèc thang ch÷a ch¹y ®· nhiÒu n¬i, nh−ng kh«ng hÒ thuyªn gi¶m. H÷u §é tr«ng giµ tr−íc tuæi, vãc d¸ng ngµy cµng hèc h¸c, do thiÕu ¨n, thiÕu ngñ, 72

vµ lo nghÜ qu¸ nhiÒu, nh−ng anh ®©u cã quan t©m, nghÜ ngîi vÒ m×nh, chØ cÇu mong sao bÖnh mÑ chãng lµnh. Sau n¨m n¨m n»m trªn gi−êng bÖnh, mÑ cña T¹ H÷u §é qua ®êi. T¹ H÷u §é than khãc nh− ng−êi ®iªn d¹i. Sau khi ch«n cÊt mÑ xong, §é liÒn lµm chßi c¹nh mé mÑ ®Ó c− tang suèt ba n¨m. Ng−êi qua kÎ l¹i th−êng thÊy H÷u §é n»m co qu¾p bªn mé mÑ mµ khãc lãc th¶m thiÕt, nªn ai còng c¶m ®éng. N¨m Minh MÖnh thø t¸m, T¹ H÷u §é ®−îc triÒu ®×nh ban khen lµ ng−êi con hiÕu th¶o vµ ban th−ëng cho nhiÒu b¹c vµ v¶i lôa. TrÝch \"Nh÷ng tÊm g−¬ng hiÕu th¶o thêi x−a\", S®d. 73

Lª v¨n tr×nh - ng−êi con ®¹i hiÕu ë huyÖn Quúnh L−u, tØnh NghÖ An cã Lª V¨n Tr×nh lµ ng−êi næi tiÕng ®øc h¹nh vµ rÊt cã hiÕu víi cha mÑ1. Trong nhµ cã cha mÑ giµ hay èm ®au, mét m×nh Tr×nh ph¶i b−¬n ch¶i lµm viÖc ®Ó kiÕm tiÒn c¬m thuèc cho cha mÑ. Tuy ph¶i lµm viÖc cùc nhäc nh−ng Tr×nh vÉn vui vÎ, trong th©m t©m chØ cÇu _______________ 1. HuyÖn Quúnh L−u thuéc tØnh NghÖ An, c¸ch biÓn 20 dÆm vÒ phÝa ®«ng, c¸ch huyÖn NghÜa §−êng 40 dÆm vÒ phÝa t©y, c¸ch huyÖn Yªn Thµnh 8 dÆm vÒ phÝa nam vµ c¸ch huyÖn Ngäc S¬n (Thanh Hãa) 31 dÆm vÒ phÝa b¾c. Vµo ®êi §−êng, mang tªn lµ DiÔn Ch©u, ®êi Lª, ®æi tªn lµ Quúnh L−u. D©n ë ®©y hiÒn lµnh, chÞu th−¬ng, chÞu khã, biÕt t»n tiÖn lo xa, vµ sinh sèng víi nhiÒu ngµnh nghÒ nh−: lµm ruéng, lµm rÉy, ®i bu«n, s¨n b¾n... Vïng nµy cã nhiÒu nói non nh−: nói Trô H¶i, Long S¬n, ThÊt Tinh, Bµo §ét, Tiªn Kú, Quy LÜnh, vµ nhiÒu khe suèi. Thæ s¶n ë ®©y rÊt ®a d¹ng, nh−ng næi tiÕng nhÊt lµ nhùa th«ng, nhiÒu ng−êi quanh n¨m sèng nhê nghÒ nµy còng sung tóc... 74

mong sao cho cha mÑ ®−îc kháe m¹nh ®Ó vui sèng tuæi giµ. Mét h«m, Tr×nh vµo rõng ®¸nh bÉy ®−îc mét con c«ng rÊt to, mõng rì x¸ch vÒ nÊu ch¸o cho cha mÑ ¨n. Ng−êi mÑ l©u ngµy thÌm thÞt, nªn gÆp b÷a ngon miÖng liÒn ¨n mét m¹ch ®Õn no nª. Kh«ng biÕt cã ph¶i do ¨n qu¸ nhiÒu thÞt c«ng hay thÞt c«ng cã g× kh«ng hîp víi c¨n bÖnh cña ng−êi mÑ mµ sau b÷a ¨n, bµ «m bông rªn la d÷ déi. Lª V¨n Tr×nh thÊy mÑ ®au ®ín nh− vËy th× lo sî cuèng cuång, liÒn ba ch©n bèn c¼ng ch¹y ®Õn c¸c thÇy thuèc quanh vïng ®Ó mêi hä ®Õn cøu gióp, nh−ng cuèi cïng bÖnh vÉn kh«ng thuyªn gi¶m. Sau cã mét vÞ danh y d¹y r»ng ph¶i vµo rõng t×m mét con nhÝm sèng l©u n¨m ®Ó lÊy bao tö míi trÞ døt ®−îc bÖnh nµy. Tr×nh vèn lµ mét tay thî s¨n giái nhÊt nh× trong huyÖn, nghe thÇy nãi vËy liÒn b¨ng vµo rõng víi cung ná trªn tay, nh−ng lïng sôc tõ khu rõng nµy sang khu rõng kh¸c vÉn kh«ng t×m thÊy bãng d¸ng mét con nhÝm nµo, thËm chÝ c¶ ®Õn nhÝm nhá còng kh«ng. Tr×nh bùc tøc nghÜ r»ng: Rõng ë ®©y voi, tª, cäp, gÊu cßn cã, nhÝm th× mäi lÇn ®i gÆp còng kh«ng thÌm s¨n, sao h«m nay l¹i lÆn ®©u mÊt t¨m? Ngµy h«m sau, còng vÒ tay kh«ng, trong khi bÖnh t×nh cña mÑ ngµy mét nÆng h¬n mµ kh«ng hÒ gi¶m. Bµ con xung quanh thÊy thÕ còng sèt ruét, bÌn khuyªn Tr×nh t×m ®Õn mét ®Òn miÕu linh thiªng ®Ó cÇu khÊn, vµ Tr×nh l¹i ch¹y vôt ®i... 75

HuyÖn Quúnh L−u nói rõng b¹t ngµn, nh−ng ®Òn, miÕu, chïa chiÒn còng ®−îc lËp ra v« sè. Quanh quÈn t×m m·i, cuèi cïng Tr×nh vµo mét ng«i ®Òn lín, ®ã lµ ®Òn TrÇn B¹ch, \"cÇu xin ThÇn\" gióp cho t×m ®−îc con nhÝm ®Ó vÒ trÞ bÖnh cho mÑ... T−¬ng truyÒn h«m sau, Tr×nh l¹i vµo rõng, vµ lÇn nµy may sao b¾n ®−îc mét con nhÝm rÊt to, liÒn ®em vÒ nhê thÇy chÕ thuèc cho mÑ uèng. ChØ cÇn mét c¸i bao tö nhÝm ®ã, bÖnh t×nh cña ng−êi mÑ thuyªn gi¶m dÇn vµ hÕt h¼n. T−ëng r»ng, gia ®×nh tõ ®©y ®−îc sèng yªn æn, h¹nh phóc, nµo ngê vµo n¨m Minh MÖnh thø ba, giÆc gi· næi lªn nh− r−¬i kh¾p n¬i, chóng th¼ng tay c−íp ph¸ vµ giÕt chãc d©n lµnh v« téi, khiÕn d©n v« cïng o¸n th¸n. N¨m nµy trêi l¹i lµm mÊt mïa, nªn n¹n ®ãi x¶y ra kh¾p n¬i. Ng−êi ta muèn vµo rõng ®Ó ®µo cñ mµi, cñ n©u ®Ó ¨n trõ b÷a nh−ng nµo ai d¸m c¶ gan ®i. Trong rõng s©u, nói cao ®Òu lµ sµo huyÖt cña giÆc, h»ng ngµy chóng bña ra c−íp ph¸ kh¾p n¬i, thËm chÝ cßn ®em qu©n ®¸nh lÉn nhau, gieo tang tãc, khæ ®au cho l−¬ng d©n trong vïng. Qu©n cña phñ huyÖn tuy cã nhiÒu lÇn ®¸nh dÑp, nh−ng kh«ng c¸ch nµo trõ tuyÖt næi. Ng−êi cha giµ cña Lª V¨n Tr×nh bÞ giÆc b¾t gi¶i vÒ sµo huyÖt, bÞ chóng ®¸nh ®Ëp d· man ®Ó ®ßi tiÒn chuéc m¹ng víi gi¸ 150 l¹ng b¹c, nÕu ®Õn kú h¹n mµ gia ®×nh kh«ng nép ®ñ th× sÏ bÞ chóng giÕt chÕt. 76

BiÕt bän thæ phØ hÔ nãi lµ lµm, nªn Tr×nh vÒ nhµ lo b¸n hÕt cöa nhµ, ®iÒn s¶n ®Ó ®em chuéc m¹ng cho cha, nh−ng sè tiÒn gom gãp ®−îc trong tay míi chØ cã 90 l¹ng, cßn thiÕu 60 l¹ng míi ®ñ. Hai mÑ con buån rÇu v× kh«ng biÕt t×m ®©u ra 60 l¹ng ®Ó bï vµo cho ®ñ v× trong nhµ cña c¶i ®· b¸n hÕt s¹ch sµnh sanh. Cuèi cïng, tóng thÕ, Tr×nh liÒn liÒu lÜnh x«ng vµo sµo huyÖt cña giÆc ®Ó khãc lãc, van xin chóng tha m¹ng chÕt cho cha. VÒ phÇn tiÒn chuéc, chØ xin nép 90 l¹ng, cßn 60 l¹ng thiÕu, Tr×nh xin chÞu chÕt ®Ó bï vµo. T−íng giÆc vèn lµ tay uèng m¸u ng−êi kh«ng tanh, nh−ng tr−íc sù van l¹y, khãc lãc th¶m thiÕt cña ng−êi con ®¹i hiÕu, h¾n còng ®éng lßng tr¾c Èn. Cuèi cïng chÞu nhËn 90 l¹ng b¹c vµ ra lÖnh th¶ hai cha con ra vÒ. Tr×nh mõng rì câng cha ch¹y vÒ nhµ. Bµ con ®Õn th¨m nghe c©u chuyÖn ai còng c¶m ®éng vµ ngîi khen Tr×nh lµ ®øa con ®¹i hiÕu. H«m sau, Tr×nh bµn víi cha mÑ rêi bá n¬i ë cò ®Ó ®Õn lËp nghiÖp ë phñ DiÔn Ch©u, vïng cã an ninh t−¬ng ®èi tèt. Gia ®×nh sèng yªn æn ®−îc mÊy n¨m th× ng−êi cha l©m bÖnh nÆng, vµ qua ®êi. Lª V¨n Tr×nh lµm tang ma cho cha rÊt chu ®¸o, sau ®ã, lµm nhµ bªn c¹nh mé ®Ó h»ng ngµy tiÖn cóng tiÕn cho cha suèt mét n¨m dµi. Ngµy nµo hai mÑ con còng ra phÇn mé khãc lãc tá sù th−¬ng tiÕc rÊt th¶m thiÕt, khiÕn ng−êi qua, kÎ l¹i còng mñi 77

lßng, vµ c¶m phôc tÊm lßng ®¹i hiÕu ®èi víi cha mÑ cña Lª V¨n Tr×nh. Vµo n¨m Minh MÖnh thø 11, Lª V¨n Tr×nh ®−îc triÒu ®×nh ban khen, vµ ban th−ëng cho nhiÒu tiÒn, lôa. Bµ con chßm xãm ®−îc tin nµy liÒn lò l−ît kÐo ®Õn chóc mõng. TrÝch Nh÷ng tÊm g−¬ng hiÕu th¶o thêi x−a, S®d. 78

Hæ phô sinh hæ tö Th¹ch Hµ1 thuë x−a lµ mét vïng ®Êt ®ai kh« c»n, sái ®¸, ®i ®©u còng ®ông nói, nói cao, nói thÊp nèi nhau trïng trïng ®iÖp ®iÖp. Theo ®−êng nói, tõ ®©y cã thÓ ®Õn tËn huyÖn H−¬ng S¬n, tØnh NghÖ An, vµ qua ®−îc c¸c huyÖn quanh vïng. Ngay ®Þa phËn hai x· H−¬ng Béc, §ån §iÒn ë _______________ 1. HuyÖn Th¹ch Hµ lµ mét huyÖn lín cña Hµ TÜnh, phÝa ®«ng gi¸p biÓn, phÝa t©y gi¸p huyÖn H−¬ng S¬n (NghÖ An), phÝa nam gi¸p CÈm Xuyªn, phÝa b¾c ®Õn Can Léc (NghÖ An). Vïng ®Êt nµy ®−îc ®æi thay qua nhiÒu tªn gäi nh−: ®êi tiÒn Lª gäi lµ Ch©u, qua ®êi Lý®æi thµnh huyÖn Th¹ch Hµ. §Õn ®êi TrÇn, ®æi lµ ch©u NhËt Nam. Trong thêi Minh thuéc th× s¸p nhËp huyÖn Hµ Hoµng vµo Th¹ch Hµ. Vµ tõ ®êi Lª, gäi lµ huyÖn Th¹ch Hµ. Së dÜ cã tªn nµy v× lßng s«ng ë vïng nµy thay v× cã ®Êt c¸t th× l¹i læn nhæn ®¸ sái. Do cã nhiÒu nói cao rõng rËm, nªn vïng nµy cã nhiÒu s¬n lam, ch−íng khÝ ®éc ®Þa, v× vËy, c− d©n th−a thít, nh−ng trém c−íp l¹i nhiÒu. §Êt ®ai xÊu, bï l¹i trªn rõng cã nhiÒu gç quý, vµ rÊt nhiÒu mu«ng thó c− ngô, cã ®ñ cäp, voi, gÊu... 79

phÝa t©y huyÖn Th¹ch Hµ cã nhiÒu ngän nói cao chãt vãt, nh− nói V©n, nói H−¬ng Béc (hay nói §¸ Hµn) quanh n¨m cã m©y bao phñ trªn ®Ønh... §Þa thÕ ë ®©y v« cïng hiÓm trë, thËm chÝ nhiÒu n¬i ch−a cã vÕt ch©n ng−êi lui tíi, nªn mét thêi, giÆc c−íp kÐo ®Õn ®©y chiÕm gi÷ nhiÒu n¬i lµm sµo huyÖt c−íp bãc d©n lµnh vµ c¸c th−¬ng l¸i thØnh tho¶ng qua l¹i. Qu©n triÒu ®×nh thêi ®ã còng nhiÒu phen ®¸nh dÑp nh−ng vÉn kh«ng trõ tuyÖt ®−îc. HÔ nhãm nµy bÞ tiªu diÖt th× nhãm kh¸c l¹i mäc lªn... Gia ®×nh cña Phan §×nh NghÞ còng ®Õn ®©y lËp nghiÖp cïng víi mét sè Ýt n«ng d©n, vµ cuéc sèng cña hä chØ t¹m bî qua ngµy, mÆc dÇu ai còng ph¶i ®Çu t¾t mÆt tèi, vËt lén víi ruéng ®ång ®Ó kiÕm miÕng ¨n. ë ®©y, ruéng n»m gÇn ch©n nói nªn ®Êt xÊu, vµo mïa n¾ng, kh« c»n do kh«ng ®ñ n−íc t−íi, nªn n«ng d©n trång khoai ®Ëu mµ ¨n. Vµo mïa m−a, trång ®−îc lóa, nh−ng l¾m khi bÞ mÊt mïa do gi«ng b·o, do n−íc lò tõ trªn nói cao trµn xuèng cuèn tr«i s¹ch hoa mµu. Cßn ruéng gÇn biÓn th× ®Êt th−êng nhiÔm mÆn, chØ trång trät ®−îc vµo mïa m−a. ChÝnh v× vËy, d©n ë ®©y kh«ng ®ñ l−¬ng thùc ®Ó ¨n, nh−ng nhê biÕt cÇn kiÖm, lo xa nªn còng kh«ng cã n¨m nµo bÞ ®ãi kh¸t qu¸ møc. Trªn rõng tuy cã nhiÒu loµi gç quý, nhiÒu chim, thó hiÕm nh−ng kh«ng ai d¸m c¶ gan ®Õn khai th¸c, v× ®©y lµ giang s¬n riªng cña bän thæ phØ. 80

Gia ®×nh cña Phan §×nh NghÞ nhê vµo siªng n¨ng lµm lông nªn còng cã chót cña ¨n cña ®Ó, khiÕn ng−êi trong x· Ngäc §iÒn ai còng ngîi khen. Nh−ng, ®iÒu ®ã ®· lµm cho bän c−íp thÌm thuång, muèn c−íp ®o¹t. Vµo n¨m Minh MÖnh thø 15, bän thæ phØ bÊt thÇn kÐo ®Õn b¾t cãc ng−êi mÑ giµ cña NghÞ lµ TrÇn ThÞ Thä ®em vÒ sµo huyÖt ®Ó ®ßi tiÒn chuéc, sau khi ®· v¬ vÐt hÕt cña c¶i vµ thãc g¹o trong nhµ. Phan §×nh NghÞ vµ con lµ Phan §×nh Huyªn ë ngoµi ®ång vÒ nghe ®−îc hung tin, võa sî, võa giËn. Song th©n c«, thÕ c«, dï muèn ra mÆt ®èi chäi víi bän giÆc còng kh«ng tµi nµo cù næi, h¬n n÷a sî manh ®éng th× sinh m¹ng mÑ giµ sÏ bÞ nguy. Ng−êi xung quanh còng hÕt lßng khuyªn can cha con §×nh NghÞ, vµ cïng nhau ngåi l¹i, bµn b¹c t×m ra ph−¬ng kÕ h÷u hiÖu. Cuèi cïng, v× muèn b¶o toµn sinh m¹ng cho mÑ nªn NghÞ liÒn b¨ng m×nh lªn nói, t×m ®Õn tËn hang æ cña bän thæ phØ ®Ó xin ®−îc chÕt thay cho mÑ giµ. Bän giÆc thÊy «ng can ®¶m vµ hiÕu th¶o nh− vËy rÊt lÊy lµm kh©m phôc nªn chóng b»ng lßng th¶ bµ TrÇn ThÞ Thä vµ b¾t NghÞ ë l¹i. Th©m ý cña bän chóng lµ muèn chiªu dô NghÞ lµm ®ång ®¶ng cña m×nh, nh−ng tr−íc sau NghÞ còng kh«ng chÞu. Tõ ®ã, chóng ra lÖnh hµnh h¹ «ng, b¾t lµm t¹p dÞch khæ sai cho bâ ghÐt. Trong khi ®ã, ë nhµ, con trai cña Phan §×nh NghÞ lµ Phan §×nh Huyªn còng lµ mét tay giái vâ, 81

