หนังสือเรียนธ.ศ.ตรีฉบับแม่กองธรรม

ขอ้ น้ี บญั ญตั ขิ ้นึ ดว้ ยหวงั จะป้องกนั ความแตกรา้ วในหมมู่ นุษย์ และทาํ เขาใหไ้ วว้ างใจกนั และกนั เมอ่ื เพง่ ความไมป่ ระพฤตผิ ดิ เป็นใหญ่ จงึ ไดห้ ญงิ เป็นวตั ถทุ ห่ี า้ มของชาย ๓ จาํ พวก คอื ภรรยาทา่ น ๑ หญงิ ผูอ้ ยู่ในพทิ กั ษร์ กั ษา เช่น หญงิ อยูใ่ นปกครองของบดิ ามารดาหรอื ญาติ ทง้ั หลายผูอ้ ยู่ในฐานะเช่นนน้ั ๑ หญงิ ทจ่ี ารตี หา้ ม เช่น แมช่ ี หรอื ทก่ี ฎหมายบา้ นเมอื งหา้ ม เป็นตน้ ๑ หญงิ ๓ จาํ พวกน้ี จะมฉี นั ทะร่วมกนั หรอื มริ ่วมกนั ไมเ่ ป็นประมาณชายร่วมสงั วาสดว้ ย กค็ งเป็นกาเมสุมจิ ฉาจาร ชายผูข้ ม่ ขนื หญงิ นอกน้ี คงไมพ่ น้ กาเมสุมจิ ฉาจาร เช่นเดยี วกนั สว่ นชายก็เป็นวตั ถทุ ห่ี า้ มของหญงิ เหมอื นกนั เมอ่ื ยกข้นึ กลา่ วกไ็ ด้ ๒ จาํ พวก คอื ชายอน่ื จากสามเี ป็นวตั ถทุ ห่ี า้ มของหญงิ มสี ามี ชายทจ่ี ารติ หา้ มเช่นนกั บวช นกั พรต เป็นตน้ เป็นวตั ถทุ ่ี หา้ มของหญงิ ทงั้ ปวง มสุ าวาทา เวรมณี สกิ ขาบทท่ี ๔ สกิ ขาบทน้ี (มสุ าวาทา เวรมณี) แปลวา่ เวน้ จากมสุ าวาท ความเทจ็ ไดช้ ่อื วา่ มสุ า กริ ยิ าทพ่ี ดู หรอื แสดงอาการมสุ า ไดช้ ่อื วา่ มสุ าวาทในทน่ี ้ี ขอ้ น้ี บญั ญตั ขิ ้นึ ดว้ ยหวงั จะหา้ มความตดั ประโยชนท์ างวาจา เพราะคนทง้ั หลายย่อมชอบ และนบั ถอื ความจรงิ ดว้ ยกนั ทกุ คน ผูพ้ ดู มสุ าแก่คนอน่ื จงึ เป็นการตดั ประโยชนท์ ่าน จดั วา่ เป็นบาป เมอ่ื เพง่ ความจรงิ เป็นใหญ่ ดงั นนั้ จงึ มใิ ช่แต่มสุ าเท่านนั้ แมอ้ นุโลมมสุ าและปฎสิ สวะ ก็ถกู หา้ มตามสกิ ขาบทน้ดี ว้ ย มสุ า ขอ้ น้พี งึ กาํ หนดรูด้ ว้ ยลกั ษณะอย่างน้ี วตั ถุ (เร่อื ง) ทจ่ี ะกลา่ วนน้ั ไมเ่ ป็นจรงิ ผูก้ ลา่ วจงใจ กลา่ ว และกลา่ วใหค้ ลาดเคลอ่ื นจากความเป็นจรงิ เพอ่ื ผูฟ้ งั เขา้ ใจผดิ การแสดงความเทจ็ เพอ่ื ผูอ้ น่ื เขา้ ใจผดิ นน้ั ไมเ่ ฉพาะดว้ ยวาจาอย่างเดยี ว แมก้ ารเขยี น หนงั สอื การใชม้ อื ใหส้ ญั ญาณ การสนั่ ศีรษะ เป็นตน้ ก็จดั เป็นมสุ าวาทได้ มสุ านนั้ มปี ระเภททจ่ี ะพงึ พรรณนาใหเ้หน็ เป็นตวั อย่าง ดงั น้ี

ปด ไดแ้ ก่มสุ าจงั ๆ ไมอ่ าศยั มลู เลย เช่นเหน็ แลว้ บอกวา่ ไมเ่ หน็ เป็นตน้ เรยี กชอ่ื ต่างกนั ตามความมงุ่ หมายของผูพ้ ดู เช่นเพอ่ื ยุใหเ้ขาแตกกนั เรยี กวา่ สอ่ เสยี ด เพอ่ื จะโกงทา่ นเรยี กวา่ หลอก เพอ่ื จะยกย่อง เรยี กวา่ ยอ พดู ไวแ้ ลว้ ไมร่ บั คาํ เรยี กวา่ กลบั คาํ เป็นตวั อย่าง ทนสาบาน ไดแ้ ก่ กริ ยิ าทเ่ี สย่ี งสตั ยว์ า่ จะพดู หรอื จะทาํ ตามคาํ สาบานแต่ไมไ่ ดต้ งั้ ใจจรงิ ดงั นน้ั เช่นพยานทนสาบานแลว้ เบกิ คาํ เทจ็ เป็นตวั อย่าง ทาํ เลห่ ก์ ระเทห่ ์ ไดแ้ ก่ กริ ยิ าทอ่ี วดอา้ งความศกั ด์สิ ทิ ธ์ิ อนั ไมเ่ ป็นจรงิ เช่น อวดรูว้ ชิ า คงกระพนั วา่ ฟนั ไมเ่ ขา้ ยงิ ไมอ่ อก เป็นตน้ เพอ่ื ใหค้ นหลงเชอ่ื ถอื และพากนั นยิ มในตวั เป็นอบุ าย หาลาภ มารยา ไดแ้ ก่กริ ยิ าทแ่ี สดงอาการใหเ้ขาเหน็ ผดิ จากทเ่ี ป็นจรงิ เช่นเป็นคนทศุ ีล ทาํ ท่าทาง ใหเ้ขาเหน็ วา่ เป็นคนมศี ีล ทาํ เลศ ไดแ้ ก่พดู เลน่ สาํ นวน เช่นเดนิ ไปพบคนหน่งึ สวนทางมา แลว้ เดนิ เลยไปจากทพ่ี บ นน้ั สมมตวิ า่ ๒๐ วา มคี นมาถามวา่ เหน็ คนหน่งึ สวนทางไปไหม ตอบวา่ ขา้ พเจา้ เดนิ มาตรงน้ี ไมเ่ หน็ ใครเลยนอกจากผูถ้ าม เสรมิ ความ ไดแ้ ก่พดู มสุ าอาศยั มลู เดมิ แต่เสรมิ ใหม้ ากกวา่ ทเ่ี ป็นจรงิ เช่น โฆษณา เคร่อื งดม่ื หรอื อาหารเสรมิ บางอย่างวา่ เป็นยาชูกาํ ลงั หรอื รกั ษาโรคมะเร็งได้ เป็นตวั อย่าง อาํ ความ ไดแ้ ก่พดู มสุ าอาศยั มลู เดมิ แต่ตดั ขอ้ ความทไ่ี มป่ ระสงคจ์ ะใหร้ ูอ้ อกเสยี เพอ่ื ทาํ ความเขา้ ใจใหเ้ป็นอย่างอน่ื เช่น นกั เรยี นกลบั จากโรงเรยี นแลว้ ไปบา้ นเพอ่ื น ผูน้ สิ ยั เหมอื นกนั แลว้ พากนั ไปเทย่ี วแหลง่ อบายมขุ กลบั บา้ นผดิ เวลา บดิ า มารดาถามว่า เหตไุ ฉนจงึ กลบั บา้ นเชา้ เขาตอบวา่ ไปบา้ นเพอ่ื น เป็นตวั อย่าง กรรมหนกั หรอื กรรมเบา เมอ่ื กลา่ วโดยความเป็นกรรม มสุ าวาท จดั วา่ มโี ทษหนกั เป็นชน้ั กนั โดยวตั ถุ เจตนา และประโยค โดยวตั ถุ ไดแ้ ก่กลา่ วมสุ าแก่ทา่ นผูม้ คี ณุ แก่ตน คอื พอ่ แม่ ครู เจา้ นาย และผูม้ คี ณุ ต่อสว่ นรวม คอื ผูม้ ศี ีลธรรมมโี ทษหนกั โดยเจตนา คอื ถา้ ผูพ้ ดู คดิ ใหร้ า้ ยแก่ทา่ น เช่น ทนสาบานเบกิ ความเทจ็ กลา่ วใส่ความ ท่าน หลอกลวงเอาทรพั ยท์ า่ น เป็นตน้ มโี ทษหนกั โดยประโยค คอื ถา้ ผูพ้ ดู พยายามสรา้ งเร่อื งเทจ็ เช่น มสุ าวา่ จะสรา้ งวดั แลว้ พมิ พ์ ใบฎกี าเร่ยี ไร อา้ งสถาบนั อา้ งองคก์ รการกศุ ลต่าง ๆ มาหลอกลวงทรพั ย์ สนิ เงนิ ทองชาวบา้ นมโี ทษ หนกั

อนุโลมมสุ า ขอ้ น้พี งึ กาํ หนดรูด้ ว้ ยลกั ษณะอย่างน้ี วตั ถุ (เร่อื ง) ทจ่ี ะกลา่ วนนั้ ไมเ่ ป็นจรงิ แต่ผูก้ ลา่ ว ไมจ่ งใจจะกลา่ วใหผ้ ูฟ้ งั เขา้ ใจผดิ มปี ระเภททจ่ี ะพงึ พรรณนาใหเ้หน็ เป็นตวั อย่าง ดงั น้ี เสยี ดแทง ไดแ้ ก่กริ ยิ าทว่ี ่าผูอ้ น่ื ใหเ้จบ็ ใจ ดว้ ยอา้ งวตั ถทุ ไ่ี มเ่ ป็นจรงิ กลา่ วยกใหส้ ูงกวา่ พ้นื เพของเขา เรยี กวา่ ประชด หรอื กลา่ วทาํ ใหเ้ป็นคนเลวกวา่ พ้นื เพของเขา เรยี กวา่ ด่า สบั ปลบั ไดแ้ ก่พดู ปดดว้ ยความคะนองวาจา แต่ผูพ้ ดู ไมไ่ ดจ้ งใจจะใหเ้ขา เขา้ ใจผดิ เช่นรบั ปาก หรอื ปฏเิ สธใครงา่ ย ๆ แลว้ ไมป่ ฏบิ ตั ติ ามทร่ี บั หรอื ปฏเิ สธนนั้ ปฏสิ สวะ ปฏสิ สวะ คอื เดมิ รบั ทา่ นดว้ ยเจตนาบรสิ ุทธ์ิ คดิ จะทาํ ตามรบั ไวจ้ รงิ แต่ภายหลงั หาทาํ อย่างนนั้ ไม่ พงึ เหน็ ตวั อย่างดงั น้ี ผิดสญั ญา ไดแ้ ก่ทง้ั สองฝ่ายทาํ สญั ญาแก่กนั ไวว้ า่ จะทาํ เช่นนนั้ ๆ แต่ภายหลงั ฝ่ายใด ฝ่ายหน่งึ ไมท่ าํ ตามขอ้ ทส่ี ญั ญาไว้ เสยี สตั ย์ ไดแ้ ก่ใหส้ ตั ยแ์ ก่ทา่ นฝ่ายเดยี ว วา่ จะทาํ หรอื ไมท่ าํ เช่นนน้ั แต่ภายหลงั ไมท่ าํ ตามนนั้ เช่นใหส้ ตั ยว์ า่ จะเลกิ คา้ ยาบา้ แต่พอไดโ้ อกาสก็คา้ อกี เป็นตน้ คนื คาํ ไดแ้ ก่รบั ปากท่านวา่ จะทาํ สง่ิ นนั้ สง่ิ น้ี แต่ไมท่ าํ ตามพดู เช่นรบั ปากจะใหส้ ง่ิ นน้ั ๆ แก่ท่านแลว้ หาใหไ้ ม่ สรุ าเมรยมชั ชปมาทฎั ฐานา เวรมณี สกิ ขาบทคาํ รบ ๕ สกิ ขาบทน้ี (สรุ าเมรยมชั ชปมาทฎั ฐานา เวรมณี) แปลวา่ เวน้ จากดม่ื นาํ้ เมา คอื สุราและ เมรยั อนั เป็นทต่ี ง้ั แห่งความประมาท สุราทาํ โทษของสรุ าและสง่ิ มึนเมา ความเมา ความขาดสติ ใหเ้กดิ ความเมา ทาํ ใหข้ าดสติ ทาํ ใหห้ ลงผดิ

ความหลงผดิ เป็นเหตใุ หพ้ ดู ผดิ และทาํ ผดิ ผูพ้ ดู ผดิ ทาํ ผดิ ทคุ ตเิ ป็นอนั หวงั ได้ เพราะฉะนนั้ สุราและสง่ิ มนึ เมาทกุ ชนดิ จงึ ไมค่ วรดม่ื และไมค่ วรเสพ แต่นกั ดม่ื และนกั เสพสง่ิ เสพตดิ ทงั้ หลายมกั จะเหน็ ผดิ เป็นชอบ มองเหน็ สง่ิ ทม่ี โี ทษวา่ มี คณุ มองสุราวา่ ทาํ ใหล้ มื ความทกุ ขไ์ ด้ จงึ ตงั้ ชอ่ื วา่ บรมสรา่ งทกุ ข์ มองฝ่ินวา่ เสพแลว้ ทาํ ใหเ้ป็นคน อารมณเ์ ยอื กเยน็ ไมอ่ าทรรอ้ นใจอะไร จงึ ตง้ั ชอ่ื ใหว้ า่ สขุ ไสยาศน์ มองกญั ชาวา่ สูบแลว้ ทาํ ใหจ้ ติ ไร้ วติ กกงั วล นอนหลบั ไดส้ นทิ จงึ ตงั้ ชอ่ื ใหว้ า่ เทวราชบรรทม แต่ความจรงิ ไมไ่ ดเ้ป็นเช่นนน้ั การทเ่ี ขา ลมื ความทกุ ขก์ ็ดี การทเ่ี ขานอนอย่างมคี วามสุขกด็ ี การทจ่ี ติ ใจของเขาไรค้ วามวติ กกงั วลกบั สง่ิ ต่าง ๆ ก็ดี ลว้ นเป็นผลมาจากการเมาสุราและยาจนขาดสตสิ มั ปชญั ญะ ทจ่ี ะรูส้ กึ ถงึ ความผดิ ชอบชวั่ ดที งั้ ส้นิ เมอ่ื ฤทธ์สิ ุราและยาหมดไป จติ ใจก็กลบั ทกุ ขอ์ ย่างเดมิ ตอ้ งเสยี ทรพั ยไ์ ปซ้อื หาสง่ิ เหลา่ นนั้ มาเสพอกี ทง้ั ทาํ ใหเ้ป็นคนเกยี จครา้ น ไมป่ ระกอบอาชพี การงาน มแี ต่ลา้ งผลาญทรพั ยอ์ ย่างเดยี ว ดงั นน้ั ทถ่ี กู สุราควรตงั้ ช่อื วา่ บรมสรา้ งทกุ ข์ ฝ่ินควรตงั้ ชอ่ื วา่ สุขพนิ าศ กญั ชาควรตง้ั ช่อื วา่ ปี ศาจนบ์ รรทม รวมสุราและยาเสพตดิ ทกุ อย่างควรตงั้ ช่อื วา่ บรมลา้ งผลาญ เพราะผลาญ ทรพั ยส์ นิ เงนิ ทอง เกยี รตยิ ศช่อื เสยี ง และคณุ งามความดี จนหมดส้นิ เพราะฉะนน้ั สุราและสง่ิ เสพตดิ ทงั้ หลายจงึ เป็นสง่ิ ทไ่ี มค่ วรดม่ื ไมค่ วรเสพ หรอื แมแ้ ต่เพยี งจะทดลอง วริ ตั คิ อื ความละเวน้ บคุ คลผูเ้วน้ จากขอ้ หา้ มในสกิ ขาบท ๕ ประการนนั้ ไดช้ อ่ื วา่ ผูม้ ศี ีล กริ ยิ าท่ี เวน้ เรยี กวา่ วริ ตั นิ น้ั มี ๓ ประเภท คอื ๑. สมั ปตั ตวริ ตั ิ ๒. สมาทานวริ ตั ิ ๓. สมจุ เฉทวริ ตั ิ ๑. สมั ปตั ตวริ ตั ิ แปลวา่ ความละเวน้ จากวตั ถอุ นั ถงึ เขา้ โดยไมไ่ ดต้ ง้ั สตั ยป์ ฏญิ าณไว้ ลว่ งหนา้ แต่บคุ คลนน้ั พจิ ารณาเหน็ การทท่ี าํ ดงั นน้ั ไมส่ มควรแก่ตนโดยชาตติ ระกูล ยศศกั ด์ิ ทรพั ย์ บรวิ าร ความรู ้ หรอื มใี จเมตตาปรานี คดิ ถงึ เราบา้ ง เขาบา้ ง มหี ริ ิ คอื ความละอายแก่ใจ มี โอตตปั ปะ คอื ความเกรงกลวั จะไดบ้ าป หรอื คดิ เหน็ ประโยชนใ์ นการเวน้ อย่างอน่ื ๆ อกี และเขา ไมก่ ระทาํ กรรมเหน็ ปานนนั้ สว่ นบคุ คลผูไ้ มม่ โี อกาสจะทาํ เช่น คนหวั ขโมยยงั ไมไ่ ดท้ ่วงที ยงั ลกั ของเขาไมไ่ ด้ จงึ เวน้ ไวก้ ่อน ดงั น้ี ไมจ่ ดั วา่ เป็นวริ ตั เิ ลย ๒. สมาทานววิ ตั ิ แปลวา่ ความละเวน้ ดว้ ยการสมาทาน ไดแ้ ก่ความละเวน้ ของพวกคน จาํ ศีล เช่น ภกิ ษุ สามเณร อบุ าสก และอบุ าสกิ า เป็นตน้

การงดเวน้ จากวตั ถอุ นั ถงึ เขา้ ดว้ ยเหน็ วา่ ไมส่ มควรจะทาํ และการงดเวน้ ดว้ ยการ สมาทาน คอื การไมล่ ว่ งขอ้ หา้ มของนกั บวช นกั พรตทง้ั หลาย นอกจากจะจดั เป็นวตั แิ ลว้ ยงั จดั เป็นพรต คอื ขอ้ ควรประพฤตขิ องเขาดว้ ย ๓. สมจุ เฉทวริ ตั ิ แปลวา่ ความละเวน้ ดว้ ยตดั ขาด ไดแ้ ก่ ความเวน้ ของพระอรยิ เจา้ ผูม้ ปี กตไิ มป่ ระพฤตลิ ว่ งขอ้ หา้ มเหลา่ นนั้ จาํ เดมิ แต่ท่านไดเ้ป็นพระอรยิ เจา้ ศีล ๕ ประการน้ี เป็นวนิ ยั ในพระพทุ ธศาสนา สาธารณะแก่บรรพชติ และคฤหสั ถท์ งั้ สองฝ่าย ผูถ้ อื พระพทุ ธศาสนาแทจ้ รงิ ย่อมรกั ษายง่ิ บา้ ง หย่อนบา้ ง ตามภมู ขิ องเขา ฝ่ายผูไ้ มไ่ ด้ รกั ษาเสยี เลย จะเป็นไดด้ ที ส่ี ุดก็แต่เพยี งผูส้ รรเสรญิ พระพทุ ธศาสนาเท่านน้ั เบญจกลั ยาณธรรม ผูเ้วน้ จากขอ้ หา้ มทงั้ ๕ ดงั กลา่ วมา ไดช้ อ่ื วา่ เป็นผูม้ ศี ีล ผูม้ ศี ีลย่อมไมท่ าํ หรอื พดู อะไร ทส่ี รา้ งความทกุ ข์ ความเดอื ดรอ้ นใหแ้ ก่ตนเอง และผูอ้ น่ื แต่จะไดช้ ่อื วา่ มกี ลั ยาณธรรมทวั่ ทกุ คน หามไิ ด้ ต่างวา่ คนมศี ีลผูห้ น่งึ พบคนเรอื ลม่ วา่ ยนาํ้ อยู่เขาสามารถจะช่วยได้ แต่หามจี ติ กรุณา ช่วยเหลอื ไม่ และคนนน้ั ไมไ่ ดค้ วามช่วยเหลอื จงึ จมนาํ้ ตาย เช่นน้ี ศีลของเขาไมข่ าด แต่ปราศจาก กรุณา ยงั เป็นทน่ี ่าตเิ ตยี น เพราะสว่ นนน้ั จะจดั วา่ เขามกี ลั ยาณธรรมไมไ่ ด้ ถา้ เขาเหน็ ดงั นนั้ แลว้ มกี รณุ าเตอื นใจ หยุดช่วยคนนน้ั ใหพ้ น้ อนั ตรายเช่นน้ี จงึ ไดช้ ่อื วา่ มที งั้ ศีล มที งั้ กลั ยาณธรรม กลั ยาณธรรมนนั้ แปลวา่ ธรรมอนั งาม กลา่ วโดยความกค็ อื ขอ้ ปฏบิ ตั พิ เิ ศษยง่ิ ข้นึ ไป กวา่ ศีล ไดใ้ นสกิ ขาบทนน้ั ๆ เอง ในสกิ ขาบทท่ี ๑ ไดก้ ลั ยาณธรรม คอื เมตตากบั กรุณา ในสกิ ขาบทท่ี ๒ ไดก้ ลั ยาณธรรม คอื สมั มาอาชวี ะ ในสกิ ขาบทท่ี ๓ ไดก้ ลั ยาณธรรม คอื ความสาํ รวมในกาม ในสกิ ขาบทท่ี ๔ ไดก้ ลั ยาณธรรม คอื ความมสี ตั ย์ ในสกิ ขาบทท่ี ๕ ไดก้ ลั ยาณธรรม คอื ความมสี ตริ อบคอบ กลั ยาณธรรมในสกิ ขาบทท่ตี น้ เมตตา ไดแ้ ก่ ความคดิ ปรารถนาจะใหเ้ขานน้ั เป็นสุข ตนไดส้ ุขสาํ ราญแลว้ กอ็ ยากให้ ผูอ้ น่ื ไดบ้ า้ ง คณุ ขอ้ น้เี ป็นเหตใุ หส้ ตั วค์ ดิ เก้อื กูลกนั และกนั

วดั โรงเรยี น โรงพยาบาล โรงเล้ยี งเดก็ สถานสงเคราะหต์ ่าง ๆ มลู นธิ กิ ารกศุ ลต่าง ๆ เป็นตน้ ลว้ นเกดิ มาจากความคดิ เผอ่ื แผ่ความสุขใหแ้ ก่ผูอ้ น่ื ทง้ั ส้นิ จงึ ไดบ้ รจิ าคทรพั ยข์ องตนสรา้ ง ปฏสิ งั ขรณห์ รอื ทาํ นุบาํ รุง สถานทน่ี นั้ ๆ สาํ หรบั ผูอ้ น่ื ไดร้ บั ประโยชนบ์ า้ ง ผูใ้ ด ถงึ เวลาทผ่ี ูอ้ น่ื ควรจะไดเ้มตตาจากตวั อาจอยู่และหาเหตขุ ดั ขอ้ งมไิ ด้ แต่หาแสดงไม่ เช่นมลี ูกแลว้ ยงั ไมเ่ อาเป็นธุระเล้ยี งดูรกั ษา พบคนขดั สนอดขา้ วไมม่ จี ะบรโิ ภคมาถงึ เฉพาะหนา้ และตน อาจอยู่ แต่หาใหไ้ ม่ ผูน้ น้ั ไดช้ อ่ื วา่ คนใจจดื เหน็ แต่ประโยชนส์ ่วนตวั มหี น้ขี องโลกตดิ ตวั อยู่เพราะไดร้ บั อปุ การะของโลกมาก่อนแลว้ เมอ่ื ถงึ เวลาเขา้ บา้ งไมต่ อบแทน กรุณา ไดแ้ ก่ ความคดิ ปรารถนาจะใหเ้ขาปราศจากทกุ ข์ เมอ่ื เหน็ ทกุ ขเ์ กดิ แก่ผูอ้ น่ื ก็พลอยหวนั่ ใจไปดว้ ย คณุ ขอ้ น้เี ป็นเหตใุ หส้ ตั วค์ ดิ ช่วยทกุ ขภ์ ยั ของกนั และกนั การแสดงกรุณาน้ี เป็นหนา้ ทข่ี องมนุษยท์ กุ คนควรกระทาํ เพราะตนเองก็เคยไดร้ บั กรุณา แต่ท่านผูอ้ น่ื มาแลว้ เป็นตน้ วา่ เมอ่ื ยงั เลก็ มารดา บดิ า หรอื ท่านผูอ้ น่ื ผูบ้ าํ รุงเล้ยี งก็คอยป้องกนั อนั ตรายต่าง ๆ ทจ่ี ะพงึ มมี า เช่น เจบ็ ไขก้ ข็ วนขวายหาหมอรกั ษา เป็นตน้ และตนเองกย็ งั หวงั กรุณา ดงั นน้ั ของทา่ นผูอ้ น่ื ต่อไปขา้ งหนา้ อกี เมอ่ื ถงึ เวลาทจ่ี ะตอ้ งแสดงกรณุ าแก่ ผูอ้ น่ื เช่นนน้ั บา้ ง จงึ ควรทาํ ผูใ้ ดอาจอยู่แต่หาแสดงไม่ เช่นเหน็ คนเรอื ลม่ ทน่ี ่ากลวั จะเป็นอนั ตรายถงึ ชวี ติ และไมช่ ่วย ดงั แสดงมาแลว้ ในหนหลงั หรอื พบคนเจบ็ ไขต้ ามหนทางไมม่ ใี ครอปุ ถมั ภผ์ ่านไปดว้ ยไมส่ มเพชและไม่ ขวนขวายอย่างหน่งึ อย่างใด ผูน้ นั้ ไดช้ ่อื วา่ คนใจดาํ มแี ต่เอาเปรยี บโลก มแี ต่หวงั อปุ การะของโลก ขา้ งเดยี ว เมอ่ื ถงึ เวลาเขาบา้ ง เฉยเสยี ไมต่ อบแทน การช่วยเหลอื ผูป้ ระสบภยั การไถช่ วี ติ สตั วจ์ ากโรงฆ่าสตั ว์ การปลอ่ ยนกปลอ่ ยปลาเป็น ตน้ ลว้ นเกดิ จากจติ ใจทม่ี คี วามกรุณาทงั้ ส้นิ ความมเี มตตากรุณาแก่กนั และกนั เป็นธรรมอนั งามก็จรงิ ถงึ อย่างนนั้ ผูจ้ ะแสดงควรเป็น คนฉลาดในอบุ าย ประโยชนจ์ งึ จะสาํ เร็จ ถา้ ไมฉ่ ลาด มงุ่ แต่จะเมตตากรุณาอย่างเดยี ว บางอย่างก็ เกดิ โทษได้ เช่นเหน็ เขาจบั ผูร้ า้ ยมา คดิ แต่จะใหผ้ ูร้ า้ ยรอดจากอาญาแผ่นดนิ และเขา้ แย่งชงิ ใหห้ ลดุ ไป ดงั น้ี เป็นการเมตตากรุณาทผ่ี ดิ และเป็นการกระทาํ ทผ่ี ดิ กฎหมายอกี ดว้ ย จงึ เป็นกจิ ทไ่ี มส่ มควรทาํ ในสถานการณเ์ ช่นน้ี ควรตงั้ อยู่ในอเุ บกขา ถอื เสยี วา่ เขามกี รรมเป็นของเขา การแสดงเมตตากรุณาน้ี บคุ คลประกอบใหถ้ กู ทแ่ี ลว้ ย่อมอาํ นวยผลอนั ดใี หแ้ ก่ผู ้ ประกอบและผูไ้ ดร้ บั ทาํ ความปฏบิ ตั ขิ องผูม้ ศี ีลใหง้ ามข้นึ เหมอื นดงั เรอื นแหวน ประดบั หวั แหวนให้ งามข้นึ ฉะนน้ั จงึ ไดช้ ่อื วา่ เป็นกลั ยาณธรรม ในสกิ ขาบททต่ี น้ กลั ยาณธรรมในสกิ ขาบทท่ี ๒