biÕt cha ®ang bÞ bän giÆc ®äa ®Çy, Huyªn bÌn lÎn vµo sµo huyÖt cña giÆc ®Ó an ñi vµ tiÕp tÕ l−¬ng thùc cho cha. ViÖc ®i ®i vÒ vÒ nh− vËy cña Huyªn diÔn ra rÊt nhiÒu lÇn mµ bän giÆc còng kh«ng hÒ hay biÕt. Cuèi cïng hai cha con tÝnh chuyÖn trèn tho¸t ra ngoµi råi vÒ nhµ cïng gia ®×nh bá xø ®i biÖt tÝch, nh−ng Phan §×nh NghÞ bÞ giÆc ph¸t hiÖn giÕt chÕt. Phan §×nh Huyªn thÊy vËy cµng nãng lßng tr¶ thï cho cha, bÌn can ®¶m x«ng vµo tr¹i giÆc c−íp lÊy th©y cha ®em vÒ kh©m liÖm råi ch«n cÊt tö tÕ. Phan §×nh Huyªn cßn cÊt nhµ bªn c¹nh mé cha ®Ó h−¬ng khãi cho cha suèt ba n¨m, khiÕn ng−êi trong phñ ai biÕt chuyÖn còng rÊt c¶m ®éng. Lßng hiÕu th¶o cña Phan §×nh NghÞ ®èi víi mÑ giµ ®−îc triÒu ®×nh biÓu d−¬ng (vµo n¨m Minh MÖnh thø 18), vµ sau nµy con trai cña «ng lµ Phan §×nh Huyªn do cã hiÕu víi cha, còng ®−îc triÒu ®×nh khen tÆng vµo n¨m Tù §øc thø nhÊt. Nh− vËy, thËt ®óng lµ \"Hæ phô sinh hæ tö\", cha hiÕu h¹nh, con còng hiÕu h¹nh, thËt ®¸ng kÝnh phôc. TrÝch Nh÷ng tÊm g−¬ng hiÕu th¶o thêi x−a, S®d. 82

PhÇn 2 NhÞ thËp tø hiÕu (Hai m−¬i t− g−¬ng hiÕu th¶o cña ng−êi Trung Quèc x−a) NhÞ thËp tø hiÕu lµ mét t¸c phÈm kÓ l¹i sù tÝch cña 24 tÊm g−¬ng hiÕu th¶o cña ng−êi Trung Quèc x−a, do Qu¸ch C− NghiÖp sèng ë ®êi Nguyªn biªn so¹n. C¸c c©u chuyÖn b¾t ®Çu tõ thêi Vua ThuÊn ®Õn ®êi Nguyªn Qu¸ch C− NghiÖp còng lµ mét ng−êi con rÊt cã hiÕu víi cha mÑ. ¤ng hoµn thµnh bé s¸ch nµy sau khi cha mÊt, nh− mét lêi b¸o hiÕu víi cha. N¨m 1835, Lý V¨n Phøc (1785-1849), trong mét chuyÕn c«ng c¸n ë Qu¶ng §«ng, nh©n lóc viÖc c«ng ®ang nhµn nh· ®· dÞch thµnh th¬ N«m. Tõ ®ã, NhÞ thËp tø hiÕu míi ®−îc phæ biÕn réng r·i ë n−íc ta. Trë thµnh mét t¸c phÈm v¨n häc cã ý nghÜa gi¸o dôc s©u s¾c, v× thÕ mµ ®· cã thêi NhÞ thËp tø hiÕu ®−îc ®−a vµo gi¶ng d¹y ë c¸c tr−êng trung häc phæ th«ng. ChÝnh v× vËy, trong cuèn KÓ chuyÖn G−¬ng hiÕu th¶o, chóng t«i dµnh mét phÇn ®Ó in l¹i t¸c phÈm nµy. VÒ kÕt cÊu, sau mçi bµi th¬ N«m cña Lý V¨n Phøc, chóng t«i bæ sung thªm phÇn kÓ chuyÖn. PhÇn kÓ chuyÖn nµy dùa vµo nguyªn t¸c ch÷ H¸n, th¬ cña Lý V¨n Phøc, cïng c¸c ®iÓn tÝch vµ c¸c tµi liÖu liªn quan kh¸c. Ngoµi ra, chóng t«i còng cã thªm mét bµi giíi thiÖu vÒ th©n thÕ, sù nghiÖp cña t¸c gi¶ Lý V¨n Phøc nh»m gióp ®éc gi¶ cã sù hiÓu biÕt s©u s¾c h¬n vÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm. 83

Lý v¨n phøc Lý V¨n Phøc tù L©n Chi, hiÖu Kh¾c Trai. ¤ng sinh n¨m 1785, mÊt 1849, ng−êi lµng Hå KhÈu, huyÖn VÜnh ThuËn, Hµ Néi (nay lµ ph−êng B−ëi, quËn T©y Hå, Hµ Néi). Cha cña Lý V¨n Phøc còng theo nghiÖp Nho, nh−ng kh«ng ®ç ®¹t, lui vÒ lµm thuèc vµ d¹y häc. N¨m 1819, Lý V¨n Phøc ®i thi, ®Ëu cö nh©n. Sau khi thi ®ç, «ng ra lµm quan. ¤ng lµ mét ng−êi mÉn c¸n, lµm viÖc ®óng phÐp t¾c nªn ®−îc vua Minh MÖnh ban khen, cho sung chøc Hé bé H÷u thÞ lang, thô hµm H÷u tham tri. N¨m 1829, «ng ®ang lµm c«ng viÖc Hé chÝnh th× bÞ vua khiÓn tr¸ch, ph¶i ®i hiÖu lùc ë TiÓu T©y d−¬ng (tøc Bengale) ®Ó lÊy c«ng chuéc téi. N¨m 1832, «ng ®−îc kh«i phôc l¹i chøc, ®i c«ng c¸n L÷ Tèng (thuéc PhilÝppin), sau ®ã l¹i ®−îc cö ®i Qu¶ng §«ng, H¹ Ch©u... N¨m 1841, d−íi triÒu ThiÖu TrÞ, Lý V¨n Phøc ®−îc th¨ng Tham tri Bé lÔ vµ ®−îc cö ®i sø Yªn Kinh, (tøc Trung Quèc). LÇn ®i sø nµy, «ng ®· gÇn 60 tuæi, thÊy m×nh qu¸ giµ tr−íc tuæi, «ng ®· than r»ng: \"NghÜ m×nh ch−a ®Çy 60, 84

thÕ mµ r©u tãc ®· b¹c ph¬, cÆp m¾t ®· mê yÕu nh− thÓ «ng l·o 70 vËy\"1... N¨m 1849, «ng mÊt, vua tiÕc th−¬ng, truy tÆng «ng chøc LÔ bé H÷u thÞ lang. * ** B¶n th©n Lý V¨n Phøc lµ mét ng−êi con hiÕu th¶o, nh− chóng ta ®· biÕt, cuéc ®êi quan tr−êng cña «ng chñ yÕu lµ ®i c«ng c¸n n−íc ngoµi, Ýt cã dÞp gÇn gòi cha mÑ ®Ó sím h«m phông d−ìng. N¨m BÝnh th©n, (1836), «ng ®i sø ¸o M«n (tøc Ma Cao), nhí cha mÑ vµ gia ®×nh, «ng cã lµm bµi th¬ H÷u c¶m, trong cã hai c©u kÕt rÊt xóc ®éng: Nao nao tÊc d¹ trÎ th¬ M¶nh tr¨ng xa göi löng l¬ bªn trêi! (Hoa B»ng dÞch) Råi ®Õn ngµy tÕt, nh×n c¶nh gia ®×nh ng−êi ta sum häp, Êm cóng, m×nh th× ®¬n ®éc n¬i xø ng−êi, lßng «ng còng th−¬ng trµo bao nçi xóc ®éng. Nh−ng nçi xóc ®éng, th−¬ng c¶m lín nhÊt trong «ng lµ ngµy giç cha (mïng 2 tÕt), «ng kh«ng cã mÆt ë nhµ ®Ó d©ng nÐn h−¬ng t−ëng nhí ®Õn ng−êi. ¤ng khãc cha b»ng hai c©u th¬: Th«i råi! Th«i råi! Thµnh sÇu cao ®¾p suèt ®êi tõ ®©y! (Hoa B»ng dÞch) _______________ 1. Hoa B»ng dÞch theo nguyªn t¸c ch÷ H¸n. 85