สมั มาอาชวี ะ ไดแ้ ก่ความเพยี รเล้ยี งชวี ติ ในทางทช่ี อบ คณุ ขอ้ น้ี อดุ หนุนผูม้ ศี ีลให้ สามารถรกั ษาศีลใหม้ นั่ คง แทจ้ รงิ ผูม้ ศี ีลแมเ้วน้ การหาเล้ยี งชวี ติ โดยอบุ ายทผ่ี ดิ แลว้ กย็ งั ตอ้ ง ประกอบดว้ ยกริ ยิ าทป่ี ระพฤตเิ ป็นธรรม ในการหาเล้ยี งชวี ติ ดว้ ย กริ ยิ าทป่ี ระพฤตเิ ป็นธรรมในการหาเล้ยี งชวี ติ น้ี พงึ เหน็ ในกจิ การในบคุ คล และในวตั ถุ ดงั จะพรรณนาไปตามลาํ ดบั ความประพฤตเิ ป็นธรรมในกจิ การนน้ั เช่นผูใ้ ด เป็นลูกจา้ งก็ดี หรอื ไดร้ บั ผลประโยชน์ เพราะทาํ กจิ การอย่างใดอย่างหน่งึ ก็ดี ผูน้ นั้ ย่อมทาํ การอนั เป็นหนา้ ทข่ี องตนนนั้ ดว้ ยความอตุ สาหะ เอาใจใส่ และดว้ ยความตง้ั ใจจะใหก้ ารนน้ั สาํ เร็จดว้ ยดี และ การทาํ เตม็ เวลาทก่ี าํ หนดไวส้ าํ หรบั ทาํ การ มาเชา้ ก่อนกาํ หนด เลกิ ทหี ลงั กาํ หนด และในกาํ หนดทท่ี าํ ก็ไมบ่ ดิ พล้วิ หลกี เลย่ี งจากการงาน ดงั น้ไี ดช้ อ่ื วา่ ประพฤตเิ ป็นธรรมในกจิ การ ความประพฤตเิ ป็นธรรมในบคุ คลนน้ั เช่นบคุ คลไดเ้ป็นผูด้ ูการ มผี ูอ้ น่ื เป็นลูกมอื อยู่ใต้ บงั คบั ผูน้ น้ั เมอ่ื จบั จ่ายค่าจา้ ง ย่อมใหต้ ามสญั ญา หรอื ตามแรงของเขา อกี อย่างหน่งึ เช่นผูข้ าย ของ เมอ่ื ซ้อื สนิ คา้ แลว้ กาํ หนดวา่ จะเอากาํ ไรรอ้ ยละเทา่ ไรแลว้ และกาํ หนดราคาสง่ิ ของลงไวผ้ ูใ้ ด ผูห้ น่งึ มาซ้อื เป็นผูม้ บี รรดาศกั ด์สิ ูงกต็ าม เป็นคนสามญั ก็ตาม ก็ขายเทา่ ราคานนั้ ยงั่ ยนื เสมอไป ไมป่ ระพฤตเิ ป็นคนเหน็ แก่ได้ เช่นเหน็ คนเซอะซะมา ไมร่ ูร้ าคาสง่ิ ของกบ็ อกผา่ นราคาแพง ๆ ถา้ เหน็ คนซ้อื มไี หวพรบิ ก็ขายตามตรง ดงั น้ไี ดช้ อ่ื วา่ ประพฤตเิ ป็ นธรรมในบคุ คล ความประพฤตเิ ป็นธรรมในวตั ถนุ นั้ เช่นคนขายของ ขายสง่ิ อะไร เช่น นม เนย นาํ้ ผ้งึ ข้ผี ้งึ เป็นตน้ เป็นของแทห้ รอื ของปน ก็บอกตามตรงไมข่ ายของปนอย่างของแท้ การขายของปลอม เช่นน้ไี มเ่ ป็นเพยี งลวงใหผ้ ูซ้ ้อื เสยี ทรพั ยเ์ ตม็ ราคา ยงั หกั ประโยชนข์ องผูซ้ ้อื ใหเ้สยี ดว้ ย เช่นจะตอ้ งการ นาํ้ ผ้งึ แทไ้ ปทาํ ยา ไดน้ าํ้ ผ้งึ ปนมาทรพั ยก์ ็ตอ้ งเสยี เทา่ ราคานาํ้ ผ้งึ แท้ และนาํ้ ผ้งึ ปนนน้ั กเ็ ป็นกระสายยา ไมด่ ี มเิ หมอื นนาํ้ ผ้งึ แท้ อน่งึ ของกนิ ทล่ี ว่ งเวลาเป็นของเสยี แลว้ จะใหโ้ ทษแก่ผูก้ นิ ก็ไมแ่ ต่งปลอมเป็นของดขี าย ขายของเช่นน้รี า้ ยกวา่ ขา้ งตน้ อาจทาํ ใหผ้ ูก้ นิ เสยี ชวี ติ หรอื เจบ็ ไขไ้ ดท้ กุ ข์ ขอ้ น้พี งึ เหน็ ตวั อย่างในแกงท่ี คา้ งคนื บูดแลว้ อ่นุ ขายอกี อกี อย่างหน่งึ เช่นทาํ สญั ญารบั จะสรา้ งเรอื น และมกี าํ หนดวา่ จะใชข้ องชนดิ นนั้ ๆ กท็ าํ ตรงตามสญั ญา ไมย่ กั เย้อื งไมผ่ อ่ นใชข้ องชน้ั ท่ี ๒ แทนของชน้ั ท่ี ๑ ดงั น้ี ช่อื วา่ ประพฤตเิ ป็นธรรม ในวตั ถุ ควรเวน้ การงานอนั ประกอบดว้ ยโทษ