Vµ khãc mÑ nh©n ngµy kþ. S−¬ng mê ®Çy m¾t l¹nh lïng... SÇu ®ong tr¨m mèi, mñi lßng mét ai! Lý V¨n Phøc theo ®¹o Nho, mµ ®¹o Nho lÊy hiÕu, ®øc lµm ®Çu. H¬n n÷a, «ng l¹i th−êng ph¶i xa nhµ, xa quª h−¬ng, nªn lßng lu«n t−ëng nhí ®Õn cha mÑ. ChÝnh v× nh÷ng ®iÒu Êy, khi giao thiÖp víi c¸c v¨n h÷u ng−êi Trung Quèc, hoÆc ®µm ®¹o v¨n ch−¬ng víi c¸c ®ång sù cña m×nh, «ng th−êng lÊy c¸c tÝch hiÕu th¶o lµm ®Ò tµi ng©m vÞnh vµ x−íng ho¹. Lý V¨n Phøc diÔn n«m cuèn NhÞ thËp tø hiÕu vµo n¨m 1835, khi ®ang ë Qu¶ng §«ng, cuèi tËp «ng cßn ghi: Buæi c«ng h¹ c¶m th©n giµy ®éi Xa h−¬ng quan, gÇn câi th¸nh hiÒn Tr«ng vµo nh÷ng thÑn bãng ®Ìn Muèn l−u gia ph¹m nªn truyÒn quèc ©m. §iÒu ®ã ®ñ cho chóng ta thÊy «ng diÔn ©m NhÞ thËp tø hiÕu lóc ®ang ë n−íc ngoµi (xa h−¬ng quan), nh©n lóc viÖc c«ng ®ang nhµn nh· (buæi c«ng h¹). Lý V¨n Phøc diÔn ©m NhÞ thËp tø hiÕu ra ch÷ quèc ng÷, tr−íc ®Ó d¹y dç con ch¸u trong nhµ, sau lµ ®Ó truyÒn réng ra kh¾p n−íc, nh»m khuyªn r¨n mäi ng−êi biÕt gi÷ hiÕu ®¹o, lµm g−¬ng cho c¸c con ch¸u mu«n ®êi sau. ... Vµ cho ®Õn ngµy nay, ®©y vÉn lµ mét t¸c phÈm cã gi¸ trÞ, ®−îc rÊt nhiÒu ng−êi yªu mÕn. 86

Më ®Çu Ng−êi tai m¾t ®øng trong trêi ®Êt Ai lµ kh«ng cha mÑ sinh thµnh G−¬ng treo ®¹o nghÜa rµnh rµnh ë sao cho vÑn chót t×nh lµm con Ch÷ hiÕu niÖm cho trßn mét tiÕt Th× suy ra tr¨m nÕt ®Òu nªn Ch¼ng xem thuë tr−íc th¸nh hiÒn HiÕu hai m−¬i bèn, th¬m ngh×n mu«n thu. 87

Lßng hiÕu cña vua ThuÊn ®éng ®Õn trêi ®Êt §øc ®¹i th¸nh hä Ngu tªn ThuÊn Buæi tiÒm long1 gÆp vËn hµn vi Tuæi xanh khuÊt bãng tõ vi2 Cha lµ Cæ TÈu ng−êi th× −¬ng −¬ng MÑ ghÎ tÝnh l¹i cµng khe kh¾t Em T−îng thªm rÊt mùc ®iªu ngoa Mét m×nh thuËn th¶o võa ba Trªn chiÒu cha mÑ, d−íi hßa cïng em Tr¨m cay ®¾ng mét niÒm ngon ngät DÉu tö sinh kh«ng chót biÕn dêi Xãt t×nh khãc tèi kªu mai Xui lßng ghen ghÐt hãa vui dÇn dÇn Trêi cao th¼m mÊy tÇng còng ®Õn VËt v« tri cßn mÕn lùa ng−êi MÊy phen non LÞch pha ph«i Cá: chim v× nhÆt - Ruéng: voi v× cÇy TiÕng hiÕu th¶o xa bay bÖ th¸nh _______________ 1. TiÒm long (tiÒm: NgÇm, giÊu vµ long: Con rang). NghÜa lµ con rång giÊu m×nh, ý nãi ng−êi cã tµi ®øc vÉn ®ang ë Èn, ch−a gÆp thêi. 2. Tõ vi: MÑ. 88

M¹ng tr−ng dung1 trao ch¸nh nh−êng ng«i CÇm, thi, xiªm, ¸o th¶nh th¬i Mét nhµ ®Çm Êm mu«n ®êi ngîi khen. ChuyÖn kÓ Vua ThuÊn hä Diªu, tªn lµ Trïng Hoa, hay cßn gäi lµ Diªu §µo. Trïng Hoa må c«i mÑ tõ nhá. Cha lµ Cæ TÈu, tÝnh −¬ng gµn l¹i côc sóc, nãng n¶y, th−êng kh«ng suy xÐt tr−íc sau. Cæ TÈu lÊy vî kÕ, sinh thªm ®−îc mét ng−êi con trai tªn lµ T−îng. Ng−êi vî kÕ nµy rÊt ¸c nghiÖt, l¾m ®iÒu, l¹i thªm em T−îng tuæi cßn nhá, thÊy mÑ ghÐt bá anh còng vµo hïa, ®èi xö víi anh rÊt ng¹o ng−îc, xÊc l¸o. C¶ hai mÑ con th−êng ®Æt ®iÒu ®Ó Cæ TÈu ghÐt bá Trïng Hoa, nªn chµng th−êng xuyªn bÞ m¾ng chöi vµ ®¸nh ®ßn rÊt v« cí. Mäi viÖc nÆng nhäc trong nhµ m×nh Trïng Hoa lµm hÕt. ChÎ cñi, g¸nh n−íc, nÊu c¬m s¸ng xong, chµng l¹i lªn ch©n nói LÞch lµm ruéng ®Ó cung cÊp l−¬ng thùc cho c¶ nhµ. DÉu trêi m−a to hay n¾ng g¾t còng kh«ng ®−îc nghØ, mµ chµng còng kh«ng o¸n th¸n, kªu ca, thÕ mµ mÑ ghÎ vÉn tá ra ch−a võa ý. Trïng Hoa thÊy vËy còng kh«ng hÒ o¸n hËn, l¹i cµng cè g¾ng lµm tèt c«ng viÖc cña m×nh h¬n. _______________ 1. Tr−ng dung (tr−ng: T×m, mêi) nghÜa lµ ®−îc mêi vÒ triÒu vµ ®−îc träng dông. 89