ผูจ้ ะเลอื กหาการงาน ควรเวน้ การงานอนั ประกอบดว้ ยโทษเสยี แมเ้ป็นอบุ ายจะไดท้ รพั ย์ มาก เหตทุ รพั ยท์ เ่ี กดิ เพราะการงานประกอบดว้ ยโทษนน้ั ไมย่ งั ประโยชนข์ องทรพั ยใ์ หส้ าํ เรจ็ เตม็ ท่ี อกี ขอ้ หน่งึ การงานทต่ี อ้ งเสยี เช่น การพนนั ก็ไมค่ วรเลอื ก เหตวุ า่ พลาดท่าก็ฉิบหาย ถา้ ได้ ทรพั ยน์ น้ั ก็ไมถ่ าวรดว้ ยเหตุ ๒ ประการ (๑) เป็นของไดม้ างา่ ย ความเสยี ดายนอ้ ย จบั จ่ายงา่ ย เกบ็ ไมค่ ่อยอยู่ (๒) ความอยากไดไ้ มม่ ที ส่ี ุด ไดม้ าแลว้ กค็ งอยากไดอ้ กี เคยไดใ้ นทางใด ก็คงหาในทางนน้ั อกี เมอ่ื ลงเลน่ การพนนั ไมห่ ยุด จะมเี วลาพลาดทา่ ลงสกั คราวหน่งึ ก็เป็นได้ เหตดุ งั นน้ั ควรเลอื กหาการงานทจ่ี ะตอ้ งออกกาํ ลงั กาย กาํ ลงั ความคดิ หรอื ออกทรพั ยท์ ่ี ใหผ้ ูน้ นั้ รูส้ กึ วา่ ตอ้ งลงทนุ เมอ่ื ไดท้ รพั ยม์ าจะไดร้ ูจ้ กั เสยี ดาย ไมใ่ ชส้ อยสุรุ่ยสุร่ายเสยี ควรรกั ษาทรพั ยใ์ หพ้ น้ อนั ตรายและใชจ้ า่ ยพอสมควร ทรพั ยท์ ไ่ี ดม้ าดว้ ยความหมนั่ ทาํ การงานนน้ั จะเจรญิ มงั่ คงั่ ก็เพราะเจา้ ของเอาใจใสร่ กั ษาให้ พน้ อนั ตรายต่าง ๆ ทเ่ี กดิ แต่เหตภุ ายในคอื ตนเอง หรอื บตุ รภรรยาใชส้ อยใหส้ ้นิ เสยี เพราะเหตไุ ม่ จาํ เป็น และเกดิ แต่เหตภุ ายนอก เช่น โจรนาํ ไปเสยี หรอื ไฟผลาญเสยี เป็นตน้ และเจา้ ของควรจบั จ่าย ใชส้ อยแต่พอสมควรไมฟ่ ูมฟายเกนิ กวา่ ทห่ี าได้ หรอื เกนิ กวา่ ทต่ี อ้ งการ และไมเ่ บยี ดกรอจนถงึ กบั อดอยาก ขยนั ทาํ งานสนบั สนุนการรกั ษาศีล ผูป้ ระกอบการงาน พงึ มอี ตุ สาหะอย่าทอ้ ถอย จงดูเยย่ี งแมลงผ้งึ บนิ หาเกสรดอกไม้ นาํ มาที ละนอ้ ย ๆ ยงั อาจทาํ นาํ้ ผ้งึ ไวเ้ล้ยี งตวั และลูกนอ้ ยไดต้ ลอดฤดูหนาวทก่ี นั ดารดว้ ยดอกไม้ เมอ่ื เขาหมนั่ ทาํ การงาน ไดท้ รพั ยม์ าจบั จ่ายเล้ยี งตนและครอบครวั บา้ ง เก็บไวเ้พอ่ื เหตกุ ารณข์ า้ งหนา้ บา้ งเสมอไป ถงึ ไมม่ ากแต่เพยี งคราวละนอ้ ย ๆ กพ็ อจะทาํ ตนใหเ้ป็นสุขสาํ ราญ และไมต่ อ้ งประกอบการทจุ รติ เพราะความเล้ยี งชวี ติ เขา้ บบี คน้ั เป็นอนั รกั ษาศีลใหบ้ รสิ ุทธ์ไิ ด้ ดงั น้แี ล สมั มาอาชวี ะ เป็นคณุ อดุ หนุนศีลใหบ้ รสิ ุทธ์มิ นั่ คง จงึ ไดช้ ่อื วา่ เป็ นกลั ยาณธรรม ในสกิ ขาบทท่ี ๒ กลั ยาณธรรมในสกิ ขาบทท่ี ๓

ความสาํ รวมในการนนั้ ไดแ้ ก่กริ ยิ าทร่ี ะมดั ระวงั ไมป่ ระพฤตมิ กั มากในกามคณุ ขอ้ น้สี ่อง ความบรสิ ุทธ์ผิ ่องใสของชายหญงิ ใหก้ ระจ่างแจ่มใส เพราะชายหญงิ ผูเ้วน้ จากกาเมสุมจิ ฉาจารแลว้ แต่ยงั ประพฤตมิ กั มากอยู่ในกาม ย่อมไมม่ สี งา่ ราศรตี กอยู่ในมลทนิ ไมพ่ น้ จากความตฉิ นั ไปได้ ธรรมขอ้ น้แี ยกตามเพศของคน ดงั น้ี สทารสนั โดษ คอื ความสนั โดษดว้ ยดว้ ยภรรยาของตน เป็นคณุ สาํ หรบั ประดบั ชาย ปตวิ ตั ร คอื ประพฤตเิ ป็นไปในสามขี องตน เป็นคณุ สาํ หรบั ประดบั หญงิ ชายไดภ้ รรยาแลว้ มคี วามพอใจดว้ ยภรรยาของตน ช่วยกนั หาเล้ยี งชวี ติ เล้ยี งดูกนั ไปไม่ ละท้งิ ไมผ่ ูกสมคั รรกั ใคร่กบั หญงิ อน่ื อกี ต่อไป ดงั น้ี ไดช้ ่อื วา่ สนั โดษดว้ ยภรรยาของตนเป็นอย่างอุ กกฤษฏ์ ฝ่ายหญงิ ไดส้ ามแี ลว้ เอาใจใสบ่ าํ เรอสามขี องตนทกุ อย่างตามทภ่ี รรยาจะทาํ ใหด้ ที ส่ี ุด ผูกสมคั รรกั ใคร่แต่ในสามขี องตน ทส่ี ุดสามขี องตนตายไปก่อนแลว้ ดว้ ยอาํ นาจความรกั ใคร่นบั ถอื ใน สามผี ูต้ ายไปแลว้ เขาคงตวั เป็นหมา้ ยอยู่ดงั นนั้ ไมม่ สี ามใี หม่ ไมผ่ ูกสมคั รรกั ใคร่ในชายอน่ื ดว้ ยความ ปฏพิ ทั ธอ์ กี ต่อไป หญงิ ผูน้ ้ี ไดช้ อ่ื วา่ มปี ตวิ ตั ร ประพฤตเิ ป็นไปในสามขี องตน ความสาํ รวมในกาม ส่องความประพฤตดิ งี ามของชายหญงิ ยง่ิ ข้นึ จงึ ไดช้ อ่ื วา่ กลั ยาณ ธรรมในสกิ ขาบทท่ี ๓ กลั ยาณธรรมในสกิ ขาบทท่ี ๔ ความมสี ตั ยน์ น้ั ไดแ้ ก่กริ ยิ าทป่ี ระพฤตติ นเป็นคนตรงมอี าการทจ่ี ะพงึ เหน็ ในขอ้ ต่อไปน้ี ความเท่ยี งธรรม คอื ประพฤตเิ ป็นธรรมในกจิ การอนั เป็นหนา้ ทข่ี องตน ไมท่ าํ ใหผ้ ดิ กจิ ดว้ ยอาํ นาจอคติ ๔ ประการ คอื ฉนั ทาคติ ความเหน็ แก่กนั ๑ โทสาคติ ความเกลยี ดชงั กนั ๑ โมหาคติ ความหลงไมร่ ูท้ นั ๑ ภยาคติ ความกลวั พงึ เหน็ ตวั อย่างผูพ้ พิ ากษา ผูว้ นิ จิ ฉยั อรรถคดี โดยเทย่ี งธรรม เป็นตน้ ความซ่ือตรง คอื ความประพฤตติ รงต่อบคุ คลผูเ้ป็นมติ ร ดว้ ยการอปุ การะเก้อื หนุนร่วมสุข ร่วมทกุ ข์ คอยตกั เตอื นใหส้ ติ แนะนาํ สง่ิ ทเ่ี ป็นประโยชน์ มคี วามรกั ใคร่กนั จรงิ ไมค่ ดิ รา้ ยต่อมติ ร เช่น ปอกลอกเอาทรพั ยส์ นิ เงนิ ทองเป็นตน้ มติ รเช่นน้ไี ดช้ ่อื วา่ ซอ่ื ตรงต่อมติ ร ความสวามิภกั ด์ิ คอื ความรกั ในเจา้ (เจา้ นายผูใ้ หญ่) ของตน เมอ่ื ไดย้ อมยกบคุ คลใด เป็นเจา้ ของตนแลว้ ก็ประพฤตซิ อ่ื สตั ยไ์ มค่ ดิ คดต่อบคุ คลนน้ั มใี จจงรกั เป็นกาํ ลงั ในสรรพกจิ และป้องกนั อนั ตราย แมช้ วี ติ กย็ อมตายแทนได้ ความกตญั ญู คอื ความรูอ้ ปุ การะทท่ี ่านไดท้ าํ แลว้ แก่ตน เป็นคู่กบั ความกตเวที คอื ความตอบแทนใหท้ า่ นทราบวา่ ตนรูอ้ ปุ การะทท่ี า่ นไดท้ าํ แลว้

บคุ คลผูไ้ ดร้ บั อปุ การะจากท่านผูใ้ ดแลว้ ยกย่องนบั ถอื ท่านผูน้ นั้ ตงั้ ไวใ้ นทผ่ี ูม้ บี ญุ คณุ เช่น มารดา บดิ า อาจารย์ เจา้ นายเป็นตน้ ไมแ่ สดงอาการลบหลู่ และยกตนเทยี บเสมอ ไดช้ ่อื วา่ คนกตญั ญู ความมสี ตั ย์ ทาํ ผูม้ ศี ีลใหบ้ รบิ ูรณด์ ว้ ยคณุ สมบตั ยิ ง่ิ ข้นึ ดงั น้ี จงึ ไดช้ ่อื วา่ เป็นกลั ยาณ ธรรมในสกิ ขาบทท่ี ๔ กลั ยาณธรรมสกิ ขาบทคาํ รบ ๕ ความมสี ตริ อบคอบนนั้ ไดแ้ ก่ความมสี ติ ตรวจตราไมเ่ ลนิ เลอ่ มอี าการทจ่ี ะพงึ เหน็ ในขอ้ ต่อไปน้ี ๑. ความรูจ้ กั ประมาณในอาหารท่จี ะพงึ บรโิ ภค หมายถงึ รูจ้ กั เวน้ อาหารทแ่ี สลงโรค บรโิ ภคอาหารแต่พอดี และรูจ้ กั ประมาณในการจบั จ่ายหาอาหาร บรโิ ภคแต่พอสมควรแก่กาํ ลงั ทรพั ยท์ ่ี หาได ้ ๒. ความไม่เลนิ เลอ่ ในการงาน คอื ไมท่ อดธุระเพกิ เฉยเสยี เอาใจใสค่ อยประกอบให้ ชอบแก่กาลเทศะ ไมป่ ลอ่ ยใหอ้ ากูลเสอ่ื มเสยี เช่นทาํ นาก็ตอ้ งทนั ฤดู คา้ ขายกต็ อ้ งรูค้ ราวทค่ี นตอ้ งการ หรอื ไมต่ อ้ งการของนนั้ ๆ รบั ราชการกต็ อ้ งเขา้ ใจวธิ ดี าํ เนนิ และรกั ษาระเบยี บ เป็นตน้ ๓. ความมีสตสิ มั ปชญั ญะในการประพฤตติ วั หมายถงึ ความรอบคอบ รูจ้ กั ระวงั หนา้ ระวงั หลงั จะประกอบกจิ ใด ๆ ก็ตรติ รองใหเ้หน็ ก่อนวา่ จะมคี ณุ หรอื มโี ทษ จะมปี ระโยชนห์ รอื จะ เสยี ประโยชน์ อนั จะควรทาํ หรอื ไมค่ วรทาํ ถา้ เหน็ วา่ ไมค่ วรทาํ ก็งดเสยี ถา้ เหน็ วา่ ควรทาํ จงึ ทาํ ถงึ จะพดู อะไรกร็ ะวงั วาจา ลนั่ ออกมาแลว้ ไมต่ อ้ งคนื คาํ และไมใ่ หน้ าํ แต่ความเสยี หายมา ใหต้ วั และผูอ้ น่ื ถงึ จะคดิ อะไรกอ็ าศยั หลกั ฐาน ไมป่ ลอ่ ยใหพ้ ลา่ นไปตามกาํ ลงั ความฟ้งุ บคุ คลมสี มั ปชญั ญะ ตรวจทางไดท้ างเสยี ก่อนแลว้ จงึ ทาํ กจิ นน้ั ๆ เช่นน้ี ย่อมมปี กตทิ าํ อะไรไมผ่ ดิ ในกจิ ทเ่ี ป็นวสิ ยั ของคน ๔. ความไม่ประมาทในธรรมะ หมายถงึ ไมป่ ระมาทในธรรม คอื สภาวะอนั เป็นอยู่ตาม ธรรมดาของโลก อธบิ ายวา่ กริ ยิ าทร่ี ่างกายวปิ รติ แปรผนั จากหนุ่มสาวมาเป็น ผมหงอก ฟนั หลดุ เน้อื หนงั หย่อนเป็นเกลยี ว ตกกระ หลงั โกง ตามดื หูตงึ ใจฟนั่ เฟือนหลงใหล มกี าํ ลงั นอ้ ยถอยลง ช่อื วา่ ชรา ความไมผ่ าสุกเจบ็ ไขไ้ ปต่าง ๆ ของสงั ขารร่างกาย ช่อื วา่ พยาธิ กริ ยิ าทธ่ี าตทุ งั้ ๔ ชรา พยาธิ และมรณะทง้ั ๓ น้ี เป็นสภาวะของสงั ขารอย่างหน่งึ ซง่ึ มนุษยย์ งั ไมม่ อี บุ ายแกไ้ ขใหไ้ มแ่ ก่ ไมเ่ จบ็ ไมต่ าย ตงั้ แต่กาลนานมา จนถงึ ปจั จบุ นั น้ี