Nh−ng còng cã nhiÒu khi tñi th©n, nhí mÑ ®Î chµng l¹i khãc mét m×nh, gi¸ nh− mÑ cßn sèng, dÇu cã khæ cùc chµng còng vÉn ®−îc yªu th−¬ng, chø kh«ng ph¶i chÞu c¶nh h¾t hñi, ghÎ l¹nh thÕ nµy. Lßng hiÕu th¶o cña Trïng Hoa ®· lµm c¶m ®éng ®Õn ®Êt trêi. Mçi khi chµng lµm ruéng, voi rõng kÐo ®Õn gióp chµng kÐo cµy, chim tõng ®µn bay ®Õn nhÆt cá. Nhê thÕ, chµng còng ®ì mÖt, mïa mµng lu«n béi thu, gia ®×nh no ®ñ, céng víi viÖc Trïng Hoa lu«n v©ng lêi cha vµ d×, yªu th−¬ng em T−îng hÕt lßng nªn c¶ nhµ dÇn dÇn bÞ chµng c¶m ho¸, kh«ng cßn ghÐt bá. Lßng hiÕu th¶o cña Trïng Hoa ®−îc mäi ng−êi gÇn, xa ca ngîi. TiÕng bay ®Õn tai vua Nghiªu - mét bËc v−¬ng qu©n ®¹i hiÒn ®ang trÞ v× ®Êt n−íc, vua cho ng−êi ®Õn mêi chµng vµo triÒu gi÷ chøc tÓ t−íng, l¹i g¶ con g¸i cho. Hai m−¬i t¸m n¨m sau, Vua Nghiªu nh−êng ng«i cho Trïng Hoa, chµng lªn ng«i, gäi lµ Ngu ThuÊn hay §Õ ThuÊn. Vua ThuÊn ë ng«i ®−îc 50 n¨m, tõ 2255-2205 TCN. Vua ThuÊn ®· lµ bËc ®Õ v−¬ng nh−ng vÉn gi÷ nÕp sèng gi¶n dÞ, d©n gi·. ë nhµ tranh, mÆc ¸o v¶i, tay g¶y ®µn, miÖng h¸t khóc ©u ca. §Êt n−íc lu«n trong c¶nh th¸i b×nh, thÞnh trÞ. Ban ngµy cña r¬i ngoµi ®−êng kh«ng ai nhÆt, ban ®ªm ®i ngñ, nhµ nhµ kh«ng ai cµi then cöa. Sö s¸ch ®êi sau vÉn ca ngîi vua Nghiªu, vua ThuÊn lµ nh÷ng bËc th¸nh hiÒn, lÊy ®øc vµ nh©n ®Ó trÞ v× thiªn h¹. Lµ tÊm g−¬ng s¸ng ®Ó c¸c ®Õ v−¬ng mu«n ®êi sau noi theo. 90

Vua V¨n §Õ ®Ých th©n nÕm thuèc K×a V¨n §Õ vua hiÒn ®êi H¸n V©ng Ên phong ngoµi câi th©n v−¬ng Quªn m×nh chøc träng quyÒn sang Phông thê B¹c hËu lÔ th−êng ch¼ng sai NhÉn khi nèi ng«i trêi trÞ n−íc VÉn mét lßng son s¾t nh− x−a MÑ khi ng¹i khã kinh m−a Ba n¨m hÇu h¹ ch¼ng th−a mét ngµy M¾t chËp chên d¸m say giÊc ngñ ¸o liÒn m×nh d¸m xæ ®ai l−ng Thuèc thang miÖng nÕm tay n©ng ¾t t−êng trong miÖng míi d©ng d−íi mµn TiÕng nh©n hiÕu ®ån vang thiªn h¹ NÕt thuÇn l−¬ng hãa c¶ lª d©n Hai m−¬i n¨m lÏ cµn kh«n DÉu sau tam ®¹i1 h·y cßn Thµnh - Kh−¬ng Êy hai vÞ ®Õ v−¬ng ®êi tr−íc Ch÷ hiÕu ®µnh ®¸ t¹c vµng in Cßn ra sÜ thø quan viªn §Õm xem mÊy kÎ tiÕng truyÒn ®Õn nay. _______________ 1. Ba ®êi nhµ H¹, Th−¬ng, Chu (bªn Trung Quèc). Riªng nhµ Chu cã hai ®êi Thµnh v−¬ng vµ Kh−¬ng v−¬ng ®−îc tiÕng lµ hiÒn ®øc vµ phån thÞnh. 91

ChuyÖn kÓ V¨n §Õ lµ con thø ba cña H¸n Cao tæ L−u Bang, mÑ lµ thø phi B¹c HËu. Khi cßn lµ mét vÞ th©n v−¬ng ®ãng ë ®Êt §¹i, ®· næi tiÕng lµ ng−êi con hiÕu th¶o, khiÕn cho d©n chóng rÊt nÓ phôc. Khi lªn ng«i nhµ H¸n, viÖc triÒu chÝnh bËn tr¨m bÒ song kh«ng lóc nµo V¨n §Õ l¬i lµ viÖc phông d−ìng mÑ. Ch¼ng may, th¸i hËu l©m träng bÖnh ®Õn ba n¨m. V¨n §Õ lo l¾ng kh«ng yªn, ngµi truyÒn lÖnh: - H·y t×m tÊt c¶ danh y giái trong c¶ n−íc ®Õn th¨m bÖnh cho th¸i hËu. Trong suèt ba n¨m, vua mét lßng hÇu h¹ mÑ, kh«ng û vµo cung nh©n hoÆc th¸i gi¸m. B·i chÇu xong lµ ®Õn th¼ng cung cña th¸i hËu, hái han bÖnh t×nh cña mÑ. Ngµi cßn kh«ng nghÜ ®Õn viÖc cëi long bµo, th¸i gi¸m cã t©u r»ng: - Xin hoµng th−îng cëi long bµo ®Ó tiÖn ch¨m sãc th¸i hËu! Th× V¨n §Õ l¾c ®Çu, nãi; - TrÉm kh«ng muèn phÝ thêi gian ë bªn th¸i hËu, cø mÆc thÕ nµy råi thiÕt triÒu lu«n cho tiÖn. Cã nh÷ng ®ªm, th¸i hËu trë bÖnh nÆng. Vua thøc gÇn nh− trän ®ªm tr«ng mÑ. Mäi thuèc thang th¸i y d©ng lªn, ngµi ®Òu nÕm thö, thÊy yªn t©m míi d©ng mÑ uèng. ThËt ®óng lµ: DÔ ®em bèn biÓn d©ng ngon ngät Khã ®−îc ba n¨m nÕm ®¾ng cay 92