ผูห้ ยงั่ รูธ้ รรมดาของสงั ขารเช่นน้แี ลว้ ไมเ่ ลนิ เลอ่ มวั เมาในวยั ในความสาํ ราญ และในชวี ติ เตรยี มตวั ทจ่ี ะรบั ทกุ ข์ ๓ อย่างน้ี อนั จะมาถงึ เมอ่ื ยงั เป็นเดก็ รบี ศึกษาแสวงหาวชิ าความรูไ้ วเ้ป็น เคร่อื งมอื เตบิ ใหญ่หมนั่ ทาํ การงาน สงั่ สมเมอ่ื ชรา พยาธิ ครอบงาํ ไมอ่ าจทาํ การหาเล้ยี งชพี ได้ ก็จะไดอ้ าศยั ทรพั ยแ์ ละชอ่ื เสยี งคณุ ความดี ทไ่ี ดส้ งั่ สมไวเ้ล้ยี งชพี ใหต้ ลอดไปโดย ผาสุข เมอ่ื มรณะมาถงึ กจ็ ะไดไ้ มห่ ว่ งใยพะวกั พะวน สง่ิ ใดสง่ิ หน่งึ ซง่ึ เป็นอาการของคนหลงตาย เช่นน้ไี ดช้ อ่ื วา่ ไมป่ ระมาทในธรรม คอื สภาวะอนั เป็นอยู่ตามธรรมดาของโลก อกี ประการหน่งึ ทจุ รติ คอื ความประพฤตชิ วั่ ดว้ ย กาย วาจา และใจ ย่อมให้ ผลแก่ผูก้ ระทาํ ลว้ นแต่เป็นสว่ นทไ่ี มน่ ่าปรารถนา รกั ใคร่ พงึ ใจใคร ๆ จะเลนิ เลอ่ เสยี วา่ ตนทาํ แต่ เลก็ นอ้ ยไมเ่ ป็นไร ไมพ่ อจะใหผ้ ลทาํ ใหต้ นเสยี ดงั นนั้ ไมช่ อบ มากมาแต่ไหน กม็ าแต่นอ้ ยก่อน เขา ทาํ ทลี ะนอ้ ยย่ามใจเขา้ ความชวั่ กส็ ะสมมากข้นึ อกี อย่างหน่งึ สุจรติ คอื ความประพฤตชิ อบดว้ ยกาย วาจา ใจ ยอ่ มใหผ้ ลแก่ผูท้ าํ ลว้ นแต่ส่วนทน่ี ่าใหป้ รารถนา รกั ใคร่ พงึ ใจ ใคร ๆ จะเหน็ วา่ ทาํ แต่เพยี งเลก็ นอ้ ย ทไ่ี หนจะใหผ้ ล ดงั น้แี ลว้ จะทอ้ ถอยและทอดธุระเสยี ไมส่ มควร แต่หมนั่ ทาํ บอ่ ย ๆ เขา้ ความดกี ็ สะสมมากข้นึ นาํ้ ฝนทต่ี กทลี ะหยาด ๆ ยงั เตม็ ภาชนะทร่ี องได้ ควรถอื เป็นเยย่ี งอย่าง ผูไ้ มว่ างธุระ คอยระวงั ตวั ไมใ่ หเ้กลอื กกลว้ั ดว้ ยทจุ รติ หมนั่ สงั่ สมสุจรติ เช่นน้กี ไ็ ดช้ ่อื วา่ ไมป่ ระมาทในธรรมทเ่ี ป็นกศุ ลและ อกศุ ล อกี ประการหน่งึ คนทง้ั หลายผูเ้กดิ มา ไดช้ ่อื วา่ ทอ่ี งเทย่ี วอยู่ในสงั สารวฏั ก็เป็นธรรมดาท่ี จะไดพ้ บเหน็ สง่ิ ต่าง ๆ เป็นทน่ี ่าปรารถนาบา้ ง ไมป่ รารถนาบา้ ง เรยี กวา่ โลกธรรม แปลว่า ธรรมสาํ หรบั โลก ส่วนทน่ี ่าปรารถนา คอื ไดล้ าภ ไดย้ ศ ไดค้ วามสรรเสรญิ ไดส้ ุข ส่วนทไ่ี มน่ ่า ปรารถนา คอื ขาดลาภ ขาดยศ ไดน้ นิ ทา ไดท้ กุ ข์ เปรยี บเหมอื นคนเดนิ ทางไปไหน ๆ กย็ ่อมจะ ไดพ้ บสง่ิ ต่าง ๆ ในระหวา่ งทางทน่ี ่าดูน่าชมบา้ ง ไมน่ ่าดูไมน่ ่าชมบา้ ง โลกธรรมน้เี ป็นสง่ิ ทจ่ี ะพงึ ประสบชวั่ เวลา ไมค่ วรจะเก็บเอามาเป็นทกุ ขเ์ ป็นเหตุ ทะเยอทะยาน หรอื ซบเซาดว้ ยอาํ นาจความยนิ ดยี นิ รา้ ยใหเ้กนิ กวา่ ทค่ี วรจะเป็น เช่น แสดงอาการดว้ ย กายหรอื วาจาใหป้ รากฏ เมอ่ื ทาํ เช่นนนั้ ไป กแ็ สดงความมใี จอ่อนแอของตนเองหาสมควรไม่ ผูไ้ มเ่ ลนิ เลอ่ คอยระวงั ไมใ่ หโ้ ลกธรรมครอบงาํ ใจ จนถงึ แสดงวกิ ารใหป้ รากฏ เช่นน้ไี ด้ ช่อื วา่ ไมป่ ระมาทในธรรมทม่ี สี าํ หรบั โลก ความมสี ตริ อบคอบประดบั ผูม้ ศี ีล ใหม้ คี วามประพฤตดิ งี ามข้นึ จงึ ไดช้ ่อื วา่ เป็นกลั ยาณธรรมในสกิ ขาบทคาํ รบ ๕ คนผูต้ ง้ั อยู่ในกลั ยาณธรรม ไดช้ อ่ื วา่ กลั ยาณชน คอื คนมคี วามประพฤตดิ งี าม ควรเป็นทน่ี ยิ มนบั ถอื และเป็นเยย่ี งอย่างของคนทงั้ ปวง