Lßng mÑ ®−îc vui b»ng mÊy thuèc Thuèc tiªn ®em vÝ víi lßng nµy1. Lßng hiÕu th¶o cña vua lan ra ngoµi hoµng cung. §i ®Õn ®©u còng nghe nh÷ng lêi ca tông ngµi: Hoµng th−îng võa ®em l¹i sù no Êm cho mu«n d©n, l¹i võa gi÷ trän ®¹o hiÕu víi mÑ. ThËt ®óng lµ \"Mét ®Êng minh qu©n, cã lßng hiÕu th¶o yªu d©n vÑn toµn\". Cã ng−êi cßn nãi: - Ngµy x−a, ba ®êi nhµ H¹, Th−¬ng, Chu gi÷ ng«i thiªn tö, tr¨m d©n ®Òu h−ëng th¸i b×nh. §Æc biÖt, hai ®êi Thµnh v−¬ng vµ Kh−¬ng v−¬ng cña nhµ Chu næi tiÕng lµ hiÒn ®øc, thÞnh trÞ. Giê chóng ta còng ®−îc mét vÞ vua hiÒn ®øc ®©u kÐm nh÷ng vÞ vua tr−íc, thËt lµ c¸i phóc cña mu«n d©n. H¸n V¨n §Õ trÞ v× thiªn h¹ ®−îc 20 n¨m, nh−ng tiÕng t¨m vang m·i ®Õn mu«n ®êi sau. Lßng hiÕu th¶o cña T¨ng S©m §êi Ch©u m¹t cã thÇy T¨ng Tö Thê mÑ cha th× gi÷ chÝ thµnh B÷a th−êng r−îu thÞt ch¼ng dµnh Cho ai v©ng cø ®inh ninh ch¼ng dêi _______________ 1. Bèn c©u th¬ nµy trÝch trong cuèn NhÞ thËp tø hiÕu. Nxb. TrÎ, 2004. Hoµng Phñ Ngäc Phan biªn so¹n. 93

Nhµ bÇn b¹c1 th−êng ®i h¸i cñi Qu·ng mï xanh lñi thñi non s©u MÑ ngåi tùa bãng cöa lÇu Nh©n khi kh¸ch ®Õn tr«ng mau con vÒ Rèi trong d¹ l©m khi cïng tóng C¾n ngãn tay cho ®éng lßng con Trong non bçng chèc bån chån QuÆn ®au trong d¹ b−íc dån gãt ch©n Quú d−íi gèi ghÐ gÇn th−a hái L¾ng bªn tai tá gi·i nguån c¬n Cho hay tõ hiÕu t−¬ng quan2 Non ®ång khi lë kh«n hµn tiÕng chu«ng. ChuyÖn kÓ T¨ng S©m, tù Tö D−, lµ mét trong b¶y m−¬i hai häc trß giái cña Khæng Tö. ¤ng sinh n¨m 505, mÊt n¨m 435 TCN. Ng−êi ë phÝa nam Vò Thµnh, n−íc Lç. T¨ng S©m næi tiÕng lµ ng−êi con hiÕu th¶o. Nhµ T¨ng S©m rÊt nghÌo, h»ng ngµy ph¶i tù cµy bõa, lµm ruéng sinh sèng, cã h«m nhµ thiÕu g¹o ¨n, nh−ng T¨ng S©m kh«ng lo buån, vÉn cÊt tiÕng h¸t sang s¶ng nh− tiÕng chu«ng kh¸nh. _______________ 1. BÇn b¹c: Nhµ nghÌo. 2. Tõ hiÕu t−¬ng quan: Lßng nh©n tõ cña ng−êi mÑ vµ lßng hiÕu th¶o cña ng−êi con cã mèi quan hÖ víi nhau. 94

Lµm ruéng kh«ng ®ñ ¨n, T¨ng S©m th−êng ph¶i vµo nói kiÕm cñi b¸n lÊy tiÒn, mua g¹o, mua thøc ¨n thªm cho cha mÑ. NghÌo th× nghÌo, nh−ng b÷a ¨n nµo «ng còng cè g¾ng lo ®ñ r−îu thÞt cho cha mÑ. Mét h«m, nh− th−êng lÖ, T¨ng S©m vµo nói h¸i cñi. Bµ mÑ ngåi ë bËu cöa ®îi con vÒ, bÊt chît cã ng−êi kh¸ch ®Õn ch¬i. Bµ kh«ng biÕt lµm thÕ nµo, ®−êng th× xa, m×nh th× ch©n chËm, m¾t mê, kh«ng thÓ ®i gäi con vÒ ®−îc. §Ó ng−êi kh¸ch ngåi chê l©u th× kh«ng ®µnh, bµ bÌn c¾n vµo ngãn tay m×nh. Mét lóc sau thÊy T¨ng S©m lËt ®Ët g¸nh cñi trë vÒ, ch¹y ®Õn bªn mÑ, hái: - MÑ ¬i, con ®ang h¸i cñi, thÊy ®au nhãi tim gan. Kh«ng biÕt ë nhµ cã x¶y ra chuyÖn g× víi mÑ kh«ng? Lóc Êy, bµ mÑ míi mØm c−êi nãi: - Con ngoan, nhµ cã kh¸ch ®ang ngåi ®îi ë phßng trong. MÑ thÊy con m·i vÉn ch−a vÒ, míi c¾n vµo ngãn tay, ®Ó con biÕt mµ vÒ kÎo ng−êi ta ®îi l©u. ThÕ míi biÕt lßng hiÒn cña ng−êi mÑ víi lßng hiÕu cña ng−êi con cã mèi liªn quan m¸u thÞt thÕ nµo! T−¬ng truyÒn, vua n−íc Lç nghe tiÕng T¨ng S©m lµ ng−êi hiÒn, cÊp Êp ¨n léc, nh−ng «ng kh«ng nhËn. Vua n−íc TÒ ®em lÔ vËt tíi mêi «ng lµm chøc quan Khanh, «ng còng kh«ng chÞu ®i, v× lÝ do: Cha mÑ m×nh ®· giµ råi, nÕu ¨n léc cña ng−êi ta tÊt ph¶i lo viÖc cho ng−êi ta, nªn kh«ng nì xa cha mÑ ®Ó ®i lµm viÖc cho ng−êi. 95

MÉn Tö Khiªn hiÕu víi mÑ kÕ (Tr×nh bµy gièng tªn c¸c bµi) ThÇy MÉn Tö rÊt ®−êng hiÕu nghÜa Xãt nhµ huyªn qu¹nh quÏ ®· l©u Thê cha sím viÕng khuya hÇu Ch¼ng may gÆp ph¶i mÑ sau nång nµn Trêi ®−¬ng tiÕt ®«ng hµn l¹nh lÏo Hai em th× ¸o kÐp mÒn b«ng Ch¼ng th−¬ng chót phËn long ®ong Hoa lau në ®Ó l¹nh lïng mét th©n Khi cha d¹o, theo ch©n xe ®Èy RÐt c¨m c¨m nªn sÈy rêi tay Cha nh×n ngÉm nghÜ míi hay NghiÕn r¨ng r¾p c¾t ®øt d©y x−íng tïy1 Sa n−íc m¾t ch©n quú miÖng göi L¹y cha xin xÐt l¹i nguån c¬n MÑ cßn chÞu mét th©n ®¬n MÑ ®i luèng ®Ó c¬ hµn c¶ ba Cha nghe con nãi còng sa giät tñi MÑ nghe lêi còng ®æi lßng x−a Cho hay hiÕu c¶m nªn tõ2 ThÊm l©u nh− ®¸ còng tõ lùa ai. _______________ 1. X−íng tïy: NghÜa vî chång. 2. Tõ: Lßng tõ bi, nh©n ¸i. 96

ChuyÖn kÓ MÉn Tö Khiªn còng lµ mét häc trß giái cña Khæng Tö. ¤ng sinh vµo thêi Xu©n Thu. Tªn lµ Tæn, tù Tö Khiªn. MÑ mÊt khi MÉn Tö cßn nhá, cha cËu lÊy vî kÕ, sinh thªm ®−îc hai ng−êi em. Cha MÉn Tö mét phÇn v× bËn viÖc, mét phÇn tÝnh t×nh v« t©m, mäi viÖc trong nhµ ®Òu giao phã cho bµ vî kÕ, nªn Ýt khi nh×n ngã ®Õn con c¸i. Bµ mÑ kÕ lµ mét ng−êi ®éc ¸c, nh−ng l¹i khÐo måm, gi¶o ho¹t. Khi cha MÉn Tö ë nhµ th× bµ ta tá ra ©n cÇn, th−¬ng xãt MÉn Tö. Khi cha ®i v¾ng, MÉn Tö ph¶i lµm ®ñ mäi viÖc nÆng nhäc trong nhµ, ®· thÕ bµ mÑ kÕ l¹i th−êng xuyªn bá ®ãi MÉn Tö. Nh×n hai em cïng cha kh¸c mÑ ®−îc ¨n no, mÆc Êm, ®−îc chiÒu chuéng n©ng niu, cßn m×nh th× bÞ h¾t hñi ®ñ bÒ. §«i lóc MÉn Tö còng ch¹nh lßng, nh−ng cËu tuyÖt nhiªn kh«ng phµn nµn, kªu ca víi cha, v× sî cha l¹i buån khæ, khã nghÜ. Mïa ®«ng n¨m Êy l¹nh v« cïng, tuyÕt r¬i tr¾ng ®−êng. Bµ mÑ kÕ lo l¾ng cho hai ®øa con nhá cña m×nh l¾m. Bµ ta mua thËt nhiÒu b«ng, kh©u cho hai con mét c¸i ¸o kÐp trÇn b«ng thËt dµy vµ Êm ¸p. May xong bµ gäi hai con ®Õn mÆc thö. Hai ®øa trÎ thÝch l¾m, ®ßi mÆc lu«n kh«ng chÞu cëi ra. Quay sang, thÊy Tö Khiªn ®ang ®øng co ro bªn c¹nh, bµ ta chÐp miÖng: 97

- Th«i ta lµm phóc, còng may cho ng−¬i mét c¸i. Nh−ng ng−¬i chØ ®¸ng mÆc ¸o b«ng lau th«i. MÉn Tö Khiªn cói ®Çu t¹ ¬n d×, kh«ng kªu ca mét lêi. Mét h«m, cha sai MÉn Tö ®Èy xe ®i c«ng chuyÖn. Võa ®ãi võa rÐt, tay MÉn Tö run lËp cËp, kh«ng sao ®Èy xe ®i theo ý m×nh ®−îc. Cha tøc giËn, t−ëng MÉn Tö l−êi, ®Þnh m¾ng, nh−ng thÊy bé d¹ng co ro cña cËu th× l¹ l¾m, míi hái: - Con l¹nh sao? ¸o b«ng kh«ng ®ñ Êm h¶ con? MÉn Tö cói ®Çu kh«ng nãi, nh−ng cha g¹n hái m·i, cËu ®µnh ph¶i nãi thËt: - Cha ¬i, ¸o nµy ®én b»ng b«ng lau nªn kh«ng ®−îc Êm l¾m cha ¹! Nh−ng ®Èy xe mét vßng lµ Êm ngay th«i. Ng−êi cha giËt m×nh hiÓu ra mäi chuyÖn, lóc Êy «ng míi thÊy râ lßng d¹ x¶o tr¸ cña ng−êi vî kÕ. Véi vµng «ng quay trë vÒ nhµ, gäi vî ra tr¸ch m¾ng råi ®Þnh ®uæi ®i. MÉn Tö Khiªn quú xuèng, nÝu ¸o cha khãc: - Cha ¬i, xin cha nghÜ l¹i, ®õng ®uæi d× ®i. NÕu d× ë nhµ th× m×nh con bÞ rÐt, nÕu d× ®i th× c¶ ba anh em con ®Òu bÞ ®ãi l¹nh. Cha MÉn Tö nghe nãi, xóc ®éng ®Õn r¬i lÖ. Cßn ng−êi mÑ kÕ th× hèi hËn l¾m, n¾m tay MÉn Tö nãi: - C¸m ¬n con ®· nãi tèt cho ta, tõ nay ta sÏ th−¬ng yªu con nh− con ruét. Qu¶ nhiªn, tõ ®ã bµ ®èi ®·i víi MÉn Tö tèt h¬n rÊt nhiÒu. 98